RDM Jubmag by Erdee Media Groep

DIT IS EEN BIJLAGE VAN HET REFORMATORISCH DAGBLAD

DB KeukenGroep feliciteert het Reformatorisch Dagblad met haar 50-jarig jubileum

DIT BELOVEN WIJ • Direct de beste prijs. • 10 jaar garantie op onze montage. • Buitengewoon goed geregeld. • Service op 9+ niveau.

9,7

HAARLEM NUNSPEET

ANOVI

TIC RIJSSEN

UTRECHT

BERKEL EN RODENRIJS

Ruim 2170 beoordelingen Qasa.nl | maart 2021 KESTEREN

SINT-ANNALAND

GOES

dbkeukengroep.nl/beloftes

VOORWOORD

Dankwoord In zo’n mooi magazine als dit tref je normaal gesproken eerst een voorwoord aan. Dit keer niet. Nu het Reformatorisch Dagblad vijtig jaar bestaat, voelen we allebei een diepe behoete juist te beginnen met een dankwoord. Bij een terugblik op een halve eeuw RD denken we vanzelf eerst terug aan de pioniers die, al in de jaren zestig van de vorige eeuw, het plan ontwikkelden voor deze krant. Zij moesten bij nul beginnen. Wij kunnen ons amper voorstellen hoe dat geweest moet zijn. Alsof je een polder wilt aanleggen in het IJsselmeer, terwijl je rondvaart in een bootje door het gebied waar straks de eerste dijk moet komen… Nu, in 2021, kijken wij rond over zo’n schitterend aangelegde polder en denken we in dankbaarheid terug aan degenen die destijds met hun voeten in de modder stonden. Dank is er natuurlijk ook voor u als lezer. Regelmatig ontmoeten we trouwe abonnees van het eerste uur. De artikelen in dit magazine zullen bij u veel herkenning oproepen. Maar we bedanken ook de jonge generatie lezers die bewust kiest voor nieuws, belicht vanuit Bijbels perspectief. Verschillende artikelen in deze glossy maken duidelijk hoe belangrijk dat is, juist in deze tijd. In de eerste plaats zijn we echter dank verschuldigd aan de Heere God. Een van de oprichters, ds. L. H. Oosten, heet ons vaak verteld hoe men in 1971 tegen dit initiatief aankeek. Een eigen dagblad oprichten, voor zo’n splintergroepje in de samenleving? Het leek inderdaad een hachelijke onderneming. Maar evenals Nehemia had ds. Oosten zijn antwoord klaar. „De God van de hemel, Die zal het ons doen gelukken.” Hem komt daarom alle dank toe.

Cornell Heutink (directeur) en Steef de Bruijn (hoofdredacteur)

INHOUD

07 OP WEG MET EEN MISSIE

Rond de oprichting 8 Directie en hoofdredactie kijken terug 18 Portret 26 Gevoeligheden toen en nu 29 Column 35

DE KRANT KRIJGT KARAKTER

Mijlpalen in de historie 40 Portret 50 Vijtig jaar RD en bijlagen in beelden 54 Steeds meer medewerkers 56 Column 61

65 EEN KIJKJE BINNEN DE MUREN

Van idee tot artikel 66 Verbouwingen en verhuizingen in beeld 74 Portret 82 Bezorger, columnist en chaufeur vertellen 85 Column 87

93 INTERACTIE MET DE ACHTERBAN

Beurzen, reizen en abonneedagen 94 Communicatie tussen krant en lezer 106 Portret 114 Lezers delen hun ervaringen 116 Het RD als relatiemakelaar 121

125 TUREN IN DE TOEKOMST

Felicitaties uit het werkveld 126 Portret 134 De hoofdredactie blikt in de verte 136 Ten slotte 139 4

RD JUBILEUMMAGAZINE

08 85 29 1971-2021

Op weg met een MISSIE Rond de oprichting

Directie en hoofdredactie kijken terug

Portret

Gevoeligheden toen en nu

Column

OPRICHTING

Het wonder van 1971 Wim Kranendonk

Als een groot wonder. Zo zagen de oprichters van de Stichting Reformatorische Publicatie het verschijnen van het eerste Reformatorisch Dagblad op 1 april 1971. Het was alsof we droomden, zei een van hen later. Het onmogelijke was mogelijk gebleken. 8

beeld ANP, Hollandse Hoogte

Een orthodox-protestants dagblad beginnen? Dat was een miljoenenzaak

ensen die bekend waren met de dagbladen uitgeverswereld, gaven najaar 1966 de vijf SGP’ers uit Driebergen die een christelijke krant wilden starten, geen schijn van kans. Een orthodox-protestants dagblad beginnen? Dat was een miljoenenzaak. Waar haalde je het geld vandaan? En waar vond je mensen die journalistiek bekwaam waren? Directeur J. P. Otte van uitgeverij De Banier schudde desgevraagd zijn hoofd: onhaalbaar! Het hoofdbestuur van de SGP noemde het idee om een reformatorische krant op te richten „sympathiek”, maar achtte het om praktische redenen uitgesloten dat zo’n dagblad ooit van de grond zou komen. De partij zelf had in de jaren dertig immers ervaren dat een dagelijks verschijnende krant, De Banier, een financieel blok aan het been kon worden. En toch, ondanks die ontmoedigende reacties voelde het gedreven vijftal de noodzaak om stappen te zetten. De tijdsomstandigheden wogen de mannen zwaar. Het idee van een verantwoorde nieuwsvoorziening liet hen niet los. In de loop van de jaren zestig was er op verschillende plaatsen en in diverse gremia al eens geopperd een orthodox-protestantse krant op te richten. De koers van de bestaande christelijke dagbladen vormde de belangrijkste reden voor de groeiende behoefte aan zo’n krant. Dagbladen als Trouw en De Rotterdammer lieten steeds meer ruimte voor visies en commentaren waarin de Bijbel niet normatief was. Daarbij toonde de pers zich in toenemende mate kritisch jegens de „bevindelijk gereformeerden”, zoals de achterban van het RD later vaak werd genoemd. Toch verdween het idee keer op keer in de prul-

lenmand met de verzuchting: „Dit lukt nooit.” De SGP’ers uit Driebergen beseften najaar 1966 heel goed dat hun idee niet nieuw was en dat ze de nodige tegenwind zouden krijgen. Toch voelden ze zich gedrongen het idee serieus te onderzoeken. Directe aanleiding was de felle kritiek die orthodox-gereformeerden in 1966 kregen toen een aantal kinderen uit die kring werden getroffen door de polio. Omdat ouders principiele bezwaren tegen vaccinatie hadden, ontstond er in de media een hetze. Ds. C. Wisse, predikant van de gereformeerde gemeente te Elspeet –de plaats waar enkele kinderen ziek waren geworden–, werd in een venijnig artikel in Elsevier de Herodes van Elspeet genoemd. Die hetze leidde ertoe dat op de kiesvereniging van de SGP in Driebergen opnieuw de suggestie werd gedaan om een krant te beginnen. Jong en onbezonnen Dat de uitwerking van dit idee een kwestie van lange adem was, werd de Driebergse SGP’ers al snel duidelijk. Weliswaar deelden velen binnen de gereformeerde gezindte de behoefte aan een aan christelijke krant, maar echt steun kregen de initiatiefnemers in eerste instantie maar heel beperkt. Er werd niet alleen getwijfeld aan de realiseerbaarheid van het plan, maar ook aan de initiatiefnemers. De leidslieden van de kring vroegen zich af wie die voortrekkers waren. Het betrof een kunsthandelaar (G. den Boer), twee ambtenaren (L. H. Oosten en J. Veenendaal), een agrariër (R. C. M. Treur) en een medewerker bij een drukkerij (D. J. Gijsbertsen). Geen bekende namen en: enkelen waren nog geen dertig... Sommige prominenten binnen de gereformeerde gezindte kwalificeerden het vijftal als

RD JUBILEUMMAGAZINE

OPRICHTING

Vier dominees Mannen die een boodschap willen uitdragen. Dat waren de oprichters van het RD. Opvallend is dat vier van hen later predikant zijn geworden. Kunsthandelaar G. den Boer werd nadien predikant van de vrije gereformeerde kerk te Twijzel. Zowel gemeenteambtenaar L. H. Oosten als assistent-accountant D. J. Budding werd predikant van de Nederlandse Hervormde Kerk. J. Veenendaal, medewerker bij de Belastingdienst, diende later als predikant de Christelijke Gereformeerde Kerken en vervolgens de Gereformeerde Gemeenten. Veenendaal was niet alleen bestuurslid maar ook enige tijd administrateur van de Stichting Reformatorische Publicatie. Na de start van het RD was hij als abonneewerver in dienst van het bedrijf.

KRO-visie In Studio, het weekblad van de Katholieke Radio Omroep (KRO), schreef K. van der Knaap het volgende: „Op 1 april gaat er, terwijl her en der dagbladen sneuvelen, een nieuwe krant verschijnen: Het Reformatorisch Dagblad. Volgens de laatste berichten hebben zich reeds tienduizend lezers gemeld. Jaar en dag verschijnt reeds Het Nederlands Dagblad, eveneens een gereformeerd gezinsblad, dat zich staande moet houden met 16.000 abonnementen. Samenwerking van het nieuwe en bestaande blad lag binnen de mogelijkheden, maar er waren wat theologische verschillen en ieder ging zijn eigen weg. De consequentie is dat er straks twee bladen verschijnen, die elk voor zich hun lezers liever een gebrekkige, beperkte en vertraagde nieuwsvoorziening verschaffen (omdat zij alleen postabonnees kunnen inschrijven) dan samen te werken op basis van het vele dat hen bindt. Dat wat hen scheidt, krijgt het volle pond.”

De Saambinder De hoofdredacteur van De Saambinder, het orgaan van de Gereformeerde Gemeenten, ds. K. de Gier, blikte bij de verschijning van het RD terug op de aarzelingen die er bij zijn kerkverband bestonden. Behalve zorgen om de realiseerbaarheid was er volgens hem vrees dat de krant „een vergrote kerkbode” zou worden. „En kerkbladen zijn er genoeg.” Ook leefde er bezorgdheid om het overwicht van bepaalde kerken, maar die werd eveneens weggenomen. „Nu dit alles geschiedenis is geworden, wil ik met vreugde gewag maken dat alles zo tot een goede oplossing heeft kunnen komen. Het dagblad waarnaar we uitgezien hebben, is er nu. En ik wens van deze plaats allen die er dagelijks bij zijn betrokken Gods zegen en wijsheid toe. Ik wil ook opwekken om zich te abonneren. Die het nog niet gedaan hebben, laten dezen niet wachten om het te doen. Doe het nu.”

1971-2021

beeld Bep van der Pol

OPRICHTING

„jong en onbezonnen.” Anderen waren negatiever en spraken van „amechtige Joden.” De vijf oprichters beseften terdege dat het nodig was dat bekende leidslieden uit de kring hen gingen steunen. Maar het viel niet mee om in de breedte van de beoogde achterban draagvlak te vinden. Een brief aan predikanten uit diverse kerken zorgde er wel voor dat enkele voorgangers hun naam aan het initiatief wilden verbinden. Dat stemde het actiecomité uit Driebergen positief. Tegelijk waren de plannenmakers teleurgesteld. Het SGP-hoofdbestuur hield de boot af. Vertegenwoordigers van twee belangrijke kerkelijke groeperingen uit de potentiële achterban, de Gereformeerde Bond en de Gereformeerden Gemeenten, namen een afwachtende houding aan. Weliswaar voelden die kerken de nood, maar de concrete stappen waren voor hen niet realistisch. Bovendien was er bij hen vrees dat de plannenmakers extreme opvattingen hadden, iets wat de initiatiefnemers stelselmatig en met kracht ontkenden. Het ging hen er oprecht om het geheel van de gereformeerde gezindte, ja de gehele samenleving te dienen.

beden en hun giften legden de basis. Daarnaast hebben we nog een andere, belangrijker les geleerd. We moesten ontdekken dat het beleven van afhankelijkheid ook betekent afzien van de grote namen en ons geheel op de Heere verlaten.” Het was directeur J. Koppelaar van streekblad Eilandennieuws die erop wees het niet van mensen te verwachten. Tijdens een bezoek van de mannen uit Driebergen maakte hij een snelle berekening en zei: „Uw plan is niet levensvatbaar tenzij u het van een andere kant verwacht.” Voor de krantenman uit Middelharnis stond het vast: „Wie zich geheel en al op God verlaat, zal niet beschaamd uitkomen.” Vanuit die grondhouding wilde hij zelf zijn schouders onder het plan zetten. Koppelaar is vervolgens vele jaren president van de raad van bestuur van het Reformatorisch Dagblad B.V. geweest. Wanneer hij in die jaren vergaderingen opende, wees hij keer op keer op de noodzaak van het gebed. „Een afhankelijk leven van de Heere is de basis waarop het Reformatorisch Dagblad levensvatbaarheid en bestaanszekerheid heeft”, zei hij eens tijdens een personeelsbijeenkomst. Een plaats waar in de jaren voor de start van het RD dagelijks werd gebeden om zegen op de plannen was de keuken van het pand aan de Bosstraat 21 in Driebergen, het huis waar bestuurslid L. H. Oosten samen met zijn moeder woonde.

Trein in beweging Toen duidelijk werd dat het comité uit Driebergen serieus aan de slag ging, hebben vooraanstaande SGP’ers en leidende predikanten nog geprobeerd om door een inderhaast geformeerde werkgroep vat te krijgen op het initiatief. Dat lukte niet. De trein was al in beweging onder leiding van een bestuur dat inmiddels een bredere samenstelling had dan het vijftal uit Driebergen. Daarnaast ontstond een comité van aanbeveling, waaraan predikanten zich op persoonlijke titel verbonden, zoals ds. J. van der Poel (oud gereformeerd) ds. D. L. Aangeenbrug en ds. M. van Beek (beiden Gereformeerde Gemeenten in Nederland) en ds. P. Blok, ds. J. Karens, ds. A. W. Verhoef en ds. L. Vogelaar van de Gereformeerde Gemeenten. Pas op een later moment hebben de Gereformeerde Gemeenten als geheel zich achter het plan geschaard. Voorzitter Den Boer vertelde enkele jaren later: „Over het algemeen hebben we vanuit de rechtse kringen de meest spontane en actieve medewerking gekregen. Daar leefde het besef dat er echt nood was; daar was men bereid offers te brengen.” Achteraf hebben de initiatiefnemers gezegd dat ze het in het begin te veel hebben verwacht van de „grote mannen.” Stichtingsvoorzitter Den Boer zei: „De steun voor het RD kwam van onderop, van de eenvoudigen des volk. Hun ge-

1971-2021

„De steun voor het RD kwam van onderop, van de eenvoudigen des volks” Zowel voor mevrouw Oosten als voor haar zoon was de oprichting van het RD een gebedszaak. „Het gaat er alleen maar om of de Heere helpt”, zei mevrouw Oosten wel. Dagelijks bad zij om de komst van een eigen krant. Haar betrokkenheid bij de plannen was er overigens ook in praktische zin. Achter de keuken was een kamer aangebouwd. Daar werden in 1968 het secretariaat en de administratie van de Stichting Reformatorische Publicatie gehuisvest. En mevrouw Oosten zorgde ervoor dat medewerkers en gasten op tijd een natje en droogje kregen.

Oordeel van Koers Bij de verschijning van het RD gaf het bestuur van het blad Koers een verklaring uit waarin het de wens uitsprak dat de krant „een goede start en een ruime ingang bij het volk” kreeg. Het stelde vast dat beide persorganen voortaan geen concurrenten meer waren. Tegelijk legde Koers nog eens uit waarom men destijds niet kon samenwerken met de nieuwe krant. „Het grootste bezwaar was de smalle basis waarop het Reformatorisch Dagblad zich zou plaatsen doordat men zich wilde richten op een deel van de gereformeerde gezindte en dat bepaalde opvattingen die in dat deel leven het stempel zouden zetten op de inhoud van de krant. Wij hadden de gehele gereformeerde gezindte op het oog en we zouden een krant hebben willen maken voor allen die uit de beginselen van Schrift en belijdenis willen leven.” Het grootste pijnpunt bleek de handhaving van het onverkorte artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis.

Eigen bezorgers De eerste 16.000. Binnen de Erdee Media Groep hebben ze een bijna magische status. Toegewijde mensen die het ervoor over hadden om de krant per post, dus een dag later, te ontvangen. „Beter goed oud nieuws, dan bij de tijd te zijn met slecht nieuws”, zei abonnee J. den Hoed uit Rotterdam. Toch was de postbezorging een grote rem op de groei. Vandaar dat nog geen jaar na de start begonnen werd met bezorging op de dag van verschijnen. Tot verwondering van de bestaande kranten slaagde het RD erin een eigen landelijk bezorgapparaat op te zetten: van Groningen tot Middelburg. Jongeren, ouderen, leerkrachten en predikanten zetten hun schouders eronder. Het resultaat? Het abonneebestand maakte een enorme groeispurt door.

Een kopie van de NAC Met zeven journalisten dagelijks een hele krant vullen, dat is onmogelijk. Natuurlijk waren er medewerkers. Hun bijdragen waren zeker welkom. Aan de lengte ervan werden nauwelijks beperkingen opgelegd. Lange artikelen over (kerk)historische figuren en momenten werden met graagte ontvangen. Verslagen van jaarvergaderingen van plaatselijke kiesverenigingen, ook daar werd een plaats voor ingeruimd. „Maar, mannen, we moeten ook gewoon nieuws brengen,” hield chef-redacteur B. van der Ros zijn redactie voor. Natuurlijk, de telex van het ANP bood veel. Alleen, het verwerken ervan kostte tijd. De oplossing in de eerste tijd was: artikelen uit de Nieuwe Apeldoornse Courant (NAC) overnemen. Op een goedkope manier. Dat ging zo: de opmaak van de NAC vormde het uitgangspunt. De RD-redactie bepaalde welke artikelen gehandhaafd konden blijven en welke niet. Op de open plaatsen zette het RD zijn eigen berichten. Zo kreeg de krant een eigen kleur.

RD JUBILEUMMAGAZINE

OPRICHTING

Terwijl de start van het RD heel wat tijd en inspanning vergde, gaf de relatie tot de werkgroep Urk veel zorg. Deze groep was bijna gelijktijdig ontstaan en had ogenschijnlijk hetzelfde doel voor ogen. Tot deze werkgroep behoorden onder anderen de christelijke gereformeerde predikant J. H. Velema en zijn hervormd-gereformeerde ambtsbroeder A. Vroegindeweij. Tijdens enkele intensieve besprekingen bleken er belangrijke verschilpunten te bestaan. De mannen uit Driebergen wilden in de statuten opnemen vast te houden aan het onverkorte artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Urk voelde daar

In de kleine kamer werkten administrateur J. Veenendaal en secretarieel medewerkster Geurtje van de Craats. Soms zat daar nog een derde betrokkene te werken. Op de planken boven het opklapbed stonden de kaartenbakken met adressen van aspirant-abonnees. Tussen 1968 en 1971 groeide het aantal kaartenbakken gestaag. Uiteindelijk waren er bij de start van het RD in april 1971 ruim 16.000 mensen die de nieuwe krant wilden ontvangen. Aan de andere zijde, in een kast, stonden de ordners met bankafschriften van mensen die geld hadden overgemaakt. Tientallen telefoontjes Een centraal punt in dit huiskamerkantoor was de telefoon, compleet met meterslang snoer om in de gang of voorkamer een gesprek te kunnen voeren met een predikant, bestuurslid of geïnteresseerde (aspirant-)abonnee. Dagelijks kwamen er tientallen telefoontjes binnen van mensen zich achter de plannen stelden. Om het aantal (toekomstige) abonnees uit te breiden werd een propagandacommissie in het leven geroepen. De leiding was in handen van de voormalige gemeentesecretaris van Kockengen, de heer J. C. Jongeneel. Hij wist bij veel kerkenraden de ledenlijsten los te peuteren, zodat de propagandisten van de krant de gemeenteleden konden bezoeken. Of zij maar abonnee wilden worden. De oogst van die „strooptochten”, zoals Jongeneel ze noemde, was bemoedigend, zij het dat er na de start de nodige tarra bij zat. De tweede voorwaarde was het nodige geld bijeen te brengen. Giften en collecten zorgden voor een gestage stroom inkomsten. Soms waren het megabedragen, zoals na afloop van de eerste voorlichtingsbijeenkomst, gehouden in Ede. Na afloop stapte de heer Loosman uit Urk op penningmeester D. J. Budding af. De Urker overhandigde hem een zak met geld, waarin de opbrengst van een collecte zat. „Nou moet je zorgen dat die krant er binnen een jaar is”, zei Loosman. „Als er meer nodig is, dan kom je maar. En hier heb je de zak.” Ondanks al die giften besefte het bestuur dat er veel geld nodig was. Op voorstel van de heer Chr. van der Blonk uit Enkhuizen werd in 1969 een naamloze vennootschap opgericht. Mensen konden aandeelhouder worden. Bestuursleden gingen op pad om geldschieters te vinden. Zo reisde SRP-secretaris Oosten met zijn medestudent theologie A. Egas naar Urk en kwam (opnieuw) met een zak geld terug.

1971-2021

„Als er meer nodig is, dan kom je maar. En hier heb je de zak” niet voor. Daarnaast hadden de oprichters van het RD het vaste voornemen om geen radio- en televisieprogramma’s op te nemen en evenmin nieuws over sport, ook niet over zaterdagsport. De mannen uit Urk wilden dat wel. Uiteindelijk scheidden de wegen. Dat gaf pijn en in het begin ook bitterheid. Later zakte dat. Urk stond aan de wieg van het blad Koers; Driebergen bereidde zich voor op de start van het Reformatorisch Dagblad. Kneepjes van het vak De groep medewerkers die op 1 april 1971 bij het RD begonnen, was klein. Op de redactie werkten zo’n zeven redacteuren – allen onervaren, behalve de heer B. van der Ros. Hij had op redactioneel gebied zijn sporen verdiend bij De Rotterdammer en Elsevier. Hoewel hij zelf tot de vrijgemaakt gereformeerde kring behoorde, gaf hij zich volledig voor de opbouw van de RD-redactie. Van der Ros leerde de onervaren redactieleden de kneepjes van het vak. Zelfs hoofdredacteur C. S. L. Janse was in dat opzicht leerling van hem. De bedrijfsvoering van het Reformatorisch Dagblad was in handen van directeur K. Bokma. Hij was de pionier. Als het nodig was voelde de ”baas” zich niet te goed om allerlei werk, ook het meest eenvoudige, op te pakken. Samen de schouders eronder. Aanpakken. Werken, en bidden om zegen. Dat was zijn devies.

onbedoeld

Zee Zeeland VAKANTIE IN

De leukste camping voor gezinnen met (jonge) kinderen!

strand iv it de eitne n L e u ke a c t eftij voor alle le n! oor iederee v n e t ie n Ge

Dichtbij he

M Minicamping inicamping

De Vlaschaard

Koudekerkseweg Koudeker kseweg 165 w w w.devlaschaard.nl www.devlaschaard.nl TTelnr. elnr. 06-20328254

Middelburg Volg ons op info@devlaschaard.nl

zwanger, wat nu...

Ben jij onbedoeld zwanger en kies je voor het leven van je kindje? Choice 4 Life biedt kleinschalige opvang en begeleiding van jonge moeders in gastgezinnen. Ook jonge vaders worden betrokken in het hulptraject. Wij werken vanuit het bijbelse geloof dat ieder mens uniek is en alijd een nieuwe kans verdient. Ú hebt mijn nieren geschapen, mij in de schoot van mijn moeder geweven. Ik loof U omdat ik ontzagwekkend wonderlijk gemaakt ben; wonderlijk zijn Uw werken, mijn ziel weet dat zeer goed. PS 139:13-14

Choice 4 Life baseert zich op het Woord van God. Vrijwilligers en dienstverleners werken in een netwerk samen aan de individuele zorgplannen.

Meer info of aanmelden? Bel: 085 – 043 96 16 Mail naar: info@choice4life.nu Doesburgerdijk 40 6718 VG Ede Hartelijk dank vor de steun in de afgelopen jaren

Ons nieuwe assortiment is binnen!

Heet u de lente al in huis? Kom sfeer proeven in de mooiste overdekte showroom (1300 m2) van Nederland. Het showroomdorp bestaat uit talloze authentieke winkeltjes, boordevol sfeer en decoratie. De plek bij uitstek om ideeën op te doen om uw huis leuk in te richten. Naast woondecoraties vindt u bij ons ook kleding (Zusss), tassen, sjaals en sieraden. Ook is er een beeldentuin van 3000 m2 met allerlei tuindecoratie, zoals bloempotten, tuinbeelden en andere leuke decoraties. En in lunchroom de Rozentuin kunt u genieten van een kopje koie met gebak of een broodje (nu alleen To-GO).

Oude Barnevelderweg 5, Garderen • www.debeeldentuin.nl • (0577) 46 24 82 Geopend: maandag t/m zaterdag van 10.00-17.30 uur (zondag gesloten)

Van Ree Accountants feliciteert het Reformatorisch Dagblad met het 50-jarig jubileum! 1971-2021

ACCOUNTANCY

FINANCE CONSULTANCY

HR CONSULTANCY

■ Jaarrekening

■ Belastingadvies

■ Salarisadministratie

■ Accountantscontrole / Audits

■ Bedrijfswaardering

■ Werving & Selectie

■ Subsidie- en projectcontrole

■ Juridisch advies

■ Onderwijs en Ontwikkeling

■ Financiële administratie

■ Financiële planning

■ Functioneren en beoordelen

■ Bedrijseconomisch advies

■ Bedrijfsoverdracht

■ RI&E en BHV

WWW.VANREEACCOUNTANTS.NL

WWW.VANREEFINANCECONSULTANTS.NL

WWW.VANREEHRCONSULTANTS.NL

Kijk voor vacatures op: www.werkenbijvanree.nl

TREFWOORD IMPRESSIE

Aan het roer L. Vogelaar

Vier directeuren heet de Erdee Media Groep gehad, al heten ze tegenwoordig bestuurder. Vier hoofdredacteuren had het Reformatorisch Dagblad, en die heten nog net zo. De jongste van hen allemaal is 46, de oudste bijna dubbel zo oud. Een terugblik naar kort of al veel langer geleden. 18

beeld RD, Henk Visscher

Ongeoorloofde afwezigheid tijdens de revolutie

r. C. S. L. Janse (77) uit Apeldoorn was de eerste hoofdredacteur, van 1971-2003. „Daar zou je –in aanvulling op het standaardwerk dat Jan van ’t Hul bij dit jubileum publiceert– een boek over kunnen schrijven”, zegt hij. „Bijvoorbeeld over een van de eerste buitenlandredacteuren. Als randkerkelijke was hij eigenlijk per ongeluk aangenomen. De principiële identiteit van de krant was hem volstrekt vreemd. Maar in de beginperiode van het RD was er weinig keus.” Er hing altijd een sfeer van geheimzinnigheid om hem heen, zegt Janse. „Zijn collega Steven Paas verdacht hem ervan een geheim agent van de Russen te zijn! Algauw was ik hem liever kwijt dan rijk. Dat lukte in 1975, na de Portugese Anjerrevolutie. Hij had toen een paar dagen vrij genomen, maar liet vervolgens via de telex weten dat hij nog een tijdje weg zou blijven. Inmiddels had een van onze redacteuren ontdekt dat hij onder pseudoniem optrad als radioverslaggever: zijn stem was nogal herkenbaar, want hij had jaren in Zuid-Afrika gewoond. Uiteraard was dat eigenmachtig wegblijven niet te tolereren. Directeur Bokma ontsloeg hem dan ook op staande voet.”

Telefoontje van Der Spiegel: we trotseerden de staking

n Veenendaal woont K. Bokma (zondag werd hij 90), directeur in de periode 1971-1991. Hij maakte een roerige tijd mee toen hij in maart 1989 een staking van het drukkerijpersoneel trotseerde. Slechts één dag viel de krant niet op de mat. Toen vond Bokma drukkerij Torendruk in Harderwijk bereid een noodeditie te drukken. „We brachten de kopij er stiekem naartoe en haalden de kranten er stiekem weg, omdat de grafische bonden en de stakers wilden verhinderen dat we toch verschenen.” Na een bommelding doorzocht de politie het RD-gebouw, maar vond niets. Het was een zware tijd, zegt Bokma. „De vlammen sloegen eruit; heel Nederland sprong erbovenop. Een krant publiceerde een hele pagina met als teneur wat een lelijke man ik wel was. Het Duitse blad Der Spiegel benaderde me, omdat de redactie wilde weten hoe zo’n klein krantje de landelijke staking trotseerde.” Bokma hield voet bij stuk. „Toen we in 1980 het tweede contract met drukkerij Wegener in Apeldoorn afsloten, had ik als voorwaarde gesteld dat wij ook bij een eventuele staking zouden kunnen blijven verschijnen. Dat maakte het Wegenerpersoneel niet waar. Daarom heb ik gezegd: „Als op 1 januari 1991 de contractperiode voorbij is, vertrekken we.” Sindsdien wordt het RD bij de BDU in Barneveld gedrukt. Dat was ook wel goed, want Wegener was van een plaatselijke drukkerij die dicht bij ons stond, uitgegroeid tot een grootschaliger bedrijf.”

