EMI Highlightsmagazine - Urban Innovation (Stadsleven)

Urban Innovation Wijkstudio Door: Angela van der Heijden, programmaregisseur Urban Innovation

Mede door het onderzoek van Elma Oosthoek (zie pag. 12) maakt het programma Urban Innovation zichtbaar dat de potentie van tweezijdig leren − waarbij de student leert van én bijdraagt aan de praktijk op Zuid – nog niet wordt benut.

Echt wederzijds leren vraagt een meer innovatieve aanpak van de uitwisseling met praktijkpartners, de betrokkenheid van bewoners en de frisse denkkracht van studenten. Zo ontstond het idee om een lerende gemeenschap (learning community) te creëren waar onderzoek, ontwerp, onderwijs en praktijk elkaar kunnen vinden.

De werkwijze van het programma is verschoven naar een wijkgerichte aanpak van de stedelijke vraagstukken rondom wonen en ondernemen, in nauwe samenwerking met alle betrokkenen in de praktijk en kennispartners van binnen en buiten de hogeschool. Door deze bottom-up werkplaatsvorm werkt Urban Innovation aan een interactieve en gelijkwaardige leergemeenschap. Doordat de studentenprojecten opeenvolgend zijn en altijd de omgeving nauw betrekken, leggen ze steeds nieuwe sociale verbindingen tussen mensen en plekken in de wijk. In deze omgeving kan kennis beklijven en daardoor bijdragen aan een steviger sociaal weefsel in Rotterdam-Zuid.

Potentie van een lerende gemeenschap Het opbouwen van de lerende gemeenschap is in januari 2020 begonnen, vanuit de nieuwe Wijkstudio midden in de wijk Hillesluis. In de opstartfase is de meerwaarde van deze werkwijze al merkbaar: - Studenten geven aan dat ze zich meer betrokken voelen bij de stedelijke vraagstukken; - Docenten merken een toename van omgevingssensitiviteit bij de studenten, onder meer door veranderingen in houding, taalgebruik en nieuwe oplossingen in beroepsproducten; - Bewoners en ondernemers voelen zich meer serieus genomen; - Praktijkpartners waarderen de nabijheid van de studenten bij het samenwerken aan de opgaven.

Benjamin Mul (docent Communication Design for Innovation, TU Delft) adviseert ons om de taal van ontmoeting met alle partijen sámen te ontwikkelen. Waar partijen elkaar ontmoeten, worden verschillen duidelijk. Diverse ervaringen, expertises en vaardigheden kunnen zorgen voor onenigheid, maar kunnen ook stimuleren dat mensen leren en samen een goede oplossing ontwikkelen. Ook de ontmoeting tussen bewoners (praktijk) en studenten (theorie) blijkt vaak een vruchtbare plek voor innovaties.

Daarbij komt dat een lerende gemeenschap een continu veranderende samenstelling lijkt te hebben, waardoor het misschien meer een lerende beweging is. Een beweging die in een wijk begint en uitwaaiert naar en voorbij Rotterdam-Zuid.

“Binnen het programma Urban Innovation werken we nu meer wijkgericht.”

8

EMI op Zuid - Highlights - DEF5 binnenwerk.indd 8

01-09-20 12:36

Urban Innovation

EMI op Zuid – Highlights

Interview Urban Innovation

Gido Noordhuis

Gido Noordhuis is derdejaarsstudent Ruimtelijke Ordening en Planologie (ROP). Hij wil het verschil maken in de wereld en zijn stage bij EMI was een mooi begin. Gido’s onderzoek naar volkshuisvesting voor leraren in de wijk Lombardijen leverde hem een uitnodiging van burgemeester Aboutaleb op.

De wijken in “Bij EMI kon ik zelfstandig aan de slag gaan, met een eigen werkplek en veel ruimte om mijn onderzoek zelf in te richten en uit te voeren.”

Zijn onderzoek bestond uit drie fasen. “Met een mediascan bracht ik in kaart wat de huidige situatie is en waar de problemen zitten.

Vervolgens heb ik een tijdlijn gemaakt om de geschiedenis van het onderwerp inzichtelijk te maken.”

