Broszura ckps by Dominika Borowka

POŁĄCZENI

ZIELONĄ WSPÓŁPRACĄ PROGRAM EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ

INNOWACYJNIE O DREWNIE

s. 2-3

PRZYGODA BEZ GRANIC

s. 4–5

INTELIGENTNY POMIAR LASU

s. 6–7

LAS MODELOWY – LAS DOSKONAŁY

s. 8–9

MĄDRE SPACERY PO BIESZCZADACH

s. 10–11

CENTRUM DIALOGU – CENTRUM POMYSÓW

s. 12–13

LASY DLA WPÓŁCZESNYCH I PRZYSZŁYCH POKOLEŃ s. 14–15

ZIELONY KRAJOBRAZ POGórniczy

s. 16–17

Szanowni Państwo Sukces projektów zrealizowanych przy

zagadnieniom o zasięgu ponadregional-

wsparciu Unii Europejskiej w ciągu ostat-

nym, takim jak zarządzanie obszarami

nich 7 lat może być mierzony widocznymi

leśnymi, ochrona dziedzictwa przyrodni-

zmianami dokonanymi zarówno w Polsce,

czego Sudetów czy analiza sektora usług

pozostałych państwach Unii, jak i w pań-

leśnych.

stwach partnerskich pozawspólnotowych.

Dofinansowanie projektów w ramach EWT

Wszyscy jesteśmy beneficjentami nowych

pozwoliło na wypracowanie wielu roz-

technologii, rozwiązań infrastrukturalnych,

wiązań, które, przy zaangażowaniu tylko

czystszego środowiska naturalnego, ogra-

z jednego państwa, nie byłoby możliwe.

niczenia zmian klimatycznych, rozwoju od-

Powodzenie dotychczas zrealizowanych

nawialnych źródeł energii czy zwiększania

przedsięwzięć, w tym działania w ramach

różnorodności biologicznej.

EWT, pozwala patrzeć z nadzieją na możli-

Wyjątkowym instrumentem Unii Euro-

wości jakie roztaczają się przed leśnictwem

pejskiej okazał się program Europejskiej

i ochroną przyrody.

Współpracy Terytorialnej. Zasada przyzna-

Zapraszamy do zapoznania się z wybrany-

wania wsparcia działaniom realizowanym

mi przykładami projektów zrealizowanych

wspólnie przez partnerów z różnych kra-

z udziałem jednostek Lasów Państwowych.

jów sprawiła, że nawiązano liczne partnerstwa pomiędzy podmiotami z całej Europy i jednocześnie poświęcono uwagę ważnym

Piotr Adamski Dyrektor Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych

hardwoods Are Good - wspieranie przedsiębiorców Łańcucha Przerobu Drewna Liściastego w regionie Bałtyku Południowego

Program: Program Współpracy Transgranicznej

1 200 000 euro

Południowy Bałtyk 2007–2013

Realizatorzy projektu: Swedish Forest Agency – SKOGSSTYRELSEN, Litewski Związek Właścicieli Lasów, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku, High Competence Network

Surowiec drzewny

Wartość dofinansowania z UE: 1 023 333 euro

Okres realizacji: 2010–2012

jest

wymiany informacji, analizę rynku drewna

surowców

liściastego. Ważną zdobyczą projektu było

organicznych na Ziemi. Jego zasoby, chociaż

stworzenie pilotażowego programu elek-

w dłuższym czasie niż choćby woda, są od-

tronicznego pomiaru drewna oraz wypraco-

nawialne. Jednocześnie przy relatywnie

wanie rozwiązań sprzyjających wdrażaniu

dobrych parametrach wytrzymałościowych

innowacji w MŚP przemysłu drzewnego.

drewno zachowuje wysoką podatność na

Poprzez zastosowanie zoptymalizowanych

mechaniczną obróbkę. Powyższe właści-

narzędzi komunikacji – m.in. artykułów

wości sprawiają, że drewno i dysponowanie

prasowych, wywiadów, prezentacji, biule-

nim, mają fundamentalne znaczenie dla

tynów, audycji radiowych – udało się zna-

równowagi w środowisku naturalnym oraz

cząco wpłynąć na problemy branży drzew-

dla gospodarki człowieka. Właśnie z tego

nej. Kwestie, które wymagały rozwiązania,

powodu w 2010 roku podjęto się realizacji

to m.in. słabe warunki pracy w przemyśle

projektu Hardwoods Are Good. Program był

drzewnym, niedostatecznie silne łańcuchy

zorientowany na pomoc małym i średnim

transportu, ograniczony dostęp do surowca.

przedsiębiorcom działającym w obszarze

Dodatkowym osiągnięciem projektu było

produkcji, pozyskiwania i przetwórstwa

zaangażowanie organizacji, które związały

drewna w rejonie Południowego Bałtyku.

się z przedsięwzięciem, umacniając jedno-

Powzięte działania miały na celu rozwój

cześnie jego trwałość i podnosząc wyniki.

jednym

najważniejszych

kontaktów (także poprzez szkolenia i warsztaty), utworzenie internetowej platformy

Wartość projektu:

3 „INNOWACYJNIE O DREWNIE”

Ciekawostka: Lesistość Szwecji to aż 75%, przy czym średnia lesistość na obszarze Szwecji, Niemiec, Polski, Litwy i Rosji wynosi 43%.

