RDMagazine 50+ 2020 by Erdee Media Groep

Elke week bij het Reformatorisch Dagblad

zaterdag 4 april 2020

Verbonden -over de generatiekloof-

inhoud & vooraf

beeld voorpagina: Gemma Pauwels

52 RDMagazine

bij het nieuws Zwaaien naar opa

het gesprek Marleen Hout: De zwaarste dag was toen ik mijn vader naar het hospice bracht

column In lichte shock na vijftigste verjaardag

verdieping Hoe zichtbaar is de generatiekloof in de beslotenheid van een huishouden?

schoonheid Afgedankte voorwerpen hebben een huid

portret Hoe ervaart Dina Notenboom (89) coronatijd?

ter plekke Student biedt hulp bij computerproblemen

schoonheid Vijf paar kinderschoentjes ontroeren Sjaak Verboom buitengewoon

online De fax en de vandiktebank

46 recept Kapucijners met spek en stroop 48 praktisch Verdiep je eens in je pensioen 49 tips Fotocadeau voor opa en oma 50

mobiel Juke borduurt voort op vertrouwde basis

puntuit Marijn (16) rijdt heel wat af met zijn Aixam

54 kits Maurits (10) leert Hebreeuws van zijn opa 57

puzzel Cryptogram & Zweedse puzzel

het laatste woord Lijdenstijd (7)

zaterdag 4 april 2020

In Zijn handen Ontelbaar veel beelden komen er deze weken voorbij. Ze belichten de coronacrisis van allerlei kanten. Sommige blijven je bij. Neem de 88-jarige vrouw die op haar balkon staat. Op de foto is te zien hoe een zoon via een katrol een maaltijd omhoogtakelt, omdat moeder niet kan komen eten. Je kunt erom glimlachen. Mooi bedacht! Maar denk je eens in wat het voor bewoners van zorgcentra betekent als ze maanden hun woning niet uit mogen. Het is inmiddels realiteit voor heel wat ouderen en andere kwetsbare personen. Soms is het ronduit ontroerend om te zien hoe mensen in deze tijd voor elkaar klaarstaan, met elkaar meeleven. Medewerkers in de zorg spannen zich tot het uiterste in. Jongeren bieden ouderen de helpende hand. Diverse artikelen in dit magazine, met een extra accent op de verbinding tussen generaties, weerspiegelen er iets van. Vergeet bij alles wat er te lezen valt in ieder geval de start van de serie ”Bellen met mevrouw Notenboom” niet (pagina 28). In haar bejaardenwoning dringt het tot de 89-jarige weduwe door: „Ja, het is echt coronatijd.” Ze beseft „dat het best kan wezen dat ik aan die ziekte moet sterven.” Maar bang of ongerust is ze niet. „Ik ben veilig in Zijn handen.” Michiel Bakker

bij het nieuws

Opgesloten Daar zit u dan, voor alle zekerheid de hele dag zo goed als opgesloten. Alle bezoekjes waar we van genoten zijn voor zolang het duurt verleden tijd. Het virus heeft ons uit elkaar gedreven – maar toch ook niet: de liefde is gebleven. Hoe diep die zit, ervaren we juist nu. Al kunnen we uw kamer niet bereiken, we kunnen naar u zwaaien, naar u kijken. Hier staan we dan, we houden veel van u.

Arie Maasland

RDMagazine

beeld Dirk Hol

zaterdag 4 april 2020

beeld RD, Henk Visscher

het gesprek

RDMagazine

Zorg verlenen op afstand is voor Marleen Hout een zwaar werk

zaterdag 4 april 2020

het gesprek

Vechten voor patiënten in verpleeghuis Ze is bereid om voor de volle honderd procent voor haar patiënten te gaan. Dat maakte het voor specialist ouderengeneeskunde Marleen Hout dubbel zwaar om tijdelijk afscheid te moeten nemen van De Regenboog: háár afdeling. „Niet dat ik met tranen in mijn ogen stond, maar je ziet in de ogen van mensen de zorgen over wat komen gaat.”

Huib de Vries

e oorlog tegen een gevaarljk virus vraagt om militaire maatregelen, ook in Salem. Een aantal artsen werkte deels in het reformatorische verpleeghuis in Ridderkerk, deels in verzorgingshuizen in de regio. Vanwege de coronaepidemie is dat verkeer van huis naar huis tot een minimum beperkt. Elke dokter komt nu op slechts één locatie. Marleen Hout, een van de specialisten ouderengeneeskunde van Salem, klinkt nog steeds opge-

wekt, maar ze ziet er afgemat uit. „Ja, ik voel me inderdaad moe. Door het totaal andere leven, de onzekerheid en de druk die je ervaart. De omschakeling kost veel energie, merk ik.” Waar werkt u momenteel? „Fysiek alleen in zorgcentrum De Waard in Alblasserdam. In dat huis ben ik medisch verantwoordeljk voor de bewoners met een verpleeghuisindicatie. Dat waren er aanvankeljk tien, maar door de omvorming van verzorgingshuizen naar verpleeghuizen is het aantal intussen gestegen tot veertig. De zorg voor de patiënten van De Regenboog, mjn afdeling in Salem, doe ik momenteel op afstand. Dat vind ik heel naar werken. Je neemt beslissingen over mensen zonder hen persoonljk te zien. Dat past totaal niet bj mjn visie op het vak.”

RDMagazine

zaterdag 4 april 2020

beeld RD, Henk Visscher

het gesprek

U vindt het genomen besluit wel verstandig? „Absoluut. Als nu ergens corona uitbreekt en ook de arts ziek wordt, dan hebben we op andere locaties hopeljk nog gezonde dokters rondlopen. Het is een soort compartimentenindeling, net als bj de bewoners. Die bljven op hun eigen afdeling met hun eigen verpleging. Ook in het huis waar we fysiek komen, doen we het meeste op basis van foto’s en ilmpjes en mondelinge informatie van de verpleegkundigen. Ook tot hen houd ik zo veel mogeljk afstand. De mensen die echt ziek zjn, of een wond hebben die behandeld moet worden, bezoek ik wel. Die zorg gaat gewoon door. Helaas zjn in Salem inmiddels meerdere bewoners ziek door het coronavirus. Er zjn geen aanwjzingen dat het De Waard al heeft bereikt, maar we weten dat het de stilte voor de storm is. Hoewel we met man en macht het virus buiten de deur proberen te houden, krjgen we vroeg of laat corona in huis. Bj familieleden, vrienden en gemeenteleden van personeelsleden is de ziekte al geconstateerd. Dan komt het gevaar dichtbj.” Hoe gaat het op De Regenboog, uw troetelkind? „Dat is een heel gemixte afdeling, met een groep jonge bewoners, een groep verstandeljk gehandicapte bewoners en drie bedden voor palliatieve patiënten. Ik werk ook daar met een heel betrokken team. Dat merk je te meer nu het coronavirus in Salem is binnengedrongen en ik op afstand moet werken. Op de dag van mjn tjdeljke afscheid overleed een van de drie palliatieve patiënten. Daar was ik nog bj. Inmiddels heb ik een nieuwe palliatieve patiënt telefonisch opgenomen. Dat is niet ijn. Zo wíl ik helemaal niet werken. Juist de opname is in een hospice heel belangrjk. Je spreekt dan in alle rust de dingen met de patiënt en de familie door. Als mensen nog maar korte tjd te leven hebben, is het dubbel belangrjk dat op dag één alles goed wordt opgestart. Daar ben ik nu niet bj. Dat is afschuweljk.”

begrip. Een aantal van hen wenste mj omgekeerd sterkte toe, vanwege de thuissituatie. Als ze het prettig vinden, kunnen ze me op mjn werkdagen bellen. Ook het contact tussen de bewoners en hun familie verloopt uitsluitend per telefoon. Medisch is het een goede maatregel, sociaal een wrede. Ik vind het verschrikkeljk voor de bewoners én voor de familieleden, maar in de huidige situatie is er geen andere keuze.”

„Ik vind het een klus om in mijn hoofd ruimte te houden voor het normale leven” Ik ga liever dood aan corona dan aan eenzaamheid, zei een oude vrouw. „Daar kan ik me iets bj voorstellen, maar bj een besmetting krjg niet alleen jj de ziekte. Je draagt die over op mensen die er mogeljk anders over denken. Ook als patiënt heb je met dat grotere belang te maken, al begrjp ik dat het moeiljk is om dat te zien als je al zo’n zwaar pak op je rug hebt. Je zit niet voor niks in een verpleeghuis. Veel bewoners hadden het voorheen al moeiljk. Ook karakter speelt in zulke omstandigheden een rol. De een kan de situatie makkeljker een plek geven dan de ander.”

Hoe beleefde u de afscheidsronde langs de patiënten van De Regenboog? „Als heftig. Niet dat ik met tranen in mjn ogen stond, maar je ziet in de ogen van mensen de zorg en de onzekerheid over wat komen gaat. Ze hebben bjna allemaal het nieuws gevolgd en beseffen hoe kwetsbaar ze zjn. In die situatie komt je dokter vertellen dat ze er voorlopig niet is. Ik heb deskundige collega’s die het overnemen, maar het voelt toch... Ja, hoe zal ik het zeggen...?”

Hoe gaat het bj u thuis? „Ik vind het een klus om in mjn hoofd ruimte te houden voor het normale leven. Omdat ik nu veel vanuit huis doe, is het verleideljk om de werkcomputer ook ’s avonds nog even te openen. Dat is niet verstandig. We hebben daarom samen afgesproken dat we als gezin bewust momenten van ontspanning willen hebben. Om te voorkomen dat we met z’n allen achter het beeldscherm bljven zitten. Onderhuids is er de spanning: hoe zal het gaan als ik zelf ziek word? We hebben drie gezonde meiden, daar maak ik me niet zo veel zorgen over. Zelf ben ik kwetsbaarder. De recente ziekteperiode en het overljden van mjn vader hebben veel met me gedaan. Die moeheid zit nog steeds in mjn lichaam. Over Erwin, mjn man, maak ik me nog meer zorgen. Hj is zelden ziek, maar zjn longcapaciteit is beperkt. Als daar corona overheen komt...”

Als een vorm van verraad? „Dat is een te groot woord, maar wel als een vorm van falen. Bj de patiënten ervoer ik heel veel

Bent u bang? „Ja, ik ben bang dat hj besmet raakt. Zelf heeft hj een rotsvast vertrouwen. In alle rust zegt hj

RDMagazine

Marleen Hout Marleen HoutKorevaar (1970) studeerde medicijnen in Leiden en specialiseerde zich in de verpleeghuisgeneeskunde. In 1998 werd ze verpleeghuisarts in het Rotterdamse Slingedael. Sinds 2006 werkt ze als specialist ouderengeneeskunde in het reformatorische verpleeghuis Salem in Ridderkerk en de daarmee samenwerkende huizen. Daarnaast is ze palliatief kaderarts en palliatief consulent. In 2003 trad ze in het huwelijk met Erwin Hout, directeur marketing bij BIS|Econocom, die op 18-jarige leeftijd door een duik in ondiep water een hoge dwarslaesie opliep. Ze kregen drie dochters, onder wie een tweeling. Het gezin is lid van de hervormde gemeente Singelkerk te Ridderkerk.

tegen me: „We hoeven ons toch geen zorgen te maken?” Dat gaat mj iets te snel. Ik maak me wél zorgen. Hj is voorzichtig en neemt zjn verantwoordeljkheid, maar kan ook in deze situatie alles in de handen van de Heere leggen. Ik denk vanuit mjn beroep meer in medische scenario’s. Dat verschil in beleving is soms best lastig. Dat merkte ik ook in de ziekteperiode van mjn vader.” Kwam de ziekte van uw vader onverwachts? „In de achterliggende zomer werd bj hem een non-hodgkinlymfoom geconstateerd. De uitslag kreeg hj op de dag dat Vox Jubilans, zjn en mjn koor, een zomerconcert gaf ten behoeve van de stichting Als kanker je raakt. De chemotherapie en de bestralingen sloegen niet aan. Tweede kerstdag zjn we als gezin nog bj elkaar geweest, begin januari is hj opgenomen omdat hj heel ziek werd. Hj bleek inluenza te hebben en moest vjf dagen in quarantaine. Dat komt in deze tjd allemaal sterk terug. Wj zaten om de beurt naast hem in dat kamertje omdat we er voor hem wilden zjn. Na ontslag uit het ziekenhuis wilden ze hem nog een zware chemokuur geven, maar dat ging niet meer. De maandag erop werd hj opgenomen in een hospice, anderhalve week later is hj overleden.” Aangrjpend. „De dag dat ik hem –samen met mjn moeder en schoonzus– naar het hospice bracht, was de zwaarste in mjn leven, tot nu toe. Zwaarder dan de dag van zjn overljden. Sorry dat ik zo emotioneel word. Een broer en zus hadden het intakegesprek gedaan, ik wilde hem graag wegbrengen. Onderweg heb ik gebeden om kracht om thuis nog Psalm 121 met hem te lezen en voor hem te bidden. Onder het gebed was mjn vader erg emotioneel. Afscheid nemen van zjn latje waar hj zo blj mee was, hj had het helemaal zelf opgeknapt, wilde hj niet meer. Terwjl hj zjn pet over zjn hoofd trok en in elkaar dook, reed ik hem in een rolstoel naar buiten. Ik heb al veel hospicepatienten in De Regenboog ontvangen. Ook voor hen probeer ik een warme dokter te zjn, maar als het je eigen vader betreft is het zó anders…”

beeld RD, Henk Visscher

Had u een goede band met hem? „Zeker, al heb ik me in mjn puberteit af en toe link tegen hem afgezet. Waarschjnljk omdat we te veel op elkaar leken. Net als ik was hj een ondernemend, wat onrustig mens. Het grjpt heel erg aan als je iemand die zjn hele leven zo actief is geweest zo kwetsbaar ziet worden.” Was hj bereid om te sterven? „Ja! Maar mjn vader zong gemakkeljker over zjn innerljk dan dat hj erover sprak. De laatste

zaterdag 4 april 2020

beeld RD, Henk Visscher

het gesprek

RDMagazine

periode was in dat opzicht wel heel bjzonder. Hj gaf aan niet bang te zjn voor de dood. Dat zei hj toen ik hem er heel concreet naar vroeg. Die overgave kwam er in het hospice steeds meer. Dat maakte de periode daar voor hem en voor ons heel bjzonder.” Bent u blj dat hj deze crisis niet meer mee hoeft te maken? „Absoluut. Ik zei het afgelopen zondag nog tegen mjn moeder, terwjl ik op ruime afstand van haar in de woonkamer zat. Ik ben zo intens dankbaar dat ik samen met haar, mjn broers en zussen in die laatste levensfase voor hem heb mogen zorgen. We konden bj hem slapen, soms zat ik op de bedrand met mjn armen om hem heen. Na zjn sterven heb ik hem met een broer afgelegd. Dat zou nu allemaal niet hebben gekund. Ik moet er níét aan denken. Daarom begrjp ik zo goed dat families naar alle mazen in het net zoeken om hun ouders toch maar te bezoeken.” Ondanks alle hectiek bent u ook nog druk voor Vox Jubilans. Wat maakt dat koor zo belangrjk? „Zingen heeft mjn hart. Het is voor mj de ultieme ontspanning. En een uitlaatklep. In de achterliggende periode heb ik gemerkt dat zingen ook heel veel emotie bj me oproept. Vooral wanneer ik ernaar luister. Daar komt bj dat ik met het koor vergroeid ben geraakt. Toen ik zeven was, ging ik naar het kinderkoor; mjn vader naar het grote koor. Na verloop van een aantal jaren stapte ik over naar het jeugdkoor, vervolgens naar het grote koor. Intussen zit ik alweer drie jaar in het bestuur. Dit jaar vieren we ons 75-jarig bestaan. Vox trad voor het eerst op bj de bevrjding op 5 mei. We hadden grote plannen, maar die dreigen nu in duigen te vallen. De dankdienst die we hadden georganiseerd is al afgelast.” In het licht van corona erg betrekkeljk, toch? „Inderdaad. Toch hoop ik dat we dit jaar, op wat voor wjze ook, nog wel een concert kunnen geven om dit jubileum te vieren.” Lukt het nog om te zingen? „Helaas reageert mjn stem sterk op spanning, dus het gaat nu lastig. Daaruit merk ik dat de hele situatie meer met me doet dan ik zelf besef. Ik zing nu vooral in m’n eentje, in de stilte van mjn auto. Meestal de liederen van onze jubileum-cd, waarvan Vox er een aantal heeft gezongen tjdens de rouwdienst van mjn vader. Die hebben daardoor voor mj nog meer betekenis gekregen. Bj bepaalde teksten word ik zo emotioneel dat ik niet verder kan.”

zaterdag 4 april 2020

Wat doet deze tjd met uw eigen geesteljk leven? „Dat is door het overljden van mjn vader verdiept. De verwondering over Gods genade die ik bj hem zag, maakte ook bj mj de verwondering groter. In de huidige situatie heb ik veel aan de bemoediging van Erwin. Zjn geesteljk leven is heel stabiel. Daarin is hj me tot een voorbeeld. We ervaren allebei heel sterk dat God ons persoonljk en als samenleving in deze epidemie heeft stilgezet. We dachten alles te kunnen, maar één klein virus verandert een zelfverzekerde wereld in nietige mensen die angstig in hun huis zitten en zoeken naar houvast. We bidden dat we dat persoonljk en als samenleving op de enige goede plek zoeken. Als christen zie je in alle ontreddering en de vele rampen die over de aarde gaan de tekenen van Jezus’ naderende wederkomst.”