RD JUBILEUMMAGAZINE

IMPRESSIE

„Begrip voor onze digitale activiteiten ontstond later pas”

irecteur in de periode 1991-2003 was ing. J. Koetsier (77) uit Nunspeet. „Met betrekking tot de identiteit heeft de opkomst van internet in die jaren de meeste aandacht van me gevraagd”, zegt hij. „Hoe konden we met het RD hiervan op een verantwoorde wijze gebruikmaken, met Gods Woord als richtsnoer? Voor velen was internet in de jaren negentig onbekend. Dit was bij mij, vanwege mijn technische achtergrond, niet zo. In mijn loopbaan bij Siemens had ik in de gezondheidszorg aan de wieg gestaan van de digitalisering van informatie en het gebruik van internet. Daarom voorzag ik een stormachtige ontwikkeling van internet en dachten we na over de toepassing daarvan binnen het RD.” Dit resulteerde in het opzetten van een website voor informatie en in RD-net voor e-mail. „Helaas werden onze activiteiten door velen in onze gezindte niet begrepen”, zegt Koetsier. „Men was van mening dat het, net als bij de televisie, mogelijk was internet buiten de deur te houden. Daardoor konden wij RD-net onvoldoende ontwikkelen en namen velen in de gezindte helaas een abonnement op open internet, met alle gevolgen van dien. We weten nu, twintig jaar later, dat een maatschappij zonder internet ondenkbaar is. Ook binnen onze gezindte wordt nu –gelukkig veelal met een filter– thuis, in kerk en school intensief van internet gebruikgemaakt.” Het RD beleeft een mijlpaal. „Soli Deo Gloria. Ik wil het voor de toekomst Gods zegen toewensen.”

Blees bracht buitenland dichterbij

n de jaren 1978-1986 was J. Blees (1925-1986) uit Apeldoorn hoofdredacteur. Het is de enige periode in de RD-geschiedenis geweest waarin er twee hoofdredacteuren waren. In 1971 was Blees benoemd tot parlementsredacteur en van januari 1972 tot juli 1978 was hij adjunct-hoofdredacteur. Ook zijn vrouw werkte bij het RD: elke week typte ze thuis de preekbeurtenpagina’s uit. Blees was een innemende man, zegt voormalig chef-redacteur Hans Leune. „Hij kon mensen motiveren, maar was wel chaotisch. Omdat het organisatorisch niet zo liep, ben ik in 1979 aangetrokken als secretaris van de hoofdredactie. Blees had vooral interesse voor buitenlandpolitiek. Zijn zaterdagse rubriek Dichterbij sprak mensen aan, ook door de vaderlijke toon. Hij had veel contacten –met name rond Israël en Zuid-Afrika– en ging graag op reis.” Blees was tweede voorzitter van de Nederlands-Zuidafrikaanse Werkgemeenschap. Nauwe banden had hij met de conservatieve vredesbeweging ICTO. „Aan de jaarlijkse vredesmaand in november besteedden we dan ook op een andere manier aandacht dan media die meer de koers van het IKV aanhielden.” In juli 1984 werd Blees getroffen door een hartinfarct en hersenembolie. Dat belemmerde zijn functioneren en daarom ging hij met ziekteverlof. Hij verhuisde naar Katwijk en is kort daarna op 60-jarige leeftijd overleden.

1971-2021

Samen de schouders onder de Bijbel met uitleg

n 2002 trad ir. B. (Bart) Visser (59) uit Elspeet in dienst; hij was directeur/bestuurder in de periode 2003-2018. „Een project in mijn periode bij de Erdee Media Groep dat een blijvende indruk op de achterban en mij heeft achtergelaten, is de Bijbel met uitleg, de BMU. Spontaan ontstaan vanwege de nood rond de verstaanbaarheid van de klassieke Statenvertaling bij jongeren en ouderen, werd het een project dat in de achterban van grote waarde is geworden. Uit het oogpunt van identiteit was het een project dat erg goed bij onze missie paste. Ruim honderd medewerkers hebben gedurende anderhalf jaar met veel inzet en zorg gewerkt om de BMU te maken tot wat die is. Tweewekelijkse overleggen over inhoudelijke vragen, vele gesprekken om hobbels weg te nemen, veelvuldig overleg met de stuurgroep –bestaande uit vertegenwoordigers van diverse kerken–, gebed om hulp en wijsheid, kritische vragen uit de achterban en een deadline die veel op hoogspanning bracht, borrelen zomaar in mijn herinnering op. De eerste berekeningen van de te verkopen aantallen kwamen uit op 20.000 stuks, en dat was ambitieus. Gaandeweg het project groeide de oplage tot 100.000 exemplaren. Het was een bijzondere ervaring dat onze achterban deze BMU zo omarmde. De eerste exemplaren werden overhandigd aan vertegenwoordigers van kerken uit de achterban. Het was een niet te vergeten avond, die gekenmerkt werd door grote saamhorigheid. De Bijbel met uitleg is hopelijk velen tot eeuwigheidszegen geworden.”

Van groot naar klein

n de jaren 2003-2017 was W. B. Kranendonk (65) uit Amersfoort hoofdredacteur, voordien adjunct vanaf 1997. „Behalve het genoegen dat een redacteur betaald nieuwsgierig mag zijn en vaak met zijn neus op interessante gebeurtenissen staat, is het dagelijks hoogtepunt het moment dat de krant op de mat valt. Als hoofdredacteur ben je dan gepast trots op het feit dat je samen met je collega’s –jazeker: mét elkaar!– de abonnees een pakket pagina’s met boeiend nieuws aanbiedt. Een belangrijk moment was de overstap van broadsheet –de grote krant die je met wijd uitgestrekte armen leest– naar tabloid, het kleine krantje, zoals dat werd genoemd. Er waren binnen het bedrijf reserves. Een tabloid? Was dat in Engeland niet synoniem met sensatiekrant? Niet voor niets werd de naam tabloid vaak met zichtbaar misprijzen uitgesproken. Moest het RD als „krant met een boodschap” zich daartoe verlagen? Maar er was meer. Wat zouden de abonnees en de adverteerders doen? Vooral die laatsten. De vrees was dat de advertentie-inkomsten zouden halveren. Geen bedrijf zou immers voor een ‘halve’ pagina hetzelfde willen betalen als voor een hele. Het viel allemaal reuze mee. De abonnees waren meteen enthousiast. De advertentie-inkomsten daalden nauwelijks. En de redactie, die was bijzonder enthousiast. De krant werd –dankzij de creativiteit van de eigen opmaakredacteuren– fraaier, overzichtelijker en inhoudelijk sterker. Want in plaats van allerlei korte berichten bood het nieuwe formaat juist de gelegenheid meer achtergrondverhalen te schrijven, waardoor de identiteit van onze krant nog meer tot uiting kwam.”

RD JUBILEUMMAGAZINE

IMPRESSIE

Andere gesprekken, toch goede gesprekken

r. C. (Cornell) Heutink (46) uit Genemuiden, bestuurder sinds 2018, werkte twintig jaar in een seculiere omgeving voordat hij naar de Erdee Media Groep kwam. „Ik heb in mijn vorige werkomgeving diverse gesprekken gehad over geloofszaken die ik nooit verwacht had. Oprechte vragen over inhoud en persoonlijke betekenis van het geloof. Over het bestaan van God, over Wie Hij is en Wie Hij voor mij is. Onbevangen en indringende vragen die een spiegel voor me waren om te zien wie ik was voor God en mijn medemens. Over het liefhebben van God boven alles en je naaste als jezelf, met alle consequenties die dat inhoudt. Over bewogen zijn met je collega’s, wat naast vriendelijkheid ook eerlijkheid betekent. Wat betekent dat als je het hebt over iemands functioneren? En over iemands houding tegenover God? En wat zegt dat over je eigen houding tegenover God, zeker als je beseft dat je als christen een voorbeeldfunctie hebt? Ik vroeg me af of ik bij EMG ook zulke gesprekken zou hebben. Dat blijkt inderdaad zo te zijn, maar wel anders. Sommige vragen mis je. Omdat die te vanzelfsprekend zijn of omdat we die niet gewend zijn. Maar ik heb er andere gesprekken voor teruggekregen. Zoals onlangs met die jonge collega die vertelde hoe hij als verloren zondaar door God gevonden was en mocht weten eigendom van Christus te zijn. Welk een jaloers makende volheid, vreugde en zaligheid. Soli Deo Gloria.”

Levensechte mediatraining

r. ir. S. M. (Steef) de Bruijn (58) uit Achterberg is hoofdredacteur sinds 1 maart 2017, voordien adjunct vanaf 2004. „Het RD is altijd een vreemde eend in de bijt van de media geweest”, stelt hij. „Neem onze mediatrainingen: we oefenen mensen in omgaan met vervelende journalisten. Bij mijn weten is er geen enkel ander medium dat zoiets doet. Ik herinner me nog goed dat Jacob Hoekman en ik in maart 2010 de eerste training aan tientallen leidinggevenden uit het basisonderwijs gaven. In de jaren erna hebben we, samen met de VGS en met Jan van Klinken, honderden predikanten, ouderlingen, politici en directeuren van scholen en bedrijven getraind. Prachtig werk, dat steeds erg werd gewaardeerd. Eén training sprong er bijzonder uit, omdat die plotseling vergezeld ging van een levensechte demonstratie. In oktober 2012 schreef ik een kritische column over ”Boer zoekt man”, omdat het tv-programma ”Boer zoekt vrouw” een homostel in de uitzending opnam. Dat leidde tot grote ophef op sociale media en stekelige interviews. Een dag later kwam radioprogramma Lijn1 met een speciale bus naar het RD-pand om mij te interviewen – precies tijdens zo’n mediatraining. De cursisten luisterden naar de radio terwijl de presentatrice me het vuur na aan de schenen legde. Op zo’n moment voel je dat ons werk bij het RD deel uitmaakt van een geestelijke strijd, waarbij we voorzichtig moeten zijn als de slangen en oprecht als de duiven. Hoe waardevol is het dan als je later hoort dat mensen voor je gebeden hebben.”

1971-2021

Hotel-Appartementen De Oude Hamer is zeer rustig en charmant gelegen in Mechelen in het Geuldal op een van de mooiste panoramaplekjes. Prachtige ligging temidden van glooiende hellingbossen, heuvels en dalen, omgeven van natuurschoon. Uitermate geschikt als starten eindpunt voor dagtripjes naar bv. Maastricht, Valkenburg, het drielandenpunt in Vaals, Monschau en de Ardennen en Eifel etc.

Ideaal voor natuurliefhebbers en rustzoekers.

Drukwerk. alles onder één dak

Gemoedelijke, ongedwongen sfeer.

grootsgedrukt.nl

Voor meer informatie kijk op www.deoudehamer.nl - Tel. 043 - 455 13 91

Toppunt van vakantieplezier

De Schutse Zorg wat er écht toe doet

Gefeliciteerd met jullie jubileum Een mooie mijlpaal

NIEUW!

Onze eerste vermelding in het RD dateert uit 1984. In een verslag over een forummiddag werd verhaald hoe De Schutse de wens had om in de toekomst ‘onze kinderen’ een thuis te kunnen geven. P

DE GLAMPCAM Luxe kamperen in een safaritent

De Klimberg t feliciteert he RD met haar jubileum!

Al zevendertig jaar zet De Schutse zich daarvoor in. Zo willen we een woon- en werkplek zijn, waar iedereen zich thuis voelt. Dat is zorg wat er écht toe doet.

ar 50 ja

In al die jaren vinden wij in het RD een vertrouwde partner. Bedankt voor deze samenwerking.

✔ Ruime kampeerplaatsen ■

✔ Verhuur accommodaties ■ ✔ Privé sanitair ■

■ ✔ Recreatieteam

■ ✔ Zwembad (kan overdekt)

✔ In het mooie Vechtdal ■

DAAR KAN NIETS TEGENOP! • WWW.DEKLIMBERG.NL • HARDENBERG

Te koop en te huur

Luxe chalets voor vakantie, 2e woning of verhuur, centraal op de Veluwe. Van 2 tot 15 personen. Zondagsrust.

Geldermalsen Gerdina’s Hof 3-5

Leerdam Energieweg 15d

T 0345 74 54 73 | I www.hz-zonwering.nl | E info@hz-zonwering.nl

Familie Bos - www.uddelermeer.com Tel. 0577 - 40 12 31

50 jaar Reformatorisch Dagblad. En al 30 jaar met overtuiging een bewogen én betrokken partner van BDUprint. Van harte gefeliciteerd!

Leverbetrouwbaar 6 x per week

Innovatief in kranten

www.bduprint.nl

Uitstekend product scherp tarief

beeld RD, Henk Visscher

TREFWOORD PORTRET

Uur per dag spitten serie

MIJN KRANT

Naam: Maria Blom Leeftijd: 78 jaar Woonplaats: Enkhuizen Hoe lang abonnee: sinds het ontstaan van het RD in 1971 Johannes Visscher

olang het Reformatorisch Dagblad bestaat, lees ik de krant. Ik ben alleenstaand gebleven. Ik deed een opleiding tot kraamzorgster, maar ben geswitcht naar bejaardenzorg. Mijn moeder overleed jong aan MS, ik ben bij mijn vader blijven wonen. Hij is 25 jaar geleden overleden. Al die tijd ben ik het RD blijven lezen. Door bezorgproblemen kreeg ik een paar jaar terug de krant een dag later dan anderen. Dat werkt niet, dan heb je oud nieuws voor je. Dus sindsdien lees ik de e-paper op mijn laptop. Elke middag om vier uur ga ik ervoor zitten, vaak algauw een uur lang. In het weekend krijg ik de papieren krant in de bus. Die snuffel ik ook helemaal door; ik heb de tijd.”

„Ik ben blij met de wijze waarop het RD verslag doet over corona”

1971-2021

Waarom bent u abonnee van het RD? „Ik ben erg blij met mijn krant. Pas las ik in RDMagazine een stuk over protestanten die rooms-katholiek werden. Zo’n artikel lees ik helemaal. Ik ben geïnteresseerd in de motivatie van die mensen. Maar ik denk ook: hoe kun je dit nou doen? Kerkelijk nieuws interesseert me. Bijvoorbeeld artikelen over synodes. Niet alleen van de Gereformeerde Gemeenten, waar ik lid van ben, ook nieuws over de Christelijke Gereformeerde Kerken houdt me bezig. In Urk heb ik een christelijke gereformeerde vriendin. In de CGK spelen discussies over bijvoorbeeld vrouwen in het

ambt. We zakken als reformatorischen hoe langer hoe verder weg, we zijn echt het spoor bijster. Ik ben niet wettisch, maar we gingen in onze gezindte van uiterst rechts naar uiterst links. We zijn de middenweg kwijt. Ook politiek nieuws boeit me erg. Van der Staaij is echt mijn politicus. Hij kan zo humoristisch en gevat antwoord geven. Dan denk ik: hoe kom je erop? Ik volg op mijn computer geregeld Kamerdebatten, bijvoorbeeld over het coronabeleid.” Wat spreekt u iets minder aan in het RD? „Artikelen over gezin en opvoeding interesseren mij niet zo. Dat komt natuurlijk ook omdat ik nooit kinderen kreeg. Maar ik vind het wel mooi dat het RD gezinnen handreikingen in opvoedingsvraagstukken biedt.” Hoe moet het RD er volgens u over 25 jaar uitzien? „Het RD moet eerlijke berichtgeving blijven verzorgen. Zeker tegenwoordig gaat nepnieuws er grif in. Ik ben blij met de wijze waarop het RD verslag van de coronapandemie doet. Corona is niet zomaar een griepje. Mijn zus, het enige familielid binnen ons gezin dat nog leeft, lag achttien dagen met corona op de ic. Er ging heel wat door me heen toen ze haar ogen weer opende. Het herstelproces gaat heel moeizaam. Ik hoop dat ik haar mag houden.”

HET EEUWIGBLIJVENDE WOORD

De GBS heeft als doel het behouden en verspreiden van de Statenvertaling

e Bijbel Bijbel,, het W Woord oord van Go God, d, is eeuwigblij eeuwigblijvend! vvend! end! Het woord ‘eeuwigblijvend’ staat in de Bijbel zelf. Zo lezen we in 1 Petrus 1 vers 23: ‘Gij die wedergeboren zijt, niet uit vergankelijk, maar uit onvergankelijk zaad, door het levende en eeuwigblij vende W oord Go ds.’ eeuwigblijvende Woord Gods.’ Het Het W Woord oord van Go Godd is dus niet aan een tijd ggebonden; ebonden; ok niet aan een het is oook plaats of een taal gebonden. Daarom vverspreiden erspreiden wij Daarom ook Bijbels in ander ook anderee talen in betr ouwbar uwbaree talen betrouwbare vertalingen.

WIJ FELICITEREN ERDEE MEDIA GROEP MET HAAR JUBILEUM! #DATISSAMENWERKEN

Steunt u oons ns w werk? erk? gbs.nl/steun gbs.nl/steun ons onswerk werk w erk

Nijverheidstraat 21 • Leerdam (0345) 61 01 55 | www.gbs.nl

ICT C COMMUNICATIE COMMUNICA OMMUNICATIE BEVEILIGING OMMUNICATIE

FELICITEERT Namens alle medewerkers van Lagarde Groep:

gefeliciteerd met jullie 50-jarig jubileum! “

oep edia Groep. Een mooi partnership!“ reeken

Op naar nog vele ele jaren succesvolle samenwerking!

www.lagarde.nl

Omgaan met gevoelige thema’s

29 beeld RD, Henk Visscher

IDENTITEIT

l bij de start van het RD in 1971 diende zich een moeilijk thema aan. In Staphorst heerste polio. Dr. C. S. L. Janse, hoofdredacteur van 1971 tot 2003, zat met een ingewikkeld dilemma. „Een deel van de achterban en ook tal van bestuursleden van de krant vonden dat wij ons duidelijk tegen vaccinatie moesten keren, terwijl anderen voor inenting waren.” De nieuwe krant besloot geen keuze te maken. „We hebben begrip voor beide opvattingen en geven die ook zorgvuldig weer. Verder kunnen we niet gaan. Over deze kwestie is in de achterban altijd verschillend gedacht. En ik merkte dat men na verloop van tijd accepteerde dat wij geen partij kozen”, aldus de oud-hoofdredacteur.

Henk van den Berge

In het Reformatorisch Dagblad komen regelmatig gevoelige onderwerpen aan de orde zoals vaccinatie, homoseksualiteit en de coronamaatregelen. Hoe pakt de redactie deze aan? De (oud-)hoofdredacteuren Chris Janse, Wim Kranendonk en Steef de Bruijn geven een kijkje in de journalistieke keuken. Zijn er verschuivingen?

Verhouding met SGP Een gevoelig punt, zeker in de beginperiode, was de verhouding met de SGP. Er waren verschillende kwesties. In mei 1971 waren er Tweede Kamerverkiezingen. In de partij werd een voorkeursactie gevoerd voor ds. F. Mallan, predikant van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Tien jaar later was er een dergelijke actie rond mr. G. Holdijk en ir. B. J. van der Vlies. „Wij hebben geprobeerd hier evenwichtig over te berichten, maar het was wel een moeilijk spanningsveld”, aldus Janse. Aanvankelijk meende de SGP-fractie in de Tweede Kamer dat het RD een soort spreekbuis van de partij zou zijn. Ds. H. G. Abma, de SGP-fractievoorzitter in de Tweede Kamer in de jaren zeventig, vond dat het RD positiever over zijn partij moest schrijven en kritische stukken achterwege moest laten. Vanaf het begin maakte de redactie haar eigen afwegingen bij de keuze voor artikelen, stelt Janse. „Wij bepaalden zelf op basis van bijvoorbeeld belangrijkheid en actualiteit waar we over schreven en wie we aan het woord lieten. Er werd dan weleens naar een bestuurslid van het RD gebeld met de bedoeling om ons onder druk te zetten. Dat werkte echter niet. Wij wilden onze onafhankelijke positie behouden, ook al staan we op dezelfde grondslag als de SGP.” Medezeggenschap Regelmatig moest de hoofdredacteur verantwoording van het redactionele beleid afleggen aan het RD-bestuur. De bestuursleden stonden

RD JUBILEUMMAGAZINE

vaak ver van de praktijk van het dagelijks werk op de krant. Meestal leidde dat volgens Janse echter niet tot grote problemen. Als de oud-hoofdredacteur terugblikt, constateert hij dat standpunten over heikele kwesties soms zijn veranderd. Als voorbeelden noemt hij de medezeggenschapsraden op scholen, waar in de gereformeerde gezindte eerst grote weerstand tegen was. Inmiddels is dat echter veranderd. Zelf heeft hij er nooit zo moeilijk over gedaan. „Medezeggenschap is volgens mij geen probleem, zolang de ouders de reformatorische grondslag maar onderschrijven.” Een kwestie waarin het RD zelf en ook de gereformeerde gezindte van standpunt veranderde, was de apartheidspolitiek van Zuid-Afrika, waarbij de zwarte bevolking werd gediscrimineerd. Lange tijd werd dit niet als een fundamenteel probleem gezien. „De reden was onze verwantschap met de gereformeerde Afrikaners daar en de Koude Oorlog. Zuid-Afrika stond duidelijk aan de westerse kant, terwijl sommige Afrikaanse landen onder de communistische invloedssfeer van de Sovjet-Unie stonden. Achteraf gezien had duidelijk moeten zijn dat je de blanke suprematie natuurlijk niet kon volhouden.” Een gevoelig thema in de jaren negentig van de vorige eeuw was de komst van internet. Het RD kwam met een eigen site voor nieuws. Ook was het bedrijf aanvankelijk als aanbieder van gefilterd internet actief. Een deel van de achterban vond dat het RD de gevaren van internet onderschatte. Bij het RD zelf waren er volgens Janse discussies of de krant wel al het nieuws gratis op de site moest aanbieden. Samen op Weg Met de verschillende kerkverbanden in de achterban had het RD regelmatig contact. Vooral de berichtgeving over gevoelige kerkelijke kwesties vroeg vertrouwen en zorgvuldigheid. Toch waren er soms spanningen als de krant hierover publiceerde. Wim Kranendonk, die van 2003 tot 2017 hoofdredacteur was, heeft dat duidelijk ervaren tijdens het Samen op Weg-proces in de Nederlandse Hervormde Kerk in 2004. „Hierover werd in het hervormde deel van de achterban heel verschillend gedacht. Een groep ging mee met de Protestantse Kerk in Nederland en een andere groep ging verder in de Hersteld Hervormde

1971-2021

beeld ANP, Hollandse Hoogte

Homoseksualiteit Het deed ons als werkgroep van mensen die te maken hebben met homoseksuele familieleden bijzonder goed om de briefwisseling te lezen tussen de hoofdredacteur van het RD, Steef de Bruijn, en John Lapré. Het ging ons dan vooral om de toon waarop de problematiek besproken werd, terwijl de hoofdredacteur in zijn bijdragen tegelijk nadrukkelijk vasthoudt aan het (volgens ons) Bijbelse standpunt in deze kwestie, namelijk dat de homoseksuele praxis zonde is. Veel te vaak wordt in onze kringen deze goede toon gemist en wordt er kil en soms ook hard over de homoseksueel gesproken. Datum: zaterdag 26 mei 2018

Lezersreacties in Opgemerkt over gevoelige onderwerpen

Vrouw en SGP De artikelen in RD 7-10 en 8-10 over het vrouwenstandpunt van de SGP ontstemden me zeer. Het is niet mijn behoefte om allerlei ”voors” en ”tegens” aan te voeren, dat is al genoeg gedaan. Waarom moet dat iedere keer weer opgehaald worden? En niet van buiten de partij maar van binnenuit. Het komt mij niet anders voor dan als stemmingmakerij. Laten we toch, als de SGP ons aan het hart gaat, zo veel mogelijk de rust en eenheid bewaren, de SGP moet al vaak genoeg tegen de stroom in roeien! Datum: donderdag 12 januari 1995

Vaccinatie Nu er weer discussie is ontstaan over de poliovaccinatie, wil ik daarin de volgende bijdrage leveren. Ik ben zelf namelijk door polio getroffen. Reeds als baby, in 1915. Het had veel erger kunnen zijn, maar door de verlamming van één been heb ik toch als invalide door het leven moeten gaan. Ik heb het wel door Gods goedheid als een Vaderlijke kastijding mogen ervaren, wat ik de nu weer getroffenen ook van harte toewens. Ik vraag mij echter af of het niet wat te zeggen heeft dat, voor zover mij bekend, bij de laatste epidemie uitsluitend niet-gevaccineerden polio hebben gekregen. Blijkbaar helpt vaccinatie en beïnvloedt het het menselijk afweersysteem ten goede. Dit afweersysteem kan toch alleen door de Heere op zo wonderlijke wijze in het menselijk lichaam zijn geschapen. De mogelijkheid om de door de zonde ontstane ziekten te kunnen bestrijden, is toch alleen mogelijk door Gods barmhartigheid.

Inenting Dat de wereldgelijkvormigheid steeds verder doordringt, ook in de reformatorische gezindte, blijkt onder andere wel hieruit, dat velen hun standpunt inzake (polio)vaccinatie herzien. En hoewel het hun daarbij niet aan vindingrijkheid ontbreekt –men beroept zich zelfs op Calvijn– bemerkt men toch zeer weinig van het afhankelijkheidsbesef dat ieder jegens zijn Schepper dient om te dragen. De mens van nature voelt zich echter niet afhankelijk van God en heeft een geheel onjuiste voorstelling van Zijn Voorzienigheid. Men beschouwt dit meer als een soort noodlot, dat niet te ontgaan is, al probeert men dit wel. Ziekte kan men dan als het noodlot beschouwen en de vaccinatie als een middel om dit, zo mogelijk, te ontgaan. Hier blijft natuurlijk van een Godsvertrouwen niet veel meer over. Datum: dinsdag 13 april 1971

Datum: dinsdag 13 april 1971

RD JUBILEUMMAGAZINE

IDENTITEIT

De RD-achterban is vanouds sterk op deze partij georiënteerd. De vraag was vooral of vrouwen in de SGP actief mochten zijn. Die discussie was al eind vorige eeuw begonnen. Het werd steeds duidelijker dat een meerderheid in de achterban hier geen bezwaar meer tegen had.

Kerk. Dit gaf veel pijn en dat is begrijpelijk.” Het RD kreeg van beide kanten vaak stevige kritiek, omdat men vond dat het standpunt van de andere groep te veel aandacht kreeg. De redactie lette echter goed op een evenwichtige berichtgeving. „Wij brachten het nieuws en daarbij werd er zorgvuldig op gelet dat de omvang van de artikelen vergelijkbaar was. Bij de plaatsing van ingezonden brieven in de rubriek Opgemerkt was dat eveneens van belang”, aldus de oud-hoofdredacteur, die al sinds 1992 bij de krant werkt. Om de verhoudingen met het RD goed te houden, zijn er herhaaldelijk gesprekken met alle betrokkenen geweest. „Wij konden dan onze aanpak toelichten en ingaan op de kritiek. Dat hielp, maar het haalde het gevoel van onvrede niet altijd weg. Gelukkig constateer ik dat de verhouding tussen de beide groepen in de loop van de jaren beter is geworden.”

Ego Voor de krant was het voorzichtig manoeuvreren, aldus Kranendonk. „Zowel de voor- als de tegenstanders lieten we aan het woord. In onze standpuntbepaling volgden we het SGP-hoofdbestuur.” Als Kranendonk de ontwikkelingen in de gereformeerde gezindte bekijkt, maakt hij zich zorgen over de polarisatie. „Door allerlei maatschappelijke en kerkelijke ontwikkelingen zie je dat mensen uit de achterban elkaar bestrijden, terwijl er veel gemeenschappelijks is. Het grote probleem is vaak het ego van mensen. We moe-

Statenvertaling Een ander precair punt tijdens zijn hoofdredacteurschap was volgens Kranendonk de herziening van de Statenvertaling. Een belangrijk argument was om vooral voor jongeren een begrijpelijker vertaling te maken. Het initiatief zorgde voor stevige polarisatie in de achterban. „In de artikelen streefden we naar een evenwichtige aanpak, waarbij wel gold dat wij zelf vasthielden aan de Statenvertaling, omdat dat bij de oprichting van het RD was vastgelegd. Wij wilden niet twee vertalingen in de krant hanteren. Dat uitgangspunt leidde helaas tot onbegrip bij de opstellers van de Herziene Statenvertaling.” Dat een begrijpelijke tekst van de Heilige Schrift het RD aan het hart ging, bleek ruim tien jaar later uit het initiatief tot een Bijbel met uitleg. Kranendonk: „Vooral voor jongeren is het belangrijk dat ze de Bijbelteksten kunnen begrijpen.” Uitgangspunt was de Statenvertaling. De oud-hoofdredacteur was positief verrast dat de tekst van de Bijbelvertaling van de Gereformeerde Bijbelstichting mocht worden gebruikt. „Bij deze vertaling hebben predikanten uit de verschillende kerkgenootschappen uit de achterban een uitleg geschreven. Wij waren blij dat deze toelichting veel breder werd geaccepteerd dan wij vooraf hadden verwacht. Veel mensen gebruiken de Bijbel met uitleg.” Een zeer gevoelig punt was de positie van de vrouw in de politiek, en dan met name in de SGP.

1971-2021

„De identiteit is voor het RD de enige bestaansreden” ten in onze geseculariseerde samenleving echter proberen elkaar vast te houden. We hebben van de Heere een pand gekregen, waarmee we zorgvuldig moeten omgaan.” Corona Juist met die groter wordende polarisatie heeft de huidige hoofdredacteur, Steef de Bruijn, veel te maken. Hij wijst daarbij op de coronatijd en de spanningen die die met zich meebrengt. „Ik denk dat er in de geschiedenis van het RD geen kwestie is geweest die de redactie zó lang, zó indringend heeft beziggehouden als deze.” Als oorzaak wijst De Bruijn, die sinds 1996 bij de krant werkt en vanaf 2017 hoofdredacteur is, op de grote meningsverschillen over de ingrijpende overheidsmaatregelen rond kerkgang, zingen in de kerk en de avondklok. Daarnaast lopen de meningen ook sterk uiteen over vaccinatie en complottheorieën. „Het RD is net als de SGP van belang voor de meningsvorming in onze achterban. Er wordt scherp gelet op de standpunten die wij innemen.