Czesko-polski singltrek pod Smrkem w Górach Izerskich

Program:

Wartość projektu:

Program Operacyjny Współpracy

800 000 euro

Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013

Wartość dofinansowania z UE:

Realizatorzy projektu:

671  250 euro

Lasy Czeskiej Republiki, Związek gmin Smrk, Nadleśnictwo Świeradów, Gmina Miejska

Okres realizacji:

Świeradów-Zdrój

2009–2013

Góry Izerskie

to obszar nie-

Pomimo wybudowania w kilku trudniej-

zwykle cenny krajobrazowo, który urzeka

szych odcinkach kładek i mostków, trasy

malowniczością pejzażu o każdej porze

subtelnie wpisują się w otaczającą przy-

roku. Od dawna po obu stronach granicy –

rodę. Mogą z nich korzystać zarówno za-

polskiej oraz czeskiej – zastanawiano się,

prawieni sportowcy jak i rodziny z dziećmi

w jaki sposób zwiększyć dostępność tej

oraz osoby starsze – każda ścieżka została

zachodniej części Sudetów dla turystów,

dokładnie opisana pod względem stopnia

jednocześnie chroniąc ją przed nadmier-

trudności. Od momentu otwarcia singltre-

ną presją ze strony wędrowców. Idealnym

ków pod Smrkem ilość przybywających

rozwiązaniem okazała się sieć ścieżek ro-

w te strony turystów znacząco wzrosła, zaś

werowych typu singltrek. W 2009 roku

projekt został nagrodzony w prestiżowym

rozpoczęto intensywne prace projektowo-

konkursie „Polska Pięknieje – 7 cudów

-budowlane w przygranicznym pasie po-

Funduszy Europejskich”, w kategorii „Tury-

między miejscowościami Nové Město pod

styka transgraniczna i międzynarodowa”.

Smrkem a Świeradowem-Zdrój. Po trzech latach, w maju, udostępniono miłośnikom aktywnego wypoczynku blisko 40 kilometrów singltreków – wąskich ścieżek, o naturalnym podłożu, nachyleniu nie przekra-

czającym 5% oraz szerokości do 0,8 metra.

5 „PRZYGODA BEZ GRANIC”

Ciekawostka: W 2012 roku polsko-czeskie ścieżki singltrek zdobyły tytuł jednych z 7 najlepszych ścieżek rowerowych na świecie!

Opracowanie transgranicznego systemu wspomagania procesów decyzyjnych dla zdalnej i modelowej oceny biomasy drzewnej w lasach obszaru wsparcia POMERANIA

Program: „Współpraca Transgraniczna” Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/ Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej (Województwo Zachodniopomorskie) 2007–2013

2 579 311 euro

Wartość dofinansowania z UE: 2 192 413 euro

Okres realizacji: Realizatorzy projektu:

2011–2013

Landeskompetenzzentrum Forst Eberswalde, Ministerium für Landwirtschaft, Umwelt und Verbraucherschutz des Landes Mecklenburg-Vorpommern, Landesforst MecklenburgVorpommern A. ö. R., Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Szczecinie, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Nadleśnictwo Drawno

Rzetelna informacja

hemisferycznych (tj. z rejestracją obrazu

na temat zasobów leśnych jest punk-

w zakresie 180°) oraz obrazów satelitar-

tem wyjścia dla wszelkiego planowania

nych o różnej rozdzielczości. W rezultacie

i podejmowania decyzji dotyczących szero-

wypracowano praktyczne metody szacowa-

ko rozumianej gospodarki leśnej. Dlatego

nia drzewnych zasobów sortymentowych,

celem projektu, realizowanego na obszarze

czyli takich, które uwzględniają rodzaj

kraju związkowego Meklemburgii-Pomorza

drewna z punktu widzenia spełniania norm

Przedniego oraz województwa zachodnio-

jakościowych, wymiarów i przeznaczenia,

pomorskiego, stało się określenie biomasy

oraz surowców energetycznych. Dzięki

drzewnej lasów o różnym składzie gatun-

temu uzyskano szczegółowe informacje

kowym i różnej strukturze. Narzędziami,

na temat biomasy i naziemnych zasobów

po które sięgnęli realizatorzy przedsię-

drzewnych z dokładnym przyporządkowa-

wzięcia, były modele matematyczne oraz

niem właściciela. Ponadto zebrane infor-

interaktywne aplikacje sieciowe. W szcze-

macje pomogą w procesie planistycznym

gólności w ramach projektu przetestowano

na obszarze lasu a także pozwolą na lepsze

wybrane metody teledetekcyjne – naziem-

doradztwo, ocenę i przeciwdziałanie ryzyku

ne i lotnicze skanowanie laserowe, bada-

w obszarze gospodarki leśnej.