„Eén klein virus verandert een zelfverzekerde wereld in nietige mensen die angstig in hun huis zitten” Ziet u daarnaar uit? „Zeker! Dan is er het volmaakte leven op de nieuwe aarde met Hem. Geen zonde meer, geen rouw, geen pjn. Tegeljk worstel ik vaak met mjn aards zjn. De kinderen van wie je geniet, zie je graag groot worden en gun je een goede toekomst, zonder al te veel zorgen. Overigens zitten ook zj vol onzekerheid. Wat staat ons te wachten. Dat levert soms wel mooie gesprekken op. Voor die kostbare momenten zjn we heel dankbaar.” Durft u zelf nog naar de toekomst te kjken? „Ja, hoewel ook ik momenten van onzekerheid ken; net als zo veel anderen. Tegeljkertjd denk ik als arts. Het zal nog wel een paar maanden duren eer de grote golf van ernstig zieke mensen voorbj is en we zullen nog veel langer met dit virus moeten leven, maar ik verwacht dat op termjn een vaccin wordt gevonden. Heb ik het mis, en de hele wereld stort in, dan weet ik gelukkig waar ons houvast ligt. Dat geeft me de moed om verder te gaan.” >>rd.nl/hetgesprek

Zee Zeeland VAKANTIE IN

De leukste camping voor gezinnen met (jonge) kinderen!

strand iv it de eitne n L e u ke a c t eftij voor alle le en! voor iedere n e t ie n e G

Dichtbij he

M Minicamping inicamping

De Vlaschaard Koudekerkseweg Koudeker kseweg 165 www.devlaschaard.nl w w w.devlaschaard.nl

TTelnr Telnr. elnr.

06-20328254

Middelburg Volg ons op info@devlaschaard.nl

Genieten voor jong & oud Bij De Kleine Belties is het volop genieten in een christelijke sfeer. Op ons vakantiepark kun je kamperen of genieten in een prachtige luxe chalet, stacaravan of lodge.

kleinebelties.nl info@kleinebelties.nl

2020 – Nederland 75 jaar vrij ‘Wij vonden het heel gewoon: je helpt elkaar’ Thuis, op de boerderij aan de Hoogeveenseweg, ging alles die eerste oorlogsdag z’n normale gang. Er moesten bijvoorbeeld aardappels worden afgeleverd voor de handel, en die werden gewoon gesorteerd. Maar al snel bleek dat de prille oorlog die in Nederland woedde ook het gemoedelijke Benthuizen niet voorbijging. “Op 12 mei zagen we bijvoorbeeld opeens burgers van elders, met paard-en-wagen. Op de vlucht voor het oorlogsgeweld, zochten ze een veilige slaapplek. Zelf hebben wij een echtpaar uit Wageningen drie weken onderdak geboden. Wildvreemden, de familie Weg. Bij vertrek gaf mijn vader hun nog honderd gulden mee. Destijds een link bedrag. Maar wij vonden het heel gewoon: je helpt elkaar.”

Bram Kaashoek (1931) maakte de oorlog mee in Benthuizen.

Vijftien unieke verhalen, 75 jaar na dato. Vijftien personen die de Tweede Wereldoorlog zelf hebben meegemaakt: authentieke en krachtige verhalen. “Toen ik Oorlogswinter voor de jeugd ging schrijven, heb ik tegen mezelf gezegd: het mag best een spannend boek worden, maar ik wil in geen geval dat jongeren na het gelezen te hebben denken: wat spannend, jammer dat ik het niet heb meegemaakt. Wie de verhalen van De laatste getuigen leest, denkt dat beslist niet.” - Jan Terlouw

€ 29,95

column

Hoe ouder... wim@rd.nl

roeger werd ik, eerljk gezegd, een beetje bang van het woordje senior. Het stond voor mj geljk aan oud. Aan heel oud, zelfs. Bljkbaar moet een mens eerst zelf wat ouder worden voor hj de zaken in het juiste perspectief begint te zien. En, toegegeven: dat doet soms pjn. Onlangs heb ik een leeftjd bereikt waarbj een mens even moet slikken. Natuurljk weten we dat het niet in de getalletjes zit, maar als je ineens een 5 in plaats van een 4 schrjft als het om je leeftjd gaat, dan verandert er toch wel iets. Toen ik, rond Kerst verleden jaar, ook nog door de kerkeljke gemeente werd uitgenodigd voor een gezamenljke maaltjd, was ik een moment in een lichte shock. Eventjes dacht ik dat mjn gegevens niet juist vermeld stonden in de kerkeljke administratie, tot het kwartje viel. Ik was niet alleen vjftig geworden, maar val bovendien onder de categorie alleenstaand. Dat opgeteld, doet een mens bljkbaar deinitief in een bepaalde hoek belanden. Geen kwaad woord over die kerkeljke uitnodiging, overigens. Maar nogmaals: ik moest wel even slikken. Dat de aanduiding senior niet altjd alleen maar bedoelt te zeggen dat je van een zekere leeftjd bent, ontdekte ik al heel wat jaren geleden. In het bedrjfsleven wordt al veel langer gesproken van junioren en senioren. En dat laatste staat dan vooral voor het feit dat je veel ervaring hebt, de situatie meestal goed beheerst omdat je veel

zaterdag 4 april 2020

zaken in het werk al een keer hebt meegemaakt. En dus voor jongere collega’s een gewaardeerde vraagbaak bent. Nou, dat klonk me niet slecht in de oren. Inmiddels ben ik ook tegen senioren in het algemeen anders aan gaan kjken. Het begrip is voor mj al lang niet meer een synoniem voor oud, gebrekkig en hulpbehoevend. Eerder voor wjs, ervaren en vooral: mild.

Ouder staat voor mij voor wijs, ervaren en vooral mild Dat laatste wordt, naarmate ik zelf ouder word, steeds belangrjker voor me. Dat er bj oudere mensen iets is van rjpheid en bezonnenheid. Dat ze niet meer direct op de kast springen als er iets is wat ze niet ljkt. Dat ze met een milde blik kunnen en durven kjken naar jongeren die, niet zelden in hun enthousiasme, soms domme dingen doen. Hoe ouder hoe kouder, zegt het spreekwoord. Dat kan helaas waar zjn. Maar gelukkig zie ik in mjn directe omgeving vrjwel altjd het omgekeerde. En in dat geval vind ik het een eer onder de senioren gerekend te worden.

verdieping Klimaatstakingen, brexit, de verkiezing van ”OK boomer” tot woord van 2019. De jeugd stond het afgelopen jaar regelmatig lijnrecht tegenover de oude garde. Oorzaak: de generatiekloof. Hoe zichtbaar is dat ravijn in de beslotenheid van een huishouden? Chris Klaasse

Ze hadden mijn opa en oma kunnen zijn jn ouders zjn 42 en 48 jaar ouder dan ik. Zj kwamen ter wereld in een land dat opkrabbelde na de Tweede Wereldoorlog, ik zag het levenslicht in de tjd van loppydisks. Hoewel pap en mam technisch gezien mjn opa en oma konden zjn, voelde ik als kind geen generatiekloof. Niet vreemd. Een dreumes leeft per deinitie in een totaal andere wereld dan zjn ouders. Dat een peuter in tegenstelling tot zjn vader niet snapt hoe een decoupeerzaag werkt, vindt hj niet vreemd. Opgroeiende kinderen stuiten nameljk voortdurend op nieuwigheden. Op een zeker moment ben je volwassen en haak je voorzichtig aan bj het denkniveau van je opvoeders. Pas dan word je je bewust van grote verschillen. Dat hoeven niet allemaal symptomen van een generatiekloof te zjn. Dat mjn ouders haast iedere dag iemand uit de familieberichten in de krant kennen, komt puur doordat zj samen al een kleine eeuw langer de tjd hebben gehad om te netwerken. Een ander punt dat weinig met generaties te maken heeft: mjn vader zet de thermostaat het liefst vjf graden hoger dan mj lief is. Logisch; mjn ljf is stukken jonger en ik ben ook net wat beweegljker dan hj. Over vjftig jaar zal ik misschien ook verlangen naar een subtropisch klimaat. Maar dat ik bj die oververhitte verwarming aan het milieu denk, is misschien wel een generatiedingetje. En zo zjn er de laatste jaren tal van generatieverschillen boven komen drjven. Op culinair vlak, bjvoorbeeld. Mjn ouders smullen van gekookte aardappels. Ze proeven zelfs verschil tussen het ene ras piepers en een ander. Voor mj zjn ze allemaal even droog en smakeloos. „Je moet ze ook met jus eten”, is het goedbedoelde advies. Meelballen drenken in gesmolten verzadigde vetten, zodat je ze nog enigszins naar binnen kunt laten gljden? Nee bedankt. Naar mjn weten zjn aardappels bedoeld om te bakken, gekruid in de oven te stoppen of te frituren.

Taal is ook zo’n gebied waarin we niet meer helemaal op één ljn zitten. Toen ik voor het eerst in een ouderwetsig boek het woord directoire tegenkwam, vroeg ik in al mjn onschuld wat dat was. Verbjstering bj mjn ouders, want „hoe kun je dat nou niet weten?” Het chic uitziende woord bleek de benaming voor een onderbroek. Zestig jaar geleden was het een uiterst gangbare term. En in de hoofden van mjn ouders dus ook nog. Ander voorbeeld. Ooit stond er een verhaal over pesten van mjn hand in de krant. Toen we het over de thematiek hadden, vertelde mjn moeder dat ze vroeger echt „op haar falie kreeg” als ze het woord pesten gebruikte. De dreiging van die ziekte was in haar jeugd veel reëler dan nu. De taal van toen roept bj mj soms vragen op. Maar dat valt in het niet bj de totale ontreddering die „al die digitale dingen” veroorzaken bj mjn ouders. Alhoewel, ze zjn ook weer niet volslagen digibeet. Mjn moeder heeft een smartphone waar ze bepaalde handelingen mee kan doen. Mjn vader kan enigszins met een laptop overweg. Echter, vooral mjn moeder vindt alles met een beeldscherm verdacht. Ze denkt dat je overal in de val wordt gelokt. Dat er achter besturingssystemen een logica schuilgaat, ljkt ze niet te snappen. Voor mj is het geen vraag op welk icoontje je één keer moet klikken, en op welk dubbel. Voor haar wel. En dat een webbrowser meerdere tabbladen heeft die je apart van elkaar kunt openen en sluiten, zal ook nooit bekljven. Dus klinkt regelmatig de noodkreet: „Chris, kun je even helpen?” De speciicering „met de computer” bljft inmiddels achterwege. Dat spreekt voor zich. De wereld is in een aantal decennia een dorp geworden. Fysieke afstanden doen er steeds minder toe. Voor velen is het belangrjker wat er in Los Angeles gebeurt dan in de eigen straat. Dat het wereldbeeld binnen twee generaties zo is veranderd, bemerk ik ook in ons gezin. Kjk zelf maar, op de volgende pagina’s.

RDMagazine

beeld Gemma Pauwels

zaterdag 4 april 2020

beeld Gemma Pauwels

verdieping

Over roomse ringen en Zeeuwse klederdracht V rjdagochtend. Moeder Klaasse zit met een haakwerkje op de bank. Vader zetelt op een stoel tegenover haar. Op de salontafel die tussen hen in staat, dampen vjf kopjes kofie. Chris, zjn broer en diens vriendin zjn ook thuis. Het jeugdige drietal stommelt na de lokroep van hun moeder de trap af en komt de keuken binnen.

Chris: Het is fris. Moeder: Het is koud, hè. Helemaal voor jullie om te ietsen. Broer: Ja, nou. Chris: Gaan jullie ietsen? Waarheen? Vriendin: Het gemeentehuis. We gaan vandaag in ondertrouw. Chris: Kan dat tegenwoordig niet digitaal? Vriendin: Ja, eigenljk wel. Maar wj vinden de ouderwetse manier wel leuk.