Tijdens zijn stageperiode ging Gido vaak met programmaleider Arjen van Susteren mee naar vergaderingen en bijeenkomsten, van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid bijvoorbeeld. “Uit zo’n bijeenkomst kon weer een nieuw vraagstuk komen waarmee we aan de gang gingen.” Een dergelijk

vraagstuk was ook de aanleiding voor de derde fase van het onderzoek: “In Rotterdam-Zuid is een lerarentekort en in Lombardijen hebben we gezocht naar mogelijke oplossingen voor dit probleem. Dat is zo leuk bij EMI: de wijken in en mensen spreken.”

Een flinke lijst met aanbevelingen Gido voerde gesprekken met schooldirecties, leraren en de gebiedsmanager over hoe Lombardijen voor leraren een aantrekkelijker woonplek

op Zuid volgens Gido met elkaar in gesprek blijven. Het werk en netwerk van EMI kunnen daarbij een zetje in de goede richting zijn. “Als student heb je een andere rol dan een gemeente of corporatie. Het is een goede positie om mensen samen aan oplossingen te laten werken.”

Op bezoek bij de burgemeester Gido is ook actief als bestuurslid van een studentenvereniging en was vorig jaar aanwezig bij een bijeenkomst

“Als student heb je een goede positie om mensen samen aan oplossingen te laten werken.” kan worden. Dat leverde een flinke lijst met aanbevelingen op. “Een omgeving waar kinderen veilig kunnen opgroeien, is een basisvoorwaarde.

Goed openbaar vervoer is ook belangrijk. Omdat het inkomen van leraren is vastgelegd door de overheid, weten we wat deze groep aan huisvesting kan uitgeven. Een gezin met twee ouders die leraar zijn, kan een hypotheek tot 165.000 euro krijgen. Daar koop je in Rotterdam geen gezins­ woning voor. Een van de aanbevelingen is dan ook om huizen te bouwen die de leraren wél kunnen betalen en waarop zij voorrang krijgen.”

met de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb waarin de verenigingen werden opgeroepen om zich in te zetten voor studentenhuisvestiging.

“Naar aanleiding daarvan heb ik hem een mail gestuurd en uitgelegd waar ik me tijdens mijn stage mee bezig heb gehouden.” De burgemeester was geïnteresseerd en nodigde Gido uit om langs te komen. “Het was een persoonlijk gesprek, een-op-een in zijn werkkamer. Hij dacht echt mee en heeft me een nieuwe onderzoeksvraag aangereikt. Misschien blijf ik me dus nog wel even inzetten voor dit onderwerp.”

Om echt duurzame veranderingen te bereiken, moeten de gemeente, corporaties en andere grote partijen 9

EMI op Zuid - Highlights - DEF5 binnenwerk.indd 9

01-09-20 12:36

Interview afstudeerders

Urban Innovation

In de wijkstudio is een afstudeerstudio. Hier werken zes afstudeerders van verschillende opleidingen van Hogeschool Rotterdam aan vraagstukken uit Hillesluis. De studenten werken hier zelfstandig, maar niet alleen.

Vanuit het hart van de wijk leren studenten, docenten, bewoners en professionals van en met elkaar. Zo leren studenten vanuit nabijheid hoe het is om wijk- en mensgericht te werken. Met het doorgeven van kennis en resultaten ontstaan lange leerlijnen met tastbare resultaten, voor de wijk én het onderwijs.

Lukai, Aida, Joelle, Monique, Demi en Quincy hebben met elkaar gemeen dat zij met hun afstudeerprojecten een bijdrage leveren aan het versterken van het sociale weefsel. Ze zijn het erover eens dat Hillesluis een wijk is met veel potentie. Lukai: “De wijk heeft een mooie geschiedenis en waardevolle plekken. Die zijn in de loop der jaren wat onzichtbaar geworden, maar zouden met inzet de moeite waard zijn.” Aida vult hem aan: “Ik denk dat veel van het goede in de wijk overschaduwd wordt door negatieve berichtgeving in het nieuws, over wapens en geweld bijvoorbeeld.”

