TD januari by Erdee Media Groep

brengt kleur en inhoud in het dagelijks leven

* 20 januari 2021 * NR. 9 * â&#x201A;¬ 5,50

Met katern vakantie

Toen Nelleke met Ronald verkering kreeg, kreeg ze er een Volkswagenbusje bij

BOAS VAN VULPEN (2) OVERLEEFDE SEPTISCHE 3 X EMIGREREN WAT HOUDT EEN SHOCK SNAKKEN MISHAGEN AAN JEZELF HEBBEN IN? WERELDBEDROEMDE STRATEN NAAR SNACKS

„...want hij reisde zijn weg met blijdschap”

beeld: UNSPLASH, ANTON SHAROV

Handelingen 8 vers 39b

terdege *

20 JANUARI 2021

Met blijdschap reizen Wie reist er niet graag? Misschien maken u en jij deze maand wel plannen voor een reis in de zomer. Als de gevolgen van de coronacrisis eindelijk achter ons liggen, zal het helemaal ﬁjn zijn om er even uit te breken. Van het treffen van voorbereidingen alleen al kun je blij worden. Over reizen gesproken, goed beschouwd is ons hele leven een reis. We zijn onderweg. Waarheen? Is de bestemming al duidelijk, of weten we die nog niet? De tekst die hiernaast staat, is genomen uit het bekende Bijbelgedeelte over de kamerling –een kamerheer– van de koningin uit het land dat we tegenwoordig Ethiopië noemen. Van hem, dus een man uit een heidens land, lezen we dat hij zijn weg met blijdschap reisde. Eigenlijk staat er dat hij zijn weg „vervolgde met blijdschap.” Hij reisde al, maar tot nu toe kennelijk niet met blijdschap. Daar is verandering in gekomen. Hij is zelfs zo blij dat hij Filippus (nota bene degene die hem inwijdde in het geheim van het Evangelie!), toen die door de Heilige Geest werd weggenomen, niet eens miste. Over wat voor blijdschap gaat het eigenlijk? Het gaat om een blijdschap die te maken heeft met ”genade”. Het oorspronkelijke woord dat hier voor ”blijdschap” staat, is duidelijk verwant met het oorspronkelijke woord dat in het Nieuwe Testament voor ”genade” gebruikt wordt. Dus die kamerling vervolgt vanaf nu zijn weg met blijdschap, vanwege Gods genade in zijn leven. Onder de fundamentele verkondiging van Filippus, met als inhoud ”Jezus” (vers 35), heeft de Heilige Geest bewerkt dat hij van harte (dat was de eis, vers 37a) is gaan geloven dat „Jezus Christus de Zoon van God is” (vers 37b). Niet meer, niet minder. Daarmee deed de man belijdenis van de Waarheid. En dat was genoeg om voortaan met blijdschap vanwege Gods genade de reis te vervolgen. Reizen u en jij al met blijdschap vanwege Gods genade? Dat kan als u met heel uw hart gelooft dat Jezus Christus de Zoon van God is.

tekst: DS. H.K. SOK, URK

terdege *

20 JANUARI 2021

terdege *

20 JANUARI 2021

VOORWOORD

Campertocht Er zijn fotoboeken die ik nog steeds regelmatig even doorblader. Dat geldt met name voor de twee albums van een bijzondere rondreis door de Verenigde Staten en Canada, ruim twintig jaar geleden georganiseerd door de JBGG. Het vijf dagen lang met campers door de Rocky Mountains trekken was een van de hoogtepunten. Een deel van de dag reden we dwars door Amerika’s mooiste nationale parken. We blikten in de duizelingwekkende diepte van de Grand Canyon. Bijna nog meer indruk maakten de roze en oranje kleuren van de bijzondere rotsformaties in de Bryce Canon. ‘s Avonds gingen er aardappelpuree en hamburgers in pannetjes en kropen we rond een kampvuur. Het was zo’n reis waarvan ik nog weleens droom. De

Het trekken door de wildernis was een geweldige ervaring

schoonheid van de schepping én het rondtrekken. Maar met een gezin is zo’n rondreis al gauw onbetaalbaar. Of je moet twee rechterhanden hebben. Zo schafte Willie de Jong een oude hoveniersbus aan en maakte daar een prachtige mosgroene camper van. Dan is het begin van een vakantie wel heel dichtbij ...

gi gisette@terdeg gisette@terdege.nl sette@terdege.nl

D.V. dinsdagavond 26 januari vindt er weer een Terdege Live-uitzending plaats, zie pag. 69. terdege *

20 JANUARI 2021

„In Christus is noch west noch oost, in Hem noch zuid noch noord”

COLUMNS 25 35 53 71 111 119

Arien De boer op Willemarijn Uit de pastorie Johan Neline

Een septische shock bracht Boas van Vulpen in levensgevaar. Vader Hans: „Mensen zeggen soms: we voelen met je mee. En dat bedoelen ze goed, dat weet ik. Maar toch weet je dan niet wat je zegt. Zo’n situatie kun je je niet inleven totdat je erin zit.”

VOLG ONS OP FACEBOOK, INSTAGRAM OF KIJK OP WWW.TERDEGE.NL VOOR LEUKE DIY

terdege *

20 JANUARI 2021

Inhoud BEZINNING 04 MEDITATIE 36 BIJBELSTUDIE

De preek van Jona 38 BIJBELSE BOODSCHAP OVER ONRECHT

Dr. Hofman: „Armen recht doen, kan iedereen in zijn of haar directe omgeving” 43 OGENBLIK 77 JOUW VRAGEN

Niets zijn

MENSEN 14 CAMPER IS TERUG VAN WEGGEWEEST

„Mensen willen weer de natuur in” 26 BOAS (2) KREEG EEN SEPTISCHE SHOCK

Johanne van Vulpen: „Ik had alleen nog maar één schreeuw naar Boven” 46 EEN BITTERBAL IN DE BERGEN

Hoe komt een Hollander in het buitenland aan zijn berenklauw met satésaus? 56 GERT KATTENBERG

Al bijna een halve eeuw verhuizer 62 SPATADERS 72 OUD GOUD

Leren van het verleden met J. W. Ooms 112 VORSTEN 120 ONDERWIJS

REIZEN 80 MET HET GEZIN NAAR JAVA

Johan van Arnhem reisde naar zijn roots 86 BEROEMDE STRATEN

Instagrammer weet Rue Crémieux te vinden 94 OOSTENRIJK

Familie Wilbrink in Karinthië 98 ZWEDEN

Ruige natuur en mooie dieren 102 SAUERLAND

Richard en Forra Verhoef droomden van een chaletje

ONTSPANNING 10 45 52 54 60 70

CONTACT VERVOLGVERHAAL JENTHE PILLETJES VAN FIJA ONDER ONS KENNIS VAN ZAKEN OP JACHT

Vos in de sneeuw 108 CULINAIR

Wentelteefjes 116 PUZZELS

terdege *

20 JANUARI 2021

! t c nta

POST N A T V HOUD

Geboorte Wij feliciteren Mathilde en Sebastian Beverloo met de geboorte van hun zoon Benjamin. Lees het blog van Mathilde op terdege.nl.

TROUWE ABONNEES Terdege zet drie trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement. Dhr. W.L. Leeuwestein uit Sliedrecht Dhr. R. Maassen uit Ede Dhr. J. Verschuure uit Oostdijk Zij krijgen een cadeau toegestuurd. Hebt u een leuke brief, wilt u iemand bedanken of gewoon iets laten weten? Stuur een mailtje naar redactie@terdege.nl. Bij huwelijk, jubilea of geboorte leven wij graag mee! Stuur een kaart en wij sturen een kleine attentie terug. 10

terdege *

20 JANUARI 2021

CONTACT

Een

kaartje voor

MEVR. VISSCHER-VAN DIJK werd 9 januari 95 jaar. Zij heeft corona gehad, maar mocht weer opknappen. Vijverhof 284, 8265 GK Kampen. FRANCK VAN DE BRUG (3 jaar) helpt altijd zo graag met kalveren voeren. Maar toen gebeurde er een ongelukje waardoor hij zijn onderbeen brak. Maatweg 65, 8075 BD Elspeet.

Kinderpraat Eva (2): â&#x20AC;&#x17E;Jij bent papagaai, en ik ben mamagaai!â&#x20AC;? Fam. Meulmeester

Vakman Onze gevederde vrienden komen de winter wel door. In heel het land gingen stoere Terdegelezers voortvarend aan de slag. Ze haalden hun gereedschap uit de schuur. Er werd getimmerd, gezaagd, geboord en geschuurd dat het een lieve lust was. En werkelijk: het resultaat was ernaar. Ook Arjan Biersteker stak vele nijvere uurtjes in het vogelvoederhuisje uit Terdege nr. 3. Zijn uitvoering vinden wij pico bello. (slot)

Ik stel den HEERE geduriglijk voor mij, omdat Hij aan mijn rechterhand is, zal ik niet wankelen.

Â© terdege beeld: GETTY IMAGES

PSALM 16 VERS 8

terdege *

20 JANUARI 2021

CONTACT

Facebook

& Instagram

Het zit er even niet in: reizen. Toch schrijven we er in dit nummer over. We vroegen: Van welke reis droomt u?

Mark Brouwer OP MISSIE

JUVERHEUL: Drie maanden overwinteren in AustraliĂŤ! THUISBIJMAR: Ik wil dolgraag naar Schotland, maar durf er niet te rijden... ANNEMARIE_DEN_AREND: Heel simpel: drie, vier uurtjes karren en uitstappen aan de Moezel... Hangen op een plunjebaal WILLEMIEK_VK: Ik wil altijd nog een keer naar IJsland, mijn favoriete land. WALPOTHELEEN: We kijken er zo naar uit om onze kinderen en kleinkinderen die in de Vaucluse (Zuid-Frankrijk) wonen weer te zien! A.BERENDS.VOS: Gewoon kamperen in Nederland. BOOGERTSIMON: Naar IsraĂŤl, ik hoop dat we in april kunnen gaan met onze vijf kinderen... Lekker genieten van de cultuur, de lieve mensen en de natuur. WILLEMIEKEVANLAAR: Wandelen in de bergen in Oostenrijk of Zwitserland. HUISJEHOOGSTRATE: Kamperen in Frankrijk! Zo gemist dit jaar!

Volg ons ook op Facebook en Instagram.

Het is maar goed dat defensie geen commercieel bedrijf is, want anders was het allang failliet geweest. Deze opmerking hoor ik regelmatig en maak ik zelf ook weleens. Wij maken geen producten. Militairen leveren zelden diensten tegen betaling. Maar wat doe je dan de hele dag? Als manschap was je vaak aan het oefenen. Of je zat in een opleiding om iets te leren. Bijvoorbeeld als medisch specialist. Of je deed iets met communicatie. Het geleerde moet je weer beoefenen in de praktijk. Eigenlijk maak je deel uit van een vicieuze cirkel: je plant en bereidt iets voor, je voert het uit en je wikkelt het af. En dan begin je weer opnieuw. De ene keer is het voor een oefening in Duitsland, dan voor een inzet in Afrika en de volgende keer voor een ondersteuning tijdens de coronapandemie in Nederland. En ja, er zit soms heel veel wachten bij. Hangend op een plunjebaal op een vliegveld. Op een stoel voor je kast. Of op een grindtegel bij een schietbaan. Omdat de bussen weer eens niet komen opdagen bijvoorbeeld. Als leidinggevende vul je je de dagen en weken op dezelfde manier. Maar dan vaak achter een computer of vanuit een commandopost. Eenheden gereedstellen en op uitzending sturen waar ook ter wereld. Want als het erop aankomt, verwachten jullie dat we er klaar voor zijn.

terdege *

20 JANUARI 2021

Op reis met je eigen thuis Een verrijdbaar huisje met knusse gordijntjes en een minikeukentje: vakantie vieren in een mobiele slaapplaats, dat spreekt tot de verbeelding. De camper is terug van weggeweest. Van hypermodern en van alle gemakken voorzien tot kneuterig retro met hier en daar een mooi defect. Een reis door de wereld van campers. tekst: HENRIEKE HOOGENDIJK-VAN DAM beeld: TINEKE VAN DER EEMS EN CEES VAN DER WAL

et moet in juni zijn geweest, een dinsdagavond in juni. De buurvrouw had een camper gekocht en ik moest echt even komen kijken hoe leuk hij was. Met sokken in slippers liep ik met haar mee – en misschien voelde het daarom wel meteen als op de camping. Wat maakt het uit hoe je erbij loopt: je hebt vakantie. Die vrijheid schitterde ook op het gezicht van het buurmeisje. Ze klom het laddertje op naar de dakkoffer en zoals ze daar klom, zag je dat ze zojuist een avontuur rijker was geworden. Ik begreep haar wel. Zo’n verrijdbaar huisje met knusse gordijntjes en een minikeukentje, dat spreekt ook bij volwassen meisjes tot de verbeelding. Hoe leuk moet het zijn om tijdens het rijden aan tafel een spelletje te doen. Hoe kneuterig is het om bij een klein lampje op een krap bed nog één sudoku in te vullen voor het slapengaan. Een kleine, overzichtelijke wereld, precies goed voor op vakantie. Toen de buurvrouw de roldeur openschoof, stonden we weer met beide benen op de grond. Een oudje was het, een echt oudje. Met afgebladderde verf op de kastjes en ouderwetse kussens vol vochtkringen. Die kussens zouden nieuwe bekleding krijgen en de vloer, daar moest nog een plan voor komen. Een voorjaarsproject werd het. Maar misschien gingen ze er al even mee op pad. Om een nachtje te oefenen, even voorpret te hebben.

GEZELLIGHEID Waren er in 2010 nog 65.000 campereigenaren, in 2020 is dat aantal meer dan verdubbeld tot 138.500. Gerald van den Belt, van Van den Belt Caravan en Camper in Rijsen, herkent de aantallen wel. „Jarenlang was de camper er vooral voor gepensioneerden, voor mensen uit de grijze golf. Hotels en restaurants waren populaire vakantieoorden. De laatste jaren is er echter een opleving van de camper te zien. De mensen willen terug de natuur in en hebben graag weer de gezelligheid van de camping.” En dan, nadenkend: „Ik begrijp dat wel. Zelf zit ik ook liever op de camping. Een praatje links, een gesprekje rechts. Dat moet je in een hotel of huisje vaak missen.” Bij de verhuurtak van zijn bedrijf zag Van den Belt de laatste jaren opmerkelijk veel jonge gezinnen langskomen. Met een baby of met vijf jonge kinderen: het kan allemaal in een camper. 16

terdege *

20 JANUARI 2021

CAMPERS

„Met z’n zevenen in de camper is wel de max”, vertelt Van den Belt. „De meeste campers zijn niet groter dan 7,40 meter. Sommige gezinnen vertrekken naar Frankrijk of Kroatië, maar ook in Nederland wordt er veel rondgereisd. Ik adviseer jonge gezinnen altijd om per dag maximaal één dagdeel te reizen. Dan hebben de kinderen ook nog genoeg tijd om te spelen.” Het rijden met de camper vinden kinderen trouwens een avontuur op zich, haast Van den Belt zich te zeggen. „In onze gewone auto hoor ik nog wel eens wat op de achterbank, maar in de camper nooit. De kinderen zitten hoog en kijken over alle auto’s heen. Er is genoeg te zien onderweg.”

Van den Belt adviseert om bij bezichtigingen vooral verder te kijken dan de leuke gordijntjes. „Let op de kilometerhistorie en de kwaliteit van de vloer. En duik de kastjes in op zoek naar waterschade. Ook bestaan er behoorlijke kwaliteitsverschillen tussen merken. Bij Duitse merken vind ik de prijs-kwaliteitverhouding wat scheef, terwijl goedkopere en meer onbekende

„De afschrijving van een camper is heel laag”

RIJSCHOOL Dat rijden met die camper is nog wel een dingetje. Een rijdend huis heeft natuurlijk de nodige omvang in lengte en hoogte. En vooral dat laatste ben je, eenmaal goed op weg, geneigd te vergeten. Zo ontdekte de buurvrouw pas thuis dat de camper niet onder haar carport paste. Maar het rijden met de bus, dat viel haar weer alles mee. „Iedereen kan dat”, zei ze stellig. „Je hebt geen vrachtwagen onder je.” En daarmee moest ik het doen. „Als we het hebben over de volwaardige camper, dan zie ik regelmatig klanten die tegen het rijden opzien”, ervaart Van den Belt in zijn showroom. „Daarom hebben we hier weleens een sessie met een rijschool georganiseerd. Daar werd veel gebruik van gemaakt. Mensen ervoeren toen dat het eigenlijk net zo rijdt als in een luxe auto. Het stuurt niet zwaar en het zwabbert niet. Eigenlijk kan iedereen wel een camper besturen.”

DUURZAAM Een camper koop je niet zomaar. Het is een proces, een beslissing die groeit. „Mensen denken er soms jaren over na”, weet Van den Belt. „Corona heeft de aankoop bij sommige mensen versneld, maar impulsaankopen zie ik gelukkig nauwelijks.” Wel ervaart de handelaar veel onzekerheid rond de aankoop van de juiste camper. „Helaas wordt er veel gefraudeerd in de camperwereld. De kilometerstand wordt naar beneden aangepast of waterschade wordt voor de verkoop zorgvuldig weggewerkt. Zo zijn er goede prijzen te beuren voor een camper die dat echt niet waard is.”

merken qua isolatiemateriaal en vochtafwerking heel degelijk zijn. Polyester voor de buitenkant en zo min mogelijk hout vanbinnen, dat is toch wel het beste.” Met zijn camper kan de eigenaar op een behoorlijk duurzame manier vakantie vieren, zegt Van den Belt. „Je kunt de stille plekken opzoeken in de natuur. En in de regel doen de mensen jaren met hun camper. Daarbij is de afschrijving heel laag. Soms verkopen klanten hun camper voor een hoger bedrag dan waarvoor ze hem jaren geleden zelf kochten.”

KLUS Nog duurzamer was de koop van de buurvrouw. Ze redde haar camper van een wrede sloop. Natuurlijk, hij heeft houten bankjes, houten kastjes en houten vloerplaten, dus een waagstuk is het. Maar hij verdient een tweede kans. Hij verdient het dat het buurmeisje ’s nachts droomt over roze kastjes, rode bankjes en vrolijk groene gordijntjes in de bus. Maar voor het zover is moet er hard gewerkt worden. „Kon je dat maar overslaan”, mompel ik tegen de buurvrouw. Maar juist dat bouwen, daar ziet zij zo naar uit, zegt ze. Pas veel later begrijp ik haar. Ze kent het geheim van twee keer vakantievieren. Van eerst je hoofd leegklussen en daarna het achterlaten van alle stress, als je eindelijk op reis kunt. Daar denk ik allemaal aan, als ik uit het bovenraam de camper van de buurvrouw zie staan. Hulde aan de tweedekanscamper! Er staat een vakantie op de stoep, en je hoeft nog lang niet op reis om die te vieren.

terdege *

20 JANUARI 2021

terdege *

20 JANUARI 2021

CAMPERS

„VAKANTIE BEGINT ZODRA WE IN CAMPER STAPPEN” Het vinden van een goede en goedkope oldtimer in de camperwereld valt niet mee, ontdekten Johan en Annerieke Berends in 2014. Óf je vindt een gatenkaas die bijna uit elkaar valt, óf je ontdekt een juweeltje en schrikt je naar van de prijs, merkten ze. Totdat ze een wel heel bekende camper zagen langskomen op Marktplaats. „Ja, het is mooi hoe we aan die camper zijn gekomen”, knikken Johan en Annerieke. „Ik had nog nooit gekampeerd, maar wilde het weleens ervaren”, vertelt Annerieke. „En dus leenden we een oude caravan van een collega. We stonden op een camping in Friesland tegenover een prachtige oude camper. Dat leek ons ook wel wat: auto en slaapplaats in één. Dus gingen we daarnaar op zoek. Maandenlang kwam er niets langs, maar in november zagen we een mooie. Op Ameland. „Hé, die ken ik,” riep Johan ineens. Het was de camper van onze vakantieburen. We reisden erheen, kwamen overeen en namen hem meteen mee.” Inmiddels heeft de familie Berends heel Nederland doorkruist met de camper. En onderweg wordt er heel wat afgezwaaid. „Je hebt net wat meer bekijks hè, met zo’n oude camper. Johan rijdt meestal, met een van de kinderen naast zich. Ik zit achterin aan tafel met de andere twee”, vertelt Annerieke. „Omdat de kinderen klein zijn, blijven we tegenwoordig twee weken op een vaste standplaats. Dat geeft rust en dan kunnen de kinderen vriendjes maken. We kiezen altijd voor een minicamping. Een grote camping doet ons niets, op een boerencamping is het

gemoedelijker. Op een vaste avond is er een pannenkoekenfeest en weer een andere dag wordt er boerengolf georganiseerd.” „Geef mij maar een hengel en ik heb echt vakantie”, vult Johan aan. „Of eigenlijk begint mijn vakantie al op het moment dat we in de camper stappen. Met koffie voor onderweg voel je de vrijheid al. En je bent echt met elkaar. Dat is al vakantie op zich.” Met drie kinderen wordt de camper aan de krappe kant voor het gezin. „Zeker op een regenachtige dag is het behelpen met de weinige ruimte. „Een vouwwagen of caravan zou beter passen, maar we zijn nog zo weg van de camper. Het enige nadeel vinden we dat je vakantieverblijf ook je auto is. We nemen altijd ietsen mee, maar als je wat verder weg wilt, moet je toch de hele camper van de standplaats halen.” De ervaring van Johan en Annerieke is dat je geen sleutelaar hoeft te zijn om een oldtimer te kunnen rijden. „Onze camper had altijd droog gestaan en was goed onderhouden. Om de twee jaar is er de apk-keuring en dan wordt het nodige onderhoud door de garage gedaan. Daarbuiten hebben we er zelf weinig werk aan. We hebben ook nog nooit met pech langs de weg gestaan.” Lachend: „Nou ja, één keer dan, maar dat was omdat de tank leeg was. De brandstofmeter doet het niet meer en wij dachten de benzinepomp nog te halen. Maar twee kilometer ervoor viel de auto uit. Sindsdien schrijven we de kilometerstand op, zodat we zeker weten wanneer we moeten tanken.”

WIE: Johan (37) en Annerieke (32) Berends-Vos uit Lienden met Gerwin (9), Rhodé (4) en Thomas (3) WAT: een Volkswagen LT 28 uit 1986 met opbouw

terdege *

20 JANUARI 2021

CAMPERS

HELEMAAL TERUGSCHAKELEN OM BOVEN TE KOMEN Toen Nelleke met Ronald verkering kreeg, kreeg ze er een Volkswagenbusje bij. In verkeringstijd haalde Ronald haar ermee op, later trouwde het stel erin en nu doorkruisen ze als gezinnetje heel Europa met deze bus. „Ja, het busje heeft een speciale plek in ons leven”, knikt Nelleke. „Maar toen we net verkering hadden, durfde ik er bijna niet in te rijden,hoor. Het wegrijden is moeilijk omdat de motor snel doodvalt, en de schakelpoot voelt aan als een breinaald, zo dun. Maar het is echt een trouw beestje”, zegt ze, inmiddels overtuigd. Ronald kocht de T2 tien jaar geleden, als een oude roestbak. „Gelukkig had ik nog geen verkering, en dus alle tijd om eraan te sleutelen”, lacht hij. „Anderhalf jaar heb ik geklust. Echt alles moest ik aanpakken. Ik ben niet zo’n sleutelaar, maar als je iets wilt, dan kun je het wel. Het eerste paneeltje dat ik laste, heb ik er weer uitgehaald omdat het er niet uit zag, maar zo leer je het vanzelf.” Zelfs het vervangen van de leren binnenbekleding is Ronald gelukt. Al het werk leverde een piekijne bus op. „Maar roest blijft je grootste vijand. Honderd procent schoon krijg je hem eigenlijk niet. En er komen natuurlijk gebruikerssporen op. Deze winter is het busje ook weer mijn klusproject”, vertelt Ronald. Buiten de vakanties om gebruiken Ronald en Nelleke de Volkswagen als hobby-auto, surfbusje of klusauto. Met zo veel ruimte kan er van alles. Iedere zomer wordt het de camper van het gezin. Samen verkenden ze Frankrijk van Normandië tot aan de Spaanse grens, Denemarken tot in de puntjes en Zuid-Engeland van oost naar west. „Het busje rijdt zo’n 80,

90 kilometer per uur, dus daar doe je wel even over. In Engeland was het ook best spannend, met hellingen van soms 19 procent. Dan moest je echt helemaal terugschakelen om boven te komen. Maar daarna geniet je weer dubbel van het prachtige uitzicht”, vertelt Nelleke. Afgelopen zomer kwam het stel voor hetere vuren te staan. „Juist toen we hier in Nederland op vakantie waren, viel het busje steeds uit bij stoplichten. Op een kruispunt startte het echt niet meer. Toen zijn we allebei aan een kant gaan duwen om het aan te jagen. Ronald sprong weer achter het stuur en zo reden we door. Dat is wel even zweten, maar ja, zo maak je ook nog eens wat mee.” Vakantie betekent vooral vrijheid voor Ronald en Nelleke. „We boeken vooraf nog geen standplaatsen en blijven ergens maximaal vier dagen. Cultuur, natuur en ontspanning wisselen we af. En nu Jelte erbij is, letten we ook op speeltuintjes en kindvriendelijke uitstapjes.” Vakantie vieren met een Volkswagenbusje is vooral heel knus, vindt het stel. Het heeft een heel eigen sfeer. „Het gepruttel van het motortje is zo gezellig. En door de krappe binnenruimte leef je echt buiten.” Ronald ziet nu alweer uit naar de zomer. „Eitje bakken, pannenkoeken maken in de ochtendzon. Gewoon anderhalf uur bezig zijn met je ontbijt, dat is vakantie hebben.” En als het regent? „Ja, dan moet je echt verder reizen of creatief nadenken. Een dagje binnenblijven in het busje gaat niet. Wat je nodig hebt, heb je bij je. Een bed, een koelkast, wat kastruimte en een chemisch toiletje. Dat is het. Maar juist dat kleine is voor ons het avontuur.”