Chris: Waar is zo’n ondertrouw eigenljk goed voor? Vader: Dan maak je openbaar dat je gaat trouwen. Mensen zouden er eventueel bezwaar tegen kunnen aantekenen. Moeder: Ik ben benieuwd hoe ze dat tegenwoordig doen, dat publiceren van je voornemen om te trouwen. Zou dat gewoon digitaal gaan? Wie in de wereld gaat dat dan checken? Broer: Ik niet, in ieder geval. Moeder: Papa en ik hadden het er gisteren nog over: toen wj in ondertrouw gingen, waren ze in Emmeloord een heel nieuw stadhuis aan het bouwen. Daarom hadden ze tjdeljk zo’n keet ingericht, zo’n houten... Vader: Waar de bouwvakkers hun behoefte in doen, zeg maar. Moeder: En aan de buitenkant van dat ding was

RDMagazine

een soort kastje gespjkerd met een glazen voorkant. Daar werd dus dat papier achter gehangen waar de namen op stonden van de mensen die wilden trouwen. Chris: En toch is het goedgekomen met jullie huweljk. Tjd voor een eerste slok kofie. Vader: Ondertrouw is een jaar geldig, dacht ik. Broer: En dan? Moet je opnieuw betalen? Vader: Dat dacht ik, ja. Vriendin: Kost dat veel geld dan? Dat wist ik niet. Moeder: Dat zit bj de prjs van je huweljk in, toch? Vader: Ja. Broer: Er zjn toch ook dagen waarop je gratis kunt trouwen? Moeder: Dat zal wel niet meer dan één dag per week zjn, hoor. Op maandag of zo. Jullie trouwen op een donderdag, toch? Vriendin: Ja. Moeder: Net als wj destjds. Broer: Ik heb trouwens even zitten nadenken. Maar ik weet nog niet helemaal wat voor ring ik wil. Vader: Een ronde. Ik zou adviseren: een ronde. Chris: Haha. Vader: Ennuh, met niks d’r op of d’r aan. Chris: Nou, zo kaal? Dat heeft iedereen. Ik zou voor iets bjzonders gaan. Een ring in hartjesvorm, of zo. Of een acht, als teken van oneindigheid. Broer: Oh handig, dan kun je ’m over twee vingers doen. Het onderwerp noopt de ring dragende aanwezigen ertoe hun sierraad af te doen. Mjn broertje wil de ring van mjn vader proberen, maar zjn knokkels vinden dat niet leuk. Broer: Het gaat misschien wel lukken, maar ik doe het toch maar niet. Vader: Nee, want hj moet ook nog af, hè. Moeder: Vroeger zei je altjd dat je met mama ging trouwen, dus als hj niet meer af wil, nou ja... Chris: Bj mj wil hj wel om, maar het gaat niet echt makkeljk. Links wel. Vader: Roomse mensen droegen hun ring vroeger links, en protestanten rechts. Moeder: Dat klopt ja. Onze buurman in Bunnik had zjn ring ook links. Het was trouwens wel handig, zo kon je makkeljk zien of iemand rooms of protestants was. Chris: Ideaal zeg. En waarom was dat eigenljk? Moeder: Dat had volgens mj geen godsdienstige achtergrond. Maar vroeger kon je sowieso veel meer aan kleding alezen. En aan sierraden en zo. Vader: Zuid-Bevelandse vrouwen die rooms waren, hadden een punt van hun muts omgeslagen. Moeder: Ja, in die Zeeuwse klederdracht zat sowieso heel veel symboliek, hè.

zaterdag 4 april 2020

„Ouderwetse dominees dragen nog steeds geen trouwring” Vader: Er waren ook mensen die beweerden dat ze aan een geploegd land konden zien of de boer rooms of protestants was. Chris: Waar zagen ze dat dan aan? Vader: Aan de manier waarop de voren waren getrokken. Moeder: Dat zullen mensen met een fantasierjk oog zjn geweest. Maar eh, die trouwring van jouw moeder is toch helemaal afgesleten? Hoe kan dat? Vader: Ja, die is misschien niet zo duur geweest. Moeder: Ik wou zeggen. Want de mjne is na al die jaren nog weinig gesleten. Vader: Maar ja. Mjn moeder heeft hard gewerkt heel d’r leven. Chris: Mama niet, dan? Moeder: Nou ja, ik heb nooit de was op een wasbord hoeven schrobben. En vroeger boenden ze de vloer met een borstel en een dweil en weet ik het allemaal. Dat was veel intensiever. Broer: Maar u boent de vloer toch ook wel? Moeder: Nee, ik dweil alleen. Deze gladde vloer hoef je niet te boenen. Vroeger hadden we in de wc een ruwe vloer. Daar zette ik zo nu en dan de borstel op. Vader: Dominees hebben vaak ook geen ring. Moeder: Klopt. Vroeger was dat bj dominees niet gebruikeljk. Als je dominee van de gereformeerde gemeente was, droeg je geen trouwring. Chris: Op de preekstoel niet, of helemaal nooit? Moeder: Nee nooit, dat was versiering. Chris: Dus als je getrouwd was voor je dominee werd, dan deed je je ring voor de rest van je leven af. Moeder: Ja. Op den duur waren er steeds meer die dat niet meer deden, maar de echte ouderwetse dominees, zeg maar, die doen het nog steeds niet. Ja, voor mj hoeft dat niet, maar het wordt toch als een soort versiering gezien. Vader: Nou, versiering, dat weet ik niet. Het gaf meer aan dat de band met je vrouw op de tweede plaats kwam. Moeder: Maar de symboliek van een trouwring is in ieder geval: duurzaam en zonder eind, omdat het voor je leven is. Chris: Dominee ben je ook voor de rest van je leven, dus daar zou een ring wel weer bj passen. Broer: We moeten gaan. Moeder: Kleed je je warm aan? Broer: Nou, we gaan wel met de auto.

verdieping

Na gedane arbeid is het goed me-timen il je kofie?” is de standaard openingsvraag van Chris’ zus als haar broertje langskomt. Zo ook deze zaterdagmiddag. „Ja, kan wel. Lekker”, is het minstens zo standaard antwoord van de journalist. Hj bracht net een beroepsmatig bezoek aan een jongerendag van de HHJO. Zus: Leuk om zo’n dag eens mee te maken, ljkt me. Chris: Nou, het was geen straf, hoor. Ik ben als 12-jarige ooit naar een bondsdag van de JBGG geweest. Maar daar werd gewoon een soort preek gehouden. Waarschjnljk heel waardevol, maar ik kreeg er toen niet zo veel van mee. Je voelde dat iedereen vooral uitzag naar het middagprogramma: kanoën. Zus: Was dit heel anders dan? Chris: Het was wat praktischer, met workshops over meer of minder relevante thema’s. Maar al die kinders zjn nu ook aan het bowlen, hoor. Of doen een zeskamp in een bedompte gymzaal. Hoera. Zus: Als ik hen was zou ik iets buiten gaan doen, want het is lekker weer! Chris: Ja, niet normaal hè. Zus: Heerljk. Ik dacht echt: ik ga zo in de tuin zitten. Als je uit de wind zit, is het best lekker. Chris: Donderdag regende het nog de ganse dag. Toen moest ik een video maken. Met die Caroline, die voor Puntuit van die vlogs maakt, en Erik de Jonge. Zus: Die boswachter? Chris: Ja, klopt. Ik was mjn regenlaarzen vergeten, dus ik zat lekker te soppen in m’n schoenen. Heerljk. Zus: Hj zal wel denken: heb je weer zo’n journalist met nette veterschoentjes. Chris: Haha. Maar even serieus: wat een leven heeft die Erik. Hj is echt voortdurend bezig om drugsafval op te ruimen. Zus: O ja, daar heeft hj veel last van hè. Gekke mensen daar. Chris: Maar goed, verder heb je er vooral hele mooie natuur. Hj zit bj het Markiezaat, dat is zo’n enorm meer met een moeras eromheen. Zus: Ook een knooppunt.

„W

Dochtertje zit op een stoel aan de tafel, een schaaltje met versneden mango voor zich. Inmiddels ligt een deel van het fruit op de vloer. Zus: Ach, moet ik even helpen, kind? Hier heb je een vorkje.

Chris: Je zou maar met je hoofd amper tien centimeter boven het tafelblad uit komen. Zus: Dan is zo’n mango wel een uitdaging, ja. Wj zjn vanochtend trouwens in Kesteren wezen kjken. Chris: Best prima, toch? Zus: Ja hoor, een leuk huis. Maar ze moeten nog wel veel doen. Als ik dat zie, denk ik echt: ik gun die twee dat niet, die drama’s. Chris: Hm. Het hoeft niet overal te gaan zoals bj jullie, hè. Zus: Nee, dat is zo. Gelukkig hebben ze niet zo veel eisen. Chris: Ze willen nog wel alle muren stuken. Zus: Nou, dat raad ik ze ook echt aan. Dat doe je nu of nooit, want dat geeft me een bende! Chris: Als je ervoor kiest, wordt een huis wel geljk veel meer van jezelf. Zus: Ja, al die verkleuringen, oneffenheden en onfrisse luchtjes gaan er dan uit. Maar voor het zover is... Chris: Mama zou zeggen: Ze redden het vast wel saampjes. Zus: Zeker weten. De actualiteit wordt middels een iPad gecheckt. Op de nieuwssite staat een bericht van een spugende verdachte in een rechtbank. Chris: Even serieus: die Gökmen T., wát een gek. Zus: Ja, ik zou zo iemand nooit in een rechtszaal toelaten. Dan kan hj nog mensen kwetsen en dat pleziertje moet je hem niet gunnen. Chris: Zo’n man verdient echt de doodstraf. Zus: Nou, inderdaad. Die moeten ze op oudtestamentische wjze aan z’n einde brengen. Chris: Bj dit soort mensen is het altjd lastig te geloven dat je ten diepste niet beter bent. Zus: En toch ben je het niet, geen haar. Chris: Ik ben er ook bang voor, ja. Zus: Had je al gegeten bj die jongerendag? Chris: Ja, maar niet zo veel. De pauzes zjn de enige kans om interviews te doen. Zus: Voel je vrj om naar hartenlust alles te eten wat je wilt. Chris: Maar goeiedag. Wat een week was dit. Zus: Wat dan? Chris: Veel werk. Dinsdag was ik tot tien voor twaalf ’s nachts bezig om een verhaal op tjd af te krjgen. Maar goed, af en toe heb je dat. En de komende maanden worden gewoon heel hectisch, met afstuderen en zo.

RDMagazine

beeld Gemma Pauwels

„Hoe gaat het op je werk, trouwens? Nog geen coronatoestanden?” Zus: Als je maar uitkjkt. Chris: Ja, want een diploma met een halve burnout erbj ljkt me niks. Zus: Sowieso moet je nooit half burn-out zjn. Chris: Liever niet hè. Zus: Daar heeft het RD ook niets aan. Je moet vooral zorgen dat je genoeg ruimte in je hoofd houdt. Want een burn-out krjg je niet alleen als je te veel werkt, maar vooral doordat je het in je hoofd niet meer kunt bolwerken. Chris: Nee, helemaal waar. Maar mjn hoofd vindt zo’n klus in het bos juist wel lekker. Ik was gewoon de hele middag in de natuur. Hoe anti-burnout wil je het hebben? Zus: Maar je bent wel de hele dag bezig. Chris: En dan moet ik vandaag ook nog hier oppassen, haha.

zaterdag 4 april 2020

Zus: Het moet niet, hè. Chris: Maar oppassen is juist über relaxt. Zus: Is ook zo. Lekker me-timen. Chris: Met een boekje in een hoekje. Heerljk. Ik heb ”De bjenhouder van Aleppo” trouwens uit. Zus: En? Wat vind je ervan? Chris: Heel goed geschreven. Zus: Ja hè. Ik vond het heel verhelderend om eens te lezen. Eerder stond die hele situatie echt mjlenver bj me vandaan. Bj ons in de huisartsenpraktjk komen ook veel Syrische patiënten. En ik merk dat ik door dat boek een beter beeld bj die mensen heb, dat ik me beter in hun situatie kan verplaatsen. Chris: Kan ik me voorstellen, ja. Hoe gaat het op je werk, trouwens? Nog geen coronatoestanden? Zus: Jawel. We hebben een aantal mensen met klachten doorgestuurd. Chris: Heb je dan fysiek contact met hen? Zus: Inmiddels niet meer. Alle mensen met luchtwegklachten bekjken we in een speciale coronapraktjk. En ze moeten buiten wachten tot ze aan de beurt zjn. Chris: Ze mogen natuurljk niet in de wachtkamer. Zus: Klopt. Zullen we zo even naar het bos? Of heb jj het helemaal gezien met die bomen? Chris: Zeker niet. Er zjn in Nederland weinig plekken beter dan het bos. Zus: Ja toch. Nou, laten we dan direct maar gaan.

beeld Gemma Pauwels

verdieping

RDMagazine

„Ukkies, blijf praten met bijna-pensionado’s” lsof je bj zonsondergang met een luisterbootje over een rimpelloos meer vaart. Zo kabbelt het gesprek met mjn ouders voort. En zo gaat het meestal. Het gekeuvel begint ergens en borduurt steeds voort op het eerdergenoemde. Er is ruimte voor humor. En er zjn dagen dat ieder onderwerpje een historische toepassing krjgt. Niet zelden worden anekdotes bj herhaling verhaald. Maar dat geeft niet. Dan de conversatie met mjn zus. We springen van de hak op tak. Nieuwsfeiten komen langs. Persoonljk wel en wee wordt behandeld. Werkgerelateerde zaken passeren de revue. En dan zjn er ook nog kleine kinderen die voortdurend aandacht opeisen en zo het gesprek beïnvloeden. In het tweede gesprek ben ik een geljkwaardiger gesprekspartner. En de besproken onderwerpen doen er meer toe, ljkt het. Uit de geschiedkundige verhalen van mjn ouders valt moeiljk iets van praktisch nut te destilleren. Toch vind ik die kneuterige kofieconversaties thuis heel aangenaam. Zo’n generatiekloof is stiekem behoorljk rustgevend. Als ik tot over mjn oren in de lastige interviews zit, is zo’n bakkie met mjn ouders heel verkwikkeljk. Gesprekken in huize Klaasse hebben overigens ook weleens meer diepgang, hoor. Op de late avond mag ik regelmatig proiteren van de levenservaring en bjbehorende wjsheid van mjn opvoeders. We voeren bjvoorbeeld discussies over buitenlandse politiek. En ik geniet zo nu en dan van huiskamercolleges over rechtsordeljke thema’s. Zo’n leeftjdskloof van een halve eeuw heeft dan juist veel voordelen. Elders in de maatschappj zorgt een groot verschil tussen generaties weleens voor scheve gezichten. Zo zagen jongeren in Groot-Brittannië hun toekomst in duigen vallen toen hun opa’s en oma’s het land uit de EU stemden. En dat scholieren massaal spjbelen om de oudere wereldbewoners duideljk te maken dat die te weinig doen voor het behoud van de planeet – daar wordt het ook niet gezelliger van. Wie googelt op generatiekloof, wordt bedolven onder adviezen over hoe je zo’n ravjn op de werkvloer overbrugt. Er zjn nameljk heel wat ondernemingen waar het personeelsbestand bestaat uit een oude en een jonge garde. Al die adviesbureautjes zeggen: zolang ukkies van begin twintig maar

zaterdag 4 april 2020

bljven praten met bjna-pensionado’s gaat het goed. Ik kan dat als ervaringsdeskundige beamen. „En de generatiekloof in de kerk, moet je die ook niet benoemen?” vroeg een collega. Ik liet het bezinken. Maar concludeerde dat er op aarde één plek is waar de generatiekloof geen vat op kan hebben, als het goed is. Rondom het Woord van God vallen verschillen tussen oud en jong weg. Digibeet of digiiel, wereldburger of dorpsgek; voor onze Schepper zjn we allemaal geljk. Wet en Evangelie gelden voor iedereen. Heeft de generatiekloof in een christeljk gezin dan helemaal geen nadelen? Zeker wel. We eten dus te vaak naar mjn zin iets met gekookte aardappels. En ik voer een stille strjd tegen de jus.

Digibeet of digifiel; voor onze Schepper zijn we allemaal gelijk Door regelmatig zelf te koken en daarbj louter oljfolie te gebruiken. Zo neem ik mjn moeder ook nog werk uit handen. Wie als 24-jarige nog bj zjn ouders woont, krjgt weleens voorzichtig de vraag of het niet tjd wordt om eigen woonruimte te zoeken. Behalve dat zoiets op de huidige woningmarkt schier onbetaalbaar is, zie ik nog veel te veel voordelen om ons meergeneratiehuishouden vaarwel te zeggen. Wie legt mj uit wat een directoire is als ik in een tweekamerappartement op zes hoog zit? En met wie moet ik daar stressverlagende kofiedrinksessies beleggen? Maar ook: wie legt mjn moeder uit wat die vreemde symbooltjes op haar telefoon betekenen als ik weg zou gaan? Wie scant er dan brieven in voor mjn vader? Thuiswonende jongeren kunnen toch prima bjspringen bj kwesties die de oudere generatie boven de pet gaan? In ruil voor bakken levenswjsheid. En gewoon omdat je om elkaar geeft. Zo helpen we de woningmarkt, voorkomen we Britse toestanden en houden we het gezellig.

beeld RD, Anton Dommerholt

schoonheid

Ooit aangeraakt Clasina van den Heuvel

en van de kunstwerken van Teus van Middelkoop uit Scherpenzeel heet ”Gaat niet de mens”. En een ander: ”Vergeefs verzameld”, naar Psalm 39. Zulke titels zou hj ze nu niet meer geven, zegt hj, want hj is gestopt met namen geven. Omdat woorden zo dwingend een betekenis kunnen opleggen. Toch bedacht hj de titels ooit zorgvuldig. ”Vergeefs verzameld” hoort bj een koffer vol minuscule boekjes, netjes op kleur gerangschikt. Hiervoor gebruikte hj ruim 300 tweedehandsboeken die gratis af te halen waren. Met een cirkelzaag maakte hj er miniboekjes van; over een deel ervan sprenkelde hj thee zodat de kleur precies goed uitpakte. Die ene theevlek op de beige kaftjes aan de rechterkant zit daar bewust. Haal geen boekjes uit de koffer, om te kjken of ze loszitten, want dan wordt het patroon van die vlek verstoord, en hoe krjg je dat ooit weer goed?