IDENTITEIT

Ook minister Van Engelshoven van Onderwijs reageerde. Zij schreef een opinieartikel en wilde eind 2018 een gesprek met De Bruijn om haar mening te geven en ook om het standpunt van de krant te horen. „Voor mij was het een mooie gelegenheid om onze visie toe te lichten.” De hoofdredacteur merkt duidelijk dat de onverdraagzaamheid in de samenleving voor orthodox-christelijke standpunten toeneemt. „Daarom moeten we onze visie goed uitleggen en ons ook verdiepen in de motieven van andersdenkenden. We realiseren ons niet altijd dat wanneer iemand homoseksueel of transgender is, dat zijn diepste gevoelens zijn identiteit raakt.”

Maar rond corona is het vaak moeilijk om ontwikkelingen en maatregelen precies te duiden. Als RD wil je juist verbindingen maken en bruggen slaan in een sterk verdeelde gereformeerde gezindte. Je verwacht rond ingewikkelde thema’s een bepaalde eenstemmigheid te bereiken, je probeert de verschillen te verkleinen, maar in deze coronatijd is dat nauwelijks te doen.” Van kritische lezers krijgt de krant het verwijt aan de leiband van de overheid te lopen. „Wij zouden premier Rutte en minister De Jonge napraten. Maar let dan eens op de aandacht die wij geven aan gewetensbezwaarden rond vaccinatie. Wij proberen de maatregelen steeds evenwichtig te beoordelen.” Het RD gaat uit van het standpunt dat de overheid moet worden gehoorzaamd, tenzij ze nadrukkelijk tegen Gods Woord ingaat, aldus De Bruijn. „Is het niet opvallend dat juist Guido de Brès, de opsteller van de Nederlandse Geloofsbelijdenis en het bekende artikel 36, op weg naar de galg opriep om de overheid te gehoorzamen, terwijl hij het daarbij had over een Spaanse, rooms-katholieke dictatuur? Dat een deel van de achterban meent dat we gemakkelijk de regels aan onze laars mogen lappen is dan ook discutabel. Je mag je mening geven, maar niet oproepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid.”

Toekomst In de afgelopen vijftig jaar heeft het RD een enorme ontwikkeling doorgemaakt, constateert Janse. „In 1971 stelde de krant qua kwaliteit en omvang niet zo veel voor. We namen veel artikelen over van uitgeverij Wegener in Apeldoorn, waar de krant werd gedrukt. In de loop van de jaren steeg het opleidingsniveau van de redac-

„Principieel gezien doet het RD geen water bij de wijn”

Homoseksualiteit De polarisatie ziet De Bruijn ook rond het thema homoseksualiteit en de daaraan gekoppelde Nashvillediscussie. „Dat is opvallend omdat we het over het principe eens zijn: de zonde wijzen we af, de zondaar niet. Daarbij past dus aan de ene kant de houding van een profeet die de zonde scherp veroordeelt, maar aan de andere kant ook de houding van een pastor die verzoenend spreekt en bewogenheid toont met de zondaar.” Dat het RD die bewogenheid uitstraalt, wordt door sommigen uitgelegd als uitholling van de principes, terwijl dat niet het geval is. „De houding van het RD over homoseksualiteit is in de loop van de jaren niet veranderd”, stelt de hoofdredacteur. „Vlak na de oprichting stond er al een artikel in de krant met dezelfde strekking als nu.” Het RD heeft rond gevoelige thema’s als homoseksualiteit niet alleen te maken met kritiek vanuit de achterban, maar ook van de buitenwacht. Via de website en sociale media worden de artikelen van het RD breed gelezen. Dat leidt regelmatig tot felle en scherpe reacties.

tie en kregen we meer ervaring. Die emancipatie was belangrijk voor de professionalisering van de krant. Dat was nodig omdat je ook in onze achterban een flinke maatschappelijke emancipatie zag.” Voor de toekomst van het RD is het volgens de eerste hoofdredacteur het belangrijkste dat wordt vastgehouden aan de identiteit. „Dat is de enige bestaansreden. Als je opschuift, wordt het nut van de krant steeds minder duidelijk. Wel zie je al langere tijd dat het steeds moeilijker wordt om abonnees te winnen. Steeds meer mensen in de gereformeerde gezindte zijn minder principieel gemotiveerd om het RD te lezen. Ze halen hun informatie uit andere media. Met die vervlakking moet het RD niet meegaan; het moet een reformatorisch dagblad blijven.” Ook zijn opvolger Wim Kranendonk sluit zich daarbij aan. „De identiteit moet bij wijze van spreken op iedere pagina zichtbaar zijn: bij

RD JUBILEUMMAGAZINE

COLUMN

het kiezen van onderwerpen, van geïnterviewden, van foto’s, noem maar op. Er wordt weleens de karikatuur gemaakt dat we een eigenkringkrant zouden maken, maar dat is niet het punt. Centraal staat dat we nieuws en duiding bij het nieuws brengen voor orthodox-christelijke mensen via de krant en de site.” Het RD is volgens Kranendonk journalistiek gezien een volwaardige krant geworden. „We bieden de abonnees bezinning en toerusting. Veel lezers beschouwen het RD zelfs als huisvriend. Zo’n binding is heel belangrijk.” Wel heeft de oud-hoofdredacteur zorgen over het vasthouden van het oude ideaal: een orthodox-christelijke krant die toetst aan de Bijbel. „Mede door de professionalisering kan dit onder druk komen te staan. We moeten daar blijvend in investeren door gesprekken en toerusting voor de medewerkers bij het bedrijf. We hebben een pand gekregen. Ik hoop dat we dat in onze seculariserende samenleving kunnen vasthouden.”

Terugblikken Ds. L. Oosten

ijftig jaar RD. Deze terugblik betekent voor mij dat de gedachten zich vermenigvuldigen. Wij denken aan de mensen van het eerste uur, ook aan hen die ons in die halve eeuw zijn ontvallen. Aan de eerste voorzitter van de initiatiefnemende Stichting Reformatorische Publicatie, G. den Boer, en aan verschillende bestuursleden, zoals wijlen ds. J. Veenendaal. Aan J.H. Koppelaar, jarenlang president van de raad van bestuur, en aan vele anderen uit bestuurscolleges en personeel. Aan wijlen B. van der Ros, onze enige echte journalistiek deskundige, die met vijf man de krant zijn eerste gezicht gaf. Aan pioniers zoals K. Bokma, die als eerste directeur ons mediabedrijf zakelijk heeft gepromoot, en aan dr. C. S. L. Janse, de eerste hoofdredacteur. Helaas was er gelijk al veel kritiek. Maar met Gods hulp hielpen deze mensen ons door de kinderziekten heen. Nu mogen wij zien op een volwaardig journalistiek product. De ”jeugdige onbezonnenheid” maakte plaats voor een professioneel mediabedrijf. Wat is daarvoor gestreden en gebeden! Het RD is waarlijk uit de nood geboren en gedragen door veler geloof en gebed. Heel terecht zegt een wandspreuk in het RD-gebouw: „Wat hebt gij, dat gij niet hebt ontvangen?” Zo mag onze dank wel bijzonder uitgaan tot Hem, onder Wiens zegen dit alles tot stand kwam. En het mag onze bede zijn om voortdurende afhankelijkheid van die genade en om trouw aan de beginselen van Gods Woord. Dat is al die jaren een worsteling geweest. Wie zal fouten en tekortkomingen ontkennen? Maar wie geen RD leest, mist veel aan voorlichting op basis van Gods Woord. ’t Is juist de hoofddoelstelling om de christelijke beginselen via ons medium te verbreiden. Onze roeping en missie. Het RD heeft iets uit te dragen, niet slechts als krant voor ons of voor een zuil, maar voor de buurman, de overheid. Nadat ik vele jaren voorzitter van de stichting was, overheerst de dankbaarheid, al erkennen we ook de gebreken. Ondanks de gevoeligheid van de diverse kerkelijke richtingen is het RD in de brede gereformeerde gezindte toch ”onze krant” geworden. Moge de Heere die ook na vijftig jaar blijvend zegenen en tot een zegen stellen.

Niet somber Door ontwikkelingen als de flinke polarisatie in de achterban, de ontlezing en de afnemende binding in de gereformeerde gezindte aan reformatorische instituties is er reden tot zorg, maar de huidige hoofdredacteur, De Bruijn, is niet somber gestemd over de toekomst van de krant. „Als we kijken naar onze missie, namelijk een medium zijn dat de Bijbelse, reformatorische beginselen in de samenleving verspreidt, dan kan dit in het digitale tijdperk veel beter dan vroeger. We hebben op onze website maandelijks meer dan een miljoen unieke bezoekers. Die lezen onze artikelen en dat is positief.” „De keerzijde is dat bedrijfseconomisch gezien de toekomst moeilijker is. Jarenlang daalde het aantal abonnementen op de papieren krant en dat wordt nog onvoldoende gecompenseerd door de stijging van de digitale abonnementen. Inmiddels zien we gelukkig een omslag en stijgt de oplage weer. Per 1 april komen er allerlei vernieuwingen en we verwachten dat de waardering voor onze producten verder zal toenemen.” Voor De Bruijn is de koers helder: „Principieel gezien doen we geen water bij de wijn. We houden vast aan onze reformatorische uitgangspunten. Wij gaan uit van het gezag van Gods Woord. Ook willen we kwalitatief goede producten aanbieden. Alleen doen we dit vanaf 1 april in een nieuwe, frisse vorm.”

1971-2021

VGS FELICITEERT ALLE BETROKKENEN VAN HARTE MET HET 50-JARIG JUBILEUM VAN RD! SINDS 1921

Elektrische fie tsen Sportieve fiets en Stadsfietsen Fietsverhuur Onderhoud

LEPRA IS nog GEEN GESCHIEDENIS Niet voor Kajari HELP VANDAAG MEE OM LEPRA GESCHIEDENIS TE MAKEN ) Scan de QR-code met je mobiel. ) Of doneer online via www.leprazending.nl/rd ) Of maak een gift over via NL 49 INGB 0000 8898 89

ovv: ‘RD actie Kajari’. ONZE AANPAK OM LEPRA VOORGOED TE VERSLAAN

Dorpsplein 14 · 4363 AC Aagtekerke 0118 58 13 06 • www.leojoossetweewielers.nl

Vroegtijdig opsporen

Snel behandelen

Verspreiding stoppen

Broekhuis beweegt mensen Met ons totaal mobiliteitsaanbod willen wij u plezierig en zorgeloos laten autorijden. Of u nu een zakelijke of particuliere klant bent, of u nu een auto huurt, leaset of koopt. Met onze totaaloplossing doen wij er alles aan om onze ambitie ‘alles voor een enthousiaste klant’ waar te maken. Kom langs of kijk op broekhuis.nl

Wij investeren uw vermogen met visie én zekerheid

4,25% rendeme nt

Investeer in huurwoningen met unieke zekerheid Meerdervoort Garantiefonds V (MGFV) is één van de vastgoedondernemingen van Meerdervoort. Meerdervoort Garantiefonds V biedt u de mogelijkheid om uw vermogen op een goede manier te laten renderen. U investeert in

Uw vermogen moet geld opleveren en geen geld kosten! Wijnand Groenen CEO

huurwoningen in de Randstad met 1e hypothecaire zekerheid en toezicht door een onafhankelijk bestuur. De Garantie is notarieel vastgelegd in een overkoepelende hypotheekakte. De verwachte sluitingsdatum voor inschrijven is 25 april 2021.

Kenmerken Garantiefondsen Looptijd: 7 jaar; Deelnemen vanaf € 100.000; Rentevergoeding: 4,25% per jaar; Uitkeringen: maandelijks; Fondsgrootte: € 25.000.000 (ca. 100 woningen); 1e hypothecaire zekerheid; Geen bankﬁnanciering; Gezonde spreiding van ruim 100 starterswoningen; Tussentijds verhandelen beperkt mogelijk.

Wilt u meer weten? Bel dan 088-7704444 of kijk op www.meerdervoort.com

Showroom bezoeken?

DE JARIGE FELICITEERT DE JARIGE

Bel: 0318 30 66 14

Wij van Ikub feliciteren Erdee Media Groep met haar 50 50 jarig jarig jubileum ju bile u m Design

Relatiegeschenken

Promotieartikelen

Reclamemateriaal

Celsiusstraat 9 6716 BZ Ede | info@ikub.nl | www.ikub.nl | t. 0318 - 30 66 14

Reclame & Promotie

Ook Armadaclean is jarig op 1 april en wordt dan 10 jaar. Wij nemen de zorg voor de schoonmaak uit handen van onze klanten.

Kost of bespaart de huidige schoonmaak in uw bedrijf u nu tijd? Of zou het beter kunnen? Laat ons gerust eens meekijken en meedenken.

088-322 45 48 | 06-21 14 43 10 | jacob.talen@armadaclean.nl

Evert Treur 030 692 42 58 06 573 156 89 info@begrafenisondernemingtreur.nl Gerard Mulder 033 303 33 15 06 286 987 55

www.begrafenisondernemingtreur.nl

De krant krijgt

KARAKTER Mijlpalen in de historie

Portret

Vijftig jaar RD en bijlagen in beelden

Steeds meer medewerkers

Column

MIJLPALEN

Mijlpalen in de historie van een dagblad Maarten Dijkstra

beeld RD

„Wat zag hij er anders uit!” Wie door een fotoalbum bladert, verbaast zich over de sporen die de tijd trekt. Dat geldt ook voor een jubilerende krant. „Wat zag hij er groot en zwart-wit uit!”

MIJLPALEN

Oprichting Op 15 januari 1970 wordt de NV Het Reformatorisch Dagblad opgericht. De ondertekening van de akte heeft plaats op het notariskantoor van mr. Westbroek in Rotterdam door bestuursleden A. H. Blok, G. den Boer en K. Ch. Ederveen. President wordt A. H. Blok te Zeist (later J. H. Koppelaar uit Middelhamis), secretaris wordt L. H. Oosten (later mevrouw G. A. Wilbrink uit Apeldoorn). Nog in 1970 vinden de eerste aandeelhoudersvergaderingen plaats.

Verschijning Op 1 april 1971 verschijnt het allereerste nummer van het Reformatorisch Dagblad. Medewerkers van het eerste uur –S. Paas (redacteur buitenland), B. van der Ros (chefredacteur), A. Klein (regioredacteur), K. Bokma (directeur), W. Verplanke (kerkredacteur) en L. J. Ruijgrok (binnenlandredacteur)– kijken gespannen toe als het dagblad van de persen van Wegener’s Couranten Concern in Apeldoorn rolt.

Voorlichting In september 1968 verschijnt het eerste nummer van het ”Voorlichtingsblad” van de Stichting Reformatorische Publicatie, „welke beoogt het doen verschijnen van een Reformatorisch Dagblad.” Volgens de initiatiefnemers moet het een krant worden „met een duidelijk principieel Schriftuurlijk karakter.” Aanleiding voor de plannen vormen ontwikkelingen „die sterk het beeld vertonen van Schriftuurlijke en geestelijke ontwaarding.” De initiatiefnemers roepen lezers op om giften te storten en zich als abonnee aan te melden. Meer informatie kunnen ze krijgen tijdens streekbijeenkomsten.

1968

Eigen bezorgers Tijdens het eerste jaar van het bestaan krijgen alle abonnees hun krant per post bezorgd. Dat betekent een groot verlies aan actualiteit. Zo valt de krant die op woensdagmiddag wordt gedrukt, pas in de loop van donderdag door de bus. Bovendien mankeert er nogal eens wat aan de bezorgactiviteiten van de PTT. Vandaar dat het Reformatorisch Dagblad in maart 1972 met eigen bezorging start. Daarmee verandert de krant voor de meeste abonnees van ochtend- in avondblad.

1970

1971

1972

RD JUBILEUMMAGAZINE

Abonneerecord In de eerste vijf jaren van zijn bestaan, bereikt de krant al meerdere mijlpalen: startte het RD in 1971 met 16.000 abonnees, op 1 januari 1973 boekt „de snelstgroeiende krant van Nederland” de 25.000e abonnee in en op 29 oktober 1974 de 30.000e. Verder heeft het RD in het jaar van de oprichting een gemiddelde omvang van zes pagina’s, terwijl dat aantal in 1976 bijna verdubbeld is tot maar liefst tien pagina’s. Ook de redactie wordt tussen 1971 en 1976 aanzienlijk uitgebreid: van zes naar zeventien man.

RD-actie 1.0 De jaarlijkse RD-actie Draagt Elkanders Lasten brengt de laatste jaren honderdduizenden euro’s voor goede doelen op. Ze heeft behoorlijk oude papieren, want al snel na de oprichting start het RD met een goededoelenactie: vanaf eind 1974 tot begin 1976 zamelt het bijna een kwart miljoen gulden in voor een ziekenhuis in Israël. De toenmalige directeur en adjunct-hoofdredacteur reizen samen naar het Beloofde Land om het geld persoonlijk aan het ziekenhuisbestuur te overhandigen. Een plaquette in het hospitaal herinnert eraan.

Door weer, wind en koude

n het begin van de bezorgperiode hebben we nogal wat moeilijkheden ondervonden met enkele expediteurs die tijdens de route karweitjes voor zichzelf opknapten, zodat sommige bezorgers één uur of langer op de kranten stonden te wachten. Treinstoringen kwamen veel voor, zodat de kranten voor Rotterdam soms in Amsterdam of Den Haag belandden. Wij hebben het een keer meegemaakt dat we in twee dagen ongeveer tweehonderd telefoontjes binnenkregen en er plusminus tachtig uitgaande gesprekken waren. Daar gaat de telefoon weer: „M’n zoon is aangereden door een bestelauto, heeft een lichte hersenschudding en een hoofdwond. Gelukkig nog betrekkelijk goed afgelopen.” Op ziekenbezoek met grote fruitmand van het RD. Volgende bezorger door windvlaag tegen auto geslingerd, schade aan auto. Brief naar Apeldoorn en RD springt bij. Ik kan zo nog eindeloos doorgaan, maar dat zou voor u vervelend worden, lezers. Het zijn echter heus niet allemaal nare of vervelende dingen die gebeuren. Over het algemeen genomen hebben we goede bezorger(sters) en expediteurs. Vanzelfsprekend is de een secuurder dan de ander, getuige de nog weleens gehoorde klacht: „Ik heb geen krant gehad vanavond.” Maar ach, denkt u niet te hard over hen. Zij moeten dikwijls door weer, wind en koude hun wijken doen, dag in dag uit. En... het zijn soms heel grote wijken Hoofdagent bezorging B. Noteboom in een jubileumeditie van het RD op 1 april 1976.

1974

1971-2021

1976

Extraatje met kleur en fleur

Terdege trots Op 3 maart 1979 verschijnt Terdege voor het eerst bij het RD. Het is dan nog geen familieblad –dat is pas vanaf 20 oktober 1983 het geval– maar een bijlage bij het Reformatorisch Dagblad. Het is de bedoeling dat de bijlage elke twee maanden verschijnt en dat die elke keer een speciaal thema heeft. Het eerste nummer staat in het teken van woningnood. Wat dat betreft zou het anno 2021 zo opnieuw gepubliceerd kunnen worden.

lweer een nieuw tijdschrift? Nee, gelukkig niet. Niemand zal zitten te springen om zich op een nieuw tijdschrift te abonneren; er zijn er al genoeg. Terdege is een bijlage, een bijlage van het Reformatorisch Dagblad in een luxe uitvoering. We bieden onze abonnees dus een extraatje met wat meer kleur en fleur dan we in een ‘gewone krant’ kunnen bieden. Het RD krijgt in de vorm van Terdege een ander gezicht, zonder dat het zijn gezicht verliest. De naam Terdege wekt nogal wat verwachtingen. Ik moet direct vermelden dat we niet pretenderen wat de naam doet vermoeden. Maar de herkenning van het RD in deze naam en de stimulans die deze naam bij de redactie opwekt om er ook terdege werk van te maken, leken ons motieven genoeg om deze naam te kiezen. We willen trachten in Terdege onderwerpen aan de orde te brengen, waar we anders nauwelijks aan toe komen. We willen het licht laten schijnen op dorpjes die eigenlijk vergeten zijn, op een belangrijk boekwerk dat onlangs verscheen, op een ver land dat ons iets te vertellen heeft, op een vrouw met een belangrijke taak in onze samenleving, op groepen die zich steeds radicaler opstellen en op achtergronden van allerlei actuele zaken, waar we allemaal min of meer mee te maken hebben. Een christelijke beschouwing met Bijbelse normen –Gods Woord moet in al ons doen en laten norm zijn– mag hierbij niet ontbreken. Deze norm moet ook van Terdege het uitgangspunt en de basis van de inhoud zijn. Eindredacteur A. Sikking in het voorwoord van de allereerste Terdege van 3 maart 1979.

Naar Houten? Is iets een mijlpaal als het niet wordt uitgevoerd? In 1982 en 1983 leven er bij de directie van het RD concrete plannen om met het hele bedrijf naar Houten te verhuizen. Daar zit de onderneming veel centraler in het land, iets wat voor de expeditie en de redactie veel gunstiger is. Om sociale redenen gaan de plannen niet door: veel personeelsleden op de Veluwe en in Twente moeten dan verhuizen en dat zien zij eigenlijk niet zitten.

1979

1982

RD JUBILEUMMAGAZINE

MIJLPALEN

Wegwijsbeurs „Het is eigenlijk verbazingwekkend, dat weinig krantenondernemingen tot nu toe op het idee gekomen zijn om voor hun lezers een beurs te organiseren. Want wat doet een krant eigenlijk anders, dan wat op een beurs gebeurt? Ideeën overdragen, initiatieven ontwikkelen, ontwikkelingen signaleren”, aldus de RD-hoofdredactie in de gids bij de eerste Wegwijsbeurs in 1984. „Ook bij vele adverteerders bestaat grote belangstelling. Het geeft hun de gelegenheid zich nu direkt tot de lezer te wenden en U tot hen.”

Erdee Holding Aangezien het RD in de veertien jaren na de oprichting meerdere ‘kinderen’ heeft gekregen, wordt begin 1985 de Erdee Holding opgericht, met RD, Terdege en KRB als zelfstandige werkmaatschappijen. KRB Reclame wordt later verkocht, KRB Organisatie (het latere Erdee Beursorganisatie), de drijvende kracht achter de RD-beurzen, blijft onderdeel van de mediagroep.

Noodeditie Begin maart 1989 gaat de grafische sector in staking. Omdat ook personeel van Wegener daaraan meedoet, verschijnt er op 8 maart geen RD. De directie stuurt de abonnees een brief, waarin staat: „Zeer tot onze spijt moeten wij u mededelen, dat onze krant vandaag niet zal verschijnen. Momenteel trachten wij vervangende drukgelegenheid te vinden.” De dag erop verschijnt het RD in een noodeditie. „Wij blijven vasthouden aan onze christelijke principes en laten deze niet ondergeschikt maken aan een looneis van de vakbonden”, aldus directeur Klaas Bokma in een toelichtend commentaar.

Verhuizing Jarenlang verblijven de redactie en de andere afdelingen in panden bij het Apeldoornse centrum. Begin jaren ’80 wordt dat jasje toch echt te klein en gaat de directie op zoek naar iets anders. Het wordt nieuwbouw aan de Apeldoornse Laan van Westenenk, vlak naast de nieuwe drukkerij van Wegener. In 1986 is de verhuizing een feit.

1984

1971-2021

1985

1986

1989

MIJLPALEN

RD.nl en RDNet Begin 1996 kondigt het RD aan dat het zelf toegang tot internet wil gaan bieden en binnen enkele maanden informatie op internet wil gaan zetten. Directeur Koetsier stelt in het RD van 29 februari 1996 dat er een markt is voor een reformatorische provider, omdat van de naar schatting 25.000 RD-abonnees met een computer er 6000 een modem hebben. Op 15 december 1997 verschijnt het oude, vertrouwde RD voor het eerst in een digitaal jasje op rd.nl.

Nieuwe loten Tussen 2008 en 2013 verschijnen er heel wat nieuwe loten aan de Erdeestam. Zo neemt de mediagroep op 1 januari 2008 uitgeverij De Banier over. In oktober 2010 start EMG een digitaal kenniscentrum, Digibron. En op 1 september 2013 lanceren EMG en drukkerij Verloop in Alblasserdam Erdee Distributie, dat publicaties van kerkgenootschappen en christelijke organisaties gaat bezorgen. Verloop regelt het sealen en adresseren en EMG de bezorging.

Overstap naar BDU Begin 1992 rolt het RD voor het eerst van de persen van de BDU in Barneveld. Daarmee zegt het dagblad de jarenlange samenwerking met de drukkerij van Wegener op. Het prijsverschil en de uiteengroeiende bedrijfsculturen zijn volgens de directie de redenen voor de breuk. Technisch gezien verwachten de leidinggevenden geen problemen, want „via computerverbindingen kunnen complete pagina’s worden doorgestuurd. Ook voor het per computer verzenden van foto’s is binnenkort apparatuur te verkrijgen”, schrijven ze in het RD.

1992

Newsroom Vanaf het tweede deel van 2008 zijn de verschillende RD-redacties niet meer van elkaar gescheiden, maar werken ze samen in één grote ruimte: de newsroom. De vernieuwing is volgens directie en hoofdredactie nodig om als krant slagvaardiger te zijn en goed te kunnen inspelen op de digitale ontwikkelingen. De hoofdredactie spreekt van de grootste vernieuwing in het 37-jarig bestaan. Belangrijkste zichtbare ingreep is het verdwijnen van de wanden tussen de verschillende redactieruimten.

1997

2008

RD JUBILEUMMAGAZINE

Kleinere jas Broadsheet heet het formaat dat het RD ruim veertig jaar had. In april 2013 trekt de krant een kleinere jas aan en verschijnt hij in tabloidvorm. Daarmee veranderen de lengte en breedte van het dagblad van 749 mm bij 597 mm naar 432 mm bij 279 mm. Waarom de overgang? Directeur Visser vertelt in het RD van 13 april 2013: „De lezer wil het graag. Op abonneedagen krijgen we de vraag:„Wanneer gaat het gebeuren? We zien ernaar uit.” Het grote formaat krant wordt als oubollig ervaren.”

RDMagazine Op 17 november 2018 valt er een nieuw magazine bij lezers op de mat: RDMagazine. „Gedrukt op mooi, duurzaam papier. En aantrekkelijk vormgegeven. Een magazine met veel foto’s, die ook jongeren tot bladeren –en hopelijk lezen– zal verleiden”, aldus hoofdredacteur Steef de Bruijn bij de lancering. „Nieuw, schreef ik. Maar een vertrouwde inhoud. Omdat we als krant sinds 1971 een duidelijke missie hebben. Daaraan verandert niets. In het aantrekkelijke jasje van het RDMagazine treft u het bekende RD-geluid aan.”

2013

1971-2021

Gevaren van internet weren

e moeten eerlijk onder ogen durven zien dat de gereformeerde gezindte kennelijk met de nieuwe ontwikkelingen mee wil gaan en gebruik van de mogelijkheden van Internet gaat maken. (...) We concludeerden dat het niet verantwoord was om onze RD-informatie via het gewone Internet ter beschikking te stellen. De gebruiker, die dan immers een abonnement heeft bij een ‘wereldse’ aanbieder, kan dan gemakkelijk ook allerlei ongewenste zaken op zijn scherm krijgen. Tegelijkertijd zien we dat de technische ontwikkelingen nu zo snel gaan dat we er in de toekomst niet omheen zullen kunnen. Dé communicatie in de toekomst verloopt via Internet: zakelijk, voor studie én voor het gezin! De fax zal verdwijnen. Telefoneren, betalen, elektronische post, telewerken, noem maar op, alles zal via de elektronische snelweg Internet verlopen. Die ontwikkelingen zullen we niet buitenshuis kunnen houden. Dan kun je je gaan afvragen of er niet een verantwoordelijkheid ligt. De mensen willen en zullen de voordelen van Internet benutten. Maar laten we hun dan ook de mogelijkheid geven de gevaren van Internet te weren. (...) Sommige critici zeggen dat een modem op de pc al een stap te ver is, omdat het de poort vormt naar de wereld. Dat is niet helemaal eerlijk, want de meeste pc’s hebben ook één of meer sleuven aan de voorkant. Als je ziet wat je voor een paar tientjes daardoor binnen kunt krijgen! Veel meer rommel dan je nu via Internet bemachtigen kunt. Directeur ing. J. Koetsier in het RD van 11 oktober 1996.

2018

WORD LID

Eric Moen en Jan Waardenburg feliciteren, als adviseurs voor de Erdee Media Groep, namens IJsselvliet alle medewerkers met het 50-jarig jubileum!

GEF MENSEN MET EN BEPERKING EN BETEKENISVOLE PLATS Helpende Handen ondersteunt mensen met een beperking bij het innemen van een betekenisvolle plaats in gezin, kerk en samenleving. Ga naast mensen met een beperking staan en word lid van Helpende Handen.

www.helpendehanden.nl/lidworden

Dè vormgevers van drukwerk feliciteren het Reformatorisch Dagblad van harte met haar jubileum. Wij kijken uit naar de voortzetting van de prettige samenwerking met Erdee Distributie.

