Το στεγαστικό ζήτημα στην Ελλάδα και ο ρόλος των καταλήψεων στέγης

Το στεγαστικό ζήτηµα στην Ελλάδα και ο ρόλος των καταλήψεων στέγης

Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Ακαδ. έτος: 2017-2018

Μάθηµα: Σύγχρονη πόλη, πολιτισµός και πολεοδοµικές πρακτικές Διδάσκουσα: Βαταβάλη Φερενίκη Φοιτήτρια: Εύα Παπαδουράκη

Αρχική διερεύνηση της παρούσης εργασίας είναι ο ρόλος των καταλήψεων στέγης στην Ελλάδα και το κατά πόσο ανταποκρίνονται στην ανακούφιση του στεγαστικού ζητήµατος. Το ερώτηµα προέκυψε µετά την παρατήρηση της αύξησης του αριθµού των αστέγων, κυρίως σε µεγάλα αστικά κέντρα όπως της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, σε συνδυασµό µε την ταυτόχρονη αύξηση του αριθµού των κενών κτιρίων τα οποία µένουν αναξιοποίητα, ενώ θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν από κρατικούς ή άλλους φορείς για να φιλοξενήσουν άτοµα µε πρόβληµα στέγασης. Μια αµφιλεγόµενη απάντηση στο συγκεκριµένο ερώτηµα δίνεται µέσα από τις καταλήψεις στέγης, εγχειρηµάτων που βασικό σκοπό έχουν την επανάχρηση εγκαταλελειµµένων κτιρίων, συνδυάζοντας την στέγαση ατόµων και την “οικοδόµηση” ενός κοινωνικο-πολιτικού χώρου, εφαλτήριο δηµιουργίας ιδεών και δράσεων. Εκεί έγκειται κι ο προβληµατισµός για το αν οι εν λόγω καταλήψεις δρουν διεκδικητικά ως προς το δικαίωµα στην κατοικία, ανεξαρτήτως πολιτικής στάσης του άστεγου υποκειµένου ή αν αποτελούν κυρίως κοµµάτι του κινηµατικού αγώνα µε σαφή πολιτικά όρια. Μια ακόµα αναζήτηση είναι η σχέση καταλήψεων στέγης και κατειληµµένων χώρων στέγασης προσφύγων, κυρίως µετά το έντονο προσφυγικό ρεύµα το 2015. ΤΟ ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Το στεγαστικό πρόβληµα και η ύπαρξη αστέγου πληθυσµού είναι ένα ζήτηµα που απασχόλησε σχετικά πρόσφατα την ελληνική κοινωνία. Η έλλειψη στέγης είναι µια συνθήκη που αντιµετωπίζεται άλλοτε ως “στεγαστικό πρόβληµα, ως ανεπάρκεια της αγοράς κατοικίας” και άλλοτε ως “κοινωνικό πρόβληµα αποδίδοντας ατοµικές ευθύνες (αντίστοιχα µε την ποινικοποίηση και ενοχοποίηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού) και εποµένως περιορίζοντας την ευθύνη του κράτους.” (Σιατίτσα 2014:62) Η στεγαστική κρίση, η οποία οδήγησε πολλά µικροµεσαία νοικοκυριά εκτός της κατοικίας τους και ακόµα περισσότερα να απειλούνται υπό το βάρος µιας πιθανής έξωσης, µετατόπισε το πρόβληµα από κοινωνικό σε στεγαστικό, καθώς πλέον δεν ήταν ένα ζήτηµα που αφορούσε µια µικρή µερίδα πολιτών, οι οποίοι