nia z wykorzystaniem samolotów załogo-

Wartość projektu:

wych, interpretacje zdjęć lotniczych, zdjęć

7 „INTELIGENTNY POMIAR LASU”

Ciekawostka: W UE 67% w strukturze energii pierwotnej, pozyskiwanej z odnawialnych źródeł, stanowi energia wytwarzana z biomasy, w tym 48% stanowi biomasa drzewna.

Baltic Landscape innowacyjne podejście do zrównoważonych krajobrazów leśnych

Program:

Wartość projektu:

Program Region Morza Bałtyckiego

3 270 350 euro

2007–2013

Realizatorzy projektu:

2 604 378 euro 15 partnerów z 7 krajów (Białorusi, Estonii, Finlandii, Łotwy, Polski, Rosji Okres realizacji: i Szwecji), partner wiodący – Szwedzki 2011–2014 Uniwersytet Nauk Rolniczych z Umea, po stronie polskiej realizatorzy to Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Olsztynie, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu oraz Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego

Budowanie

Wartość dofinansowania z UE:

porozumienia

zagrożenia, są rozwiązania korzystne jed-

i wymiana doświadczeń, a poprzez to upo-

nocześnie dla społeczeństwa jak i przyro-

wszechnianie dobrych praktyk i stosowanie

dy. Poszczególni partnerzy projektu szukają

najlepszych rozwiązań w zakresie gospo-

rozwiązań realizując zadania odnoszące się

darki leśnej – to najogólniej ujęte założenia

do różnych pakietów tematycznych na wła-

projektu Bałtycki Krajobraz. Zaangażowa-

snym obszarze. Regionalna Dyrekcja Lasów

nie tak licznej grupy, bo aż 15 partnerów

Państwowych w Poznaniu, analizując pro-

z 7 krajów środkowej i północnej Europy,

blemy dotyczące Obszarów Natura 2000,

świadczy o randze przedsięwzięcia i wadze

udostępniania lasu różnym grupom spo-

problemów, przed którymi stoją współcze-

łecznym, tworzenia i ochrony leśnych zaso-

śnie decydenci, zarządzający obszarami

bów wodnych, działa poprzez swoje biuro

leśnymi. Prowadzone w ramach projektu

oraz podległe nadleśnictwa, ze szczegól-

prace skupiają się na dialogu, który toczy

nym uwzględnieniem Nadleśnictw: Obor-

się wokół tzw. Lasu Modelowego. Idea Lasu

niki, Karczma Borowa, Krotoszyn, Jarocin,

Modelowego powstała w latach dziewięć-

Taczanów i Pisaki. Z kolei szeroko zakrojo-

dziesiątych XX wieku w Kanadzie i od tego

ne działania, dotyczące m.in. problematyki

czasu zyskała uznanie w wielu miejscach

turystycznej, planowania przestrzennego

na świecie. Polega na dyskusji prowadzonej

z uwzględnieniem GIS, czy renaturyzacji

przez przedstawicieli zainteresowanych

siedlisk wilgotnych, Regionalna Dyrekcja

stron, reprezentujący różne grupy społecz-

Lasów Państwowych w Olsztynie prowa-

ne (np. leśników, naukowców, samorzą-

dzi na terenie Leśnego Kompleksu Pro-

dowców), nad obszarem, w którym ziden-

mocyjnego Lasy Mazurskie. Te same ele-

tyfikowano konflikt. Rezultatem dyskusji,

menty projektu prowadzi również RDLP

za którą idą przykłady, pomysły, rozpoznane

w Poznaniu.

„LAS MODELOWY – LAS DOSKONAŁY”

Ciekawostka: Najczęściej występującym drzewem liściastym w Polsce jest dąb (ok. 7,2% wszystkich drzew).

