De Week by Erdee Media Groep

04.05.2019

interviews, achtergronden en meningen uit een week reformatorisch dagblad

#04

GETEKEND DOOR AUSCHWITZ PAGINA 8

Steeds maar uistellen, die studiestof PAGINA 42

INHOUD

Evangeliseren onder Russen

Zorg om psyche predikanten

Specialist in spoedhulp

Het Evangelie bekendmaken

Het ambt van predikant

Met de toename van de

onder studenten. Dat ziet het

vraagt in een complexe

medisch-technische moge-

echtpaar Arie (33) en Bertina

samenleving om veel vaar-

lijkheden veranderde ook de

(32) als zijn roeping. Nadat

digheden. Theologische

afdeling spoedeisende hulp

ze zich hiervoor in Utrecht

opleidingen besteden steeds

van ziekenhuizen. In plaats

enkele jaren hadden ingezet,

meer aandacht aan psycholo-

van een beginnende dokter

vertrokken ze in 2015 naar

gische toerusting en nemen

loopt daar nu meestal een

een Russische universi-

een zogeheten assessment

specialist rond: de SEH-arts.

teitsstad. „God heeft meer

af. Hoe gaat dat in z’n werk?

Annemarie van der Velden

gegeven dan we hadden

En hoe ervaren toekomstige

(38) vertelt over haar werk

gehoopt.” Ze zijn even terug

predikanten dit? Drie van hen

en hoe ze op deze afdeling

in Nederland.

komen aan het woord.

terechtkwam.

VERDER IN DIT NUMMER: 4

Dit was de week.

Cgk-gemeente mag niet afwijken van landelijk besluit.

Mooie bijwerkingen aan een flinke verkoudheid.

Beeldverhaal: de holocaust in gezichten.

Column: Een verbijsterende week.

Waar is het protestantse verhaal gebleven?

Anders zijn biedt ook kansen.

Column: Over een hamster die toch verhuizen moest.

de week

18 24 30

VOORAF

COLOFON De Week is een uitgave van de Erdee Media Groep. De Week bundelt een selectie van de beste interviews, opinie- en achtergrondartikelen uit het Reformatorisch Dagblad van deze week. De Week wil christenen helpen om breed geïnformeerd in de samenleving te staan. DIRECTIE Ir. C. Heutink

zaterdag 25 januari 2020

HOOFDREDACTEUR Dr. ir. S.M. de Bruijn EINDREDACTIE Albert-Jan Regterschot, Evert Barten, Martijn den Hollander, Wim Pekaar, Anne Vader VORMGEVING Corné van der Horst (ontwerp), Henriëtte Scholman REDACTIE De Week, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn Telefoon: 055-5390222 E-mail: redactie@ deweek.nl ABONNEESERVICE Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055-5390498 E-mail: abonneeservice@erdee.nl

Evert Barten eindredacteur

e 92-jarige Ernst Verduin –de man op de voorpagina– overleefde de oorlog. Overleefde Auschwitz. Zijn missie? Jongeren waarschuwen „tegen kwade krachten in de samenleving.” Je kunt zijn ingrijpende verhaal lezen in dit nummer. Wat is het een groot goed dat er nog overlevenden van de holocaust zijn die onze jongeren kunnen vertellen wat er gebeurde. Uit de eerste hand, met alle emoties die daarbij horen. Ik kan me zo’n schoolklas helemaal voorstellen: het is zo stil dat je een speld kunt horen vallen. Wat een getuigenis! Maar Verduin is slechts een van de weinige overlevenden van een verschrikkelijke tijd. Wie vertelt straks zijn verhaal?

De Week is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG). EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG. Voor meer informatie over ons privacybeleid en algemene voorwaarden, zie erdeeservice.nl.

WEEKOVERZICHT

Kankerpatiënt Zorgen om leeft langer coronavirus

Nieuwbouw blijft achter

Geestelijke mishandeling

De overlevingskans van

Het coronavirus grijpt

Het kabinet haalt tot en

De kinderen die in afzon-

kankerpatiënten neemt

om zich heen. Opnieuw

met 2024 bij lange na

dering in een boerderij

gestaag toe. Vijf jaar na

een sterfgeval in China.

niet zijn doel van 75.000

in Ruinerwold leefden,

diagnose leeft twee op

Nieuwe besmettingen in

nieuwe woningen per

zaten vaak niet letterlijk

de drie patiënten nog.

Japan, Thailand en Zuid-

jaar. Dit jaar komen er

opgesloten. Ze werden

Toch zit er bij een aantal

Korea. Spoedberaad van

slechts 60.000 huizen

echter dusdanig geher-

vormen van kanker

de Wereldgezondheidsor-

bij, blijkt uit cijfers die

senspoeld dat ze niet

nauwelijks verbetering

ganisatie. En de Chinese

het Economisch Insti-

vertrokken. Dat verklaar-

in. De vijfjaarsoverleving

stad Wuhan die gelei-

tuut voor de Bouw (EIB)

de het openbaar minis-

na de diagnose kanker

delijk afgesloten wordt

woensdag heeft gepu-

terie dinsdag tijdens een

was vanaf het begin van

van de buitenwereld.

bliceerd. Pas vanaf 2022

pro-formazitting in Assen

de Nederlandse Kanker-

Toch is er in Nederland

kan de bouw weer een

tegen de 67-jarige vader

registratie in 1989 zo’n

op dit moment nog geen

sterke groei tegemoet

van het gezin, Gerrit Jan

42 procent. Dertig jaar

reden tot bezorgdheid,

zien, voorspellen de

van D., en de 58-jarige

later is dat gestegen

stelt een woordvoerder

onderzoekers in hun rap-

Oostenrijkse klusjesman

naar 65 procent, meldde

van het Rijksinstituut

port. Veel bouwplannen

Josef B. Die laatste was

het Integraal Kankercen-

voor Volksgezondheid en

kwamen stil te liggen

dinsdag bij de zitting

trum Nederland (IKNL)

Milieu (RIVM). „De kans

toen de Raad van State

aanwezig. Van D. was er

zondag. „Dat is goed

dat het virus in Europa

eind mei 2019 het Ne-

niet. Hij werd in 2016 ge-

nieuws. Het gaat de

opduikt, is erg klein. Wel

derlandse stikstofbeleid

troffen door een hersen-

goede kant op”, vindt dr.

is het goed om het in de

ongeldig verklaarde.

bloeding, kan niet praten,

Otto Visser, hoofd van de

gaten te houden.”

is gedeeltelijk verlamd en

Nederlandse Kankerregi-

verblijft in een penitenti-

stratie bij het IKNL.

air ziekenhuis.

de week

DIT WAS DE WEEK

WEEKOVERZICHT

zaterdag 25 januari 2020

EN VERDER:

Regels rond werk anders

Trump bij pro-lifemars

De regels en wetten

Donald Trump was als

rond werk moeten radi-

eerste Amerikaanse pre-

caal anders. Omdat er

sident in de geschiedenis

steeds meer flexwerkers

aanwezig bij de nationale

en zelfstandigen zijn, en

Mars voor het Leven die

door alle andere veran-

vrijdag in Washington

deringen op de arbeids-

werd gehouden. Met

markt, zijn ingrijpende

deze aanwezigheid wilde

maatregelen nodig. Zo

Trump onderstrepen de

moeten alle werkenden,

doelstelling van de pro-

dus ook zelfstandigen,

life-beweging in Amerika

worden verzekerd tegen

te onderschrijven. Tot nu

arbeidsongeschiktheid

toe waren Amerikaanse

en moet er voor iedereen

presidenten nooit per-

een individueel leer- en

soonlijk aanwezig bij de

ontwikkelbudget komen.

jaarlijkse manifestatie.

Dat vindt de commissie-

Presidenten die sympa-

Borstlap, die zich op

thiek tegenover de be-

verzoek van verantwoor-

weging stonden, gaven

delijk minister Wouter

enkel een kort statement

Koolmees over de hui-

via de telefoon of een

dige situatie boog. „We

videoboodschap.

kostte een bezoek aan de dak- en thuislozenopvang in Weert koning WillemAlexander zijn stropdas.

stortte een blusvliegtuig neer in het zuidoosten van Australië tijdens de bestrijding van de bosbranden. De drie inzittenden kwamen om het leven.

laat een aantal anonieme kerkgangers van de gereformeerde gemeente in Yerseke weten dat nieuwbouw van het kerkgebouw niet meer nodig is door een dalend ledenaantal.

moeten in Nederland de Wil je meer actuele berichten? Op rd.nl vind je elke

bakens verzetten.”

dag het nieuws dat er toe doet.

ACTUEEL

„CGK MAG NIET AFWIJKEN VAN LANDELIJK BESLUIT”

Als een christelijke gereformeerde kerkenraad weigert synodebesluiten over bijvoorbeeld vrouw en ambt en homoseksualiteit uit te voeren, moet de classis de band met de plaatselijke kerk opschorten. Bij volharding zal de meerdere vergadering de band met de kerkenraad definitief verbreken.

wil afwjken van een CGK-besluit dit kenbaar moet maken aan de classis. Daarna zal de classis bj stemming laten weten of de gemeente met haar afwjkende praktjk al dan niet „aanvaard” kan bljven.

at adviseren commissieleden in een zogeheten meerderheidsrapport aan de generale synode van Christeljke Gereformeerde Kerken (CGK). Die buigt zich volgende week woensdag opnieuw over drie „oplossingsrichtingen” om uit de kerkeljke „impasse” te komen. De meningen binnen de CGK zjn sterk verdeeld over onderwerpen als vrouw in het ambt en homoseksualiteit. In hun rapport vroegen deputaten eenheid de generale synode om in deze impasse leiding te geven. Ze stelden drie mogeljke oplossingsrichtingen voor. De eerste is „onverkort vasthouden” aan de in de CGK bj meerderheid genomen besluiten, bjvoorbeeld over vrouw en ambt. Een andere oplossingsrichting zou zjn om binnen de CGK meer ruimte te laten voor verschillende standpunten. De visie op vrouw en ambt wordt dan aan de vrjheid van de plaatseljke kerken overgelaten. Een derde oplossingsrichting is dat een gemeente die

Geloofsbrieven Vier van de zeven leden van de commissie, die het rapport van deputaten eenheid bestudeerde, adviseren de generale synode nu om de eerste oplossingsrichting te kiezen. „Wanneer een kerkenraad onwillig is besluiten van een meerdere vergadering ten aanzien van de leer, de orde en de tucht, uit te voeren, zal de meerdere vergadering de band met de plaatseljke kerk opschorten door de geloofsbrieven tjdeljk niet te aanvaarden”, stellen ze voor. Geloofsbrieven zjn de oficiële bewjzen van een wettige afvaardiging. Deputaten kerkorde en kerkrecht stelden vorige maand dat classes geloofsbrieven van afgevaardigden niet zomaar kunnen weigeren.

de week

tekst Maarten Stolk beeld RD, Henk Visscher

zaterdag 25 januari 2020

ACTUEEL

vinden als er van de synode geen „signaal” uitgaat richting kerkenraden die zjn overgegaan tot het bevestigen van vrouweljke ambtsdragers.

De commissieleden vinden verder dat als een kerkenraad zich „als collectief schuldig maakt aan een openbare grove zonde”, die door de classis kan worden afgezet. Met bestaande samenwerkingsgemeenten van bjvoorbeeld christeljke gereformeerden en vrjgemaakt gereformeerden of Nederlands gereformeerden moet „op een geesteljk en prudente wjze” worden omgegaan. „Maar het aantal samenwerkingsgemeenten mag niet worden uitgebreid.” In samenwerkingsgemeenten moet de „minst verstrekkende kerkorde” gelden. De ontwikkelingen binnen en buiten de CGK hebben zich volgens het meerderheidsrapport toegespitst op zaken „die voor het besef van velen in onze kerken niet alleen het Schriftverstaan maar ook het Schriftgezag raken”: de visie op vrouw en ambt en op praktiserende homoseksuelen. „Dat raakt het wezen van de kerk en vervolgens ook het bestaansrecht van ons kerkverband.” De vier commissieleden zouden het „onverantwoord”

Scheuring Drie leden van de commissie leggen de generale synode een minderheidsrapport voor. Ze vinden dat de landeljke vergadering zich niet moet uitspreken over de drie oplossingsrichtingen. „Welke optie ook gekozen zou worden, er zou altjd impliciet sprake zjn van een scheuring. Een scheuring is het laatste waar de kerk en daarmee de zaak van Christus bj gebaat zou zjn.” De commissieleden pleiten voor een taakgroep van „wjze mensen” om de huidige situatie goed in kaart te brengen en zo snel mogeljk –uiterljk voor de generale synode van 2022– met een rapport te komen.