WIE: Ronald (29) en Nelleke (28) Tanis-van den Berg uit Ouddorp met Jelte (3) WAT: een blauwe Volkswagen T2 uit 1978

terdege *

20 JANUARI 2021

terdege *

20 JANUARI 2021

terdege *

20 JANUARI 2021

CAMPERS

„NA EEN BOCHT LAGEN M’N ZUSSEN OP DE GROND” Willie de Jong houdt van reizen en van klussen. En dus kocht ze een oude hoveniersbus –met gratis grond erin– om die uit te bouwen tot camper. Uniek in z’n soort én met liefde gemaakt. „Ik liep al langer met het idee. Toen er vorig voorjaar veel avondafspraken wegvielen door corona, heb ik de kans gepakt”, vertelt Willie. „Na veel speuren op internet vond ik deze werkbus. Eerst verwijderde ik de betimmering en daarna ging ik de roestplekken te lijf. Maar hoe dichterbij je alles ziet, hoe meer plekken je ontdekt. Uiteindelijk heb ik de hele auto geschuurd en laten spuiten.” Mosgroen werd het. Tikje vintage, vleugje retro. Project camper was gestart. „Het werd echt een familieproject. Er was altijd wel iemand die meehielp. Zonder mijn ouders en tien broers en zussen was de camper nu nog lang niet af. Voor mijn webshop Wood en Woolys maak ik houten meubels en woonaccessoires. Ik heb dus wel wat kluservaring. Wanden isoleren en een keukentje timmeren lukken me wel. Maar voor de elektra had ik echt hulp nodig. De aansluiting op het dashboard was erg ingewikkeld door het zonnepaneel op de bus en de spanningsomvormer voor de stopcontacten. De wateraansluiting dacht ik wel weer zelf te kunnen. Slangetjes koppelen, goed aandraaien: moet lukken, vond ik. Maar bij het testrondje kwam er uit alle kieren water gespoten. Het leek wel een vergiet. Gelukkig ontdekte mijn vader de oorzaak: ik had geen telontape gebruikt.” En dan was er nog het testrondje, met drie zussen op de bedbank. „Ik wilde mijn ontwerp proberen”, lacht Willie. „Maar na een goede bocht was er geen bankje meer over en lagen mijn zussen op de grond. Dat moest dus echt wat steviger.” Willies broer installeerde een achteruitrijcamera, haar

moeder hielp behangen, het jongste broertje spoot de velgen zwart. Langzaam maar zeker verdween de hoveniersbus en ontstond de camper. Een camper in stijl. „Op Pinterest verzamelde ik ideeën voor de indeling en inrichting. De wanden hield ik licht, in kussens en aankleding gebruikte ik roesttinten en oudroze. Het ijnst vond ik dat we toewerkten naar een harde deadline. In augustus wilde ik met mijn jongste broertje, zusje en zwager op vakantie naar Frankrijk. En dat is gelukt.” Zichtbaar voldaan: „We reden 2800 kilometer in één week en de bus heeft het gehouden. Er is zelfs niets van de wand gevallen. Alleen verloren de plantjes wat blad bij een linke bocht. De enige schade die we reden, was een kras op het dakraam. Dat kwam doordat ik de hoogte van de bus niet goed inschatte. Dat gaat nog wel vaker gebeuren, want tijdens het rijden let ik gewoon niet op wat er boven mij hangt.” Toekomstplannen met de bus heeft Willie genoeg. „Recent heb ik een dieselkacheltje ingebouwd, om buiten de zomer te kunnen reizen. Verder lijkt het me leuk om andere campereigenaren te vinden, om samen te toeren.” Tot het zover is, klust Willie verder aan haar bus. Een krom deurtje vervangen, een muurtje opnieuw sauzen. De klusenergie is nog lang niet op. „Heel stiekem denk ik zelfs al aan een volgend project. Een camper hebben is leuk, maar het proces ernaartoe geeft minstens zo veel voldoening. We hebben er als familie zo veel plezier aan gehad. Ik was dan misschien wel de opdrachtgever, maar in de uitvoer was het echt een gezamenlijk project.”

www.woodenwoolys.nl/camperbouw

WIE: Willie de Jong (34) uit Gorinchem WAT: een Mercedes Sprinter uit 2005, omgebouwd van hoveniersbus tot camper

terdege *

20 JANUARI 2021

ONZE ABONNEES HEBBEN EEN STREEPJE VOOR Dit krijgt u allemaal!

DE VOORDELEN VAN TERDEGE: Terdege altijd ALS EERSTE op de mat. Altijd gratis de (vernieuwde) KITS erbij. Leuk voor kinderen, maar ook ouderen slaan dit informatieve en superleuke KINDERBLAD graag open. Regelmatig LEUKE CADEAUTJES bij Terdege. TROUWE ABONNEES verrassen we graag onverwachts met een cadeautje. Een GRATIS KALENDER bij het dubbeldikke winternummer. Elk nummer geven wij DRIE BOEKEN weg aan trouwe abonnees. Trouwe puzzelaars krijgen bij elke tweehonderd punten een MOOIE PRIJS. Abonnees krijgen bij een bestelling op TERDEGE.NL/SHOP een aardigheidje cadeau.

Regel direct een abonnement via terdege.nl/voordelen of bel 055-5390300

COLUMN

BALLONNEN Er is een blitse uitnodigingskaart de deur uitgegaan. Er zijn kaarsen, ballonnen en vrolijk versierde cupcakes in huis. Wij, ouders van de aanstaande jarige job, sloven ons uit voor het naderende feest van de eeuw. Voor de papa en de mama van de bijna-peuter is de party de avond voor de grote dag al een feit. Nu de kleine op bed ligt, kan de ultieme voorpret beginnen. Met een boek op de bank zitten, is er deze avond niet bij. In plaats daarvan blaas ik ballonnen op. Rode, blauwe, gele en groene. Mijn vrouw zit op de grond en knoopt de door mij opgeblazen plastic bollen in trosjes aan elkaar. Onderwijl ilosoferen we over de vraag waarom we niet lekker op de bank liggen. We zijn pijnlijk eerlijk over onze motieven. „We doen dit niet voor hem”, zeggen we tegen elkaar. „Hij heeft toch niet door dat hij jarig is. En later zal hij zich zijn eerste verjaardag niet herinneren. We vieren dit feestje vooral voor onszelf.” Maar dat mag ook, besluiten we unaniem. In alle uithoeken van onze woonkamer hangen nu slingers, vlaggen en trosjes ballonnen. Vrouwlief is zo wijs geweest om in de aanloop naar deze verjaardag ons toch al niet beperkte assortiment aan vlaggen en slingers link uit te breiden. Daarvan proiteren we nu naar hartenlust. Na het versierfestijn is er geen dakplint of raamkozijn meer waar ik geen klein spijkertje in heb geslagen. De volgende ochtend zijn we klaarwakker zodra de wekker gaat. De kleine jarige kijkt met grote ogen naar z’n anders zo slaperige ouders die de 365e levensdag van hun kind aangrijpen om met krassende stem verjaardagsliedjes in z’n gezicht te brullen. Als de peuter na een paar kleffe zoenen geacht wordt zijn cadeautjes uit te pakken, weigert hij zich nog te bewegen. Zijn teleurgestelde vader vermant zich en pakt voor zoonlief de cadeautjes uit. De zoon werpt een blik op al het moois en strekt vervolgens zijn armpjes uit naar mama. Wat een gekkigheid. Dan komt de visite. Met nóg meer prachtige cadeaus. De jarige baalt stevig en trekt zich terug in een hoek om te spelen met zijn vertrouwde blokjes. Daar valt zijn oog op een trosje felgekleurde ballonnen. „Oh”, zegt hij enthousiast. De ogen van papa en mama beginnen te glimmen. Daar deden ze het voor.

ARIEN VAN GINKEL JOURNALIST BIJ HET REFORMATORISCH DAGBLAD

terdege *

20 JANUARI 2021

terdege *

20 JANUARI 2021

INTERVIEW

BOAS (2) OVERLEEFDE EEN SEPTISCHE SHOCK

TELKENS WEER PSALM 63 Plotseling werd hij ernstig ziek, Boas van Vulpen (nu 2) uit Urk. Een septische shock zorgde ervoor dat het ventje een jaar geleden in levensgevaar was. Zijn ouders blikken terug. tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

terdege *

20 JANUARI 2021

terdege *

20 JANUARI 2021

INTERVIEW

et is 5 januari, de laatste zondag van de kerstvakantie. Het hele gezin Van Vulpen kampt met verkoudheid. Als laatste lijkt ook Boas aan de beurt te zijn. Hij is hangerig en voelt zich duidelijk niet lekker. De dag erop verslechtert zijn situatie. Hij krijgt koortspieken en er zijn momenten waarop hij helemaal stil valt en alleen maar op schoot zit. En dat terwijl hij normaal juist een heel levendig mannetje is, vertellen zijn ouders. Als hij begint te trillen en zijn ogen wegdraaien, weten ze zeker dat er iets goed mis is. Vliegensvlug wikkelen ze hem in een deken en rennen de straat over, naar de huisarts die iets verderop woont. De dokter heeft niet veel tijd nodig om de diagnose te stellen: een septische shock. De bloedcirculatie is niet in staat om de organen van voldoende zuurstof te voorzien. Een ambulance brengt Boas naar het ziekenhuis in Zwolle. ’s Nachts vliegt de koorts omhoog. „Hij zag grauw”, vertellen zijn ouders. „Soms riep hij alleen maar: „Mama!” En als hij overeind wilde komen, rolde hij ondersteboven, zo zwak was hij.” Hans van Vulpen, predikant op Urk, krijgt die dinsdag bezoek van een collega. De man schrikt van wat hij ziet. „Hij dacht dat Boas in onze armen zou sterven, zo erg was hij er aan toe. De artsen waren alleen maar bezig met het vullen van infusen om zijn bloedsomloop overeind te houden.” Niets lijkt te werken. Johanne van Vulpen: „Wat er dan door je heen gaat! Ik had alleen nog maar één schreeuw naar Boven.” Zijn moeder zit naast Boas’ bed als ze ziet dat zijn hartslag plotseling schrikbarend hoog wordt. Ze drukt

Biddend zitten Boas’ ouders in de wachtkamer als na een uur ineens de mobiele telefoon gaat. „Dat kon alleen maar slecht nieuws zijn” op de alarmbel, maar die doet het niet. „Toen ben ik de gang op gerend: Er moet nu iemand komen!” De artsen rennen letterlijk met het bed van Boas naar de intensive care. Daar verzamelt zich algauw een man of zeventien aan medisch personeel rondom hem. Boas wordt voorbereid op een transport naar het UMC Groningen. Eigenlijk kan dit niet, hij is niet stabiel genoeg om vervoerd te worden. Maar omdat het zijn enige kans op overleven is, gaat het transport toch door. „Achteraf zeiden de artsen: We dachten dat hij in de ambulance zou overlijden.” In Groningen wordt de kleine Boas meteen aan een hart-longmachine gelegd om de bloedsomloop zo snel mogelijk optimaal te krijgen. Ze nemen niet eens de tijd om Boas naar de operatiekamer te rijden: de ingreep vindt plaats op de intensive care. Er is geen tijd meer te verliezen. „Zijn buik en romp waren nauwelijks nog doorbloed. In Groningen zagen we zijn armen en benen langzaam donker kleuren.” Johanne laat een foto zien van Boas in het ziekenhuis. Een klein jongetje, beplakt met slangetjes, opgezet van het vocht dat hij binnenkrijgt en grauw van kleur.

VADERARMEN De operatie verloopt succesvol, maar de dreumes knapt er niet van

op. De dagen die volgen, blijven spannend. Hans: „Alles was bij hem uitgevallen. Zijn harten longfunctie waren door een machine overgenomen. Zijn nieren functioneerden niet meer zelfstandig. Hij lag aan de beademing. Zijn hersenactiviteit werd in de gaten gehouden. Er stonden wel dertig infusen naast zijn bed.” Die dinsdag gaat Boas de nacht in terwijl de situatie uitermate kritiek blijft. Zijn ouders slapen op de ic. Nou ja, slapen. Hans: „Dan denk je: gaan we hem kwijtraken? Wat betekent dat dan?” Johanne: „We riepen allebei tot God.” Hans: „Uiteindelijk konden we het die nacht toch overgeven. Ik wist: mijn vaderarmen zijn te kort om hem te dragen, maar de armen van God dragen tot in eeuwigheid. Dat gaf rust te midden van de storm. En tegelijkertijd scheurt het dreigende sterven van je kind natuurlijk je ouderhart.”

SOMBER In de vroege woensdagmorgen stuiten de Van Vulpens in de gangen van de ic op een arts. Een sombere arts. „Hij reageert niet op de behandeling”, vertelt hij de ouders. „En we kunnen niet meer doen dan dit. Laat de andere kinderen komen.” Hans: „Wij zeiden: „We zullen zorgen dat ze er vanmiddag zijn, dan zijn ze vrij.” Maar dat vond de arts niet goed. Ze moesten

terdege *

20 JANUARI 2021

De dokter heeft niet veel tijd nodig om de diagnose te stellen. „Een septische shock.” De ambulance wordt meteen opgeroepen.

die morgen nog komen. „Dan zullen wij zorgen dat hij nog leeft”, zei hij.” Hun hart bloedt als ze dit nieuws krijgen. „Dat doet zo ontzettend veel pijn.” Johanne pakt haar dagboek erbij. Ze leest voor: „Als je gaat sterven, kunnen papa en mama niet meer voor je zorgen. Dan ga je naar de Heere Jezus. Die zal voor je zorgen. Wij komen later ook, we zullen je weer zien.” Ze legt het schriftje neer. „Dat je als ouders op zo’n punt kunt komen, dat kun je van tevoren niet bedenken.” Hans: „Mensen zeggen soms: we voelen met je mee. En dat bedoelen ze goed, dat weet ik. Maar toch weet je dan niet wat je zegt. Zo’n situatie kun je je niet inleven totdat je erin zit.”

VREDE Ondanks het dreigende overlijden van Boas ervaart het echtpaar Van Vulpen vrede. Johanne: „De Heere was er bij. Zijn nabijheid is toen ook niet meer geweken.” De dinsdagavond ervoor is een groepje gemeenteleden uit Urk bij elkaar gekomen om voor Boas te bidden. Het gebed herhaalt zich de dag erop en verspreidt zich als een inktvlek door het land. Johanne: „Het medeleven was enorm. Overal steeg een gebed op naar de hemel.” Juist dat gebed maakt dat ze zich in deze nood zo gedragen weten, beseffen ze achteraf. Johanne: „Toen onze kinderen die woensdagmorgen afscheid van Boas kwamen nemen, kon ik hun heel duidelijk uitleggen wat er met hem aan de hand was, terwijl hij daar –voor zover iedereen wist– lag te sterven. God gaf mij daar de krachten voor. De Heere zal voorzien, hoe dan ook, zeiden we tegen vrienden die, soms huilend, de afdeling op 30

terdege *

20 JANUARI 2021

kwamen. Ik kon niet uitleggen hoe we dat zo ervaarden, maar het was zo.” Hans: „En het maakte ons er heel stil, dankbaar en klein onder. Er is niemand die God zoekt, maar God zoekt de mens op in zijn nood. Dwars door alles heen wordt Hij groter.”

FRONT Terwijl Boas in Groningen voor zijn leven vecht, vormen de Urkers een front om de Van Vulpens heen. Hans: „Dan leer je de gemeente pas echt kennen. Mensen wilden alles voor ons doen. Ze vingen onze kinderen op. Ze reden heen en weer tussen Groningen en de logeeradressen van onze kinderen. En als ik ernaar vroeg, was het antwoord: We zijn blij dat we iets konden doen.” Johanne: „Elke week konden we een doos ophalen met eten voor de hele week. Er zat niet alleen een warme maaltijd bij, maar ook toetjes, salade en iets voor bij de koffie.” Hans: „Ze hebben zelfs ons hele huis voor ons opgeruimd.” Ook voor het verplegend personeel wordt goed gezorgd. Hans: „Ik kreeg op een gegeven moment een doos met gebakken vis mee voor de verpleging. En een doos met roombroodjes. „Ja”, zeiden de verpleegkundigen, „als hier Urkers liggen, worden we gevoederd.””

HOOP Op woensdagmiddag lijkt er voor het eerst verandering te komen in Boas’ situatie. Johanne: „Ik stond ’s middags bij zijn bed en voelde gewoontegetrouw aan zijn beentje. Dat was anders koud. Maar toen ineens leek het wat warmer te zijn. Ik kreeg hoop en heb een arts geroepen.” Vanaf die dag gaat het met de gezondheid van Boas op en neer.

INTERVIEW

Vier dagen later wordt het echtpaar Van Vulpen vroeg in de morgen gebeld. Boas’ bloeddruk is erg laag, er lijkt iets niet goed te zijn. Een cardioloog die een echo van het hart maakt, ziet er bloedpropjes zitten. Gelijk wordt het operatieteam opgeroepen. Zijn ouders kunnen Boas nog een kus geven, en zo gaat hij weg. Johanne: „Ze zeiden dat dit een zeer risicovolle operatie werd die minstens drie tot vier uur zou duren en dat het mogelijk was dat hij er niet meer uit zou komen.” De Van Vulpens vragen meteen om gebed van hun familie, vrienden en gemeenteleden. Al biddend bevinden zijn ouders zich in de wachtkamer als na een uur ineens de mobiele telefoon van Johanne gaat. Zij: „Veel te vroeg. Dat kon alleen maar slecht nieuws betekenen. Ik durfde niet op te nemen en riep Hans, die juist op de gang was.”

Wat blijkt? De operatie is al achter de rug en er is geen enkel stolsel aangetroffen. „De chirurg zei: „Waarschijnlijk hebben we een schaduw op de echo ten onrechte voor een stolsel aangezien.” Maar wij wisten dat er een wonder was gebeurd, dat de Heere de stolsels had weggenomen. De arts zei later ook: Er moet iets hogers zijn.” Omdat ze Boas toch moeten opereren, besluiten de artsen meteen de hart-longmachine los te koppelen. En dan ontwaakt hij langzaam, heel langzaam uit de coma. Op 29 januari lacht hij voor het eerst weer tegen hen. „Mama”, zegt hij.

RESTSCHADE Nu Boas wakker begint te worden, komen de artsen er pas aan toe om te kijken welke restschade hij aan de septische shock zal overhouden. Hans: „„Reken je niet rijk”,

zeiden ze tegen ons, toen het eerste gevaar van de shock was geweken. „We hebben zo diep ingegrepen, dat het kan zijn dat hij daardoor overlijdt. En ook de schade van de septische shock kan hem het leven kosten.”” Er zijn vooral veel zorgen om zijn linkervoetje, dat voor een groot deel koud en zwart is. Begin februari wordt hij geopereerd. De artsen zien geen andere mogelijkheid dan een deel van het voetje te verwijderen. De huid onder de voet wordt volledig weggehaald en daarvoor in de plaats wordt huid van zijn bovenbeen gezet. De andere zwartverkleurde huid, onder meer op de neus, oren en benen, herstelt. Maar de vingertoppen blijken onherstelbaar beschadigd. Een operatie is daarvoor echter niet nodig. De topjes zijn vanzelf afgevallen. Hans: „De chirurg wilde zo min mogelijk in-

terdege *

20 JANUARI 2021

terdege *

20 JANUARI 2021

INTERVIEW

grijpen. „Zoals het lichaam het zelf kan, zo kunnen wij het niet”, zei hij. Inderdaad zijn z’n vingers mooi glad. Het valt helemaal niet zo op dat de topjes er niet meer zijn.”

Als we alles moeten loslaten, blijft Gods goedertierenheid over. Zijn liefde en trouw”

NOODMEDICATIE Na acht weken mag Boas eindelijk naar huis om de medicatie daar verder af te bouwen. Begin mei kan ook de sondevoeding stopgezet worden. Ze moeten die eerste tijd nog elke week naar Groningen om allerlei specialisten te zien: de plastisch chirurg, de oogarts, de oorarts, een arts voor de bijnieren en een kinderarts voor de algehele gezondheid. Ook nu is de ziekte nog geen verleden tijd. Zo hebben Boas’ ouders standaard een nooddosis van het hormoon hydrocortison bij de hand, omdat zijn bijnieren zijn beschadigd en zijn lichaam deze stof niet voldoende aanmaakt. Hoe belangrijk dit is, bleek afgelopen zomer. De Van Vulpens waren voor het eerst sinds lange tijd op vakantie in Duitsland, toen Boas tijdens een wandeling problemen kreeg. Johanne: „Hij wilde niet eten, begon over te geven en erg te zweten.” De ouders dienen de noodmedicatie toe en Boas wordt samen met zijn vader per helikopter naar het ziekenhuis vervoerd. Daar moet hij een week blijven. Hans: „De kans dat zoiets nog eens gebeurt, is niet uitgesloten. Zijn bijnieren kunnen na verloop van tijd herstellen, maar het kan ook zijn dat Boas altijd afhankelijk blijft van medicatie.” De tijd die hij naast Boas’ bed doorbrengt in het Duitse ziekenhuis, geeft Hans de tijd om te reflecteren. „Psalm 63:4 kwam toen heel sterk naar voren: Gods goedertierenheid

is beter dan het leven, mijn lippen zullen u prijzen. Daar heb ik later ook een preek over gehouden. Boas is voor het leven getekend. Hij is zijn vingertoppen en een deel van zijn voet kwijt. Zijn benen zitten onder de grote littekens. Maar we hebben zo sterk de hand van de Heere gezien in ons leven en dat van Boas. We hebben ervaren: als we alles moeten loslaten, blijft Gods goedertierenheid over; Zijn trouw en liefde, de gave van Zijn Zoon. Want het leven is goed, maar Gods goedertierenheid beter.” Aan de verwerking van alles wat er vorig jaar is gebeurd, is het echtpaar nog nauwelijks toegekomen. De coronatijd was een drukke tijd voor de predikant. In september kregen ze tot hun vreugde bovendien opnieuw een kindje. En eind vorig jaar werd Hans flink ziek vanwege corona. Johanne: „Een collega van Hans zei: Jullie moeten er samen eens een midweek tussenuit, een lange strandwandeling maken. Maar dat moet nog gebeuren.” Hans: „De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat we Boas ook niet zomaar durven achterlaten. Als ouders kunnen wij hem lezen en weten we wanneer er iets mis is. Maar anderen merken dat misschien niet op.”

HANDICAP De toekomst van Boas is nog steeds best onzeker. Johanne: „Als zijn bijnieren deze maand nog steeds niet voldoende werken, nemen ze

hem weer op in Groningen voor een oort stresstest.” Met zijn handicap redt hij zich wel, zien zijn ouders. Hans: „Hij mist zijn vingertopjes niet.” Johanne: „Hij wijst alleen alles aan met zijn duim, die nog intact is. En voor zijn voetje heeft hij aangepaste schoenen.” Hans: „Hij rent er het hele huis mee door. ” Het blijft voor het echtpaar wel spannend om te zien hoe zijn linkervoet zich zal ontwikkelen. „Want mocht de huid onder zijn voet het niet houden, dan moet het hele voetje eraf.” Ze willen echter niet te ver vooruit kijken. Johanne: „Ik kreeg vorige week een berichtje van een onbekende. Hoe het met Boas ging en dat er nog steeds voor hem gebeden werd. Dat bemoedigde mij zo.” Hans: „Ik heb de zondag voordat Boas ziek werd in Genemuiden gepreekt over de dood van de zoon van de Sunamitische (2 Kon. 4:837). In die preek heb ik een aantal indringende vragen gesteld. Zoals: Ouders, we hebben niet de zekerheid dat onze kinderen volwassen zullen worden. Hoe ga je daarmee om?” Hij worstelt met zijn emoties. „De verwondering dat Boas er nog is, is soms zo groot. Dan pak ik hem nog eens stevig beet en knuffel ik hem. Ondanks de schade aan zijn lichaam kom ik telkens weer bij Psalm 63 uit: dat de Heere zo onuitsprekelijk goed is. Zo goed. Boas is er nog; we hebben meer gekregen dan we verdiend hebben.”

terdege *

20 JANUARI 2021

Beste mensen,

we zijn dicht maar niet gesloten!

WONEN

TMC, jouw meest persoonlijke woonwinkel

Feit

onverwachts, een steeds els verplicht dicht. Niet helemaal Vanaf 15 december zijn al onze wink plete lock-down. Het blijft kten de geesten rijp, voor een com oplopend aantal besmettingen maa meer mogen ontvangen in onze we al enkele weken geen klanten echter een zware tegenvaller dat den zelf graag een ander t natuurlijk nooit goed uit, we had winkels. Een verplichte sluiting kom en van het nieuwe jaar zijn voor en van het oude en de eerste wek moment gekozen. De laatste wek deze pandemie valt er niets te te weken van het jaar. Maar met onze sector de beste en gezelligs de overheidsmaatregelen. kiezen en schikken we ons naar

Actie

e periode duurt wat mogelijk is. Dit ken neer en doen we zolang dez Uiteraard zitten we niet bij de pak punten: hebben we kort samengevat in 4 ige regels mogelijk. Onze advies bij jou thuis is binnen de huid lijk oon • Advies aan huis: pers een bezoek jouw woonwenom een afspraak te maken en met Binnenhuisadviseurs staan klaar g of welke vloer het beste juiste kleur, passende raambekledin sen te realiseren. Vragen over de via onze site. aal mogelijk. Maak een afspraak past bij jouw woning: het is allem zorgen onze vakmensen veren van orders is toegestaan. Zo • Bezorgen & Ahalen: het uitle gewoon plaats kan vinden. g, vernieuwing of verandering toch ervoor dat jouw geplande verhuizin de nu geldende richtlijnen. estaan, dit alles uiteraard volgens Afhalen in ons magazijn is ook toeg m contact met ons op en we s op je gemak kijken en kiezen? Nee • Brengen & Halen: wil je thui belstoffen bij jou thuis worden behangboeken, verfwaaiers of meu zorgen ervoor dat de juiste stalen, tevens maten worden genomen. ehaald. Natuurlijk kunnen er dan bezorgd en ook weer worden opg van onze woonwinkels. Vanaf afspraak in voor een advies in één • Maak een afspraak: plan een geopend zijn voor afspraken. ) zullen onze winkels iedere avond 20 januari 2021 (onder voorbehoud voudig via onze site. uari. Reserveer jouw afspraak een Dit geldt in ieder geval tot eind febr

Wens

r wat veel ondernemers al moeten sluiten, voelen we nog bete Nu we als TMC Wonen zelf hebben n is in welke vorm dan ook We wensen iedereen die getroffe een lange tijd moesten meemaken. voorschijn te komen. We willen toe om sterker uit deze periode te sterkte, moed, kracht en wijsheid nieuw jaar te wensen en daarbij maken om iedereen een gelukkig gelijk van de gelegenheid gebruik s vanzelfsprekend is. Wij hopen ft ons duidelijk laten zien, dat niet een goede gezondheid. 2020 hee ninspiratie te bieden. in 2021 jullie weer de nodige woo

Familie Wite Medewerkers TMC Wonen

Winkels telefonisch bereikbaar ook tijdens lockdownperiode.