Międzynarodowa leśna ścieżka dydaktyczna Udava-Solinka

Program:

Wartość projektu:

Program Współpracy Transgranicznej

49 846 euro

Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007–2013

Realizatorzy projektu: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie,

Wartość dofinansowania z UE: 47 353,70 euro

Nadleśnictwo Cisna, Nadleśnictwo Komańcza, Dyrekcja Lasów Słowackiej Republiki

Okres realizacji:

we Vranowie n/Topľou

04.2010–09.2010

Okolice

pogranicza

Wędrujący ścieżką mają okazję podziwiać

polsko-słowackiego, w rejonie Nadleśnic-

nie tylko unikalne gatunki roślin i rzadkich

twa Komańcza i Cisna, posiadają wyjątkowe

przedstawicieli świata zwierząt. Tutejsze

walory dla rozwoju rekreacji i turystyki ak-

tereny posiadają niezwykle bogatą historię,

tywnej. Wolna od przemysłu, intensywnej

a ślady przenikających się na nich kultur

zabudowy i zgiełku wielkich dróg, lesista

i religii widoczne są po dziś dzień. W ramach

kraina uwodzi odwiedzających pięknym

projektu postawiono na szlaku 17 tablic

pejzażem i obietnicą prawdziwego wy-

edukacyjno-informacyjnych, wiatę i plat-

poczynku. Malownicze plenery i górzysta

formę widokową, wykonano obiekty małej

rzeźba terenu to idealne warunki dla mi-

architektury (schodki, barierki, kładki, przej-

łośników trekkingu. Jednak do niedawna

ścia), przeprowadzono remont pobliskiej

barierą rozwoju turystyki w tym regionie

kapliczki i uporządkowanie cmentarzyska.

był brak odpowiedniej infrastruktury – zde-

Najważniejsze i najciekawsze informacje

finiowanej i zorganizowanej atrakcji, dla

o ścieżce zebrano i wydano w formie pol-

której przybywaliby potencjalni wyciecz-

sko-słowacko-angielskiego

kowicze. Sytuacja odmieniła się w 2010,

który dostępny jest dla chętnych w siedzi-

kiedy to, w zaledwie 5 miesięcy, wybudo-

bie zaangażowanych w projekt nadleśnictw.

wano ścieżkę dydaktyczną. Wiodący od Osadnego przez Balnicę i Wolę Michową do

Solinki szlak mierzy blisko 16,5 kilometra.

przewodnika,

11 „MĄDRE SPACERY PO BIESZCZADACH”

Ciekawostka: Bieszczadzkie lasy są schronieniem dla największych polskich drapieżników: wilka, niedźwiedzia i rysia.

Utworzenie centrum spotkań leśników polskich i niemieckich w Wymiarkach

Program:

Wartość projektu:

Program Operacyjny Współpracy

887 650 euro

Transgranicznej Polska – Saksonia 2007–2013

Wartość dofinansowania z UE: 691 548 euro

Realizatorzy projektu: Nadleśnictwo Wymiarki i Rejon Leśny Górne Łużyce z Saksonii

Bory Dolnośląskie

2010–2011

krajobrazu w obszarze wsparcia, koniecz-

największy zwarty kompleks leśny w Pol-

ne było przygotowanie miejsca, w którym

sce, którego powierzchnia sięga blisko

mogłyby odbywać się spotkania partne-

1700 km². Tak rozległy obszar zalesiony

rów projektu. Na miejsce spotkań wy-

wymaga

monitorowania

brano siedzibę Nadleśnictwa Wymiarki.

i szybkiego reagowania w sytuacjach

Pochodzący z końca XIX wieku obiekt na-

kryzysowych. Wyzwania, które stoją przed

leżało przystosować do wyznaczonego mu

nadleśnictwami tego regionu, nie kończą

celu. Dlatego przeprowadzono gruntowny

się wraz z przebiegiem granicy. Z podob-

remont, restaurację zabytkowych elemen-

nymi problemami borykają się leśnicy

tów wyposażenia oraz adaptację jednego

na zachód od Nysy Łużyckiej. Dlatego od

z poziomów budynku na potrzeby konfe-

ponad 15 lat trwa umacnianie współpra-

rencyjne. Odnowione i zaadaptowane prze-

cy pomiędzy Nadleśnictwem Wymiarki

strzenie oddano już do użytku, a wspólna

i Rejonem Leśnym Górne Łużyce, dwie-

praca partnerów trwa i przynosi wymierne

ma sąsiednimi jednostkami znad granicy.

efekty. Unikalna flora i fauna polsko-nie-

Pożytki z tej współpracy oraz chęć jej po-

mieckiego pogranicza jest lepiej chroniona,

głębienia sprawiły, że w 2010 roku Nadle-

a ewentualne zagrożenia minimalizowane.

intensywnego

śnictwo Wymiarki wraz z leśnikami z Saksonii przystąpiło do projektu stworzenia Centrum Spotkań Leśników. Aby zrealizować najważniejszy cel przedsięwzięcia,

Okres realizacji:

którym jest ochrona i rozwój natury oraz

„CENTRUM DIALOGU – CENTRUM POMYSŁÓW”

Ciekawostka: Na obszarze Borów Dolnośląskich funkcjonuje aż 12 rezerwatów przyrody.