INTERVIEW

Auschwitz als loodzwaar geheim

de week

tekst Henk van den Berge beeld RD, Henk Visscher

zaterdag 25 januari 2020

INTERVIEW

erduin is in Nederland nog een van de weinige overlevenden van Auschwitz. Ondanks zjn hoge leeftjd ziet hj er vitaal uit. „Alleen mjn kortetermjngeheugen wordt wat minder”, zegt hj met een glimlachje bjna verontschuldigend. In zjn woonkamer hangt een oude kroonluchter. „Die heeft mjn vader voor de oorlog gekocht van een kerk die werd gesloten. Toen wj in de kampen zaten, heeft een bekende die voor ons bewaard.” Op tafel ligt het nieuwe boek van Geert Mak ”Grote verwachtingen”. Eronder een boek over mensen die de concentratiekampen hebben overleefd.

Wat is voor u het ergste als u aan de Tweede Wereldoorlog terugdenkt? „Dat is het verlies van mjn familieleden. Mjn vader, moeder, oudere zus en ik vormden een hecht gezin. Maar mjn vader en zus zjn in de kampen vermoord. Hun dood was voor mj veel erger dan wat ik zelf in de kampen heb meegemaakt. Ons gezin is op 14 januari 1943 in Amsterdam opgepakt. Wj zouden gaan onderduiken. Alles was geregeld, maar we waren net te laat. We werden naar concentratiekamp Vught gebracht. Op 11 september 1943 werd ik samen met mjn zus en een groep jongeren naar Westerbork gebracht. Hier hebben we een paar dagen gezeten. Ik kan mj er niets meer van herinneren. Heel apart. De meeste zaken kan ik erg goed onthouden, maar sommige dingen zjn helemaal weg. Al na een paar dagen moesten wj naar Auschwitz. Wj zaten in een veewagon bomvol mensen. Het duurde een aantal dagen. Onderweg was het verschrikkeljk. Er stond een emmer om onze behoefte in te doen. Die was zo vol, zodat het smerig werd. De mensen reageerden heel verschillend. Ik sliep veel, anderen zaten voor zich uit te staren. Sommige jongens en meisjes hadden seks. Een orthodoxe Jood ergerde zich daaraan, maar anderen zeiden: „Laat ze toch genieten. Straks is alles voorbj.””

„DE MEESTE ZAKEN ONTHOUD IK GOED, MAAR SOMMIGE DINGEN ZIJN WEG”

Wist u wat er in Auschwitz met Joden gebeurde? „Ja. We hadden al in Amsterdam allerlei verhalen gehoord over de kampen. Die verhalen kwamen van Joden die voor de oorlog uit Duitsland naar Nederland waren gevlucht, maar bjvoorbeeld ook van Duitse soldaten. In kamp Vught vertelde een SS’er die in een kamp had gewerkt over de gaskamers. Dat we dit wisten, was ook mjn geluk want daardoor was ik extra alert toen de trein in Auschwitz aankwam. We werden op het perron uit de wagons gehaald door schreeuwende SS’ers. Een oficier deelde het transport op in twee groepen. Oude en zieke mensen en jongeren onder de achttien moesten bj elkaar gaan staan. De gezonde volwassen mannen en vrouwen stonden apart. Ik was zestien en stond bj de ouderen, kinderen en zieken. Deze groep zou rechtstreeks naar de gaskamers gaan. Ik dacht: „Hier moet ik weg. Ik moet naar die andere groep. Daarom zei ik tegen een SS’er die daar stond dat ik achttien was. Even later liep ik rustig naar de andere groep. Er gebeurde niets. Hierdoor heb ik dat overleefd. Wj moesten naar het werkkamp Auschwitz-Monowitz, dat zo’n 8 kilometer verderop lag. Ons haar werd afgeschoren en ik kreeg het nummer 150811 op mjn linkeronderarm getatoeëerd.” Verduin schuift de mouwen van zjn colbertjasje en overhemd omhoog. „Kjk hier stond het”, zo

de week

Auschwitz stempelt zijn leven. Als 16-jarige Joodse jongen moest hij mee naar de gaskamers, maar op het perron van het beruchte concentratiekamp liep hij brutaalweg naar de groep volwassen gevangenen die in het kamp moest werken. Ernst Verduin (92) overleefde de oorlog. Het is zijn missie om vooral jongeren te waarschuwen „tegen kwade krachten in de samenleving.”

INTERVIEW

zaterdag 25 januari 2020

wjst hj naar een witte plek op zjn linkerarm. „Ik heb de cjfers in de jaren zestig van de vorige eeuw weg laten halen, want inkt kan kanker veroorzaken.” In Monowitz moesten we werken in de fabrieken van het chemieconcern IG Farben. Ik moest zakken cement van 50 kilo sjouwen, en heb ook gewerkt bj de rioolzuiveringsinstallatie.” Wat betekenden de verschrikkingen in het concentratiekamp? „Je moest altjd opletten wat je deed en ook oppassen voor de SS’ers. Hierdoor ben ik nog steeds erg alert. Belangrjk was ook dat je vrienden had. We hielpen elkaar. Zo ben ik erg ziek geweest, maar gelukkig werd ik goed geholpen. In Monowitz kreeg je iets beter te eten. Dat had te maken met het werk in de fabriek. IG Farben wilde niet iedere keer nieuwe mensen opleiden. Er gebeurden in Monowitz ook vreseljke dingen. Dan denk ik aan de ophangingen. Daar moesten we allemaal naar kjken. Of als een gevangene straf kreeg. Hj werd dan op zjn buik op een bok gelegd en kreeg harde stokslagen op zjn achterste tot bloedens toe. Velen overleefden dit niet. We roken vaak de lucht van de crematoria van Auschwitz-Birkenau. Die geur van verbrande mensen is verschrikkeljk. Van gevangenen die contacten hadden in Birkenau had ik gehoord dat ook mjn zus daar is

gedood. Zj is vermoord bj experimenten met tyfusinjecties.” Hoe was de bevrijding? „Toen Auschwitz op 27 januari 1945 door de Russen werd bevrjd, waren wj al weg. Enkele dagen daarvoor waren wj door de nazi’s te voet richting het westen gestuurd. Het was jskoud. Velen hadden slechte kleding en waren door voedselgebrek en zware arbeid erg verzwakt. Tjdens deze dodenmars kwamen veel mensen om. Ik trok op met een aantal gevangenen. Wj hielpen elkaar. We kwamen uiteindeljk in kamp Buchenwald terecht. Dat werd enkele maanden later door de Amerikanen bevrjd. We waren natuurljk ontzettend blj. Kort daarna werden we naar Nederland teruggebracht. In Amsterdam moesten wj ons laten registreren. Ik ging eerst bj een oom en tante wonen en later bj vrienden van mjn ouders. Mjn vader leefde niet meer. Ik vermoedde dat hj in een ander kamp in Polen was vermoord. Ook dacht ik dat mjn moeder dood was. Maar op mjn verjaardag op 22 juni 1945 hoorde ik van mjn tante dat mjn moeder nog leefde. Dat was natuurljk een geweldig cadeau.”

,,WE ROKEN VAAK DE LUCHT VAN DE CREMATORIA VAN AUSCHWITZBIRKENAU. DIE GEUR WAS VERSCHRIKKELIJK”

Hoe ging u na de oorlog weer aan de slag? „Eerst maakte ik het gymnasium af. Toen ik ging werken in de dameshoedenfabriek van mjn vader heb ik economie gestudeerd. Uiteindeljk kwam ik in de pensioen- en verzekeringswereld terecht. Daar had ik mooie functies. Ik ben getrouwd met Anneke Scheffer in 1957. We kregen twee kinderen en twee kleinkinderen. De band tussen ons was goed.” In hoeverre hebben uw kampervaringen invloed op u gehad? „Mjn persoonljkheid heeft een beschadiging opgelopen. Ik was als kind driftig, maar na de oorlog werd het erger. Echt tot in het onredeljke. Dat moet voor mjn vrouw en kinderen heel vervelend zjn geweest. Ik vind het erg dat ik hen hierdoor niet de warmte heb gegeven

de week

GENRE

zaterdag 25 januari 2020

INTERVIEW

die mjn ouders mj wel gaven. Dat ik wat agressiever ben, was zeker in het begin van mjn huweljk voor mjn vrouw niet gemakkeljk. Gelukkig kon zj ermee omgaan. Een gevolg van de oorlog is zeker mjn eigenschap om sterk door te draven. Het is bekend dat dit nauw samenhangt met het concentratiekampsyndroom. Dat doordraven houdt in dat ik gehoord wil worden en dat ik wil laten zien dat ze mj niet klein krjgen. Bj dat doordraven hoort ook dat je wilt confronteren. Ik herinner mj een bezoek aan Buchenwald met oud-gevangenen. Samen met een andere Joodse man droegen wj demonstratief een keppeltje. Een groep Oost-Duitse vrouwen stond naar ons te kjken. Volgens mj omdat wj een keppeltje droegen. Ik kon het toen niet laten om te roepen: „Jullie mannen hebben niet iedereen kunnen vermoorden.” Dat was natuurljk pjnljk voor die vrouwen. Het was weer zo’n opvallende demonstratie van ”ik ben er nog”. Ik voel dan een vreemd soort dwang om te confronteren. Daarom moet ik worden afgeremd. Gelukkig deed mjn vrouw dat in de jaren voor haar overljden en nu doet mjn partner Pauli dat. En dat werkt goed.”

Het gevoel van alleen over te bljven. Mjn vrouw kon hiermee goed omgaan. Daarom raadde zj mj voor haar dood in 2001 aan alvast contact op te nemen met de Joodse Geesteljke Gezondheidszorg. Dat was heel verstandig, want de verlatingsangst speelde daarna weer op. Bovendien heb ik last van nachtmerries gehad. Zelfs zo erg dat mjn vrouw mj soms wakker maakte. Maar gelukkig is dat over. Je merkt ook andere gevolgen. Ik ben vier keer in Israël geweest, maar de laatste keer is slecht bevallen. We hadden in het hotel een kleine kamer. Daar heb ik echter een aversie tegen en daardoor kreeg ik last van erge angstaanvallen. Dat heeft een link met de kampen. Ik heb zelf nooit in een strafcel gezeten, maar er wel veel over gehoord. Ik kan er niet tegen. Voor mjn vrouw was dit heel vervelend, want het was geen leuke vakantie.”

,,DE MENS IS NIET GOED. WE HEBBEN NIETS GELEERD VAN AUSCHWITZ. NEE, NEE, NIETS…”

U kreeg hulp voor uw psychische problemen. „Ja, sinds de vjftiger jaren kom ik bj het Sinaï Centrum, waar Joden worden behandeld die door de oorlog last hebben van geesteljke problemen. Daar heb ik veel gesprekken gevoerd en dat doe ik nog regelmatig. Dat is nuttig voor de verwerking. Ik heb voor mjzelf een overlevingsstrategie. Bepaalde zaken moet je laten liggen. Je wilt die niet verwoorden. Zo heb ik mj nooit bewust afgevraagd waarom ik wel overleefde en anderen niet. Ik beschouw dat als een gegeven en wil er uit zelfbehoud niet naar graven. Dat ik nog leef, zie ik als een combinatie van puur geluk, alertheid van mjn kant om bepaalde kansen te grjpen en de hulp die ik van andere gevangenen kreeg. Maar waarom het anderen niet lukte, laat ik liggen.” Speelde geloof een rol in het kamp? „Voor sommige Joden wel, maar voor mj totaal niet. Mjn vader moest niets van religie hebben en ik ook niet. Nazisme is eveneens een uiting van religie. Ik vind religie gevaarljk.”

Dus voor partners van oud-kampgevangenen heeft de oorlog ook veel gevolgen? „Inderdaad. Zo heb ik door de Holocaust ook verlatingsangst gekregen.

Wat betekenen uw Joodse wortels voor u?

de week

INTERVIEW

Ernst Verduin Ernst Verduin (1927) werd geboren in Amsterdam, waar zijn vader een dameshoedenfabriek had. Verduin had een oudere zus, Wanda. De familie verhuisde in 1935 naar Bussum. Begin 1942 werd het gezin door de Duitsers gedwongen om in Amsterdam te gaan wonen. Op 14 januari 1943 werden ze opgepakt en naar kamp Vught gebracht. Op 11 september 1943 moesten Verduin en zijn zus via Westerbork naar Auschwitz. Daar moest hij naar het werkkamp Monowitz. Dat behoorde met Auschwitz Stammlager (bekend van de hoofdpoort â&#x20AC;?Arbeit macht freiâ&#x20AC;?) en het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau tot de drie grootste kampen van Auschwitz. Vanaf half januari 1945 tot de bevrijding zat Verduin in Buchenwald. In 1957 huwde hij met Anneke. Zij kregen twee kinderen en twee kleinkinderen. Zijn vrouw overleed in 2001. Zijn huidige partner is Pauli Jense-Tas.