WONEN

Contactinformatie TMC winkels: tmcwonen.nl/contact

Een persoonlijke afspraak, in de winkel of aan huis, kan gemaakt worden via tmcwonen.nl/maak-een-afspraak Of geef ons even een belletje!

COLUMN

„Wil je niet liever arts worden in plaats van dierenarts?” Hoe vaak ik die vraag te horen kreeg toen ik besloot de opleiding diergeneeskunde te gaan volgen? Vaak! Heel vaak zelfs. Blijkbaar deelden de vragenstellers de opvatting dat ik me beter kon richten op het redden van mensenlevens dan me te bekommeren om het welzijn van dieren. Misschien ook niet zo’n gekke gedachte. In een levensbedreigende situatie gaat een mens altijd voor, daar ben ik het helemaal mee eens. Maar wat de meeste mensen zich niet realiseren, is dat velen van ons indirect hun leven te danken hebben aan dieren. Een voorbeeld: de momenteel veelbesproken mogelijkheid om je te laten vaccineren tegen het coronavirus. Vaccinaties zijn tegenwoordig niet meer weg te denken uit onze samenleving. Zo vanzelfsprekend is dat echter niet. Wist u dat we de koe in deze tijd van coronacrisis vrijwel dagelijks een soort eerbetoon geven? De term ”vaccinatie” komt van ”vacca”, wat koe betekent in het Latijn. ”Vaccinus” betekent ”van de koe”. En het verhaal achter het woord vaccinatie bevestigt de waarde van de koe des te meer. In de achttiende eeuw

had je de pokken, een dodelijke ziekte. Circa 10 procent van de bevolking overleed hieraan en in de steden lag dat percentage nog hoger doordat de ziekte zich daar sneller verspreidde. Het viel een Engelse huisarts op dat melkmeisjes niet of in een minder ernstige mate de pokken kregen. Hij vermoedde dat zij door hun beroep in aanraking kwamen met de koepokken en zo beter beschermd waren tegen de gevaarlijke menselijke variant van de ziekte. Dit vermoeden werd bevestigd. Mensen die eerst met de pokken van een melkmeisje werden besmet en vervolgens met de menselijke pokkenvariant doorstonden de ziekte zonder nare gevolgen. De koepokkenvaccinatie werd een groot succes en is voor velen van levensbelang geweest. Er is dus een belangrijke en onmisbare samenwerking tussen de geneeskunde en de diergeneeskunde. Met deze achtergrond kan ik een heel voorzichtige conclusie trekken: ik sta dan wel niet in de frontlinie om mensenlevens te redden, maar ook nu kan ik door mijn werk als dierenarts een indirecte bescherming bieden aan de gezondheid van mensen.

HENRIËTTE BRUGGINK landbouwhuisdierenarts

terdege *

20 JANUARI 2021

week 1

Jona (1) Lezen: Jona 1:1-2

De komende tijd lezen we Jona. Regelmatig is de vraag opgeroepen wat de boodschap van dit kleine boek eigenlijk is. Hoe moeten we Jona lezen? Waarom en voor wie is dit Bijbelboek geschreven?

Jona behoort tot de twaalf kleine profeten.

soevereine wil onderworpen. Ze mogen delen

Samen met Micha en Nahum vormt Jona een

in Gods zegen voor én door Israël of worden

drieluik. Jona bevat de profetische prediking

vernietigd wanneer ze Israël in zijn bestaan

in Ninevé, de hoofdstad van Assur. Micha

bedreigen. Maar Jona’s oordeelsprediking

verkondigt Israëls bevrijding uit de macht

van zeven woorden staat op zichzelf. Sterker

van Ninevé en Assur. Nahum predikt Gods

nog, hij moet deze onheilstijding in Ninevé

definitieve gericht over Ninevé.

brengen. Niet in het veilige Israël, maar in

„Nog veertig dagen en Ninevé wordt om-

het hol van de leeuw laat God Ninevé het

gekeerd!” zo luidt Jona’s preek. Nu is een

oordeel aanzeggen. Zeven woorden. De rest

gerichtsprediking van een profeet aan een

van de verzen verslaan allerlei gebeurte-

buitenlandse mogendheid niet uniek. Jesaja,

nissen. We kennen die verhouding tussen

Jeremia en Ezechiël moesten in naam van Is-

een summiere prediking en een uitgebreide

raëls God andere volkeren het onheil aanzeg-

geschiedenis ook uit andere Bijbelboeken.

gen. Deze passages heten ”de volkerenprofe-

Koningen bijvoorbeeld informeert ons over

tieën”. Maar altijd zijn deze Schriftgedeelten

het optreden van Elia en Elisa. Van de predi-

onderdeel van Gods verkondiging tot Israël.

king van deze twee grote profeten wordt ons

Voor Israël zijn volkerenprofetieën heils-

niet veel overgeleverd, des te meer van hun

profetieën. De HEERE openbaart hierdoor

wonderen en wederwaardigheden. Behoort

Zijn universele heerschappij. Israël heeft Hij

Jona niet tot anderen geschriften, zoals Ruth,

verkoren, de overige volkeren zijn aan Zijn

Samuël, Ezra, Nehemia?

Dit boek openbaart het onbevattelijke wonder van Gods liefde én stelt het onbegrijpelijke van ons ongeloof aan de kaak

terdege *

20 JANUARI 2021

week 2

Jona (2) Lezen: 2 Koningen 14:23-29

Is Jona wel een profetisch boek? Welgeteld vijf woorden telt Jona’s prediking. De rest van dit boek beschrijft zijn wederwaardigheden, die zich voor een groot deel buiten Ninevé afspelen, vooral op zee.

We stellen eerst een andere belangrijke

Laat Jerobeam II dan een goddeloze koning

vraag. Wie is Jona? Wie is dat eigenwijze

zijn, met zo’n preek maak je zelfs bij hem

mannetje dat het waagt Gods wil te weer-

een goede sier. Dit alles versterkt onze vraag

staan? We beschikken slechts over een paar

met betrekking tot het boekje Jona. Waarom

gegevens. Jona is de zoon van Ammithai (1).

kunnen de overige wederwaardigheden van

Ammithai betekent ”de HEERE is betrouw-

deze profeet niet ook in 2 Koningen ver-

baar”. Het is duidelijk dat het optreden van

haald worden, zoals met bijvoorbeeld Elia

dit halsstarrige kind niet overeenstemt met

wel gebeurd is? We stellen onze vraag aan

de mooie naam van zijn vader. Verder ver-

de verkeerde personen, namelijk aan Jona of

meldt 2 Koningen 14:25 dat ene Jona, zoon

de Bijbelschrijver. Wie maakt iemand tot een

van Ammithai uit Gat-Hefer, in opdracht

profeet? Dat doet de HEERE wanneer ”Zijn

van de HEERE de herovering van een groot

woord tot iemand geschiedt” (1). Het boek

gebied voorzegt. Zo goed als zeker gaat het

Jona verkondigt hoe God Zijn Woord verkon-

hier om dezelfde persoon. Als dit klopt, dan

digt waar, hoe, wanneer én door wie Hij dit

leeft Jona tijdens de regering van Jerobeam

wil. Ook als de profeet niet wil, volvoert God

II. Opvallend dat hij daar wél zonder protest

Zijn wil. Zijn woord blijft van Hem. Daarvan

profeteert en niet wegloopt voor zijn roeping.

doet niemand iets af, zelfs niet een profeet

Of komt het doordat hij nu een positieve

die weet Wie God is. Jona weet Wie God is.

boodschap mag brengen? Hij kan voorzeggen

Om die reden wil hij Gods Woord niet in Ni-

dat Israëls grondgebied uitgebreid wordt!

nevé verkondigen. Stel je voor dat…

Omschrijf met drie woorden welk beeld u van de profeet Jona heeft.

Ds. C.P. de Boer is christelijk gereformeerd predikant te Sliedrecht.

terdege *

20 JANUARI 2021

PASTORAAL

Dr. Hofman: Gerechtigheid ligt diep verankerd in Gods hart

DE CRISIS ALS TEST De opeenvolgende crises leiden tot meer ongelijkheid, armoede en uitsluiting. Een ultieme test voor christenen, meent voormalig TUA-hoogleraar dr. T. M. Hofman. In zijn jongste boek houdt hij een vurig pleidooi voor het serieus nemen van de Bijbelse boodschap over onrecht. ”Gerechtigheid ligt in Gods hart verankerd.” tekst: AD ERMSTRANG beeld: ANTON DOMMERHOLT

terdege *

20 JANUARI 2021

et is niet best gesteld met de verhouding tussen arm en rijk. Wereldwijd nemen de verschillen steeds meer toe. De inanciële crisis en nu de coronapandemie maken het probleem alleen maar groter. Het is een onderwerp dat dr. Hofman ter harte gaat. De waarschuwende woorden van de Heere Jezus tegen hebzucht en rijkdom in de evangeliën vormden altijd al een kernpunt in het onderwijs dat hij jarenlang gaf aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. „In Lukas gaat het nogal eens over barmhartigheid. Vaak wordt dan gedacht aan de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Maar er is meer in dit gedeelte van de Bijbel te vinden. Je ziet in de gelijkenis van de rijke man en de arme Lazarus getekend wat het doen van onrecht betekent voor iemands zielenheil. Arm en rijk vormen een belangrijk thema in dit Bijbelboek waarmee ik me al vele jaren bezighoud.” De theoloog schreef een meer dan 300 bladzijden tellend boek, waarvoor hij ook onderzocht wat de gelijkenis in de praktijk betekende voor het leven in de 16e en de

„Vroeg of laat krijg je de rekening” 17e eeuw in de Noordelijke Nederlanden, zowel voor de kerkgangers als voor bezoekers van toneelspelen. „Eigenlijk heb ik aan dit onderwerp jarenlang gewerkt, zonder dat ik wist dat het uiteindelijk tot een boek zou leiden. Ik heb me eerst gericht op de gevolgen van de kredietcrisis. Het afgelopen jaar is daar de coronacrisis bijgekomen. De gevolgen daarvan voor de minderbedeelden zijn eveneens verwerkt.” Het is de eerste uitgave van zijn eigen ideële uitgeverijtje BaanhoekBOEK, genoemd naar de straat in Sliedrecht waar de voormalige hoogleraar de voorbije jaren in verband met de mantelzorg voor zijn moeder verbleef. Zij 40

terdege *

20 JANUARI 2021

is inmiddels overleden, maar Hofman werkt nog steeds het grootste deel van zijn tijd in het Zuid-Hollandse dorp aan de Merwede. „Vrijwel mijn gehele bibliotheek is in de loop der jaren naar hier overgebracht. Die kan ik niet zomaar verplaatsen. En wat is een timmerman zonder gereedschap?” WAT IS HET DOEL VAN UW STUDIE? „Die is er vooral op gericht om Bijbelstheologische/ethische bezinning op gang te brengen over arm en rijk. In Nederland en daarbuiten. Omdat ik me ook richt op politiek verantwoordelijken is het boek bezorgd bij alle fracties in de Tweede Kamer en bij verschillende vertegenwoordigers van nongouvernementele organisaties.” U ONDERZOCHT OUDE TONEELSPELEN, MAAR OOK EEN SERIE PREKEN VAN SMIJTEGELT. EEN VREEMDE COMBINATIE? Glimlachend: „Ik wilde de relevantie van de gelijkenis breder bezien dan alleen in theologische werken over Lukas 16. Graag wilde ik onderzoeken hoe er maatschappelijk met deze thematiek werd omgegaan. Ik kwam bij die toneelspelen doordat mijn aandacht –tientallen jaren geleden al– op een boekenbeurs getrokken werd door een boekje getiteld ”Rijckeman”. Dat ging over een toneelspel. Toen ik er onderzoek naar deed, bleken er veel meer uitvoeringen aan dit onderwerp te zijn gewijd. Heel bijzonder. In één geval ging het zelfs om een loterij waarvan de opbrengst bestemd was voor het oudemannenhuis. De preken van Smijtegelt bieden daarnaast inzicht in het theologische denken van toen.” WAT WAREN DE BELANGRIJKSTE VERSCHILLEN IN UITLEG? „De toneelspelen zijn echt een ander genre. Ze veroorloven zich een vrijere bewerking van de stof. Maar ze staan wel vol met krasse veroordelingen van misbruik van rijkdom en verwaarlozing van de armen. De preken van Smijtegelt zijn vlijmscherp. Daarbij valt

PASTORAAL

op dat de dominee heel diep ingaat op het zielenheil dat op het spel staat. Ik had eerder maar weinig over die preken gehoord. Dan ging het meestal over het gekrookte riet. Smijtegelt snijdt heel diep in eigen vlees. Op die wijze hoor je dat vandaag de dag niet.” ZIJN ER OOK OVEREENKOMSTEN? „Zeker, beide hebben het over het begrip rentmeesterschap. Ik gebruik de toon in de toneelspelen als een haakje in discussies met humanisten van nu. Ik houd hun voor dat dit hun traditie is en dat mensen zoals Coornhert zich zo opstelden.” VAN HET VERLEDEN NAAR HET HEDEN. WAAROM STAAN CRISES CENTRAAL IN EEN STUDIE OVER RIJK EN ARM? „Op de achtergrond speelt steeds het Griekse begrip ”krinein” mee. Dat gaat over scheiden, oordelen of beslissen. Heeft men daarbij al dan niet oog voor de noden van anderen en hoe reageert men daarop? Dat geldt voor crisismomenten; dat speelde eveneens voor de rijke man. Voor een christen is het de vraag wat dat betekent voor iemands verantwoordelijkheid, persoonlijk en voor de samenleving.” WAT WAREN DE GEVOLGEN VAN DE KREDIETCRISIS VOOR DE ARMEN? „Het financiële stelsel kraakte en piepte mondiaal. We waren economisch en sociaal heel kwetsbaar geworden. De nasleep van de kredietcrisis was voor sommigen, met name in de Verenigde Staten, desastreus. Velen verloren hun huis, hun werk en hun inkomen. Op hardvochtige wijze werd er gesaneerd, terwijl het juist de banken en andere financiële instellingen waren die in de aanloop naar het debacle enorme risico’s hadden genomen.”

Dr. T.M. Hofman (1952) was tijdens zijn theologiestudie in Utrecht en Apeldoorn betrokken bij een familiebedrijf. Als predikant diende hij de christelijke gereformeerde gemeenten van Ouderkerk aan de Amstel en Rijnsburg. In 1995 werd hij benoemd tot hoofddocent aan de TUA in Apeldoorn, na zijn promotie in 1997 gevolg door een benoeming tot hoogleraar nieuwtestamentische vakken. In 2014 ging hij om gezondheidsredenen met vervroegd emeritaat.

U OMSCHRIJFT 2008 ALS EEN KANTELPUNT IN DE GESCHIEDENIS. WAAROM? „De banken gaven langzamerhand aan dat ze vanaf nu de klant centraal zouden stellen. De

terdege *

20 JANUARI 2021

praktijk was anders. Het ethisch kompas ontbrak of haperde. Ten diepste is daarna steeds meer gebleken dat het doorgeslagen marktdenken van het neoliberalisme failliet is. Dat geeft bij brede lagen onvrede, omdat men zich niet gehoord voelt en meent niet te mogen delen in de vruchten van de welvaart.” SCHIER EINDELOOS WORDT ER GELD IN DE ECONOMIE GEPOMPT. BEGRIJPT U HET NOG? „Als ik eerlijk ben: nee. We zadelen volgende generaties op met een enorme schuldenproblematiek. Dat kan leiden tot verstoring van de geld- en de kapitaalmarkt, met als symptoom onder andere extreme lage rente en pensioenproblemen. Vroeg of laat krijg je wel de rekening van je handelen gepresenteerd. Dat kan me echt aangrijpen.” HOE DIENEN CHRISTENEN ZICH BIJ DIT ALLES OP TE STELLEN? „Het is een ultieme test. Beseffen wij echt wat we belijden? Ik ben van nature geneigd om God en mijn naaste te haten. Het diep invretende karakter van zonde en onrecht komt aan het licht. Zijn we bereid dat aan te pakken? We zijn mogelijk sociaal-economisch veel liberaler dan we voor waar willen houden. Vroeger spraken ze over mensen die een ander leven kennen. Je wordt door genade een gunnend mens. Dat weerspiegelt zich in je mededeelzame levenshouding, ook in materieel opzicht.” EN CORONA? „Voor de arme landen is er een druppel op een gloeiende plaat beschikbaar, terwijl hun schuldenlast al zo groot is. De kwetsbare groepen worden het meest getroffen: thuisblijven in quarantaine is geen optie, want dat betekent geen werk en dus geen inkomen en eten. Recent is becijferd dat 150 miljoen kinderen en jongeren sinds corona geen onderwijs meer ontvangen. Ik vrees voor toekomstige grote migrantenstromen.” DE VRAAGSTUKKEN DIE U OPSOMT BUITELEN 42

terdege *

20 JANUARI 2021

OVER ELKAAR HEEN. IS ER EEN UITWEG? „Dat betekent in de eerste plaats de enorme problematiek erkennen en je handen vouwen in gebed om wijsheid. Vervolgens is het een kwestie van handen uit de mouwen steken. We dienen daarbij te onderkennen dat het niet zozeer over liefdadigheid gaat, maar over het recht verschaffen aan armen. Verder is het van belang om Bijbels besef te ontwikkelen bij jong en oud over de over de vraag hoe zwaar bij God recht en gerechtigheid wegen.” EN CONCREET? „Oog krijgen voor goede initiatieven en die van harte steunen. Organisaties die zich inzetten voor de naaste, dichtbij en ver weg, steun ik van harte. Maar armen recht doen, kan ook iedereen in zijn of haar directe omgeving. Trouw zijn aan de Heere op de plek waar we gesteld zijn, kan alleen door genade. Het betekent luisteren naar de boodschap van Lukas en daarna doen wat onze hand vindt om te doen. Gerechtigheid heeft een verticale en een horizontale as. Die zijn onafscheidelijk. Als we dat meer gaan beleven, heeft dat verstrekkende gevolgen voor ons kijken naar en omgaan met armoede, ongelijkheid, onrecht en uitsluiting.” HET HOUDT U ÉCHT BEZIG... „Dat klopt. Net als het thema duurzaamheid. Maar begrijp me goed, denken over het thema arm en rijk is niet mijn hobby. Het is een onderwerp dat diep is verankerd in de Schrift. Lees de profeten. Zij waren fel als het ging over het onrecht. De houding van het volk werd uiteindelijk de ondergang van Israël. En wij zijn echt niet beter. Gerechtigheid ligt diep verankerd in Gods hart. Daarom heeft Hij Zijn Zoon naar deze wereld gezonden. Leren leven van genade is essentieel voor het ons hele leven.”

MEDE N.A.V. ARM EN RIJK IN CRISIS; DR. T. M. HOFMAN; UITG. BAANHOEKBOEK, 336 BLZ.; € 29,95.

COLUMN

CONSTANTIJN HUYGENSPRIJS ezer dagen kreeg schrijver Guus Kuijer, die maar liefst drie keer een klas moest overdoen en wegens onhandelbaar gedrag op een kostschool terechtkwam, de Constantijn Huygensprijs, bestaande uit 12.000 euro. Sinds 1947 wordt deze jaarlijks uitgereikt. Eenmaal weigerde iemand de prijs: Jan Wolkers vond dat de procedure niet juist verliep. Kuijer accepteerde de prijs wel. Hij maakte onder andere naam met ”De Bijbel voor ongelovigen”, waarin hij de Bijbelse „verhalen” vertelt vanwege literaire waarde en zonder er geloof aan te hechten. Het is opvallend dat verreweg het grootste aantal dames en heren aan wie de prijs werd overhandigd, niets met God en Zijn Woord had. Dat was bij Constantijn Huygens heel anders. Vandaar enkele grepen uit het leven van deze man uit de gouden eeuw. Behalve secretaris van prins Frederik Hendrik en diens zoon was hij dichter en musicus. Huygens was overtuigd gereformeerd, maar moest niets van fanatisme hebben. Toen in 1617 de strijd tussen remonstranten en contraremonstranten woedde, schreef hij dat er weinig geloof was, maar veel geloven waren. Hij was echter geen relativist, want toen schrijfster Maria Tesselschade naar de Rooms-Katholieke Kerk overging, schreef hij het gedicht met de titel ”De Tweede Tesselschade”.

van drijen gae ick vind ons inde schuld./ God Son, God Soon, God Soen, hoe langh duert dijn geduld?/ hoe langhe lydt ghij, Heer, dijn’ Soondagh, Soendagh, Sondagh,/ Ondanckbaerlick verspilt, verspeelt, verspelt in Sond-dagh?

Is Tessel op het pad naar Roomen van Geneven?/ Is d’ afgelockte ziel in ’t poppe-goed verwart?/ Heeft

Een inkijkje in zijn zielenleven gaf hij in het gedicht ”Avondmael”:

mensen-mijmering bekropen ’t hooghe hart?/ Heeft Papen duyster licht Gods lichter uyt gedreven? Schitterend is ook ”Sondagh”, waarin hij het houden van de sabbat op de eerste dag der week verdedigt:

Is ’t Sabbath dagh, mijn ziel, of Sondagh? geen van tween./ De Sabbath is voorby met syne dienstbaerheden:/ En de sonn die ick sie scheen gisteren als heden./ Maer die ick niet en sie en schijnt niet soo se scheen./ Son, die ick niet en sie als door mijn’ sonden heen./ Soon Gods, die desen dagh het aerdrijck weer betreedden,/ Fier als een Bruydegom ter loop-baen ingereden,/ ’K sie Sondagh sonder end, door dijne Wonden heen,/ ’t zij dan oock Sondagh nu, men magh’t Gods Soon-dagh noemen/ Ia, en Gods Soen-dagh toe. Maer laet ick ons verdoemen,/ Waer ick

Dit’s dan ’t boet-veerdigh Hert. maer ’t veerdigh gaet niet veer:/ ’T is geen begonnen werck. Wanneer wil ’t boetigh wesen/ Voor nu, voor gisteren, en voor den tyd naer desen,/ Eens boetigh voor altoos; en wanneer wilt Ghij ’t, Heer?/ Is ’t altijds weer op niews, en altyd weer op ’t ouwe?/ Oh dat mij ’t holl berouw eens endtelick berouwe! In kerkelijke kringen is Huygens bekend als ambassadeur van het orgel. Gemeentezang zonder orgel hekelde hij als meer geschreeuw dan gezang. „De toonen luyden dwars over een, als gevogelte van verscheiden becken. De maten strijden als putemmers, d’een dalende, sooveel de ander rijst.” Toen Huygens veertig was, ontviel hem zijn vrouw. Zij liet hem vijf kleine kinderen na. Nooit kwam het tot een tweede huwelijk. Toch bleef Huygens opgeruimd. Dat bleek in het bijzonder in zijn gedichten. Hij was het die de grap over de notaris in het leven riep. Deze zou volgens hem notaris heten omdat hij uitgenodigd wordt als de ”nood daar is”.

Ds. M. van Kooten, Elspeet terdege *

20 JANUARI 2021

Geef een

VAKANTIE IN DE BETUWE

Gelegen in het Zuid Limburgse Heuvelland. Een Oase van rust. Een grote zon- en schaduwrijke tuin op het zuiden. Comfortabel en sfeervol ingerichte Hotelkamers en Hotelappartementen (met airco). Genieten van ontspannende wellness en heerlijk ontbijtbufet.

pareltje

Boerderijcamping de Vijverhof in Ommeren, voor ouderen en gezinnen. Goede sanitaire voorzieningen, ook voor mindervalide. Ook voor het vieren van jubilea, familiedag etc. Te huur: stacaravan,chalet en vakantiewoning.

5,95

Toekomst Een verblijf bij Hotel Creusen... dat is vertrekken met een goed gevoel! www.campingdevijverhof.nl info@campingdevijverhof.nl Ommerenveldseweg 51 4032 NB Ommeren 0344 60 19 73 • 06 21 61 16 10

info@hotelcreusen.nl Wilhelminastraat 50 | 6285AW Epen 043-4551215

Verzekerd van vakantie in eigen land?

Citaten van puriteinen met het oog op de toekomst. Bestel nu op debanier.nl of ga naar de boekhandel

BOEK VIA ONZE NIEUWE WEBSITE

Boek nu! ✔ Ruime kampeerplaatsen ■ ✔ Verhuur accomodaties ■ ✔ Privé sanitair ■ ✔ Zwembad (kan overdekt) ■

RECREATIETEAM

✔ In het mooie Vechtdal ■ ✔ Zorgchalet mindervaliden ■ ✔ 55+ weken ■ ✔ Recreatieteam ■ ✔ Familiehuis ■ ✔ Zwemvijver ■ ✔ Visvijver ■ ✔ Gezellige Brasserie ■ ✔ Snackbar ■ ✔ Speeltuintjes ■ DAAR KAN NIETS TEGENOP! • WWW.DEKLIMBERG.NL • 0523 - 26 19 55 • HARDENBERG

VERVOLGVERHAAL

Jenthe

Daar is er weer eentje: zo’n mail van iemand die extra geïnteresseerd is in ons leven hier, omdat zij –’t zijn boeiend genoeg altijd de vrouwen die schrijven– en haar man eveneens een emigratie overwegen. De vragen gaan standaard over dat wat mij ooit ook slapeloze nachten bezorgde: Waar kun je naar de kerk, hoe zit het met het onderwijs en wat doet zo’n stap met kinderen? Soms zit er opeens iets origineels tussen. Of je hier supermarkten hebt, bijvoorbeeld. En of het tanken van benzine net zo gaat als in Nederland... Het is tijdrovend, maar leuk om mensen van dienst te kunnen zijn door onze ervaring te delen en heel even mee te lopen op hun pad naar een prachtig plan – dat trouwens lang niet altijd realiseerbaar blijkt, helaas. Spannend vind ik het ook. Want dat wij niet meer terug willen, betekent niet dat elke landverhuizing een succes wordt, dus hoe enthousiast mag je zijn? Volgens het boekje ”Ik mis alleen de Hema” mislukt meer dan de helft van de emigraties. En –hoe geweldig, verrijkend en mooi ook– een nieuw bestaan opbouwen in een ver en vreemd land is, voor zover ik weet, nog nooit iemand gemakkelijk af gegaan. Misschien komt het wel daardoor dat het thema blijft fascineren en programma’s als ”Ik vertrek” het zo goed doen. Verhuizingen waarin niet voldoende drama opduikt, komen niet in aanmerking, zo schijnt het. Tikkie wrang, maar van de blogs die wij zelf bijhouden, worden die met de meeste narigheid inderdaad ook het beste gelezen. En eerlijk is eerlijk, als ik het ”emigration live” –zoals onze kids het noemen– een keertje aan de pittige kant vind, dan kruip ik gewoon onder een quilt met een roman van een ‘collega’ in Frankrijk, omdat zij namelijk pas écht een zware dobber had aan haar bestaan in het buitenland. Boerin Wil den Hollan-

der vertrok kort na de Tweede Wereldoorlog met haar gezin naar Frankrijk. Het waren onze allereerste gasten die me op haar verhaal attendeerden. Deze vakantiegangers waren net bij ons aangekomen en we zaten onder de oude boom aan de koffie, toen zij vertelden dat ze ooit in een zomer haar huis hadden bezocht. Het boerenechtpaar Den Hollander zelf leefde toen al niet meer, hun boerderij was totaal vervallen, maar in een bijgebouw woonde nog een voormalige knecht, die inmiddels ver op leeftijd was. Nieuwsgierig geworden bestelde ik de romans van Wil den Hollander en begon te lezen over mislukte oogsten, uitbrekende brand, kinderen die Frans spreken, terwijl moeder die taal niet goed onder de knie krijgt, werken van ’s ochtend vroeg tot na middernacht. Al zijn het geen literaire hoogstandjes, ook van de verhalen rond vertrek van Wil den Hollander geldt dat ze boeien. Als de boerin over haar ”strijd om het bestaan” schrijft –die naar haar mening overigens íeder mens voert– zie ik wel én wee meteen weer in het juiste perspectief. Het is ongekend mooi als je de kans krijgt om je droom te verwezenlijken in een prachtig land en een andere cultuur, en wie eenmaal voelt dat hij moet gaan, kán niet eens anders meer. Maar het is ook hard werken, tegenslagen incasseren én beseffen dat je levenswerk –zoals in het geval van Wil den Hollander– een halve eeuw later een ruïne kan zijn. Dan ben je soms opeens blij met het besef dat de blijvende stad en het paradijs hier op aarde nu eenmaal niet bestaan en je daar dus ook niet wanhopig naar hoeft te zoeken of voor hoeft te vechten. Omdat dat iets is dat alleen geschónken wordt.