Ohmweg 31 2952 BD Alblasserdam 078 691 28 99 info@verloop.nl

www.verloop.nl

beeld RD, Henk Visscher

RDJUBILEUMMAGAZINE

TREFWOORD PORTRET

VVD op operatietafel serie

MIJN KRANT

Naam: Koos Beverloo Leeftijd: 58 jaar Woonplaats: Ridderkerk Hoe lang abonnee: van kinds af RD-lezer Johannes Visscher

Waarom leest u het RD? „Ik las de krant al in het ouderlijk huis in Hendrik-Ido-Ambacht. Liggend voor de kolenkachel. Sinds mijn trouwen in 1985 heb ik zelf een abonnement. Vroeger bekeek ik altijd allereerst het beroepingswerk op de kerkpagina. Nu haal ik beroepingsnieuws van allerlei digitale kanalen. Ik vind het belangrijk om een christelijke krant te lezen. Ons gezin is tevreden met het RD, ook vanwege de breedte aan onderwerpen. Er gaat geen dag voorbij of ik lees even in de krant. Soms ben ik zo druk dat ik staand aan het aanrecht het RD doorsnuffel. Na een kerkenraadsvergadering bijvoorbeeld, in de kleine uurtjes. Dan is het RD dus een ochtendkrant geworden.”

„Geef dominee X niet de gelegenheid om dominee Y persoonlijk aan te vallen”

1971-2021

Wat interesseert u vooral in het RD? „De kleine stukjes aan de zijkant over regionale berichten vind ik informatief en prettig leesbaar. Je kunt daarin lezen wat er in je omgeving is gebeurd. Ik werk als financiële man bij een autobedrijf en interesseer me dus ook voor economische thema’s. Mooi hoe het RD op een laagdrempelige manier schrijft, bijvoorbeeld over hoe jonge flexwerkers hun baan verliezen of over een order voor een scheepsbouwer. De redactie economie legt het allemaal netjes uit. Ook het politieke nieuws in het RD vind ik informatief. Helder geschreven ook. Mooi hoe de krant over christelijke partijen bericht en ook hoe de VVD

op de operatietafel wordt ontleed. Het maakt best wat uit met welke bril op je over politiek schrijft. Linkse media schrijven anders over de VVD en het CDA dan het RD. Van huis uit ben ik politiek betrokken. We volgen Den Haag nauwlettend. Ik ben een echte SGP’er. Kees van der Staaij staat voor mij met stip op één. Zijn optreden dwingt respect af. Ook heb ik bewondering voor de kabinetsdeelname van de CU. Prijzenswaardig hoe christenpolitici zich opstellen in dossiers als voltooid leven.” Wat spreekt u iets minder aan in het RD? „Dat predikanten de ruimte krijgen om elkaar op een persoonlijke manier te betwisten. Ik vind het prima als er een theologisch debat over bijvoorbeeld de verbondenleer op de RD-pagina’s wordt gevoerd. Benoem gerust de verschillen. Maar geef dominee X niet de gelegenheid om dominee Y persoonlijk aan te vallen.” Hoe moet het RD er volgens u over 25 jaar uitzien? „Ik hoop dat de krant dan nog steeds midden in de reformatorische kring opereert. Laat links en rechts aan het woord in goede, opiniërende verhalen. En zoek als krant de overeenkomsten, niet de verschillen tussen de lezers. Er is gelukkig maar één God en één Middelaar. En laten we allen uitzien naar die ene Kerk.”

Met de juiste voeding is groei altijd mogelijk

Vijftig jaar Reformatorisch Dagblad: van harte gefeliciteerd!

Die vijftig jaar maak je niet zomaar vol: je bent continu in ontwikkeling. Bij Bunt Groep weten we dat als geen ander. Daarom helpen we jou en je organisatie te ontwikkelen en daardoor te groeien. Ben je ondernemer? Of leidinggevende die wil professionaliseren? Groeiende ZZP’er? Wil je je bedrijf overdragen aan de volgende generatie? Onze coaches en adviseurs helpen om grip te krijgen op het hier en nu, te bepalen waar je heen wilt én je daarvoor de juiste zet in de rug te geven. Individueel of als organisatie, met warme persoonlijke begeleiding en waardevolle trainingen. Dat doen we door je inzicht te geven in jouw persoonlijke ontwikkeling. Maar ook in de harde cijfers uit de organisatie: hoe sta je ervoor? Waar kan het beter? Waar móet het beter? Wij nemen geen blad voor de mond. Alleen als je weet waar je aan toe bent, ontdek je waar je naar toe wilt.

BUNTGROEP.NL

BEELDVERHAAL

Het familiefotoalbum van een jarige De geboorte van het RD was bijzonder: na jaren van biddend voorbereiden verscheen er op 1 april 1971 een krant die Gods Woord als onfeilbaar richtsnoer aanvaardde. In alle jaren erna bleef de hand van de Heere zichtbaar in alles wat het dagblad meemaakte. En dat was nogal wat! In vijftig jaar veranderde het dunne, zwart-witte krantje in een dik, kleurig

dagblad dat al snel meerdere ‘kinderen’ voortbracht: (weekend)bijlagen, magazines, een Engelstalige baby. Daar valt heel veel over te schrijven, maar dat is al zo vaak gedaan. Bovendien zeggen beelden soms meer dan woorden. Vandaar bij dit jubileum een fotografisch overzicht van enkele opvallende gezichten van de jarige en haar kroost. Zoek de verschillen!

1. Voorpagina van het allereerste RD (1-4-1971). 2. Voorpagina van de eerste RD-bijlage: rd-plus (3-4-1971). 3. Voorpagina van de eerste Terdege (3-3-1979). 4. Speciale RD-editie rond de kroning van prinses Beatrix (24-4-1980). 5. Eerste echte puzzelnummer (10-12-1980). 6. Speciale uitgave ter gelegenheid van ”30 jaar Watersnoodramp” (1-2-1983) 7. Voorpagina van het eerste beursmagazine (15-5-1984). 8: Zomaar een RD-voorpagina uit de jaren 90 met daarop

RD JUBILEUMMAGAZINE

de zaterdagse bijlagen Accent en Voorkeur (2-1-1999). 9. Eindejaarsbijlage (3-12-1999) 10. Voorpagina van de eerste Reformed Daily (9-4-2005) 11. RD als e-paper op een iPad (1-12-2010) 12. Voorpagina van de eerste De Week (5-3-2016). 13. Het RD met zijn bijlagen rond 2018. 14. RDMagazine in het teken van ”School & beroep” (5-1-2019) 15. Het RD op YouTube, een van de socialmediakanalen waarop het inmiddels actief is (23-2-2021).

1971-2021

CORRESPONDENT TREFWOORD

De plaatselijke ogen en oren 56

beeld RD

CORRESPONDENT

die naam was toen nog onbekend, op de redactie werd altijd gesproken over de „slurf” tussen Terneuzen en Hoogeveen. Vanaf het begin stonden er, soms wekelijks, oproepen voor correspondenten in de krant. Het correspondentenbestand groeide uit tot tussen de tachtig en de honderd mannen, soms ook vrouwen. Dat ging gelijk op met de af en toe stormachtige groei van de krant. Gemeenten met meer dan honderd abonnees kwamen in aanmerking voor een eigen correspondent. Dat waren er nogal wat. Terwijl er nu zo’n 350 gemeenten zijn, telde Nederland er in 1980 meer dan 800.

Ad Ermstrang

Zeker in de beginperiode van het RD was hij onmisbaar: de regiocorrespondent. De aandacht voor plaatselijk nieuws was groot en de redactie klein. Veel enthousiaste lezers meldden zich na een oproep om een steentje bij te dragen. Een terugblik.

Politiek Het hoofd van de regioredactie in de jaren 90 – dezelfde persoon als de schrijver van dit artikel– maakte een selectie uit de binnengekomen brieven, beoordeelde ”proefstukjes” en bezocht kandidaat-correspondenten. Er reageerden nogal wat onderwijzers. Maar zij niet alleen. Het correspondentenbestand vormde in veel opzichten een dwarsdoorsnede van de reformatorische achterban. Een gemeenschappelijke factor was de interesse voor de plaatselijke politiek. Geen wonder, want het overgrote deel van het werk bestond in die periode uit het bijwonen van gemeenteraadsvergaderingen. Belangrijk was, zeker in de begintijd, de rol van SGP en ook wel van RPF en GPV in de gemeenteraad. De focus lag op berichten waarbij identiteit een rol speelde. De gevolgen van de Zondagswet, bijvoorbeeld. Er ontsponnen zich felle discussies over onder meer het openen van zwembaden op zondag. Voor het geld hoefde je het niet te doen; het was in de begintijd een karige bedoening: 25 cent (euro’s waren er nog niet) per geplaatste krantenregel leverde het op. Ter illustratie: een bijgewoonde gemeenteraadsvergadering, die wel zes uur kon duren, leverde met een bericht van 45 regels 11,25 gulden op. Maar als er geen sprake van een bijzondere discussie was, werd een bericht ook gemakkelijk ingekort en daalde het bedrag tot (ver) beneden een tientje. Overigens is de vergoeding later aanzienlijk verhoogd.

et stond de oprichters van het Reformatorisch Dagblad vanaf het eerste uur voor ogen. De krant moest een abonnement op het regionale dagblad overbodig maken. Niet alleen in landelijke kranten, maar ook in de dagbladen in de regio hadden antichristelijke sentimenten soms de overhand. Toenmalig directeur Klaas Bokma was een enthousiast voorstander van een plek in het RD voor regionale en plaatselijke berichtgeving. Zo gebeurde het dat in de eerste jaren niet alleen de eerste kerk-, binnen- en buitenlandredacteuren werden aangetrokken, maar dat er ook een aparte plek werd ingeruimd voor een regioredactie. Onder leiding van Arie Klein, later opgevolgd door Jaap de Koning, was die club zelfs aanmerkelijk groter dan de binnenlandredactie. Al snel schoven er drie jonge redacteuren aan. Geen wonder, want naast de dagelijkse pagina met regionieuws deden al spoedig regiobijlagen hun intrede. Daaraan leverden correspondenten uit het hele land een bijdrage. Enkele hoofdartikelen waren afkomstig van twee regioredacteuren die vanuit huis hun werk deden. Eentje in het oosten, de ander in het westen van het land. Ook voor de dagelijkse nieuwspagina waren de bijdragen van correspondenten onmisbaar. Een groot blok met ”snippers” bestond vrijwel uitsluitend uit kleine berichten uit de Biblebelt. Maar

Vechten tegen de slaap Vanwege de combinatie van lange vergaderingen en een drukke baan moest het enthousiasme wel groot zijn. Een correspondent die als bakker werkzaam was, verzuchtte regelmatig dat hij na afloop van de vergaderingen boven zijn typemachine moest vechten tegen de slaap. Over enkele uren zou zijn wekker alweer gaan.

RD JUBILEUMMAGAZINE

De politieke interesse van veel correspondenten had ook andere gevolgen. Verschillende van hen werden later zelf raadslid, wethouder, gemeentesecretaris of zelfs burgemeester. Een lastig en steeds terugkerend punt bij besprekingen met correspondenten was hun scholing. In een aantal gevallen liet de beheersing van de Nederlandse taal te wensen over. Ook daaraan werd gesleuteld, niet alleen op de redactie maar ook door feedback: tijdens regioavonden en door het rondsturen van informatiebulletins. Gezamenlijke cursussen in Apeldoorn beleggen bleek moeilijk. De opkomst bleef achter en voor velen was de reistijd een drempel. Om meer lijn te brengen in de begeleiding werd in de jaren negentig een lid van de redactie belast met de begeleiding van de correspondenten. Enige tijd lag die taak bij Evert van Dijkhuizen (later binnenlandredacteur en overleden in 2017), later bezocht Wim van Egdom correspondenten aan huis. Hij sprak met hen over nieuwswaardige items, taal en stijl en over de verschillen van inzicht tussen de correspondenten en de redactieleden. Voor de laatste groep was het vaak hard werken om de stroom kopij van de correspondenten beheersbaar te houden. Een belangrijk event voor vrijwel iedereen vormde de jaarlijkse correspondentendag. Met hun echtgeno(o)t(e) werden de plaatselijke oren en ogen van de krant ergens in het land uitgenodigd om bezienswaardigheden te bezichtigen. Het overgrote deel meldde zich aan. Met de partners erbij gerekend, lag de opkomst vaak op 120 tot 140 mensen. Het dagje uit werd omlijst door een ontvangst, een lunch en een gezamenlijk diner.

Bandjes inspreken Een verhaal apart vormt de wijze waarop de kopij op de burelen in Apeldoorn terechtkwam. Het is in dit digitale tijdperk met laptops, tablets en smartphones niet meer voor te stellen, maar de typemachine vormde het belangrijkste gereedschap van correspondenten en journalisten. De getypte verslagen werden via de telefoon ingesproken en op de redactie in alle vroegte door een secretaresse uitgetikt. Op een ander inspreekbandje werd gemeld wat de redacteuren zoal konden verwachten, zodat ze alvast de pagina’s konden indelen. Grotere artikelen voor de regionale bijlagen kwamen met de post. De redactie corrigeerde de op speciale kopijvellen uitgetikte artikelen handmatig en krabbelde tussen de woorden de nodige zetaanwijzingen. Stift en Tipp-Ex deden wonderen. Rond 1990 deden de eerste pc’s hun intrede. Grotere verhalen werden op floppydisks ingestuurd en niet lang daarna kwamen de eerste mogelijkheden om per e-mail in te zenden. Ook dat was nog niet eenvoudig, want ieder bericht moest worden omgezet naar het krantensysteem en dat kostte een speciaal daarvoor ingehuurde scholiere in de vroege uurtjes –zo tussen 5.00 en 7.00 uur– vaak anderhalf tot twee uur.

Voor het geld hoefde je het niet te doen: 25 cent per regel leverde het op, een karige bedoening

Psalmzingen op het water Een bijzondere correspondentendag was die in Dordrecht. Op het programma stond een boottocht, gecombineerd met een diner aan boord. Er gebeurde echter iets bijzonders, want onder een van de bruggen van de oude stad voer de schipper te dicht langs de wal en raakte de schroef van het partyschip vast. Ondanks verwoede pogingen van de stuurman lukt het aanvankelijk niet om verder te varen. Directeur Klaas Bokma, zoals gebruikelijk van de partij en altijd goed voor een enthousiaste toespraak, vroeg de aanwezigen om enkele psalmverzen te zingen. Dat gebeurde. De hele groep zong uit volle borst. A capella galmde de psalm over de Dordtse wateren. (Het zou Psalm 121 geweest kunnen zijn; er zijn geen notulen beschikbaar.) Tijdens het zingen raakte het schip los en ging de tocht verder.

1971-2021

De afgelopen decennia is het aantal regiocorrespondenten geslonken tot beneden de twintig. Daarvoor zijn verschillende oorzaken. Zo is het aantal gemeenten drastisch afgenomen. Dat beinvloedt ook de zeggenschap van de kleine christelijke partijen in de raden. Daarentegen is het aantal redacteuren in vaste dienst fors toegenomen. Zij zijn via internet direct op de hoogte van ingrijpende ontwikkelingen in voor het RD belangrijke lezersgebieden. Ook het belang van korte berichten is afgenomen, evenals het aantal regiopagina’s. De digitalisering en het gebruik van de smartphone leiden tot een toenemende aandacht voor duiding in de vorm van achtergrondartikelen. Ogen en oren in de regio blijven belangrijk, maar het zijn er tegenwoordig wel minder dan vroeger.

CORRESPONDENT

Regenjas over felgekleurd shirt predikant volgden. Ik was te vroeg en zag die mannen in het zwart, met een Bijbel onder de arm naar binnengaan. Oeps. Ik heb een donkere regenjas uit de kofferbak gehaald en die, hoog dichtgeknoopt, aangedaan. Binnen mocht ik de lessenaar in een voor mij juiste positie schuiven; ik liep daar vanwege die warme jas rond met een hoofd als een boei. Later belde er iemand van het RD met de opmerking dat ze hadden gehoord hoe ik erbij liep. Ze hadden zich drie keer in de rondte gelachen, maar hadden wel veel waardering voor de wijze waarop ik het had opgelost. Daar was ik blij mee. Ik heb altijd geprobeerd me op een respectvolle wijze op te stellen.” Kleding en uiterlijk waren, zeker in de beginjaren, toen allerlei fotografen werden uitgeprobeerd, een terugkerend onderwerp, herinnert voormalig chef-redacteur Hans Leune zich. Hij had ooit een fotograaf aan de lijn die hij informeerde over een achterbanbijeenkomst en over de gekoesterde verwachtingen. „Hij snapte het volledig, gaf hij aan. Hij zou zijn lange haren opbinden tot een knotje.”

Ook vele fotografen, verspreid over het land, zetten zich in voor de regio- en binnenlandpagina’s. Hun belang is gegroeid, omdat de hoeveelheid beeldmateriaal in de loop van de tijd fors toenam. Een van hen is Martin Droog (72) uit Gouda. Hij werkt al vele jaren als freelancer voor het RD. Aan zijn vaste baan bij Sijthoff, uitgever van onder meer de toenmalige Goudsche Courant, kwam bijna dertig jaar geleden een einde. „Als gevolg van bezuinigingen. Ooit had het bedrijf 26 vaste fotografen in dienst.” Vóór het tijdperk van de digitalisering was het rennen, weet Droog. „Ik ontwikkelde foto’s in mijn eigen donkere kamer en reed met de kachel hard aan naar Den Haag. Dan was het fotopapier droog als ik daar aankwam.” Hij woont vlak bij de Driestar. „Daar is regelmatig wat te doen voor een fotograaf van het RD.” Hij herinnert zich halverwege de jaren negentig een spoedklus voor het RD in Huize Winterdijk, op een snikhete zaterdag. „Ik reed van de ene klus naar de andere en was gekleed in een lichte broek en een felgekleurd shirt. Het ging om een bijeenkomst met studenten die de opleiding tot

Martin Droog (72) uit Gouda werkt al vele jaren als freelancefotograaf voor het RD. beeld RD, Anton Dommerholt

RD JUBILEUMMAGAZINE

COLUMN TREFWOORD

De verdwenen fotograaf

Kweekvijver van het RD

Een van de correspondenten van het eerste uur is Aad Alblas uit Rotterdam. Volgende maand hoopt hij 76 jaar te worden. Alblas begon in 1972 voor de toenmalige muziekredactie, maar schreef ook plaatselijke berichten. Hij was ambulanceverpleegkundige bij de GGD in zijn woonplaats. „Dat was een baan in continudienst, zodat ik overdag soms vrij was. Toen ik in 1981 directeur van de meldkamer ambulancezorg Rotterdam-Rijnmond werd, kon ik op wekelijkse werkdagen veel minder voor de krant doen.” Alblas schreef onder meer recensies van orgelconcerten, artikelen over de ingebruikname van nieuwe orgels en over de Rotterdamse politiek en berichten voor de rubriek gezondheid, die begin jaren tachtig zijn intrede deed. Na zijn vervroegde pensionering in 1996 ging hij vaker voor de kerkredactie schrijven.

Maarten Dijkstra

e stond bekend als de kweekvijver van het RD, waar guppy’s zich tot exotische vissen ontwikkelden: de vroegere regioredactie. Onder leiding van schoolhoofd Ad Ermstrang zetten de nieuw aangenomen journalisten hun eerste stapjes op de weg naar het perfecte sfeerverslag, nieuwsartikel en diepte-interview. De meesten sloegen na enkele jaren hun vinnen uit, op weg naar een nieuwe bestemming: soms binnen de krant, soms erbuiten. Het voedselrijke water liet het ene visje evolueren tot binnenlandredacteur of katerncoördinator en het andere tot docent of dominee. Wat de regioredactie zo groeizaam maakte, is lastig te zeggen. Misschien de combinatie van hard werken en veel vrijheid. Moest je het nieuws uit Zeeland bijhouden, dan scheurde je ‘even’ vanaf de Veluwe naar een van de eilanden. Je moest immers voeling met de mensen en het gebied houden. Het was dan overigens wel de bedoeling om met zo veel mogelijk verhalen terug te keren. Kreeg je een nieuw gebied onder je hoede, dan kwam de ”regio-oriëntatie” om de hoek kijken. Die bleek te bestaan uit een dagdeel toeren langs toeristische trekpleisters, kerken en restaurantjes; het was natuurlijk wel nodig om de culinaire specialiteiten van de streek te kennen, want misschien moest je er ooit een stuk over schrijven... Als je terugkwam van een vergadering, een bezoek of een interview in ‘jouw’ regio en je artikel na uren zwoegen eindelijk af was, keek het hoofd ernaar. Dat betekende peentjes zweten, zeker als je erg creatief had geschreven, want Ad was van de korte en bondige feiten. Ik weet nog dat ik een stuk had gemaakt over een vistrap bij Woudenberg, bezien vanuit het perspectief van een snoek... Ad las het hoofdschuddend en sprak: „De feiten kloppen, maar een denkende snoek... Plaats maar, maar je beantwoordt zelf de ingezonden brieven.” Zo was de regioredactie een plek waar je mocht leren en fouten maken. Wat dat betreft is er nu ”regio” onder ”binnenland” valt, niet veel veranderd. Ja, de regio-oriëntatie, die is (helaas) verdwenen.

Buitenboordmotor Ook voor de regiopagina’s doet hij nog regelmatig opdrachten, vertelt Alblas. „Een redactielid typeerde me ooit als de buitenboordmotor van de redactie.” Alblas herinnert zich dat hij, samen met een regioredacteur, in de jaren negentig de Rotterdamse burgemeester Bram Peper interviewde. „Tijdens het gesprek arriveerde de RD-fotograaf. Hij vroeg aan Peper of hij een foto van hem mocht maken. Peper zat met zijn benen dwars over de leuning van zijn stoel. Hij had zijn dag niet. Op die manier kon de fotograaf geen foto van hem maken, dus vroeg hij de burgemeester om even achter zijn bureau te gaan zitten. Waarop Peper zei: „Er zijn hier vele fotografen geweest die mij gefotografeerd hebben. Als jij dat niet kunt, dan ben je een slechte fotograaf.” Daarop pakte de RD-fotograaf zijn spullen en vertrok. De interviewers bleven verbaasd achter.” Verzoening Het interview mocht doorgaan, maar het tweede deel viel de interviewers begrijpelijkerwijs erg zwaar. In de dagen erna had er via de gemeentelijke afdeling communicatie een zekere verzoening plaats en mocht de fotograaf terugkomen om zijn klus nog een keer uit te voeren.

1971-2021

Is de kas leeg?

Zó wordt de kas gevuld!

Drukwerk? Markus & M arkus feliciteert he t Reformator isc Dagblad met h hun 50-jarig jub ileum!

Op papier zijn wij gewoon de beste

Stroopwafelactie De lekkerste manier om geld in te zamelen Markus & Markus levert al sinds 1978 stroopwafels voor uiteenlopende geldinzamelacties en deze ruime ervaring zetten wj graag in om ook u te helpen. Zo bieden wj onze stroopwafels aan tegen extra lage prjzen, zodat u een groot deel van de opbrengst direct kunt reserveren voor een goed doel of de verenigingskas. En daar draait het uiteindeljk om. Op deze manier zit iedereen gebakken: koper, verkoper én penningmeester. Een stroopwafelactie met Markus stroopwafels betekent gegarandeerd succes! Bereken zelf uw opbrengst: stroopwafelsvan markus.nl/stroopwafelacties

Touwslager 3 - 3861 SP Nijkerk | T (033) 245 83 75 - E info@torendruk.nl

torendruk.nl

Geloven maakt kwetsbaar Met uw gift helpt u vervolgde christenen om te overleven in de meest gevaarlijke landen ter wereld en standvastig te blijven geloven.

Geef vandaag nog en bekijk het verhaal op

opendoors.nl/gevaar

Bewoners en medewerkers van Salem feliciteren het RD van harte met hun jubileum!

Kom werken bj Salem! Bekjk onze vacatures op werkenbjsalem.nl

wonen met zorg

Ridderkerk

werkenbjsalem.nl

• Voedingssupplementen • Schoonmaakmiddelen • Verzorgingsproducten

Bestel via de website met kortingscode LHRD21

Lydia Hulsman, 06-53436774 www.naturalhealthproducts.nl

Geaccrediteerde opleiding tot Psychosociaal Therapeut op HBO niveau

Genomen uit de natuur, ondersteund door de wetenschap!

Thatcher & Aalderink feliciteert Erdee Media Groep (EMG) met het behalen van haar tiende lustrum! Dank voor de ﬁjne samenwerking in de afgelopen jaren.

Jacoline: ”Een opleiding die ik beschouw als het mooiste cadeau aan mijzelf én als een cadeau om door te geven.” Benieuwd naar onze studiegids?

www.deroosopleidingen.nl

Bezoek onze open middag: 11 juni 2021

SGP FELICITEERT RD Drie jaar geleden stond de SGP stil bij haar 100-jarig bestaan. Nu mag het RD haar 50e verjaardag herdenken. Veel hebben we gemeenschappelijk. Het belangrijkste daarvan is een open Bijbel. De SGP spreekt vanuit Gods Woord in de politieke arena’s. Het RD belicht vanuit datzelfde Woord het wereldnieuws. Dat doen we met vallen en opstaan. Dat houdt ons, als het goed is, bescheiden. Tegelijk danken we God dat Hij ons gedurende al die jaren heeft gespaard, gesterkt en bemoedigd. De SGP feliciteert u van harte met dit jubileum en wenst de Erdee Media Groep Gods zegen toe in de komende jaren.

sgp.nl

Een kijkje

BINNEN de muren Van idee tot reportage

Verbouwingen en verhuizingen in beeld

Portret

Bezorger, columnist en chauffeur vertellen

Column

De evolutie van idee tot krantenartikel

OP DE TREFWOORD WERKVLOER

Maarten Dijkstra

Vergaderen in Teams, tekstverwerken op een laptop – de werknemers van het eerste uur zouden niet weten waar het over gaat. Hoe hún ideeën dan tot krantenartikel evolueerden? In de jubileumuitgave van 1976 vertellen ze dat. Anno 2021 lijkt dát wel geheimtaal…

1971-2021

beeld RD

at maken we vandaag? Een vraag vanuit het bedrijfskantoor van Wegener (waar het RD wordt gedrukt), die elke morgen door de telefoon van de chef-redacteur klinkt. „Acht, of tien, of twaalf of...”, kan het antwoord luiden, dat dan wordt doorgegeven, waarop de indeling volgt: vóór, K en O, Binnen, Eigen, Buiten, Varia (of advertentie met familieberichten), Econ en advertenties. (...) De telex van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), waarop elk dagblad in ons land is aangesloten, geeft dag en nacht het nieuws uit binnen- en buitenland door. Dit vernuftig apparaat, tegenwoordig ook al in de ban van de elektronika, zorgt er wel voor, dat we op de hoogte blijven van hetgeen president Ford van de VS doet, wat in Peking wordt bekokstoofd, wat rondom IJsland wordt uitge(vist)spookt, maar ook waar in Nederland actiegroep „zus of zo” heeft geprotesteerd, wat de heren Kamerleden hadden te vertellen over wetsontwerp nr. 14764, en wat de gemeenteraad van Nergenshuizen heeft besloten over de woningbouw ter plaatse. De rol papier op dat telexapparaat moet schier dagelijks worden vernieuwd en de roep „Gerrit, hou je de telex in de gaten?” is een hartekreet die bij iedereen op de redactie bekend is. Stelt u zich eens voor dat die telex niets meer

geeft. Dit gebeurt zo enkele malen per jaar, bijvoorbeeld doordat de rol is blijven vastzitten. De man die ’s morgens als eerste tot die ontdekking komt, slaakt dan wel eens een zucht, maar voordat de zaak op volle toeren draait, is er dankzij de collegialiteit van onze overburen, de Nieuwe Apeldoornse Courant, weer volop nieuws. (...) Eerst met het gescheurde nieuws kan de redactie aan de gang om opnieuw te gaan sorteren wat wel en wat niet mee kan of mee moet.

van dat bericht of artikel niet in zich kan op nemen. Snelheid is nu eenmaal een vereiste in de perswereld, aangezien de lezer ook op tijd zijn krant wil hebben. Het „persklaar” houdt tevens in, dat de teletypist(e) bij oogopslag moet kunnen zien, waar hoofdletters staan (deze worden op de telexkopij onderstreept en op zelf geschreven kopij natuurlijk „kapitaal” (zo noemt men dat in de grafische wereld) getypt. Apart vak Dan nog de koppen. Denkt u niet, dat deze er zo „maar even” boven worden gezet. De redacteur moet ten eerste de inhoud van het bericht of artikel goed weten om er een pasklare kop boven te kunnen plaatsen. Heeft hij een „goede kop” bedacht, dan is deze nogal eens te breed wat lettertal betreft voor 2 of 3 kolom. Dit betekent, dat hij een nieuwe moet verzinnen, waarbij vanzelfsprekend als vuistregel geldt, dat de kop de inhoudt van het bericht moet „dekken”.

Diefstal van duizend gulden Voor een krant als het RD moet die selectie weloverwogen zijn. Er verdwijnt nogal wat in de prullenmand (’n redacteur zonder dat ding is een prul), dat begrijpen de lezers wel, zoals radio- en tv-nieuws, sport enz. Berichten, die wellicht bij de eerste keuze voor plaatsing in aanmerking zouden komen, zullen vaak bij een meer nauwkeurige selectie van wat beslist in de krant moet opgenomen, afvallen. Dit is evenzeer het geval met uitspraken van politici of vakbonden over allerlei zaken en toestanden. Een verklaring van bijvoorbeeld het (socialistisch getinte) NFV zal eerder voor „afval” in aanmerking komen dan een opmerkelijke uitspraak van een man als dr. Kruisings over het CDA. (...) Voor de streekpagina’s (Regionaal) komt veel nieuws van correspondenten binnen en dezen klagen wel, dat „hun” nieuws soms aan de kant wordt geschoven, maar we kunnen ook niet alles plaatsen. Een groot bouwplan ergens is groter nieuws dan een diefstal van zeg duizend gulden in een dorpje waar het RD weinig abonnees heeft.