INTERVIEW

bljken dat zj ook mee wilden. Op dat moment brak bj mj het besef door dat zj al die jaren onderling regelmatig over de oorlog en mjn ervaringen hadden gesproken. Waarschjnljk hebben ze aangevoeld dat zj er tegen mj beter niet over konden beginnen, omdat het een loodzwaar geheim was. Bj veel oud-kampgevangenen kwam er meer openheid door de mondigheid van de derde generatie, dus de kleinkinderen. Zj gingen vragen stellen die de tweede generatie niet durfde.”

„Dat was rampzalig. Je hebt de ellende dat je wordt opgepakt omdat je voorouders Jood zjn. Ik voel me geen Jood. Ik ben ook niet besneden. Dat is in Buchenwald nog mjn geluk geweest. Daar wilden SS’ers alle nog levende Joden doden, maar ik liet zien dat ik niet besneden was. Toen kon ik gaan.”

zaterdag 25 januari 2020

„HET IS Doet het feit dat u van Joodse komaf bent u nooit iets? Verduin is een poosje stil. Zjn ogen worden vochtig. „Toen ik de eerste keer in Israël kwam en op het vliegveld stond had ik de grond wel willen kussen. Dat is dan toch een gevoel van: hier kan ik thuishoren, hier mag ik zjn wie ik ben. Dat gevoel heb ik heel duideljk gehad. Ook toen ik een keer op een vrjdagmiddag in Middelburg kwam. Ik liep de synagoge binnen en bleek de tiende man te zjn, zodat er een volledige gebedsdienst kon zjn. Dat vond ik heel essentieel. Ik was de tiende man en ik was nog een Jood ook.”

HEEL BELANGRIJK DAT HET KAMP ER NOG IS”

U had moeite om thuis over de Holocaust te spreken, maar u gaf er wel lezingen over. „Het is opvallend dat ik er met anderen wel over kon praten. Al vrj snel begon ik met lezingen voor leerlingen en allerlei andere groepen mensen. Mjn vrouw moedigde dat aan omdat ze dacht dat dit voor mj een goede uitlaatklep zou zjn. En dat is ook zo. Het is bovendien belangrjk dat vooral jongeren weten wat er is gebeurd.” Op 27 januari wordt herdacht dat het 75 jaar is geleden dat Auschwitz werd bevrijd door de Russen. Wat doet u dat? „Het is heel belangrjk dat het kamp er nog is. Ik ben er een paar keer terug geweest. De eerste keerde voelde dat als een overwinning. Volgende week ga ik samen met koning Willem-Alexander naar de herdenking. Dat herdenken is essentieel, zowel voor degenen die de oorlog hebben overleefd als voor anderen. Het doel is dat zoiets nooit meer mag gebeuren.”

Hoe kijkt u nu tegen Duitsers aan? „Het is niet zo dat ik door de oorlog alle Duitsers haat. Ik heb bj hen geen negatieve gevoelens.”

Dus, nooit meer Auschwitz! Verduin kjkt voor zich uit, denkt na en zegt zacht: „Ik heb er geen verklaring voor dat een mens zulke gruweljke dingen doet. De mens is niet goed. Als je ziet welke conlicten er nog steeds in de wereld spelen. Als je ziet welke verschrikkeljke dingen er gebeuren als verkeerde groepen aan het bewind komen. We hebben niets geleerd van Auschwitz. Nee, nee, niets...”

Vertelde u uw kinderen over uw ervaringen in de kampen? „Met mjn kinderen heb ik lange tjd niet over de oorlog gepraat. Dat kwam pas toen ik in 1992 met een reis naar Auschwitz wilde en mjn vrouw en kinderen lieten

OPINIE

DOKTER COLEY’S ”KWAKZALVERIJ” tekst Jan-Hermen Dannenberg beeld gettyimages

aarschjnljk hebt u het een en ander aan middeltjes gebruikt tegen de verkoudheid: neusspray, stomen met menthol, versgeperst sinaasappelsap, paracetamolletje. Allemaal middeltjes die de kwaal niet verhelpen maar wel het ‘leed’ verzachten. Uiteindeljk moet uw immuunsysteem de klus klaren en het verkoudheidsvirus of het griepvirus opruimen. Ons immuunsysteem is een ontzettend ingenieus systeem dat vreemde indringers, ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën, vaak onschadeljk weet te maken. Het is te vergeljken met een verdedigingslinie waarbj de immuuncellen functioneren als een leger soldaten die de vjand opsporen en elimineren. Omdat virussen en bacteriën heel herken-

bare vjanden zjn, is het immuunsysteem goed in staat deze indringers met een paar dagen de baas te zjn. Met andere ziekteverwekkers ligt dat wat gecompliceerder. Bj kanker bjvoorbeeld ontspoort een normale, gezonde cel ergens in het lichaam in een tumorcel, die weer kan uitgroeien tot een levensbedreigende tumor. Zeg maar: een vriend wordt een vjand. Decennialang is er een discussie geweest of die tumor-vjand ook herkenbaar is voor ons immuunsysteem. De meeste kankeronderzoekers waren zeer sceptisch en het inzetten van het immuunsysteem tegen kanker, de zogenaamde immunotherapie, hield men voor onmogeljk. Ik herinner mj een lezing waarin een gerenommeerde immunoloog zei: „Als ik moet kiezen tussen bidden en immuno-

de week

Als u dit leest, is de kans groot dat u net zo verkouden bent als ik. We zitten weer midden in het verkoudheidsseizoen, dat ongeveer vanaf de herfst tot het einde van het voorjaar loopt. En het griepseizoen staat weer voor de deur. therapie, dan kies ik voor bidden!” En dat was nu niet omdat hj zoveel waarde hechtte aan bidden. Toch had immunotherapie al in de 19e eeuw sterke papieren. Eind 1800 was het wegsnjden van een tumor de enige kankerbehandeling en die resulteerde vaak in terugkeer van de ziekte en daarna de dood. Bj een klein aantal patiënten verdween de tumor echter op onver-

EEN MOOIE BIJWERKING VAN EEN VERKOUDHEID IS DAT OOK ANDERE ZIEKTEVERWEKKERS OPGERUIMD WORDEN

zaterdag 25 januari 2020

OPINIE

klaarbare wjze. Een van hen was Fred Stein, een Duitse immigrant in New York. In 1885 werd hj geopereerd aan een tumor in zjn nek. De operatie slaagde niet, aangezien een deel van de tumor niet weggenomen kon worden. De wond in zjn nek raakte geïnfecteerd met een bacterie, wat gepaard ging met linke koorts. Hoewel Fred Stein ten dode leek opgeschreven, kwam hj de koorts te boven en tot ieders verbazing nam de tumormassa af. Na vierenhalve maand ging Fred Stein gezond naar huis. De getalenteerde Amerikaanse chirurg William Coley ontdekte in 1890 dat deze ‘spontane’ genezingen veelal samengingen met bacteriële infecties en hoge koorts. Coley redeneerde dat de bacteriën giftige stoffen uitscheidden die de tumorcellen doodden. Hj

ontwikkelde een behandelingsmethode waarbj hj kankerpatiënten inspoot met bacteriën. Bj en groot aantal patiënten die de infecties en de koorts overleefden, kwam de kanker niet terug. Hoewel Coley’s behandelmethode eerst navolging kreeg, liep het uit op een teleurstelling. Veel onderzoekers en artsen hadden meer interesse in de ‘moderne’ behandeling van kanker met radioactieve straling en giftige stoffen. Ook gebrek aan inzicht in de werking van Coley’s methode zorgde dat deze behandelmethode het predicaat ”kwakzalverj” kreeg toegekend. Een eeuw en heel veel frustrerend onderzoek later weten we dat de ”kwakzalverj” van Coley werkte omdat het immuunsysteem werd

geactiveerd door de bacteriën en vervolgens de tumorcellen aanviel. In 2018 kregen James Allison en Tasuku Honjo de Nobelprjs voor hun baanbrekende onderzoek dat liet zien dat je geen bacteriën nodig hebt, maar ook op een veilige manier het immuunsysteem kunt activeren en kanker succesvol kunt behandelen met immunotherapie. Het verkoudheids- en het griepvirus activeren ook het immuunsysteem. Vanuit dat oogpunt is een mooie bjwerking van zo’n verkoudheid dat ook andere ziekteverwekkers, zoals een net ontstane tumorcel, opgeruimd worden. Misschien verzacht dat idee ook het ‘leed’ van uw verkoudheid. De auteur is moleculair bioloog.

EVANGELISATIE

Leven delen met Russische student tekst Michiel Bakker beeld Sjaak Verboom en AFP, Dimitar Dilkoff

de week

Het Evangelie bekendmaken onder studenten. Dat ziet het echtpaar Arie (33) en Bertina (32) als zijn roeping. Nadat ze zich hiervoor in Utrecht enkele jaren hadden ingezet, vertrokken ze in 2015 naar een Russische universiteitsstad. â&#x20AC;&#x17E;God heeft meer gegeven dan we hadden gehoopt.â&#x20AC;?

EVANGELISATIE

Het werk onder studenten heeft hun hart. „Studenten van nu zjn de leiders van de toekomst. De meesten kennen de Heere Jezus niet. Het is zo belangrjk dat zj met het Evangelie in aanraking komen”, zegt Arie. Tegeljk wil hj zich graag inzetten voor de verspreiding van de Bjbelse boodschap onder een volk dat hiermee nog niet bekend is. Arie: „In ons gebed legden we dat aan God voor: „We zjn bereid een rol te spelen in het bereiken van onbereikte volken. Waar mogen we naartoe?” Tjdens een missionaire conferentie die we bezochten, werd voor allerlei volken gebeden. Wj kregen een briefje met informatie over een islamitisch volk dat onder meer in Rusland woont, om speciaal daarvoor te bidden. Ik dacht: „O nee, niet daarheen. Ik kan amper Engels, laat staan dat ik Russisch zou kunnen leren.””

anuit een miljoenenstad ten oosten van Moskou zjn Arie en Bertina even terug in Nederland. Met hun drie kinderen verbljven ze in het ouderljk huis van Bertina in Bunschoten. Om hun werk niet in gevaar te brengen, mogen ze niet met hun echte namen in de krant. Het studentenleven kennen Arie en Bertina, beiden opgegroeid in een christeljk gezin, van binnenuit. Arie studeert economie in Rotterdam. In die periode wordt zjn belangstelling voor evangelisatiewerk onder studenten gewekt. Nadat hj zjn bachelor heeft afgerond, volgt hj in Londen een jaar lang een jaar een training bj de missionaire organisatie Agapè. Terug in Nederland begint de hervormde predikantszoon in Utrecht een deeltjdstudie theologie. Hj combineert dat met een functie bj StudentLife. Deze tak van Agapè heeft als doel het Evangelie bekend te maken onder studenten, onder meer door openhuismaaltjden. In Rotterdam heeft Arie tjdens een bjeenkomst van StudentLife eerder Bertina al leren kennen. Zj studeert verpleegkunde, maar stapt na verloop van tjd over op watermanagement. „Ik dacht daarmee misschien ooit in Afrika te kunnen werken. Intussen had ik in Rotterdam veel contact met niet-christeljke studenten. Ze hadden alles op orde, maar kenden de Heere Jezus niet. Dat leidde soms tot diepe gesprekken.”

zaterdag 25 januari 2020

„VEEL STUDENTEN ZIJN OPGEGROEID MET EEN VADER DIE ALCOHOLIST WAS” Toch laat het Euraziatische volk het jonge stel niet los. Voor het keuzevak ”werken in het buitenland” verdiept Bertina, die dan nog watermanagement studeert, zich in zjn cultuur. Ze interviewt een vrouw uit dit volk die is getrouwd met een Nederlander. „Deze vrouw was heel enthousiast en nodigde me uit om naar haar geboortestad te komen.” In de zomervakantie vertrekken Arie en Bertina voor twee weken naar de universiteitsstad. Ze hebben er onder meer een afspraak met een christeljke vrouw die Maria heet en Engels spreekt. Op de plek waar ze elkaar zouden

Verlangen In 2011 trouwen Arie en Bertina. Vanaf dat moment zetten ze zich samen in voor het missionaire studentenwerk in Utrecht. Intussen groeit hun verlangen om naar het buitenland te gaan. „Maar het werk van StudentLife in Utrecht stond nog in de kinderschoenen. Dat wilden we verder opbouwen om het goed achter te kunnen laten”, zegt Arie.

EVANGELISATIE

Russisch leren In 2014 verhuist het echtpaar, dat inancieel wordt ondersteund door een achterban in Nederland, naar Rusland. In hun woonplaats sluiten ze zich aan bj een baptistengemeente met tachtig tot honderd leden. Arie: „Die gemeente staat in die stad het dichtst bj de reformatorische kerken in Nederland.” Het eerste jaar wonen ze in een complex dat meer dan 5000 studenten telt en beginnen ze met een taalcursus Russisch. Arie: „Ik besteedde dertig uur per week aan studie. Eén dag ging ik eropuit om gesprekken te voeren met studenten. Onder hen komt veel eenzaamheid voor.” Ook Bertina maakt zich de Russische taal eigen. „Vroeger haalde ik voor Engels altjd onvoldoendes. Het is bjzonder dat het wel lukte om Russisch te leren. God heeft me daar echt bj geholpen.”