Volgende keer: Ileana’s moeder terdege *

20 JANUARI 2021

tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG

Jenthe (41) is met haar man Maarten (44) en hun kinderen Jos (14), Laura (12), Lindy (9) en Heidy (8) verhuisd naar de bergen op de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, waar het gezin gastenverblijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij.

Nederlandse psychotherapeut runt patattent in Oostenrijk

Snakken naar snacks

Wat moet een naar snacks snakkende Hollander in Oostenrijk om aan zijn vette hap te komen? Het lijkt een onbetekenende vraag, maar als je er jaren van verstoken bent, worden die berenklauwen met satĂŠsaus en bitterballen met mosterd in je hoofd nog lekkerder dan ze al waren. Dan loopt het water je in de mond en krijg je visioenen van volle vaderlandse snackbarvitrines. tekst & beeld: HAROLD WILBRINK

VET LEKKER

et is tijdens een familie-uitje met eveneens geëmigreerde vrienden dat deze visioenen werkelijkheid worden. Bestemming: de Millstätter See. Het meer blijkt prachtig, de bergen rondom zijn schitterend, maar het mooiste –vind ik– is deze dag in Döbriach te vinden: onverwacht stuiten we daar op een echte Nederlandse snackbar, waar we ons naar hartenlust te goed kunnen doen aan alles wat het Nederlandse ”streetfood” maar te bieden heeft.

BITTERBAL IN DE BERGEN Jacqueline Veldmeijer (46) vist een portie bitterballen uit de bioolie, legt de bruine balletjes behoedzaam in een bakje en vlijt er een zakje mosterd naast. Als je jarenlang geen Hollandse bitterbal hebt bekeken, ziet zoiets er onwerkelijk uit, helemaal in deze omgeving van bergen en meren. Aan de kraam wappert zowaar de Nederlandse driekleur en boven op de vitrine prijkt een gele klomp. Jacquelines man, Frank Veldmeijer (58), voert ondertussen een geanimeerd gesprek met een Belgische dame die haar tanden in een broodje kroket zonder mosterd zet. Als Jacqueline roept dat de kroketten bijna op zijn, stapt Frank in z’n knalrode gemotoriseerde driewieler, een Italiaanse Piaggio Ape 50. Met knetterend motortje scheurt hij over de weg langs het meer naar de nabijgelegen

vriesruimte waar de Veldmeijers hun culinaire schatten hebben opgeslagen.

SNACKONTHOUDING Aandachtig neem ik de bestelling door. Ik heb gelukkig de tijd, want er staan nog vijftien klanten voor me in de rij, aan de talen te horen betreft het Nederlanders, Belgen, Duitsers en Oostenrijkers. De vette hap verenigt volken. De sfeer is ontspannen, ronduit gezellig. Er wordt gegrapt en gelachen. Ondertussen vraag ik me af of je én een portie saté én een broodje kroket tijdens één eetsessie kunt nemen. Ik werp alle schroom van me af. Natuurlijk kan dat! Na zo veel jaar van snackonthouding mag alles. Hoe het maag-darmkanaal erop reageert, is van later zorg.

SCHNITZEL Nee, er is niets mis met een Wiener schnitzel. Er is ook niets mis met andere typisch Oostenrijkse gerechten zoals Käsespätzle en al die soorten noodles. Maar de smaak van een nasischijf, een kaassoufflé of een portie saté –in het onderbewuste vaak verbonden met feestjes en gezelligheid in het vaderland– is uniek. Tot twee jaar geleden niet of nauwelijks in Oostenrijk te verkrijgen. En nu liggen daar, aan de oever van de Millstätter See, kalfskroketten, een viandel, frikandellen en friet in de hete olie.

HERR BÜRGERMEISTER Frank en Jacqueline zitten sinds vier jaar in Oostenrijk. Altijd al waren ze gek op de bergen en de bossen in het Alpenland, maar na Franks vroegpensioen besloten ze om zich er definitief te vestigen. De eerste tweeënhalf jaar doorkruisten ze de

Nu liggen daar aan de oever van de Millstätter See frikandellen in de hete olie 47

Recept bitterballen uit ”Vet lekker” 30 STUKS 500 ml kalfsbouillon 400 g mager kalfsvlees 80 g boter 100 g bloem 3 blaadjes gelatine, geweekt in ruim koud water 2 eidooiers 50 ml slagroom 1 tl fijne mosterd zout en peper • • •

• • • •

• • •

• •

terdege *

nootmuskaat 1 el fijngehakte bladpeterselie 1 el fijngehakte lavas of een drupje maggi PANADE 5 eiwitten 10 g bloem 200 g fijn paneermeel 200 g paneermeel

Snijd het vlees in ijne stukjes. Smelt de boter in een pan. Meng de bloem erdoor. Roer met een houten lepel circa 1 minuut tot de bloem begint te garen. Voeg een derde deel van de bouillon toe, breng aan de kook en roer met een garde tot een gladde gebonden saus. Voeg beetje bij beetje de rest van de bouillon toe en wacht elke keer tot de saus gebonden is en glanst. Haal de pan van het vuur en meng er de uitgeknepen gelatine door. Dit is de salpicon. Meng de eidooiers met de slagroom en roer door de salpicon. Breng op smaak met mosterd, zout, peper en nootmuskaat. Voeg als laatste het vlees, de bladpeterselie en de lavas of maggi toe. Giet de salpicon in een vierkante, diepe bak, dek af met plasticfolie en laat afkoelen tot hij koud is en volledig opgesteven. Laat gerust een nacht in de koelkast staan! Klop voor de panade de eiwitten los in een kom en roer de bloem erdoor. Verdeel de beide soorten paneermeel over aparte kommen. Verdeel de salpicon in 30 stukjes van 25 gram en vorm ze met natte handen tot bollen. Wentel de bitterballen eerst door het ijne paneermeel, dan door het eiwitmengsel en vervolgens door het grovere paneermeel. Zorg dat ze goed gepaneerd zijn. Herhaal het paneren eventueel. Laat de bitterballen circa 1 uur opstijven in de koelkast. Frituur de bitterballen met maximaal 8 tegelijk op 180 graden in circa 3 minuten goudbruin en krokant. Laat uitlekken op keukenpapier.

20 JANUARI 2021

VET LEKKER

Jacqueline verhuurde vliegtuigen. Nu bakt ze krokketten in Karinthië republiek om te bepalen waar ze wilden wonen. Dat werd uiteindelijk Döbriach aan de Millstätter See, in de meest zuidelijke deelstaat Karinthië, niet ver van de Sloveense en de Italiaanse grens. Al snel vonden ze aansluiting bij de ”einheimische” bewoners, ook bij de burgermeester. De bestuurder vroeg het echtpaar of ze geen Nederlandse Imbiss wilden beginnen. Een enquête onder plaatselijke campinghouders wees namelijk uit dat er behoefte was aan streetfood. Omdat de Millstätter See een geliefd oord is onder Nederlanders, lag een Nederlandse snackbar voor de hand.

FANATIEK „Het werd niet gemakkelijk, ook al hadden we de burgermeester achter ons”, blikt Frank terug. „Oostenrijkers beschermen hun eigen ondernemingen fanatiek. Tot ons grote geluk was die enquête net gehouden. De campingbazen hier vormen een factor van belang. Ook de inspraakprocedure had problemen kunnen opleveren. Iedereen die in de buurt woont, kon bezwaar aantekenen. Er hoeft dan maar één buurman te zijn die bang is dat hij hete olie ruikt of het gewapper hoort van de vlaggen die aan de truck hangen, en je hele plan valt in duigen. Het vervoer uit Nederland organiseren was ook een hele uitdaging. De producten moeten met een temperatuur van min 23 graden hiernaartoe. Is de temperatuur langer dan tien minuten onder de min 18 geweest, dan wordt de boel hier meteen afgekeurd.”

VLIEGTUIGEN Ervaring in de horeca heeft het stel niet bepaald. Tot zijn vroegpensioen vier jaar geleden was Frank psychotherapeut voor het ministerie van Defensie. In die hoedanigheid

behandelde hij militairen met psychische aandoeningen of voorkwam hij die door meteen na traumatische gebeurtenissen tijdens missies tijdig in te grijpen. Jacqueline werkte in de luchtvaart. Ze verhuurde complete vliegtuigen aan rijke Belgen die met familie en vrienden hun vijftigste verjaardag op een exotische bestemming wilden vieren, aan voetbalelftallen, popartiesten en aan automerken die hun clientèle in de watten wilden leggen. Nu bakken ze dus frieten, frikandellen en bamiballen aan de Millstätter See. Ze zijn dankbaar voor wat ze bereikt hebben. Jacqueline: „Het was dik de moeite waard. Mensen deinzen er niet voor terug om grote afstanden te rijden voor goede friet met Nederlandse mayonaise, een frikandel of bitterbal. Het record staat op 374 kilometer hiernaartoe en 374 kilometer weer terug naar huis. Het was een gezin dat echt speciaal voor onze snacks kwam. In de loop van de middag kwamen ze aan, bestelden de complete menukaart, aten alles ter plekke op en brachten de avond en nacht door in een huisje dat ze gehuurd hadden. De volgende morgen stonden ze weer in de rij, aten nog eens een fiks deel van de kaart, bestelden een groot aantal dozen voor thuis en reden weer huiswaarts. Zoiets geeft ons veel voldoening.”

terdege *

20 JANUARI 2021

VET LEKKER

ODE AAN DE VETTE HAP Om van te watertanden: ”Vet lekker” van Danny Jansen. Dit boek stelt je in staat alle lekkernijen uit de vitrine van de snackbar zelf te maken, tot aan het bladerdeeg van de kaassoufflé toe. Ja, je moet wat ingrediënten in huis hebben en enig keukenapparatuur maakt het ook gemakkelijker. En ja, het kost meer tijd dan naar de friettent rijden of thuis de frituurpan aanzetten en die vullen met een zak diepvriespatat. Maar de voldoening die je van je zelfgemaakte currysaus, kroketten, kipknots of kreukelfriet hebt, weegt daar ruimschoots tegenop. De vaderlandse snack zit de laatste jaren in de hoek waar de klappen vallen. Velen spreken met dedain over ”de vette hap”. Gezondheidsgoeroes waarschuwen in alle toonaarden voor de lichamelijke gevolgen van een bezoek aan een snackbar en het gebruik van de friteuse thuis. Maar een vette hap op z’n tijd is niet te versmaden. Bovendien is het vast ook niet oké om elke dag wortelsoep te eten. De ondertitel van het boek luidt ”Nederlandse street food cultuur, de geschiedenis en recepten”. Als je de friet, de frikandel en de viandel zo noemt, klinkt de vette hap al een stuk hipper. Noem de kroket gewoon croquet en je eet chic. En wat is die vaderlandse frituurcultuur rijk! Er zijn niet veel landen die over zo’n uitgebreide kaart met ”street snacks” beschikken. Die lekkernijen zijn te verkrijgen in de bijna 5000 snackbars die Nederland rijk is. Of natuurlijk in het diepvriesvak van de supermarkt.

terdege *

20 JANUARI 2021

De snacks vinden hun oorsprong niet alleen in Nederland, maar zijn afkomstig van over de hele wereld. Kipsaté, pindasaus en loempia, bijvoorbeeld, hebben we te danken aan onze geschiedenis met voormalig Indië. De eerste hamburger werd geserveerd in White Castle, een hamburgerkraam in Kansas, Verenigde Staten, voordat hij naar Nederland overwaaide. Je leest het in het hoofdstuk ”Fry-line: een reis door de tijd”, een overzicht van de meest iconische gebeurtenissen op snackgebied. Wanneer en waar de eerste friet in Nederland verscheen? In 1905, op een kermis in Bergen op Zoom. Maar de friet verovert het vaderland pas echt als Belgische vluchtelingen in de Eerste Wereldoorlog hun Nederlandse gastgezinnen de langwerpige reepjes aardappel serveren. Aan de aardappelsnack wijdt Jansen een heel hoofdstuk, net als aan de kroket en de frikandel, de twee pronkstukken uit de vaderlandse vetpan. Recepten van de andere snacks zijn in de hoofdstukken ”Van alles wat”, ”Op een stokje” en ”In een jasje” ondergebracht. Ook van de meest gangbare sauzen biedt het boek de recepten. Wil je weten wat een ”Friet brandweer”, of een ”Friet open been” is? Zoek het op in de ”Snackipedia” achter in het boek. ”VET LEKKER.NEDERLANDSE STREET FOOD CULTUUR, DE GESCHIEDENIS EN RECEPTEN”, DOOR DANNY JANSEN; BRUNA UITGEVERS, AMSTERDAM; € 20,99

terdege *

20 JANUARI 2021

AANRADER

GERT-JAN WILBRINK (17), UDDEL, LEERLING-KOK „Ik kook regelmatig, aangezien ik als leerling-kok in een restaurant werk. Ik doe de opleiding zelfstandig werkend kok bij ROC Aventus in Apeldoorn. Deze zomer logeerde ik bij vrienden die mij het boek ”Vet lekker” lieten zien. Ik was meteen enthousiast. Er staan enorm veel recepten in die elke Nederlanders weleens eet, maar die je zelf veel lekkerder kunt maken. Bovendien zijn de beschrijvingen duidelijk, iedereen snapt ze. De kroketten bijvoorbeeld heb ik al verschillende keren gemaakt en die zijn echt een aanrader!”

HAUTE FRITURE

MARCO VIS (46), OUD-BEIJERLAND, manager risicoanalyse zakelijke klanten bij een vermogensbeheerder. „Ik kook zeer regelmatig en probeer dan zo veel als mogelijk met pure ingredienten te werken die ik koop bij lokale ondernemers. Ik vind het leuk om familie en vrienden met lekker eten te verwennen. Op vakanprek over koken, toen tie voerde ik een geanimeerd ges st gezond koken en kwam dit boek ook ter sprake. Naa lekker. Het leek me een eten is een snack op zijn tijd vet puur mogelijk manier uitdaging om dit ook op een zo’n enthousiasme opgeklaar te maken. Mijn vrouw had mijn boek als verrassing op merkt en na de vakantie lag het de historie van de snack de deurmat. Ik vind het leuk dat baar boek met recepten wordt beschreven. Het is een lees Ook is er plaats voor die eenvoudig zijn om uit te voeren. Sergo Hermans. Afgelode haute friture van bijvoorbeeld favoriet, nu het winter is pen zomer waren de milkshakes n proberen.” wil ik de kroket en de frikandel gaa

SNACK-ENCYCLOPEDIE ANDRÉ VAN BEELEN (32), APELDOORN, KOK BIJ MOLEN DE ZWALUW IN KESTEREN Inmiddels heb ik drie recepten uit ”Vet lekker” bereid: stoofvlees, minifrikandellen en barbecuesaus. Het stoofvlees was verrassend lekker. Opvallend was de toevoeging van twee eetlepels appelstroop. Dat vond ik gewaagd, maar mede daardoor was het vlees dieper, rijker van smaak. Ik kom in meer recepten een twist tegen, waarmee het gerecht net iets anders wordt dan je gewend bent. De frikandellen waren goed. De barbecuesaus vond ik tegenvallen. Die was vlak van smaak. Daar zou ik zelf bruine suiker en Worcestershiresaus of een scheutje whiskey aan toegevoegd hebben. Dan krijgt de saus wat meer volu-

terdege *

20 JANUARI 2021

me. De recepten zijn eenvoudig en puur. Mijn opleiding was vooral gericht op de Franse keuken. Dan is het verrijkend als je ziet dat er meer smaken en combinaties zijn die lekkere gerechten opleveren. ”Vet lekker” is een snack-encyclopedie. Niet alleen de recepten van alle bekende snacks, maar ook basisrecepten van verschillende bouillons, bladerdeeg en paneermeel staan erin. Een historisch overzicht en een verklarende woordenlijst maken het boek helemaal compleet. Je proeft de passie voor snacks van de schrijver.”

terdege *

20 JANUARI 2021

Fija Nijenhuis selecteerde de opvallendste feitjes.

Pilletjes van Fija Vol of niet Vol zitten. De ene mens is er beter in om dat gevoel bij zichzelf te herkennen dan de andere. Voor wie er moeite mee heeft, de volgende tips: - Eet langzaam. Het duurt zo’n twintig minuten voordat de hersenen de informatie ”verzadigd” signaleren. - Eet veel eiwitrijke en vezelrijke voedingsmiddelen. Die verzadigen heel goed, volgens de afslankorganisatie Weight Watchers. - Eet kleine porties. De hersenen zouden meer geprikkeld worden door meerdere kleinere hapjes dan door grote hoeveelheden tegelijk. - En als dat niet helpt: eet met stokjes;-).

DIKKE OGEN Vochtkussentjes onder de ogen: hoe ouder je wordt, hoe langer ze ’s ochtends blijven zitten. De oorzaak kan van alles zijn: een allergie, slecht slapen, medicijnen of te zout eten. Tip van het Oogziekenhuis in Rotterdam: leg voor het slapengaan een natte washand of koude kompressen op de ogen. Comfortabel klinkt dat advies niet als je een zij- of buikslaper bent. Je kunt ook ’s ochtends ijsblokjes in een washand doen of een schijfje komkommer pakken en dat een tijdje op je ogen leggen.

Darmgezondheid en alzheimer Het UMC Groningen gaat bestuderen hoe de darmen kunnen worden ‘ingezet’ tegen hersenaandoeningen zoals parkinson, alzheimer en bipolaire stoornissen. “Darmgezondheid beïnvloedt de hersenfunctie sterk en op veel verschillende manieren”, zegt UMCG-hoofdonderzoeker Iris Sommer. Het doel van het onderzoek

terdege *

20 JANUARI 2021

is om symptomen van de hersenziekte te verminderen, het ziekteverloop positief te beïnvloeden en de mentale gezondheid te verbeteren. Als het onderzoek slaagt, hebben bijna een half miljoen Nederlanders met een hersenaandoening hier direct profijt van, aldus het UMCG.

COLUMN

Dat is het: sámen Het was dinsdagmorgen, vijf minuten voor negen. Samen met mijn ouders zat ik in de wachtkamer van het Sophia Kinderziekenhuis. We waren niet de enigen. Om ons heen speelden kinderen en staarden tieners naar hun telefoon, terwijl ouders een praatje maakten. Sommige mensen kende ik, die kwam ik regelmatig tegen doordat we dezelfde arts hadden. Dezelfde arts die nu al 25 minuten op zich liet wachten. Zo, ze begint wel lekker laat vandaag”, merkte een vader op. Ach, dat zijn we toch wel van haar gewend”, reageerde iemand anders. Precies op dat moment zwaaiden de klapdeuren open en kwam ze, haar witte jas wapperend, binnengesneld,

ónze dokter V. Hadden jullie het nou over mij?” vroeg ze quasi verbaasd. Er werd gelachen. Niemand kon ooit boos op haar zijn. Haar glimlach was te vrolijk en haar betrokkenheid te groot. En hoewel ze nooit genoeg tijd had, máákte ze voor iedereen zo veel tijd als nodig was. En zelfs een beetje meer. Ze was een van de negen artsen die ik heb gehad. Ook aan de anderen heb ik mooie herinneringen. Aan dokter H. mijn lieve, allereerste arts die me vaak begroette met: Ha meis.” Aan dokter G., die mij ooit met heel veel overtuigingskracht uitlegde dat ik een sonde nodig had en het als enige voor elkaar kreeg dat ik mijn angst en koppigheid wist te overwinnen. Aan dokter B., met haar grappige Engelse accent, die altijd zo meedacht, meevoelde. Aan dokter P.H., mijn arts in het Prinses Máxima Centrum, aan wie ik op zijn verzoek mijn columns mail. Soms heb je tijd nodig om aan een arts te wennen. Dat was ook zo bij mijn eerste arts in de volwassenzorg. Kwam het door dat moeilijke, eerste gesprek over alle risico’s van een tweede stamceltransplantatie? Doordat artsen in de volwassenzorg andere vragen stellen en wellicht wat directer zijn? Haar houding? Mijn houding? Ik weet het niet. Maar wat ik wel weet, is dat ik mijn tranen maar nauwelijks kon bedwingen toen ze drie maanden geleden afscheid nam omdat ze met pensioen ging. Zelf zei ze: We hebben samen zo veel meegemaakt, Willemarijn.” Dat is het. Sámen. Tijdens die lange, moeilijke periode is ze steeds meer ”mijn dokter” geworden. En al ”mijn” artsen hebben een bijzonder plaatsje in mijn hart. WILLEMARIJN VERHEIJ WERKT ALS ONDERWIJSASSISTENTE OP EEN BASISSCHOOL EN IS KOMENDE TIJD BEZIG MET EEN CURSUS AAN DE SCHRIJVERSACADEMIE. SCHRIJVEN VINDT ZE ERG LEUK NAAST LEZEN EN CREATIEF BEZIG TE ZIJN. SINDS HAAR ACHTSTE JAAR IS ZE ZES KEER BEHANDELD VOOR LEUKEMIE.

terdege *

20 JANUARI 2021

r e d n O ns o

4 1

Op DV 23 januari zijn onze ouders en opa en oma Slagboom 45 jaar getrouwd! Van harte gefeliciteerd en bovenal Gods zegen toegewenst in alles. Een ijne dag! Liefs van de kinderen en kleinkinderen. Hun adres: Olykamp 6, 3343 ED Hendrik-IdoAmbacht.

Op 18 december waren onze (o)pa en (o)ma, Herman Versteeg en Hannie Versteeg-Kok, 50 jaar getrouwd. Wij wensen jullie Gods onmisbare zegen toe. Liefs van jullie kinderen en kleinkinderen. Haarstraat 46, 4176 BL Tuil.

Lieve (o)pa en (o)ma Fokker, 19 december 1975 was jullie trouwdag. Van harte gefeliciteerd! Gods zegen toegewenst voor de toekomst! Liefs van kinderen en kleinkinderen. Zeegravensingel 94, 8271 KM IJsselmuiden.

Lieve oma Schouten, dank voor de mooie babynestjes die u in korte tijd voor ons hebt gemaakt. Dikke kus van JaĂŤl Blom (2-8-2020), Nadia Riphagen (3-8-2020) en Manuel Schouten (1210-2020).

terdege *

20 JANUARI 2021

Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

Op 21 december waren onze lieve (o)pa en (o)ma Lagerweij-Koudijs 50 jaar getrouwd. We willen hen van harte feliciteren en Gods onmisbare zegen toewensen. Liefs van jullie kinderen, kleinkinderen en achterkleinkind. Westzoom 29, 6741 CS Lunteren.

Op 22 januari hoopt onze neef Jan Metselaar 20 jaar te worden. Jan is op 7 januari verhuisd naar begeleid wonen op de Wilgenhoeve. Een kaartje zal onze boer erg leuk vinden! Klein Gooswilligenweg 1, 3925 MG Scherpenzeel.

Lieve oma, Is er een knoop van een broek? Zit er een gaatje in een maillot? U maakt het allemaal zo! Ook namens mijn broers en zussen, bedank ik u voor deze klussen. We hopen dat u dit nog lang mag doen. U krijgt van mij hiervoor een dikke zoen. Groetjes van Nienke.

Op 21 december waren Hans en Joke BrouwerVerheij 50 jaar getrouwd. We willen hen hiermee feliciteren en hun Gods onmisbare zegen toewensen. Een kaartje sturen kan naar Talingpad 6, 4251 VL Werkendam. Veel liefs van jullie kinderen en kleinkinderen.

terdege *

20 JANUARI 2021

â&#x20AC;&#x17E;Ik zag die vieze honden en ben omgedraaidâ&#x20AC;? 56

MIJN WERK

Kijken achter de voordeur Al bijna een halve eeuw is Gert Kattenberg (63) actief als verhuizer. Het liefst trekt hij er zelf opuit. ”Je deelt lief en leed met mensen. Een heel enkele keer draai ik bij de voordeur om.” tekst: AD ERMSTRANG beeld: SJAAK VERBOOM EN MONDIAL KATTENBERG

terdege *

20 JANUARI 2021

MIJN WERK

ij is net baas af. Gerts zoon Henk (32) heeft in december het roer over genomen. Een van zijn andere kinderen, Christiaan (26), is even eens actief in het Veluwse bedrijf. De overname betekent niet dat de geboren verhuizer ermee ophoudt. Met een brede glimlach: „Ik heb nu nog meer tijd om klanten te bezoeken.” In 1983 nam Gert het bedrijf over van zijn vader. Gert’s opa was de oprichter ervan. Die begon aanvan kelijk met een bodedienst tussen Nunspeet en Harderwijk. Toen Gert in het bedrijf kwam, werden de verhuizingen met een handvol mensen geklaard. Momenteel telt Mondial Kattenberg Verhuizingen, zoals de verhuizer nu officieel heet, rond de 65 werknemers. Het aantal vrachtwagens is toegenomen tot 22. Het verhuisbedrijf neemt, sa men met enkele collega’s in andere delen van het land, een vooraan staande positie in bij verhuizingen binnen de gereformeerde gezindte.