Rewitalizacja beskidzkich lasów na polsko-słowaCkim pograniczu, w celu poprawy ich społecznych, ekologicznych i przeciwpowodziowych funkcji (REW-BE-LAS)

Program:

Wartość projektu:

Program Współpracy Transgranicznej

5 635 065 euro

Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007–2013

Realizatorzy projektu: RDLP w Katowicach – Partner wiodący,

4 789 805,25 euro

Lesy Slovenskej Republiky, Obec Stara Bystrica, Nadleśnictwo Jeleśnia,

Okres realizacji:

Nadleśnictwo Ujsoły, Nadleśnictwo Wisła

2009–2011

Lasy górskie

pełnią funk-

Jedynie wspólne sąsiedzkie zaangażowa-

cję szczególną w środowisku naturalnym.

nie w poprawę stanu lasów porastających

Przede wszystkim chronią porastane gleby

Beskidy miało szansę na powodzenie.

przed skutkami erozji wietrznej i wodnej

Dlatego w 2009 roku rozpoczęto trzyletni

(m.in. wymywaniem i ługowaniem gleb

projekt angażujący polskich i słowackich

z cennych substancji mineralnych). Oprócz

leśników. Jego celem było zachowanie

gromadzenia wody i spowalniania jej spły-

i ochrona bogatego dziedzictwa przyrodni-

wu, lasy są ostoją dla wielu chronionych

czego Beskidów po obu stronach granicy.

gatunków zwierząt i roślin, a co za tym

Gros działań skupiło się na tzw. przebudo-

idzie są filarem zachowania różnorodności

wie zamierających świerczyn. Oznaczało

biologicznej. Lasy Beskidów posiadają jesz-

to zmianę składu gatunkowego drzewo-

cze jedną niekwestionowaną właściwość.

stanów, poprzez założenie nowych upraw,

Wyróżniają się niezwykle pięknym i uroz-

ich pielęgnację i ochronię przed zwie-

maiconym krajobrazem, o istotnych walo-

rzyną. W ramach projektu przebudowano

rach dla rekreacji i wypoczynku.

1970 hektarów drzewostanów, w tym po

W latach 2006–2008 rozległe kompleksy

stronie polskiej 1249 hektarów. Dodatko-

leśne na obszarze Beskidów, na skutek su-

wym osiągnięciem projektu było wytycze-

szy i wiatru, zostały znacząco osłabione.

nie transgranicznej ścieżki edukacyjnej –

Stan ten uległ dodatkowemu pogorszeniu,

„Beskidzka zielona ścieżka”. Na ponad

gdy najbardziej popularny w lesie gatu-

32-kilometrowej trasie przygotowano licz-

nek drzewa – świerk – zaatakowały korniki

ne miejsca odpoczynku, a także ustawiono

i grzyby, w konsekwencji doprowadzając

tablice informacyjno-edukacyjne. Obecnie

do masowego wymierania drzew.

ścieżka jest wspaniałym świadectwem zre-

Problemy dotykające drzewostan po pol-

alizowanego projektu oraz źródłem infor-

skiej stronie granicy w równej mierze do-

macji o walorach przyrodniczych Beskidów.

świadczane były po stronie słowackiej.

Wartość dofinansowania z UE:

15 „LASY DLA WPÓŁCZESNYCH I PRZYSZŁYCH POKOLEŃ”

Ciekawostka: Pomimo zakończenia projektu, leśnicy z Polski i Słowacji wciąż współpracują ze sobą na wielu płaszczyznach.

Wspólna marka „Geopark Łuk Mużakowa” drogą do UNESCO

Program:

Wartość projektu:

Program Operacyjny Współpracy

949 608 euro

Transgranicznej Polska – Saksonia 2007–2013

Wartość dofinansowania z UE:

Realizatorzy projektu:

656 345,35 euro

Nadleśnictwo Lipinki i stowarzyszenie Förderverein „Geopark Muskauer

Okres realizacji:

Faltenbogen“

2011–2014

Przez terytorium

trzech

dofinansowany z środków unijnych, projekt

jednostek administracyjnych – wojewódz-

mający na celu ochronę obszaru i równocze-

twa lubuskiego i dwóch niemieckich lan-

śnie udostępnienie go turystom, w sposób

dów, Brandenburgii i Saksonii, przebiega

ograniczający antropopresję. W ramach pro-

niezwykły obszar – transgraniczny Geopark

jektu wybudowano czterokilometrową tra-

Łuk Mużakowa. Tytułowy „Łuk Mużakowa”

sę edukacyjną, przystosowaną zarówno dla

to najlepiej zachowana morena czołowa

ruchu pieszego jak i rowerowego. Ścieżka

na świecie. Przez blisko 160 lat człowiek

została oznakowana w języku polskim i nie-

wydobywał tu bogactwa naturalne – płyt-

mieckim, i przybliża zwiedzającym najcie-

ko zalegający węgiel brunatny, gliny cera-

kawsze formy pokopalniane, które powstały

miczne oraz piasek kwarcowy. Długotrwała

w okolicach miejscowości Łęknica w wyniku

eksploatacja złóż doprowadziła jednak do

działalności kopalni „Babina”. Realizatorzy

znaczących

geomorfologicznych.