Gaandeweg krjgt het werk voor StudentLife meer vorm. Arie studeert nog steeds in deeltjd Russisch aan dezelfde universiteit. Intussen woont het gezin op de zevende verdieping van een Sovjetlat, met drie kamers en een „piepklein” keukentje. Bertina: „Naast de woonkamer hebben we een kamer waar we met z’n vjven slapen. In de derde kamer slapen twee Russische studenten die bj ons wonen.”

„VROEGER HAALDE IK ALTIJD ONVOLDOENDES VOOR ENGELS, MAAR RUSSISCH LEREN LUKTE WEL” Het is een bewuste keus om hun woning met studenten te delen. Arie: „We willen in hen investeren, onder meer door samen Bjbelstudie te doen.” Bertina: „Op deze manier willen we hun ook laten zien hoe een gezond huweljk eruitziet. Veel studenten in Rusland komen uit een gebroken gezin en groeiden op met een vader die alcoholist was.” Geestelijke nood In de beginperiode komt het Nederlandse echtpaar in

Vera: Ik moest een keus maken Vera (25) groeit op in een klein dorp in Rusland. Het

telijke studenten in Rusland. Ze raakt er „geïnspireerd

gezin behoort tot de Russisch-Orthodoxe Kerk. „Met

en gemotiveerd” om evangelisatiewerk te gaan doen.

Kerst en Pasen gingen we naar de kerk, maar thuis

Samen met een andere studente woont Vera een jaar

werd er niet uit de Bijbel gelezen en gebeden.”

bij Arie en Bertina in huis. Wekelijks gaan ze op pad

Op de middelbare school ontmoet Vera „een oprecht

om met studenten in contact te komen. Inmiddels

christelijk meisje” dat haar vertelt wie God voor haar

maakt Vera deel uit van het team van StudentLife. „We

is. „Dat had ik nooit eerder meegemaakt.” In het

hebben een kennismakingsspel met vijftig kaartjes

weekend nodigt ze Vera soms bij haar thuis uit. Daar

met foto’s en vragen. Daarmee gaan we naar plekken

valt Vera een sfeer van „oprechte liefde” op. Door het

waar veel studenten komen. Zo raken we met hen

contact met haar vriendin gaat ze zelf „op zoek naar

in gesprek. Daarna kunnen we hen uitnodigen voor

wie God is.” Ze komt tot de conclusie dat ze moet

vervolggesprekken over geloof en zingeving, waarbij

kiezen tussen „God en de wereld.” Tijdens haar studie

we ingaan op hun persoonlijke vragen. Zo heb ik sinds

ecologie aan de universiteit komt ze tot geloof in de

enige tijd contact met een atheïstische studente die

Heere Jezus.

zich eenzaam voelde. Zij wilde graag in gesprek over

Als Vera via Google op zoek gaat naar een kerk, komt

zingeving en is onlangs ook naar de kerstviering voor

ze terecht bij een baptistengemeente. Daar leert ze het

de jeugd in onze kerk geweest. Het is mooi dat studen-

Nederlandse echtpaar Arie en Bertina kennen. Samen

ten op die manier aan het denken worden gezet over

met hen bezoekt ze in 2015 een conferentie voor chris-

het christelijk geloof. ”

de week

ontmoeten, treffen ze een Maria. Arie: „Gaandeweg het gesprek bleek ze de Bjbel echter amper te kennen. Dit was niet de persoon die we zochten.” Tjdens deze ongeplande ontmoeting legt Bertina in het kort het Evangelie uit aan de vrouw, die interesse toont in de Bjbel. Voordat ze teruggaan naar Nederland brengen de studentenwerkers haar in contact met een kerk. Bertina: „Deze vrouw is tot geloof gekomen en is nu mjn beste vriendin.”

zaterdag 25 januari 2020

EVANGELISATIE

regio’s. Arie: „Er zjn in Rusland vjftien steden met meer dan 1 miljoen inwoners en de geesteljke nood is enorm. In veel van deze steden wonen meer dan 100.000 studenten.”

contact met de Russische Nadja en Vera (zie kader), die beiden tot persoonljk geloof zjn gekomen. Zj maken nu deel uit van het team dat studenten opzoekt om met hen in gesprek te gaan. Arie en Bertina zien het als een belangrjke taak de weinige christenstudenten te ondersteunen in hun contact met hun volksgenoten. „God kan hen gebruiken om getuige van Hem te zjn.” Het werk van StudentLife in de regio groeit. Diverse Russische studentenwerkers hebben inmiddels een training van twee jaar gevolgd. Arie: „Die bestaat zowel uit een theoretisch als een praktisch gedeelte, waarin het bjvoorbeeld gaat over het leiden van een Bjbelstudie.” Het Nederlandse echtpaar is dankbaar voor de ontwikkeling van het werk. Arie: „We hoopten een team te kunnen vormen met zes Russische fulltimemedewerkers. Intussen werken we als enige twee Nederlanders in ons team samen met acht Russen. God heeft meer gegeven dan we hadden gehoopt.” Behalve op het werk in hun eigen stad richten Arie en Bertina zich in toenemende mate op andere Russische

Vergeten groep Geregeld bezoeken de studentenwerkers zo’n stad, op vier tot vjftien uur reizen van hun woonplaats. In elke plaats zoeken ze contact met veelal kleine evangelische of baptistengemeenten. Arie: „Studenten zjn voor veel kerken een vergeten groep. In gesprekken met kerkeljke leiders delen we ons verlangen om studenten te bereiken met het Evangelie.” Arie en Bertina hopen dat lokale christenen het werk onder studenten oppakken, waarbj zj hen op afstand, onder meer via Skype, „motiveren, toerusten en bemoedigen.” Na vjf jaar zendingswerk in Rusland zjn ze nog niet van plan terug te keren naar Nederland. „Er is daar nog veel werk te doen.”

de week

BEELDVERHAAL

Portretten van 75 overlevenden

zaterdag 25 januari 2020

tekst Richard Donk Hj reist nooit zonder zjn fotoalbum. En altjd laat hj dat ene vergeelde plaatje zien. Een twaalfjarig jochie, meer bot dan vlees. Vier dagen na de bevrjding van concentratiekamp Buchenwald. Naftali Fürst heeft de Holocaust overleefd. Ternauwernood. Het Joodse jongetje uit Bratislava verloor een groot deel van zjn familie. Hj zag tientallen kampgenoten sterven tjdens de beruchte dodenmars vanuit Buchenwald in 1945. Maar op zjn 88e stond hj deze week oog in oog met een levensgroot portret van hemzelf op een expositie in Essen. En hj was niet de enige. De Amerikaanse fotograaf Martin Schoeller portretteerde 75 overlevenden van de Shoa. Ter herinnering aan 75 jaar einde van de Holocaust. En in het bjzonder om de bevrjding te herdenken van Auschwitz – hét symbool van de systematische vernietiging van mensen door de nazi’s. Misschien wel voor de laatste keer. Want degenen die de verschrikkeljke jaren van toen kunnen navertellen, vormen een uitstervende generatie. Ook nu kwam Fürst niet zonder zjn fotoboekje. Dit keer om het aan de Duitse bondskanselier Angela Merkel te tonen, die de tentoonstelling in de Zollverein kolenfabriek opende. „Ik doe mjn plicht; ik vertel het verhaal”, sprak de bejaarde Jood tegen Merkel. Hj voegde er een waarschuwing aan toe – van iemand die het weten kan: „Ik denk dat het weer kan gebeuren.”

1. Bondskanselier Angela Merkel met overlevende Naftali Fürst. beeld AFP, Ina Fassbender 2. Portretfotograaf Martin Schoeller. beeld EPA, Friedemann Vogel 3. De Amerikaanse fotograaf Martin Schoeller portretteerde overlevenden van de Holocaust. Hun levensgrote foto’s zijn te zien op de expositie ”Overlevenden” in het Zollverein kolenfabriekcomlex in het Duitse Essen, die deze week werd geopend. beeld AFP, Friedemann Vogel 4. Naftali Fürst toont zijn fotoalbum. beeld AFP, Ina Fassbender 5. De kolenfabriek in Essen, plaats van de expositie. beeld AFP, Ina Fassbender 6. Een uitstervende generatie. beeld AFP, Friedemann Vogel

de week

KERK

zaterdag 25 januari 2020

OVER PSYCHISCHE DRUK VAN AANSTAANDE PREDIKANTEN tekst Geerten Moerkerken beeld RD, Anton Dommerholt

Het ambt van predikant vraagt in een complexe samenleving om veel vaardigheden. Theologische opleidingen besteden steeds meer aandacht aan psychologische toerusting en nemen een zogeheten assessment af. Hoe gaat dat in z’n werk? En hoe ervaren toekomstige predikanten dit?

eel theologische opleidingen kennen een assessment: een onderzoek dat uit verschillende (psychologische) testen bestaat. Assessmentbureau Interselect uit Gorinchem neemt zulke onderzoeken af voor verschillende predikantsopleidingen. „Studenten gaan hier de deur uit met een beeld van hun persoon-

ljkheid en sociale vaardigheden, met sterke en zwakke kanten”, legt Simon Reehoorn, mede-eigenaar van Interselect, uit. Samen met de theologische opleiding stelt het bureau een competentieproiel op: een overzicht van vaardigheden die een predikant nodig heeft om te functioneren. Daarop

wordt in het assessment getoetst. „Bedrjven stellen zo’n proiel vaak op rond competenties die een werknemer succesvol maken. Opvallend is dat de theologische opleidingen zich vooral richten op punten waar het in het verleden fout ging bj predikanten. Dat willen zj in ieder geval voorkomen.”

KERK

„Belangrijk om zelf kennis te hebben als predikant” Naam: V. S. van der Meer

en concentratie

Leeftijd: 27

niet de beste

Predikantsopleiding: Derde jaar master Hersteld Her-

voorbereiding.

vormd Seminarium (HHS)

Toch dwong het bed of de Heere

kennis te hebben over je persoon, karakter en psyche.

Zelf ook hierin Zijn

Om dingen in kaart te brengen, om aan verbeter-

roeping wilde beves-

punten te werken en om de gekregen gaven beter te

tigen. Dat heeft Hij gelukkig

besteden in Gods Koninkrijk.

gedaan. Het was goed om de test te maken, maar ook

Tijdens onze opleiding doorlopen we verplicht een

indringend. Ik stond verbaasd om mijn eigen karakter

traject persoonlijke opleiding en vorming, begeleid

op papier terug te zien.

door twee coaches. Hierbij komen ook psychische

Het is belangrijk om aandacht te hebben voor de

factoren ter sprake.

psyche, maar dan wel vanuit de héle mens: als schep-

Ook krijgen we een psychologisch assessment. Daar-

sel én aangenomen kind van God. De relatie met de

bij worden negen persoonlijkheidsfactoren getoetst.

Heere is nodig om ook in het psychische tot heling te

Op ieder onderdeel moet een voldoende worden

komen, al is die in dit leven altijd gedeeltelijk. Over

gehaald.

onder meer de psychische kant van het predikant-

Enkele dagen voor mijn assessment in 2015 werd

schap hoop ik als beginnend predikant veel te spre-

onze eerste dochter geboren. Dat was qua slaapuren

ken met de Heere, met mijn vrouw en met collega’s.”

„Zoek elkaar als beginnende predikanten op” Naam: J. R. Bulten

tor veel spreken

Leeftijd: 29

over valkuilen

Predikantsopleiding: Laatste masterjaar Theologische

waar hij in zijn

Universiteit Apeldoorn (TUA)

beginperiode tegenaan liep; dat

„In het vak persoonlijke en praktische vorming aan de

was leerzaam.

TUA wordt aandacht besteed aan de eigen psyche van

Het helpt om als

de predikant. Ook hebben we intervisiegroepjes met

beginnende predi-

studenten en supervisie met docenten. Samen spreek

kanten elkaar op te zoeken

je zo diep door over wat je bezighoudt. Kwetsbaar

in een intervisiegroep, waarin je elkaar ondersteunt

opstellen is daarbij van belang.

en casussen bespreekt. Ook hebben net begonnen

Ik probeer me biddend en in verwachting van Hem Die

predikanten in de Christelijke Gereformeerde Kerken

roept voor te bereiden op het predikantschap. Het is

een mentorpredikant, met wie je over deze dingen

van belang om te weten waar je eigen vaardigheden en

spreken kunt.

valkuilen liggen en daar al in de studie mee bezig te zijn.