U STOND VAAK BIJ PREDIKANTEN VOOR DE DEUR. „Dat doen we nog steeds. Veel dominees uit verschillende kerk verbanden kiezen voor een re formatorische ondernemer. We hebben ook regelmatig predikanten naar Amerika of Canada verhuisd. En terug. Wij zorgen ervoor dat de containers keurig ingepakt in de haven staan, aan de andere kant neemt een ander verhuisbedrijf het onder onze verantwoordelijkheid over. Vroeger lieten we dat via een kantoor in Rotterdam regelen, nu doen we dat via Mondial Movers.” WAT IS DAT? „Begin jaren negentig kwamen de zogenaamde Europese aan bestedingen. Grote bedrijfsover 58

terdege *

20 JANUARI 2021

stijgende verhuizingen werden aan regels gebonden. Daarom hebben verhuisbedrijven samenwerkings verbanden opgericht. Een ervan is Mondial Movers, waarin negentien verhuizers samenwerken, allemaal zelfstandige familiebedrijven. We kopen gezamenlijk in en helpen elkaar.” WIE ZIJN –BUITEN DE ACHTERBAN– JULLIE KLANTEN? „Op de Veluwe was defensie altijd een belangrijke opdrachtgever en we hebben veel opdrachten uit de zorgsector, het onderwijs en van bedrijven. Zo is gehandicapten organisatie Philadelphia een van onze oudste vaste klanten. Verder zijn we actief in de meubellogis tiek. Ook verzorgen we vervoer van bouwmaterialen voor vaste op drachtgevers.” WAT IS ER IN DE LOOP DER JAREN VERANDERD? „Verhuizen is ook een kwestie van facilitaire dienstverlening gewor den. Zo hebben we al enige tijd een eigen servicemedewerker bij Philadelphia en bij de gemeente Amersfoort. Wij weten de weg in de verschillende panden en verzorgen met collega’s de opleidingen voor servicemedewerker en zorgver huizer. Particulieren kunnen een zogenaamde handyman inhuren. Die is bijvoorbeeld verantwoorde lijk voor het ophangen van schil derijen, lampen, gordijnrails, dat soort dingen. Steeds meer zijn wij er voor kleine reparaties en nemen we het werk van conciërges en huismeesters over.” OVERZEE IN SAMENWERKING MET COLLEGA’S, HOE GAAT DAT OP HET VASTELAND VAN EUROPA? „Verhuizingen naar Oostenrijk, Zwitserland, Italië en ZuidDuits

land doen we meestal zelf. Het betreft vooral expats, gepensi oneerden en de laatste jaren in toe nemende mate mensen die ruimte zoeken. Bijvoorbeeld in Italië of Zweden.” HEB U NOG RECHTSTREEKS KLANTENCONTACT? „Dat doe ik het liefst. Ik maak graag offertes en hoop dat, ook nu ik de leiding heb overgedra gen, te blijven doen. Al vijftig jaar kom ik bij allerlei mensen over de vloer. Daar heb ik echt lol in. Als je precies wilt weten hoe het zit, kun je er eigenlijk niet omheen om een kijkje te nemen. Hoe ziet de kelder eruit, wat ligt er op zolder? Dat soort dingen. Ik weet graag wat voor vlees ik in de kuip heb.” DAT VALT WELEENS TEGEN? „Je ziet soms gekke dingen. Ik weet nog dat ik in een huis kwam waarin een oudere mevrouw tientallen jaren had gewoond. Ze was enkele maanden in een verzorgingstehuis opgenomen, toen ze overleed. Een neef kreeg de opdracht de villa te verkopen. Er was sinds 1955 nooit iets met een stofdoek aangeraakt. Het was echt een al stof. Niet echt vies, maar wel pikzwart. De kelder lag tjokvol met gevulde weckfles sen uit de jaren zestig. Er was al die tijd nooit behangen. Verder tref ik regelmatig de nodige narigheid, bijvoorbeeld bij echt scheidingen. Ik denk aan de man die tijdens het weghalen van de spullen keihard het liedje ”Ik ben gelukkig zonder jou” draaide.” ZIET U ER WELEENS VAN AF OM IEMAND TE VERHUIZEN? „Zelden. Maar ik ben wel een keer omgedraaid toen de deur openging en ik op een aantal vieze honden stuitte. Overal lag stront. Je maag

keerde ervan om. „Sorry mevrouw, ik ga u niet verhuizen” was mijn reactie. Ik ben omgedraaid. Maar, om misverstanden te voorkomen: zeker 95 procent van m’n klanten bestaat uit heel normale en nette mensen.” HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? „We zitten nu op vier locaties. Op industrieterrein De Kolk in Nunspeet hebben we onlangs een nieuwe loods gebouwd. Bedrijven én particulieren maken gebruik van die opslag, er staan nu 230 containers. We bouwen daar een hal van 3000 vierkante meter voor de open overslag van nieuwe meubelen. Verder komt er een kantoorpand. Straks zit alles weer op één plek.” WAT ZIJN DE JONGSTE ONTWIKKELINGEN IN DE SECTOR? „Een tijdlang waren we bang dat het met de particuliere markt dezelfde kant zou opgaan als in de Verenigde Staten. Daar laten veel mensen hun complete inboedel achter als ze gaan verhuizen. Dat gebeurt hier tegen de verwachtingen in niet. Wel zie je dat beter gesitueerden en mensen met twee inkomens geen zin hebben om te sjouwen. Ze besteden alles uit. Een van de jongste trends is de trek vanuit de steden naar het platteland, vermoedelijk als gevolg van corona.”

,„Mensen willen niet sjouwen”

WAT BETEKENDEN DE FINANCIËLE CRISIS EN CORONA VOOR KATTENBERG? „Bij de financiële crisis hadden we net een grote opdracht van het ministerie van OCW. Corona gaf dit voorjaar een dip, maar dat is daarna weer aangetrokken. We hebben een groeispurt meegemaakt. Dat is mede te danken aan de inzet van onze medewerkers en we zijn daarin ook gezegend.”

terdege *

20 JANUARI 2021

Elke week een keer vis eten is heel gezond. Maar dat gaat wel ten koste van bedreigde vissoorten. Zijn gefrituurde kwalsticks misschien de oplossing? tekst: BART VAN DEN DIKKENBERG

heidsgehalte, zoals walvissen en zeeschildpadden, krijgen vaak niet de bescherming die ze verdienen”, zegt Leslie Roberson, bioloog aan de universiteit. „Veel vangst wordt bovendien geëxporteerd als ”zeevis”, zonder de afzonderlijke soort te vermelden. De werkelijke omvang van de vangst van bedreigde soorten wordt daardoor enorm onderschat.”

Vuil waswater Plastic in de oceanen is een groot probleem. Er is nu ook nieuwe bron van plasticvervuiling opgedoken: de wasmachine. Al sinds 1950 spoelen met het waswater synthetische microvezels uit kleding naar het oppervlaktewater. Het gaat momenteel jaarlijks om 5,6 miljoen ton aan polyester- en nylondeeltjes. „Maar die hoeveelheid is waarschijnlijk nog te laag geschat”, meent de Amerikaanse gezondheidswetenschapper Paul Harvey. De vervuiling met synthetische microvezels groeit elk jaar nog steeds fors. Een oplossing voor dit probleem is niet in zicht.

terdege *

20 JANUARI 2021

ASTRONOMIE

MILIEU

Knapperige kwal in plaats van tonijn of tong? Wetenschappers van de University of Queensland (Australië) zien dat wel zitten. Chinezen eten immers al 1700 jaar kwal, en er dobberen er genoeg rond. In tegenstelling tot de ruim honderd vis- en schildpadsoorten, die volop worden gevangen maar ook ernstig bedreigd zijn. „Soorten met een laag aaibaar-

BIOLOGIE

KWAL OP JE BORD

In pi dagen om de ster

uit de Het geta l pi (3,14) is overbekend roppe het wiskunde. Wie de omtrek of heeft n, kene vlak van een cirkel wil bere hun n ofde gelo ermee te maken. Astronomen laexop dat ogen niet toe ze ontdekten ster neet K2-315b in 3,14 dagen om zijn daar doet (K2-315) cirkelt. De aarde g de 365,25 dagen over. Toepasselijk kree zich ndt bevi planeet de bijnaam Pi. Hij r op een afstand van zo’n 186 lichtjaa zo net a bijn is van de aarde. De planeet opomlo me groot als de aarde. De enor sesnel heid bedraagt 81 kilometer per ster zijn bij conde. Hij staat zo dicht zo’n dat het oppervlak van de planeet de Met . 450 graden Celsius moet zijn Webb s Jame toekomstige ruimtetelescoop wat len erha willen de astronomen acht zware voor soort planeet K2-315b is: een et. lane gasp rots- of juist een lichte

KENNIS VAN ZAKEN

Extreem sterk en zwaar Als één stof een plaats in het Guinness Book of Records moet krijgen, is het wel de ”kernpasta” van een neutronenster. Deze is volgens berekeningen van onderzoekers van de McGill University (Canada) 10 miljard keer zo sterk als staal. Een sterker materiaal is er in het heelal niet te vinden. In een neutronenster heerst een enorme zwaartekracht, die op aarde meetbaar is. Deze immense kracht perst atomen in de ster zo extreem op elkaar dat de atoomkernen (protonen en neutronen) zelf een nieuw materiaal vormen: de kernpasta. Deze pasta is enorm zwaar. Een bolletje met een diameter van 10 centimeter weegt evenveel als de hele Mount Everest. Een neutronenster met een doorsnede van 24 kilometer weegt daardoor evenveel als 3330 aardbollen.

Poolse duikers claimen het wrak van een Duits schip uit WO II te hebben gevonden dat misschien een decennia oud mysterie oplost – de verblijfplaats van de legendarische Amberzaal, ook wel het achtste wereldwonder VERDWIJNING VAN DE AMBERZAAL 1716: Amberzaal door de Pruisische koning Frederik Willem I geschonken aan de Russische tsaar Peter de Grote, die hem installeerde in het Catherinapaleis in Tsarskoje Selo, buiten Sint Petersburg 1941: Paleis leeggeroofd door nazi’s – inhoud van Amberzaal ontmanteld en naar de Duitse stad Königsberg (huidige Kaliningrad) gebracht, waar hij in een kasteel aan de Baltische kust werd gereconstrueerd

GRAPHIC

Amberzaal misschien in nazischeepswrak

Amberzaal in 1917. Barokke kamer gedecoreerd met 5,5 ton amber, goud en halfedelstenen

1944-45: Bombardement geallieerden verwoest stad – Amberzaal spoorloos

Sint-Petersburg RUSLAND

e Z ee

Wrak van ss Karlsruhe

DUITSLAND

Ustka

Kaliningrad (RUSLAND)

POLEN 250 km

ONTDEKKING VAN SS KARLSRUHE 11 april 1945: Stoomboot vertrekt van Königsberg met 1.083 mensen en honderden tonnen vracht aan boord, als onderdeel van Operatie Hannibal – de evacuatie van meer dan 1 miljoen Duitse troepen, op de vlucht voor het oprukkende Rode Leger

13 april: Karlsruhe voor Poolse kust door Sovjet-gevechtsvliegtuigen tot zinken gebracht, 933 passagiers komen om september 2020: Duikteam van Poolse Baltictech lokaliseert wrak Karlsruhe op zeebodem op 88 m diepte. Team in afwachting van officiële toestemming om kratten te lichten

Is de legendarische Amberzaal van tsaar Peter de Grote weer terecht? Poolse duikers claimen terdege dat ze dit20”achtste wereld- 61 * JANUARI 2021 wonder” hebben aangetroffen in het wrak van de SS Karlsruhe.

Pijnlijk en

ontsierend Spataderen: de een heeft er een paar, bij de ander zitten de benen er helemaal onder. De dikke, blauwpaarse aderen zijn ontsierend, maar kunnen ook vermoeide, zware benen veroorzaken. De behandelingen worden gelukkig steeds beter, zegt chirurg Andres van Goethem. tekst: FIJA NIJENHUIS beeld: GETTY IMAGES

GEZONDHEID

pataderen komen veel voor: driekwart van alle tachtigplussers heeft er last van. Deze aderen kunnen echter ook op jonge leeftijd al ontstaan. Dan speelt erfelijkheid nogal eens een rol. Harrie van Burg (52) kan erover meepraten. Al voor zijn twintigste kreeg hij last van zijn benen. „Ik zat op voetbal en in de winter was ik bij groepstraining nauwelijks vooruit te branden. Mijn benen deden pijn en voelden zwaar. Er was toen nog niets aan te zien. Op mijn 21e ben ik ermee naar de huisarts gegaan en die constateerde spataderen. Mijn vader had ze ook. En mijn dochter van 25 heeft ze nu ook al.”

KORTE BROEK Een kwestie van erfelijkheid dus, in Van Burgs geval. Hij is een uitzondering, weet hij ook, in verschillende opzichten: een op de vier mensen met spataderen is man. Daarnaast is er bij hem geen sprake van enkele spataderen. „Mijn benen zitten er helemaal onder. Ze zijn totaal verkleurd.” Een korte broek draagt hij alleen op de camping. „Maar voetballen doe ik nog elke week. Dan draag ik lange kniekousen. En ik heb een wat langere korte broek aan. Niet dat ik me schaam, maar ik vind mijn benen voor anderen een te shockerend gezicht.”

ZWAKKE KLEPPEN Spataderen kunnen ontstaan door zwakke kleppen in bloedvaten. Dat zit zo: bloed in de benen moet tegen de zwaartekracht in omhoog worden gestuwd. Klepjes in de vaten voorkomen dat het bloed direct weer naar beneden terugstroomt. Als die klepjes zwakker zijn, of als ze niet meer goed sluiten, kan het bloed erlangs en stroomt het toch terug naar beneden. Doordat de druk dan hoger is, worden de aderen wijder en kunnen ze door de huid heen zichtbaar worden. Niet alleen erfelijkheid is een risicofactor voor het ontwikkelen van zwakke kleppen, met spataderen tot gevolg. Ook als je elke dag veel staat, loop je meer kans ze te krijgen. Kappers, winkelmedewerkers en leerkrachten lopen dus bovengemiddeld risico. Ook zwangerschap kan spataderen veroorzaken of verergeren: hormonen zorgen ervoor dat de wanden van de

bloedvaten in de benen slapper worden. De groeiende baarmoeder maakt bovendien het terugstromen van het bloed naar boven moei lijker. Daardoor ontstaat soms een stuwing in de benen, wat kan leiden tot spataderen.

Spataderen voorkomen? „Bewegen is het belangrijkste advies”

LASEREN Lang niet iedereen heeft last van de dikke, zichtbare aderen. Maar heb je vaak een zwaar, vermoeid gevoel in de benen en doen ze pijn, dan kan een behandeling helpen. Harrie lag al op zijn 21e in het ziekenhuis om zijn spataderen te laten ”strippen”. „De spataderen worden dan operatief verwijderd.” Hij moest drie dagen in het ziekenhuis blijven. Strippen is een behandeling die nu niet meer wordt uitgevoerd, vertelt chirurg Andres van Goethem van de Braamkliniek in Assen, gespecialiseerd in het verwijde ren van spataderen. „Tegenwoordig heb ben we patiëntvriendelijker manieren. Bij strippen is verdoving nodig en er ontstaan de nodige wondjes die moeten genezen. Dat kost tijd. Kenmerk van de huidige behandelingen is dat er zo min mogelijk gesneden wordt, waardoor mensen sneller weer mobiel zijn.” Van Goethem noemt de laserbehandeling, waarbij een spatader aan de binnenkant wordt verwarmd met een draadje en zo wordt dicht geschroeid. „Laseren geeft heel goede resulta ten. Er is, vergeleken met strippen, veel minder kans dat de spatader op dezelfde plek terugkomt. Ook het genezen gaat sneller. Je hoeft je been geen rust te geven, in principe is het mogelijk om de dag na de behandeling weer aan het werk te gaan.” Harrie heeft ook ervaring met laseren. „Maar bij mij komen de spataderen altijd weer terug. Er is van alles geprobeerd, maar er is gewoon niets aan te doen. Ik ben feitelijk uitbehandeld.” Bij een aantal mensen zijn spataderen inderdaad een hardnekkig probleem, erkent Van Goethem, zeker als er aanleg in het spel is. De behande lingen worden volgens hem wel steeds beter.

GEZONDHEID

Britse en Franse onderzoekers werken bijvoorbeeld aan een manier waarbij aderen van buitenaf worden dichtgebrand. Er komt geen mes komt aan te pas: het dichtbranden gebeurt met radiogolven. Vergelijk het met een magnetron, legt Van Goethem uit. Deze nieuwe ont wikkeling verkeert nog in een vroeg stadium, maar lijkt veel belovend. „Het werkt. Maar er moet nog uitgebreider onderzoek naar gedaan worden voor het op de markt komt.” Een andere nieuwe behande ling die al wel op verschillende plekken in Nederland aangebo den wordt, is Venoseal. „Hierbij worden spataderen via een heel klein prikgaatje dichtgelijmd. Dat betekent dat er minimale verdoving nodig is.” De be handeling wordt niet vergoed door de zorgverzekering, omdat nog niet voldoende aangetoond zou zijn dat die werkt. „Je bent er 2000 euro aan kwijt”, weet de chirurg. De meeste spataderbehandelingen worden vergoed als er een medische aanleiding voor is, zoals pijn en een zwaar gevoel in de benen. Heb je geen last, maar vind je je spataderen lelijk, dan zijn de kosten meestal voor jezelf.

BLOEDINGEN Spataderen kunnen trouwens een naar bijeffect hebben: als er te veel druk op staat, kunnen ze barsten. Niet gevaar lijk, volgens Van Goethem, wel heel vervelend en pijnlijk. Ook die bloedingen heeft Harrie van Burg al een paar keer meegemaakt. „Het bloed spuit er dan echt uit. Dan moet ik meteen mijn been omhoog houden, zodat de druk eraf

gaat, en daarna gaat er verband omheen. Het is een piepklein wondje, maar het duurt maanden voordat het genezen is en het doet ongelooflijk veel pijn.” Harrie draagt dagelijks steunkousen. „Die helpen mij het meest. Als ik ze niet draag, heb ik aan het eind van de dag klompvoe ten: allemaal vocht. Je ziet mijn enkels niet meer.” Want dat is dus een ander bij komend probleem van spataderen: als er te veel bloed in de benen blijft, neemt de druk op de aderen zo veel toe dat er vocht door de aderwand kan ‘lekken’. Gevolg is dat benen en enkels opzwellen. Steunkousen, of eigenlijk compressiekousen volgens chirurg Van Goethem, kunnen goed helpen bij klachten door spataderen. „Ze nemen de druk weg en verminderen enigszins de kans op nieuwe spataderen. De kousen zien er trouwens allang niet meer zo uit als vroeger: dik en bruinkleurig. Ze zijn bijna net zo dun als een panty.” Hij raadt ze preventief aan aan mensen met een staand beroep en aan zwangere vrou wen, dus ook als ze (nog) geen spataderen hebben. „Steunkousen kunnen nooit kwaad als je druk en vermoeidheid in je benen begint te voelen. Ze kunnen dan zelfs pret tig zijn om te dragen. Ze bestaan in vier klassen: 1, de lichtste ondersteuning, is in de winkel te koop; vanaf klasse 2 moeten de kousen aangemeten worden.” Tot slot: kun je zelf iets doen om spataderen te voorkomen? Van Goethem: „Bewegen is het belangrijkste advies.” Zorg dat je niet te lang stilzit of staat. De benen omhoog leggen als je zit is een goede manier om de druk in de benen te verlichten. „En let op je gewicht”, raadt de chirurg aan. Helemaal zeker is het niet, maar het lijkt erop dat overgewicht spataderen kan verergeren. Harrie van Burg heeft een zittend beroep, maar probeert zo actief mogelijk te zijn. Hij haalt met plezier meerdere keren per dag koffie voor zijn collega’s. Kortom, zegt Van Burg: „Er is met spataderen te leven.”

terdege *

20 JANUARI 2021

(advertorial)

KOKEN OP INDUCTIE is echt een vooruitgang EEN NIEUWE KEUKEN MET EXTRA KASTRUIMTE, KAN DIT? JAN EN TINY UIT BERGEN OP ZOOM WILLEN GRAAG EEN GROTERE KEUKEN BINNEN HUN BESTAANDE KEUKENRUIMTE. OP NAAR ARDI KEUKENS, DAT WAS 28 JAAR GELEDEN OOK GOED BEVALLEN.

Tussentijds zijn alleen het fornuis en de afzuigkap een keer vervangen. Nu zijn ze in hun nopjes met hun nieuwe keuken. “Zo blij. Het ziet er allemaal zo mooi en keurig uit!” vertellen ze vergenoegd. De showroom van Ardi Keukens biedt ontzettend mooie keukens, eentje springt er wat Jan en Tiny betreft echt uit. Het is een houten keuken met een zwart gemarmerd werkblad. De noesten en de unieke, grillige vormen die je bij hout ziet vindt meneer prachtig. GLINSTER Nu de keuken gerealiseerd is, blijkt dat ze echt een goede keus hebben gemaakt. De keuken vangt vrij veel daglicht op en dan komen de witte plekken in het werkblad mooi tot hun recht. Wanneer de verlichting boven de keuken aangaat ontstaat een totaal andere sfeer door het samenspel tussen de donkere en lichte delen in het aanrecht. Heel anders dan overdag. De nieuwe houten keuken is het moment om over te stappen van gas op inductiekoken. “Wat is dat een vooruitgang,

WARMHOUDLADE VOOR BETER KOKEN

Met de warmhoudla is Tiny zo in haar sas. Wanneer ze lekker aan het kokkerellen is en de gebakken aardappeltjes zijn gaar, dan plaatst ze de schotel in haar 70 graden warme lade en zo kan het gerecht het zeker wel een uurtje uithouden zonder te verpieteren. Ideaal want je kunt je in alle rust weer op het volgende concentreren. zeg. Het gaat snel, het gaat makkelijk, het gaat schoon. Wat wil je nog meer! Er is geen warmteverlies langs de pan,” Jan gniffelt een beetje als hij vertelt dat hij ronde rubberen matjes heeft gekocht voor op de inductiekookplaat. Deze legt hij neer zodat hij zeker weet dat een eventueel niet helemaal schone pan zou krassen op de plaat. Stel dat. Volgens hem werkt inductie net zo goed met de matjes als zonder. Jan: “En ik vind het ook nog decoratief staan wanneer de kookplaat uitgeschakeld is.” KOFFIECORNER In de keuken zien we een extra kast naast de deur. Het lijkt een buffetkast maar hij fungeert als kofiehoek. “Dat bevalt prima. Het werkt heel ijn,” vertelt Jan.

GEDEGEN De keuken is getekend door een verkoopster die goed wist waar ze het over had. “Ze deed het heel netjes. Om eerlijk te zijn is je verwachting toch dat je door een heer wordt geadviseerd, maar deze dame deed niet onder voor een man. Ze wist heel goed waar ze over sprak, ook wanneer het aankwam op technische speciicaties,” bekent Jan. Aan deze keuken ging een forse verbouwing vooraf. Vloerverwarming werd aangelegd, nieuwe tegels kwamen, alles werd vernieuwd, op het plafond en de keukengordijnen na. Ook een nieuwe eettafel werd gekocht, en ziedaar, deze keuken heeft een complete metamorfose ondergaan.

DUITSE DEGELIJKHEID De montage is uitstekend verlopen. “Heel, heel geweldig. We hebben een Duitse keuken en ik heb zelf gezien hoe netjes alles was verpakt, keurig gewoon. Je kunt zien dat dit een kwaliteitskeuken is. De binnenkanten van de kasten hebben hetzelfde beeld als de kastfronten. Bij inferieure keukens zie je nog wel eens dat de kasten aan de binnenkant heel eenvoudig en wit zijn afgewerkt. Nou, dat is hier niet het geval. Duitse degelijkheid,” sluit Jan af.

ARDI KEUKENS IN SINTANNALAND IS ONDERDEEL VAN DB KEUKENGROEP DB KeukenGroep bestaat daarnaast uit de volgende bedrijven: Arma Keukens en Sanitair in Nunspeet, Pelma Keukens in Goes, Adee Keukens in Rijssen, Avanti Keukens in Kesteren, Keur Keukens in Haarlem, Artic Keukens in Utrecht en Anovi Keukens in Berkel en Rodenrijs.

Op de gre ns van bos en het centrum Nunspeevan t!

Hotel-Appartementen De Oude Hamer is zeer rustig en charmant gelegen in Mechelen in het Geuldal op een van de mooiste panoramaplekjes. Prachtige ligging temidden van glooiende hellingbossen, heuvels en dalen, omgeven van natuurschoon. Uitermate geschikt als start- en eindpunt voor dagtripjes naar bv. Maastricht, Valkenburg, het drielandenpunt in Vaals, Monschau en de Ardennen en Eifel etc.

Ideaal voor natuurliefhebbers en rustzoekers. Gemoedelijke, ongedwongen sfeer.

Voor meer informatie: www.stolpenheim.nl Voor meer informatie: www.stolpenheim.nl Elspeterweg Elspeterweg 88

8071 8071 PA PA Nunspeet Nunspeet

TT (0341) (0341) 27 27 47 47 27 27

Escudostraat 11 2991 XV Barendrecht 010 438 41 63

w ww. s l a a p we l. n l

Voor meer informatie kijk op www.deoudehamer.nl - Tel. 043 - 455 13 91

Al meer dan 30 jaar

DÉ SPECIALIST!

AV E K • H O M E C OL L E C T I ON • P U L L M AN • T E M P U R • VAN DY C K E. A .

Win een weekendje weg

TERDEGE LIVE!

Dinsdag 26 januari | 20.00 uur

SPECIALE GASTEN TIJDENS DEZE AVOND ZIJN:

Johanne van Vulpen.

* * Martien*van der Zwan, * * Gert van* Hoef,

HAAR ZOONTJE BOAS (2),

OVERLEEFDE EEN SEPTISCHE SHOCK (ZIE PAG. 26) EIGENAAR VAN

Vakanz

ZORGT VOOR EEN MUZIKALE NOOT (ORGEL)

DOE MEE MET ONZE

spannende Kahoot! quiz

EN WIN

EEN FIJN WEEKENDJE WEG, BESCHIKBAAR GESTELD DOOR VAKANZ.

Kijk je mee? Meer info zie terdege.nl/evenementen terdege * 20 JANUARI

2021

NATUUR

Als er enkele dagen sneeuw ligt, moeten vossen ook overdag op jacht. Met hun scherpe gehoor weten ze muizen die onder het sneeuwdek lopen te lokaliseren. Maar vervolgens op exact de juiste plek de sneeuw in duiken, dat is nog wat anders. Net mis!