Daar waar het gebeurt Voor de studenten had het werken in de wijkstudio grote toegevoegde waarde. Monique: “We konden heel makkelijk buurten en kennismaken. Zo kwamen we eenvoudig in gesprek met

mogelijke stakeholders en geïnteresseerden. Op een gegeven moment wilde ik op bezoek bij andere huizen van de wijk in de buurt. Dat ging heel makkelijk in een dagje en kon ik ook gelijk in mijn onderzoek verwerken, met de indrukken nog vers in mijn hoofd.” Ook voor Joelle was haar onderwerp dichtbij: “Ik deed onderzoek naar wijkrechtspraak, wat in hetzelfde gebouw één verdieping hoger gaat plaatsvinden. Daardoor was ik letterlijk op de plek waar het gebeurt. Vanwege corona is het onderzoek niet geheel volgens plan verlopen, maar het begin is er.”

Aanschuiven en voorstellen Het professionele netwerk van EMI hielp de studenten om snel grote stappen te zetten. Joelle: “Toen ik aan de slag ging, hebben programmamedewerkers Angela van der Heijden en Elma Oosthoek direct afspraken voor me gemaakt met onder anderen de wijkregisseur en de officier van justitie. Zo heb ik in korte tijd veel professionals kunnen spreken, terwijl ik daar eerst nogal tegenop keek.

Ik denk niet dat dat zo makkelijk was gegaan zonder het netwerk van EMI.” Aida herkent wat Joelle vertelt: “Dat had ik ook! Dankzij Elma kon ik gemakkelijk aanschuiven bij de bewonersbijeenkomsten. Ik kon mezelf daar voorstellen en duidelijk maken dat ik er was om de bewoners te helpen. Zonder die hulp weet ik niet of ik zo ver had kunnen komen als me nu gelukt is.”

De studenten hadden ook veel steun aan elkaar, iets wat volgens Monique helemaal vanzelf ging. “We zaten met elkaar in één ruimte, dus als iemand niet wist hoe hij iets moest aanpakken, was er altijd wel iemand die zei: ‘In mijn opleiding doen we dat zo.’ Of: ‘Ik kan je de theorie wel doorsturen of uitleggen.’” Aida beaamt dat: “De een is wat praktischer, de ander weer creatiever of technischer. Omdat we zulke verschillende opleidingen doen, vullen we elkaar goed aan.”

Lukai van Dam Ruimtelijke Ordening en Planologie “De bewoners van Hillesluis zijn niet trots op hun wijk. Daardoor hebben ze er een minder sterke band mee.

We denken dat als de bewoners trotser zijn, ze de openbare ruimte ook beter zullen behandelen. Met kennis over de waarde van de wijk kunnen mensen die trots vergroten. En er is veel waardevols te vinden op Zuid. Ik heb me gericht op het monumentale woningbouwcomplex Stulemeijer in Hillesluis. Dat is echt prachtig! Met onder andere onderzoek in Stadsarchief Rotterdam ben ik veel te weten gekomen over deze unieke plek. Die kennis verwerk ik in een lesbrief voor het basisonderwijs, want uit onderzoek is gebleken dat je via jonge kinderen op een effectieve manier kennis kan verspreiden binnen vrij gesloten gemeenschappen. Kinderen vertellen thuis over wat ze meemaken op de basisschool en daarmee bereik je een groot publiek.”

10

EMI op Zuid - Highlights - DEF5 binnenwerk.indd 10

01-09-20 12:36

Urban Innovation

EMI op Zuid – Highlights

“Omdat we zulke verschillende opleidingen doen, vullen we elkaar goed aan.”

Joelle Spaans Social Work “Als mensen op de gebruikelijke manier worden berecht, wordt de onderliggende problematiek vaak niet aangepakt. Wijkrechtspraak beoogt dat er direct wordt gekeken naar alles wat er in iemands leven speelt, samen met de betrokken professionals. In iemands eigen wijk, in het eigen netwerk kijken hoe je iemand vooruit kunt helpen, daar komt het op neer. Toen ik me ging verdiepen in de wijkrechtspraak in Rotterdam, kwam ik terecht bij het wijkteam dat het gaat uitvoeren.