Een valkuil lijkt het me om te veel te willen doen; het

In het afgelopen jaar heb ik een stage achter de rug,

is dus nodig om grenzen aan te geven. Er zijn in de

waarin ik acht weken met een predikant optrok. Dan

gemeente veel broeders en zusters die gaven hebben

krijg je een inkijkje in het pastorieleven en het veelzij-

om in te zetten. Ook is het een uitdaging om te zoeken

dige werk van de predikant. Ook kon ik met mijn men-

naar balans tussen werkzaamheden en het gezin.”

de week

mij tot het ge„Het is belangrijk om als toekomstig predikant zelf-

KERK

De proielen van de verschillende kerkgenootschappen waarmee Interselect samenwerkt, verschillen niet veel, zegt Reehoorn. „Denk aan vaardigheden als actief luisteren, empathie, stressbestendigheid, zelfstandig kunnen werken, lexibiliteit, kunnen samenwerken of besluitvaardigheid.”

zaterdag 25 januari 2020

Sommen en puzzels Een aanstaand predikant die een assessment bj Interselect krjgt, maakt eerst thuis online een capaciteitentest en een persoonljkheidstest. De eerste bestaat uit sommen en puzzels, waardoor er inzicht ontstaat

in het vermogen tot probleemanalyse en oordeelsvorming van de student. De persoonljkheidstest is gebaseerd op de ”big ive”, een bekend psychologisch model om de persoonljkheid in kaart te brengen. Vervolgens komen de studenten een

„CONFRONTEREND ÉN NUTTIG OM ZO VEEL OVER JEZELF ZWART-OP-WIT TE ZIEN STAAN”

dagdeel naar Gorinchem. Daar vindt eerst een anderhalf uur durend gesprek plaats naar aanleiding van het competentieproiel. „We willen een beeld krjgen van het zelfbeeld van de student, hoe hj zjn vaardigheden ziet en of hj weet of iets ontwikkelbaar is. Het gaat dan niet zozeer over de theologische roeping, maar over wat iemand als persoon meebrengt als hj een gemeente ingaat. Het is niet voor elke student even makkeljk om te zeggen waar hj goed in is. Soms hoor je: „Dat moet een ander maar zeggen.”” Ook vindt er een aantal praktjksi-

Verschillen per kerkverband Hoe gaan de verschillende predikantsopleidingen om met de psychologische toerusting van studenten?

Theologische Universiteit Apeldoorn (Christelijke Gereformeerde Kerken) n Student volgt leerlijn persoonlijke en praktische

Protestantse Theologische Universiteit (Protestantse

vorming.

Kerk in Nederland)

n Er zijn gesprekken over de persoonlijke ontwik-

Studenten schrijven een “geloofsbiografie” met zelfre-

kelingen, in de master zijn er intervisiegroepen met

flectie als doel.

studenten.

n Er vindt intervisie plaats met studenten onderling.

n Student legt een psychologisch assessment af.

n Vanuit de opleiding worden supervisie, leerprocesbe-

n Dit onderzoek is gericht op ontwikkeling en functio-

geleiding en mentoraat aangeboden.

neert niet als geschiktheidstoetsing.

n Psychologisch assessment is niet verplicht, maar

n Pas begonnen predikant heeft ervaren predikant als

wordt dat waarschijnlijk wel bij de komende onderwijs-

mentor.

herziening. n Pas begonnen predikant krijgt mentoraat en be-

Theologische School (Gereformeerde Gemeenten)

spreekt praktijkcasussen tijdens verplichte nascholing.

n Door kleinschaligheid opleiding ligt er veel nadruk

op persoonlijke aandacht. Hersteld Hervormd Seminarium (Hersteld Hervormde

n Tijdens pastorale vakken is er aandacht voor on-

Kerk)

derwerpen als tijdsdruk, verwerking van emotionele

n Student volgt een programma voor persoonlijkheids-

ervaringen of burn-out raken.

vorming.

n Na eerste studiejaar legt student psychologisch as-

n Eerstejaarsstudent legt een psychologisch assess-

sessment af.

ment af.

n Dit onderzoek is gericht op ontwikkeling en functio-

n Dit onderzoek kan functioneren als geschiktheidstoet-

neert niet als geschiktheidstoetsing.

sing: een voldoende resultaat voor het assessment is

n Pas begonnen predikant heeft twee jaar een mentor.

verplicht om als predikant te worden toegelaten.

Tijdens deze periode zijn er ook (half)jaarlijkse terug-

n Pas begonnen predikant krijgt twee jaar mentoraat

komdagen vanuit de opleiding.

en neemt vier jaar deel aan winterconferentie en nascholingsdagen.

advertentie

Over ons Erdee Media Groep is een reformatorisch mediabedrijf in Apeldoorn. Wij bieden verantwoord nieuws en informatie voor christenen en niet-christenen. Wij bieden Een veelzijdige functie waarin je invulling geeft aan de digitale ambities van het Reformatorisch Dagblad en rd.nl. Je ontwikkelt proposities waarmee we onze klanten verder helpen en we online kunnen groeien. Je analyseert data, onderkent de behoeftes van onze lezers, signaleert ontwikkelingen in de markt en vertaalt dit naar onderscheidende campagnes met een aantrekkelijk abonnementsaanbod. Je proﬁel • Een afgeronde relevante opleiding op hbo-niveau. • Aantoonbare aﬃniteit met online marketing. Ervaring is een pré, of je bent bereid om jezelf hierin te ontwikkelen. • Oog voor commerciële kansen. • Sterk analytisch vermogen. • Beheersing van de Engelse taal (mondeling en schriftelijk). • Digitaal vaardig, enthousiast, leergierig en zelfstandig. • Een reformatorische levensovertuiging

Kijk voor meer informatie op werkenbijemg.nl Solliciteer vóór 30 januari 2020 via sollicitatie@erdee.nl

Scan de Qr-code en bekijk onze vlog!

de week

WIJ ZOEKEN EEN

KERK

zaterdag 25 januari 2020

mulaties plaats. „Dat gaat om casussen, situaties zoals een predikant die kan tegenkomen. We letten er daarbj op of we verschillende competenties terugzien en ook hoe makkeljk of moeiljk die worden getoond.” Aan het einde van het assessment worden de eerste resultaten doorgesproken. Later krjgt de student een uitgebreid rapport toegestuurd met bevindingen uit het assessment. Hj moet expliciet toestemming geven om deze resultaten ook met de opleiding te delen. „Interselect maakt als het ware foto’s van de persoon. Wat

daarmee vervolgens gebeurt, ligt bj hemzelf”, zegt Reehoorn. „Meestal heeft de opleiding mensen die de student op sleeptouw willen nemen om daarmee aan de slag te gaan.” Levenservaring Reehoorn ontmoet tjdens de assessments heel wat verschillende soorten studenten. „Er zjn studenten van 21 jaar, maar ook mensen van 50 met een linke carrière achter de rug. Bj oudere studenten merk je meer levenservaring, zo grjpen zj vaker terug op voorbeelden uit een eerdere

werkkring. Zj zjn vaak ook minder verrast over de uitkomst van het assessment dan jongeren. Sommige studenten van 21 jaar ontdekken dingen over hun persoonljkheid die ze nooit eerder hebben gehoord.” Hoewel het ambt veel vraagt van de persoon van de predikant, ziet Reehoorn ook een verantwoordeljkheid voor de kerkenraad en gemeente. „Daar ligt ook een taak. Het zou best goed zjn om eens na te denken over competenties die een gemeente nodig heeft om een pas afgestudeerde predikant op te vangen.”

„Wees open naar omgeving over eigen valkuilen” Naam: P. J. de Raaf

en ontwikkelad-

Leeftijd: 34

viezen. Vervol-

Predikantsopleiding: Derde jaar Theologische School

gens bespreken

Gereformeerde Gemeenten

we met de docent poime-

„Bij het begin van de studie krijgt iedere student een

niek (zielzorg)

van de docenten toegewezen als mentor. Zo is er oog

en de rector een

voor het welzijn van de student in de breedste zin van

vervolgtraject op maat

het woord.

voor verdere psychologi-

In het ambt wordt de persoonlijkheid van de predikant

sche toerusting.

niet uitgeschakeld, maar wil de Heere iemand ge-

Het assessment vond ik intensief; er gebeurt zo veel in

bruiken met zijn karakter, ervaring, talenten; ondanks

één morgen. Het rapport was uitgebreid en concreet.

zijn zonden en gebreken. We mogen niet meegaan in

Het is confronterend om zo veel over jezelf zwart-op-

de wereldse gedachte dat een predikant alles moet

wit te zien staan. Tegelijk is het nuttig om gedwongen

kunnen en overal in moet uitblinken. Tegelijk vraagt

te worden na te denken over deze dingen en je zo voor

het ambtelijk functioneren in deze tijd veel. Psycho-

te bereiden op de toekomst.

logische toerusting kan een middel in Gods hand

Het heeft meerwaarde dat er in de achterliggende jaren

zijn om je ook in dit opzicht voor te bereiden op de

veel meer aandacht is gekomen voor psychologische

taak die wacht. Het is nuttig en nodig om de eigen

toerusting op onze school. Het lijkt me moeilijk dat dit

persoonlijkheid te kennen: te weten wat sterke karak-

na het verlaten van de school minder wordt, terwijl

tereigenschappen zijn, maar ook waar de valkuilen

er steeds meer gevraagd wordt van de persoon van

liggen in het ambtelijk functioneren. Het is goed daar

de predikant. Het is belangrijk dat een beginnend

in de eigen omgeving open over te zijn, zodat er ook

predikant een goed functionerende kerkenraad om zich

mensen zijn die een spiegel voorhouden als er dingen

heen heeft, die steunt, adviseert en zo nodig corrigeert.

misgaan.

Het belangrijkste is de ondersteuning van de Heere te

Na het eerste jaar volgt iedere student een assess-

mogen ervaren. Zonder de ervaring van Zijn kracht en

ment bij een extern bureau. Naar aanleiding daarvan

gunst zou een mens ondergaan in de moeilijke om-

krijgen we een rapport met sterke en zwakke punten

standigheden of de eigen zonden en zwakheden.”

de week

INTERVIEW

zaterdag 25 januari 2020

Specialist in spoedeisende geneeskunde tekst Huib de Vries beeld RD, Anton Dommerholt

Met de toename van de medisch-technische mogelijkheden veranderde ook de afdeling spoedeisende hulp van ziekenhuizen. In plaats van een beginnende dokter loopt daar nu meestal een specialist rond: de SEH-arts.

is spoedeisende hulp geworden.” Van het toenmalige Zuwe Hofpoort Ziekenhuis in Woerden verkaste ze naar Dordrecht, waar ze in 2011 de driejarige opleiding kon gaan volgen. „De charme van dit vak is dat je contact hebt met alle mensen in alle leeftjden met allerlei aandoeningen. Je treft hen op een relatief kwetsbaar moment in hun leven, waardoor je veel voor hen kunt betekenen. Niet alleen medisch, maar ook mentaal, door hen bj te staan in die situatie. Belangrjk is dat je in staat bent om in korte tjd een vertrouwensband op te bouwen.” De acute verloskunde en gynaecologie gaan in het Albert Schweitzer Ziekenhuis buiten de spoedeisende hulp om. De rest komt binnen via deze toegangspoort. Gemiddeld liggen of zitten patiënten tweeënhalf uur op

e nieuwbouw van de afdeling spoedeisende hulp van het Albert Schweitzer Ziekenhuis in Dordrecht illustreert de ontwikkeling van de plek waar patiënten met acute problematiek zich melden of worden afgeleverd. Twee zalen doen denken aan een intensive care, met eigen echoapparatuur en een CT-scanner. Ertegenover ligt de behandelkamer voor ernstige zieke kinderen en zuigelingen. De leiding van de afdeling is in handen van medisch manager en SEH-arts Annemarie van der Velden (38). Na de studie medicjnen, die ze in 2005 afrondde, werkte ze een jaar als arts-assistent niet in opleiding op de afdeling spoedeisende hulp van het Carolus Ziekenhuis in Den Bosch, vervolgens een jaar op de afdeling gynaecologie in Ede. „Beide terreinen trokken me, maar het

de afdeling. Bj sommigen is die tjd nodig voor zorg en onderzoek, anderen moeten wachten tot lotgenoten met ernstiger klachten geholpen zjn. „Alle ziekenhuizen werken met een triagesysteem”, licht Van der Velden toe. „Op basis van het type klachten en de inschatting van de ernst van de ziekte krjgen de patiënten van een ervaren SEH-verpleegkundige een kleurcodering toebedeeld. Die bepaalt hoe snel de dokter komt kjken. Met pjn op de borst ben je eerder aan de beurt dan met een pjnljke teen.”