Voor een krant als het RD moet de nieuwsselectie weloverwogen zijn Vergeet u ook niet, dat elke kop niet altijd in het RD past wat de inhoudelijke kant aangaat. Een kop als „Arie Groenevelt schopt weer tegen de schenen van Den Uyl” (willekeurig gekozen) zult u niet zo gauw tegenkomen, omdat zij voor het RD te „hard” is, al kan de kop nog zo goed de waarheid weergeven. Net zo min zult u in de kolommen veel voornamen van politici e.a. aantreffen. (...)

Persklaar Zo zouden we ons verhaal over het selecteren van nieuws nog wat kunnen uitbreiden, maar er moet meer gebeuren dan scheuren en selecteren. Het nieuws moet ook nog „persklaar” worden gemaakt, zoals dit heet, gelijk de huisvrouw vis panklaar op het vuur zet. Dit „persklaar” maken houdt in, dat het nieuws voor de teletypist(e) puntgaaf dient te zijn, ze moet het als het ware „blind” kunnen lezen, want onduidelijk schrift is voor hem of haar contrabande. Hij/zij typt het zo vliegensvlug, dat hij/zij de inhoud

Geestkracht De werkvoorbereiding eist dus op zich al veel geestkracht van de redacteuren en dit is in het bijzonder zo, wanneer eigen artikelen of berichten worden geschreven. Hoe dikwijls moet er niet worden getelefoneerd met instanties of personen voor wat men noemt „de vrije nieuwsgaring”. Een interview vergt meer tijd dan alleen „even” neerpennen wat de man in kwestie heeft

RD JUBILEUMMAGAZINE

OP DE TREFWOORD WERKVLOER

Van idee tot artikel in 2021 gezegd. Eerst kost het een reis naar de man of vrouw, dan het interview zelf, soms nog het een en ander nalezen over het besproken onderwerp en dan nog de uitwerking, die de ene keer niet glad verloopt, terwijl het de andere keer uit de machine „vliegt”. (...)

Telex en ANP Telex, typemachine, viltstift en schaar maakten rond 1990 plaats voor beeldscherm en pc. Het ANP bleef de redactie van nieuws voorzien en deelt dat keurig in categorieën in: binnen, buiten, econ en geestelijk leven. Geestelijk leven werd door het ANP al snel opgedoekt en ondergebracht bij binnenland en buitenland. Voor de kerkredactie maakte dit niet veel uit, want die moest de pagina’s altijd al grotendeels zelfstandig vullen. Met de komst van internet worden de nieuwsstukken van het ANP steeds korter. Achtergrondartikelen levert het bureau nu helemaal niet meer. Het ANP is voor de redacties binnenland, buitenland en economie tegenwoordig meer een tipgever. Voor grotere berichten en identiteitsgevoelig nieuws moet de redactie zelf aan de slag of een beroep doen op medewerkers en correspondenten.

Schema’s tekenen Is de kopij doorgegeven naar de „teletype”, dan moet de opmaakredactie nog alle pagina’s op schema intekenen, dus aangeven waar de artikelen in werkelijkheid moeten worden geplaatst, waarbij precies de kop van het artikel (bericht) wordt ingetekend, plus de foto’s welke erbij behoren met de juiste maten, welke tevoren worden uitgerekend. Gebeurt dit niet, dan zou degene, die de pagina’s monteert zeker maar moeten raden hoe de pagina er dient uit te zien. Van elke pagina moet dus een schema worden uitgegeven en dit werk is echt geen sinecure (...). Al de werkzaamheden ter redactie zijn aan tijd gebonden en dikwijls wordt op de klok gekeken, of dit of dat nog net door kan. Het is vaak –dit is werkelijk niet overdreven– een race met de klok om alles punctueel en juist op tijd gereed te krijgen.

René Zeeman, nieuwsmanager

Race met de klok „De krant kunt u niet missen” luidt een slogan, maar de redactie kan de klok niet missen en deze draait maar door, evenals de pers op tijd moet draaien om de krant –alweer op tijd– in de expeditieauto te kunnen laden of om zo en zo laat op het station te doen zijn. De trein loopt volgens een dienstregeling, waarop een RD geen invloed kan uitoefenen. De trein op tijd, dan de krant ook op tijd, zegt NS en daaraan hebben we ons te houden. De bezorger verwacht de krant op tijd, omdat hij graag het RD tijdig bij de abonnees brengt. Om u in de gelegenheid te stellen ’s avonds uw krant rustig te kunnen lezen –u bladert uw huisvriend toch niet door, wel?–, daarom wordt op de redactie de klok in de gaten gehouden. Wanneer u slaapt, zit er misschien een RD-redacteur angstig naar de klok te kijken, of hij op tijd klaar komt om nog een poosje op één oor te kunnen liggen, want morgen is het weer vroeg dag; een dag, waarop het RD op tijd moet verschijnen.

1971-2021

Pagina’s opmaken Voor de opmaak gebruiken we tegenwoordig eerder gepubliceerde pagina’s, die als sjablonen zijn opgeslagen en daardoor meerdere keren bruikbaar zijn. De redactie kan kiezen uit zeker 350 sjablonen. Alleen de voorpagina wordt handmatig opgezet. Automatisch worden bij het kiezen van een sjabloon artikelen klaargezet, waarin de redacteur zijn tekst kan typen. Hij voegt foto’s toe, die de vormgever op de juiste plek zet. Moet een onderdeel van het sjabloon worden vervangen, dan gebruiken de vormgevers bibliotheken met kant-en-klare stukken. Is de pagina gevuld, dan gaat deze geautomatiseerd naar de drukker: die ontvangt een drukklaar pdf’je. Erik van de Broek, hoofd prepress

beeld RD, Anton Dommerholt

Anno 2021 is de nieuwsmanager –op de foto’s de man met het lichtblauwe overhemd– de spil in het proces van idee tot artikel. Hij arriveert rond 6.15 uur op kantoor. Samen met de redactiecoördinatoren checkt hij op zijn laptop de kopij van verslaggevers en correspondenten, ANP-berichten, ochtendkranten en een flink aantal nieuwssites. Er is ook overleg met de politieke redactie om te horen wat er in Den Haag speelt. Rond 7.00 uur gaat de bewerkploeg in de zogenoemde nieuwsring –enkele bureaus in U-vorm– de berichten en artikelen redigeren. De afdelingen prepress en beeldbewerking zorgen ervoor dat alle foto’s en tekstblokken strak en fris op de pagina’s komen te staan. Tegen twaalven stuurt een prepresser het pdf’je

RD JUBILEUMMAGAZINE

OP DE TREFWOORD WERKVLOER

van de laatste krantenpagina van die dag, de voorpagina, naar de drukker. Daarna bespreken nieuwsmanager, bewerkploeg en opmakers alle bladzijden. Die hangen in uitgeprinte versie aan de zogenoemde klaagmuur. Tussen 12.30 en 14.00 uur drukt de BDU in Barneveld de krant. Daarvoor zijn kilometers papier nodig, gewikkeld op enorme rollen van duizenden kilo’s. Camera’s controleren de positie van het papier en de kleurstelling. De dagbladen belanden via een lopende band automatisch in de bestelbusjes van de expediteurs. Tussen 13.00 en 17.00 uur brengen die ze naar de verspreidingspunten. En vanaf 15.00 uur gaan de bezorgers op pad om de krant zo mogelijk vóór het avondeten bij abonnees op de mat te krijgen.

1971-2021

Piet Hoekman feliciteert het RD met het 50-jarig bestaan. ER KAN VEEL VERANDEREN IN 50 JAAR. Wat blijft: het belang van een comfortabele werkplek. Gedegen kantoormeubilair voor een gedegen k(l)rant.

g Leverin l e in he nd la Neder

WWW.PIETHOEKMAN.NL 06 53154711 YERSEKE

KOM OOK WERKEN BIJ HOEFLON!

Wie zijn wij? Hoeflon is de compacte, mobiele machine voor het verplaatsen van lasten. Met deze machines laten we gebruikers wereldwijd uitblinken in hun werk. Dagelijks werken wij bij Hoeflon met een enthousiast en gedreven team om machines met een hoge kwaliteit te kunnen leveren. Wat Hoeflon hierin kenmerkt is het motto: ‘Samen sta je sterker’. In welk vakgebied je ook werkt binnen Hoeflon, we werken allemaal samen voor het perfecte eindproduct!

Hoeflon. Good job.

Barneveld, 0342 - 400 288 hoeflon.com/vacatures

ECHT SOET

----------------

Sfeervol thuis Bij Soet denken we met u mee, van eerste stap tot complete realisatie. Neem contact op voor advies bij u thuis!

M A AT W ER K EN STIJLADVIES MET UNIEKE 3D IMPRESSIES!

De grootste woonwinkel van de Krimpenerwaard

HOOFDSTR A AT 11 -13 • BERGAMBACHT • 0182-351 518 • INFO@SOET WONEN . NL • SOET WONEN . NL

Oost, west, bij elke verbouwing bleef Apeldoorn het best

RD JUBILEUMMAGAZINE

TREFWOORD LOCATIES

Maarten Dijkstra

Hadden we bij de oprichting maar voor een kantoor in de Randstad gekozen, verzuchten sommige RD’ers soms nog. Het meeste nieuws komt nu eenmaal uit het westen en de krant zit in het oosten. Dat betekent voor verslaggevers op en rond de Veluwe heel wat extra kilometers maken. Toch overleefde Apeldoorn elk plan voor vernieuwing, verhuizing en verbouwing. Kijk maar.

1971-2021

beeld RD Bij de start van het RD huist de administratie aan de Apeldoornse Korenstraat; voor de redactie is bij de drukkerij van Wegener de beheerderswoning ontruimd. Eind 1973 verhuizen beide afdelingen naar een pand op de hoek van Stationsstraat/ Kanaalstraat (foto 1). Vervolgens trekt de redactie in 1979 wegens ruimtenood naar een pand aan de Kanaalstraat, recht tegenover de voormalige conciërgewoning (foto 2). Het oude pand rechts op de foto (en een oude melkfabriek) maken plaats voor een groot parkeerterrein voor RD-personeel. „Handig als je op zaterdag met je gezin in de binnenstad wilde winkelen”, aldus oud-hoofdredacteur Janse. Tot 1986 werken de personeelsleden daar aan het „rd, Ook Uw Krant” (foto 3).

RD JUBILEUMMAGAZINE

beeld RD

TREFWOORD LOCATIES

In 1986 verhuist het RD naar een nieuw pand aan de Apeldoornse Laan van Westenenk, naast de nieuwe drukkerij van Wegener (foto 1). Journalist H. H. J. van As treurt daarna dat „winkelen in de Hoofdstraat of op de Markt rondsjouwen” er nu niet meer bij is, maar geeft ook aan dat „de bosrijke omgeving veel vergoedt.” Op 10 september 1986 opent prins Claus het nieuwe pand (foto 2). Hij trekt een collage met voorpagina’s omhoog, waarna een Bijbeltekst tevoorschijn komt: „Wat hebt gij, dat gij niet hebt ontvangen?” (1 Korinthe 4:7). Vervolgens bezichtigt de prins het gebouw. Hij trekt wat extra tijd uit voor de redactie binnenland, waar de verslaggeefster Koninklijk Huis, Anneke Verhoeven, aan het werk is (foto 3).

1971-2021

beeld RD Rond de eeuwwisseling ondergaat het RD-pand aan de Laan van Westenenk een ingrijpende verbouwing (foto 1). Overal in het gebouw worden nieuwe ruimtes gerealiseerd. Het begint allemaal met de gedeeltelijke sloop van het vroegere magazijn en de drukkerij. Daar vinden vanaf dat moment de vormgeving van de advertenties en van Terdege plaats. De digitale krant en RDNet krijgen een eigen ruimte. Dat geldt ook voor de verschillende deelredacties (foto 3). Om rustig te kunnen werken komen er voor de redacteuren afgesloten werkcabines. En de receptie is niet langer „een tochthol” , vanwege het ontwerp van een nieuwe balie (foto 2). En last but not least: het hele pand krijgt nieuwe vloerbedekking.

RD JUBILEUMMAGAZINE

beeld RD

TREFWOORD LOCATIES

Rond 2008 vindt de meest recente verbouwing van het RD plaats. Veel van de tussenwandjes die bij de vorige verbouwing verrezen, verdwijnen weer. Met het wegvallen van die scheidingen werken alle redacties vanaf september 2008 in een ruim 250 vierkante meter grote, centrale newsroom samen aan de papieren en digitale krant (foto 2 en 3). Korte lijnen in deze ruimte bevorderen de samenwerking tussen de redacties. Op grote schermen kunnen de RD-journalisten het wereldwijde nieuws live volgen. Een kleine drie jaar na de oplevering laat de Erdee Media Groep zonnepanelen op het dak van de newsroom plaatsen om bewuster en duurzamer met energie om te gaan (foto 1).

1971-2021

SPECIAAL! Het persalarm Serie: Campers Johan Leeflang

Blurred 144 pagina’s

10,95 E-book € 7,99

Het Reformatorisch Dagblad bestaat vijftig jaar. Dat is een goede gelegenheid om bezoekers te laten zien hoe elke werkdag de krant tot stand komt. Intussen gaat het werk natuurlijk gewoon door. Want ja, de krant moet vol en bezoekers van de website willen vers nieuws. Sander, Rhodé en Michiel gaan met hun klas en met hun ouders ook naar het RD. Dan ontstaat er paniek. Dierenactivisten bedreigen de krant en hun redacteuren!

Bestel bij uw boekhandel of via www.debanier.nl

Boek eenvoudig online via:

Hardenberg | 0523 261 303

Gefeliciteerd Reformatorisch Dagblad! RD én Paul Roescher vieren beide 50-jarig Jubileum!

Roescher trakteert! euro 10.000

50x Jubileum-

D G O E P- T E S H O

door bezoek neel Vooraf professio een woning. n levering van uw ke-over hitect en na op te besteden aa n, Een ma arc stoele e. Vrij nenhuis n stylist er, haard, tafel/ tie ervan. ee or een bin mbina els, vlo reerd do gedeco badkamer, teg uren of een co , keuken Grand Steel-de st, schuifka

voordeel!

Alle 50 acties staan in de Jubileumkrant: houd de brievenbus in de gaten of kijk op de website. Doe mee aan de prijsvraag en WIN duizenden euro’s aan shop-tegoed!

paraten Keuken incl. 6 ap

50 Jaar jubileum laten we niet ongemerkt voorbijgaan! Paul Roescher helpt u al vanaf 1971 met de mooiste kwaliteitskeukens. En wie jarig is, trakteert! Daarom pakken we, in samenwerking met onze leveranciers, uit met 50 jubileum-acties, met méér voor minder. Alle aanbiedingen zijn aan te passen aan uw wensen. Veel acties zijn ook beschikbaar in een ‘package deal’.

Afm. 247x309cm

ijs!

Stuntpr

0.500,Elders 1

100°C

5995,-

Super compleet! Inclusief luxe kokend waterkraan t.w.v. 1030,-

Topkwaliteit Duitse keuken Industrial & black • 20 jaar garantie op scharnieren • 8 jaar garantie op 5 Pelgrim apparaten • leverbaar in vele kleuren

PACKAGE

DEAL

Complete design badkamer

Incl. Jubileumpakket

A BEAUTIFUL USE OF SPACE BY PAUL ROESCHER

Design badkamer met moderne items. Vrijstaand bad, dubbel badmeubel met brede lades en softclose, spiegel met verlichting, thermostatische doucheset, badkraan en accessoires.

SCAN DE CODE VOOR MEER UITLEG

Laat deze keuken op maat aanpassen voor uw situatie, of kies voor de ‘package deal’. Topkwaliteit, snel & lager in prijs dan waar ook!

l 4750,-

Normaa

2995,-

RQ Wave badmeubels

Extraatje voor de RD

,- nu

Van 1150

595,-

A-merk badmeubel 80cm breed. Meer modellen en veel mooie kleuren. ,- nu Van 3150 Softclosing en 15 jaar garantie op ladewerk.

Wijnkoelkast 30cm staand model Onderbouw, zwart met LED verlichting

1995,-

Van 60 tot 200cm breed, al leverbaar vanaf 310,-. Excl. kranen en hoge kast

XXL Tegel 75x150cm

leze

r! Dit vieren we samen! Paul Roescher en het RD vieren 50 Jaa r jubileum. Knip deze bon uit, neem die mee naar onze winkel en u krijgt een taartje cadeau!

PVC hout-look

50 jaar

Van 89,-

Elders 61

39,-

Stoere vintage betonlook tegel. Zeer makkelijk in onderhoud en geschikt voor intensief gebruik. Ook leverbaar in kleinere maten.

p/m2

39,95

Topkwaliteit planken p/m 2 vloer. Mooie vaste vloer, uiterst slijtvast voor intensief gebruik! Geen loopgeluiden meer! Voelbare houtstructuur. In 4 kleuren.

We zijn weer OPEN u bent van harte welkom! Wij garanderen veilig en vertrouwd winkelen met onze Afsprakenplanner!

Vraag dan meteen de jub doe mee aan de prijsvra ileum krant en ag. Maak kans op 10.000 euro shop-tego ed!

Megastore

Apeldoorn

Actie geldt t/m 30 apri

l 2021

Totaal incl. egaliseren + leggen + materiaal

Megastore Rijssen

Plexig lazen veiligh eidsscherm

PAUL ROESCHER K E U K E N

•

B A D

Zon/feest dagen gesloten. COMBI-VOORDEEL

•

V L O E R

•

H A A R D

IS NIET VAN TOEPASSING OP TRENDLINE-ASSORTIMENT

/ ACTIES.

Met Megastores in: Rijssen: (7463 PH) Plaagslagen 2, (0548) 540 340 Apeldoorn: (7317 AN) Vlijtseweg 196, (055) 360 1747

Hoe werkt het? 1. Plan zelf uw afspraak via onze afsprakenplanner op onze website: www.paulroescher.nl/afsprakenplanner of scan de QR-code of bel 0548-540340. Uw en onze gezondheid hebben onze prioriteit. 2. U krijgt een tijdblok Onze specialist adviseert en geeft u direct de laagste prijs. U profiteert meteen van de Jubileum-acties!

beeld RD, Henk Visscher

RDJUBILEUMMAGAZINE

TREFWOORD PORTRET

Mooie herinneringen serie

MIJN KRANT

Naam: Willy Troost Leeftijd: 39 jaar Woonplaats: Sommelsdijk Hoe lang abonnee: sinds 2001 Aline de Bruin

„Op dit adres wordt de krant al vijftig jaar gelezen. Bijzonder toch?”

Welke rol speelt het RD in uw leven? „Voor mijn gevoel is de krant er altijd al geweest. Mijn ouders hadden een abonnement en toen ik trouwde, namen we zelf ook meteen een abonnement. Destijds had je een bruidspaaractie. Als je de trouwkaart naar het RD opstuurde, kreeg je een dienblad thuisgestuurd. Ik heb wel meer leuke herinneringen aan de krant. Zo had ik tijdens mijn studententijd een krantenwijk. Ik zat op het Hoornbeeck in Rotterdam en moest een uur met de bus naar huis rijden. Dan vond ik het heerlijk om daarna een uurtje de krant rond te brengen en mijn hoofd leeg te fietsen. In mijn wijk zat een verzorgingstehuis en daar bracht ik de krant bij bewoners op de kamer. Sommigen van hen waren best eenzaam, dus meestal bleef ik even voor een praatje. Met oud en nieuw ontving je altijd een extraatje als bezorger. Ik herinner me nog dat ik een keer maar liefst 25 gulden van een abonnee kreeg. Jaren later zijn mijn man en ik in het huis van die mensen gaan wonen. Ik denk dat zij vanaf het begin van het RD een abonnement hadden, dus op dit adres wordt de krant al vijftig jaar gelezen. Bijzonder toch?” Wanneer leest u de krant? „Vlak voor iedereen thuiskomt, blader ik hem even snel door. Dan lees ik de koppen en bekijk ik de foto’s. Later, als de kleintjes op bed liggen en mijn man de krant heeft gelezen, pak ik hem

1971-2021

weer en lees ik uitgebreider. Heerlijk om ’s avonds op mijn gemak de pagina’s door te nemen.” Welk soort verhalen leest u het vaakst? „Medische artikelen. Ik werkte vroeger in de zorg, dus dat soort nieuws interesseert me. Verder sla ik het kerknieuws, het beroepingswerk en de familieberichten nooit over. De rubriek Gedenkwaardig lees ik ook graag: heerlijk om de levensloop van andere mensen door te nemen. De artikelen over Asia Bibi, die vervolgde christenvrouw die zo lang in een dodencel heeft gezeten en toch volhardde in het geloof, vond ik ook erg indrukwekkend.” Wat slaat u over? „Met economisch nieuws heb ik niet zoveel. Ook auto’s en politiek interesseren me weinig. Gelukkig vindt mijn man dat weer interessant. Zo staat er voor iedereen wat in de krant en wordt hij uiteindelijk helemaal gelezen.” Hoe moet het RD er volgens u over 25 jaar uitzien? „Er gaat steeds meer digitaal, maar ik hoop ontzettend dat de papieren krant gewoon blijft bestaan. Papier leest toch het fijnst. En dan wel op het formaat zoals het nu is, want de krant van vroeger viel haast niet vast te houden. O, en RDMagazine moet ook blijven. Dat vind ik écht een geweldig concept.”

Gefeliciteerd, collega's van het RD!

Al 50 jaar maken jullie een krant met een heldere missie, een grote mate van eigenheid en een warme betrokkenheid bij de lezers. Van harte daarmee. We wensen jullie Gods zegen toe, en een mooie toekomst als onafhankelijke christelijke krant! Vereniging Friesch Dagblad

50 jaar RD gefeliciteerd! STAPHORST

frieschdagblad.nl

www.dons-troost.nl

0522 462055

MEDEWERKERS

Uit het zwembad, langs een enge hond naar lezers Henrieke Boers

Bezorger, distributeur en columnist: alle drie zijn ze betrokken bij het Reformatorisch Dagblad. Wat is hun bijdrage aan de krant en wat vinden ze van hun werk?

85 beeld RD, Anton Dommerholt

MEDEWERKERS

amilie Benschop uit Tienhoven aan de Lek bezorgt al 12,5 jaar lang het Reformatorisch Dagblad. Jacoline Benschop (15) trad in de voetsporen van haar broer en zus en brengt nu ook de krant rond. „Wij hebben al die tijd dezelfde wijk. Ik doe het doordeweeks, mijn broertje van 11 en mijn pleegbroertje van 12 bezorgen de kranten op zaterdag.” Als Jacoline de elektrische fiets pakt, doet ze een kwartier over de route van 5,8 kilometer. Met de gewone fiets duurt het 25 minuten. „Ik vind het leuk om te doen, vooral als het lekker weer is. Dan geniet ik van de natuur. Af en toe neem ik mijn pleegzusje of mijn tantezeggertjes mee tijdens het bezorgen, in een kinderzitje op de fiets. Doordat een groot deel van de route over de dijk loopt, heb ik een mooi uitzicht over de Lek. Als het regent of als het koud is, vind ik het minder fijn om de kranten te moeten bezorgen.” Jacoline kent de abonnees uit haar wijk allemaal persoonlijk. Sommigen zitten bij haar in de kerk en bij een van hen heeft ze een bijbaantje. „De rest ken ik van het bezorgen. Meestal spreek ik de abonnees alleen als ik hun een gelukkig nieuwjaar kom wensen. Of wanneer ik hen te-

genkom op straat of in de winkel.” Zelf leest de vijftienjarige het Reformatorisch Dagblad niet zo vaak. „Eigenlijk pak ik het alleen als ik me verveel. De stukken van Puntuit lees ik wat vaker, die vind ik leuk. Het voordeel daarvan is dat je ze niet op hoeft te zoeken, omdat ze op de achterkant van de krant staan. Dan vind je ze wat sneller.”

beeld RD, Anton Dommerholt

Enge hond Het bezorgen van de kranten gaat niet altijd zonder slag of stoot, vertelt de enthousiaste bezorger. „Ongeveer twee jaar geleden was ik erg bang voor de hond van een abonnee. Hij blafte heel hard naar iedere voorbijganger, dus ik durfde er niet goed langs. Achteraf gezien bleek het een heel lief beest te zijn. Verder geef ik regelmatig de krant van de abonnee die het verst weg woont aan een zus of kennis mee. Soms vergeet ik dat en stop ik tijdens het bezorgen een tweede krant in de brievenbus. Bij de laatste abonnee kom ik er dan achter dat ik een krant tekortkom. De krant die ik dubbel bezorgd heb, moet ik dan alsnog ophalen en in de goede brievenbus stoppen.” In de zomer vindt Jacoline het soms vervelend om op de fiets te moeten stappen. „Als ik net lekker in het zwembad lig, heb ik geen zin om eruit te gaan en de kranten te doen. Maar als ik eenmaal bezig ben, vind ik het weer leuk.” Ze zou het andere jongeren dan ook zeker aanraden om het RD te gaan bezorgen. „Je doet de abonnees een plezier door de krant bij hen te brengen. Als je een mooie wijk hebt, kun je tijdens het fietsen genieten van alles om je heen. En het verdient prima.”

Jongste bediende Al sinds zijn zestiende is hij werkzaam bij het Reformatorisch Dagblad: Gerrit van Asselt (64) uit Elspeet las in 1973 een personeelsadvertentie voor ”jongste bediende” en solliciteerde. Na een sollicitatiegesprek bij toenmalig directeur Bokma thuis kreeg hij een brief dat hij was aangenomen. „Op mijn eerste werkdag ging ik naar Apeldoorn. Ik verwachtte een groot bord met daarop ”Reformatorisch Dagblad”, maar dat was in geen velden of wegen te bekennen. De redactie bleek gevestigd te zijn in een voormalig woonhuis, dat was omgebouwd tot kantoor. Als jongste bediende moest ik kopij wegbrengen naar de drukker, het kantoor opruimen, prullenbakken leegmaken en de bloemen water geven. De administratieafdeling van het Reformatorisch Dagblad zat aan de Korenstraat. Daar was ik af en toe om advertenties op te halen of weg te brengen.” Na verloop van tijd werd het pand van de redactie te klein en bleek de afstand tot de Korenstraat te groot. Daarom werd er een gebouw aan

RD JUBILEUMMAGAZINE

beeld RD, Henk Visscher

Rond middernacht nam de politie een kijkje bij de Laan van Westenenk

de Stationsstraat gekocht. „De administratieafdeling kwam boven en de redactie beneden”, aldus Van Asselt. „We zaten er een aantal jaren totdat het RD het terrein van een oude melkfabriek kocht. De redactie verhuisde daarheen. Van Asselt: „Er stond een toren, die werd opgeblazen met dynamiet. Van de fabriek werden kantoren gemaakt. In die tijd werd de kopij op een briefje geplakt. Als jongste bediende moest ik deze kopij naar de drukkerij brengen. Verder was er een archief met kranten, dat ik moest bijhouden. Dat was een leuke tijd. In de lunchpauze gingen we vaak naar de Hoofdstraat, vijf minuten verderop. Daar zat een goede patatzaak.”

naar de drukkerij. Inmiddels wordt die automatisch naar de drukker verstuurd. Hoofdexporteur Na ongeveer vijftien jaar jongste bediende te zijn geweest, ging Van Asselt foto’s bewerken. „Maar om dat goed te kunnen, moest ik aan de studie en daar had ik geen zin in. Ook heb ik nog een tijd in de donkere kamer gewerkt. Daar ontwikkelde ik fotorolletjes. Dat was een gezellige tijd, met leuke collega’s. Ik werkte afgezonderd, want niemand mocht zomaar de donkere kamer binnenlopen. Als er licht bij de foto’s kwam, kon je ze weggooien. Op een gegeven moment werden de processen steeds meer geautomatiseerd en was er minder werk. Daarom vroeg ik zo’n zestien jaar geleden aan toenmalig directeur Bart Visser of er niet ergens anders een plekje vrij was. Zodoende werd ik hoofdexporteur van de kranten. Ik rijd, samen met mijn vrouw, de route Midden-Nederland. ’s Ochtends rijden we naar de BDU, de drukkerij in

Doos papier In 1986 was het tijd voor een nieuwe verhuizing: het RD vertrok naar de Laan van Westenenk, waar het tot op de dag van vandaag zit. Van Asselt hielp mee verhuizen. „Onderdirecteur Heijkamp was ook aanwezig: hij droeg een pak met een wit overhemd. Samen met een collega uit Rijssen heb ik hem voor de grap in een doos papier geduwd. Hij kon er wel om lachen.” De verhuizing ging door tot middernacht, totdat de politie een kijkje kwam nemen. De buren hadden geklaagd over lawaai. In de eerste periode aan de Laan van Westenenk reed Van Asselt wel tien tot vijftien keer per dag met kopij in zijn auto

1971-2021

MEDEWERKERS

Barneveld. Rond 13.15 uur krijgen we onze kranten en beginnen we met rijden. We brengen de pakjes met kranten bij de bezorgers, zodat zij ze bij de abonnees in de bus kunnen doen.” Door de jaren heen is er veel verbeterd bij de drukkerij. „Vroeger moest je wel drie kwartier wachten, nu zit je in twintig minuten weer in de auto.” Het jubileumjaar is Van Asselts laatste jaar bij het RD. Hij kon vervroegd met pensioen, 31 maart is zijn laatste werkdag. „Bepaalde collega’s ga ik missen. Ik had veel contact met de exporteurs die elke dag de kranten naar Zeeland brachten. Maar we houden telefonisch contact. Veel mensen vinden het jammer dat ik wegga en dat is een goed teken. Wie weet spreken we nog eens af. Al met al heb ik een mooie tijd gehad bij het RD.”