projektu zadbali o wydanie dwujęzycznych

Utwory o górniczej genezie, w tym ponad

materiałów informacyjno-promocyjnych –

100 zbiorników wodnych o unikalnej bar-

folderów oraz mapy. Założono także stro-

wie i nietypowym kształcie, wychodnie wę-

nę internetową poświęconą geościeżce:

gla brunatnego, żelaziste źródełka, odsło-

www.geosciezkababina.pl. Całe przedsię-

nięte profile glebowe, okazały się pięknym

wzięcie okazało się ogromnym sukcesem,

i cennym świadectwem historii geologicznej

którego wyrazem jest wielkie zainteresowa-

i kulturowej. Dlatego od 2005 roku trwały

nie turystów, którzy przybywają w te strony

intensywne prace koncepcyjne po obu stro-

coraz liczniej.

zmian

nach granicy, a w 2011 roku rozpoczęto,

17 „ ZIELONY KRAJOBRAZ POGÓRNICZY ”

Ciekawostka: W pierwszym roku funkcjonowania geościeżkę odwiedziło 15 tysięcy osób, co potwierdza specjalnie zamontowany na trasie licznik.

„ Na obszarze objętym projektem zasadzono ponad 11 mln sadzonek drzew, głównie jodeł, buków i świerków”

„Działania prowadzono z myślą o wdrażaniu innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach przemysłu drzewnego”

19 „ w ramach projektu wybudowano ścieżki rowerowe typu single track czyli trasy wkomponowane w naturalne warunki terenowe”

T t

pl. S. Starynkiewicza

go L. Krzywickie

Rudawska Solariego

Łęczycka

batki Czu

ick

105

ka rasz Ond

ń Kam ie

Biały

Cho J. K. dkie wicz a

Fort Mokotów

Balonow a Maratońska a Karwińska Głogow Pływacka Kar ol i n ki a Syryńsk 39

Tu styczry na

ńs ka

Spartańska

logiczny

ŻułW. aw ski ego

7 7

owStaszska

Instytut Kardiologii

I WIGURY

Skw. Bazy Lotn.AK ,,Łużyce”

Domani ewska

MARYNARSKA

MA R

YNA

Mokotów Business

Staw Zbarski

WIE

Pos tępu

Suwak

1 z o.o. © Euro Pilot 1Sp. C Za ran Sz kie wi co ybow cz wa a

Zajezdnia Tramwajowa

Konstruktorska

Tań. 17 ul. St. Konarskiego s3; ie k 01-355 Warszawa ST ew o SAS Staw YC D22 rz ieg664 Ast50 91; www.europilot.com.pl tel./fax r on a AN ZN ck Sadurka utów KI IA

czy

Instytut WYGLĘDÓW Reumato-

Baga-

Rajs

jazd

WOŁOSKA

Prze jazd Et i Ukry Rymars udy ta Rew ka ol u c Sibey j n liusa ej M iłob Fitelbe rga ędz ka Pł J. Maklakiewicza Racjonalizacji ow co wa at

Gimna styczn Oszcze p ników -

AWIC KA

będ zk a

Miło

RACŁ

MokFosa oto Dwo wska rska

MSW

OS. 4 MARINA Oli m p i j sk a a MOKOTÓW Miączyńsk M ią

9 OPRACOWANIE: As tro na utó w

YN KA

TYC ZNI A

wi cz

ick

row

ch ow

F. H

yny

634

Sanocka

634

d . Ma A. J Ballaydyn

Balla d

ŻWIR

KI I W IGURY

Jasielsk a

Mo łda ws ka

Prezydencka Jesionowa ReferenProkuratorska darska

Warszewickiego Górnickiego Al. Wielkopolski

Zimorow ic a Kromera

a Mo c kieh nac- A. ia Asn go no yka ws ki e g o

Glogera Korzeniowskiego ej Hoffmanow

Orzechowska

a yń sk

arc z

RASZYŃ S KA 634

Andrz e jo wska Odrz y k ońsk Ponie a cka

Kaliska

L . Pas teura

lisk a Ka

a lm ier zy ck

skieg o

P aszkows kiego

1 1

248 Gł ad ka

Sło

Pil

rska

Ra da

17 S

ic e

Sędziowska

kopow a Karolkowa

Białobrz es

biazg

rze sk a

Ch Brw oto in 66 mowos wsk ka a

łob

Bia

122

123

11 W. Sk 1 oro ch ód - M 63 aje 1 ws kie A. go Pa wiń sk ieg o

rze łob

Bia

nis tów Ur ba

GR ÓJ EC KA

ba ły

178

Sk rzy dla ta

270

631 291

SK A AK OW

Wag onow a

Sta r to

Kazim wa ie Wielk rza i Skroego mna -

Ta p

rii a te tM y c S ta zn a

SK 159 A

w Pru dn ick Żeg a oty Tro ja s ńbo k a tni cz a

J. Kul

a L. N Politechnika Warszawska

J. P. Woronicza

212

Le on ida sa Ja ko bin ów

Sa p eró w

AL .