Over de kunstenaar Teus van Middelkoop (1969) is docent beeldende vorming in het voortgezet onderwijs. Daarnaast werkt hij één dag per week bij Adullam Gehandicaptenzorg in Ede. Op een nieuw ingerichte, lichte zolder gaat hij met een groepje bezoekers van Veldheim tekenen, schilderen en andere kunst maken.

RDMagazine

beeld RD, Anton Dommerholt

Van Middelkoop raakt zeer ontstemd als mensen op een tentoonstelling aan zjn werk friemelen. Zjn objecten zitten niet achter glas, dat hoort niet, maar dat brengt automatisch mee dat ze kwetsbaar zjn. Terwjl ze ook kostbaar zjn: het duurt soms jaren voor iets af is. „Je moet een woud aan beslissingen nemen. Wat ik maak, is versneden, verzaagd, aangetast. Iets moet altjd eerst gesloopt voor ik het kan herschikken. Anders zou er alleen maar een verzameling van prulletjes ontstaan.” De voorwerpen waarmee hj werkt haalt hj onder andere bj de kringloop, en een deel komt van zjn familie vandaan. Zoals het rjtje leesbrillen, stjf in ontelbaar veel strookjes papier gewikkeld. De brillen zjn van zjn opa en oma geweest. „Ik heb die brillen als het ware gemummiiceerd – dat was een hele klus, er zitten link wat stroken omheen. Met één zo’n dingetje ben je gerust een dag bezig.” Pootjes en brillendoekje liggen ernaast. Ook als mummies. Een oude scheerdoos met een spiegel erin maakt het werk compleet. Een ander kunstwerk, ”Avondstond”, heeft als basis een rooms keu-

zaterdag 4 april 2020

beeld RD, Anton Dommerholt

schoonheid

kenmeidenromannetje. „Zo’n mooi ingebonden boekje! Ik kocht het voor een euro bj de kringloop. Als ik dit zie, moet ik denken aan mjn oma, die altjd zat te lezen. Hele avonden werden met lezen gevuld.” Een beetje rigoureus, „haast wreed”, noemt Van Middelkoop het om in zo’n antiek boekje het mes te zetten. „Dat voelt als vandalisme. Toch moet dat, anders krjgt het geen eigen betekenis, dan wordt het niet goed.” Hj snjdt, knipt, beplakt en combineert – „totdat het ljkt alsof iets altjd zo is geweest.” Dat stille ”Slaapwagentje”, een werkje dat ”Haar haar” heet – een beetje droevig voelt het allemaal wel, hoewel Van Middelkoop er opgewekt over vertelt. „Nou ja, de grondtoon van mjn werk is niet blj. Je zou het melancholie kunnen noemen. Wanneer ik een familiebjbel tegenkom die als oud vuil is afgedankt, dan doet dat zeer. Al die dingen die voorbjgaan. Afgedankte voorwerpen hebben een huid, ze zjn vastgehouden, aangeraakt; mensen hebben hun sporen achtergelaten. De mensen zjn er niet meer, hun spullen nog wel.”

Afgedankte voorwerpen hebben een huid, ze zijn vastgehouden, aangeraakt

RDMagazine

beeld RD, Anton Dommerholt

Preken wil Van Middelkoop, die is aangesloten bj de christeljke kunstenaarsvereniging Korf, absoluut niet: „Dat laat ik aan de dominee over. De boodschap van zonde en genade hoort thuis in de kerk. Maar het Bjbelse besef van vergankeljkheid, kwetsbaarheid, dat we een stofje zjn – dat leeft wel in mjn werk.” Hj wjst naar een van zjn kunstwerken. „Het proces van het verval gaat gewoon door; het papier verschiet op de plek waar het wordt vastgepakt, zie je dat? Materialen bljven maar verouderen. Terwjl deze spullen 364 van de 365 dagen in een krat op mjn zolder staan. Ja, waarom steek ik hier eigenljk zo veel tjd in, wat heeft het voor zin? Ik denk toch dat het voor mj een manier is om de werkeljkheid onder ogen te zien, wat die werkeljkheid wonderljk genoeg ook wat milder ljkt te maken. Soms herkent een ander er iets in, dat vind ik ook een troost. Intussen kan ik het gewoon niet laten, ik moet dit soort dingen maken.”

zaterdag 4 april 2020

portret

serie Bellen met mevrouw Notenboom

beeld RD, Anton Dommerholt

Overal in de wereld wonen ouderen en chronisch zieken die tijdens de coronacrisis niet of nauwelijk de deur uit komen. Een van hen is Dina Notenboom (89). Ze woont in een bejaardenwoning in Apeldoorn. Hoe vergaat het haar? Redacteur Huib de Vries belt wekelijks. Deel 1: Praatje op afstand met de overbuurman.

Dina Notenboom is weduwe, moeder van zeven kinderen (van wie één overleden), grootmoeder van zeventien kleinkinderen (van wie één overleden), overgrootmoeder van zeven achterkleinkinderen.

RDMagazine

Is het nou écht zo, of heb ik het gedroomd? Tja, hoe gaat het met mj? Eigenljk best wel goed. Ik zit hier in m’n eentje aan de keukentafel, maar ik ben gelukkig niet eenzaam en nooit alleen. Omdat de Heere bj me is en me de kracht geeft om verder te gaan in dit leven. Zoals Hj dat ook deed na het overljden van mjn man, een schoonzoon, een kleinzoon en mjn oudste dochter, die heel veel voor me betekende. Dini was in allerlei opzichten mjn rechterhand. Haar overljden in 2018 was een zware klap voor me, maar de Heere heeft me kracht gegeven om ook dat verlies te dragen. De bejaardenwoning waar ik al jaren woon, in de wjk De Maten in Apeldoorn, is voor mj ideaal. Ik heb een slaapkamer en een badkamer op de begane grond, dus op de bovenverdieping hoef ik hoegenaamd niet te komen. Dat is een gewéldig voorrecht, zeker in deze situatie. Die is voor mj nog steeds wat onwezenljk. Alsof de werkeljkheid niet goed tot me door wil dringen. Wanneer ik wakker ben geworden en aan de Heere een zegen heb gevraagd voor de nieuwe dag, denk ik: is het nou écht zo, of heb ik het gedroomd? Pas als de zuster komt om mjn elastische kousen aan te trekken, dringt het goed tot me door. Ja het is écht coronatjd. ’s Avonds komen ze die kousen weer uittrekken, dus ik heb sowieso elke dag twee keer iemand van de thuiszorg een poosje om me heen. Dat vind ik gezellig. Er zjn ook christeljke zusters bj, vaak hebben we goede gesprekken. Ook mjn zoon uit Apeldoorn komt zo nu en dan langs. Om me even te zien en als het nodig is een klusje te doen. Deze week heeft hj de hoge keukenklok een uur vooruit gezet, want ze willen niet dat ik op een trapje klim. De andere kinderen en kleinkinderen bellen en appen heel veel, sturen foto’s op, ik krjg post en bloemen… Een kleinzoon van me doet trouw de boodschappen, dus daar hoef ik me niet druk over te maken. Anderen brengen gebakjes of een bloemetje. Ze vergeten me niet. Allemaal onverdiende zegeningen. Koken kan ik gelukkig nog zelf. In de winkel is tot nu toe genoeg te krjgen en er zit nog van alles in de vriezer. Dat moet ik de komende tjd maar eens op gaan maken. Zo zit je al wat vooruit te denken. Nee, angst dat de zusters van de thuiszorg me

zaterdag 4 april 2020

zullen besmetten, heb ik niet. De Heere heeft me jaren geleden, toen ik een operatie moest ondergaan, beloofd dat Hj voor me zal zorgen. Met de woorden: „Ik zal raad geven, Mjn oog zal op u zjn.” Hj bljft in alle omstandigheden Dezelfde en doet geen half werk. Hoé het nu zal gaan, weet ik niet. Het kan best wezen dat ik aan die ziekte moet sterven. Dan weet ik dat de Heere het zo bestuurd heeft en is het dus toch goed. Daarom maak ik me niet bang of ongerust. Ik ben veilig in Zjn handen. Elke morgen ga ik na het kofiedrinken een rondje door de buurt lopen met mjn rollator. Dat vind ik héérljk. In het zonnetje van de natuur genieten. Alle bomen en heesters lopen uit, heel bjzonder.

„Ik maak me niet bang of ongerust. Ik ben veilig in Zijn handen” Van een afstandje maak ik soms een praatje met mensen die me passeren. Het valt me op dat die veel vriendeljker zjn dan voorheen. Wildvreemde mensen knikken nu naar me en zeggen me gedag. Dat gebeurde voor de komst van corona zelden. Ik heb ook elke dag een aardig praatje met de overburen, ouders van een gezin met twee schoolgaande kinderen. Meestal met hem. Dan wisselen we even de dingen van de dag uit. Vervelen doe ik me niet. Ik zit veel te handwerken: babydekentjes voor de baby’s in Kenia. M’n vier zussen doen dat ook. Zo zjn we toch nog nuttig bezig op onze oude dag. Heerljk rustig zit ik hier in mjn stoel te haken en die Afrikaanse kindertjes hebben er wat aan. Ik puzzel ook graag. Na het avondeten maak ik altjd eerst de sudoku van het RD. Zo nu en dan lees ik wat. Geen complete boeken, maar kleine stukjes. En na het eten natuurljk altjd een stukje uit de Bjbel. Daar kan niets tegenop. Dat is het Woord van de Heere Zelf. Met Hem kom je niet beschaamd uit. Nou, ik vond het gezellig, we hopen tot volgende week.

ter plekke

Computervraag senior is eitje voor student Honderden senioren heeft Reinier Schippers (23) tijdens zijn werk voor de organisatie Studentaanhuis al geholpen met hun computervragen. „Het blijft uitdagend om op zoek te gaan naar het probleem en dat op te lossen. Extra leuk is dat je een band opbouwt met de klanten bij wie je al langere tijd komt.” Linda den Hollander

iet meer kunnen inloggen op de website van de Belastingdienst? Een printer die er de brui aan geeft? De 23-jarige Reinier draait er zjn hand niet voor om. Hj werkt bj Studentaanhuis; een organisatie die studenten koppelt aan klanten –voornameljk senioren– die problemen hebben met hun computer, laptop, tablet of printer. „Zo’n 98 procent van de hulpvragen die hier binnenkomen, kunnen we vrj gemakkeljk oplossen. Ik zeg altjd: we gaan tot de schroevendraaier. Als bjvoorbeeld een computerscherm stuk of een processor kapot is, dan trekken we onze handen ervan af en verwjzen we de klant naar een ander adres.” De student data science aan de Universiteit Utrecht loopt al sinds 2014 rond bj Studentaanhuis, vertelt hj in een van de kleine ruimtes in het hoofdkantoor in Bilthoven. „Toen ik op mjn achttiende ging studeren, hoorde ik van de mogeljkheid hier te werken. Dat leek me wel wat; deze bjbaan sluit perfect aan op mjn studie.” Veldstudent Reinier begon als ”veldstudent”. Daarvan heeft de organisatie er zo’n duizend. Veldstudenten bezoeken de klant thuis. Op een doorsneeadres

drinken ze een kopje kofie, maken ze een praatje en lossen ze het probleem op. Sommige ouderen bezocht Reinier regelmatig. „Bj een vrouw in Wjk bj Duurstede kwam ik wel zo’n zes à zeven keer per jaar over de vloer.” Dan leer je elkaar best goed kennen, merkt hj. „Je bouwt dan echt een band op. Op den duur werd ik zelfs uitgenodigd op haar verjaardag.” Tegenwoordig is hj relatief vaak op het hoofdkantoor te vinden. „Ik ondersteun de administratie en spring bj in het team Hulp op Afstand (HoA).” Ook deze maandagmorgen wordt hj daardoor ingeschakeld. Het HoA-team heeft het tjdens deze weken van coronacrisis nameljk extra druk, vertelt Reinier. „Afspraken bj mensen thuis kunnen nu vaak niet doorgaan. De meeste klanten zjn toch al wat ouder en zjn bang voor besmetting. Daardoor loopt het nu storm bj het HoA-team.” Het is inmiddels tien over halfelf; bjna tjd voor Reiniers eerste telefonische afspraak van die dag. „Bj het op afstand oplossen van het probleem bellen we een klant en kunnen we door het programma TeamViewer op hun scherm meekjken. Op die manier achterhalen we waar het probleem zit en hoe dat opgelost kan worden”, legt de student uit.

RDMagazine

beeld RD, Anton Dommerholt

De coronacrisis heeft niet alleen invloed op het aantal telefonische hulpvragen, maar ook op de aard daarvan, ziet hj. Zo krjgt het HoA-team deze weken nogal eens vragen over het programma Skype. „Verklaarbaar”, vindt Reinier: „Nogal wat ouderen willen graag beeldbellen nu ze thuis bjna niemand kunnen ontvangen, maar weten niet altjd hoe dat in zjn werk gaat. Dan nemen ze met ons contact op.” Telefoonalfabet Inmiddels heeft Reinier de kleine kantoorruimte verwisseld voor de telefoonruimte. Witte muren, vjf werkplekken. Op de bureaus liggen A4’tjes met het telefoonalfabet ”A: Anton/Anna, B: Bernhard, C: Cornelis.” Headset op, computer aan en de eerste klant kan gebeld worden. Die heeft een probleem met haar printer, ziet Reinier op het digitale aanmeldformulier. Eigenljk moet je printerproblemen op locatie, dus bj de mensen thuis, oplossen, vindt de student. „We kunnen op afstand niet zien hoe de printer eruitziet en wat voor signalen die geeft. Het is nu alleen even niet anders.” Kwart voor elf. Tjd voor het telefoongesprek. De telefoon gaat deze keer echter wel erg lang over;

zaterdag 4 april 2020

de klant neemt niet op. Tien minuten en diverse pogingen later doet Reinier daarom maar een mail de deur uit. „Wie weet wordt die gelezen en belt de klant ons terug.” Dat bljkt echter vergeefse hoop. Reinier annuleert daarom de afspraak. „Tjd is tjd. Neemt een klant niet op, dan is dat pech en moet er een nieuw moment geprikt worden.”