Zij raadden me aan om een duidelijke doelgroep te kiezen voor mijn onderzoek. Dat werden jongvolwassen veelplegers uit Hillesluis. Nu ontwikkel ik een product om de sociale professionals in de wijk te ondersteunen in het helpen van de jongeren. Later ga ik samen met Team Enkelband, het wijkteam en de rechtbank in gesprek om mijn product te testen en feedback te vragen. Ik hou ervan om aan iets te werken wat nog in de kinderschoenen staat. Zelf meebouwen aan iets.”

Monique Wierenga Leisure & Events Management “Ik wil ervoor zorgen dat studenten die in Hillesluis wonen zich welkom en betrokken voelen in de wijk. Studenten zijn potentiële sociale stijgers in een wijk. En sociale stijgers dragen bij aan de leefbaarheid van een wijk, het zijn vaak positieve rolmodellen.

Die willen we dus graag in de wijk hebben en houden. Dat kan beginnen

bij studenten, maar op dit moment sluiten de voorzieningen, netwerken en ontmoetingsplekken in de wijk niet aan op die doelgroep. De studenten gaan meestal de wijk uit, het centrum in bijvoorbeeld. Uit mijn onderzoek blijkt dat ze best graag in de wijk andere studenten zouden willen ontmoeten. Er is dus behoefte aan een goede plek daarvoor. Vanuit mijn studie probeer ik van zo’n plek echt een beleving te maken. Met mogelijkheden om ook verbinding te leggen met andere wijkbewoners, door bijvoorbeeld met elkaar activiteiten te organiseren. Als mijn onderzoek waarde heeft voor de studenten in de wijk en voor EMI als opdrachtgever, ben ik blij. Maar uiteindelijk moet vooral de sociale veerkracht van de wijk worden versterkt.”

niet op zou lossen. Tegelijk leek het wel alsof mijn aanwezigheid alleen al de mensen prikkelde om zich voor het achterpad in te zetten. Een groep van vijf bewoners wil dit project nu met elkaar oppakken. Zij gaven aan dat ze behoefte hadden aan een website om informatie op te delen met andere bewoners. Dus ik ben een prototype gaan maken voor een soort ‘informatiehub’, waar zowel de beheersgroep als de gemeente informatie achter kunnen laten om met elkaar en de wijk te delen. Dat de bewoners samen aan de slag zijn gegaan, maakt mijn afstuderen nu al tot een succes!”

Aida Ausum Communication & Multimedia Design “Mijn afstudeerproject gaat over een achterpad in de wijk Hillesluis.

Dat pad verloederde steeds meer in de loop der jaren. Enerzijds omdat mensen het zelf niet onderhouden, maar ook omdat het een brandgang is en niet afgesloten kan worden. Aan mij is gevraagd iets te ontwikkelen om de omwonenden bij de steeg te betrekken en ze te laten inzien dat ze er met elkaar iets moois van kunnen maken. Na veel onderzoek en gesprekken met bewoners kwam ik erachter dat een fysieke ingreep in de ruimte het onderliggende probleem, namelijk gebrek aan betrokkenheid, 11

EMI op Zuid - Highlights - DEF5 binnenwerk.indd 11

01-09-20 12:36

Wie door de leerbocht gaat, komt zichzelf tegen en ontmoet de ander Door: Elma Oosthoek, student master Management en Organisatie in Maatschappelijke Organisaties en interventieregisseur Urban Innovation

‘En Elma, kom je ook lekker studiepunten scoren op Zuid?’ Daar stond ik dan, met al mijn enthousiasme en een mond vol tanden tegenover een bewoner van Hillesluis. Vol energie startte ik als masterstudent vanuit het EMI-programma Urban Innovation een onderzoek naar het versterken van de sociale veerkracht van Hillesluis, een wijk in Rotterdam-Zuid. Toegegeven, ik kwam inderdaad vijftien studiepunten scoren om af te studeren en mijn master te halen. Oei, wat een confronterend, schaamtevol moment. Stilgezet. Door deze situatie dacht ik mijn vraagstuk kwijt te zijn, maar eigenlijk viel ik er middenin. Draaide het voorgenomen onderzoek om de wijk en de bewoners, of vooral om mezelf en mijn diploma?