Por cela now a

Na Ko sien lne na ńs ka Or ze ch ow a

edp ol

Prz

rna Mo du la

Modularna

GR ÓJ 631 EC KA T

Sła wiń

Sz cz ęś liw ick

Sz cz ęś liw i ck a

sk a

Dr aw sk

1 ze 95 nk i

a eg ł

m at y Ró wn ol

Pr yz

Krzyckiego

ska

SK IE

LI M

ER O

.J AL

wa Nau kow a

Ju trz en Świ ki atow a

Działko wa

wicz a

S. Żaryna

Cmentarz Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich

Baboszewska

łkowa

Przyo

Klonowic za

Tylna

J.Bema

J. Bema e ma

Grabowska

Kar K. liń

Si er ad zk a

eśn io

Cze r

Rak

SKA

szy cka

anie le

ich

B e ł sk

L. D

Malawskiego

Sek und owa

Szcz

Mi k oł

Mi k ołajs ka iow a

J. B

owicza M. K arł

reśn

ńsk

icka Łow a ałat J. F wa

Cze

OR BAT a NA run

WOŁO

Pe rlo no wa

FA STE

owa Wrotk 92

Jutr zen ki

Krąg Megalityczn

J. i J. R osta ﬁ

IBM

Biblioteka Narodowa

OLI

iszo wsk

a zow Les

Jan

Leonidasa

czntwia

a 0 w s k E3 z i e n k o2

. BOB

Cm.

Aplikancka

cjo Aka

P. ny Jami Lip ńs ow ka cz an Ko

Langiewicza

(Pole Mokotowskie)

Waro wna

NIK Filtrowa

Bł. Ładysława z Gielniowa

Park im. marszałka J. Piłsudskiego

WARSZAWA ŻWIRKI I WIGURY

erp n

O AL. NIEPODLEGŁOŚ CI EG 247 SKI BIŃ AŁU CH

Fort Okęcie

Staw Rakowiecki

Nowowiejska

Trybunalska

ŚW. A

Skw. J. Salamuchy tnick R oki

esk a

rotki

Filtrowa

W O Kame

ka Fińs

RACŁAWICKA

1 Si

. W.Hya d le Lin

ak ow iak ów

Filtry 1. Skw. S. Ryder

Tr as

RAKOWIEC

KIE

ka AL odz Pasaż o gr Braci Now Państw. Łopieńskich Szp.Kliniczny nr 1 zki Oc Skw. W. A. GrotowKliniczny skiego Koszykowa

KA WAWELS a Ła

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Księcia Trojdena

skiego

I MS Z OL RO . JE

zna

Stok

Żela

Łob

iwa lna

WARSZAWA SRÓDMIEŚCIE WKD

Wodociągu

Filtrowa Su p kie ińsgo Ra p U kieg a c- Dantyszka o dn 1. Za A k a iwe rs M sk pol- M. Reja i ej yt ec Ochoty 62 ka

M. Kotań-

Lec hick a

OCHOTA

S. BANACHA

Wł. Ko roty ńsk ieg o

Racławicka

ierp nia

AŃS Rondo KA J. Wojnara 19

OKĘCIE Kr

Urz. m.st. Warszawy

Szp. Gruźliczy

Hala Banacha Targ Arc h

Park

a ieln Chm

wa yno WARSZAWA

Urz. m.st. Warszawy Muz. Motoryzacji

ga Pł u

dzia Mie

a isk Sp

tryc k

19 20 R

iego

Obo

ŁOP 2 USZ

towa

Trzos

powa

iak ów

Ba k a larsk

Minu

zewska

Glinianki Fajansowe

Kra ko w

Dic ken s

Wł .K oro tyń sk ieg o

I ns tala toró w

RAKÓW

erw WARSZAWA ituty SALOMEA WKD

Wyciąg narciarski

WARSZAWA RAKÓW WKD

Joteyki

WARSZAWA CENTRALNA

ta Zło

pl. Artura 631a Zawiszy dzk Millennium wogro Plaza No Szp. Ginekol. Położniczy

Da le

Słupecka

ta Z ło Złote Tarasy

Skra

109

Szczęśliwicki

Włodar

ow Maszyn

Jantar Świa towa 84

Niem cewic

Ni e o ms bo row ka Centr. Onkologii sk a

Częstochows ka

WARSZAWA RAKOWIEC

Zagadki

J. Korczaka

Glinianki Szczęśliwickie

rk Przy Pa

lera

r ut

centrum@ckps.lasy.gov.pl ŁOPU SZAŃ www.ckps.lasy.gov.pl SKA 118

Skw. Dobrego Maharadży

Park

Pl a

Skw. J. Kastrioty Skanderbega

KISEękocińska IMS OL 155 Woj. Szp.