„Ik zou het lastig vinden om geen columns meer te hoeven schrijven” Stams stukken gaan over allerlei onderwerpen. „Vaak schrijf ik iets naar aanleiding van een boek dat ik heb gelezen. Maar het kan ook gaan over iets wat ik onderweg zie, over een gesprekje dat ik met iemand heb of over iets wat mijn kinderen zeggen of meemaken. Het ligt er net aan wat het eerst in mijn gedachten komt.” Twee weken voor de deadline begint Stam na te denken over het onderwerp van de volgende column. „Soms weet ik het meteen, maar het komt ook voor dat ik geen idee heb. Als de deadline in beeld komt, plan ik een dag om te schrijven. De ene keer heb ik al hele zinnen in mijn hoofd, maar soms is het ook een hele bevalling om er een goed stuk van te maken. Ik werk nooit vooruit, dat kan ik niet. Ik heb de druk van de deadline nodig om iets op papier te krijgen.”

Deadlines Christine Stam-van Gent (39) verzorgt eens in de zes weken een column in het RD. „Toen ik studeerde, schreef ik voor Documentum, het blad van studentenvereniging Depositum Custodi. RD-redacteur Jan-Kees Karels las dat ook en vroeg of ik recensies over prentenboeken wilde schrijven”, herinnert de inwoonster van Kampen zich. „Eind 2009 kreeg ik de vraag of ik een column wilde schrijven. Eerst leek het om artikelen over bakken te gaan, maar het werd een boekencolumn. In januari 2010 ben ik ermee begonnen.”

Herkend De columns leveren vaak reacties van lezers op. Stam heeft een lade vol met kaarten, brieven

RD JUBILEUMMAGAZINE

beeld RD, Anton Dommerholt

COLUMN

en boekjes die ze kreeg. „Het is altijd weer een verrassing wat een column bij lezers losmaakt. Soms vind ik een stuk niet geweldig, maar worden mensen erdoor geraakt en sturen ze een mail.” Af en toe wordt Stam herkend door lezers, bijvoorbeeld toen ze op vakantie in Zeeland was. „Toen ik in de supermarkt liep, kwam er iemand naar me toe met de vraag: „Bent u die mevrouw uit de krant?” En als ik lezingen geef, kennen mensen me van tevoren al een beetje, doordat ze mijn columns hebben gelezen. Ze voelen vooraf al een band met mij, terwijl ik van hen nog niets weet.” Bepaalde columns uit de afgelopen jaren zijn Stam bijgebleven. Zoals het stuk dat niet door haarzelf, maar door haar man werd geschreven. „Ik had geen idee waarover ik het moest hebben en ik kwam er niet aan toe om iets te bedenken. Mijn man had wel een idee, dus heeft hij hem die ene keer geschreven. Niemand had het door, behalve mijn schoonvader.” Verder schreef ze eens een bijdrage over haar opa, wijlen ds. Van de Woestijne. „In die tijd werd er veel over hem geschreven. In de Tweede Wereldoorlog heeft hij vanaf de kansel mannen opgeroepen om naar Duitsland te gaan. Dat was dubieus. Iemand schreef daar negatief over en dat raakte mij, ook al snapte ik het wel. In die bewuste column belichtte ik een andere kant van mijn opa. Dat maakte veel reacties los, ook van mensen die hem gekend hebben. Mijn oma leefde destijds nog, zij was 99 jaar oud en dement. Ik schreef in die column dat ik blij was dat zij de krant niet meer las. Ze overleed in de week nadat mijn column verscheen. Dat was een turbulente periode.”

Wonen in wieg van de krant Wim van Egdom

et RD resideert sinds het ontstaan in Apeldoorn. Dat weet iedereen. Met school gingen we in de jaren zeventig op schoolreisje naar de krant, die toen te vinden was op de hoek Kanaalstraat/Stationsstraat in het hart van Apeldoorn. Van dat schoolreisje naar Apeldoorn herinner ik me alleen dat het busje waarin we vanuit Scherpenzeel naar Apeldoorn reden, bij het verlaten van het RD-terrein geraakt werd door een te vroeg sluitende slagboom. Wat de schade was? Ik heb werkelijk geen idee. In 1985 werd de deftige nieuwbouw van het RD aan de Laan van Westenenk geopend. De open dag voor de abonnees was een ware feestdag. De auto’s van duizenden bezoekers stonden geparkeerd langs de Europaweg. Ik was diep onder de indruk. Vooral ook van de demonstraties van redacteuren op het splinternieuwe computersysteem. Het was een systeem waarop je nog geen fatsoenlijke brief kon tikken, maar dat al wel een intern mailsysteem kende. Wat een uitvinding! Vier jaar later mocht ik als student journalistiek stage komen lopen bij het RD. De wondere wereld van de krant kwam ineens heel dichtbij. Twee jaar later werd ik er benoemd als redacteur op de regioredactie. De band met het RD kan moeilijk hechter zijn dan de connectie die een werknemer heeft met het bedrijf waarvoor hij werkt. Althans, dat dacht ik toen nog. Tot ik in 1997 een appartement aan de Kanaalstraat, in het centrum van Apeldoorn, kocht. Het RD-pand waar ik ooit nog met school op bezoek was geweest, stond niet ver bij m’n flat vandaan. Vanaf m’n balkon kon ik het zelfs zien liggen. Apart wel om zo dicht te wonen bij de plek waarvan ik dacht dat het de geboortegrond van de krant was. Tot iemand mij vertelde dat de redactie van het RD in de beginjaren in een ander pand zetelde dan dat op de hoek Stationsstraat/Kanaalstraat. De redactie werkte namelijk eerst in een gebouw dat exact op de plaats stond waar ik nu leef. Ik dacht dat ik heel dicht bíj de wieg van het RD woonde, maar met enige journalistieke overdrijving zou je kunnen zeggen dat ik ín die wieg woon.

Gebed Het schrijven voor het RD is een deel van Stams leven geworden. Soms geeft het spanning en paniek, maar het is vooral fijn om te doen, vertelt ze. „Ik zou het lastig vinden als het niet meer hoefde. Het is een stok achter de deur om mijn gedachten op een rijtje te zetten en daar iets moois van te maken. Ik schrijf mijn columns speciaal voor de RD-lezers, ze zouden niet in een andere krant passen. Het is fijn dat de krant de laatste jaren steeds opener is geworden. Ik zeg af en toe gewaagde dingen. Heel soms wordt me gevraagd om iets op een andere manier te verwoorden, maar ik word nooit teruggefloten. Voordat ik aan een column begin, bid ik altijd: „Wat wilt U dat ik schrijf?” Als ik daarna ideeën krijg, ben ik er extra dankbaar voor. Dan vertrouw ik erop dat ik in de goede richting denk. In die zin ontvang ik elke column van God en geef ik hem weer door.”

1971-2021

Beroemde kerkorgels gewoon bij u thuis

JE HOORT HET VERSCHIL

Intrada I

MIXTUUR: HAUPTWERK™ SPECIALIST VAN HET EERSTE UUR Met de Intrada biedt Mixtuur de ultieme muziekbeleving in uw huiskamer of studio. Het orgel sluit naadloos aan op de software van Hauptwerk™ en is daardoor heel eenvoudig te bedienen.

BENIEUWD NAAR DE INTRADA? BEZOEK DAN VRIJBLIJVEND ONZE SHOWROOM Voor telefonische afspraak: 068 3938358

Hans van der Waal uit Zevenhuizen over zijn Intrada:

“ Iedere keer weer genieten van dit instrument ! “ MIXTUUR ORGELS BV • MOLENSTRAAT 31-33, 4791 HL KLUNDERT • INFO@MIXTUUR.COM • WWW.MIXTUUR.COM

Terug naar BIJBELSE PADEN

Vrouw

VAN DAAG

Aan de slag als vrijwilliger? Wij heten je van harte welkom bij Hospice-Elim! Meer informatie? Mail naar info@hospice-elim.nl of kijk op www.hospice-elim.nl

In dit boek willen de schrijfsters Wilma Samyn en Marieke den Butter laten zien hoeveel de Bijbel te zeggen heeft voor de vrouw vandaag. De wereld is vol van wegen die gebaand zijn door het feminisme, de moderne psychologie en wereldgelijkvormigheid. Maar midden tussen die wirwar van wegen loopt een pad. Het goede pad van eeuwige Bijbelse waarheid.

€ 20,00

Lees ook de blog van de auteurs op rd.nl

Wij zijn bereikbaar op 079 8200 881

#kooplokaalonline •

WELKOM OP DE CHE De CHE is een christelijke hogeschool. We laten ons inspireren door de Bijbel, het betrouwbare en geïnspireerde Woord van God. Je ziet het christelijk geloof duidelijk terug in de manier waarop we met elkaar omgaan, in onze visie op opleiden en natuurlijk de opleidingen zelf. De CHE biedt voltijd- en deeltijdopleidingen op het gebied van Technologie, Media en Organisatie, Zorg & Welzijn, Educatie en Theologie. Kies voor een opleiding die bij jou past: bachelor, associate degree, masters, post-hbo’s, cursussen, trainingen, in-company en maatwerk. In 2021 is de CHE voor de 14e keer uitgeroepen tot beste middelgrote hogeschool van Nederland.

Wil jij meer weten over een van onze voltijdopleidingen? Je bent welkom:

ONLINE MEET AND GREET & ONLINE PROEFSTUDEREN

INSTA LIVE @DEHOGESCHOOLEDE / ma 12 t/m vrij 16 april

ONLINE OPEN AVOND / vrij 9 april 2021

Wil jij verder groeien binnen je eigen vakgebied of wil jij een carrièreswitch maken? Oriënteer je dan op een van onze deeltijdopleidingen!

VOLG EEN ONLINE VOORLICHTING

MELD JE AAN VOOR EEN STUDIEADVIESGESPREK OF EEN ONLINE MEET AND GREET

ONLINE OPEN DAG / zat 5 juni 2021

Meld je aan voor onze online voorlichtingen! Check www.che.nl/welkom

Interactie met de

ACHTERBAN Beurzen, reizen en abonneedagen

Communicatie tussen krant en lezer

106

Portret

114

Lezers delen hun ervaringen

116

Het RD als relatiemakelaar

121

ACTIEF

Wegwijs, Naar Buiten en zomerfair Ook al heb je als mediabedrijf een Zender, een boodschap en een kanaal, zonder doelgroep begin je niets. Vandaar dat de Erdee Media Groep al sinds zijn oprichting de interactie met al zijn duizenden lezers heeft gezocht. Een belangrijke ontmoetingsplek

voor RD-medewerkers, -abonnees en -adverteerders vormden de jaarlijkse beurzen die EMG organiseerde: van 1984-2014 Wegwijs, van 2015-2017 Naar Buiten en van 2018 tot heden de Terdege Zomerfair. Een foto-impressie.

RD JUBILEUMMAGAZINE

1: In 2003 had de negentiende editie van gezinsbeurs Wegwijs in de Utrechtse Jaarbeurshallen plaats. Door de indeling in themapaviljoens probeerde de organisatie oud én jong, man, vrouw én kind te bereiken. 2: Wegwijs 2014 had het Rotterdamse Ahoy als standplaats. Met name het muziekpodium trok duizenden belangstellenden. 3 en 4: Beurs Naar Buiten sloeg zijn tenten in 2015 op het terrein rond Kasteel De Schaffelaar in Barneveld op. Zeker de demonstraties op het grote veld kregen veel aandacht. 5 en 6: De eerste Terdege Zomerfair, in 2018, had als thema ”Zomers!”. In een enorme landelijk-Amerikaanse boerenschuur

beeld RD

op het terrein van De Schaffelaar gaven columnisten, auteurs en creatievelingen workshops, lezingen en presentaties.

1971-2021

RD-reizen rond historie en cultuur „Wie leeft, ziet veel. Wie reist, ziet meer” luidt een oude, Arabische uitdrukking. Misschien dat er daarom zo veel aanmeldingen waren voor de trips naar Groot-Brittannië, Duitsland, Frankrijk en Zwitserland, die EMG van 2017 tot 2019 organiseerde.

Leerzaam waren de reizen in ieder geval. Logisch, als je in de voetsporen van Bunyan, Luther of Calvijn loopt en onderweg culturele hoogtepunten als Slot Sanssouci in Potsdam aandoet. Maar gezellig waren de trips ook, getuige de foto’s.

RD JUBILEUMMAGAZINE

beeld RD

ACTIEF

1: Tijdens een vijfdaagse abonneereis in juni 2017 drukten abonnees onder leiding van ds. J. Belder de voetsporen van Maarten Luther. Ze bezochten onder meer de Wartburg, Eisleben en Wittenberg. 2: In mei 2018 leidde een vijfdaagse busreis deelnemers langs plekken waar John Bunyan woonde en werkte. Er was ook aandacht voor prachtige Engelse tuinen, zoals die rond het landhuis van Winston Churchill. 3 en 4: In mei en september 2019 voerden twee busreizen abonnees naar Duitsland en Polen. De groepen bezochten onder meer Berlijn, Potsdam en Auschwitz. 5: Een zesdaagse RD-reis naar Frankrijk en Zwitserland bracht de deelnemers onder aanvoering van ds. J Belder in de voetsporen van Johannes Calvijn. Op de foto poseert de groep voor het Reformatiemonument in Genève. 6: Van 22 t/m 25 oktober 2019 brachten abonnees onder leiding van Jan-Kees Karels en Esther Karels-Boonzaaijer een bezoek aan Parijs. Ze maakten een tour langs de highlights van Parijs en hadden een ontmoeting met een predikant die vertelde over christen-zijn in de Franse hoofdstad.

1971-2021

ACTIEF

Abonneedagen en -avonden Hoewel het in coronatijd amper voor te stellen is, mocht je vroeger bijeenkomsten organiseren, waarbij er tientallen mensen op een plein, in een boot of in een kantoorpand bij elkaar kwamen. Om voeling met de achterban te houden en abonnees

een gezellige dag of avond te bezorgen, plande de Erdee Media Groep al snel na de oprichting abonneedagen en -avonden. De ene keer ging het om een rondleiding door de haven van Urk, een volgende keer om een bezoek aan een suikerfabriek.

RD JUBILEUMMAGAZINE

1: Op 9 maart 2018 vertrok een bus vol abonnees naar Eindhoven voor een rondleiding door het DAF Museum en de Daf-fabriek. 2 Op 24 oktober 2012 brachten abonnees een bezoek aan een replica van de ark van Noach in Dordrecht. Ds. J. Belder hield er een lezing met als titel: ”Die ark…? Bespottelijk!” 3: Abonnees uit het hele land kwamen op een vrijdagavond in september 2012 naar Elspeet om onder leiding van een gids op zoek naar wild te gaan. Na afloop volgde een natuurpresentatie over wilde zwijnen en de edelhertenbronst. 4: Op 18 juni 2013 was er een abonnee-excursie naar Dillenburg, het stadje waar Willem van Oranje werd geboren. 5: Op 4 maart 2014 reisden abonnees richting Leeuwarden. ’s Ochtends kregen ze eerst een rondleiding door ijsfabriek Dickninghe in de buurt van Meppel. 6: Op 13

beeld RD

oktober 2015 gaf Carolien Luitjes van ”Jij bent exclusief” kleuren stijladvies. Ook ging ze in op de Bijbelse betekenis van kleuren.

1971-2021

In Tienen (België) zagen abonnees bieten in suiker veranderen

100

RD JUBILEUMMAGAZINE

beeld RD

ACTIEF

1: Op 17 mei 2016 had er een abonneedag naar Joods Amsterdam plaats. ’s Morgens stond er een bezoek aan de orthodox-Joodse school het Cheider op het programma en ’s middags verkenden de abonnees de voormalige Jodenbuurt. 2: Op 19 juli 2017 voeren deelnemers aan een RD-abonneedag naar het historische vestingstadje Willemstad. 3: Op 1 december 2016 bezochten abonnees de suikerfabriek van het Belgische Tienen. Ze ervaarden hoe suikerbieten tot suiker verwerkt worden. 4: Op 15 april 2016 voerde Marsof, de elite-eenheid van het Korps Mariniers, speciaal voor abonnees een spectaculaire actie in het RD-pand uit. 5: Op 26 september 2015 ontdekten abonnees Urk tijdens een ginkiestocht (steegjestocht). Daarna was er een rondvaart op het IJsselmeer. De dag werd afgesloten met een concert door het Urker Mannenkoor Hallelujah. 6: Op 15 september 2016 verkenden abonnees Gent per boot. ’s Middags werd de groep ontvangen op evangelisatiepost Rehobôth, waar evangelist Van Luttikhuizen over zijn werk vertelde.

1971-2021

101

ACTIEF

Leerlingen en mannen op bezoek Hoe maak je een krant? Wat is (christelijk) nieuws? Vragen die niet alleen volwassenen naar het RD trekken, maar ook scholen. De afgelopen jaren zijn er heel wat leerlingen en studenten in het RD-pand over de vloer geweest, op zoek naar antwoorden.

En omdat er genoeg ruimte in het gebouw is voor tientallen deelnemers aan stoere activiteiten als touwtrekken en blikwerpen en voor vele luisteraars naar een lezing, organiseerde EMG de laatste jaren ook mannendagen. Kijk maar.

102

RD JUBILEUMMAGAZINE

1: Op 30 oktober 2013 brachten leerlingen van het Hoornbeeck College in Amersfoort een bezoek aan het RD. 2: In juni 2014 kwamen leerlingen van de Juliana van Stolbergschool uit Kapelle bij het RD langs. 3: Op 28 maart 2019 kwamen leerlingen van de Pieter Zandt bij het RD op bezoek. Ze vormden met elkaar de letters ”RD”. 4-5: De RD-Mannendag van 2016 had als thema ”Krachtig & kwetsbaar”. Hij werd gehouden in Apeldoorn en Dordrecht. 6: Ook in het najaar van 2017 werd de RD-Mannendag weer in Apeldoorn en Dordrecht gehouden. Deze keer had hij als thema: ”Van kramp naar kracht”. Het pro-

beeld RD

gramma bood onder andere bezinnende lezingen en workshops.

1971-2021

103

‘t Slot feliciteert het RD beide 50 jaar! Als kleinschalige zorgorganisatie voor ouderen met christelijke identiteit leveren wij al 50 jaar betrokken, laagdrempelige, professionele zorg. Dat doen wij in een open cultuur, gericht op samenwerken en leren. Er is volop ruimte en aandacht voor het welzijn en welbevinden van onze bewoner. Wat ons verbindt is waar een kleine organisatie groot in kan zijn: Een duidelijk eigen geluid en concrete toepassing van de christelijke identiteit in de praktijk

Zorgcentrum ‘t Slot Ridderhof 1, 5311 CM Gameren (bij Zaltbommel) 0418 561 451 Kent u ons nog niet? Kijk dan op onze website www.slotgameren.nl

Passie voor mensen en zorg

Verzekeren is zorgen voor elkaar

Wij willen mensen helpen om van betekenis te zijn, voor zichzelf en anderen. Dit doen we door geloof, zorg en hulp bij elkaar te brengen. Via vergoedingen voor christelijk verantwoorde zorg, services en met ons programma Zorgen voor elkaar. We zetten ons in voor sterke relaties We helpen partners hun relatie goed te houden. We helpen ook ouderen en hun kinderen om er voor elkaar te zijn. Met informatie, gesprekskaartjes en podcastseries. Een pareltje in de serie Ouder worden is de uitzending met de heer Klaas Bokma. Waarin hij vertelt dat ouder worden geen kunst, maar een gunst is.

Luister het verhaal van de heer Bokma op: prolife.nl/ouderworden

LEZERSREACTIES

Een envelop met 100 euro van een tevreden lezer

Maarten Dijkstra

Voor veel abonnees is het RD een huisvriend. En met een huisvriend wil je ook weleens praten. Soms om kritiek te leveren, soms om een compliment te geven. Eén abonnee stuurde verleden jaar zelfs een envelop met daarin 100 euro. 107

beeld RD, Anton Dommerholt

LEZERSREACTIES

doende reacties. Maar je kreeg ook allerlei klachten over de bezorging. Iemand klaagde erover dat de jeugdige bezorger zo woest op haar grindpad remde dat de stenen alle kanten uit vlogen. Dan moest ze weer opnieuw gaan harken.” Volgens de oud-hoofdredacteur is er in de dertig jaar dat hij gesprekken met lezers voerde niet veel veranderd aan de aard van de klachten. „Structureel was in ieder geval dat wij in de ogen van de klagers te weinig aan plaatselijk nieuws deden. Dat was natuurlijk een gegeven, gezien het landelijke karakter van het RD. De kerkpagina leverde ook voortdurend klachten op. Te veel aandacht voor dit, te weinig voor dat. De een vond de krant te zwaar, de ander vond dat er te veel mee door kon.”

n de beginjaren van het RD waren lezers niet zo kritisch. Het RD was veel meer een goed doel dan een krant. En zo’n initiatief steunde je vooral uit principe. Die steun uit principe is bij veel lezers gebleven. Maar het RD is nu een volwassen krant van middelbare leeftijd. Een krant met een eigen mening, maar ook een krant met een diverse achterban. Daarmee is niets miszegd. Maar bij een volwassen krant hoort ook een volwassen communicatie tussen redactie en lezers. In de beginjaren wist niemand op de redactie nog wat een lezersredacteur was. Dat is een uitvinding van later tijd. Hoofdredacteur dr. C. S. L. Janse voerde hoogstpersoonlijk de communicatie met de lezers, zo vertelt hij. „Je kreeg allerlei reacties per brief of telefoon. Bij brieven van belangrijke mensen maakte ik het antwoord zelf, bij andere brieven gaf ik in een paar zinnen aan hoe geantwoord moest worden en werkte het secretariaat het verder uit. Als ik vond dat het een heel vriendelijk briefje moest worden dan zette ik onderaan een paar plusjes.” Telefoontjes voor de hoofdredactie beantwoordde Janse zelf. „Als er veel kwamen terwijl ik het commentaar voor die dag aan het schrijven was, gaf ik mijn secretaresse instructies dat er eventjes geen telefoontjes mochten worden doorverbonden. Je had ook frequente bellers met lange verhalen. Soms ging ik dan door met typen, maar vaak hoorde de beller dat. De vroegere schrijfmachines maakten nu eenmaal heel veel lawaai.” De meeste reacties hadden niet al te veel om het lijf, aldus Janse. Maar de communicatie met de abonnees was ook een vorm van lezersbinding. „De kunst was altijd om iets gemeenschappelijks met de klagers te vinden.”

Uit de keuken Terwijl andere kranten al veel langer een zogenoemde lezersredacteur kenden, besloot het RD hiervoor pas in 2003 iemand aan te stellen. Anton Stam, nu gepensioneerd, die tot die datum eindredacteur was bij het RD, werd benoemd tot secretaris van de hoofdredactie en lezersredac-

„De een vond de krant te zwaar, de ander vond dat er te veel mee door kon” teur. Omdat hij de eerste was die deze functie vervulde, moest hij z’n eigen weg zoeken als er klachten kwamen over bepaalde zaken. Stam: „Vrijwel alle argumenten lagen opgeslagen in het brein van de hoofdredactieleden. Dus kon ik in specifieke kwesties aan de hoofdredactie vragen langs welke lijnen er eerder geantwoord was. Het heeft mijn taak heel erg vergemakkelijkt dat ik in deze functie ook de vergaderingen van de hoofdredactie bijwoonde. Dan wist je veel, en je wist méér, ook over de achtergrond van tal van onderwerpen die in de krant aan de orde kwamen en kon je vraagstellers als het ware vanuit de keuken antwoorden.” Na het aantreden van Stam werd langzamerhand ook beleid ontwikkeld voor wat betreft de plaatsing van ingezonden brieven in de rubriek Opgemerkt. „Die beleidspunten zijn nog altijd te vinden boven aan de pagina’s Forum in de krant”, aldus Stam. „Voor sommige abonnees was dat echt wennen. Maar uiteindelijk wisten ze allemaal wel waar ze aan toe waren. En hoef-

Voeling met de lezerskring Soms kwamen klachten voort uit misverstanden die eenvoudig uitgelegd konden worden. Janse: „Af en toe hadden mensen best gelijk met hun klacht. Daar kon je je winst mee doen. In ieder geval was het zinvol om voeling met de lezerskring te houden.” In de jaren negentig was er op de donderdagavonden een hoofdredactioneel spreekuur. Leden van de toenmalige hoofdredactie hadden bij toerbeurt dienst. „Een tijdlang moest je daarvoor naar kantoor komen. Later kon het vanuit huis.” Grind harken Dat spreekuur had zin, vindt Janse. „Het was klantvriendelijk dat mensen ook buiten kantooruren konden bellen. Er kwamen ook vol-

108

RD JUBILEUMMAGAZINE

Het RD heeft geen abonnees

de ik geen eindeloze welles-nietesgesprekken meer te voeren.” Vanzelfsprekendheden Stam: „Omdat er bij de nieuwsvoorziening steeds nieuwe onderwerpen aan de orde komen, moest ik op een gegeven moment zelf antwoorden gaan formuleren, al dan niet na ruggespraak met andere redacteuren. Zoiets is ook voor jezelf erg vormend. Dan besef je opeens dat allerlei schijnbare vanzelfsprekendheden wel degelijk berusten op uitgangspunten. Van al die antwoorden hield ik uiteraard een kopie achter. Dan kon je later op trefwoord zoeken wat je bij een eerdere gelegenheid gezegd had. En soms vond je dan nieuwe argumenten, waarmee ons antwoord hopelijk des te overtuigender werd.” De mooiste reacties vond Stam die waarbij hij een misverstand uit de weg kon ruimen. „Mensen belden weleens teleurgesteld of argwanend over een stukje berichtgeving. Als je dan ons ”waarom” uit de doeken kon doen, viel vaak het kwartje. In dit verband denk ik aan het interne protocol dat, met hulp van externe adviseurs uit de achterban, ooit is opgesteld over berichtgeving inzake ”slecht nieuws uit eigen kring”. Daarmee kon je aan een klager laten weten waarom iets niet of niet geheel buiten het nieuws was gehouden. En dat in vergelijkbare gevallen volgens dezelfde principes was gehandeld.” Stam had als beleid dat hij op e-mails niet direct antwoordde. „Meestal schreef ik een brief terug. Want na een e-mail krijg je vaak direct een tegenantwoord. En als je communiceert per brief, denken mensen toch beter na over hun reactie.”

„Het RD is misschien wel de enige landelijke krant die geen abonnees heeft. Althans, zo beleven veel abonnees dat zelf. Het RD is zeker voor abonnees van het eerste uur namelijk veel meer een instituut dan een krant. En van zo’n instituut ben je geen abonnee maar lid. Heel vaak krijgen we in telefonische reacties te horen dat de bellers „al vanaf het eerste uur lid van de krant zijn.” Daar zijn ze trots op en terecht. Lang dachten we dat de ‘leden’ van het RD vooral te vinden waren onder oudere abonnees. Maar recente telefoongesprekken maakten ons duidelijk dat ook veertigers onbekommerd lid van de krant zeggen te zijn. Eigenlijk is het een prachtig statement, dat we moeten koesteren. Want een lid is niet zelden nóg meer bij de krant betrokken dan een abonnee of een lezer. Die laatste twee termen klinken toch vrijblijvender.” Wim van Egdom, secretaris hoofdredactie en lezersredacteur

1971-2021

109

beeld RD

Geen discussie Na een kleine zeven jaar als secretaris van de hoofdredactie en lezersredacteur gewerkt te hebben, ging Stam in 2010 met pensioen. In zijn plaats werd Wim van Egdom benoemd. „Ik kwam, in tegenstelling tot Anton Stam, in een gespreid bedje terecht. Mijn voorganger liet een groot document met argumenten voor mij achter”, aldus Van Egdom, die voor een deel van zijn werktijd kerkdacteur is gebleven. „Daar heb ik veel aan gehad. Al ontwikkel je gaandeweg natuurlijk toch een beetje je eigen werkwijze.” Eén les van Stam houdt Van Egdom bij ieder contact met een lezer in gedachten. „Dat is dat je nooit direct in discussie moet gaan. Want dan maak je van iets een tegenstelling. En dan moet dus uiteindelijk iemand gelijk krijgen. Terwijl een lezer die belt om een bepaald gevoel te delen, per definitie gelijk heeft, omdat hij voelt wat hij voelt. Je moet luisteren, daarna eventu-

Nooit meer ‘bibberen’ op de beurs … ONZEKERHEDEN ZOALS HANDELSOORLOGEN EN EEN PANDEMIE KUNNEN TOT FORSE KOERSDALINGEN LEIDEN. SOMS BEZORGT DAT BELEGGERS SLAPELOZE NACHTEN, PANIEKVERKOPEN EN VERLIES. NIET DE BEDOELING!

Een mogelijke oplossing voor grotere vermogens is: ’Vermogensbeheer met extra bescherming’ ➜ Neerwaartse beursrisico’s, ook crashes, grotendeels afdekt. ➜ Dalingen van het portefeuillevermogen blijven beperkt. ➜ Bij marktherstel portefeuille eerder in de plus. Het resultaat: aantoonbaar hoger totaalrendement en aanzienlijk meer rust!