όντας λίγοι µπορούσαν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για την κατάστασή τους, αλλά επηρέασε µεγάλο τµήµα της κοινωνίας. Σύµφωνα µε τα αναθεωρηµένα στοιχεία της FEANTSA1, το 2017 ο αριθµός των αστέγων2 στην Ελλάδα ανέρχεται στους 21.000, µε τους 15.000 να βρίσκονται στον νοµό Αττικής.3 Συγκεκριµένα στην Ελλάδα, παρ’ όλη τη συνταγµατική κατοχύρωση του δικαιώµατος στην κατοικία, καθώς, σύµφωνα µε το άρθρο 21 παρ.4 του Συντάγµατος του 1975, “η απόκτηση κατοικίας από αυτούς που την στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς αποτελεί αντικείµενο ειδικής φροντίδας του Κράτους”4, δεν υπάρχει ξεκάθαρη πολιτική θέση του κράτους πρόνοιας ως προς το στεγαστικό ζήτηµα, ούτε έντονη διεκδίκηση από µαζικά κινήµατα που αφορούν την κατοικία, µε τον θεσµό της ιδιοκατοίκησης και της ελληνικής οικογένειας να αποτελούν σηµαντικά αίτια. (Σιατίτσα 2014:257) Παραδοσιακά, ο τρόπος απόκτησης κατοικίας ήταν η αυτοστέγαση µέσω αγοράς οικοπέδου, αλλά στα τέλη της δεκαετίας του ’50, λόγω της εµφάνισης του θεσµού της https://www.feantsa.org/en 2 Ο ορισµός του “αστέγου”, σύµφωνα µε το ETHOS (Ευρωπα κη τυπολογία για την έλλειψη στέγης και τον αποκλεισµό από την κατοικία), δεν αναφέρεται µόνο στα άτοµα τα οποία δεν έχουν στέγη αλλά κατηγοριοποιείται: α) στους άστεγους στο δρόµο, β) στους στερούµενους κατοικίας (άτοµα που διαµένουν σε ξενώνες, σε κέντρα φιλοξενίας προσφύγων κα), γ) που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες στέγασης (άτοµα που ζουν υπο την απειλή έξωσης ή βίας) και δ) που διαβιούν σε ανεπαρκή-ακατάλληλα καταλύµατα (άτοµα που ζουν σε προσωρινά ή πρόχειρα καταλύµατα, υπερβολικά µεγάλη συγκέντρωση ανθρώπων σε ίδιο χώρο κα). πηγη: FEANTSA, https://www.feantsa.org/en 3 Ταυτόχρονα, µε βάση απογραφικά δεδοµένα, στον νοµό Αττικής καταµετρούνται 608.500 κενές κατοικίες το 2011, µε το Δήµο Αθηναίων να συγκεντρώνει τις 132.000. (Μαλούτας, Σπυρέλλης 2016) 4 Η συγκεκριµένη συνταγµατική διάταξη όµως δεν οδηγεί σε κάποια νοµική διεκδίκηση από πλευράς των πολιτών, καθώς, ενώ στην αρχή του κοινωνικού κράτους υπάρχει η δέσµευση εξασφάλισης στέγης, και µάλιστα υπό την µορφή αξιοπρεπούς κατοικίας, για τα άτοµα που δεν έχουν τα µέσα για την απόκτηση αυτής ή και για εκείνα που διαθέτουν ανεπαρκή στέγη, (Παπακώστα 2004:21-23, 25-26) δεν δύναται η «αγώγιµη αξίωση εναντίον του κράτους ούτε η δικαστική εκτίµηση των προϋποθέσεων της κοινωνικής παροχής κατοικίας». (Παπακώστα 2004:21)