„Ik werd zelfs uitgenodigd op haar verjaardag” Sinterklaas Vjf over elf. Over tien minuten staat de volgende klant op het programma. Ook hier werkt de printer niet zoals dat de bedoeling is, ziet Reinier op zjn scherm. „We krjgen nu veel vragen over printers, omdat iedereen thuiswerkt.” Ook rond sinterklaas zjn er altjd veel printervragen, weet

Elektrische fie tsen Sportieve fiets en Stadsfietsen Fietsverhuur Onderhoud

Dorpsplein 14 · 4363 AC Aagtekerke 0118 58 13 06 • www.leojoossetweewielers.nl

Verwenarrangement .p. p.p. Voor € 260 p

OOK UW BLAD Inclusief, onder andere:

F KWALITATIE

✔ ✔ ✔ ✔ ✔

& SNEL

BIJ UW LEZERS OP DE MAT?

Verblijf in een luxe bungalow Gratis koie bij aankomst Elke dag ontbijt en diner Opgemaakte bedden Meeneemlunch en meer!

€ 260,- p.p. op basis van 2 personen, 4 nachten

Kijk op erdee.nl/distributie voor meer informatie.

Midweekverblijf in het voor- of naseizoen

www.bungalowparkhogehexel.nl

Thema’s voor tieners Gedoopt!

Stilte!

Een teken voor het leven

Over de omgang met God

J.C. den Ouden

Joh. Post

Wat een voorrecht om gedoopt te zijn! Maar in dit boekje wordt ook duidelijk dat de doop vraagt om een antwoord.

In dit boekje wordt aan de hand van verschillende voorbeelden uit de Bijbel uitgelegd wat de omgang met God inhoudt. Per deel

9,50 Eerlijk antwoord Over belijdenis doen

E-book € 6,99

Genodigd?! Over het Heilig Avondmaal

W. Pieters

A. Kos

De schrijver laat zien dat de enige grond om belijdenis te kunnen doen ligt in het vaste fundament van Gods Woord.

Wat gebeurt er tijdens de bediening van dit sacrament en wanneer mag je aangaan? In dit boekje krijg je antwoord op deze en veel meer vragen.

Bestel nu op www.debanier.nl, ga naar de boekhandel of bel 055-5390650

beeld RD, Anton Dommerholt

ter plekke

de student. „Ouderen willen dan massaal hun sinterklaasgedichten afdrukken. Dat lukt echter niet altjd even goed.” De tweede klant neemt de telefoon wel op. De mevrouw bljkt niet goed te kunnen scannen. Een paar instructies en muisklikken verder en Reinier kan meekjken op haar scherm. Een goed kwartier later is het eerste probleem opgelost: het scannen van documenten werkt weer naar behoren. Het tweede probleem –de printer doet het niet altjd– is minder eenvoudig te verhelpen. Uiteindeljk bljkt mevrouw twee wiinetwerken in huis te hebben; de printer is echter maar op één netwerk aangesloten. „Als u wilt printen, moet u ervoor zorgen dat u altjd op het juiste wiinetwerk bent aangesloten”, legt Reinier uit. Veertig minuten na de start van het gesprek hangt Reinier de hoorn weer op. „Ik vind het elke

keer weer uitdagend om uit te zoeken wat nu precies het probleem is, terwjl je soms –zeker als je niet bj de mensen thuis langsgaat– weinig informatie hebt. Lukt dat toch: dan geeft dat wel een kick.” Buitengebied Mensen die een student inhuren, vragen soms expliciet om een sociale student, weet Reinier. „Ze vinden het dan ijn dat ze ook een praatje kunnen maken en willen dat de student die ze de vorige keer hadden ook de volgende keer weer langskomt.” Hj hoort regelmatig dat klanten bjvoorbeeld te ver van hun kinderen vandaan wonen om hen hun computer na te laten kjken. „Soms willen ze hun kinderen ook niet met hun vraag belasten en schakelen ze ons in. Prima toch?”

In tien jaar van 0 naar 100.000 klanten

et idee voor een organisatie die IT-studenten koppelt aan senioren, ontstond zo’n tien jaar geleden, vertelt Jaap van Meerveld, een van de twee directeuren van Studentaanhuis en betrokkene vanaf het eerste uur. IT-studenten ervaring laten opdoen in hun branche en ouderen uit de brand helpen met hun computerproblemen: het bleek een gouden concept. In tien jaar tjd groeide de organisatie van 0 naar ruim 100.000 klanten. De organisatie opereert landeljk; in elke provincie is het mogeljk computerhulp door een student te krjgen. Studentaanhuis richt zich sterk op de relatie tussen klant en student, aldus Van Meerveld. „Doorgaans lossen we 98 procent van de computerproblemen aan huis op. Door de coronacrisis kan dat nu alleen even niet en moeten we veel telefonisch doen.”

zaterdag 4 april 2020

Het concept van computerstudent was tien jaar geleden uniek, weet Van Meerveld. „In de zorgsector werden al langere tjd studenten ingeschakeld, in de IT-sector was dat echter niet gebruikeljk. Dat beeld kantelt nu wel wat.” Naast het geven van computerhulp aan particulieren, werkt de organisatie ook –zj het op kleinere schaal– met bedrjven. „Studenten die hier al langer werken, kunnen zo hun netwerk vergroten. Dat kan hen helpen bj het vinden van een baan.” Een bezoek van een student kost 8 euro per kwartier, 9 euro aan ”voorietskosten” en de klant moet een lidmaatschap afsluiten van 12 euro per jaar. >>studentaanhuis.nl

tips

Bruggen bouwen over de generatiekloof Thuiswerken. Afstand houden. Niet met z’n allen het strand op. De coronacrisis lijkt vooral een deprimerende periode van verboden en inperkingen. Toch flonkert er aan de grijze horizon een gouden randje: steeds meer jongeren bieden ouderen hulp. De generatiekloof gedicht door een virus? Maarten Dijkstra

et wrange van een virusaanval is: juist degenen die fysiek al niet topﬁt zĳn, hebben er het meeste last van: hoogbejaarden, ouderen met een zwakke gezondheid, chronisch zieken. Terwĳl jongeren in crisistĳd nog wel even naar buiten kunnen voor noodzakelĳke inkopen en een besmetting soms slechts als een zware verkoudheid ervaren, moeten deze risicogroepen wekenlang binnenblĳven. Doen ze dat niet, dan zetten ze hun leven op het spel, waarschuwen experts. In die omstandigheden is het mooi dat het aantal initiatieven van jongeren voor ouderen explodeert, vooral na de uitspraak van koning Willem-Alexander: „Het coronavirus kunnen wĳ niet stoppen, het eenzaamheidsvirus wel.” Van tieners die duizenden bossen bloemen tegen dumpprĳzen inkopen en uitdelen tot jeugdige bezorgers die kosteloos maaltĳden bĳ senioren aﬂeveren. Nu TĳdVoorActie –een samenwerkingsverband van coronaplatformen als NL Voor Elkaar, Corona Helpers en Niet Alleen– heeft een groot aantal corona-initiatieven in heel Nederland bĳ elkaar gezet. Het doel? „We willen met elkaar op steeds meer plaatsen hulp bieden tĳdens deze coronacrisis. In ruim twintig steden staan lokale jongerennetwerken klaar om vraag en aanbod te matchen. Jouw voorbeeld is een inspiratie voor anderen. Maak gebruik van dit platform”, vertelt initiatiefnemer Maurice de Korne. De „inspiratiesite” biedt allerlei tools voor hulp. „Hoe kun je hulp bieden? En hoe zorgen we dat dit veilig gebeurt? Ook kun je eenvoudig op zoek naar het lokale netwerk in jouw buurt en hulp aanbieden. Of start zelf een lokaal hulpinitiatief. Jĳ kan jouw tĳd en talent omzetten in actie. Ben je beschikbaar?” vervolgt De Korne. Maar wat kunnen Nederlanders dan doen, nu de overheid burgers adviseert bĳ elkaar uit de buurt te blĳven en zeker risicogroepen te mĳden? Nu TĳdVoorActie komt met de volgende mogelĳkheden.

beeld Getty Images

RDMagazine

Boodschappen doen

Kwetsbare mensen hebben natuurlĳk wel boodschappen nodig, dus help ze een handje! Om contact te voorkomen, kun je de boodschappen voor de deur achterlaten.

Hond uitlaten

Eenzame mensen hebben vaak veel steun aan een huisdieren die hen gezelschap houden. Maar ja, die moeten vaak wel worden uitgelaten. Help kwetsbaren dus een handje door hun hond mee te nemen naar buiten.

Dagbesteding op afstand

Veel dagbestedingslocaties zĳn gesloten en dagbestedingsprogramma’s gaan daardoor niet door. Voor velen is (de structuur) van dagbesteding juist enorm belangrĳk. Bedenk daarom manieren om op afstand leuke activiteiten met hen te ondernemen.

Kaartje sturen Terug van weggeweest: een papieren kaart sturen. Iets wat je in je hand kunt houden, heeft voor velen toch een meerwaarde boven iets elektronisch. Volgens het RIVM is de kans dat het coronavirus op post zit én besmettelĳk is, heel klein.

Koken en bakken

Dat je even niet bĳ mensen op bezoek kunt om gezellig samen te eten, betekent niet dat je hun geen lekkere maaltĳd kunt bezorgen. Kook bĳvoorbeeld een grotere hoeveelheid dan normaal (en besteed natuurlĳk extra aandacht aan hygiëne). Laat het gerecht bĳ iemand voor de deur achter. Dat koken hoeft zich natuurlĳk niet te beperken tot de warme maaltĳd. Zomaar eens een taart bezorgen, is ook leuk.

Online spel(l)en Samen rond de tafel gaan zitten om een bordspel te spelen, is even niet zo verstandig. Gelukkig zĳn er ook online samen leuke spelletjes te spelen: schaken, dammen, scrabble en nog veel meer. Weet je spelpartner niet hoe zoiets werkt, aarzel dan niet om de telefoon te pakken en even de tĳd te nemen om het uit te leggen. Zo maak je ook gelĳk een praatje.

zaterdag 4 april 2020

Medicijnen ophalen

Kwetsbare mensen zĳn in veel gevallen afhankelĳk van medicĳnen. Help hen een handje door de medicĳnen voor hen op te halen en ze daarna voor de deur achter te laten of door de brievenbus te doen.

Oppassen

Mensen met cruciale beroepen werken nu harder dan ooit. Gelukkig kunnen hun kinderen (meestal) terecht bĳ de kinderopvang, maar dat lukt niet altĳd. Heb je ervaring met oppassen en ben je klachtenvrĳ? Aarzel dan niet om hun te laten weten dat ze je mogen bellen als er oppas nodig is.

(Video)bellen

Nu kunnen je smartphone en jĳ je van je beste kant laten zien. Aarzel niet om vaker met ouderen te videobellen. Het is voor iedereen leuk om even een gezicht te zien. Ietwat digibetig? Gewoon audiobellen kan natuurlĳk ook.

Leesclub kan in donkere tijd verlichtende gesprekken opleveren Vertaal en doceer

In Nederland wonen en verblĳven veel mensen die de Nederlandse taal niet beheersen. Hoewel er natuurlĳk ook Engelstalig coronanieuws is, is het de vraag of zĳ alle informatie goed snappen. Peil eens of anderstaligen behoefte hebben aan uitleg over het virus en de maatregelen en geef desnoods bĳles.

Vuilnis buiten zetten

Sommige leden van de groep kwetsbaren moeten een lange weg aﬂeggen om hun vuilnis buiten te zetten. En op die route hebben ze een grote kans om mensen tegen te komen. Bied aan om de vuilnis voor hen weg te brengen. Laat hun bĳvoorbeeld weten dat ze zakken voor hun voordeur kunnen achterlaten, waarna jĳ die aan de straat zet of in de container gooit.

Klusjes doen

Peil bĳ mensen in je omgeving met cruciale beroepen of er taken in en rond hun huis zĳn, waar zĳ niet aan toekomen. Denk aan schoonmaken of reparatieklussen. Bied aan dit voor hen te doen.

Uitwisselen

Heb jĳ je favoriete boeken uit of je cd’s al vaak beluisterd? Leen ze dan uit aan anderen, zodat zĳ er plezier aan kunnen beleven. Wie weet hebben zĳ ook nog iets leuks voor jou liggen. (Hoewel dat natuurlĳk niet de reden voor het uitwisselen moet zĳn.)

Bloemen bezorgen

”Bloemen houden van mensen” luidt een oude slogan. En ze zorgen ook nog eens voor leven in huis. Als iemand lang (alleen) thuiszit, kan het ﬁjn zĳn hem of haar bloemen te geven. Zo weten ze dat je aan hen denkt en hebben ze iets mooi om naar te kĳken als ze de deur niet uit kunnen.

Online club starten

Zoek manieren om met mensen in contact te blĳven zonder dat je elkaar fysiek treft. Richt bĳvoorbeeld een leesgroep op en ga met de deelnemers hetzelfde boek lezen. Bespreek de ervaringen via de telefoon of social media. Zeker als je een ”goed boek” selecteert, kan deze donkere tĳd weleens verlichtende gesprekken opleveren!

Live talenten delen

Veel social media bieden de mogelĳkheid om ‘live te gaan’. Zo gaven zangers en conservatoriumstudenten optredens om mensen thuis van hun talenten te laten genieten en daarbĳ een soort sociaal contact te laten ervaren. Heb jĳ ook talenten om mensen een hart onder de riem te steken, aarzel dan niet en zet ze in. (Wellicht heb je wel beter Nieuws te delen dan de doorsnee zanger...)

Behalve het nationale platform Nu TijdVoorActie zetten natuurlijk ook plaatselijke diaconieën zich tijdens deze crisis voor hulpbehoevende naasten in. Alle opties die het platform noemt, zijn wellicht ook in de eigen kerkelijke gemeente te realiseren. Informeer ook eens bij de diakenen wat er dicht bij huis mogelijk is.

schoonheid

RDMagazine

De tijd vastleggen Sjaak Verboom

jn moeder stierf drie jaar geleden. En toen mjn vader onlangs werd opgenomen in een hospice ben ik naar de zolder van ons huisje gegaan en heb daar het doosje met verleden opgezocht. Wj hebben vjf kinderen gekregen en van elk kind hebben we het eerste paar schoentjes bewaard. In een doosje. Op de zolder. Schoentjes zoals je ze aantreft onder de kapstok van elk jong gezin, in elke kringloop, onder de struiken van elk vluchtelingenkamp – gewone gebruiksvoorwerpen, dingen, maar déze schoentjes weten mj buitengewoon te ontroeren. Het was in ons gezin een groot moment als een kind zjn of haar eerste schoentjes kreeg. Dat moment markeerde een nieuwe tjd. De babytjd was voorbj, het kind had liggend, rollend, kruipend de onmeteljke ruimte verkend van de wereld waarin het was geboren. Het huis was warm en schoon en veilig. Toen kwam de dag dat het kind op schoot werd genomen en er werd iets aan zjn voetjes gewurmd en het kind leerde een nieuw woord: lopen! En het huis ging open. De wind waaide en de zon scheen en de grond onder de voetjes was soms hard als steen en soms zacht als mos. Schoentjes betekenen vrjheid. Voor mjzelf, toen ik een peuter was, was de tuin al na een paar dagen te klein. Keer op keer wist ik te ontsnappen en stapte over de straat naar eindeloze verten daarginds, zodat mjn ouders de tuin moesten barricaderen en ik mjn vrjheid opnieuw kwjt was. Maar niet voor lang. Want ik was niet te houden en kroop met mjn buik over de grond onder het bladerdak van de struiken door totdat ik oog in oog stond met een schildpad. Dat is mjn eerste herinnering geworden: de stille ogen van een

beeld Sjaak Verboom

zaterdag 4 april 2020

reuzenschildpad die mj aanstaren. Onze kinderen zjn nu prachtige mensen van rond de dertig jaar. De deur van het ouderljk huis hebben ze achter zich gesloten, hun jeugd hebben ze achtergelaten. Als ik nu met hun schoentjes in mjn handen sta, dan besef ik dat ze meer betekenen dan vrjheid. Ze staan symbool voor het begin van de levensweg van het kind. Fotograferen noemt men ook wel ”vastleggen”. Maar wat heb ik met deze fotoserie vastgelegd? Het gaat me uiteindeljk niet om die voorwerpen, geloof ik. Ik denk dat ik de tjd heb willen vastleggen. Zichtbaar maken. Ik heb de foto’s gemaakt met een oeroude, klassieke technische camera. Daardoor kon ik composities maken met onscherpe, duistere plekken in de foto. Alsof een deel van de levensweg verborgen moest bljven. Ik zocht naar foto’s die meer tonen dan heimwee naar een voorbje tjd. Ik heb geprobeerd om beelden van hoop te maken terwjl mjn vader in het hospice naar het einde toe leefde. Onze kinderen vinden hun plek in het leven. Onze dromen en verlangens hebben in hun levens een eigen kleur gekregen en zo leven ze voort. Elke generatie moet nieuwe woorden en beelden vinden om het grote visioen dat een mens op de been houdt, levend te houden. Mjn vader stierf de afgelopen dag en toen ik na een lange nacht eindeljk weer thuiskwam, streek het ochtendlicht van een nieuwe dag over de foto met onbeduidende kinderschoentjes die in onze huiskamer hangt. In het hospice had ik ze nog zien staan: de oude schoenen van mjn vader. Staande in het ochtendlicht voor die foto, doe ik de schoenen van mjn voeten en weet: deze fotoserie gaat over dat wat ons overstjgt, boven onszelf uit tilt – het gaat over verbondenheid met de generaties waarvan wj deel uitmaken en waarmee wj samen optrekken naar de dag die geen einde kent.