UIT DE PASTORIE

Herinnering Toen ik –van 2000 tot en met 2004– als predikant in Springford stond, stuurde ik elke week een fax naar onze familie in Nederland. Op 22 augustus 2002 schreef ik: „Lieve Mama en familie, een halfjaar is het geleden dat we werden opgeschrikt door het droevige bericht, midden in de nacht, dat Papa dit tijdelijke leven had verlaten, om de nimmer eindigende eeuwigheid aan te doen. Die eeuwigheid waarover hij zo veel, zo heel veel dacht en sprak, ook in het dagelijkse gebed aan tafel: „…om bezig te zijn met de dingen der eeuwigheid…” Een halfjaar is het alweer geleden dat hij die onbekende wereld, waarover we niets, niets weten dan alleen vanuit Gods Woord, binnentrad. O, ik huiver bij het schrijven. Wat zal dat voor hem zijn geweest en nóg zijn?! Zo ondenkbaar en onbevattelijk voor ons, die met onze ziel niet buiten het lichaam kunnen treden, om te geloven dat Papa’s ziel, nu ik dit schrijf, zich volledig bewust is van de geestelijke wereld. Wat is het leven anders dan een voorbereiding op die toekomst, waaraan geen einde en waarin geen verandering komt?! Dat heeft Papa ons steeds weer

Een halfjaar is het geleden dat hij die onbekende wereld binnentrad

voorgehouden: zó moeten wij leven, élke dag. Zo moeten we elke euro of dollar uitgeven; zó elk uur besteden; zó de tijd uitkopen. Want we leven maar één keer en we sterven maar één keer. En we kunnen het nooit, nooit meer overdoen. Eenmaal vergist, is voor eeuwig vergist. We kunnen het dan ook niet wagen op een ”misschien”. Daarom is ons leven uiterst ernstig. En nu zijn wij aan de beurt; wie het eerst? Zijn wij vandaag bereid om afscheid te nemen van het leven? En zijn wij ook ertoe bereid om van elkaar afscheid te nemen wanneer hij of zij van onze zijde wordt weggenomen? O, alles in ons aardse bestaan is zo wankel, zo onzeker. Sombere taal? „Nee”, zei Papa dan, „dat is geen sombere taal, maar dat is de werkelijkheid.” En voor hem werd het werkelijkheid… Hij weet wat wij niet weten. Dat wil zeggen, wanneer we door God werden onderwezen, weten we er iets van om voor Gods rechterstoel te staan, verantwoording af te leggen, schuldig en verdoemeniswaardig te zijn. En dan weten we er ook iets van dat God werkelijk gaarne vergevend is, om Christus’ wil. Mijn gedachten zijn zo vol. Ik kan het niet uitdrukken. En ik zou het wel willen uitschrééuwen: „O lieve, lieve familie, bereid je toch voor op die ontzaglijke dag van de Godsontmoeting!” En dit zeg ik ook tot ieder ander die deze brief leest: „Is het werkelijk goed tussen God en jou?” Ons door de duivel in slaap laten wiegen is zo gemakkelijk. Het past ons om de werkelijkheid niet onder ogen te willen zien. Geliefde familieleden, doen jullie dat ook? Alles is zo onbelangrijk bij dit ene vergeleken! Daarom sluit ik af met de hartelijke bede: „Heere, bekeer ons allen toch tot U!” Jullie liefhebbende kinderen en kleinkinderen.” Elspeet.

Ds. W. Pieters

terdege *

20 JANUARI 2021

Wie: Gerco Viveen

terdege *

20 JANUARI 2021

OUD GOUD

J.W.OOMS VERLAAT DE ALBLASSERWAARD ”Bekoorlijk”, zo noemt hij oude boeken. ”Als ik in mijn gemakkelijke stoel zit met een boek dat niet alleen oud is maar ook zo ruikt, kan ik daar mateloos van genieten.” Over het algemeen leest G.C. Viveen (58) uit Alblasserdam dan ook meer oude dan nieuwe boeken. En héél graag die van streekgenoot J.W. Ooms. tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG; beeld: ISTOCK EN G.C. VIVEEN

terdege *

20 JANUARI 2021

erco Viveen –projectleider ggz De Hoop in HendrikIdo-Ambacht– verzamelt alles wat maar enigszins te maken heeft met dé schrijver van zijn „dierbare Alblasserwaard”: Johannes Willem Ooms (1914-1974).

”EN TERWIJL HIJ ONDERGING, ZAG HIJ NOG HET KRUIS”

J. W. Ooms In Historisch Museum Het Voorhuis in Bleskensgraaf is een permanente expositie ingericht over het leven en werk van J.W. Ooms. De boeken, schilderijen en persoonlijke bezittingen van de auteur (1914-1974) worden bewaard door een speciale stichting. Meer informatie: www.jwooms.nl. Hier is ook de biografie verkrijgbaar die J. Boele in 2010 over de schrijver publiceerde.

terdege *

20 JANUARI 2021

Het begon toen hij vier decennia geleden voor de boekenkast van vrienden in Ottoland stond, „zo ongeveer midden in het gebied waar veel boeken van de mij toen nog volslagen onbekende Ooms zich afspelen. Ik greep ”Dijkleger” en begon staande voor de boekenkast te lezen. Meteen werd ik geboeid door de levensechte beschrijvingen. Dit verhaal gaat over het behoud van dijken en over mensen die zich bewust zijn van hun nietigheid tegenover het water. Je leest over tragedie en onmacht, maar ook over afhankelijkheid van de Heere hierin. Ooms weet alles zo te beschrijven dat je helemaal wordt opgenomen in het verhaal en hij laat zien waar het écht om gaat. Het werk van mensen stort in, een leven wordt weggenomen, maar dat is niet het einde. Op de allerlaatste bladzijde staat: „en terwijl Bastiaan Bikker werd meegesleurd door het ijskoude water, nam het water hem. En terwijl hij onderging, zag hij nog het Kruis, een ledig Kruis. (...) In de gedachten van Bastiaan Bikker daverden voor het laatst nog dít woord: Toch...is ...God...Liefde!” De Alblasserdammer ging op zoek. Bij kennissen, op rommel- en boekenmarkten en in antiquariaten. „Ik wilde niet alleen alles lezen, maar de boeken ook in mijn bezit hebben. De exemplaren met stofomslag zijn op zich al een juweel, de inhoud is echter niet

minder waardevol. Een enkele keer is het verhaal wat al te dramatisch of langdradig, maar het positieve, inhoudelijke overheerst altijd. Voor mij is dit literatuur! Nog een derde reden is er voor Viveens passie: „De geschiedenis van de Alblasserwaard mag niet in het vergeetboek raken. Daarom moeten we deze boeken met liefde bewaren voor het opkomende geslacht. Is het niet zo dat wanneer een volk zijn geschiedenis vergeet, het ook zijn toekomst niet kan borgen?”

IK WILDE DIT BOEK HÉBBEN, MAAR HET DUURDE BEST LANG VOORDAT IK HET WILDE LÉZEN Opvallend genoeg prijkt boven aan Viveens lijst met favoriete boeken van Ooms een titel die juist níét in de Alblasserwaard speelt. „Op een warme zomerdag was ik op een boekenmarkt aan het snuffelen naar werk van Ooms. Opeens had ik een boek in handen dat volledig afwijkt van de mij tot nu toe bekende thematiek. Een levensroman van Paulus Potter: ”De schilder van de bierkaai”. Later zou Viveen er achter komen dat Ooms ook nog een geschiedkundige roman schreef over de gouverneur van Suriname. Bij het zien van ”De schilder van de bierkaai” was zijn eerste reactie: „Verloochent Ooms hiermee niet zijn eigen schrijfstijl?” Als ik eerlijk ben, wilde ik het boek wel hebben, maar heeft het best lang geduurd voordat ik het wilde lezen. Toen werd ik echter meteen gegrepen door Ooms’ grondige kennis van de tijd en omstandigheden en –zeker niet in de laatste plaats– door de personages die het verhaal heel boeiend maken! Mijns inziens overtreft de schrijver met dit boek over Potter zichzelf. Dit verhaal móét je wel

OUD GOUD

„Nieuwsgierigheid, vragen naar zingeving, dat herken ik” overtuigen, tenzij je te fantasieloos bent om geroerd te kunnen raken door minutieuze beschrijvingen van karakters, interieur, huis en straatbeeld. Ongekend! Je ziet het gewoon voor je! Neem nu deze zin: „Paulus als klein jongetje maakt op een bijzondere manier kennis met de dood. Hij ontdekte in een mand een varkenskop, zo griezelig zo koud! Opeens wist hij, dat de dóód zo koud maakte.” Wat een inlevingsvermogen!” Verder heeft het gegeven dat de kleur van de dood blauw is, grote invloed op de latere keuze van de kunstschilder. Dat treft je als lezer, het gaat hier nota bene over een kind! Ooms weet de gedachtewereld zo puur te beschrijven.

JE LEERT DE DOOR INNERLIJKE ONRUST GEKWELDE SCHILDER GOED KENNEN Ooms was, aldus Viveen, zelf overigens ook geen onverdienstelijk schilder. „Hij heeft bijvoorbeeld de stier van Potter minutieus nageschilderd. Als auteur weet hij Potters karakter en persoonlijkheid sterk neer te zetten. Je leert de door innerlijke onrust gekwelde schilder goed kennen. En zo ontdekte ik al lezend toch gewoon weer de oude vertrouwde Ooms. Ook in dit boek verweeft hij telkens weer het geloofsleven op een mooie manier, zonder dat het bijzaak wordt.” En ja, in sommige opzichten herkent Viveen zich in de hoofdpersoon uit ”De schilder van de bierkaai”, zo erkent hij. „De nieuwsgierigheid, het vragen naar zingeving, het bewonderen van andermans –kunstzinnige– gave, de strijd van het leven, maar ook het genieten van de eenvoud in het dagelijks bestaan. Dat zie ik bij

Ooms en zijn werk, dat vind ik ook bij mezelf terug. Een prachtige passage vind ik bijvoorbeeld: „Ik wil de tovenaar van licht en donker zien, maar vooral zijn schilderijen wil ik aandachtig bekijken!” En even verderop, wanneer Paulus daadwerkelijk Rembrandt van Rijn ontmoet in diens atelier: „Paulus rilde van ontroering, toen hij de wondere lichtinval zag, welke Rembrandt op het doek getoverd had. Het licht, dat door een raam, links op het doek, naar binnen viel, was geheimzinnig en wonderlijk schoon.” Niet alleen grote schilders uit de zeventiende eeuw passeren in dit boek de revue, licht Viveen toe, maar ook gewoonten en gebeurtenissen uit die tijd. „De strijd om de leer der waarheid was toen al actueel. Het aderlaten tegen ziekten door de snijmeester komt aan de orde, de trekschuit, houten huizen, met goudleer beklede wanden van de koopmanswoningen en… de tulp! Men gaf in die dagen een vermogen uit aan een gele tulp. Achttienhonderd zilveren guldens!” Als de Alblasserdammer kijkt naar het naar zijn idee veel primitievere, rustigere leven van toen, de vroomheid in kerk en maatschappij, zou hij ook best in die tijd willen leven, denkt hij. Maar: „heel veel zal geïdealiseerd zijn. De werkelijkheid is altijd weerbarstiger dan de herinnering. In welke tijd we ook geboren zijn, het blijft een strijd om door het leven heen te komen.” Als mensen in de eenentwintigste eeuw kunnen we wel leren van het verleden, zo is zijn stellige overtuiging. „Er was heel veel ambachtskunst, meer saamhorigheid en verdraagzaamheid in kerk en maatschappij. Ooms laat ook zien

dat de relatie die een mens heeft tot zijn naaste, op welke manier dat dan ook mag zijn, altijd moet gedreven zijn door de liefde tot onze Schepper.”

HISTORISCH MONUMENT Viveen zou dit „historisch monument” juist jonge mensen willen aanraden, zegt hij. „Het is een cultuurhistorisch verhaal waarin veel namen en feiten uit het verleden een grote rol spelen. Daarnaast krijg je als lezer een indruk van het dagelijks bestaan van de eenvoudige handwerkman, de kunstschilder of een welgesteld persoon. De invloed van de overheid, de kerkelijke situatie en huiselijk lief en leed – allerlei gebeurtenissen uit die tijd worden op een prettig leesbare manier van het stof ontdaan. De moderne media, inclusief de nieuwsberichtgeving, hebben maar al te vaak een negatieve invloed op jonge mensen. Hoe weinig interesse is er nog voor (kunst)geschiedenis. Dit boek kan je daar echt enthousiast voor maken.” Zelf is Viveen als kind en puber nooit zo’n lezer geweest, maar op school konden het voorleesuurtje en de geschiedenisles hem wel boeien. „Inmiddels besef ik dat het een ongekende vrijheid is om te kunnen lezen hoe de Heere een weg is gegaan met Zijn volk, maar ook in dit lage landje bij de zee. Wij zijn altijd zo klagerig en lijken in alle opzichten op het volk Israël in de woestijn destijds! Daarom is het belangrijk om in te zien –en door te geven– dat God de Heere altijd heeft gewerkt en tot op de dag van vandaag nog werkt. Opdat wij niet vergeten Hem hiervoor te danken en te eren!”

DIT IS HET SLOT VAN DE SERIE.

terdege *

20 JANUARI 2021

Recreëren in eigen sfeer! Nienenhoek 8, 7683 SC Den Ham (OV) Tel. 0546 - 67 15 59 www.de-blekkenhorst.nl

Welkom op onze christelijke gezinscamping. U vindt onze gezellige camping in het Friese Gaasterland, midden in het merengebied en tussen uitgestrekte weilanden. Kom kamperen met uw eigen tent/ caravan, of huur bij ons een chalet of lodgetent. www.deverborgenhoek.nl info@deverborgenhoek.nl Bokkeleane 3 8571 RN Harich 0514-602065

Always moving! • Officieel Dealer/ importeur: Sun Driver, PLA, GiottiLine Campers • Verkoop • Verhuur • Reparatie • Onderhoud • Accessoir opbouw

Van den Belt Caravan & Camper • Kalanderstraat 21 • 7461 JL Rijssen 0548-513491 / 06-4718159 • info@vandenbeltcaravanencamper.nl www.vandenbeltcaravanencamper.nl

UNIEK D ESIGN & MODE RNSTE OPBOUW TECHNOLO GIE

HET AVONDMAALSFORMULIER SPREEKT OVER ”EEN MISHAGEN AAN JEZELF HEBBEN”. WAT IS DAT PRECIES? Ds. A. T. Vergunst, Carterton, Nieuw Zeeland

Een mishagen hebben betekent: walgen van het zondige in je hart en leven. Dit is een van de vruchten van het werk van Gods Geest in ons hart. Ezechiël 36:31 wijst hierop: „Dan zult u gedenken aan uw boze wegen en uw handelingen die niet goed waren, en gij zult een walging van uzelven hebben over uwe ongerechtigheden en over uw gruwelen.” Zonder dit geestelijk inzicht zijn we over het algemeen trots en arrogant. Als je daar oog voor krijgt, ga je die trots haten en jezelf mishagen. Overigens is dat ook het geval met alle andere zonden die je in je leven ontdekt. Dit mishagen is niet iets verdienstelijks. Het is niet zo dat hoe meer mishagen je over jezelf hebt, hoe meer hoop op genade je hebt. Dat is mishagen een grond van hoop te maken. Laat dat verre van ons zijn. In het formulier wordt het mishagen als een kenmerk van Gods zaligmakend onderwijs gezien. Er zijn ook veel mensen die op een andere manier een mishagen aan zichzelf hebben. Dat zijn degenen die door de zonden van anderen verwond en verminkt zijn. Ik denk aan hen die seksueel mishandeld zijn, aan hen die altijd maar gehoord hebben dat ze niet goed genoeg waren, aan hen die door gewelddadige handelingen –dat is ook pesten op school– met veel pijn in hun hart rondlopen. Velen verwonden zichzelf letterlijk. Anderen vluchten in drugs en alcohol. Ik heb met vrouwen (!) en mannen gesproken die in porno doken, als hoer gingen leven of voor homoseksuele relaties kozen, om maar van de schrijnende gevoelens van waardeloosheid af te komen! Deze mensen worstelen met een gevoel van mishagen, zelfverachting en

schaamte door wat zij moesten doormaken. Doelde Paulus op hen toen hij schreef over „hetgeen [hen die] niets is” (1 Kor. 1:28)? Want juist zij worstelen met het ‘niets’ zijn en zoeken aleiding of troost in allerlei levensuitingen die uiteindelijk niet helpen. Laat duidelijk zijn dat het avondmaalsformulier niet deze groep bedoelt. Voor hen kan deze zin verwarrend of deprimerend zijn. „Ik haat mezelf al zo diep en voel mezelf al zo waardeloos.” Voor hen heb ik een boodschap! Paulus preekte het kruis van Christus als de wijsheid en de kracht van God. Dit kruis openbaart de liefde van God juist voor zondaren, dwazen, zwakken, onedelen, voor hen die niets zijn! Hoe moeilijk is het te geloven dat Gods liefde onvoorwaardelijk is, vooral als je ziet wat je Hem aangedaan hebt! Maar dit is nog veel moeilijker te geloven als je jezelf beziet door de lens van wat anderen met je deden, hoe je ouders je behandelden, hoe je klasgenoten je pestten. Maar God kijkt niet naar je door jouw ogen of door die van hen die je zo diep bezeerden. Dan zou er geen hoop meer zijn! In het Evangelie ontvangt God ons echter zoals we zijn, om Jezus’ wil! Zelfs als jij jezelf mishaagt door wat anderen je aandeden, zie dan toch op het beeld van Gods hart zoals het in Jezus is geopenbaard. „Deze ontvangt zondaars en eet met hen.” Hoeveel van deze zondaren mannen en vrouwen waren die door mishandelingen aangetast waren, weet God alleen. Maar ze vonden een liefde in de Heere Jezus, Die hen aanvaardde met heel hun verleden. En Hij is vandaag Dezelfde als toen en zal dat altijd blijven.

terdege *

20 JANUARI 2021

15 feb ruari 12 ap ril

DIT IS HENNELY, STUDENT LERAAR BASISONDERWIJS OOK LERAAR WORDEN? BEZOEK ONZE ONLINE OPEN AVOND Onze opleidingen: • leraar voortgezet onderwijs • pedagogiek • pabo • ad-Pedagogisch educatief professional

Heb jij hart voor kinderen en jongeren? Wil je iets betekenen voor hun toekomst? Dan is Driestar hogeschool de plek voor jou. In onze lerarenopleidingen en pedagogische opleidingen staat de vorming van jou als christelijke professional centraal. We ontmoeten je graag tijdens een online open avond op 15 februari of 12 april. Meld je aan op: driestar-hogeschool.nl.

www.driestar-hogeschool.nl

reizen MET HET HELE GEZIN NAAR VADERS GEBOORTELAND

EMIGREREN: DRIE FAMILIES OVER HUN NIEUWE VADERLAND

WERELDBEDROEMDE STRATEN

terdege *

20 JANUARI 2021

terdege *

20 JANUARI 2021

MET HET HELE GEZIN NAAR VADERS GEBOORTELAND

”We gingen nét op tijd!” Wat hebben we dat inmiddels vaak tegen elkaar gezegd. Met de wereldwijde reisbeperkingen van nu hadden we onze droomreis voorlopig kunnen vergeten. De reis naar Indonesië, het geboorteland van Johan (41), stond al jaren op ons lijstje. In december 2019 was de tijd daar en het spaarpotje toereikend. tekst: LYDIA VAN ARNHEM beeld: FAM. VAN ARNHEM

Jakarta in zicht.

Fietsen met gids in Jogjakarta

F lyers verspreiden in Jakarta.

Arbeiders op de rijstvelden Poseren op de Borobudur 82

terdege *

20 JANUARI 2021

INDONESIË et is bepaald geen tussendoortje: een gezinsreis over de Indonesische eilanden Java en Bali. Java staat op het programma vanwege de ”roots” van vader Johan, Bali vooral voor de tieners in huize Van Arnhem: Hermen (17) en Roderick (15). Voor de dan 3-jarige Quinten telt maar één ding: bij papa, mama en zijn grote broers zijn, ongeacht de bestemming. Hoewel buitenlandse vakanties best aan ons besteed zijn, is een vlucht naar de andere kant van de wereld wel andere koek. De ”reis van ons leven” kende maanden van voorbereiding én voorpret. Johan, geadopteerd in 1979, wilde graag met zijn gezin zijn geboorteland bezoeken. Een jarenlange zoektocht naar biologische familie had geen concreet spoor opgeleverd. We schoven het daarom nog voor ons uit en vonden dat de kinderen wat groter moesten zijn. Maar hoe groot dan? Voor je het weet komt er misschien alweer ”aanhang” in beeld. We wilden deze eerste ontmoeting met het land echt graag binnen de beslotenheid van ons eigen gezin beleven. De keuze viel op de kerstvakantie van 2019-2020. De juiste keuze, zo bleek achteraf. Onvergetelijk is het als op woensdag 18 december 2019 zowel de wolkenkrabbers als de schamele krottenwijken van Jakarta in zicht komen. Even later voelen we hoe het vliegtuig de landingsbaan van Soekarno-Hatta International Airport aantikt en uitrolt. We kijken zwijgend uit het raam, we houden elkaar vast en we voelen het: de cirkel is rond. Johan is na ruim veertig jaar terug op zijn geboortegrond. Daar doen we dit voor.

GEBOORTEADRES De dagen die volgen, brengen we in de hoofdstad Jakarta door. Wie daar niets te zoeken heeft, kan naar onze mening zijn vakantiedagen beter elders spenderen. De stad is vuil en vol. Overal staat het verkeer vast. Reken

gerust een paar uur om naar de andere kant van de stad te komen. Onze vriendin Nurhayati, die we via sociale media kennen, woont er al zo’n veertig jaar. Zij weet onze taxichauffeur behendig door het verkeer te loodsen, naar de wijk waar Johan geboren zou moeten zijn. We weten al dat het precieze geboorteadres waarschijnlijk niet bestaat, maar we willen toch in de buurt geweest zijn. We verspreiden er flyers. Misschien roept het ergens herkenning op.

HULP Bij een buurtcafé haken enkele bewoners spontaan aan bij onze zoektocht. Hun hulp blijkt onmisbaar. Dit hadden we zelf nooit gekund. We zouden verdwalen in de overvolle wijken met smalle straatjes en met argwaan bekeken worden. Met deze bewoners als gidsen kunnen we ons nu gemakkelijk te voet en per scooter door de wijken verplaatsen. We vinden uiteindelijk het juiste wijkdeel. Het exacte geboorteadres kent niemand; de naam van Johans biologische moeder evenmin. De bloedhete dag is fysiek en mentaal vermoeiend. Nieuwe informatie heeft het niet opgeleverd, maar we zijn voldaan. We hebben het juiste gedaan. We keren terug naar onze chauffeur, die ons maar vreemde gasten vindt. Nog nooit bracht hij toeristen in een willekeurige volkswijk van Jakarta. De volgende dag mag hij ons langs enkele toeristische highlights rijden. Dan is hij duidelijk meer in z’n element, maar voor ons kan het niet op tegen de authentieke beleving van Jakarta de dag daarvoor. Op zaterdagmorgen dropt hij ons uren te

vroeg op de luchthaven. We hebben zo’n vermoeden dat hij een beetje klaar is met ons. Zelf vinden we het ook niet erg om Jakarta achter ons te laten. Het waren enerverende en emotionele dagen. We hadden ze niet willen missen, maar het is goed zo. Op naar Jogjakarta, op Midden-Java. We willen nu graag het land en de cultuur beter leren kennen.

FIETSTOCHT Over ons verblijf in Jogjakarta zullen we achteraf concluderen dat het te kort was. Het sultanaat met zijn rijke geschiedenis is een goede uitvalsbasis voor activiteiten in de regio. Wij kunnen ons slechts beperken tot twee activiteiten: een fietstocht met een lokale gids door rijstvelden en dorpjes, en een bezoek aan de grote tempelcomplexen Borobudur en Prambanan. We kunnen nu zeggen dat we deze wereldberoemde onderdelen van de Unesco Werelderfgoedlijst hebben afgevinkt, maar eerlijk is eerlijk: geef ons maar het fietsen door Javaanse dorpjes!

GEBEDSVERHORING Op zondag bezoeken we een internationale kerkdienst in Jogjakarta. Tot onze verrassing spreekt de predikant ons na de dienst in het Nederlands aan. Hij studeerde in Nederland en met glanzende ogen vertelt hij wat hij voor de dienst bad: „Heere, mag ik nog eens Nederlanders ontmoeten hier?” Wij zijn gebedsverhoring voor hem. De kerstdagen breken aan. Ze vallen op woensdag en donderdag en ons reisprogramma loopt gewoon door. Het is wel bijzonder om deze dagen zo ver van huis te beleven, in

We houden elkaar vast en we voelen het: de cirkel is rond. Johan is terug op zijn geboortegrond, daar doen we het voor terdege *

20 JANUARI 2021

Jeeps vol toeristen

Rokende krater .

Met zâ&#x20AC;&#x2122;n allen in de vroege ochtendzon

Reizen met kids Houd in je programma rekening met verschillende leeftijden. Onderbreek grote reisafstanden. Varieer in activiteiten: fietsen, treinreizen, varen, snorkelen of een surflesje voor tieners. Boek kindvriendelijke accommodaties en plan ook vrije dagen. Ben je onervaren in verre reizen? Laat je ontzorgen door een persoonlijke reisagent. Onze reis werd op maat gemaakt door Nynke van reismetkinderen.nl

En verder... Een goede reisapotheek is onmisbaar: onder andere met pijnstillers, anti-insectenspray en reistabletjes. Neem niet te veel kleding mee; koop zo nodig ter plekke iets. Geef het eventueel weer weg voor je vertrek. Communiceer helder met je reisorganisator over je zondagsinvulling. Dit voorkomt dat er activiteiten gepland worden die je niet op de zondag doet.

INDONESIË zomerkleding en onder schallende gebedsoproepen van de moskeeën. Kerst is hier vooral een commerciële aangelegenheid. Protestantse kerken houden hun kerstvieringen vooral op de zondagen ervoor en erna. Wel viert de bevolking zelf volop kerstvakantie.