specialist om te overleggen. Intussen werken in het overgrote deel van de ziekenhuizen afgestudeerde SEHartsen, al is het aantal vaak nog niet toereikend om alle diensten in te vullen.” De opkomst van de SEH-arts kwam voort uit het groeiende inzicht dat het niet logisch is om de eerste zorg voor soms zeer zieke patiënten in handen te geven van de jongste en minst ervaren dokter. Een bjkomende

Leeftijdsopbouw De opleiding van speciieke SEH-artsen ontstond aan het eind van de 20e eeuw. In 1999 werd de Nederlandse Vereniging van Spoedeisende Hulp Artsen (NVSHA) opgericht, waarvan Van der Velden sinds 2018 voorzitter is. Jaarljks worden er ruim dertig nieuwe specialisten voor spoedeisende hulp opgeleid. De vraag is beduidend groter, maar de instroom wordt relatief beperkt gehouden om een evenwichtige leeftjdsopbouw te garanderen. „Dat voorkomt dat na verloop van tjd te veel collega’s vanwege pensionering uittreden en we opnieuw een tekort hebben.” Schaduwzjde van dit beleid is dat er in een aantal ziekenhuizen nog steeds alleen onervaren arts-assistenten op de spoedeisende hulp werken. De supervisie is dan wel anders geregeld dan voorheen, weet Van der Velden. „Ik stam nog uit het tjdperk waarin je na twee weken als arts-assistent niet in opleiding werd losgelaten in de nachtdienst. Iemand die drie maanden of een halfjaar verder was dan jj, maakte je wegwjs in het vak. Had je vragen, dan belde je de voor die klachten relevante

„ JE MOET VOOR DIT WERK STRESSBESTENDIG ZIJN, WANT HET IS HOLLEN OF STILSTAAN” reden was de toename van medisch-technische mogeljkheden. Tot de jaren 60 van de vorige eeuw was er weinig reden tot haast bj een aantal ernstige aandoeningen. Er viel toch niets aan te doen. Dat veranderde in de achterliggende decennia snel, maar desondanks deed een artsassistent op de afdeling chirurgie de spoedeisende hulp er vaak bj. „De SEH-verpleegkundigen die er fulltime werkten, hadden veruit de meeste ervaring. Nu we veel meer kunnen, is het belangrjk dat we ernstige aandoeningen snel herkennen en gaan behandelen.” Is een opname noodzakeljk, dan is vanaf de overdracht van de patiënt de SEH-arts oficieel uit beeld. Formele terugkoppeling is niet toegestaan vanwege de privacywetgeving. „In de praktjk hoor je in de wandelgangen vaak wel hoe het met een patiënt gaat. Als ik vragen heb bj de juistheid van mjn diagnose, bel ik de volgende

Op weg naar erkenning De Angelsaksische landen waren

zo’n 550 SEH-artsen, verdeeld over

die de kar gaan trekken. Je hebt

koploper in het opleiden van

meer dan 80 ziekenhuizen.

als vakvereniging een zekere

specialisten voor spoedeisende

Een belangrijke hindernis op

omvang nodig om mensen te

hulp. Momenteel loopt Europa

weg naar erkenning is het gebrek

kunnen selecteren die het uitvoe-

de achterstand snel in. In veel

aan zogeheten wetenschappelijk

rende werk willen combineren met

Europese landen is spoedeisende

domein, met eigen publicaties

onderzoek en het publiceren van

geneeskunde een erkend specia-

als fundering voor een nieuw

artikelen. Bij de selectie van nieu-

lisme. In Nederland is dat nog niet

specialisme. „Het leggen van zo’n

welingen voor de opleiding heeft

het geval, al doet de Nederlandse

fundament kost tijd”, constateert

die groep nu een streepje voor. Er

Vereniging van Spoedeisende Hulp

NVSHA-voorzitter Annemarie van

zijn intussen al diverse collega’s

Artsen (NVSHA) er alles aan om

der Velden. „De eerste mensen die

gepromoveerd op specifieke SEH-

dat te veranderen. Ons land telt

zo’n opleiding volgen, zijn pioniers

onderwerpen.”

de week

INTERVIEW

zaterdag 25 januari 2020

dag even naar de arts die voor de desbetreffende patiënt zorgt. Dat is belangrjk voor mjn eigen leerproces, met het oog op alle patiënten die volgen.” Typerend voor SEH-artsen is dat ze van actie en afwisseling houden. „Alles gaat hier relatief snel; sneller dan op een polikliniek of de verpleegafdelingen. Geduld is niet onze sterkste kant. We willen snel handelen en moeten soms onder hoge druk keuzes maken. De beslissingsdichtheid in dit vak is hoger dan overal elders in de medische wereld. Moet ik dit medicjn alvast geven, maken we nú een CT-scan, schakel ik een intensivist in? Op zulke vragen moet je snel een antwoord weten te geven.” Beademing Vanwege de relatief beperkte duur van de opleiding komen alleen arts-assistenten die al werkervaring op een SEH hebben opgedaan ervoor in aanmerking. Om in drie jaar alle benodigde competenties te kunnen behalen. Van de patiënten op de afdeling spoedeisende hulp –in het Albert Schweitzer Ziekenhuis zo’n honderd per dag– wordt ruim de helft na screening door de SEH-arts opgenomen. Slechts een enkeling gaat acuut door naar de operatiekamer. Patiënten met een hart- of herseninfarct worden rechtstreeks naar de katheterisatiekamer gebracht voor een dotterbehandeling door een interventiecardioloog of -radioloog, mits ze stabiel genoeg zjn om die behandeling te ondergaan. „Anders komen ze eerst bj ons en proberen wj hun vitale functies te optimaliseren. Vervolgens gaat een intensivist mee naar de katheterisatiekamer om de patiënt daar te bewaken.” Ook het inbrengen van een tube bj iemand met ademhalingsproblemen behoort tot de bevoegdheden van de SEH-arts, maar deze handeling wordt niet overal door de beschikbare SEH-artsen uitgevoerd. „Je moet die vaak genoeg doen om er vaardig in te worden en te bljven”, verklaart Van der Velden. „In een aantal ziekenhuizen wordt de anesthesioloog of de intensivist ingeschakeld. Dat maakt op zich niet uit. Het gaat erom dat je als SEHarts tjdig signaleert dat beademing noodzakeljk is.” Doorstroming van de spoedeisende hulp naar de intensive care vindt pas plaats na overleg met de patiënt of diens familie. „De ic is bedoeld als een plek voor de behandeling van aandoeningen waarvan je kunt herstellen, of na de behandeling in ieder geval een bepaalde mate van kwaliteit van leven overhoudt. Veel meer dan vroeger wordt de thuissituatie meegenomen in de beslissing. Wat kan iemand nog en wat wil iemand nog? Na

een verbljf van gemiddeld twee weken op de intensive care volgt doorgaans een revalidatieperiode van pakweg een jaar om functioneel weer een beetje op niveau te komen. Daar moeten mensen wel de vitaliteit voor hebben.” De werkwjze op SEH-afdelingen is in de achterliggende jaren gestandaardiseerd door de ontwikkelde landeljke richtljnen. Een centraal curriculum zorgde voor eenheid in de brede opleiding tot SEH-arts. Voorheen was die in elk opleidingsziekenhuis anders. Momenteel wordt er gewerkt aan een Europees curriculum, zodat SEH-artsen binnen de Europese Unie uitwisselbaar zjn. Als het aan Van der Velden ligt, wordt het aantal opleidingsziekenhuizen in Nederland teruggebracht tot één academisch centrum en maximaal twee perifere ziekenhuizen per regio. Om expertise te bundelen.

VOORKOMEN VAN EEN BURN-OUT IS BELANGRIJK PUNT VAN AANDACHT VOOR SEH-ARTSEN Een bjzonder punt van aandacht voor de beroepsvereniging NVSHA is preventie van burn-out, een groot probleem op afdelingen voor spoedeisende hulp. „Niet alleen vanwege de onregelmatige diensten, maar ook door het hoge aantal momenten met een grote emotionele impact. Je moet voor dit werk stressbestendig zjn en bestand tegen tjdsdruk, want het is hollen of stilstaan. De instroom van patiënten valt nauweljks te beïnvloeden. Wel kun je het hele systeem rond de werkers optimaliseren, om de kans op uitval zo klein mogeljk te maken.” De ervaren SEH-arts uit Dordrecht bespeurt bj zichzelf nog geen verschjnselen van burn-out. „Wel merk ik dat de nachtdiensten zwaarder gaan wegen. Zelf terug naar huis rjden doe ik niet meer. Dan is de kans dat ik achter het stuur in slaap val te groot. Daarom neem ik nu het openbaar vervoer. Aan dat soort dingetjes merk je dat je ouder wordt, en dat dit fysiek en mentaal een pittig vak is. Maar het bljft ook een boeiend vak.”

advertentie

WIJ ZOEKEN EEN

Over ons Erdee Media Groep is een reformatorisch mediabedrijf in Apeldoorn. Wij bieden verantwoord nieuws en informatie voor christenen en niet-christenen. Vanwege de ambitie om onze online positie te versterken zijn we op zoek naar een eindredacteur video-audio. Wij bieden Een uitdagende functie als eindredacteur video-audio, waarin je het verschil kan gaan maken. Het Reformatorisch Dagblad wil meer mensen in de leeftijdsgroep 20-45 jaar bereiken. Een belangrijke rol daarbij spelen video- en audioproducties. Als eindredacteur video-audio selecteer je onderwerpen en stuur je camerateams en editors aan. Met jouw inzet draag je bij aan de groei van het aantal views en zorg je ervoor dat de kijktijd op onze YouTubekanalen toeneemt. Daarnaast lever je een bijdrage aan het maken van podcasts. Je proﬁel • Een afgeronde relevante opleiding op hbo-niveau. • Enkele jaren ervaring in audiovisuele journalistiek. • Ideeën weet je te vertalen in aansprekende video’s en concepten. • In staat een voortrekkersrol te vervullen, ook bij het ontwikkelen van beleid. • Kennis van online trends en sociale media. • Een reformatorische levensovertuiging. Kijk voor meer informatie op werkenbijemg.nl Solliciteer vóór 6 februari 2020 via sollicitatie@erdee.nl

Meer weten over het werken op de redactie? Bekijk onze vlog!

COLUMN

Verbijsterende week tekst Wim van Egdom

zaterdag 25 januari 2020

orige week was het een week waarin ik soms niet kon geloven wat ik zag en hoorde. Het begon er mee dat iemand me vertelde dat hj bj de huisarts een stukje weefsel had laten wegnemen om het te laten onderzoeken in het laboratorium van het ziekenhuis. Toen hj weg wilde gaan, overhandigde de huisarts hem een plastic zakje met daarin het afgenomen stukje huid in een kokertje. Hj had geaarzeld het aan te pakken maar de huisarts vertelde dat hj dat zelf in de brievenbus moest deponeren. Ja, de gewone brievenbus, die oranje. Toen hj vervolgens vroeg wie de hechting uit z’n wondje moest halen, had de huisarts gezegd dat hj dat door iemand mocht laten doen „die het kon.” Toen hj geschokt bleef zwjgen, had ze gezegd: „Maar het kan ook bj de assistente, hoor, maak maar een afspraak.” Hoewel de betrokken patiënt lovend is over z’n dokter, schudden we onthutst ons hoofd. Het is wachten op een klusdag bj de praktjk waarop we zelf aan de slag moeten, concludeerden we. ’s Avonds las ik op de website van de NOS dat whatsappen in de auto niet strafbaar is als de telefoon in de houder staat. Ja, het stond er echt. Appen met de telefoon in je hand kan je een ikse boete opleveren. Maar als het apparaat in de houder staat, kan de politie je niet beboeten omdat je mogeljk de navigatieapp gebruikt. En dat is legaal. Omdat ik uit ervaring weet dat appen onder het rjden op een telefoon in de houder nog gevaarljker is dan op

een telefoon in je hand, was ik in staat de NOS te bellen met de vraag of ze dit verhaal alsjeblieft van de site wilden halen. Dit melden is bjna een vorm van uitlokking om wel te gaan appen. De volgende dag was er rumoer over het feit dat het kabinet het heftigste vuurwerk toch wil verbieden. De leider van de VVD, de Volkspartj voor Vuurwerk en Democratie, murmelde wat over voortschrjdend inzicht. En in een ilmpje op de site van de NOS zag ik ’s avonds Geert Wilders, die zei dat hj tegen zo’n verbod is.

HET IS WACHTEN OP EEN KLUSDAG BIJ DE HUISARTS „Wj zjn niet van het verbieden”, zei de blonde Libertjn. Ik begon zachtjes te lachen, wachtend op het vervolg waarin hj zou zeggen dat hj een grapje maakte. Het was immers de PVV die met het voorstel voor een boerkaverbod kwam. En is het niet Wilders die hoofddoekjes en de Koran wil verbieden? Het lachen verging me echter toen ik merkte dat er geen vervolg kwam. Hj meende het. Toen ik direct daarna las dat de spaarrente naar 0 procent gaat, heb ik snel de laptop dichtgeklapt. Het was genoeg verbjstering voor een week.