beeld Sjaak Verboom

schoonheid

RDMagazine

zaterdag 4 april 2020

schoonheid

RDMagazine

beeld Sjaak Verboom

zaterdag 4 april 2020

advertorial

Hulp, zorg en steun bij het ouder worden Als mens en zeker als oudere hebben wij anderen nodig. Voor hulp, zorg en steun. Pro Life wil daarin graag ondersteunen. En niet alleen met verzekeringen! De zorgverzekeraar komt met interessante artikelen, podcasts, cursussen en gesprekskaartjes.

uder worden hoort bj het leven, maar is niet altjd makkeljk, vertelt Jos Lejenhorst, directeur van Pro Life. „Mensen komen voor keuzes en uitdagingen te staan. De relatie met familie, kinderen en omgeving wordt daardoor nog belangrjker. Graag helpen wj ouderen en hun kinderen met informatie, tips en vergoedingen waarbj de waarde van het leven centraal staat. Vandaar dat wj het programma ”Zorgen voor elkaar” hebben gelanceerd.” Op de bjbehorende site, prolife.nl/ zorgenvoorelkaar, staan vjf podcasts over ouder worden. In alevering 2 gaan oud-RD-directeur Klaas Bokma (89) en liedjesschrjver Rob Favier (66) in gesprek over vragen als: wat is oud en wat merk je ervan? „Ouder worden is geen kunst, maar een gunst”, stelt Bokma.

De twee gaan openhartig in op de mooie, maar soms ook moeiljke kanten van het leven richting het einde. Zo antwoordt Bokma op de vraag wat zjn „medicjn tegen somberheid” is: „Toen mjn vrouw op mjn 77e overleed, ben ik voor vjf jaar in de kerkenraad gekozen. Dat heeft mj enorm veel geholpen: twee avonden weg, oudere mensen bezoeken, kerkenraadsvergaderingen bjwonen – het is niet goed om achter de geraniums te gaan zitten.” Naast podcasts biedt de site artikelen van ervaringsdeskundigen. Van mevrouw De Jong –de naam is vanwege privacyredenen geingeerd–, bjvoorbeeld. Ze verbleef de laatste maanden van haar leven in een hospice en vertelde toen: „Elke dag ljkt het zondag. Ik hoef me nergens druk om te maken. Vaak komt er iemand op bezoek. Mjn

kinderen zjn elke dag bj mj. Ze doen dit om de beurt. En de dominee komt hier twee keer per week.” Daarna volgt een artikel met een praktischer insteek: hoe houd je je gebit gezond op oudere leeftjd en wat wordt er vergoed? Ouderen die niet alleen willen lezen over ouder worden, maar er ook zelf met partner en (klein)kinderen over willen praten, kunnen bj Pro Life gesprekskaartjes krjgen. Echt leuk! Want wie vraagt nou uit zichzelf: „Wat is het meest ondeugende wat u ooit deed?” Vraag de gesprekskaartjes vrjbljvend aan via prolife.nl/zorgenvoorelkaar.

Pro Life Zorgverzekeringen 033-422 81 88 www.prolife.nl

RDMagazine

online

De fax en de vandiktebank Martijn den Hollander

p het gevaar af dat ik generaliseer: ouderen lezen nog fatsoenljk een krant. Ze hebben notie van wat er gaande is in de wereld. Ze verbinden zich gerust voor langere tjd ergens aan. Zjn lid van maatschappeljke organisaties, doneren trouw aan het goede doel, doen jarenlang vrjwilligerswerk. Ze hebben besef van traditie. Jaar na jaar de dingen op dezelfde manier doen, geeft rust en stabiliteit. Groenten uit eigen tuin, potten met ingemaakte bonen en pruimenjam in de kelder, muntgeld in de portemonnee, een vaste telefoon in huis met een nummer dat al decennia hetzelfde is. Leven bj de seizoenen, het kerkeljk jaar, de klok op de schoorsteenmantel. Sommigen hebben de oorlog nog meegemaakt. Of de watersnood. Ze gingen als militair naar Nederlands-Indië of zaten op de grote vaart. Ze kookten op een fornuis en sjouwden met een kolenkit. Ze leerden typen op een

zaterdag 4 april 2020

typemachine. Konden overweg met een bakelieten telefoon met draaischjf. Bladerden geroutineerd door een vuistdik telefoonboek. Wat stelt een jongmens daarbj vergeleken eigenljk voor? Een artikel over Snapchat leverde mj eens een kritische reactie op van een lezer. Ik moest niet steeds doen alsof ouderen hopeloos achterlopen. In plaats daarvan zou de jeugd eens een voorbeeld moeten nemen aan ouderen. Het bericht bereikte mj per fax – voor de jonge lezer: zie Wikipedia. Driehoog achter in ons

Driehoog achter in ons pand schijnt nog zo’n apparaat te staan Apeldoornse kantoorpand schjnt nog ergens zo’n apparaat te staan. Ik zat met mjn handen in het haar. Hoe moest ik antwoorden? Nergens

op het epistel was een e-mailadres te bekennen. In arren moede stuurde ik maar een vriendeljk kaartje om de opmerkzame lezer te bedanken en betering te beloven. Het zou niet meer gebeuren, ik zou voortaan veel respect hebben voor grjze haren. Te beseffen dat ik zelf nog niet eens een fax kan versturen. Het stemde mj nederig. De lezer, een oudere, wjze abonnee, wees mj er ijntjes op dat ik de jeugd boven de volwassenen had geplaatst. „Want de ontwikkelingen gaan zo snel, die houden we niet meer bj. De jeugd wel. Welke ontwikkelingen eigenljk? Wel, hoofdzakeljk de digitale. Want de ‘harde’ materie verandert zo snel nog niet. Een potlood bljf een potlood. Een tuinbank bljft een tuinbank. En een vandiktebank bljft een vandiktebank.” Waarvan akte. Webredacteur Martijn den Hollander belicht in deze rubriek de wereld van de onlinemedia

advertorial

Presentation Partner: werken op afstand Presentation Partner inspireert bedrijven en organisaties over het gebruik van systemen die ondersteunen bij een optimale presentatie en communicatie. Maak het werk van vandaag beter met de technologie van morgen.

resentation Partner gelooft dat je met toekomstgericht werken, zoals met Skype of Microsoft Teams, en het juist inrichten van de vergader- en presentatieruimtes, meer winst behaalt. Documenten worden beter vastgelegd en gedeeld. Presentaties en vergaderingen zjn op deze manier altjd eficiënt. Presentation Partner geeft persoonljk advies aan huis of in de Experience ruimte in Zoetermeer. Het bedrjf werkt altjd aan de productiviteit van andere bedrjven en met Presentation Partner As-A-Service bieden zj de meest actuele oplossingen om te communiceren, voor een vast bedrag per maand. Grote vergaderingen, presentaties en bjeenkomsten zjn afgelast. Veel klanten werken nu thuis of op het werk met oplossingen van Presentation Part-

ner zoals Microsoft Teams, Google Meet en Zoom, in combinatie met Starleaf of LifeSize. Door deze platforms is elk video platform onderling te verbinden. Dit in combinatie met 4K beeldkwaliteit en een makkeljke bediening. „Op de coronacrisis zelf waren we niet voorbereid, maar wel op het eficiënt werken op afstand. En dat is precies wat wj onze relaties willen meegeven: werk vandaag met de technologie van morgen zodat je overmorgen niet voor verrassingen komt te staan”, aldus eigenaar René Bos.

Presentation Partner Signaalrood 63, Zoetermeer 079-3619011 info@presentationpartner.nl www.presentationpartner.nl

Kerkdiensten live uitzenden via YouTube Veel kerken zijn nu op zoek naar goede techniek. Hoe zend je nu live de eredienst uit met goed beeld en geluid? Daar heeft Presentation Partner alles voor in huis. Van advies tot installatie. Het bedrijf denkt mee in de beste oplossing en helpt van A tot Z. Zo kijkt elk gemeentelid aanstaande zondag nog mee via Youtube op de pc, laptop, tablet of mobiel. Youtube? Ja, dat klopt. Veel omroepwebsites lopen nu vast omdat ze tegen capaciteitsproblemen aanlopen. Ook is de juiste kerk en dienst niet even makkelijk te vinden. Youtube kent geen capaciteitsproblemen en is voor iedereen makkelijk en snel vindbaar. Daarnaast kun je het ook integreren op de website van de kerk, zodat iedereen die mee wil luisteren of kijken direct op de juiste plek zit!

RDMagazine

beeld iStock

praktisch

Het belang van een potje voor later Nadenken over voorzieningen voor de oude dag: voor mensen die net beginnen met werken heeft dat waarschijnlijk geen topprioriteit. Maar zeker zzp’ers zouden dat eigenlijk wel moeten doen. Geertje Bikker-Otten

Vaste baan

Zelfstandig

Pensioenlab

Mensen met een vaste baan hebben wat het opbouwen van een pensioen als aanvulling op de AOW betreft in veel gevallen weinig te kiezen. In tal van bedrjfstakken is er een verplichte pensioenregeling, waar je als personeelslid in loondienst min of meer automatisch aan mee gaat betalen als je de daarvoor geldende leeftjd hebt bereikt. Overigens draagt ook de werkgever aan het opbouwen van zo’n oudedagsvoorziening bj. De door de werknemer te betalen pensioenpremie wordt maandeljks door de werkgever op het brutosalaris ingehouden en staat dus keurig op de salarisstrook vermeld. Wie start met het betalen van pensioenpremie voelt dat wel in de portemonnee. Een potje opbouwen voor later betekent dat je nu minder te besteden hebt. Niet meer dan logisch maar niet per se prettig als je elke maand maar net rondkomt.

Steeds meer mensen –ook jongeren– hebben geen baan maar werken bjvoorbeeld als zzp’er. Dan is het zeker wel verstandig om eens stil te staan bj het belang van het opbouwen van een potje voor later. Het Nibud geeft op de website in duideljke taal informatie over drie verschillende manieren om zelf een (extra) pensioenvoorziening op te bouwen, met de voor- en nadelen. Die vormen zjn: sparen, beleggen of een ljfrenteverzekering of -spaarrekening. Het Nibud pleit er trouwens al jaren voor dat alle werkenden –ook zelfstandigen– automatisch een aanvullend pensioen zouden moeten opbouwen. De reden: mensen beginnen op eigen houtje niet zomaar aan het aanleggen van een potje voor later. En het is ook maar de vraag of een zzp’er die net begint of die er maar ternauwernood in slaagt het hoofd boven water te houden, de middelen heeft om geld opzj te leggen.

Omdat veel jongeren niet of nauweljks bj hun pensioen stilstaan is in 2014 Stichting PensioenLab opgericht. Dit initiatief van onder andere de jongerenvakbonden van FNV en CNV wil jongeren een stem geven in het debat over (de toekomst van) het pensioenstelsel. En de bewustwording over het onderwerp stimuleren. Op de website van PensioenLab kun je bjvoorbeeld een op jongeren toegesneden testje invullen om uit te zoeken in hoeverre je al genoeg hebt geregeld voor later. Wat ook wel aardig is: de pagina met veelgestelde vragen. Hier wordt helder en compact uitgelegd hoe het pensioenstelsel in elkaar zit en wat bjvoorbeeld de consequenties zjn als je zou besluiten eerder te stoppen met werken.

zaterdag 4 april 2020

>>pensioenlab.nl

recept

RDMagazine

Voedsel voor bange tijden geertje@rd.nl

ls de premier ons op het hart bindt om goed afstand van elkaar te houden, doen we dat massaal en gedwee – een enkele dwarsligger daargelaten. Maar wat betreft zjn nadrukkeljke boodschap om te stoppen met hamsteren moet hj zich onderhand wel een roepende in de woestjn voelen. Veel heeft het nog niet geholpen. Dat mensen er moeite mee hebben om aan die vraag gehoor te geven is eigenljk niet meer dan normaal. Een voorraadje voedsel aanleggen is in bange tjden een manier om in ieder geval op één terrein van het leven nog een beetje de controle te houden. Je weet maar nooit wat er morgen gebeurt. Misschien moet je wel binnenbljven

omdat je verhoging hebt. Bovendien: de premier kan wel zeggen dat er meer dan voldoende voedsel is, maar waarom staat er in de supermarkt dan al een paar weken dat het tarwemeel tjdeljk niet leverbaar is? Waar bljft die bloem? Als er dan toch wat gehamsterd moet worden zou ik zeggen: doe zoals de generaties voor ons deden en sla een voorraadje peulvruchten in. Die zjn op allerlei manieren in te zetten en zjn in pot of blik lang houdbaar. Maar ook in gedroogde vorm kun je ze rustig een jaar bewaren. Maak er bjvoorbeeld deze eenvoudige kapucjnerschotel mee. Weinig werk, veel smaak en lekker voedzaam. Precies waar een mens in bange tjden behoefte aan heeft.