ONTZETTEND KOUD Dat merken we als we op tweede kerstdag een bezoek willen brengen aan de vulkaan de Bromo. Midden in de nacht zullen we worden opgehaald door een van de vele jeeps uit de regio. We gaan de zonsopkomst boven het vulkanische maanlandschap zien. Door de extreme vakantiedrukte verschijnt onze chauffeur echter maar liefst anderhalf uur later dan afgesproken. Alle toegangswegen lopen compleet vast met toeterende jeeps –naar schatting zo’n 700– en snorrende scooters. Zodra de optocht ergens stagneert, duiken meteen de straatverkopers op met warme koffie, souvenirs en vooral: sjaals, wanten, mutsen en dekens. Want, zo vertelt men, het is daar écht ontzettend koud. Vooruit, we gaan overstag: we kopen dikke gebreide mutsen. Zijn we meteen van die opdringerige verkopers af. Eenmaal aangekomen op ons uitzichtpunt, merken we dat het begrip koud nogal relatief is. Het is tegen 4.30 uur als we uit de jeep gezet worden om een plekje op de helling te zoeken. En ja, het is frisjes: een graad of 14. Maar dat waardeer je best als je al een week lang verkeert in tempe-

raturen rond de 38 graden, bij een zeer hoge luchtvochtigheid.

HET DAAGT IN HET OOSTEN De zonsopgang boven de rokende vulkaan is werkelijk adembenemend. Vlak voordat de zon opkomt, is het aardedonker. Totdat het ”daagt in het oosten”! Licht! Kleur aan de horizon! Opeens heeft het duister niets meer te vertellen, het moet wijken. Kwam de Heere Jezus zo ook niet in een donkere, verloren wereld, voorzegd door Maleachi? „U dan, die Mijn Naam vreest, zal de Zon der Gerechtigheid opgaan…” Om ons heen klikken de camera’s. Het zal ongetwijfeld veel timelapses opleveren. Wij zien het schouwspel zwijgend aan. De preek van de zon op deze tweede kerstdag. Al even indrukwekkend is het om een uurtje later in de volle ochtendzon op de rand van de krater te staan. We kijken in een gapend gat. Rook kringelt omhoog. De doordringende geur van zwavel prikkelt onze luchtwegen. We houden Quinten aan de hand of in de rugdrager. Hij zal heus niet over de afrastering kunnen vallen, maar toch... Het ouderhart ziet soms allerlei scenario’s voor zich. We ronden onze reis over Java af in het dorp Kalibaru. Daar worden we ondergedompeld in het Javaanse plattelandsleven. Te voet gaan we over de koffie- en theeplantages. We zien hoe passievruchten en muskaatnoten groeien en hoe kaneel uit de boomschors gesneden wordt. We

bezoeken de markt, waar producten zoals citroengras en kokosnoten het straatbeeld bepalen. De kipverkoopster slacht haar koopwaar ter plekke, waarbij ze regelmatig de rauwe vleesresten even van haar vingers likt en de vliegen naar de andere dode kippen verjaagt. Wij besluiten in dit geval voor de veiligste optie te gaan: kijken, kijken… maar niet kopen.

LUXERE HOTELS Met een zucht nemen we afscheid van Java en steken we met de veerboot over naar Bali. Dit eiland is overduidelijk gericht op het toerisme. Wat de roots van Johan betreft, voelen we meer emotionele binding met Java. De week op Bali is bedoeld als cooling down: wat luxere hotels en een minder vol programma. Tijd om de spullen in onze koffers en de indrukken in onze hoofden alvast wat te ordenen. In het nieuwe jaar landen we veilig op Schiphol. Geen vanzelfsprekendheid, beseffen we. We lezen een enkele dag later dat er een burgervliegtuig is neergehaald boven Iran. Een vergissing. Op ongeveer dezelfde route die wij vlogen. Wat kun je dan dankbaar met je boterham met hagelslag aan je eigen keukentafel zitten.

Ze likt de rauwe vleesresten even van haar vingers en verjaagt de vliegen naar de andere dode kippen terdege *

20 JANUARI 2021

Lombard Street Gauw wagenziek? Sla dan de Lombard Street in San Francisco (CaliforniĂŤ) maar over. Deze straat staat bekend als de meest bochtige straat van de wereld. Lombard Street telt twaalf huizenblokken, maar het bekendste stukje met maar liefst acht

haarspeldbochten is slechts ĂŠĂŠn huizenblok lang. De weg heeft oude papieren: in 1922 was Carl Henry eigenaar van de grond. En hij zag de haarspeldbochten als enige oplossing om de natuurlijke helling (van 27 graden) toegankelijk voor voertuigen te maken.

terdege *

20 JANUARI 2021

Rue Crémieux Toegegeven: de Rue Crémieux is misschien niet de bekendste straat van Parijs. Dat blijft de Champs-Elysées. Onafgebroken raast daar verkeer doorheen, als het geen file is. Maar de Rue Crémieux gaat wel door voor de kleurigste straat. Vooral in het voorjaar en in de zomer, als

de bougainville en oleanders bloeien, is het in dit straatje prettig toeven. Zelfs zo dat bloggers en Instagrammers van over de hele wereld hier een selfie of vlog komen maken. Met ĂŠĂŠn nadeel: bewoners overwegen nu een hek aan het begin en aan het eind van de straat...

terdege *

20 JANUARI 2021

Bregagh Road

In de achttiende eeuw bedacht de Ierse familie Stuart een plan: als ze beukenbomen zouden planten voor haar georgiaanse Gracehill House zouden bezoekers misschien nĂłg wel meer geĂŻmponeerd raken. Dat is dus uitstekend gelukt. Nog steeds, en nog veel meer dan vroeger, is

”Dark Hedges” in Noord-Ierland door de eeuwenoude hangende bomen een schitterende plek. Zeker als de zon schijnt. Maar zoals het wel vaker gaat met mooie plekken: ook hier kwamen zo veel toeristen dat de weg inmiddels is afgesloten voor auto’s.

terdege *

20 JANUARI 2021

Rust en reeën

De ”rivièra” van Oostenrijk staat bekend om de vele meren

WONEN IN OOSTENRIJK

rondom Familie Wilbrink koos voor Karinthië

De ”Freudenhütte” is al ruim 300 jaar oud

Hij droomde sinds z’n zestiende al van een emigratie; zij wist zeker dat ze hun Veluwse thuis niet wilde missen. Nu wonen Harold (51) en Jeannette (49) Wilbrink al vierenhalf jaar in Karinthië. Want nadat ze met hun kinderen een camperreis door de Rockeys maakten, bekroop ook Jeannette het verlangen naar rust en ruimte. tekst: REDACTIE TERDEGE beeld: FAMILIE WILBRINK

terdege *

20 JANUARI 2021

Bezienswaardigheden Harold & Jeannette met Maria, Matthias en Rachel

„Vlak bij Freudenhof heb je een prachtige watervallenroute –de Abenteuer Wasserweg–, een oeroud romantisch slot op een rots –Burg Hochosterwitz– en de Magdalensberg, met een fantastisch uitzicht over Karinthië en de Karawanken, een bergketen met ruige pieken tot bijna 3000 meter. Op zomeravonden rijden we graag even naar Pörtschach am Wörthersee om van de zonsondergang in het meer te genieten. Het is ook leuk dat je binnen een halfuur in Slovenië of Italië bent. Daar liggen we graag aan het sprookjesachtige bergmeer Lago del Predil. En echt adembenemend blijft de aanblik van het bedevaartsoord Monte Lussari, hoog in de bergen.”

Een Karinthische bezoeker trekt op de mat de schoenen uit en kijkt dan om zich heen waar de zak met huissloffen hangt. Bied je hem vervolgens koffie aan terwijl het al avond is, dan zet hij grote ogen op. Kóffie? ’s Ávonds? De warme maaltijd eet je ’s middags. Dat kan, aangezien de meeste kinderen halve dagen school hebben. Alleen werkende mannen laten verstek gaan. Zij krijgen ’s avonds de restjes. Zodat onze vriend zich ”het huiszwijntje” noemt...

WONEN IN OOSTENRIJK

Käsespätzle INGREDIËNTEN 400 g bloem 5 eieren 1 tl zout 200 ml water 200 g belegen kaas 2 eieren beetje peper scheutje zout ACHTERGROND Uien, eieren, kaas, meel en melk dat is vanouds wat elke bergboer altijd in huis heeft. Voldoende voor Käsespätzle. Verfijnd is anders, misschien. Maar smakelijk en voedzaam is dit gerecht beslist! Je moet er via internet? wel even een speciale Spätzlezeef voor aanschaffen.

„Doordat we in Nederland met veel plezier een bed and breakfast runden, wisten we dat we in elk geval graag een plek wilden waar we gasten konden ontvangen”, vertelt Jeannette. Verder zochten de Wilbrinks vooral een stille streek. Plus bergen. En een huis met historie. „We hadden een stacaravan in Tirol, waar we alle schoolvakanties doorbrachten en het heerlijk hadden. Daar vonden we het uiteindelijk wat te vol en te toeristisch, zodat we in Karinthië terechtkwamen, een van de dunstbevolkte deelstaten. We waren er nog nooit geweest, maar het was liefde op het eerste gezicht. Ook wat betreft het huis waarmee de makelaar op de proppen kwam.” Het ruim 300 jaar oude ”Holzhaus” paste perfect bij hun droom, maar er zat een appartementenhuis bij dat veel groter bleek dan zij in gedachten hadden en bovendien

BEREIDINGSWIJZE Doe voor het deeg de eieren, bloem, olie en zout in een kom en meng goed met een mixer. Voeg langzaam water toe, zodat er een stroperige deegmassa ontstaat. Breng het water met een beetje zout aan de kook en schuif het deeg via de Spätzlezeef langzaam in het kokende water. Kook de Spätzle tot ze op het oppervlak van het gezouten water drijven. Vis ze uit het water en plaats ze in een kom. Rasp de kaas fijn in de kom, meng goed en breng op smaak met zout en peper. Eventueel nogmaals kort in de oven zetten, zodat de kaas mooi smelt. Schil de ui, snijd hem fijn en bak hem in wat olie tot hij donkerbruin is. De gebakken uien worden voor het opdienen over de Spätzle gelegd.

totaal vervallen was, doordat het al negen jaar leegstond. Met heel veel hulp en keihard werken werd de bouwval in oude glorie hersteld. Inmiddels genieten elk hoogseizoen vele tientallen gasten mee van het landleven op Freudenhof, zoals de Wilbrinks het vakantieoord noemden. „’s Winters zijn we dicht. Het huis is ruim 45 jaar lang altijd uitsluitend zomers verhuurd en dat houden we zo. Niet alleen omdat we flink zouden moeten investeren in isolatie en verwarming wanneer we ’s winters verhuurden, maar ook omdat de afwisseling fijn is: zomers de drukte en gezelligheid van gasten, ’s winters rust en tijd voor elkaar.” Die rust is overigens echt een verademing, ervaart Jeannette. „Er valt altijd veel te doen, maar het voelt anders dan in Nederland. Vaak heerst hier niets dan stilte.

Het bos is onze achtertuin. De reeen lopen rond het huis. Onze Matthias werkt al een paar jaar aan een mountainbiketrail naast het huis, ’s winters stappen de kinderen op ski’s de keukendeur uit. Sociale verplichtingen zijn een stuk minder geworden. We rennen niet meer van verjaardag naar verjaardag, al hebben we hier gelukkig ook weer goede vrienden gekregen. Vooral de Bijbelgetrouwe gemeente die we kort na de verhuizing vonden, is echt een geschenk voor ons.” De coronacrisis zorgde afgelopen jaar wel voor slapeloze nachten. „We hadden veel geïnvesteerd, nog geen enkele buffer opgebouwd, en toen moesten opeens alle gasten van eind april tot half juni annuleren. Ondertussen was het nog maar de vraag of we in het hoogseizoen wel open konden gaan. Uiteindelijk zat het appartementenhuis de hele zomer gelukkig helemaal vol.”

terdege *

20 JANUARI 2021

Fika, hiken en

Ze emigreerden omdat de natuur en het avontuur hun aantrok. Inmiddels wonen Johan en Annemarie Walhout met hun vier zoons anderhalf jaar in Zweden. tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: UNSPLASH

WONEN IN ZWEDEN

Donald Duck Familie Walhout woont in Zweden

Het Zweedse woord voor moe was wennen. Ben je moe is: Är du trött. Dat klinkt als: er du trut.”

amen zochten ze naar een plek om te wonen, een jaar of drie geleden. Sneeuw moest er zijn, vond oudste zoon Seth (11). En mooie dieren, vonden ook Finn (10) en Yafeth (8). Ruige natuur. Maar ook een stad in de buurt, zodat vader Johan (37) een baan als software ont-

wikkelaar kon oppakken. En zo kwamen ze uit bij Borgvik, een Zweeds dorp op zo’n halfuur rijden van Karlstad. In juli 2019 maakte het zeskoppige gezin de grote overstap. Annemarie (36): „Op zo’n twaalf uur afstand vanuit Utrecht, dus nog redelijk bereikbaar.”

Het gezin voelt zich inmiddels een beetje gesetteld. De jongens spraken met een halfjaar de taal al vloeiend en gaan gewoon naar school. De kleine Judah (3) gaat elke week naar het kinderdagverblijf. „Dat is zo goed als gratis en erg belangrijk voor zijn taalontwikkeling.”

terdege *

20 JANUARI 2021

Natuurreservaat

Van links naar rechts: Judah, Johan, Yafeth, Annemarie, Seth en Finn.

„Onze favoriete bezienswaardigheid is het grote natuurreservaat Glaskogen in de provincie Värmland, waar wij ook wonen. Dat is een enorm natuurgebied van 28.000 hectare met bossen en meertjes, waar je dagenlang in kunt wandelen en wildkamperen, vuurtjes maken, tot rust komen, je laten overweldigen door de schoonheid van de natuur en wilde dieren spotten. Er leven daar bijvoorbeeld elanden, reeën, herten en lynxen. Het is indrukwekkend. Elk seizoen is er prachtig en elke dag ziet er anders uit. Er is maar liefst 300 kilometer aan wandelroutes in het reservaat. Daarnaast kun je er mountainbiken, kanoën en vissen.”

De bekendste Zweedse gewoonte is de ”fika”, het koffiemoment dat ’s morgens rond half 10 en ’s middags rond half 3 wordt gehouden. Een fika kent meerdere versnaperingen, zowel hartig als zoet. Denk aan broodjes en tomaat, augurk en paprika bij de koffie. Of allerlei zoete koekjes of grotere koeken. Een officiële fika bestaat uit koffie en thee en zeven verschillende koekjes en koeken. Voor iedereen genoeg om van alles wat te eten.

WONEN IN ZWEDEN

Zweedse balletjes met roomsaus en lingonsaus INGREDIËNTEN voor circa 30 köttbullar/ balletjes 3 el paneermeel 1 tl zout 1 krm zwarte peper 2,5-3 el room 1 ei 2-3 tl fijngehakte ui circa 500 g gehakt 2-3 el roomboter om te bakken

kenpan. Bak de gehaktballetjes in twee porties zodat ze rondom een goed bakoppervlak krijgen en bijna gaar zijn. Verlaag de temperatuur en bak alle gehaktballetjes samen op laag vuur onder een deksel in 5 tot 10 minuten helemaal gaar.

ROOMSAUS 1 el bloem 1 dl water Meng paneermeel, zout, room, 1 el boter eieren, uien en de zwarte 2 dl room peper. Ongeveer 5 minuten 1/2 tl Chinese sojasaus laten staan. Voeg het gehakt Zout en peper toe en goed mengen. Draai ongeveer dertig gehaktbalHaal de gehaktballetjes uit len. Laat de boter (halve de koekenpan, smelt de boter eetlepel per keer) lichten giet er wat water bij. bruin kleuren in een koeRoer de bloem goed door de

Voor Johan was het geen enkel probleem om werk te vinden in het land. „Hij kreeg al snel van vijf bedrijven te horen dat hij er mocht komen werken. Dat was voor ons een enorme deur die openging, want we worstelden toen erg met de vraag of dit de weg was die God voor ons voor ogen had.” Inmiddels is Johan voor zichzelf begonnen als applicatieontwikkelaar. Met ondersteuning van voormalig verpleegkundige Annemarie. Langzaam leren ze het land en de cultuur kennen, met al z’n bijzonderheden. Zo zijn de Zweden een stuk formeler dan Nederlanders, vertelt Annemarie. „Zweden zijn meer politiek correct, vriendelijker. Ze zullen een ”nee” altijd

mooi inpakken. Dat is voor ons weleens lastig peilen.” Het alcoholbeleid is er streng. Alcohol wordt slechts in slijterijen verkocht en is erg duur. „Op z’n Hollands op een zonnige vakantiedag om twaalf uur een biertje drinken kun je maar beter niet doen in het bijzijn van een Zweed. Dat vinden ze wel héél bijzonder.” Lachend: „En wist je dat werkelijk heel Zweden op 24 december om drie uur naar een aflevering van Donald Duck op de televisie kijkt? Die aflevering wordt al meer dan vijfitg jaar uitgezonden en wordt gezien als startschot van Kerst.” Sommige andere gewoonten maakte ook het gezin Walhout zich al snel eigen. Zoals de warme maaltijd tussen de middag. En de

vloeistof en vul aan met het resterende water en de room. Al roerend aan de kook brengen (goed kloppen, zodat het niet klontert). Sojasaus erdoor roeren en op smaak brengen met peper en zout. RODE LINGONBESSENSAUS 3 dl bevroren of verse rode lingonbessen 2 el suiker Meng rode lingonbessen en suiker in een pan. Breng al roerend aan de kook. Doe deze bij/op het gerecht voor een zoete touch. Serveer bovenstaande met aardappels en sla met wat komkommer en tomaat.

Zweedse waardering van familie en gezin. „De Zweedse visie op werk is zo anders. Het tempo ligt velen malen lager, de arbeidsvoorwaarden zijn veel meer gericht op persoon, gezondheid en gezin. Denk aan meer vakantiedagen, langere pauzes, meer ouderschapsverlofuren, een sportschoolabonnement en drie maanden verplicht vaderschapsverlof. Alles mag rustig aan, er zijn hier veel minder burn-outs.” Maar het mooiste is voor hen het wandelen in de adembenemende natuur. „Op zo’n wandeltocht kom je gerust niemand tegen. En overal vind je grillplekken. Daar mag je vuur maken om je meegebrachte lekkers op te grillen. De gemeente zorgt dat er voldoende hout ligt.”

terdege *

20 JANUARI 2021

101

â&#x20AC;&#x17E;We houden van

Het Duitse TĂśrte is niet gewoon taart, maar een taart van minstens drie lagen. Alle andere taarten heten hier Kuchen (koeken).

WONEN IN DUITSLAND

de bergen”

Richard en Forra wonen in Sauerland

“In ons dorp staan tientallen oude vakwerkhuizen.”

Richard (58) en Forra (51) Verhoef wonen zo’n vijf jaar in het Duitse Nordenau-Schmallenberg. Daar runnen ze een hotel: Landhaus Forra. tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: FORRA VERHOEF, GETTYIMAGES

terdege *

20 JANUARI 2021

103

Bezienswaardigheid

Forra en Richard Verhoef.

„In onze omgeving zijn veel dorpen met vakwerkhuizen. Van de 15e tot de 20e eeuw werden huizen in deze typisch Duitse, charmante stijl gebouwd. Deze dorpen zijn op zich al een belevenis. Vaak stoppen toeristen op de route om van de huizen in ons dorp foto’s te maken. Je kunt hier ook heerlijk wandelen of ietsen door de natuur. Wij zitten op 630 meter hoogte, met prachtige alpenweiden en bossen om ons heen. We wonen op ongeveer 3 kilometer van de Kale Asten, de hoogste berg in het Sauerland met een top van 785 meter. Leuk weetje: het water van de rivier de Lenne, die langs het dorp stroomt, komt honderden kilometers later weer uit bij Rotterdam.”

“Als er in ons dorp een baby gedoopt is, wordt daarna de hele gemeenschap uitgenodigd om te komen koffiedrinken. Dan staan er lange tafels gedekt, met daarop zes of zeven grote taarten. Je kunt het niet maken om maar één puntje te nemen. Richard en ik eten daarom maar heel langzaam, om zo min mogelijk punten weg te hoeven werken. En we houden rekening met zo’n viering door vooraf vrijwel niets te eten.”

WONEN IN DUITSLAND

Room-mandarijnentaart INGREDIËNTEN VOOR HET DEEG 100 g meel 75 g suiker 75 g boter 1 tl bakpoeder 1 ei VOOR DE VULLING 3 blikjes mandarijnen 200 g suiker 2 pakken vanillepudding 3 bekers crème fraîche (Duitse Schmand) (250 g) 2 bekers slagroom (200 g) bakvet voor het bakblik

e hielden altijd al van de bergen, vertellen ze. Al toen ze jonger waren, droomden ze ervan om ooit eens een chaletje te kopen in het buitenland. Dus was de stap niet zo groot om vijf jaar geleden naar het Sauerland te emigreren. Forra: „We kwamen toen allebei op een splitsing te staan wat ons werk betrof. En we hebben geen kinderen. Dus we zeiden: als we nu niet emigreren, doen we het waarschijnlijk nooit meer.” De Verhoefs wonen in een voormalige boerderij uit de 19e eeuw waarboven appartementen en hotelkamers zijn gebouwd. De gasten voorzien ze van ontbijt en avondeten. „We kunnen ongeveer veertig man kwijt. Grote groepen komen hier, maar ook gezinnen met kinderen.” In de periode voor corona was het er druk. Nu zijn alle hotels in Duitsland al maanden gesloten. „In Duitsland was de lockdown veel

BEREIDINGSWIJZE Doe de ingrediënten voor het deeg in een kom. Meng en kneed alles door elkaar. Doe het deeg in een ingevette bakplaat en maak aan de zijkant een opstaande rand. Prik met een vork gaatjes in het deeg. Voor de vulling de mandarijnen laten uitlekken. Bereid de vanillepudding (bijv. dr. Oetker) volgens het pakje. Roer de crème fraîche (Duitse Schmand) door de pudding. Doe de mandarijnen erbij. Klop de slagroom en voeg die toe. Giet de massa in de bakplaat en strijk deze af. Eventueel nog wat extra mandarijnen over de koek verdelen ter decoratie. Daarna een paar uur laten opstijven.

strenger en duurde hij langer dan in Nederland. Maar daar staat tegenover dat de Duitse overheid ook ruimhartiger is met een tegemoetkoming voor ondernemers.” Hoewel het afgelopen jaar niet gemakkelijk was, staan ze nog steeds volledig achter hun keuze. Het runnen van een hotel in Duitsland bevalt hun erg goed. „We vullen elkaar aan. En we hebben allebei een zakelijke achtergrond.”

VRIENDELIJKHEID Het dorp met zo’n 200 inwoners was blij dat er met hun komst weer leven in het oord kwam. „De vorige eigenaar woonde hier al generaties lang, net als veel mensen in het dorp. Kijk je op het kerkhof, dan zie je op de grafstenen maar zo’n vier of vijf verschillende achternamen.” Ze roemen de vriendelijkheid van hun buren in het dorpje. Als buitenlanders worden ze niet over het hoofd gezien. „Zo vieren ze hier het

eerste weekend na Pinksteren het Schützefest, een hoogtepunt van het jaar. Er wordt een ‘koning’ van het dorp gekozen, de pastoor zegent hem in en de jongelui zijn drie dagen vrij. Ze vragen altijd of wij er ook bij willen zijn.” Lachend: „Wij antwoorden gewoonlijk: gaan jullie maar feesten, dan zorgen wij voor het dorp.” Ze hebben het prima naar hun zin in Nordenau-Schmallenberg. Het karakteristieke dorpje in het schilderachtige Sauerland is dan ook een prachtige plek om te wonen. „De parel van Sauerland, wordt deze regio wel genoemd. En we noemen ons huis de oranje parel.” En hoewel de Duitse cultuur een heel andere is dan de Nederlandse, kunnen ze er veel waardering voor opbrengen. „De dorpelingen leven met elkaar mee. Ze zien om naar de ouderen. En met de feestdagen brengen de buren wat lekkers bij elkaar langs, of een cadeautje.”

terdege *

20 JANUARI 2021

105

Vr i j s t a a n d e m o d e r n e bungalows voor 2 tot 12 personen op een unieke locatie in het bos.

Te koop en te huur

voor vakantie, 2e woning of verhuur, centraal op de Veluwe.

rustig

recreëren ccreëren reëre ren n op de

Van 2 tot 15 personen. Zondagsrust.

VELUWE

Jagtlustweg 13 EPE | T 0578 - 612615

d e r i et b e r g . n l

Luxe chalets

Familie Bos - www.uddelermeer.com Tel. 0577 - 40 12 31

DE BIJBEL NÓG BETER BEGRIJPEN MET DE BIJBEL MET UITLEG ONLINE Probeer nu BMUonline compleet 2 maanden GRATIS

Ga snel naar BMUonline.nl/actie

IBAN: NL11RABO0360838111

Ik ga op reis ... ...en neem niet mee! Of te veel mee terug. Beide varianten komen voor. Een oproepje op Facebook en Instagram leverde een bonte stroom aan reacties op. Een selectie. tekst: REDACTIE TERDEGE

SJANIE TIMMERMAN: „Op de terugweg uit Luxemburg een tas met vuile was in de trein van Luik naar Maastricht laten staan. Wachten tot de trein weer terug was, maar de tas kwam niet meer terug.” LIANSTRUIKVOS: Oohhja, haha,

de sleutel van een hotelkamer op de Gotthardpas meegenomen naar huis. Volle brooddozen laten staan in een keukenkastje van een Oostenrijks huisje. Onderweg naar wintersport erachter komen dat je ski-jas nog thuis aan de kapstok hangt etc. Ons motto (of eigenlijk dat van m’n man) is: geen stress, alles is te koop. BERDIEN LUITING: „Wij namen per ongeluk de bekende

blauwe KLM-dekentjes mee vanuit het vliegtuig. Gebruiken ze nu voor de kids, ze zijn heerlijk zacht en wij hebben een aandenken aan Curaçao.” GERRIEMEKELENKAMP: Samen met mijn broers kamperen in de Ar-

dennen. Helaas, de tentstokken van een van de tenten vergeten. Dat werd passen en meten!” MAAIKE VAN BEEK: „Wij gingen eind

maart op vakantie naar de Eifel. Het was heerlijk warm en ik had een dikke trui aan. Dat werd de eerste dag naar Trier voor een winterjas. Er hingen nog drie jassen aan een rek, waarvan er één redelijk paste. Nog jaren gedragen.” XWILLEKE_K: Als kind mijn knuffel... Dit ontdekten we pas toen

we dichter bij huis waren dan bij het vakantieadres. Wat heb ik gehuild!” T VAN HELDEN: „Ik was op vakantie op Ameland de handdoe-

ken vergeten. En daar kun je dus niet zomaar even handdoeken kopen. Gevolg? Ik moest erg dure handdoeken aanschaffen. Die vergeet ik dus nooit meer.” DITTA_VRUGTEVEEN: Vorig jaar naar Spanje hebben we een koffer

thuis laten staan met kleren, zwemkleding, slippers, duikbrillen en nog veel meer.” CLAUVREES: „We zijn een keer m’n zusje

vergeten. Die zat nog op het toilet. We kwamen er gelukkig vrij snel achter!” JASMIJN.BLOKLANDKUNST: @petrakunst67 daar moeten ze jou voor

spreken... De luiken van de caravan open laten staan, zodat er een spoor van slaapzakken langs de snelweg lag. Vlak bij Parijs gebeld worden dat thuis de voordeur nog wijd openstaat. Van Zeeland terug naar Drenthe rijden omdat een doosje waar géén oud papier in zat in de ondergrondse container was verdwenen. Moet ik nog even doorgaan;-)?”

terdege *

20 JANUARI 2021

107

Luxe wentelteefjes Wat doe je met een paar overgebleven croissants? Wentelteefjes van bakken. Superdeluxe, dat wel! Voor een topontbijt, of lunch. tekst: JACOBINE VAN DEN BOS beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

108

terdege *

20 JANUARI 2021

CULINAIR

Feest bij oma JACOBINE VAN DEN BOS

IngrediĂŤnten * 4 croissantjes * 4 eieren * 170 ml melk * 2 el bruine basterdsuiker * 80 g chocoladechips en 100 g frambozen of 2 appels kaneel *

Bereiding * * * * * *

Verwarm de oven voor op 175 graden. Snijd de croissantjes in stukken en leg ze in een ingevette ovenschaal. Klop de eieren los en voeg daar de suiker en de melk aan toe en roer dat goed door elkaar. Giet dat over de croissantjes heen en strooi er vervolgens wat kaneel over. Dan kun je ervoor kiezen om er frambozen met chocolade of de appels in stukjes gesneden over te strooien. Bak het 40 minuten af en bestrooi met poedersuiker.