ESSAY

DREIGEN WE DE BESTEN TE VERLIEZEN? tekst Bart Jan Spruyt beeld RD, Henk Visscher

ls ik me niet vergis, dient zich een nieuwe categorie van (vooral jonge) mensen aan die het reformatorische geloof waarin zj zjn opgevoed, dreigen te verlaten. Ik heb het nu niet over jonge mensen die afhaken omdat het geloof ze sowieso niet veel zegt, en ook niet over studenten die wetenschap en geloof op een gegeven moment niet meer met elkaar in overeenstemming kunnen brengen en daarom met kerk en geloof breken. Ik heb het over een andere categorie – een categorie die qua omvang vast kleiner is, minder geruchtmakend maar toch relevant. Misschien vooral wel omdat zj ons een kritische vraag stellen die tot nog toe onbeantwoord is gebleven. Het is nog niet eens zo gemakkeljk om de groep die ik bedoel helder af te grenzen. Het zjn veelal jonge mensen die –zo zou je kunnen zeggen– verlangen naar een hoogstaand leven. Verlangen is wel het kernwoord. Het verlangen naar een levensbeschouwing, een visie, en een daarbj passende levensstjl. Een verlangen om in de baaierd van meningen en opinies, wereldljke en kerkeljke, een archimedisch punt te vinden – van vast-

heid en regie, voorbj het toevallige en het plaats- en tjdgebondene, een punt van continuïteit en van waarheid en van schoonheid. Dualisme, relativisme, het recente en onbeproefde, het individuele en incidentele zjn de zaken die moeten worden vermeden. Katholiciteit Dat archimedische punt is misschien nooit welluidender onder woorden gebracht dan door de ijnzinnige theoloog Herman Bavinck in een oratie over de katholiciteit van de kerk: Daarin betoogde hj dat die katholiciteit van een „aangrjpende schoonheid” is, die niet wordt gekend door mensen die zich in „de enge kring van een kerkje of conventikel” opsluiten. Zj beroven zich „van geesteljke schatten, die door geen meditatie of devotie kunnen worden vergoed”, en verarmen hun ziel. Maar zj die deze traditie hebben ontdekt, kunnen niet langer „eng van hart” zjn. Deze katholiciteit, deze traditie van wat „altjd en overal door iedereen” is geloofd, en de verbeelding daarvan in literatuur, muziek, liturgie en architectuur, hebben de mensen die ik bedoel binnen de gereformeerde

traditie niet kunnen vinden – zo bljkt keer op keer. Het leven daar hebben zj ervaren als gemodder in de uiterste marge – eerst verwonderd, daarna geërgerd, daarna vastberaden om zich niet meer door zoveel kleingeestigheid naar beneden te laten trekken. Ik heb de afgelopen jaren verschillende vrienden zo zien overstappen naar de Rooms-Katholieke Kerk. Het waren niet de minsten. Het waren de besten. Ik werp me hier niet op als hun advocaat. Ik vrees dat zj gevaar lopen de kern van het christeljk beljden voor een andere kern in te wisselen. Die kern van het beljden is toch Luthers beljdenis van de vroljke ruil tussen Christus en de zondige mens, waarvan nota bene de vorige paus heeft gezegd dat Luther daarmee beter dan wie ook het geheimenis van de verlossing onder woorden heeft gebracht. In plaats van Christus dreigt als nieuwe kern de kerk te komen: als behoedster van een voorgegeven morele orde, van waarheid en gezag en autoriteit, en als hoedster van een grootse literatuur, van Thomas en Dante tot Newman en Chesterton. Ik ben hun advocaat niet maar ik begrjp hen wel. Een van de vele dingen

de week

Een verlangen naar het Ware, Schone en Goede drijft sommige reformatorische christenen, vooral jongeren, buiten de grenzen van de protestantse traditie. Waarom hebben wij geen beter verhaal?

zaterdag 25 januari 2020

ESSAY

die ik begrjp is hun angst voor het ghetto. In een van de weinige intelligente stukken over ”cultuurchristendom” schrjft ds. M. J. Schuurman (Friesch Dagblad, 11 januari 2020) dat cultuurchristendom een brug voor de kerk vormt om mensen met het evangelie in contact te brengen. Als de herinnering aan het christendom uit onze cultuur verdwjnt (en cultuurchristenen zjn daar zeer alert op), dan „verdwjnen ook mogeljkheden om als buitenstaander onverwacht met de christeljke traditie in aanmerking te komen. Daarmee wordt de ruimte voor het evangelie om te werken klei-

ner.” Ik zou daaraan toe willen voegen dat er ook een omgekeerde weg bljkt te zjn: van conservatisme naar cultuurchristendom en naar geloof. Kinneging Laat ik een voorbeeld geven. Over drie weken presenteert de Leidse hoogleraar rechtsilosoie Andreas Kinneging zjn nieuwe boek ”De onzichtbare maat”. Kinneging bekritiseert daarin Verlichting en Romantiek, en bespreekt Plato en Augustinus en Thomas van Aquino als vaders en hoeders van de Europese traditie. Hj presenteert zich als een augustiniaans-

thomistisch christen. Voor hem is Christus Degene Die niet zozeer naar deze wereld is gekomen om als Middelaar een zoenoffer te brengen, maar om als magister een leer te verbreiden, een leer van een liefde die de ziel kruisigt, de ‘oude Adam’ in ons doodt en resulteert in een gerichtheid op het Goede, Schone en Ware. Calvinisme is in dit perspectief een gnostische dwaling. Het gaat hier dus om een boek, geschreven door een hoogleraar die niet bj een kerk is aangesloten, maar zich wel opwerpt als verdediger van de culturele en morele erfenis van het christeljk geloof. Hier kan een zinnige discussie ontstaan, buiten het ghetto van het narcisme van het kleine verschil. Ik denk dat ik die vrienden waarover ik het had, bj de presentatie van het boek zal tegenkomen. Dit artikeltje is slechts een signalement, ingegeven door een zekere onrust, een zeker ongemak, en vooral een zeker onbehagen. We hebben in onze christeljk-reformatorische traditie ook denkers als dr. W. Aalders, die het christeljk geloof wilde veriiëren en uitwerken tot een breed-katholieke levensbeschouwing. Tot die traditie behoort ook ‘rabbi’ John Duncan, die van zichzelf zei dat hj eerst een christen, daarna een katholiek, daarna een calvinist, daarna een aanhanger van de kinderdoop en ten slotte een presbyteriaan was. Maar de voorbeelden van Aalders en Duncan hebben ons niet geïnspireerd tot een verhaal dat de besten binnen de boorden van onze traditie houdt. Omdat de versmalde refo-traditie dit verhaal heeft verstikt? Dr. Bart Jan Spruyt doceert cultuur en maatschappij aan hogeschool de Driestar in Gouda en kerkgeschiedenis en apologetiek aan het Hersteld Hervormde Seminarie aan de VU in Amsterdam

de week

GENRE

BOEKEN

Anders zijn biedt ook kansen tekst Janneke van Reenen-Hak beeld Getty Images

zaterdag 25 januari 2020

Het besef dat jij of je kind aan autisme, ADHD of dyslexie lijdt, is op zijn zachtst gezegd even schrikken. School en werk lijken in één klap onbereikbaar. Volkomen onterecht, menen onderzoekers en ervaringsdeskundigen. Anders zijn biedt volop kansen.

oekenkasten vol zjn er al geschreven over autisme, ADHD, dyslexie, hoogbegaafdheid en hooggevoeligheid. Over het algemeen niet bepaald lectuur waarin humor en enthousiasme van de bladzjden afspatten. Problemen worden breed uitgemeten, ondersteund met dramatische verhalen en op zjn best wat tips om de dag door te komen. In die zin is het lezen van ”Wat als je kind ‘anders’ is”, ”Dyslexie als kans” en ”Durf te gaan!” een verademing. Dat wil niet zeggen dat de auteurs de moeiljkheden onder het vloerkleed vegen. De kracht van deze boeken is dat ze doorgaan waar andere boeken stoppen. Met de intentie moed te putten uit zaken die goed gaan en niet te bljven hangen in het eindeloos proberen te verbeteren van beperkingen die toch nooit over zullen gaan. Neem Asher, de inmiddels 15-jarige zoon van auteur Deborah Reber, een slim jongetje met de diagnose autisme en ADHD. De lezer leert hem kennen als een schreeuwend en schoppend kereltje dat uiteindeljk thuisonderwjs krjgt omdat geen enkele school hem meer wil hebben, maar daar stopt het verhaal niet. Als kleuter maakt hj aan de lopende band –en op de meest ongelegen momenten– de prachtigste origamikunstwerken. Niet veel later laat hj het vouwen voor gezien en stort zich op programmeren. Het zal niet verbazen dat hj beter kan omgaan met zjn computer dan met zjn jeugdige medeprogrammeurs. Wat ook niet lukt, is ietsen en veters strikken. Net als elke andere ouder trekt Reber zich het commentaar dat

ze daarop krjgt uit haar omgeving erg aan. Fout, leerde ze. Vervolgens greep ze dat aan om die les over te brengen op andere ouders die in hetzelfde schuitje zitten. In haar boek somt ze achttien punten op die ouders helpen stapje voor stapje veranderingen aan te brengen in denken, handelen en opvoeden. Tilts heten ze in het boek, net als op haar –Engelstalige– website. Stress Strjd niet langer tegen wie je kind is, houdt Reber haar lezers voor. Accepteer dat hj tien minuten nodig heeft om schoenen en jas aan te trekken en de deur uit te gaan. Dat scheelt een hoop stress en daar is iedereen mee gebaat. Het kost ook tjd, erkent ze. Tjd die de samenleving een kind meestal niet gunt. Lezen leer je immers in groep drie en ietsen al ver daarvoor.

ER IS EEN GROOT VERSCHIL TUSSEN EEN STROOM EN EEN STORM VAN GEDACHTEN Misschien wel het meest last heeft Reber van mensen in haar omgeving die ADHD en autisme afdoen als modeziekten en haar kind vooral lastig vinden. Dat komt volgens haar door de vele onwaarheden die er de ronde over doen. Als tegenwicht noemt ze gedreven de talenten van haar

‘stuiterbal’ op. Zodra Asher uit bed komt, toont hj een eindeloze stroom ideeën, energie, creativiteit en passie. Reber richt zich in haar boek op kinderen die gemiddeld of bovengemiddeld intelligent zjn. Niet vreemd, want juist autisten en ADHD’ers blinken vaak op een of meerdere gebieden uit. Dat sneeuwt vaak onder als een kind niet te handhaven is, zeker in een maatschappj die meer nadruk legt op iemands gebreken dan op zjn kwaliteiten. Reber geeft haar lezer veel mee. Neem het inzicht dat het in de opvoeding van Asher ten diepste ging om haar denkbeeld hoe haar leven als moeder eruit zou moeten zien. Toen ze zichzelf met vallen en opstaan op de tweede plaats leerde zetten, lukte het ook om elke dag als een geschenk te leren zien. Bekende klanken voor een christen, maar wie dit boek leest, ziet algauw dat Reber hierin alles van haarzelf, haar kind en –zoals ze het zelf noemt– het universum verwacht. Glimlach De auteurs van ”Dyslexie als kans” laten zo mogeljk nog meer dan Reber een positieve kjk zien. Wie ook maar een beetje weet met wat voor lees- en schrjfproblemen deze aandoening gepaard kan gaan, kan een glimlach of misschien zelfs een vlaag van boosheid niet onderdrukken bj het lezen van dit boek. Je zult maar elke avond met een blad vol leesrjtjes op de bank zitten naast een kind dat tot wanhoop toe letters omdraait, op zjn kop zet en spiegelt en dan worden geconfronteerd met het goede nieuws dat dit kind een kei is in het doorgronden van symmetrie. Het geeft er immers bljk van in zjn hoofd te kunnen draaien, keren en spiegelen. Grote kans dat er een architect, ontwerper of kunstenaar in deze stuntelaar schuilgaat, juichen de auteurs. Onder meer het levensverhaal van de dyslectische James Russell, uitvinder van de compact disc, laat zien dat deze stelling niet uit de lucht is gegrepen. Vaardigheid Goed nieuws, maar dan moet iemand natuurljk wel eerst een beetje leren lezen en schrjven, want zonder die vaardigheid maak je in de huidige maatschappj weinig kans. De auteurs, Brock en Fernette Eide, laten zien dat ook op dit vlak een dyslect vaardigheden genoeg in huis heeft. Om ze te ontwikkelen, is alleen wat tjd nodig. ”Dyslexie als kans” is een feest om te lezen. Tenminste, voor personen die daar goed genoeg in zjn. De eerljkheid gebiedt te zeggen dat het taalgebruik nou niet echt makkeljk is, wat voor de doelgroep wellicht een haast

onneembare hobbel oplevert zich deze informatie eigen te maken. Een zin als „tot zover hebben we tjdgerichte en episodische denkvaardigheid besproken alsof het hoofdzakeljk actieve processen zjn waarmee iemand op eigen initiatief construeert, zoekt, sorteert en stimuleert” is eerder regel dan uitzondering. Gelukkig laat een zin als „probeer je leraar er maar eens van te overtuigen dat uit het raam staren nou eenmaal is hoe je optimaal functioneert” zien dat het ook anders kan. Minder bekend in het rjtje hersengerelateerde aandoeningen waar dit artikel mee begint, is hooggevoeligheid. Toch hoort dit probleem, waarbj mensen de wereld om zich heen heel intens beleven en prikkels keihard binnenkomen, er helemaal bj. Niet voor niets krjgen hooggevoelige mensen weleens ten onrechte de diagnose autisme opgeplakt. Ook dit boek, van christenauteur Marion Lutke, heeft een positieve insteek. Dat bljkt al uit de ondertitel ”Leven met hooggevoeligheid als talent”. Veel zaken die in het boek aan bod komen, leveren ook bj niet hooggevoelige mensen herkenning op. Iedereen heeft immers gevoel, het verschil is de intensiteit. Elk mens heeft gedachten, maar er is een groot verschil tussen een stroom en een storm van gedachten. Veel mensen hebben moeite met ”nee” zeggen, maar een hooggevoelig persoon in sterke mate en de gevolgen als hj te veel hooi op de vork neemt, zjn groter. ”Durf te gaan!” heeft de opzet van een zelfhulpboek, compleet met tips, opdrachten en een test die het verschil tussen een rustzoeker en een spanningszoeker aan het licht brengt. >>tiltparenting.com