Jack Verkamman is senior vermogensspecialist, partner bij Duisenburgh Nederland en 100% bankonafhankelijk. Jack staat bekend om zijn creatieve oplossingen en zijn meedenken met klanten. ”Bij ons geen snelle productverkoop met hoge marges, maar een langetermijnrelatie op basis van Jack Verkamman Senior vermogensspecialist DSi vertrouwen.” Externe klanttevredenheidsonderzoeken geven score ‘uiterst tevreden’ aan. Wilt u dit ook ervaren? Neem dan even contact op.

Duisenburgh Vermogensregie Verkamman B.V. Numansdorp - Barendrecht - Stellendam - Tholen - Yerseke 085-4 894 894 of 06-52 52 59 94 / jmverkamman@duisenburgh.nl www.duisenburgh.nl/verkamman

Bankonafhankelijk en no-nonsense. Laat u adviseren!

TREFWOORD

Erg was het dat er bij die reacties ook mails zaten van mensen die we tot onze achterban rekenen en die soms zeer persoonlijk en kwetsend van aard waren. Ik denk eerlijk gezegd dat mensen die zulke reacties sturen, helemaal niet door hebben wat dat met de geadresseerden doet. Als er zo’n lawine wordt uitgestort over bijvoorbeeld de hoofdredacteur, dan moet je wel van steen zijn als je je dat niet aantrekt. We maken als redactie zeker fouten en iedereen mag zijn mening hebben, maar soms ontbreekt het wel aan een vorm van basaal respect.”

eel uitleggen waarom er gehandeld is zoals er is gehandeld. En een fout moet je eerlijk toegeven, je moet die niet proberen te verbloemen. Ook al is die van jezelf. Ik ben meer dan eens vergeten mensen terug te mailen doordat er op een dag heel veel reacties binnenkwamen. Als ze dan bellen waarom ze niets hebben gehoord, bied je eerst je excuses aan. Omdat een mediabedrijf leeft van communicatie en het niet kan zijn dat abonnees met een klacht geen gehoor vinden. Als je eerlijk toegeeft dat je het vergeten bent, wordt iemand echt niet boos. Ik heb het tenminste nog nooit meegemaakt.”

Envelop met inhoud Tegenover negatieve ervaringen staan gelukkig ook veel positieve reacties. „Juist de afgelopen maanden krijgen we, in verband met de verslaggeving over corona, heel veel reacties. Per mail, brief en telefoon. Daar is niets mis mee, de pandemie heeft nu eenmaal een grote impact op mensen. Dus ook op onze lezers. Soms leiden meningsverschillen tot opzeggingen. Dat vinden we erg, omdat we niet één lezer kunnen missen. Maar ik mail mensen weleens dat ik snap dat ze hun abonnement opzeggen. Als je je zes dagen per week aan de krant ergert en je moet er ook nog voor betalen, dan snap ik dat je op een gegeven moment zegt: „Nu is het klaar.”

Niet zo bellerig Van Egdom zegt van zichzelf dat hij „niet zo bellerig en briefschrijverig” is. „Ik mail liever. In dat opzicht heb ik de adviezen van Anton Stam in de wind geslagen. Maar inderdaad, dan kan het voorkomen dat je binnen een paar minuten alweer antwoord hebt. En dan moet je oppassen dat het geen eindeloze discussie wordt. Mijn collega Girtruud Harbers, managementassistente van de hoofdredactie, belt liever. We verdelen het mailen en bellen onder elkaar.” De samenwerking met de leden van de hoofdredactie is voor een secretaris en lezersredacteur erg belangrijk, meent Van Egdom. „Ik heb inmiddels onder twee hoofdredacteuren gewerkt. Eerst onder Wim Kranendonk en nu onder Steef de Bruijn. En die hebben natuurlijk ieder hun eigen manier van werken. Maar het belangrijkste is dat ze je vertrouwen. Want je reageert namens hen en daarbij maak je fouten. In mijn begintijd heb ik eens een reactie aan een lezer gemaild die inhoudelijk echt niet klopte. Nou ja, dan moet je dat ook maar weer eerlijk mailen. En het is mooi als je dan weet dat je er door de hoofdredacteur niet op afgerekend wordt. Wim Kranendonk zei: „Ik hoop dat het je laatste fout niet is, want anders zou je hier nog maar korte tijd werken.””

„Ik mail mensen weleens dat ik snap dat ze hun abonnement opzeggen” Gelukkig hebben we de afgelopen maanden ook meegemaakt dat lezers dan na enige tijd toch terugkomen en weer een abonnement nemen. In ieder geval vragen we altijd aan opzeggers of ze ons willen schrijven waarom ze opzeggen. Juist van opzeggers kun je als krant heel veel leren.” Van Egdom zegt bepaalde positieve reacties niet snel te zullen vergeten. „Zo was er in de lockdown een hartelijke brief van een hoogbejaarde lezeres met in de envelop twee briefjes van 50 euro. Daar moesten we maar wat leuks mee doen, schreef ze. Dat is toch geweldig? En er zijn lezers die ons zelfgemaakte kaarten of collages toesturen met bemoedigende teksten. Er is zelfs eens een abonnee naar kantoor gekomen om koeken uit te delen. En laat ik de vele mails met complimenten, juist ook de afgelopen maanden, niet vergeten.”

Sociale media Wat de laatste jaren is veranderd, is het feit dat alles wat in de krant wordt gepubliceerd via internet en sociale media snel gedeeld kan worden in een heel brede kring. „Dat zag je duidelijk in de tijd dat de Nashvilleverklaring werd gepubliceerd. Doordat bepaalde websites stukken uit het RD overnamen of mensen artikelen via sociale media met elkaar deelden, stak er al snel een storm op in de mailbox van de hoofdredactie. We kregen ongelooflijk veel mails uit alle delen van de samenleving en het land. Soms nette mails, maar vaak ook reacties waarin we de meest verschrikkelijke dingen naar ons hoofd geslingerd kregen.

1971-2021

111

Uw tweede thuis in Twente

Jouw steun verandert levens van mensen in Oost-Europa

✔ ✔ ✔

� 

Diverse bungalows & landhuizen Overdekt zwembad Kleinschalig & gemoedelijk

✔ ✔ ✔ ✔

Gezellige horeca Rust & ruimte Nabij unieke natuurgebieden Zondagsrust

0546 – 57 98 65 www.bungalowparkhogehexel.nl

HOE vraagt aandacht voor toerusting en bemoediging van mensen in Oost-Europa. We mogen christelĳke gemeenten helpen bĳ het opzetten van activiteiten en projecten. Draagt u ook bĳ? Aan dit belangrĳke werk! NL84 INGB 0000 0088 87 o.v.v. ‘Gedeeld Geloof’ t.n.v. Hulp Oost-Europa in Barneveld.

Het RD: al 50 jaar actueel. Van harte!

hoehelpt.nl

‘We besloten in 1976 een kind te sponsoren door een artikel in het RD’

Henry en Anneke Bulten uit Almere zijn sponsors van het eerste uur. In de afgelopen 45 jaar hebben ze via het sponsorprogramma van Woord en Daad vijf kinderen toegang kunnen bieden tot christelijk onderwijs, maalijden en medische zorg. Hoe kijken ze hierop terug?

bewaard. Laatst ben ik er nog eens doorheen gegaan, omdat we gingen verhuizen. In de brieven vertelden onze sponsorkinderen bijvoorbeeld over de lessen die ze volgden op school. Zelf stuurden we zo’n vier keer per jaar een kaart, daar deden we dan foto’s, sickers of kleine potloden bij.’

Henry Bulten weet nog goed hoe het desijds begon. ‘We lazen in 1973 een arikel in het Reformatorisch Dagblad waarin dominee Hegger vertelde over zijn bezoek aan een weeshuis in India. Niet veel later werd siching Woord en Daad opgericht en sinds 1976 zijn we sponsor. Zijn vrouw vult aan: ‘Onze zonen waren jong en we wilden hen graag leren om ook aan andere kinderen op de wereld te denken en om te delen. We kozen bewust voor een meisje; het werd Brenda uit Guatemala. Ze was één van de duizenden kinderen die hard getrofen waren door een aardbeving op 4 februari 1976.’

Betere situaie De sponsoring is niet alleen leerzaam voor het kind, maar ook voor het echtpaar Bulten. ‘Het contact doet ons besefen hoe goed wij het hier in Nederland hebben. Op dit moment steunen we Tamrat uit Ethiopië. Onze kinderen zijn ook nog steeds sponsor. De maandelijkse bijdrage van €30,- is voor ons een klein gebaar, maar brengt het kind zóveel kansen. Dankzij sponsoring wordt een kind boven het gemiddelde van de omgeving uitgeild. We vinden het mooi om te zien hoe blij ons sponsorkind daarmee is. Niet alleen Tamrat, maar ook zijn familie komt hierdoor in een betere situaie terecht!’

Vier keer per jaar een kaart Door de jaren heen heet de familie Bulten veel brieven, tekeningen en foto’s ontvangen van hun sponsorkinderen. Anneke: ‘Ik heb de post lange ijd

Sponsor ook een kind! WOORDENDAAD.NL/SPONSOREENKIND

114

beeld RD, Henk Visscher

RDJUBILEUMMAGAZINE

TREFWOORD PORTRET

Nog meer verdieping serie

MIJN KRANT

Naam: Coert de Jong Leeftijd: 28 jaar Woonplaats: Leerbroek Hoe lang abonnee: sinds september 2020 Aline de Bruin

„Het gaat mij om de vragen achter de actualiteit; het nieuws zelf heb ik allang op internet gelezen”

1971-2021

Waarom hebt u een abonnement op het RD genomen? „Mijn vrouw en ik hebben na ons huwelijk bewust voor een krantenabonnement gekozen. Via nieuwssites en apps kom je met allerlei nieuws in aanraking, maar het is fijn om daarnaast een stuk omkadering vanuit onze eigen achtergrond te hebben. We lezen de krant trouwens allebei heel anders. Zij bladert de krant door van het begin tot het einde, ik lees meer gericht. Daarbij is de voorpagina leidend. Als daar iets staat wat me boeit, blader ik meteen door. In het weekend neem ik meer tijd om te lezen dan doordeweeks.”

bepaalde trend? Neem een onderwerp als ruimtevaart. Dat vind ik interessant vanwege mijn technische achtergrond. Dat er een ruimtevaartuig is geland op Mars, weet ik al. Maar wat ik vervolgens graag in de krant wil lezen, is een verhaal over de zin en onzin van ruimtevaart. Zo voeg je iets toe aan de kennis van lezers. Wat ik daarnaast interessant vind: artikelen met verrassende invalshoeken. Laatst stond er in RDMagazine een stuk over protestanten die rooms-katholiek zijn geworden. Dat vond ik boeiend om te lezen. Ik lees ook graag opiniërende stukken, trouwens. De Forumpagina neem ik altijd goed door.”

Leest u liever op papier of digitaal? „Liever op papier. Ik heb een digitaal abonnement wel kort overwogen, maar in de praktijk lees ik zo’n e-paper nooit. Alleen als ik op een verjaardag ben en het gaat over een specifiek artikel, dan log ik even in om het te lezen. Verder lees ik de krant gewoon op de ouderwetse manier.”

Als u zelf een verhaal voor het RD zou mogen schrijven, waarover zou dat dan gaan? „Misschien iets over de botsende vrijheden en grondrechten in onze samenleving. Dat is een thema dat het nieuws alleen maar meer gaat bepalen. Verschillende visies komen tegenover elkaar te staan. Aan de ene kant heb je het recht om een mening over homoseksualiteit te hebben, aan de andere kant word je als school aangesproken op een gedragscode. Hoe moet je daar als christen in staan? Ik zou het interessant vinden om eens in zo’n onderwerp te duiken.”

Welke verhalen leest u graag en waarom? „Verdiepende artikelen. Voor actualiteiten lees ik de krant niet meer; het nieuws heb ik allang via internet voorbij zien komen. Dan heeft het niet zo veel zin om ’s avonds exact hetzelfde in de krant terug te zien. Wat ik wel boeiend vind: de verhalen en vragen achter het nieuws. Waarom gebeurt iets? Wat betekent het? Past het in een

115

Hoe moet de krant er volgens u over 25 jaar uitzien? „Nog meer verdieping, nog minder actualiteit.”

ERVARINGEN

Van ingekerfde courgette tot compleet gedicht Frans-Jan Snoek en Maarten Dijkstra

Abonnees van het eerste uur die het RD van a tot z spellen. Lezers die vanwege het jubileum een felicitatie in een courgette kerven of zelfs een compleet gedicht maken. De band met de krant is veelal hecht. Een kleine greep uit ervaringen met het RD na een oproep op site en social media.

116

RD JUBILEUMMAGAZINE

Reacties Vijftig jaar mag het RD bestaan Velen zijn met de krant begaan Ook wij waren regelmatig present Als lezer, reiziger en hoofdagent

„Wij zijn abonnees van het eerste uur en hebben nooit overwogen om ons abonnement op te zeggen. Het RD was en is een hele verbetering vergeleken met andere kranten. Ter gelegenheid van het jubileum heb ik een feestelijke tekst in een courgette gesneden. Omdat mijn vrouw en ik over vijf dagen zestig jaar getrouwd zijn, heb ik dat ook voor onszelf gedaan.”

Heel plezierig de contacten ervaren Spannende tijden die er ook waren Veel acties om abonnees te maken Hutspot eten, ook bijzondere zaken

Johan van Dam Telkens werd er weer iets bedacht Ook aan ijverige bezorgers gedacht Reizen met hen als een feest ervaren Waarbij Parijs en Texel doelen waren Veel nevenactiviteiten zijn ondernomen Om tot een goede klantenbinding te komen De wijziging in het formaat, de extra bijlagen Over de inhoud en diversiteit niet te klagen Veel wijsheid en Gods zegen gewenst. Jaap en Ria Muit

Mijn twee grote zussen zijn jarenlang RD-bezorger geweest en als broertje moest ik weleens invallen. Op pad op de fiets met een volle krantentas achterop. Zoals gewoonlijk fietste ik zo snel en zo ver mogelijk naar de brievenbus: bij dit adres een klep in de voordeur. Maar wat als je rem het ineens laat afweten als je in volle vaart het tuinpad op fietst? Een harde klap volgde en ik lag naast de fiets. Eenmaal opgekrabbeld zag ik dat door de klap de voordeur in de gang lag, compleet uit de scharnieren. Gelukkig heeft vaderlief alles vergoed, anders kon ik nog wel een paar keer invallen om dat terug te verdienen. Harm van den Dikkenberg Vijftig jaar geleden brachten we in de buurtschap De Valk (gemeente Ede) en omgeving gratis huis aan huis het RD rond. Heel fijn om dat toen te mogen doen. Nu nog steeds abonnee. Gerrit Kleijer

1971-2021

117

ERVARINGEN

In mei 2020 zou ik voor het eerst naar Berlijn gaan. Voor het eerst met een RD-busreis. Dat ging helaas niet door, in verband met alle beperkingen vanwege de coronapandemie. Vervolgens was het best bijzonder om als alternatief voor het eerst alleen op vakantie naar een hotel in Drenthe te gaan. Dat verhaal kwam via de serie Omgeboekt in het RD. En nu dan de vraag om deze ervaring met het RD te delen. Het was altijd prettig om een artikel vóór plaatsing te mogen lezen. En zo is de cirkel rond. Mieneke van Hattem

Hierbij een foto van mijn ouders, familie J. J. Rottier uit Goes, trouwe abonnees van het eerste uur. Zelfs voordat het RD werd uitgegeven, hadden ze hun steun al toegezegd. Dagelijks wordt de krant door beiden gelezen, gespeld, soms voorgelezen. Ze houden nog al het nieuws bij: regionaal, binnenland, buitenland, bezinning, bijlagen. Alles! Dat vind ik bijzonder genoeg om te vermelden als jubileumfeit. Het jubileum van het RD is eigenlijk ook een jubileum voor hen! Mijn ouders met de krant: een vertrouwd beeld. Ze zijn 88 en 85 jaar oud. We zijn dankbaar dat de Heere hen in redelijke gezondheid tot hiertoe heeft bewaard. Corina Ruissen-Rottier

118

RD JUBILEUMMAGAZINE

Wij zijn op D.V. 1 april vijftig jaar getrouwd en we lezen vijftig jaar het RD. We zijn geen vijftig jaar abonnee, want de eerste vier à vijf jaar lazen we hem samen met onze buren. Op onze receptie kwam ds. H. van Leeuwen. Hij stond toen in Urk, ik woonde in Zwartsluis en had catechisatie van hem. Hij zei tegen mijn vader: „Je geeft je dochter en schoonzoon toch wel een abonnement op het Reformatorisch Dagblad, hè? Vandaag komt de eerste krant uit.” We vinden het mooi dat het jubileum gelijk met onze trouwdag valt en lezen nog steeds de krant met veel genoegen. Alvast hartelijk gefeliciteerd met dit jubileum. Jan en Marry Eenkhoorn

Onze ouders woonden bijna vijftig jaar geleden in Genderen. Daar zijn zij vanaf het eerste begin abonnee van het RD geweest. Later zijn ze verhuisd naar Wijk en Aalburg. Daar hebben ze de 30.000e abonnee aangebracht en kwamen ze in de krant. Zo waren onze ouders van het begin af –en later onze moeder alleen– bijna vijftig jaar abonnee van het RD. Doordat mijn moeder vorig jaar op 93-jarige leeftijd is overleden, is het abonnement gestopt. Ze heeft tot op het laatst de krant van het eerste tot het laatste blad gelezen. Ze sloeg niets over en kon overal over meepraten. Daar zijn we de Heere nog altijd dankbaar voor.

Toen het RD in het leven werd geroepen, hebben mijn man en ik ons erop geabonneerd. We lazen beiden graag de hele krant, ikzelf allereerst de meditatie. Wij kozen voor het RD, omdat we het belangrijk vonden dat het een christelijke krant was. Ik ervaar het als een zeer fijn nieuwsblad: het RD, daar heb je wat aan! Vooral geestelijk spreekt het me aan. Soms blijf ik er zelfs voor thuis, omdat ik het zo fijn vind dat hij komt. Er staat heel veel in! Ik vind het fijn dat hij altijd op tijd is! En ik geniet van de bezorgers, het zijn zulke guitige kinderen. Ik lees vooral de meditatie, de rouwadvertenties en Opgemerkt. Die staan het meest dichtbij! Ik maak ook altijd de doorstreeppuzzel. Die staat er helaas maar één keer per week in; hij mag veel vaker geplaatst worden, hoor. Verder hoeft de krant van mij niet meer te veranderen. Als ik het RD tot slot mag feliciteren, zou ik zeggen: „Van harte gefeliciteerd met het 50-jarig bestaan van deze prachtige krant. Ik hoop dat hij nog vele jaren mag bestaan tot zegen van de lezer(es).”

Ina Burghout-van den Heuvel

Mevrouw Maaijen

1971-2021

119

Wij feliciteren EMG met het 50-jarig jubileum van het Reformatorisch Dagblad!

Al ruim 13 jaar trots hoofdvervoerder van het RD.

RD van harte gefeliciteerd!

We zijn er trots op dat we deel mogen uitmaken van de overgang van papier naar digitaal. Textinfo heeft de afgelopen 20 jaar vele mooie projecten mogen doen voor EMG en haar klanten. Dagelijks ondersteunen we nog steeds bij Digibron: ”De digitale schatkamer van christelijk Nederland” en denken we na over de toegang tot informatie. We zijn er als betrouwbare partner met innovatieve oplossingen om alle informatie binnen handbereik te krijgen. Nu en in de toekomst. Textinfo B.V. • Kerkenbos 1103-C • 6546 BC Nijmegen 024-2022345 • https://www.textinfo.nl

SAMEN HELDER VOORUIT

organisatie-adviseur interim-manager mediator 0653868881

bvisserconsultancy.nl bvissermediation.nl

TREFWOORD RELATIE

Correspondentie kennismaking kt serieuze Jongeman, bijna 24 jaar, zoe te mogen der ver en sam jonge vrouw om elfde dez d ron jij Ben .) Gem r. gaan. (Ge zonder je dat t har je leeftijd en besef jij in het jij dt Vin ? kan der ver de Borg niet doordeweeks daarom ook geen straf om Woord te het en n, naar de kerk te gaa , voel jij jou ik k zoe Dan en? onderzoek r: naa je aangesproken? Mail dan . om ail.c otm @h samenverder1994

Getrouwd dankzij de krant Anne Vader

Christian en Dineke Hagendijk (beiden 26) leren elkaar in de zomer van 2018 via bovenstaand schakeltje in het RD kennen.

ustig ligt de kleine Nathan in Dinekes armen. Bijna drie maanden oud is de zoon van het stel. Het leven van de twee is snel veranderd: drie jaar geleden wisten ze nog niet van elkaars bestaan af. Hoewel de laatste jaren christelijke datingsites opkwamen, koos Christian bewust voor het ouderwetse schakeltje. „Ik denk dat meiden online minder over het geloof delen. Foto’s zijn daar belangrijker.” Voordat hij in 2018 zelf een contactadvertentie plaatst, houdt hij de rubriek al een tijdje in de gaten. Ik ben toch niet gek, denkt hij als iemand oppert zelf een schakeltje te plaatsen. Maar op een gegeven moment ziet hij een eigen bericht in de rubriek Correspondentie kennismaking steeds meer voor zich. „Wat heb ik te verliezen? dacht ik. Als er niemand reageert, blijft alles hetzelfde.” Hij besluit het meteen goed aan te pakken en plaatst zijn advertentie drie dagen achter elkaar: in de

1971-2021

krant van donderdag, vrijdag en zaterdag. Het geloof is belangrijk voor de inwoner uit Krimpen aan den IJssel, zo maakt hij duidelijk. „Het was toen twee jaar geleden dat ik belijdenis had gedaan. Het jaar erop was ik veel bezig met Bijbellezen en dat wilde ik graag samen doen. Maar dan wel met een meisje dat daar zelf ook achter zou staan. Niet iemand die het doet omdat ík het wil.” Over de provincie Zuid-Holland of regio Rotterdam vermeldt hij bewust niets. „Ik wilde heel Nederland de kans geven. Stel je voor dat het met iemand klikte van de Veluwe of uit Zeeland.” Zijn vader heeft het door. „Dat schakeltje in de krant”, vraagt hij, „kan ik daar jouw handschrift in lezen?” Die avond stromen de eerste reacties de inbox van een speciaal aangemaakt mailadres binnen. De ene kort en krachtig, de andere een uitgebreid verhaal, inclusief foto. Wat Christian over het geloof schrijft, spreekt Dineke aan. „Daardoor wist ik: dit is geen jongen

121

beeld RD, Anton Dommerholt

TREFWOORD RELATIE

Parels van schakeltjes door de jaren heen land of net burgerl. milieu, verpleegster mag ook. Ger. Gem., Chr. Ger. of Ger. Grondslag en liefst midden des lands. (1972) • 2 vlotte meisjes, 16 en 18 jr., zijn jarig geweest. Zij zijn zoekende. Jij (JONGEMAN, 25-30 jr., kalende) ook? (1993) • Leuke zwager gezocht! Doe een berichtje naar onze hardwerkende zus (23) die altijd voor een ander klaar staat. Boeren hebben voorrang:) (2020)

Mirjam Roukema

• Nette heer, 69 jr., zoekt ter kennismaking een VROUW van 62-66 jr., om de eenzaamheid op te lossen. (eerste advertentie in de rubriek Correspondentie kennismaking op 3 april 1971) • Jonge agrariër uit gegoede boerenstand, midden dertiger, zoekt correspondentie met LEUK MEISJE van 27 t/m 35 jaar, van platte-

die van de kerk af gaat.” Ze is de eerste die donderdag reageert. „Wist ik gelijk dat zij de hele week het RD leest”, lacht haar man. Dineke schrijft dat ze ook bijna 24 is, belijdend lid van de oud gereformeerde gemeente in Alphen aan den Rijn en de oudste in een gezin van zeven kinderen.

een ontmoeting als vrienden.” Christian ziet in Dineke een „lieve vrouw, zorgzaam type, iemand die open over zichzelf durft te zijn. Je weet niet of je kinderen mag krijgen, maar als dat zou gebeuren, wist ik wel dat ze een moeder zou zijn bij wie mijn kinderen niets tekort zouden komen.” Dineke noemt Christian op haar beurt een „serieuze jongen die open is over het geloof.” Beiden zijn blij dat ze dezelfde normen en waarden delen. Zo zijn ze allebei opgegroeid in een gezin waar de zondag geheiligd wordt en films kijken uit den boze is. „Ik kreeg ook een reactie van iemand die het had over een vaste filmavond”, zegt Christian. „Voor ons was het vanzelfsprekend dat we ons daarbij niet thuis voelen.”

Verjaardag Ze is niet de enige die reageert: Christian krijgt mail van tien geïnteresseerde dames. „Dineke was het meest open over het geloof. Ze stelde veel vragen en het klikte goed.” Eerst heeft hij ook met een paar andere meiden goed contact. „Maar ik had niet het idee dat ik met hen mijn leven zou gaan delen. Bij Dineke voelde ik al snel: van haar kom ik niet zomaar af.” Op den duur betrapt Christian zichzelf erop dat hij eerst Dinekes mail opent, voor hij berichten van anderen bekijkt. Als hij besluit voor de Alphense te gaan, moet hij een paar andere meiden teleurstellen. „Ik wilde niemand het idee geven dat ze tweede keus waren. Dus het werd Dineke of niemand.” De twee mailen elkaar elke avond. Elke keer als ze uit haar werk komt, checkt Dineke eerst de mailbox. „Wil je alsjeblieft reageren, want ik zou me geen raad weten als je alles zou blokkeren”, schrijft Christian op een keer. Hij wil graag een keer afspreken, maar niets forceren. Als hij eind juli zijn verjaardag viert, ziet hij zijn kans schoon. Hij nodigt Dineke uit, maar zegt erbij: „Als je het niet wilt, moet je het eerlijk zeggen.” Dineke wil wel, „heel graag zelfs.” Op de ochtend van het verjaardagsfeest ontmoeten de twee elkaar voor het eerst. In een natuurgebied. „Het was niet echt een kennismaking, want we wisten al veel van elkaar via de mail. Maar we liepen ook niet gelijk hand in hand. Het was meer

1971-2021

Verlovingsreisje Christian wil niet dat hun eerste ontmoeting eindigt zonder dat hij weet of Dineke verder wil. Als ze bij het parkeerterrein komen, vraagt Dineke: „Zal ik je voorrijden naar mijn ouders?” Voor hem is het dan duidelijk: als ze naar Alphen gaan, is het definitief. „Ik hoefde haar niet meer te vragen.” Na een lunch bij zijn schoonfamilie rijden de twee naar Krimpen om Christians verjaardag te vieren. „Dit is Dineke”, vertelt hij zijn ouders. „We hebben al een tijdje contact en sinds vanmorgen verkering.” Zijn moeder vliegt van verbazing bijna van haar stoel. Slechts drie maanden na de eerste kennismaking verlooft het stel zich. Een week later gaan ze met een Koersvakantie mee naar Israël. „Een verlovingsreisje.” Op 25 september 2019 beloven de twee elkaar trouw voor het leven. En na de geboorte van Nathan in januari vormen ze met z’n drieën een gelukkig gezinnetje.

123

Hoe lief hebt u de zondag? De Van Losser Installatiegroep feliciteert het RD met haar 50-jarig jubileum.

Felicitaties met het 50-jarig jubileum

Word vandaag nog lid en geef zo blijk dat u de doelstelling van de vereniging onderschrijft en de zondagsrust en zondagsheiliging u alles waard is. Al vanaf 1 euro per jaar bent u lid van onze vereniging! U kunt zich opgeven via info@verenigingzondagsrust.nl of door te bellen naar (0317) 61 43 98. Ons kantoor is bereikbaar op werkdagen tussen 9.00 en 16.00 uur.