Kapucijners met spek en stroop

Bereiding 1. In dit recept ben ik uitgegaan van kapucjners in blik of pot, maar met gedroogde gaat het ook. Alleen kon ik die in de supermarkt helaas niet vinden. Gedroogde kapucjners moeten voor ze gekookt worden eerst zo’n acht tot twaalf uur weken in ruim koud water. Daarna nog een uurtje koken en ze zjn gaar. 2. Pel de uien en snjd ze in dunne ringen. Zet een braadpan op middelhoog vuur. Bak de spekblokjes hierin in ongeveer 5 minuten rustig uit tot ze bruin beginnen te kleuren. Voeg dan de uienringen toe. Laat ze een minuut of 10 zachtjes meebakken tot ze glazig en zacht zjn. Schep regelmatig om. 3. Stort de kapucjners in een zeef of vergiet. Spoel ze af en laat ze uitlekken. 4. Doe de kapucjners bj de uien en het spek in

zaterdag 4 april 2020

beeld Geertje Bikker-Otten

Ingrediënten (voor 4 personen): 250 g gerookte spekblokjes, 5 middelgrote uien, 2 blikken of potten kapucijners (uitleggewicht ca. 900-1000 g), 1,5 el mosterd, 3 el keukenstroop of schenkstroop, 5 middelgrote zoetzure augurken, peper en zout. Voor erbij: kropsla, azijn, olie.

de pan. Draai het vuur wat lager. Roer alles door elkaar. Laat de pan op het vuur staan tot de kapucjners goed heet zjn. 5. Snjd de augurken in de lengte in kwarten en daarna in blokjes. Breng de kapucjnerschotel op smaak met mosterd, stroop en als dat nodig is wat peper en zout. De spekblokjes zorgen natuurljk ook al voor hartigheid. Roer de blokjes augurk erdoor. 6. Was en droog de blaadjes van een krop sla. Maak een eenvoudige dressing met azjn, olie en wat peper en zout. Het zure van de azjn contrasteert mooi met het zoete en hartige (en machtige) van de kapucjnerschotel.

beeld iStock

praktisch

Verdiep je eens in je pensioen Voor vijftigers van nu lijkt de pensioendatum nog ver weg. Een kalmerend danwel verontrustend klusje voor deze tijd waarin mensen veel thuis zijn: op een rijtje zetten wat er –onder het voorbehoud van Jakobus– in het verschiet ligt. Geertje Bikker-Otten

Digitaal overzicht

Tegenwind

Schijf van Vijf

Pensioen opbouwen is een zaak van lange adem. En iets waar de meeste mensen gewoonljk niet zo bj stilstaan. Niet bj wat het maandeljks kost en ook niet bj wat het uiteindeljk oplevert. De post die pensioenfondsen met enige regelmaat versturen is wel een soort aansporing om je daar eens wat meer in te verdiepen. Maar de getallen die in deze overzichten staan zjn voor een leek helaas een soort abracadabra. Recent nam ik de moeite om me aan te melden op mjnpensioenoverzicht.nl. Dat bljkt kinderljk eenvoudig: mjn DigiD opsnorren kostte nog de meeste tjd. Inmiddels weet ik dat ik –bj leven en welzjn– pas als ik 67 jaar en zeven maanden ben AOW krjg. Maar ook dat twee van de drie pensioenfondsen waarbj ik ben aangesloten al bj 65 jaar pensioen uitkeren.

Misschien nog wel belangrjker dan het moment waarop de diverse potjes bedragen beginnen uit te keren is de vraag: om hoeveel geld gaat het eigenljk? En: wat koop je daar dan voor? Op mjnpensioenoverzicht.nl worden de diverse geldstromen keurig bj elkaar opgeteld en omgerekend naar een nettobedrag per maand. Dat maakt het opeens een stuk concreter. Je ziet in één oogopslag wat het verschil is met het huidige nettosalaris. Dat zegt natuurljk niet alles, maar het geeft wel enigszins een indruk. Overigens staat er wel nadrukkeljk bj dat het bj die bedragen om een indicatie gaat. Bj economische tegenwind kan het lager uitvallen, als er sprake is van vette jaren kan de uitkering hoger zjn. De vraag rjst of bj het tegenwindscenario ook met iets ingrjpends als de huidige coronacrisis rekening is gehouden.

Voor de vraag hoeveel iemand na de pensioendatum te besteden heeft, is natuurljk niet alleen de hoogte van de AOW en de pensioenuitkering van belang. Misschien is tegen die tjd de hypotheek wel afgelost. Of is er sprake van een linke spaarrekening. Wie een completer –maar natuurljk speculatief– inancieel plaatje van het gepensioneerde leven wil opstellen zou de pensioenschjf-van-vjf van wjzeringeldzaken.nl in kunnen vullen. Daarbj wordt bjvoorbeeld ook het huidige inkomen, de hoogte van de hypotheek, de waarde van het huis en de grootte van de auto meegenomen. En dat wordt weer gekoppeld aan een toekomstig uitgavenpatroon. Om dat niet al te rooskleurig in te schatten, staan er alvast suggestiebedragen van vergeljkbare huishoudens bj. Eén druk op de knop en je weet hoe het ervoor staat. Althans: volgens het model.

>>mijnpensioenoverzicht.nl >>wijzeringeldzaken.nl

RDMagazine

tips De deur uit gaan is momenteel niet zo verstandig. Maar binnen valt er ook genoeg te beleven.

Fotocadeau voor opa en oma Even op bezoek bj opa en oma kan op het ogenblik niet. Videobellen is soms een oplossing om elkaar toch even te spreken én te zien. Een fotokaart met een persoonljk woord is ook een leuke verrassing. Er zjn echter nog meer leuke fotocadeaus te bedenken, die juist nu goed in de smaak vallen. Op diverse websites is het mogeljk om bjvoorbeeld een puzzel van een foto te laten maken. Leuk als er een recente familiefoto voor gebruikt kan worden en opa en/of oma zo al puzzelend de tjd kan doorbrengen. Ook is het online mogeljk om een fotomemory met foto’s van kinderen en kleinkinderen te maken. Wie handig is

met schaar, papier en karton kan het eventueel ook zelf in elkaar knutselen. Met memory is er dubbel plezier: het geheugen wordt getraind en de grootouders zien hun geliefden als ze de kaartjes omdraaien.

Online genieten van kunst en bloemen Vanwege de coronacrisis moesten alle musea de deuren sluiten, maar sommige bedachten een digitaal alternatief om de collectie te kunnen bekjken. Zo kun je thuis vanaf de bank rondneuzen in het Anne Frank Huis en het Van Gogh Museum of genieten van de bekendste schilderjen van het Rjksmuseum. Sommige musea richten zich daarbj speciaal op kinderen. Wie bjvoorbeeld online het Mauritshuis bezoekt, kan voor kinderen uit diverse opdrachten kiezen: van het inkleuren van ”Het meisje met de parel” of een quiz over de Gouden Eeuw tot het maken van een kalender met afbeeldingen van schilderjen. Ook de Keukenhof maakt gebruik van digitale mogeljkheden. Op de website staan diverse virtuele rondleidingen, waardoor het toch mogeljk is om een glimp op te vangen van alle prachtige voorjaarsbloemen in de Keukenhof.

Tekenwedstrijd over ”lente” Door het coronavirus zitten veel mensen thuis. Niet naar school, geen of minder werk, geen bjeenkomsten. Daardoor is er meer tjd voor hobby’s. Tekenen bjvoorbeeld. De redactie natuur van het Reformatorisch Dagblad start een tekenwedstrjd met het thema ”lente”. Er zjn twee categorieën deelnemers: volwassenen (18 jaar en ouder) en jongeren (onder de 18). De jury bestaat uit Marianne Witvliet (illustrator), Jos Ansink (tekenaar RD) en Roosmarjn Rejnoudt (cultuurredacteur RD). De hoofdprjs is een dagje tekenles bj Marianne Witvliet in Nunspeet. Daarnaast zjn er vele andere prjzen te winnen. De mooiste tekeningen verschjnen op de natuurpagina van het RD. De tekening mag op stevig papier gemaakt worden, minimaal A5 en maximaal A4-formaat. Er mag met potlood, krjt, pen, houtskool, sticks, markers of stiften gewerkt worden. Het gaat om tekenen, niet om schilderen. Verdere spelregels en de manier van inzenden zjn te vinden via de website van Puntuit. >>puntuit.nl/tekenwedstrijd

>>museumkids.nl; >>mauritshuis.nl; >>keukenhof.nl

zaterdag 4 april 2020

beeld Tony Vos

mobiel

Nissan Juke borduurt voort op bekende basis Tony Vos

Nissan Juke DIG-T 117 Energielabel C Topsnelheid 180 km/u Acceleratie 0-100 km/h in 10,4 seconden Praktijkverbruik gemiddeld 1 liter op 15,9 km CO2-uitstoot 118 g/km Aanhanggewicht (geremd) 1250 kg Prijs vanaf/geteste versie 24.390/28.590 euro

n 2010 introduceerde Nissan het begrip SUV in het compacte segment met de eerste generatie Juke. Tien jaar later staat er een tweede oplage. Vertrouwd door een aantal uiterljke kenmerken, maar nieuw qua onderstel en techniek. Breed uitgebouwde spatborden, de in de achterportieren oplopende ruitljn, de grote ronde lichtunits in het front en de V-vorm in de grille, allemaal elementen die deze nieuwe auto tot een echte Juke maken. Tegeljk is de nieuwe Juke een stuk groter. Forse winst is geboekt bj de afstand tussen de wielen, die 10 centimeter toenam. Dat levert een merkbaar grotere binnenruimte op. Tegeljk is ook de bagageruimte er behoorljk op vooruitgegaan. Door een verstelbare vloerhoogte kan deze op verschillende manieren worden ingericht. Lekker praktisch! Wat gebleven is, is de hoge zit achter het stuur. Gelukkig is de hoogte van de

stoel niet dusdanig dat ouderen moeiljk op deze positie komen. Door die gemiddeld hogere zit is het uitzicht op het verkeer prettig. Dat geeft een beter overzicht en rust tjdens het rjden. De nieuwe bodemgroep zorgt tegeljk voor een afname van het gewicht. Daarnaast heeft de 1,2 liter 4 cilinder motor plaatsgemaakt voor een 1 liter 3 cilinder. Deze levert met 117 pk net iets meer vermogen en begeeft zich met een koppel van 180 Nm op een vergeljkbaar niveau. De Juke presteert daarmee fractioneel beter. Het gemiddelde verbruik is merkbaar afgenomen. Deze N-Design-uitvoering richt zich op de sportieve gebruiker. Het interieur kan worden bekleed met een combinatie van leer met Alcantara. Dat laatste geeft het dashboard een warme uitstraling. Het veer- en dempinggedrag is aan de sportieve kant. Op strakke asfaltwegen is dat de beste optie, maar oneffenheden worden wel doorgegeven. Uiteraard staan de koper alle elektronische hulpmiddelen ter beschikking.

RDMagazine

onderweg

SUV cabriolet Conclusie

Kleurcombinaties. Het dak van de Juke kan in een contrastkleur worden gespoten (zwart, grijs, rood), terwijl ook het interieur vrolijke kleurmogelijkheden kent.

Motor. De 1 liter motor zorgt voor prima prestaties en een bij deze tijd passend gemiddeld brandstofverbruik. Opmerkelijk is ook de stilte in het interieur.

Inrichting. De stoelen geven een prima ondersteunde zit. Omdat de hoofdsteunen met de rugleuning zijn verbonden worden de schouders extra ondersteund.

Afstemming. Omdat compacte SUV’s breed worden ingezet, is comfort een belangrijke factor. Meer dan een andere aanbieders kiest Nissan voor een wat hardere afstemming.

Wie houdt van de hoge zitpositie van een SUV, maar tegeljk ook lekker de wind door de haren wil laten waaien, zal bjzonder content zjn met de nieuwe Volkswagen T-Roc Cabrio. De auto is voorzien van een elektrisch dak dat in tien seconden kan worden geopend en dat tot een rjsnelheid van 30 km/h. In noodgevallen schieten uitklapbare rolbeugels tevoorschjn om passagiers te beschermen. Motorisch biedt het merk de keuze uit een 115 pk sterke 3 cilinder en een 150 pk sterke vierpitter. De prjzen beginnen bj 36.600 euro. Levering in de loop van het voorjaar.

Spectaculaire C111 Het is vjftig jaar geleden dat Mercedes tjdens de autosalon van Genève de legendarische C111-II presenteerde. Een tweezits sportwagen voorzien van een zogenaamde wankelof rotatiemotor. Een auto die direct tot de verbeelding sprak met zjn uiterst geringe hoogte van 1,12 meter en de spectaculaire vleugeldeuren. De carrosserie was van kunststof, in die tjd ook niet gebruikeljk. Veel kinderen van toen hadden wel een miniatuur van deze futuristische auto waarop in de jaren zeventig de nodige recordauto’s werden gebaseerd. De originele C111II is te zien in het Mercedesmuseum in Stuttgart.

Polestar

Door hogere zit is uitzicht op overige verkeer prettig

Steeds meer autoconcerns zetten stappen naar elektrisch rjden. Sommige brengen zelfs nieuwe merken op de markt. Zo ook Polestar, het sportieve label van Volvo. Het Chinese Geely is eigenaar van het Zweedse Volvo. Geely heeft het label Polestar tot merk verheven. Het tweede model van het nieuwe merk, Polestar 2, heeft overduideljk Volvotrekjes. De twee elektromotoren leveren samen 408 pk en 660 Nm aan koppel. De 78 kWh batterj zorgt voor een actieradius van 470 kilometer. >>polestar.nl

zaterdag 4 april 2020

interview

beeld RD, Henk Visscher

puntuit

RDMagazine

Snelwegen mijden met een Aixam Ooit werd de brommobiel voor ouderen uitgevonden. Maar het 45 kilometerwagentje werd vooral populair onder jongeren. Marijn Elenbaas (16) rijdt heel wat af met zijn Aixam. Chris Klaasse

ussen alle geparkeerde auto’s ljkt de paarsrode bolide van Marjn een groot uitgevallen scootmobiel. „Maar het is toch schitterend dat je op je zestiende al in zo’n autootje mag rjden”, glundert de Hoornbeeckstudent. Hj neemt plaats achter het stuur, doet de gordel om en steekt de sleutel in het slot. „Hj moet eerst even gloeien, hoor. Anders start de motor niet.” Na krap twintig seconden begint het autootje te kuchen. Het gehoest klinkt steeds sneller tot er een regelmatig gebrom klinkt. Op het dashboard ligt een plaat met de tekst ”Kiek um goan”. Marjn kocht zjn Aixam ruim een jaar geleden, voor 1750 euro. „Er waren op school heel wat jongens die erin reden. Het leek me ook wel mooi om zo’n auto te hebben. Ik wilde sowieso mjn brommerrjbewjs halen. Maar op een scooter zit je alsnog in de kou en de regen. Een auto is gewoon leuker.” De student chauffeur wegvervoer heeft sinds een paar jaar veel interesse voor auto’s. „Nee, als kind kon het me niet zo veel schelen. Het is gekomen toen ik op het Van Lodenstein een richting moest kiezen. Ik koos voor mobiliteit en transport en sindsdien vind ik auto’s echt leuk, en nu vooral vrachtwagens.”