Wat als je kind ‘an-

Dyslexie als kans,

Durf te gaan!, Marion

ders’ is?, Deborah Re-

Brock en Fernette

Lutke; uitg. Royal

ber; uitg. Spectrum;

Eide; uitg. Maven

Jongbloed; 112 blz.;

304 blz.; € 22,99

Publishing; 320 blz.;

€ 14,95

€ 14,50

de week

BOEKEN

COLUMN

Verhuisdier

zaterdag 25 januari 2020

tekst Tjitske van Eckeveld-van Ginkel

Hj verzorgt het beestje uitmuntend. Pakt het ondanks bjtgedrag elke dag op. Maar op een morgen gaat het mis. Goof ljkt in winterslaap. Hj ligt zo stil. Of ? We zoeken op internet. We warmen. We porren zacht. We kjken nog eens. We wachten. Maar geen beweging meer. En ’s avonds begraven we Goofy. In het donker. Een heel klein piepbeestje. Verhuisd van hok naar holletje in de grond. Zwarte grond. Zoonlief staat erbj. „Wil je nog wat zeggen?” vraag ik. En heel zacht klinkt het. „Dag, Goofy, ik vond je zo lief.” En dan zjn er dikke tranen. Oprecht verdriet. Om zo’n simpel beestje. Dat gebrokenheid toont. Midden in een wereld van oorlog, ziekte en zo veel ander ljden huilt daar ook een jongen om zjn diertje. Van 20 gram. Ik dacht dat ik vanaf nu nooit meer zou toegeven. Maar tranen afvegend heb ik het alweer beloofd. „Je mag snel een nieuwe uitzoeken.” En dan maar hopen dat het heel lang niet gebeurt dat er om een verhuisdier wordt getreurd.

„Mam, wanneer mag het nou? We willen het zo graag.” Smekende stemmetjes en verlangende oogjes. Een huisdier. Dat willen ze. Maar ik hoor mezelf nog kibbelen. Met m’n broertje. „Jj was aan de beurt om ’m schoon te maken.” „Niet, jj!” Ik weet ook nog hoe vies dat uitscheppen was. En echt lief op schoot zaten de bjtbeestjes nooit. Al deze visioenen maakten me anti-huisdier. Maar nu. Het ljkt ze zo leuk. Dus ik geef toe. Struin Marktplaats af. En vind een hok. En een konjn. En al snel hupt er een wit pluizenbolletje in onze tuin. Maar dan: „Mam, hj krabt als ik ’m pak. Mam, hj wil niet stilzitten. Mam, wilt u hem deze keer schoonmaken? En eten geven? Mam, ik krjg dat hok niet goed open.” En dan als klap op de vuurpjl onze schoonzus: „Weet je wel dat het eigenljk heel zielig is, zo’n beest alleen in een hok?” Och, mjn medeljden met Witje stjgt met de dag. Ik kan er bjna niet naar kjken. Dus als ons buurmeisje heel graag een konjn wil, heb ik een plan. „Wil je dat van ons?” Even sputteren de kids tegen. Maar ze kunnen ermee leven. Zj blj. Wj blj. Konjn blj. Voor ons niet meer dan een verhuisdier. Totdat onze zoon verjaart. Zjn huisdierverlangen is niet weg. En ik geef er weer aan toe. Koop een heel klein huisdiertje. Een hamster. Van 20 gram. Ik maak het hok mooi. En zjn stralende blik op zjn verjaardag zal ik nooit vergeten.

STUDIE

ZELFBEELD EN MOTIVATIE SPELEN EEN ROL BIJ UITSTELGEDRAG tekst Anne Vader beeld iStock

et fascineerde hem als studieloopbaanbegeleider bj Driestar hogeschool: een studie die soms maar niet wilde lukken bj studenten die wel hun stage goed afrondden. „Met een havo- of vwo-diploma op zak zouden ze de pabo gewoon aan moeten kunnen”, zegt Visser, die onderzoek deed naar studie-uitstelgedrag. Deze don-

derdag promoveerde hj daarop aan de Vrje Universiteit in Amsterdam. „Ik heb mjn eigen uitstelgedrag overwonnen”, lacht Visser, die sinds 2013 naast zjn baan op de Driestar twee dagen per week met het onderzoek bezig was. Net als ieder mens schoof ook hj weleens taken voor zich uit – vooral de moeiljke. Onder

studenten is het probleem groot, vertelt hj. Zo’n 70 procent heeft last van uitstelgedrag; 20 tot 50 procent loopt het risico daardoor in de problemen te komen. In zjn onderzoek focust hj niet op de omstandigheden, zoals een goede planning. Hj steekt een spade dieper en neemt het psychologische proces

de week

Overmorgen een deadline, volgende week tentamens, een verslag dat af moet. Maar pop-ups en piepjes van de smartphone verleiden en een avondje bij vrienden trekt meer dan studeren. Uitstelgedrag: voor veel studenten herkenbaar. Het probleem zit ’m niet in de planning, stelt Lennart Visser.

STUDIE

zaterdag 25 januari 2020

van het leren onder de loep. Zo kjkt hj onder meer naar de zelfwaardering en motivatie van studenten. „Als het niet lukt, komt dat doordat je het niet kunt of omdat je dénkt dat je het niet kunt?” Is uitstelgedrag echt iets van deze tijd, waarin de smartphone afleidt en jongeren moeilijk keuzes kunnen maken? „Ik denk van niet. Uitstelgedrag kwam ook in de jaren negentig voor. Er zjn altjd leukere dingen te bedenken dan studeren. Vroeger zocht je misschien vaker vrienden op of ging je je kamer opruimen. Nu is de aleiding wel heel dichtbj: je hoeft je arm maar uit te strekken naar je telefoon. De drempel is dus lager geworden, maar de cjfers laten geen verschil zien tussen toen en nu.” Wat zorgt ervoor dat studenten hun leerwerk voor zich uit schuiven? „Vooral psychologische factoren bepalen dat. Sombere gedachten, schaamte, perfectionisme, of je gelooft in je eigen kunnen, iemands zelfwaardering. Ik was er altjd van overtuigd dat studenten met een negatieve zelfwaardering in hoge mate zouden kampen met uitstelgedrag. Maar juist jongeren met een positieve zelfwaardering bleken daar meer last van te hebben.” Hoe komt dat, denkt u? „Als iemand met een hoge zelfwaardering merkt dat de studie niet lukt, is het makkeljker om dat positieve beeld in stand te houden door studietaken niet te doen of op de lange baan te schuiven. Dan haal je een tentamen niet omdat je het niet kunt, maar omdat je het leren uitgesteld hebt. Zo word je in ieder geval niet geconfronteerd met je eigen falen. Wellicht overschatten studenten met

een positief zelfbeeld zichzelf ook. Ze denken in ieder geval te makkeljk dat ze het allemaal kunnen.” Denkt u dat mensen met een negatief zelfbeeld hun eigenwaarde uit hun studie proberen te halen? „Dat weet ik niet. Daar is verder onderzoek voor nodig. Slechte prestaties kunnen de zelfwaardering trouwens alsnog negatief beïnvloeden. Toen ik later dat jaar voor mjn onderzoek interviews met dezelfde studenten hield, bleek juist dat degenen met een lage zelfwaardering vastliepen in hun studie.” Bij studenten die het leren vaak uitstellen, ontbrak vaak de intrinsieke motivatie om leraar te worden, stelt u. Zitten zij niet gewoon bij de verkeerde studie? „Dat kan zeker. Al waren er ook studenten die bjvoorbeeld docent in het voortgezet onderwjs wilden worden, maar dat kan op de Driestar pas vanaf je 21e. Of jongeren die in het speciaal basisonderwjs wilden werken, maar wel eerst de pabo moesten doen. Een goede motivatie helpt om aan de slag te gaan. Voor studenten met een gemiddelde mate van uitstelgedrag was de relevantie van de opdracht heel belangrjk. Docenten zouden dus duideljk moeten maken waarom iets betekenisvol is om te leren. Vaak gebeurt dat niet, zeker niet op het voortgezet onderwjs.” U leerde studenten in een training niet hoe ze moeten plannen. Waarom niet? „Daar zit het probleem niet. Iedereen kan een planning maken, maar vraag twee is of je je eraan houdt. Ik zie meer in een psychologische aanpak. Als je een vliegtuig moet halen omdat je een reisje hebt geboekt, zorg je dat

je op tjd bent en alles bj je hebt wat nodig is. De kwaliteiten die je daarvoor gebruikt –doorzettingsvermogen, langetermjnplanning, overzicht– heb je ook nodig bj een studie. Maar wat gebeurt er voor je in de uitstelgedragmodus schiet? Je gaat jezelf negatief toespreken. Kun je het wel? Weet je wel wat je moet doen? Waar moet je beginnen? Door die negatieve gedachten of patronen kun je je kwaliteiten niet goed inzetten.” Hoe kun je met die gedachten omgaan? „Ik leerde studenten naar zichzelf kjken: Hoe zit ik achter mjn bureau? Wat is mjn doel, mjn ideaal? Waar word ik enthousiast van? Wat wil ik bereiken? Je volgt een studie niet om tentamens te halen, maar omdat het je hart raakt. Het is goed om daar bewust mee bezig te zjn. En ja, dat komt heel dichtbj. Bj de training kwamen de tranen weleens naar boven. Ik vind het geweldig om te zien hoe het leren te maken heeft met wie je bent als persoon en de talenten die je van God ontvangen hebt. Het onderzoek liet een duideljk verschil zien tussen degenen die een training volgden en de mensen die dat niet deden.” Kan het voortgezet onderwijs iets met uw onderzoek? Leerlingen kunnen daar geen motivatie halen uit hun keuze voor school. „Motivatie hangt vaak af van de docent. Als hj de klas kent, zich openstelt voor ontmoeting en inzet op een relatie met leerlingen, zitten scholieren anders in de les. Vaak draait het op de middelbare school om het vak in plaats van de leerlingen. Juist in het christeljk onderwjs moeten we laten zien dat we van jongeren houden, het goede met hen voorhebben en samen de juiste richting zoeken in het leven.”

Heeft ruimte voor een

fulltime/parttime

Monteur elektrotechniek/ paneelbouwer industrie Hoe ziet jouw werkomgeving eruit? De ene dag installeer je besturingskasten en stel je ze in bedrijf, de andere dag ben je zelfstandig aan het werk in de paneelbouw. Wat breng je mee? • Inzet, technisch inzicht • Sterke motivatie en passie voor het vak • MBO diploma elektrotechniek of bereidheid deze te halen. • Rijbewijs (B) • Reformatorische achtergrond Wat bieden wij jou? • Mooi afwisselend werk, geen lopende band werk. • Een goed salaris conform CAO Metaal en Techniek • 25 vakantiedagen, vrij opneembaar • Persoonlijke ontwikkelingsmogelijkheden Is jouw interesse gewekt, stuur dan direct je cv naar info@vanbrusselservices.nl voor een vrijblijvend gesprek.

Oosteinde 339 - 7671 BB Vriezenveen www.vanbrusselservices.nl