Fred. van de Paltshof 15 3911 LA Rhenen T. (0317) 61 43 98 E. info@verenigingzondagsrust.nl www.verenigingzondagsrust.nl IBAN NL98INGB0000878628

CENTRALE VERWARMING • LUCHTBEHANDELING • SANITAIR • LOODGIETERSWERK • ELEKTRA

Uw hypotheek goed, snel en voordelig geregeld? • Hypotheek voor starter, doorstromer of oversluiter

Onafhankelijk advies

Verantwoord en voordelig

Deskundig en oplossingsgericht

• Woningverhuur hypotheek • Hypotheek voor ondernemer vanaf 1 jaar zelfstandig • Hypotheek zonder verzekering • Overwaarde hypotheek voor 60+

FINANCIEEL ADVIESBUREAU

Voor passend inancieel advies! Bel 0342 421653 Van Ommeren Financieel Adviesbureau

Albert Plesmanstraat 2 | 3772 MN Barneveld | 0342 421 653 | www.vanommeren-fa.nl

Turen in de

toekomst Felicitaties uit het werkveld

126

Portret

134

De hoofdredactie blikt in de verte

136

Ten slotte

139

125

beeld RD, Henk Visscher

ERVARINGEN

„Gefeliciteerd, blijf verbinden” Van onze verslaggevers

Van Biblebelt tot Binnenhof, van Grou tot Goes – RD-lezers zijn overal. Hoe ervaren vertegenwoordigers van kerk, politiek en maatschappij dit „gedegen dagblad” en hoe zien zij zijn toekomst? Overgeslagen vonk „Natuurlijk lees ik dagelijks het Reformatorisch Dagblad, maar de betrekkingen zijn intensiever geworden sinds tien jaar geleden hoofdredacteur Wim Kranendonk bij mij aan tafel zat. De week daarvoor hadden we elkaar voor het eerst ontmoet tijdens een bijeenkomst met leidinggevenden uit reformatorische kerken, scholen en jongerenorganisaties. Ik mocht daar spreken over wat jongeren bezighoudt, maar ook over waar zij naar hunkeren. De vonk sloeg over en Kranendonk nodigde mij uit om het op te schrijven, om zo de hunkerende generatie onder de aandacht te brengen. Daar is vervolgens heel veel moois uit voortgekomen en zeker een gezamenlijk gedragen missie voor jonge mensen! Drs. Els J. van Dijk, directeur van de Evangelische Hogeschool in Amersfoort

1971-2021

Professioneel en kritisch „Op 27 april 1971 bracht het RD voor het eerst koninklijk nieuws: ”Koninginnedag geen défilé bij Soestdijk”. Dit artikel vormde het begin van berichtgeving over Koninklijk Huis en monarchie als vaste waarde in het RD. Vanaf dat moment is het RD vertegenwoordigd in de persgroep die de Leden van het Koninklijk Huis op de voet volgt bij hun bezoeken in binnen- en buitenland. Gedegen en met oprechte aandacht wordt verslag gedaan in woord en beeld. Er is veel ruimte voor achtergrond en historie, maar af en toe ook voor luchtigheid: ”Beatrix bedankt RD-lezers op 1 april”, schrijft de krant op 29 maart 2014. De Rijksvoorlichtingsdienst zou vijftig lezers voor een ontmoeting met de oud-vorstin selecteren. Er volgen ruim 200 aanmeldingen, maar het blijkt een 1 aprilgrap van de krant! Als Rijksvoorlichtingsdienst ervaren we het contact als prettig, professioneel, maar ook kritisch, zoals het hoort in de relatie voorlichter-journalist. Zo verzuchtte een RD-verslaggever op 8 september 1995 in zijn reisverslag over Indonesië, waar hij met de nodige hobbels het staatsbezoek van Koningin Beatrix had gevolgd: „Enfin, dankzij of ondanks de RVD, dat laten we nu in het midden, is de reis toch redelijk verlopen...” De reis van het RD is nu vijftig jaar gaande en we feliciteren de redactie dan ook van harte met dit jubileum en wensen de RD-lezers nog evenzovele jaren van leesplezier en nauwgezette berichtgeving over het Koninklijk Huis.” Drs. E.M.C. van Gemert, Hoofd Communicatie Koninklijk Huis

127

„Het RD was mijn eerste werkgever”

„Niet polderen tussen kerken”

„Lijn 24 naar Drachten, lijn 51 naar Dokkum en lijn 62 naar Kollum. Ik zie de gele bussen nog bij station Leeuwarden staan. In elk van die bussen legde ik een bundel RD’s voor lezers in die Friese plaatsen. Daarna fietsten mijn broers of ik door weer en wind om de paar RD-abonnees in Leeuwarden een krant te bezorgen. Als laatste ons eigen gezin. Met het bezorgen van het RD was ik een schakeltje in een bijzondere keten: journalisten tikten stukken, de eindredacteur voegde ze samen, vanuit de drukkerij werden de kranten met de trein over het land verspreid en in Leeuwarden lieten mijn broers en ik ze overstappen van trein naar bus. En al fietsend bezorgden we de krant bij de zestien à zeventien abonnees in Leeuwarden. Zo herinner ik me het RD als mijn eerste werkgever. Als de eerste krant die ik las en die mijn belangstelling voor politiek aanwakkerde. En als de krant waarin ik voor het eerst als jonge student een opiniestuk gepubliceerd kreeg. Het RD bleef ik altijd lezen en waarderen vanwege de eigenzinnige positie in de Nederlandse media. Als politicus volgt de krant mij en mijn partij als een kritische vriend. De eerste sympathie ligt ontegenzeggelijk vaker bij een zekere andere christelijke partij en de krant doet ook geen enorme moeite om dat te verhullen. Maar vaak genoeg ervaren we verbondenheid. Daar ben ik dankbaar voor. Door die lange fietstochten in Leeuwarden langs abonnees daar realiseerde ik me ook des te sterker dat we als christenen een minderheid zijn in dit land. En dat we elkaar nodig hebben. We zijn geroepen tot een christelijke eenheid in Christus. Dan vallen veel verschillen weg. Dat leerden die jaren als krantenbezorger mij en dat is wat ik de krant nu toewens: blijvend oog voor de christelijke –of zo u wilt: katholieke– breedte van de kerk in Nederland. In een tijd dat christenen steeds meer een minderheid zijn, hebben we iedere dag de roeping om als christenen samen waardige getuigen van Christus te zijn. Mijn hoop is dat het RD die rol mag blijven vervullen. Verbindend over kerkmuren heen en bovenal verenigd in Hem!

Spreekbuis voor de gereformeerde gezindte is het RD beslist geweest, meningsvormend op basis van Bijbel en belijdenis. De voortgaande professionalisering van de krant én de doorgaande ontkerkelijking maakten dat zijn tegendraadse stem door politiek en samenleving opgemerkt wordt. Ik heb respect voor de gegroeide journalistieke confrontatie met de visie van niet-christenen. Voor zijn integere verslaggeving scoort de krant in de Protestantse Kerk al jaren goed. Heb ik dan niets te wensen? Ja, de redactie mag onafhankelijker van kerkelijke achterbannen worden (ook van die waartoe ik behoor), moet niet willen polderen tussen verschillende kerken, maar vanuit verworteling in Bijbel en belijdenis in wijsheid diep en breed willen zijn. P. J. Vergunst, algemeen secretaris Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland

Van nieuwskrant naar opinieblad „Het RD probeert richting te geven in allerlei zaken in de maatschappij waarbij het de Bijbel en daarop gebaseerde ethiek als richtsnoer wil nemen. Tegelijkertijd heeft de krant te maken met een diverse en brede achterban, waar ook stevige karakters deel van uitmaken. Het lijkt mij, zeker waar het gaat om kerkelijke zaken, niet gemakkelijk om daarmee om te gaan. Ik zie een verschuiving van nieuwskrant naar opinieblad. De sterke kant van de krant is nu dat men ondersteuning probeert te geven in actuele zaken, zoals inenting, en op evenwichtige wijze omgaat met verschillende meningen binnen de gereformeerde gezindte. Daarin zal het RD zich in positieve zin blijven onderscheiden van andere kranten.” Ds. R. P. van Rooijen, preses generale synode Hersteld Hervormde Kerk

Gert-Jan Segers, fractievoorzitter ChristenUnie

128

RD JUBILEUMMAGAZINE

ERVARINGEN

„Ik vond het maar niets dat de krant per post kwam”

beeld Gettyimages

„Alweer 50 jaar RD. Al ben ik net een paar jaar ouder dan de krant, ik kan me de tijd niet heugen dat er geen RD was. Alleen in de jeugdjaren, toen we in Tiel woonden, moesten we geduld hebben tot de krant de volgende dag met de post kwam. Dat vond ik maar niets. Het voordeel is wel weer dat je het levenslang extra waardeert dat er elke dag een verse krant op de mat ploft. Tijden veranderen. Maar de krant ben ik blijven lezen. Politiek nieuws, kerkelijk nieuws, persoonlijke interviews. Daar kijk ik toch altijd wel het eerste naar. Boekrecensies, opinieartikelen. En natuurlijk het hoofdredactioneel commentaar. Ja, wat eigenlijk niet? Vaak lees ik de krant nu digitaal, ’s middags vanuit de Kamerbankjes. Tussen de bedrijven door. Het RD heeft zich ontwikkeld tot een mediabedrijf dat meer doet dan alleen een papieren krant vullen. In campagnetijd komt er tegenwoordig ook een video-interviewer langs. Zo beweegt de krant mee met de tijd. Het RD bedient zich van meer kanalen dan vroeger, maar de lezer ook. Twintig jaar geleden had ik op een SGP-avondje wel wat uit te leggen als er over onze debatbijdrage niets in de krant had gestaan. Dan hadden we ons punt kennelijk niet goed gemaakt... Eerlijk gezegd vind ik het wel fijn dat lezers nu zelf debatten rechtstreeks online kunnen volgen. Tegelijk is de politieke duiding van de krant een mooie aanvulling op wat je dan niet ziet en hoort. Duiding, verdieping, toetsing – dat is de nuttige taak die het RD na vijftig jaar meer dan ooit vervult. Orde brengen in de chaos van informatie en meningen waarmee we dagelijks worden overspoeld. Toen ik nog maar een paar jaar in de Kamer zat, schreef fractievoorzitter Van der Vlies als een van de mannen van het eerste uur een bijdrage in de bundel ”Volgen of voorgaan”, ter gelegenheid van het afscheid van C. S. L. Janse als RD-hoofdredacteur. ”Wat wil het RD?” luidde de titel van zijn verhaal. Hij eindigde met de vurige wens en bede dat het Woord van God heerschappij houdt en voert in de kolommen van de krant. Die wens en bede val ik van harte bij. Tijden veranderen, maar laat die koers vooral dezelfde blijven.” Kees van der Staaij, fractievoorzitter SGP

129

„Doorkijk naar buiten en binnen”

„RD volgt CGK het meest trouw”

„Het RD is er gekomen vanuit geestelijke nood. Berichtgevingen over „bevindelijk gereformeerden” waren nogal eens onheus en niet erg waarheidsgetrouw. Er ontstond behoefte aan een krant die de waarden en normen van Gods Woord zou eerbiedigen en hanteren. Een belangrijke en tegelijk ingewikkelde opdracht. De krant heeft de functie doorkijk te geven. Van de buitenwereld naar de gezindte en omgekeerd. En ook bínnen de gezindte. En dat bij een hoge standaard. Met dankbaarheid ontvangen we dagelijks ons RD. Voor het toekomende van harte de wijsheid en zegen des Heeren toegewenst.”

In het algemeen draagt een publieke reactie van het christelijke gereformeerde synodebestuur zelden bij aan een verhoging van feestvreugde. In dit geval mag dat wel de verwachting zijn. Want hoewel de verscheidenheid die ons als kerken kenmerkt zich ook in de keus voor een krant manifesteert, zal een felicitatie bij vijftig jaar RD ongetwijfeld kerkbrede instemming hebben. Ik meen te mogen zeggen dat van de Nederlandse dagbladen het RD onze kerken het meest trouw volgt. Journalistiek op niveau, loyaal-kritisch, hoopvol. We wensen redactie en medewerkers toe veel goeds, ook vanuit de CGK, te kunnen berichten.

Ds. P. Mulder, preses vorige generale synode Gereformeerde Gemeenten

Ds. J. G. Schenau, preses generale synode Christelijke Gereformeerde Kerken

Eerbiedig schrijven „We zien aan het wereldnieuws hoe ernstvol de tijden zijn geworden. De afval van het richtsnoer van Gods Woord is buitengewoon groot. Wie zou niet wenen? Wenselijk is dat hieraan aandacht wordt besteed in het licht van Gods Woord. We zijn afgeweken van de Reformatie en haar godsvrucht. Een remonstrantse lijn, gewoon voor het grootste deel van godsdienstig Nederland, zien we terug in de krant. Graag zien we dat het RD Bijbels en eerbiedig schrijft over Gods Woord, geloof en bekering. Onze jongeren mogen niet wennen aan oppervlakkig taalgebruik hierover. Het kerknieuws en de opgave van doordeweekse kerkdiensten waarderen we.” Ds. G. Gerritsen, preses vorige synode van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland

Gedegenheid „Allereerst wil ik het RD van harte feliciteren met dit jubileum. Het kenmerkende van het RD zou ik typeren met ”integriteit en gedegenheid”. Wars van sensatie, vanuit een duidelijke signatuur, zoekt de krant naar betrouwbare verslaggeving. De journalisten zijn altijd goed ingevoerd in de onderwerpen op de agenda van de synode. Via een liveblog nemen ze de lezers mee. Een mooie herinnering vormt het interview met mij toen ik predikant in Gouda was. Het ging over de invulling van de kerstnachtdienst en het bereiken van mensen die minder vertrouwd zijn met het christelijk geloof. Ik heb daar veel mooie reacties op gekregen – en dat was zeker een verdienste van de journalist! De toekomst van het RD ligt volgens mij in het vasthouden aan de signatuur en tegelijk in vernieuwen, waar mogelijk en passend. Ik hoop dat de krant in het veranderende medialandschap nog heel lang zijn plaats mag innemen!” Ds. M. Batenburg, preses generale synode Protestantse Kerk in Nederland

130

RD JUBILEUMMAGAZINE

ERVARINGEN

„Natuurpagina lijkt soms gedachtegoed van GroenLinkser”

„Ontberen doet waarderen” Moge het ons tot verwondering zijn dat na vijftig jaar ons reformatorische volksdeel dag aan dag een ‘eigen’ dagblad mag ontvangen. Het is ons tot hiertoe geschonken dat we onze eigen identiteit met elkaar mogen delen. Nergens ter wereld vindt men een krant zonder sportreportages en amusement dan in Nederland. Ontberen doet bijzonder waarderen. Dat hebben we sterk ervaren toen we zeventien jaar in het buitenland woonden. Wat een verademing om nu weer dagelijks ons RD te mogen ontvangen. Anderzijds zijn we met zorg vervuld of we ook in de nabije toekomst onze reformatorische nieuwsbron mogen behouden. De Heere geve ons samen het smeekgebed: „O HEERE, behoud; die Koning verhore ons ten dage van ons roepen.”

Allereerst van harte gefeliciteerd met het 50-jarig bestaan van het Reformatorisch Dagblad. Mijn eerste kennismaking met het RD was door wijlen mijn vader. Hij is onder meer 36 jaar raadslid in Barneveld geweest en nam altijd rond de gemeenteraadsverkiezingen een abonnement. Van hem leerde ik ook de verzuchting dat het rond verkiezingen in die krant wel heel veel over de SGP gaat. Wat dat betreft is het RD consequent. Het reformatorische gedachtegoed is mij verder bijgebracht tijdens mijn middelbareschooltijd op het Saldenus College (tegenwoordig Hoornbeeck College) in Amersfoort. Op enig moment hebben mijn schoonouders een abonnement genomen en zijn we als gezin mee gaan lezen. Doordeweeks lees ik het zelf via de app en in het weekend de papieren versie. In de krant lees ik de artikelen over kerk en godsdienst uitgebreider dan het politieke nieuws. Maar ook de Forumpagina’s kunnen meer dan gemiddeld op mijn belangstelling rekenen. De natuurpagina leest soms als een weergave van het gedachtegoed van een GroenLinkser. Mooi vind ik dat er in het Puntuitgedeelte ook ruimte gegeven wordt aan CDJA’ers. Als Kamerlid wordt ons het nieuws via allerlei digitale knipselkranten, over de dag heen verspreid, aangeboden. Voor mij kenmerkt het RD zich door zijn toonaangevende functie als het gaat om nieuws- en informatievoorziening binnen de gereformeerde gezindte. In onze samenleving zijn we als christenen een minderheid geworden; christelijke waarden en normen vervagen en worden door velen niet meer onderkend. Maar dat betekent niet dat we moeten somberen, alsof vroeger alles beter was. Als we alleen op negatieve dingen blijven wijzen, doen we de Heere tekort. Zijn Woord is nog steeds krachtig en ook als gereformeerde gezindte moeten we ons daarop richten. Het is een teken van hoop dat er ook veel jongeren zijn die met grote verwachting uitzien naar de wederkomst van Christus. Tot die tijd voorzie ik een belangrijke taak voor het RD en allen die daarbij betrokken zijn, om ons van nieuws te blijven voorzien.”

Ds. A. Geuze, preses vorige synode van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland

Oproep om te geven In 1976 speelde het RD een belangrijke rol in het werk van Woord en Daad. De krant berichtte over een grote aardbeving in Guatemala en sloot het artikel af met een oproep om aan de getroffenen te geven via Woord en Daad. Voor de startende stichting betekende dit een grote groei aan inkomsten. In de jaren daarna hadden RD en Woord en Daad hun eigen belangrijke plaats, ook in de communicatie met hun achterban. Onafhankelijk van elkaar, scherp, opiniërend en waar het kon coöperatief. Graag zetten we deze weg voort en wensen we jullie Gods zegen voor de toekomst. Rina Molenaar, directeurbestuurder van Woord en Daad

Jaco Geurts, CDA-Kamerlid

1971-2021

131

#WIJBLIJVENINONTWIKKELING

Jouw ondersteuning in maatwerk IT-oplossingen voor wegenbouw, scholen en meer.

Steenpad 11 • 4797 SG Willemstad NB info@codalt.com • 0168 - 234 000

Als trotse drukwerkleverancier van RD Magazine feliciteren wij het Reformatorisch Dagblad met haar 50-jarige jubileum! Senefelder Misset B.V. Telefoon 0314 - 35 55 00 E-mail info@senefelder.nl www.senefelder.nl

Journalistiek vanuit overtuiging. Gelovig, onbeschaamd. Laten we daar allebei zuinig op zijn. Van harte gefeliciteerd met 50 jaar Reformatorisch Dagblad! We wensen onze collega's een gezegend en mooi jubileumjaar toe. Directie, hoofdredactie en medewerkers Nederlands Dagblad

beeld RD, Henk Visscher

134

TREFWOORD PORTRET

Beeld is belangrijk serie

MIJN KRANT

Naam: Anne-Ruth Moens Leeftijd: 12 jaar Woonplaats: Rijssen Hoe lang abonnee: ouders hebben sinds zestien jaar een abonnement Henrieke Boers

Wat vind je van het RD? „Ik vind het interessant om de krant te lezen. Ik lees hem niet iedere dag, maar wel af en toe. Als ik de krant doorblader, blijf ik soms bij een stuk hangen dat me leuk lijkt. Ik vind het fijn dat het Reformatorisch Dagblad een christelijke krant is. In andere kranten komen vaak onderwerpen voorbij die niet bij onze levensstijl horen, zoals sport of tv. Dat is bij het RD niet het geval.”

„Meestal blader ik door de krant totdat ik iets interessants tegenkom”

1971-2021

Welk soort verhalen lees je het meest en waarom die? „Toen ik jonger was, las ik altijd de vervolgverhalen achter in de krant. Nu vind ik die niet meer zo leuk. Mijn aandacht wordt vaak getrokken door grote afbeeldingen in de krant. De rubriek In beeld vind ik bijvoorbeeld leuk. Verder zijn er geen pagina’s die ik standaard bekijk. Af en toe lees ik de verhalen van Puntuit en Kits. Die zijn speciaal voor mensen van mijn leeftijd. Maar het komt vaker voor dat ik de verhalen voor volwassenen lees. De onderwerpen van die stukken vind ik interessanter.” Wat is het meest boeiende RD-artikel dat je ooit hebt gelezen? „Het is lastig om een specifiek stuk te noemen. In de afgelopen coronaperiode vond ik het interessant om de besmettingsaantallen en de aantallen ic--opnames te bekijken. Er staat genoeg informatie over het coronavirus in het Reformatorisch Dagblad, dus op

135

die manier kan ik de ontwikkelingen goed volgen.” Als je een verhaal voor het RD mocht schrijven, waarover zou dat gaan? „Dat is een moeilijke vraag. Ik houd van fictie. De boeken van de Britse schrijver C. S. Lewis over de fantasiewereld van Narnia vind ik erg mooi. Daarom denk ik dat ik een verhaal zou schrijven dat ik helemaal zelf verzin.” Hoe moet het RD er volgens jou over 25 jaar uitzien? „Ik weet niet of de papieren krant over 25 jaar nog bestaat, omdat het nieuws tegenwoordig steeds meer online wordt verspreid. Misschien wordt het Reformatorisch Dagblad een krant met oud nieuws, of met achtergrondartikelen. Het zou goed kunnen dat de krant zich tegen die tijd vooral richt op meningsvorming en niet zozeer op het nieuws. De redactie zou QR-codes in de krant kunnen zetten, zodat lezers die kunnen scannen om meer informatie te lezen. Verder zou het mooi zijn als er meer afbeeldingen in de krant komen, omdat we in een beeldcultuur leven. Ik denk dat jongeren dat ook leuk vinden.” Heb je zelf weleens in het RD gestaan? „Toen ik geboren werd, hebben mijn ouders een geboorteadvertentie in de krant geplaatst. Dat exemplaar hebben ze altijd bewaard; het is een mooi aandenken.”

136

beeld RD, Henk Visscher

e krant werd al tientallen jaren geleden doodverklaard. „De opkomst van internet heeft de manier waarop mensen met het nieuws omgaan, grondig en definitief veranderd”, meent Dekker. „Dat is natuurlijk een open deur. Maar de consequenties van die conclusie zijn voor een mediabedrijf uitermate ingrijpend. Wie zo’n twintig jaar teruggaat, ziet dat vooral kranten grote moeite hadden met die veranderingen. Want ineens stond het verdienmodel –advertenties ín en abonnees óp de papieren krant– zwaar onder druk. Via internet was het nieuws gratis te krijgen, dus waarom zou je nog betalen voor een krant?” Te lang gratis Volgens het lid van de driekoppige hoofdredactie van het RD hebben kranten in het begin te lang het nieuws gratis aangeboden via internet. „Met de kennis van nu kun je zeggen dat dat een principiële fout was. Want daardoor kregen mensen het idee dat ze recht op gratis nieuws hadden. Gelukkig heeft ook het RD al snel ingezien dat je door het aanbieden van gratis nieuws via de site de poten onder de stoel waarop je als mediabedrijf zit, wegzaagt. Vandaar ook die betaalmuren die in de loop van de tijd werden opgetrokken. Dat was

RD JUBILEUMMAGAZINE

INTERVIEW

„De krant wordt steeds meer hybride” Wim van Egdom

Bij een jubileum kijk je terug. Maar zeker ook vooruit. „Eigenlijk ben je bij een krant altijd met de toekomst bezig”, aldus adjunct-hoofdredacteur Jurriën Dekker.

lastig, want veel lezers vonden dat ze voor nieuws op internet niet hoefden te betalen. Bij nu.nl kan het immers ook voor niets, zo was dan de redenering. En jullie hebben dat nieuws toch al gemaakt? Dus waarom het dan niet gratis beschikbaar stellen?” Het had volgens Dekker tijd nodig voordat mensen doorhadden dat nieuws én christelijke duiding niet gratis verstrekt kunnen worden. „We kregen wel mails van mensen die ons verweten een handeltje met de christelijke boodschap te drijven. We zouden juist blij moeten zijn met de digitale mogelijkheden, werd ons dan voorgehouden.” En dat is het RD ook. Dekker: „Maar niemand zal in de christelijke boekhandel zeggen dat boeken met een Bijbelse boodschap voor niks weggegeven moeten worden. Maar bij een mediabedrijf is die houding zeer hardnekkig gebleken. Al zien we de laatste jaren een keer ten goede. Mensen snappen dat kwalitatieve journalistiek geld kost.” Onder de motorkap Het RD is intussen blij met zijn site, met de vele abonnees die een digitaal product afnemen en met de komende vernieuwingen. Dekker: „Die innovaties zitten voor een groot deel onder de motorkap, zoals we dat noemen. Dan gaat het over het werkproces.

1971-2021

Over wat wie wanneer doet in onze newsroom,. Dat is voor de meeste lezers niet direct interessant. Maar we hopen wel dat ze het resultaat ervan terugzien in de krant en op de site.” Dekker geeft toe dat deskundigen de papieren krant vele malen hebben doodverklaard. „Maar journalisten hebben altijd al gezegd dat deze nooit helemaal zal verdwijnen. Net zomin als het papieren boek is verdreven door de e-reader. We zien dat het steeds meer toegaat naar een hybride model. Veel jongeren, maar ook ouderen, lezen doordeweeks het nieuws het liefst via computer of mobiel, terwijl ze op vrijdag en zaterdag de krant, de

„Veel lezers vonden dat ze voor nieuws op internet niet hoefden te betalen”

137

bijlagen en RDMagazine graag in de bus krijgen. Er is daarnaast een trend dat mensen die iedere dag achter een beeldscherm zitten, aan het eind van de week graag weer eens een papieren product in handen hebben.” Volgens de adjunct-hoofdredacteur probeert het RD constant te vernieuwen en op een goede manier op ontwikkelingen in de maatschappij in te spelen. „Een krant is een vluchtig medium. Maar juist een krant als het RD wil méér bieden dan alleen het nieuws van de dag. We willen duiden, achtergrondinformatie geven en de actualiteit in een breder kader zetten.” Nooit achteroverleunen Lezers vragen volgens Dekker artikelen die hun mening vormen, zonder dat ze een opinie krijgen opgedrongen. „En bij dit alles moet een mediabedrijf constant nadenken over de toekomst; je kunt nooit achteroverleunen. Maar juist dat geeft het dagbladbedrijf een specifieke dynamiek. Te midden van de hectiek en de waan van de dag willen we dagelijks werken aan goede journalistieke producten. Of het nu artikelen zijn, of video’s en podcasts. De inbreng van journalisten en andere collega’s is hierbij van belang, maar zeker ook die van de lezers. In dat samenspel wil het RD ook in de toekomst graag opereren.”

NIEUWE COLLECTIE!

Kom gezellig shoppen

Gefeliciteerd! Als leverancier feliciteren wij EMG met het 50 jarig jubileum.

mandelo.nl

Op naar nog meer digitale producten!

Maak een afspraak: en bezoek ons online

& 06 - 82 48 06 82

Interactief online event organiseren? Klomp Creative heeft alles in huis om je doelgroep aan te spreken. Van draaiboek tot live-gaan. Wij zorgen voor een geslaagd event.

Meer informatie? Bel of app met Paul Klomp: 06 222 97 442

klompcreative.nl

TEN SLOTTE

COLOFON Dit is een bijlage bij het Reformatorisch Dagblad. Directie Ir. C. Heutink

Ootmoed en dankbaarheid

Hoofdredacteur Dr. ir. S. M. de Bruijn Coördinatie

„En wat hebt gij, dat gij niet hebt ontvangen?” 1 Kor. 4:7a

Maarten Dijkstra Henk van den Berge

In het EMG-gebouw hangt een bordje met bovenstaande Bijbeltekst. De woorden komen

Vormgeving

uit het Schritgedeelte waarin de apostel

Jacoline Lohuis-Maat

Paulus de Korinthiërs waarschuwt tegen

Henriëtte Scholman

hoogmoed. Het is een waarschuwing die

Jos Ansink (illustraties)

altijd, maar zeker ook tijdens het 50-jarig Redactie

bestaan van onze krant, actueel is. Het gevaar is immers aanwezig dat

RDMagazine

we met zo’n prachtig en gezaghebbend reformatorisch mediabedrijf

Postbus 670

hoogmoedig worden. Hoewel het aantal complete abonnementen

7300 AR Apeldoorn 055-5390222 rdmagazine@rd.nl

op het RD helaas afneemt, groeien de bezoekcijfers van website en andere digitale producten exponentieel. Hierdoor kunnen we onszelf zo gemakkelijk op de borst kloppen: wat doen we het goed!

Abonneeservice

De apostel zet ons met beide benen op de grond als hij schrijt:

Postbus 613

„Wat hebt gij, dat gij niet hebt ontvangen?” Als we terugzien op de

7300 AP Apeldoorn

afgelopen vijtig jaar, moeten en mogen we belijden dat we alles van

055-5390498 abonneeservice@erdee.nl

de Heere hebben ontvangen. Híj neigde in de beginjaren vele harten om het RD te steunen. Híj gaf middelen en bekwame mensen om

Adverteren

de krant iedere dag te vullen, te drukken en te bezorgen. Híj gaf de

055-5390499

gezondheid en de kracht. Terwijl wíj niets verdiend hebben! Want

advertentie@erdee.nl

hoeveel fouten en tekortkomingen waren en zijn er niet? Dat weten RD-lezers maar al te goed. Toch heet de Heere uit enkel genade tot

EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering

hiertoe geholpen en geschonken wat nodig was, ook in moeilijke tijden. Daarom mag er in onze geseculariseerde samenleving al

van een overeenkomst en

vijtig jaar lang een Reformatorisch Dagblad verschijnen, met nieuws,

om hen te informeren over

achtergronden en duiding, gefundeerd op Gods onfeilbaar Woord

producten en diensten. Voor

en onze gereformeerde belijdenisgeschriten. Dat besef moet ons in

meer informatie over het

dit jubileumjaar voor de Heere verootmoedigen en ons met grote

privacybeleid en de algemene

dankbaarheid jegens Hem vervullen.

voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

De bekende componist J. S. Bach ondertekende een groot deel van zijn cantates met SDG: Soli Deo Gloria. Dat schrijven we dan ook achter de letters ”RD”: alleen aan God de eer! Ds. J. Joppe, voorzitter van de Stichting Reformatorische Publicatie

139

Al 15 jaar uw veilige keuze in Gezond slaapcomfort aan huis. R

AA 5J

AR 5 JA

15 JA AR

5 J A A R

15 JA

JAA R

15 JAAR

AAR 15 J JAA R

15 J AAR

Wij staan ook de komende

15 JAAR

15 jaar klaar voor jullie! Reeds 15 jaar uw slaapadviseur aan huis in natuurlijk en gezond -slaapcomfort

Laat je adviseren vanuit je bed. Vanaf nu be(d)geleiden we je ook graag online!

Meer dan 80.000 tevreden klanten Een uniek en bewezen eigen slaapsysteem Rechtstreeks van producent naar consument Uitgebreide garanties en ijzersterke service

> slaappunt.com/bedgeleider

Gezond slaapcomfort.