ϊ

1

αντιπαροχής, ξεκίνησε η αγορά κατοικίας να χρησιµοποιείται έναντι της αυτοκατασκευής, (Μαλούτας στο Εµµανουήλ 2008:43) διατηρώντας όµως την ουσία της ιδιόκτητης κατοικίας. Αυτό έχει οδηγήσει στην αναγωγή των πολιτών σε µικρό-ιδιοκτήτες, µε αποτέλεσµα να µην υπάρχουν ισχυρές κοινωνικές απαιτήσεις ως προς το στεγαστικό πρόβληµα, καθώς κυριαρχεί το ατοµικό συµφέρον και όχι µια συλλογική διεκδίκηση.5 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΩΝ ΚΑΤΑΛΗΨΕΩΝ ΣΤΕΓΗΣ Το φαινόµενο των καταλήψεων στην Ελλάδα, δεν έχει πάρει τις ανάλογες διαστάσεις κινηµάτων άλλων χωρών της Ευρώπης, όπως η Ολλανδία και η Γερµανία, λόγω κοινωνικό-οικονοµικών παραγόντων. Η αναγωγή των πολιτών σε µικρό-ιδιοκτήτες και η συσπείρωση τους “κάτω από το κοινό αίσθηµα της ιδιοκτησίας και την ισχυρή απαίτηση προστασίας της”6, σε συνδυασµό µε την δοµή της ελληνικής οικογένειας και την δυσκολία αποµάκρυνσης από τους στενούς οικογενειακούς δεσµούς, έδρασε ανασταλτικά ως προς το ελληνικό καταληψιακό κίνηµα7. (c/Krümel 2005:6-10) Ταυτόχρονα όµως, οι αιτίες που υποθάλπουν την µαζικότητα των καταλήψεων στέγης, είναι οι ίδιες που πυροδοτούν την συγκρότηση τους, καθώς µέσα από το κίνηµα τίθεται υπό πολιτική αµφισβήτηση ο θεσµός της ιδιοκτησίας8, µε την πρακτική της κατάληψης να “επιχειρεί να λειτουργήσει ως έµπρακτη κριτική της συµβατικής οικογενειακής συγκατοίκησης και της ποιοτικής υποβάθµισης της έννοιας του κατοικείν.”9 Το πρώτο κύµα καταλήψεων στέγης, αφορµώµενο από τις αντίστοιχες του εξωτερικού, ξεκινά τον Οκτώβρη του 1981, µε την κατάληψη του κτιρίου της οδού Βαλτετσίου στα Εξάρχεια, τη Βίλα Στέλλα στο Νέο Ηράκλειο και το Κτήµα Δρακοπούλου στα Πατήσια. Οι καταλήψεις λειτουργούν ως χώροι στέγασης, ως κοινωνικά στέκια10 και ως ένα µέσο ικανοποίησης της επιθυµίας “για επανοικειοποίηση της καθηµερινής τους ζωής και ελεύθερη δηµιουργική έκφραση”11, µε την άµεση καταστολή τους από τις κρατικές αρχές υπό την κατηγορία της λειτουργίας τους ως χώροι ανοµίας και διακίνησης ναρκωτικών. Το δεύτερο κύµα καταλήψεων εµφανίζεται τον Νοέµβρη του 1985, και δρα καθοριστικά ως προς το αναρχικό κίνηµα στην Ελλάδα λόγω των ενδοκινηµατικών διαµαχών που προκάλεσε, ανάµεσα στους υπερασπιστές και στους κατακριτές των καταλήψεων στέγης. Οι µεν αντιλαµβάνονταν τις καταλήψεις ως ένα νέο διαφορετικό τρόπο κοινοτικής διαβίωσης, εισάγοντας το πολιτικό σε κάθε πτυχή της καθηµερινότητας, µε τους δε να τις κατακρίνουν ως “µια µικροαστική απόπειρα µερικών να βάλουν ένα κεραµίδι πάνω στο κεφάλι τους”12, αποπροσανατολίζοντας από το βασικό ανταγωνιστικό κίνηµα. Από το σηµείο εκείνο και σε συνδυασµό µε τον «θερµό χειµώνα των καταλήψεων», τον χειµώνα του 1989-1990, εισάγεται το στεγαστικό ζήτηµα στον πολιτικό λόγο «Διαχρονικά η επιδίωξη των κρατικών παρεµβάσεων ήταν η προώθηση της ιδιοκατοίκησης το οποίο λειτούργησε και σαν µέσο κοινωνικού ελέγχου, κάµψης των συγκρούσεων και µικρο-αστικοποίησης των εργατικών και λαϊκών τάξεων» (Βαΐου και Μαντουβάλου 2001 όπως αναφέρεται στο Σιατίτσα 2014:257) Σύγχρονες εφαρµογές αυτής της στρατηγικής µπορούµε να εντοπίσουµε σε µορφές πολιτικών προσώπων όπως ο G. W. Bush, ο οποίος, σε λόγο του, αναφέρει πως: “Θέλουµε όλοι στην Αµερική να κατέχουν το δικό τους σπίτι. […] Μια κοινωνία ιδιοκτητών είναι µια φιλεύσπλαχνη κοινωνία.” (http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=73152) 6 c/Krümel 2005, 8 7 Στο κείµενο του Krümel αποφεύγεται ο όρος “κίνηµα”, “µιας και η προσωπική εκτίµηση είναι πως το εν λόγω φαινόµενο δεν εµφάνισε ανάλογη κλίµακα στην Ελλάδα” (c/Krümel 2005:5) 8 “Η ιδιοκτησία είτε προέρχεται από κλοπή είτε ευθύνεται γι’ αυτή, µε τον τρόπο και τα µέσα που δηµιουργείται.” (από την µπροσούρα µελών κατάληψης LIBERTATIA “Η ανάγκη της στέγασης” 2008:7) 9 Σούζας 2015:116 10 “Το χειµώνα δεν µπορούσαµε να αράζουµε στην πλατεία. […] Είχαµε ανάγκη από ένα στέκι, να υπάρχουµε κάπου. ” Απόσπασµα για την κατάληψη της Βίλας Στέλλας, εφ. Άπατρις, αρ. φ. 21, 04/13:12 11 Σούζας 2015:117 12 Απόσπασµα από συνέντευξη καταληψία της Χαριλάου Τρικούπη 91 στο Πως το καταλάβαµε, ντοκιµαντέρ της κατάληψης Villa Amalias, όπως υποσηµειώνεται στο Σούζας 2015:128