Vroeger maakte mijn oma weleens wentelteefjes voor ons. Dat was echt een groot feest, want wentelteefjes zijn zo ontzettend lekker! De klassieke kent iedereen vast al, daarom hier een luxe variant. Wij eten elke zondag croissantjes als ontbijt, maar soms houden we nog wat over, en zo kwam ik op het idee om daar wentelteefjes van te maken. Natuurlijk kun je ze ook in de pan bakken, maar uit de oven vind ik ze lekkerder omdat je er dan wat extra fruit of chocolade aan kunt toevoegen. Zelf vind ik dit een heerlijk ontbijt, maar mensen die meer van de lichte ontbijtjes zijn, kunnen hier beter tijdens de lunch van genieten.

terdege *

20 JANUARI 2021

109

Klanten geven ons een

9.0

Zeker van je aankoop

CBW-erkend

Bed met een verhaal

Als het buiten koud is... bl�f lekker in bed! In je bed kun je duizend-en-één heldendaden dromen. Je bed is een schip in de storm, een eiland in de rivier, een enorm paleis vol schatten, een oude schoen waarin dieren wonen, of de plek waar diep inzicht je verr�kt. Je bed troost en omarmt je, is je veilige haven. Hier weet je zeker... je bed is thuis, waar je alt�d welkom bent.

0 8 5 04 0 9 0 9 0 M A A K D I R E C T E E N A F S PR A A K

T�dens gure dagen is een puur natuur CAPAS bed de ideale plek om samen te genieten van verhalen, elkaars gezelschap én een ongestoorde nachtrust. Ontdek zelf de

op advies van de fysio

weldaad van een CAPAS bed: maak een afspraak! 90 dagen proberen

gratis

10 jaar garantie

brochure? vraag ‘m aan

capasbed.nl/bedvanguredagen

proﬁteer nu van 10% korting!

COLUMN

Johan BELEVENISSEN VAN EEN POLITIEAGENT

„Melder ziet nog steeds de gordijnen dichtzitten en bij aanbellen wordt er niet gereageerd. Willen jullie even een onderzoekje instellen? Er zou een 86-jarige man moeten wonen.” Ter plaatse zien we alle gordijnen inderdaad dicht. Vreemd, om drie uur ’s middags. Ik kijk door de brievenbus. „Ja, collega, daar ligt hij.” Ik zie de man in de gang achter de deur liggen. Duidelijk overleden. Via de achterdeur weten we binnen te komen. Eerst onderzoeken we of er sprake is van een misdrijf. Hoelang ligt de man hier? Wat opvalt, is dat hij een korte stok in zijn handen houdt. Zou hij daarmee om hulp geklopt hebben? Alles overziende lijkt er geen sprake van een misdrijf te zijn. We bellen met de forensische arts, die ter plaatse vaststelt dat meneer ten val is gekomen en ten gevolge daarvan is overleden. Nu is het zaak om nabestaanden te achterhalen. De man woonde hier alleen, zo blijkt. Zijn vrouw is een aantal jaren geleden overleden. Kinderen heeft hij niet. Buren geven aan nooit contact met hem te hebben. Uiteindelijk vind ik enkele telefoonnummers. De eerste paar mensen die ik probeer te bellen, ne-

men niet op, maar uiteindelijk krijg ik iemand aan de lijn. „Kent u meneer X? Vervelend dat ik het door de telefoon moet zeggen, maar hij is helaas overleden.” „Oh. Ja, ik ken hem wel, maar hij wilde eigenlijk met niemand contact. Dank dat u mij geïnformeerd heeft.” Uiteindelijk weten we een zoon van een zus van de overledene te bereiken. „Ja, hij is een broer van mijn moeder. Maar ja, mijn moeder is al 97, die kan niets betekenen. Zelf ben ik 75. Ik kom eraan.” De man neemt zijn zoon mee. „Hij had echt met niemand contact. Denk niet dat er iemand om hem treurt. Hier waren we dus al bang voor, dat iemand hem zou vinden. Maar goed, wij zullen alles gaan regelen. Verder is er niemand.” We besluiten nog even bij de melder langs te gaan. Ze woont enkele straten verderop. „Ik ken de man verder ook niet, maar ik vermoedde dat hij niemand had. Hij kwam altijd bij me in de winkel, maar wilde verder geen contact. Ik heb hem uitgelegd waarom ik hem elke dag even voor z’n raam groette. Sindsdien groette hij terug.” Onderweg naar bureau komt het ter sprake. Het belangeloos geven om een ander. Hoe mooi is dat!

Johan Dubbeldam verzorgt op deze plek een wisselcolumn. Volgende keer ambulanceverpleegkundige Paul-Jan Dekker.

terdege *

20 JANUARI 2021

111

Verdriet als drijfveer In juni 2018 bracht de Rijksvoorlichtingsdienst een verdrietig bericht naar buiten. InĂŠs Zorreguieta, de jongere zus van MĂĄxima, was in Buenos Aires overleden door zelfdoding. Na de eerste schok en het regelen van de begrafenis besloot de koningin haar verdriet om te zetten in daadkracht. tekst: JOSINE DROGENDIJK beeld: ANP

112

terdege *

20 JANUARI 2021

KONINKLIJK HUIS

terdege *

20 JANUARI 2021

113 113

OP WERKBEZOEK BIJ STICHTING 113.

MÁXIMA OP BEZOEK BIJ MIND.

114

terdege *

20 JANUARI 2021

MÁXIMA IN GESPREK MET EEN JONGERE BIJ MIND.

DE KONINGIN MET HAAR ZUS INÉS.

KONINKLIJK HUIS

n de koninklijke agenda staan doorgaans heel wat verplichte nummertjes. Een prijsuitreiking hier, een Prinsjesdag daar: als koningin moet Máxima behoorlijk vaak komen opdraven. Gelukkig blijft er tussen alle bedrijven door wel aardig wat tijd over voor een beetje eigen inbreng, want Máxima trekt er graag op uit om te strijden voor onderwerpen die haar na aan het hart liggen. Na de uitgebreide kennismaking met Nederland, besloot ze zich in 2004 bijvoorbeeld te richten op allochtone vrouwen en hun taalbeheersing. Vier jaar lang sprak ze als ervaringsdeskundige met veel betrokkenen over het belang van taalstudies en de moeilijke d’s en t’s, maar toen was het ook wel weer welletjes. Haar studie Economie aan de Universiteit van Buenos Aires leverde een nieuwe baan op. Als VN-gezante mocht ze de hele wereld overvliegen om de toegankelijkheid van financiële diensten te bevorderen, en dat is ze blijven doen tot op de dag van vandaag. Toch is dat niet het enige speerpunt in haar agenda. Tussen alle vergaderingen en formele afspraken door, is de koningin ook regelmatig op een basisschool te vinden om te spreken over het belang van muziekonderwijs. De enthousiaste gezichtjes en de soms héél valse optredens laten haar stralen van oor tot oor. Het MKB heeft eveneens haar aandacht, en na wat passen en meten werd er in april 2018 ook nog een

plekje in haar agenda gevonden voor een nieuwe missie. De psychische problemen van haar zus Inès lieten haar namelijk inzien dat veel jongeren worstelen met deze problematiek én dat daar weinig aandacht voor is. Tegen een uitnodiging van Stichting 113 Zelfmoordpreventie zei ze dan ook geen nee.

MOEILIJKE TIJD Slechts een paar weken na de acceptatie van de uitnodiging werd duidelijk waarom juist dit onderwerp haar zo trof. Via de Argentijnse media lekte het verschrikkelijke nieuws uit dat Inés Zorreguieta in haar flat in Buenos Aires een einde aan haar leven had gemaakt. Onmiddellijk vloog de koningin naar

Máxima maakt psychische problemen bespreekbaar Argentinië om haar moeder bij te staan, terwijl er achter de schermen van alles werd geregeld om haar agenda leeg te maken. Op 19 juni, slechts twaalf dagen na de tragedie, pakte ze het werk weer op. Met trillende stem sprak de koningin na een bezoek aan het UMC in Groningen de pers toe. „Vandaag

ben ik weer aan het werk na een moeilijke tijd. Ik ben blij dat ik dit bezoek aan het protonentherapiecentrum in Groningen heb kunnen doen, omdat het zoveel betekent voor mensen met kanker. Mensen die ziek zijn, maar met hoop op genezing. Mijn kleine, lieve, begaafde zusje Inés was ook ziek. Zij kon geen vreugde vinden, zij kon niet genezen. Onze enige troost is dat zij nu eindelijk vrede heeft kunnen vinden.” Met haar emotionele toespraak liet de koningin iets zien van haar verdriet, en tegelijkertijd droeg ze er een belangrijke boodschap mee uit. Elf procent van de jongeren tussen de 18 en 25 jaar worstelt met psychische problemen, en meer dan eens wordt dit vergeten of ontkend. Door de depressie van haar zusje te omschrijven als een ziekte, liet de koningin duidelijk zien dat zij het probleem wél erkent en dat ze het bespreekbaar wil maken. Toen de coronacrisis begin vorig jaar ons land in zijn greep kreeg, besloot ze dan ook snel om de stichtingen die zij net had leren kennen, trouw te blijven. Zo belde ze via een videoverbinding met een digitale huiskamer voor jongeren met psychische problemen, en de GGZ kon zelfs rekenen op een coronaproof werkbezoek.

HEBT U HULP NODIG? DAN KUNT U CONTACT OPNEMEN MET STICHTING 113 ZELFMOORDPREVENTIE VIA 0900 0113 (24 UUR BEREIKBAAR) EN 113.NL

terdege *

20 JANUARI 2021

115

A-9 BIJBELSE CIJFERPUZZEL

(2 PT)

Zoek de tekstgedeelten op in 1 Koningen 8, het gebed van Salomo bij de inwijding van de tempel. Maak letters van de cijfers 1 t/m 26. Op welke tekst uit het begin van Mattheüs 12 lijken deze woorden?

Inzenden: de zeven woorden en de vindplaats.

Van links naar rechts: Diny van Leeuwen, Andrea Sinke & Jenneke van der Jagt

SPELREGELS 1. Elke goede oplossing levert punten op. Hebt u vragen over puzzelaantal e.d., stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee. 2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk). 3. Eén inzending per abonnementadres. 4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs. Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde. 5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als u een gefrankeerde retourenvelop meestuurt) naar: mw. A. Sinke-van der Jagt, Koningin Julianastraat 34, 4401 CZ Yerseke of naar puzzelbox@kliksafe.nl. Vermeld de puzzelnummers en uw adres. 6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart. 7. Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden. Ze beginnen dan weer met nul punten.

terdege *

20 JANUARI 2021

D-9 FIGUURPUZZEL

(2 PT)

De woorden in de linkse kolom beginnen met dezelfde als de eindletter in de rechtse kolom 1. balkon, 3. nakomeling, 4. beurtzang, 5. boeken van Mozes, 6. label, 7. hapje, 8. verwonding, 9. dringend, 10. oprecht, 11. sport, 12. laadbord, 13. minnedicht, 14. metaal, 15. gezondheid Inzenden: de twee woorden die ontstaan op 2 en 3 verticaal. 1

4 6

5 7

8 10

11 13 14

116

. . . 14 . 19 . zijn handen uit naar de hemel laat toch Uw woord . 17 . . worden dit . . . 15 dat 8 . gebouwd heb om te horen naar het . 25 . 12 . tot U . 20 . . . 9 . en Uw 5 . . 3 belijden in dit huis . . 6 . . 18 en . 23 . . 22 . vergeef de zonde van Uw volk 1 . . . . 26 . 24 . . 21 zij U vrezen geen mens is er 16 . 11 niet zondigt geef hun . 4 . 10 . . 13 . . . . 2 . 7

PUZZELS

B-9 KRUISWOORDPUZZEL

(2 PT)

Horizontaal: 1. ijver, 4. vrolijk, 6. pan, 9. weefselwerk, 12. reeks, 15. pech, 17. ruimtelijk, 18. snel, 20. moutbereider, 21. werkschuw, 22. eigenschap, 24. varken, 25. tak, 27. broos, 29. hoeveelheid, 31. boom, 32. rad, 33. familielid, 35. oppervlakte maat, 36. kol, 38. vogel, 40. sport, 41. gezondheid, 42. gewas, 43. honingbij, 45. sas, 47. regel, 49. wreedaard, 51. lucht, 52. gewicht, 54.vrucht, 56. mistig, 58. kabouter, 59.steelhuis, 61. meskant, 62. tijdperk, 63. ongevaarlijk, 65. ontkenning, 66. deftig, 67. Joodse maand, 69. krijt, 70. lekkernij, 71. verf, 72. dauw, 73. meer in Canada Verticaal: 1. bezoek, 2. afschuwelijk, 3. weerom, 4. eco, 5. Frans lidwoord, 7. leeg, 8. toilet artikel, 9.pot, 10. vrouw van Abraham, 11. Aziatische, 13. zang, 14. verbinding, 16. hals, 18. overeenkomst, 19. opgeld, 22. africhten, 23. inzinking, 26. kruier, 27. brand, 28. bos, 30. kruid, 32. Europese hoofdstad, 34. plaats in Groningen, 36. gewas, 37. eenkleurig, 39. vis, 44. onbepaald voornaamwoord, 46. wig, 47. vrouwelijk dier, 48. bericht, 50. plaats om te bakken, 51. wier, 52. redenaar, 53. hamer, 55. dochter, 57. insecte-

C-9 KOPPELDOORLOPER

neter, 58. plan, 60. bloem, 62. gravure, 64. bitter vocht, 66. drank, 68. achter 69. persoonlijk voornaamwoord

(2 PT)

Alle woorden bestaan uit 5 letters. De laatste letter van een woord is de eerste van het volgende 1. redelijk - deel van Egypte - branieschopper, 2. as - soepel - voordeel, 3. borrel - hapje - straatje - gewas, 4. gevangenis - link - zuinig, 5. dier - kleur - wondvocht, 6. opdracht - beschutting - larve, 7. vuur - schuldig - lunch gerecht, 8. knaagdier - terzijde - inktstof, 9. muziekinstrument - bloem - eens, 10. plas - richting - geul, 11. glimlach - zuigbuis monopoly straat, 12. grond - Europese hoofdstad - vaat, 13. bevel - kabouter - grasveld, 14. vervoermiddel - deel van een etmaal - kleur, 15. broodbeleg - naam - scheel, 16. bezem - oxidatie - zangstem

65 69

61 64

56 60

41 43

29 34

24 28

7 15

Inzenden: het woord dat ontstaat op 69-43-16-3-34-72-48-2-22.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Inzenden: de woorden die ontstaat op de gekleurde hokjes verticaal.

12 13 14 15 16

terdege *

20 JANUARI 2021

117

E-9 TRAPJE

(1 PT)

Vul horizontaal en verticaal dezelfde woorden in 1. seizoen, 2. familieblad, 3. ruzie, 4. Europese hoofdstad, 5. spel, 6. schaatsen

Winnaars 600 punten: A.G. v. Hell, Amersfoort (5). 800 punten: A. BouwmanLier, Nieuwleusen (0); J. Koppejan, Middelburg (0). 1000 punten: A.J. Clements, Alblasserdam (0). 1600 punten: W.J. Nijman, Aalten (8). 2200 punten: J. Amperse, Oldebroek (6). 2800 punten: M.J. v/d Houten, Zierikzee (11). 3200 punten: A. Kamphuis- Roubos, Apeldoorn (4). 3400 punten: A. Lagendijk, Hendrik-Ido-Ambacht (3). 3600 punten: M.L. v. Schenkhof, Maartensdijk (3). 4000 punten: J. Timmerman- Slager, Staphorst (6). 4600 punten: A. v. Weelden, Werkendam (1). 5200 punten: G. de Graaff, Hendrik-Ido-Ambacht (13); L. Korpershoek, Tricht (26). 5600 punten: J. Lugthart- Huls, Wezep (3); T. Sterk, Alblasserdam (13).

Inzenden: alle woorden 1

Prijzen

Wilt u bij uw volgende oplossingen aangeven welke prijs u wilt? U kunt kiezen uit: • ”De dominee van Buchenwald”, door A.B. Goedhart; • ”De gekroonde strijder”, door S.A.C. Hoogendijk; • ”Verbroken harten”, door Arie Tuinman; • ”Twinkels in je ogen”, door Nelleke Wander; • ”De grootste strijd”, door C.H. Spurgeon; • ”Plicht en zegen”, door Thomas Boston; • ”Rijke belofte”, door Ebenezer Erskine; • ”Zijn als Christus”, door Arthur Alderliesten; • ”Kruisdragen”, door ds. W.A. Zondag; • ”Zo iemand dorst”, door R.M. McCheyne; • ”Een roos uit de as”, door Rose Price; Informatie: www.debanier.nl

Oplossingen OPLOSSINGEN: A-6 GEDENKBOEK Maleachi 3:16 B-6 Horizontaal: 1. af, 4. ok, 6. driekleur, 8. bun, 9. riem, 11. rum, 12. mop, 14. sla, 15. gok, 16. sober, 18. Inn, 20. bun, 21. Someren, 23. iel, 25.visite, 27. camera, 29. nasi, 31. Jura, 32. bloed, 33. ego, 34. corso, 35. riet, 37. snor, 39. enotum, 42. asilan, 45. ode, 46. militie, 49. ara, 50. Eva, 52. regen, 53. arm, 54. Ems, 56. fel, 57. bui, 58. Rome, 60. rede, 61. kievitsei, 62. dr. 63. in 118

terdege *

20 JANUARI 2021

Verticaal: 1. Arum, 2. Fin, 3. oktober, 4. oer, 5. kuis, 6. deuk, 7. reli, 8. brons, 10. manie, 12. mom, 13. per, 15. guirlande, 16. soes, 17. recu, 19. nertsfarm, 20. b.v., 21. stadium, 22. narcose, 24. la, 26. inert, 28. maori, 30. iet, 31. Jos, 36. emir, 38. Nain, 39. EO., 40. oever, 41. Nigeria, 43. larie, 44. na, 47. lef, 48. tel, 51. amok, 53. Audi, 55. smid, 57. been, 59. eer, 60. RSI Een kind is ons geboren C-6 Een Zoon is ons gegeven D-6

1. inkomen, 2. mengelmoes, 3. moesson, 4. sonde, 5. decade, 6. decime, 7. menigeen, 8. eenieder, 9. derhalve, 10. vezelrijk, 11. rijkaard, 12. aardgasbel, 13. belhamel, 14. melder, 15. dermate, 16. tegenbericht, 17. richtlijn, 18. lijntrekker, 19. kersenpit, 20. pitriet, 21. rietzanger, 22. gerbera, 23. ravage, 24. gevaar, 25. vaarwel In de mensen een welbehagen E-6 1. gerst, 2. elite, 3. ribes, 4. steel, 5. Tesla, 6. inkom, 7. nonna, 8. knoet, 9. oneus, 10. matse Koningsster

COLUMN

DOKTER MARTHA Vandaag maak ik voor één keer een column samen met mama. Omdat de scholen dicht zijn, is het bij ons thuis de hele dag door een drukte. Het heeft bijvoorbeeld niet zo veel zin om mij vroeg op bed te leggen, want ik heb altijd energie over. Ik ben echt een avondmens, zegt mama. Net als Reinout. Jolijn en Abel zijn juist ochtendmensen. Dus blijft er voor mama niet zo veel tijd over om columns te schrijven. Maar ik wil haar wel helpen. Ik las pas een vraag op mijn theezakje: „Hoe zie jij de toekomst?” Inmiddels weet ik het antwoord: „Somber.” Ik heb op de site van de NOS gelezen dat het heel druk is in de ziekenhuizen. Het is maar goed dat de scholen dicht zijn gebleven na de vakantie. Al is het natuurlijk wel jammer, want ik ga supergraag naar school. Daarom wil ik ook dokter worden, want papa zegt dat je dan jaren moet studeren. Dat lijkt me leuk. En ik vind alles van het menselijk lichaam heel interessant. Elke avond bid ik of het aantal coronabesmettingen minder mag worden. Maar mensen moeten zich ook wel aan de regels houden. Ik vind het jammer

dat we door corona veel minder naar de kerk kunnen. Op het kinderkerstfeest mochten bijvoorbeeld maar een paar kinderen komen. Dat was echt zielig voor Jolijn, want die had er zo’n zin in. Sommige mensen zijn boos omdat kerken niet helemaal dichtgaan. Nou, dan moeten ze maar eens komen kijken hoe het gaat. Iedereen houdt heel netjes afstand. Het probleem is dat mensen denken dat de kerk niet ”essentieel” is. Alsof het gewoon een hobby is. Maar we gaan niet voor de lol naar de kerk! Toch is naar de kerk gaan niet het meest ”essentieel”. Luisteren naar de preek wel, maar dat kan ook thuis. In de kerk kun je wel beter opletten. Gelukkig mag ik nog best vaak naar de kerk, doordat papa organist is. Dan zit ik boven bij het orgel. Als iemand in de kerk corona heeft, moet hij wel heel hard hoesten om ons te kunnen besmetten. Eerst wilde ik kinderarts worden, maar nu longarts. Dan kan ik iets bedenken waardoor mensen met corona sneller beter worden. Ik wou wel dat ik vandaag al afgestudeerd was. Dan zou ik morgen meteen in het ziekenhuis aan de slag gaan.

NELINE IS GETROUWD EN MOEDER VAN MARTHA (6), ABEL (5), JOLIJN (4) EN REINOUT (2)

terdege *

20 JANUARI 2021

119

120

terdege *

20 JANUARI 2021

Onwijs goed onderwijs Aflevering 8

Liesbeth van Huit (37), docent geschiedenis op de Pieter Zandt scholengemeenschap in Kampen.

AANGEMELD DOOR: ANNEMARIE EN RIANNE VAN DEN BERG, OUD-LEERLINGEN: „Naast dat mevrouw Van Huit heel goed kan lesgeven, is ze ook erg betrokken op de leerlingen: ze ziet hen echt. Zo heeft ze een paar jaar geleden door gesprekken ook persoonlijk voor ons veel betekend. Dit deed ze toen –en nog steeds– met veel geduld en liefde. Vorig jaar heeft de vwo-examenklas haar verkozen tot docent van het jaar. Dat zegt wel iets over hoe leerlingen haar waarderen!”

terdege *

20 JANUARI 2021

tekst & beeld: NIEK STAM

LEUKSTE MOMENTEN: „Als leerlingen zich verwonderen over de onwaarschijnlijkheid, de humor of juist de ernst van de geschiedenis. Een mooie les maken, inzichten zien ontstaan, een leerling die zich durft uit te spreken – allemaal mooie momenten. En natuurlijk praatjes in de wandelgangen en daar tijd voor maken.” UITDAGING: „Het is een kunst om leerlingen te helpen zelfvertrouwen te vinden en ze verder helpen als ze moeite hebben met inzicht en vaardigheden. Verder: goede opdrachten bedenken in een les, die de klas een beetje actief krijgen. Maar ook een balans zien te vinden tussen begrip voor leerlingen die even geen zin hebben en mijn eigen hoge verwachtingen van wat een les moet zijn.” BLUNDER: „Uit vele fouten koos ik deze verspreking: ik vertelde met veel drama het verhaal van Theseus, en liet hem redden door de uitgeDrolde draad van Ariadne. Alle aandacht die ik had, was volledig verdwenen.” MOTTO: „Als je wilt weten of je iemand kunt vertrouwen, vertrouw hem dan.” ONVERGETELIJK: „Toen in mijn zware eerste jaar die ene klas me tot mijn verrassing uitnodigde voor de klassenmiddag. Of leerlingen die opbouwend meedachten over mijn lessen. En dan al die individuele personen die me bijblijven, omdat ze heel aardig of grappig waren, briljante dingen zeiden of karakter toonden.”

121

Volgende keer 3 FEBRUARI 2021

Niets missen van Terdege? Neem nu een abonnement!

Wat als je kindje extreem vroeg geboren wordt? Jaarlijks overkomt dit honderden ouderparen in Nederland. Twee stellen praten over hun ervaringen. ”Als we de 24 weken maar halen”, dachten we.

De energie van Arjan van den Noort leek geen grenzen te hebben, maar in 2018 werd hij geveld door een burn-out. De geestelijke lessen die hij in die periode kreeg, legde hij vast in zijn jongste dagboek: ”Uitzicht”.

Verreweg de meeste mensen wonen in een rijtjeshuis. Maar sommigen moeten nog iets meer woekeren met de ruimte. Daarom de serie: Klein behuisd. Collega Corine stapte aan boord van binnenvaartschip ”Deo Favente”.

WILT U DEZE ARTIKELEN NIET MISSEN? NEEM DAN EEN JAARABONNEMENT OP TERDEGE EN BETAAL €8,95 PER MAAND. 122

terdege *

20 JANUARI 2021