Hillesluis was ‘studentmoe’ en vooral: onderzoeksmoe, omdat studenten zoals ik voor een vak of module van de andere kant van de stad komen opdraven om ‘een opdracht’ op Zuid te doen. En voor bewoners voelt dat als ‘aapjes kijken’. Studenten begrijpen en delen de verhalen niet altijd, waardoor onderzoeksresultaten soms onhandig worden geformuleerd. Regelmatig belooft een student om het eindresultaat op te sturen, maar na de champagne is dat alweer snel vergeten en vergaarde kennis belandt vaak in een la. Wat hebben we aan al dat onderzoek, vragen de bewoners zich af na de zoveelste ingevulde enquête?

Wijkmanager Maurice Schweitzer benadrukt dat het wél waardevol is dat studenten komen helpen om vraagstukken op te lossen en onderzoek te doen. Hillesluis kent boeiende uitdagingen. Het is een wijk met een verborgen

12

EMI op Zuid - Highlights - DEF5 binnenwerk.indd 12

01-09-20 12:36

Urban Innovation

schoonheid, maar het lijkt alsof veel bewoners daar geen oog voor hebben en zich er niet erg mee verbonden voelen. Terwijl een verbinding met je woonplek ervoor zorgt dat je je meer thuis voelt in je eigen wijk en je ook zuiniger bent op elkaar en de omgeving. Volgens de wijkmanager kunnen studenten met hun frisse blik complexe vraagstukken juist lostrekken. Maar als studenten dat soort vragen aanpakken met eenmalige projecten op afstand, beklijft de kennis onvoldoende in de stad.

De start van de route is een keuze: ga ik het vraagstuk uit de wijk aanpakken zoals ik zelf denk dat het goed is, zoals ik het gewend ben (bovenlangs) of ben ik bereid om me open te stellen voor het onbekende? Ga ik er echt naartoe (fysiek nabij), wil ik luisteren en samen leren, en komen de bewoners en andere betrokkenen ook aan zet (mentaal nabij)? Kan ik een leerbocht maken met de ander: eerst elkaar begrijpen en dan samen optrekken (onderlangs door de U-vorm)? En kan ik ook open blijven in het contact als het spannend wordt (onderlangs) of komt mijn (on)macht dan om de hoek kijken (toch weer bovenlangs)?

“De U-vormige leerbocht biedt een manier van werken waarbij continu participatie plaatsvindt.”

In verbinding samen leren Mijn leeravontuur in Hillesluis begon met een onderzoek naar de manier waarop we de bewonersbetrokkenheid in het EMI-programma Urban Innovation kunnen verankeren.

Het onderzoek is participatief, wat betekent dat we met elkaar al doende en zoekend leren. Samen met collega’s, bewoners, studenten, docenten en wijkprofessionals zijn we op zoek gegaan naar een aanpak die laat zien dat studenten wel degelijk naar de bewoners luisteren en bereid zijn om samen op te trekken. Je zou het nabijheidsleren kunnen noemen.

Deze benadering is verbonden met de alternatieve kijk op transitievraagstukken, die voorlopers binnen gemeente Rotterdam ontwikkelen onder de noemer #NextCity. Centraal staat het leren hoe om te gaan met onzekerheden en dit een plaats te geven in de transities waar we voor staan. In dit denken vormen blauwe lijnen de regels, plannen en protocollen. Eromheen slingeren gele lijnen, op zoek naar verbinding, verhalen en vernieuwing. Door de U-vormige leerbocht te volgen tijdens onderwijs en onderzoek, kun je aan je gedrag en de reactie van je omgeving merken of je nog op het goede pad zit van in verbinding samen leren en nabij zijn daar waar het gebeurt.

Om de studenten en docenten mee te nemen in deze sterk participatieve werkwijze, heb ik een leerbocht ontworpen (zie afbeelding). Gebaseerd op Theory U van Otto Scharmer biedt deze U-vormige leerbocht een manier van werken waarbij continu participatie plaatsvindt − vanaf de start tot aan het gezamenlijke antwoord op een vraagstuk.

13

EMI op Zuid - Highlights - DEF5 binnenwerk.indd 13

01-09-20 12:36