Onderhoudsbeurt De dan 15-jarige inwoner van Woudenberg mag bj aanschaf nog niet in zjn Aixam rjden. „Zo had ik acht maanden de tjd om hem helemaal in orde te maken.” De auto kreeg een onderhoudsbeurt, de banden werden vervangen, de bumpers overgespoten en de ilters vervangen.

zaterdag 4 april 2020

Vanaf september 2019 mag de autoliefhebber in zjn gepimpte wagen de weg op. Maar daarvoor moet hj hem wel laten verzekeren. Een duur grapje: „Ik betaal 140 euro per maand. Dat komt vooral doordat de meeste 45 kilometerwagentjes worden bestuurd door lompe jongens. Die maken nogal eens een ongeluk, en het gebeurt zelfs dat ze uit woede of baldadigheid ergens doelbewust op inrjden. Daarom zjn er weinig verzekeraars die het zien zitten met een Aixam.” Verder kost een brommobiel weinig. Er hoeft geen belasting over betaald te worden en de brandstofkosten zjn laag. Marjns Aixam rjdt op diesel. Hj vult de tank voor zo’n 12 euro en kan er dan ongeveer 300 kilometer mee rjden. De motor loopt, maar wegrjden kan nog niet, want de voorruit is beslagen. Om de luchtvochtigheid te laten dalen, draait Marjn het raampje aan de kant van de bjrjder open. „De ruit aan mjn kant is kapot. Die moet ik nog maken.” Marjn repareert zelf alles wat stuk gaat aan zjn auto. Hj verving de accu al, en de rem achter. De gloeibougies en motorsteunen waren ook versleten. „Deze Aixam komt uit 1995, dus hj heeft wat ouderdomsgebreken.” Als het zicht door de voorruit goed is, kunnen de remmen los. Marjn kjkt over zjn schouder, werpt een blik in de

spiegels en drukt het gaspedaal in. Met een kleine 50 kilometer per uur gaat de Aixam door Woudenberg. Horen en zien vergaat de bestuurder, die schokkend op zjn stoel zit. „De auto heeft maar één versnelling: vooruit. Daardoor is het toerental van de kleine motor heel hoog, en dat zorgt voor veel kabaal en gestamp”, legt Marjn uit. „Maar je went eraan.” Met het grootste gemak manoeuvreert Marjn zjn kleine voertuig om de vele auto’s die veelvuldig langs de weg geparkeerd staan. „Ik ben maar anderhalve meter breed. Dat is soms wel een voordeel”, merkt de Aixambezitter op. „Het grote nadeel is dat je niet zo hard kunt. Voor mezelf maakt dat weinig uit, maar andere weggebruikers vinden dat niet leuk.” Last van bumperklevers heeft de Woudenberger weinig. „Meer van mensen die me op onlogische punten gaan inhalen. Vlak voor een bocht of zo. Levensgevaarljk.” Nijkerk In het eerste halfjaar legde Marjn 5500 kilometer af met zjn wagen. „Best veel, hè? Ik rjd vier dagen per week naar mjn werk, Dimetra in Scherpenzeel. Dat is een transportbedrjf waar ik in de loods help met laden en lossen. Verder ga ik er iedere donderdag mee naar school, het Hoornbeeck College in Hoevelaken. Maar ja, na de lessen ga je dan weleens met een maat naar de Jumbo. En dan breng je die vriend daarna naar huis. En zo ben je al snel heel wat kilometers verder.” De verste bestemming die Marjn met zjn auto bezocht, lag 25 kilometer verderop. „Dat was Njkerk. Daar ben je tussen een halfuur en drie kwartier mee bezig. Je mag niet op de snelweg, dus je staat voortdurend voor stoplichten en zo.” Navigeren als je een brommobiel rjdt, is goed mogeljk. „Je kunt bj Google Maps gewoon ”Snelwegen vermjden” aanzetten. Ideaal.” Vanaf zjn achttiende wil Marjn een Volkswagen Golf. „Prachtig, vooral de oudere modellen. Maar tot die tjd ben ik dik tevreden met deze auto.”

„Er zijn weinig verzekeraars die het zien zitten met een Aixam”

>>puntuit.nl/aixam voor een video

Maurits leert Hebreeuws van zijn opa Elke donderdagavond om halfzeven gaat Maurits Lindenholz (10) naar zijn opa. Niet om even bij te kletsen, maar om Hebreeuws te leren.

breeuws een moeilĳke taal. Maar de Hebreeuwse grammatica is veel makkelĳker dan die van het Nederlands. Maurits kan goed tekenen, dus ik verwachtte dat hĳ die tekens wel kon leren.”

Henrieke Boers

Zinnen lezen Opa Buĳs heeft verschillende lesboekjes voor Maurits gekopieerd. Daar staan allemaal Hebreeuwse zinnen en woorden in. „Vroeger, voordat ik dominee werd, heb ik een poos Hebreeuwse les gegeven. Uit die tĳd heb ik nog allerlei boekjes en bladen om mee te oefenen.” Maurits’ Hebreeuwse lessen begonnen met het leren van de letters. „Daarna moest ik zeggen welk woord er stond en het vertalen naar het Nederlands. Van die woorden moet ik weer zinnen maken. Als ik de woorden vertaal, komt er vaak een aparte Nederlandse zin uit. Daar moet ik dan nog een goede zin van maken. ”Jom Jaweh hagadool” betekent bĳvoorbeeld ”dag HEERE de groot”. Een goede Nederlandse zin is dan: ”de grote dag des HEEREN”. Ik ben begonnen met losse oefeningen, maar nu kan ik ook teksten uit de Bĳbel lezen en vertalen. Die staan achter in mĳn boekje. Genesis 1 vers 1 en 2 bĳvoorbeeld. Die kan ik al lezen in het Hebreeuws.”

inds afgelopen zomer zit Maurits bĳ zĳn opa op Hebreeuwse les. Opa kent die taal goed, omdat hĳ dominee is. Dominee Buĳs is 68 jaar oud. Hĳ is nu met emeritaat. Dat betekent dat hĳ geen eigen gemeente meer heeft. Samen met zĳn vrouw woont hĳ in Elspeet. Maurits vertelt hoe hĳ erbĳ kwam om Hebreeuws te gaan leren: „Opa gebruikte vaak Hebreeuwse woorden in zĳn preken. Dat vond ik interessant. Op een gegeven moment vroeg oma of ik opa’s Hebreeuwse Bĳbel wilde bekĳken. Dat wilde ik wel. Opa las toen stukjes Hebreeuws voor en dat vond ik leuk. Toen vroeg hĳ of ik Hebreeuwse les van hem wilde krĳgen. We spraken tĳden af waarop ik langs zou komen. Op die manier is het begonnen.” Opa Buĳs: „Door de bĳzondere tekens lĳkt He-

Weetjes over het Hebreeuws • •

•

Hebreeuws wordt van rechts naar links geschreven. Als je een Hebreeuws boek leest, doe je dat van achter naar voren. Het Hebreeuws is lang een ”dode taal” geweest. Dat betekent dat de taal niet meer gesproken werd. Behalve in het Jodendom. In de synagogen spraken de mensen wel altijd Hebreeuws. Sinds 200 jaar wordt de taal in Joodse gemeenschappen over de hele wereld weer gebruikt in het dagelijks leven. De Thora, de eerste vijf boeken van Mozes, is geschreven in de oudste vorm van het Hebreeuws.

Letters tekenen Maurits vindt het tekenen van Hebreeuwse tekens en het lezen van Hebreeuwse zinnen en Bĳbelteksten erg leuk. „Ondertussen ken ik heel het Hebreeuwse alfabet al uit mĳn hoofd (zie kader, HB). En ik weet ook precies hoe die tekens eruitzien.” Opa Buĳs vindt het mooi dat Maurits zo enthousiast is over het Hebreeuws. „Op de computer heeft Maurits een liedje over het Hebreeuwse alfabet gevonden. Zelfs zĳn broertje van vier jaar zingt dat mee.” Maurits weet nog niet hoe ver hĳ doorgaat in het leren van Hebreeuws. „Ik denk dat ik nog hele teksten ga vertalen, maar dat komt later. Ik ben nu bĳ het tweede boekje dat mĳn opa gekopieerd heeft. Dat

RDMagazine

beeld RD, Anton Dommerholt

Het Hebreeuwse alfabet alef

zajien

mem

koef

bet

chet

noen

reesj

gimel

tet

samech

sjien

dalet

jod

ajien

taw

hee

kaf

pee

waw

lamed

tsaddie

heb ik bĳna uit. Daarna ga ik naar het derde boekje. En wie weet komen er daarna nog wel een paar.” Opa vertelt dat ze samen Genesis 1 en 2 gaan doorwerken. Als Maurits en zĳn opa dan ongeveer twee zinnen per les bespreken, zĳn ze nog wel even bezig. Verder leren Nadat Maurits klaar is met Hebreeuws, wil hĳ graag nog Grieks en Latĳn leren. Gelukkig heeft opa Buĳs die talen vroeger ook gestudeerd. Maurits weet nog niet of hĳ later in zĳn beroep ook wat met het Hebreeuws wil gaan doen. „Ik vind de taal interessant. En ik kan altĳd nog zien of het van pas komt.”

zaterdag 4 april 2020

Wĳ delen het geloof in Oost-Europa. Oost-Eur opa.

RD.nl in uw mailbox?

Doet u mee?

Kies de nieuwsbrief die bij u past. Elke dag een overzicht van het nieuws of wekelijks een terugblik op de afgelopen week. Volledig op de hoogte blijven? Kies ze dan allebei!

hoehelpt.nl

rd.nl/nieuwsbrief

nieuwste trends E N WOO N S TIJ LE N B IJ SO E T

WIJ DENKEN MET U MEE, VAN EER S T E S TA P TOT COMPLETE R E A L IS AT I E De grootste woonwinkel van de Krimpenerwaard

H O O F D ST R AAT 1 1 -1 3

•

B E R G A M B AC H T

•

0 1 8 2 -3 5 1 5 1 8

•

I N F O @ S O E T WO N E N . N L

•

S O E T WO N E N . N L

puzzel

Cryptogram

Horizontaal 1 De speurder vond het door het kijkglaasje (6); 5 Kritiek geven omdat ze vlekken (7); 6 Groente met grote sierwaarde (9); 10 Bede, aftrek, opgave of verzoek bijvoorbeeld (12); 13 Die gemeente zie ik niet zitten (11); 14 Volmondig instemmen met het bejubelen (10); 16 Strook lood voor het morsen (4); 17 Giechelend dier (4); 19 Zulke eenheden klinken als familieleden (4); 20 In de band van de racefiets werd tandpasta verpakt (4); 21 Betalen en er zich niet meer mee inlaten (9).

Verticaal 2 De stage lopende corpsstudent probeert een dansje (8); 3 Met die regels voor een snor wordt u de mond gesnoerd (9); 4 Allerlei huisgereedschap om het schuim op de lippen van de dode weg te wissen (5); 7 Men vraagt zich af hoe deze pressiegroep heet (4); 8 Worden er veel kinderen aangenomen uit een gemonitord natuurreservaat? (13); 9 Niets meer kunnend of zelfs bewusteloos (9); 11 Hij is wrang over het Koningshuis, daarom neemt hij een borrel (12); 12 Die tijd bleef overeind (5); 15 Het probleem laten verdwijnen, in water bijvoorbeeld (8); 18 Ploegendienst met een hoofdletter (5). Oplossing vorige puzzel Horizontaal: 1 koehandel; 7 tussenstand;

9 kraakporselein; 10 harmonica; 11 ever; 12 gebied; 13 gier; 14 straat; 16 knuppel; 17 broek; 18 sabel. Verticaal: 2 opsporings-

apparaat; 3 hondsdagen; 4 netvlies; 5 eindigen; 6 bulkgoederen; 8 jaarwinst; 9 kohier; 15 gegeven.

Zweedse puzzel verlichtingstoestel

korte nota

informatie (afk.)

reisdocumenten

uitstekende rots

ondeugd

Onder de inzenders van de goede oplossing wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing voor 2 april naar puzzel@rd.nl of per briefkaart naar Reformatorisch Dagblad, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn. De prijs voor deze week is het boek ”In handen van IS”’, door Petr Jasek (uitgeverij De Banier). De oplossing van vorige week is: puritein. De prijs gaat naar A. M. Stobbelaar-de Gier uit Elspeet.

bloem

vliegtuig

beginselverklaring

arbeidsovereenkomst

leertijd

conferentie (afk.)

broodgerecht

Arabische havenplaats

onderwijsvorm aanw. voornaamwoord

windvrij

eerste vrouw

Prijspuzzel

terugval

oplossing:

arglistig overgang

op afstand

argeloos

zaterdag 4 april 2020

• Familiereizen • Gemeentereizen • Natuurreizen

• Reizen op maat • Jongerenreizen • Singlereizen

Ontdek aenndebeBlijebeel!f

Wilt u ook meer rendement op uw vermogen? Rentemeesters biedt met investeren in vastgoed jaarrentes tot 4,5%

het land v

vrijblijvende informai Bel 0318-652783 voore. vrijblijvende informai vrijblijvende informai e. e. vrijblijvende informati vrijblijvende informai e. e.

Let op! Geen prospectusplicht voor deze aciviteit. U belegt buiten AFM-toezicht.

E: info@israelidoedreizen.nl T: 0314 - 363 280

Voor onze kinderen Inhoudsvol en leerzaam Nu de kinderen thuis zijn...

Rentemeesters staatstaat ingeschreven bij KvK te Arnhem onder nr. 64919927 Rentemeesters ingeschre

LDE H E R H A A P! OPROE

Toe aan een nieuwe uitdaging... ...in Ethiopië?

www.israelidoedreizen.nl

Geen prospectusplicht voor voor deze viteit. Geen prospectusplicht dezeaci aci viteit.

De GBS heet inhoudsvol en leerzaam materiaal voor thuisgebruik.

• Bijbelleesboekjes • Puzzelboekje • Lesbrieven • Leesboeken • Puzzels en memory • Kleurkaarten • Stickerboekjes

Passion Furniture zoekt een nieuwe

GENERAL MANAGER Zie onze website

gbs.nl Nijverheidstraat 21 • Leerdam (0345) 61 01 55 | www.gbs.nl

die leiding geeft aan onze snelgroeiende meubelfabriek in Ethiopië. Bekijk de gehele vacature op ethiovestments.nl/vacature.

Ben jij de ondernemer die deze uitdaging aan wil gaan? Neem dan contact op met Theo Roelofsen troelofsen@passionafp.com / 06-29607595 (Whatsapp)

het laatste woord

Lijdenstijd (7) „Ik heb gewacht naar medelijden, maar er is geen; en naar vertroosting, maar heb ze niet gevonden...” Psalm 69:21 Kunnen jullie niet één uur met mij waken? zo vroeg de Heere Jezus in Gethsemané aan Zijn discipelen. Hij vroeg geen medelijden, maar enkel dat ze met Hem wakker zouden blijven in deze tijd van bitter lijden. Eén uur slechts. Maar ze konden het niet en vielen in slaap. Geen medelijden, geen troost. Van niemand. Hij treedt de pers alleen, zo profeteerde Jesaja. „En er was niemand van de volken met Mij” (Jesaja 63:3).

Colofon RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad. Directie: Ir. C. Heutink Hoofdredacteur: Dr. ir. S. M. de Bruijn Coördinatie: Michiel Bakker, Mariska Dijkstra en Clasina van den Heuvel Ontwerp: Corné van der Horst

zaterdag 4 april 2020

Redactie: RDMagazine Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn Telefoon: 055-5390222 E-mail: rdmagazine@rd.nl Abonneeservice: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055-5390498 E-mail: abonneeservice@erdee.nl Adverteren: Telefoon: 055-5390499 E-mail: advertentie@erdee.nl

Tips voor de inhoud van RDMagazine? E-mail: rdmagazine@rd.nl WhatsApp: 06-43020391 EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

uw vermogen verdient • veiligheid • f lexibiliteit • vast rendement van 3%

ermogensbeheer vraagt om een weloverwogen balans tussen

Van Dam, Van Dam & Verkade biedt haar klanten een vast en gegarandeerd rendement van 3%. Dit aantrekkelijke rendement kan zij bieden door te beleggen in goed, gunstig gelegen en optimaal verhuurd commercieel vastgoed op goede, gewilde locaties in Duitsland, Nederland en de V.S.

Contact Bent u op zoek naar een ideale combinatie van veiligheid, Vraag dan nadere informatie of maak een voor u vrijblijvende afspraak voor een persoonlijke toelichting op de mogelijkheden.

Van Dam, Van Dam & Verkade B.V. Herengracht 74 | 1015 BR Amsterdam | 020 - 48 96 500 info@vandamvandamverkade.com www.vandamvandamverkade.com

Veilig Uniek Flexibel

Persoonlijk Gegarandeerd Ruime ervaring

Unieke zekerheid Sterke portefeuille Persoonlijk betrokken Maximaal klantgericht