wska Opacze

Rondo B. Pniewskiego

ska

Ofﬁce WIKTORYN tel.:Center +48 22 318 70 22 Leclerc fax: +48 22 318 70 98

p usz ańska

sk a

Dra

Makro Cash and Carry

ŁOPUSZAŃSKA

zew

SZCZĘŚLIWICE

ul. Grójecka 127 piętro 1 Castorama P opu 02-383 Warszawa larn a J

Sien

r Skw. wa Zgr. AK T Chrobry” lna ie rna ” b m e h C Sr

a ow lej Ko

wa ejo Kol

Ochota Ofﬁce Park

Fort Szczęśliwice

na ma du

Rondo D. Dudajewa

Zwrotnic

WA BI RS TWY ZA WS KIE J

Hala Sportowa Mera

ia Wrześ n

Blue City Opac

Śm igł ow ca

WARSZAWA Za AL. JEROZOLIMSKIE WKD

ka Włod arze ws

CZYSTE

Ibis

m G. Dai

1. Przecznica

Śląs ka

Centr. Handl. Reduta

BUDKI Koordynacji Centrum SZCZĘŚLIWICKIE Projektów Środowiskowych a

Laskowa E. Szymańskiego E. Zegadłowicza

Ibis Budget

ska Pań STA Rondo Dom Handl. PRO Daszyńskiego Jupiter

Chir. Uraz. OSZO . ER S KO Barska Barska Hala . J,,GRZKIEG ŁOW L - KopińskaWęgierska YM O A pl. G. AŁ Skw. K Y’’ 2 O Reduty NarutoE30 PIŃSKaliskiej wicza KA 45 lechowska Rad

Rondo Zesłańców Syberyjskich

Al. Bohaterów

Decathlon

ck śliwi zę zc

a a sk sk iej aj ow ar St

e ck

wa ko

Poz iom kow

ana

na ęs

Bu dk i

ińska

a Brylowsk

S. anowKrzy ż o skieg

e st

n ółe Cz

cz Gry

lowa Patro ska niń Poro

WARSZAWA REDUTA ORDONA

Nowobe r

nowska Mszczo

Chylońska

st Pro

ska eszow 40 Hrubi

WARSZAWA ZACHODNIA

ka ws

y arz ruk

WOLA

Wolski

A. Pawełka

ska chow Wło

h S zeregów

Inst.

iego

DW. AUTOB. W-WA ZACH.

bna Potrze

Rogal

Szary c

WARSZAWA ZACHODNIA

Ło

I. Prąd zyńsk

owska

sk wkow Gnie

719

Skw. i Dziecka

Warsz.Międzyna. Cenr. Expo XXI

A rm atnia

ka ows e wk

owa

Giełd

Matki

E30

Gni

Mszczon

a zisk

PRZYCE

ko Gniew

elow Tun

Sied

ZAKA M. KASPR 23

a don . Or J.K

a Grod

C YSIĄCLE MASA T

ów

azi

a er z mi

Ludwiki

J. a Szymczak

B ogu

Symboliczn

Przyce

na zien

ka nows

Giz

ska

K na Ja

E30

St.cella r ew Wo sz

d Stu

a azimierz Jana K

ow G o l e sz a sk

w ykó alcz

Bodzanty

Hub Radza

w Falko

ska ow sch a W aw a ł s y k ad zy Wł neńc r Wa

Pacaka

175

iego h J. Sowińsk knyc k Pię Sztu

a Wol

227

PRZAKA Skw. Rondo . KAS Tybetu Z. Kuźmierskiego-M

Warszawy

A LSK o WO skieg

A SK OL 8

117

. J.Kdona Or

Park Powstańców

Cm. Mariawicki

WARSZAWA KASPRZAKA

Rondo Z. Lubomirskiego

skiego

Cm. Powstańców W-wy

icka

J. Sowiń-

Prawosławny Cm. Wolski

Staw Oczko

im.

Cmentarz

Płock

ka akiels

AL. PRY

wa Reduto

k bors Szul

Człuchowsk a

Wolski

K. a Baltazara rwid

skieg Sowiń

St. lki Smo

Park

Curt Plaz

A. Uniech

tel.: +48 22 318 70 22, fax: +48 22 318 70 98 e-mail: centrum@ckps.lasy.gov.pl www.ckps.lasy.gov.pl

Egzemplarz bezpłatny

ul. Grójecka 127 piętro 1, 02-383 Warszawa