5

των καταλήψεων στέγης. Μέσα από τις πολιτικές αµφισβητήσεις των διακηρύξεων των καταλήψεων, ξεκινά µια αναζήτηση των σχέσεων κράτους και κατοικίας, ιδιοκτήτη κι ενοικιαστή, σπιτιού και στέγης13, µε έντονη κριτική στην ελεύθερη αγορά που µετατρέπει την κατοικία σε εµπόρευµα και τους ιδιοκτήτες σε κερδοσκόπους έµπορους. Το σύνθηµα «Να µπούµε στα άδεια σπίτια», που εµφανίζεται εκείνη την εποχή και χρησιµοποιείται ακόµα και σήµερα, προέτρεπε την επάναχρηση των εγκαταλελειµµένων κατοικιών ως κελύφη ανάπτυξης ενός συλλογικού τρόπου κατοίκησης. (Σούζας 2015:132) Με την έλευση της νέας χιλιετίας, οι καταλήψεις δεν περιορίζονται χωρικά σε περιοχές του κέντρου της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, αλλά αποκεντρώνονται κι εξαπλώνονται σε πόλεις της επαρχίας, µε κατειληµµένα κτίρια σε πόλεις όπως ο Βόλος (Ματσάγγου), το Ηράκλειο Κρήτης (Ευαγγελισµός), τα Χανιά (Rosa Nera) κα, µε τον Δεκέµβρη του 2008 να ενδυναµώνει ακόµα περισσότερο το α/α κίνηµα, το καταληψιακό φαινόµενο και τις αρχές της συλλογικότητας και αυτοοργάνωσης που αυτό πρεσβεύει. Το κίνηµα των καταλήψεων στην Ελλάδα ως προς την διεκδίκηση της κατοικίας έχει µεταβληθεί τα τελευταία χρόνια, ιδίως µετά το προσφυγικό κύµα του 2015, το οποίο επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτηµα της αξιοπρεπούς κατοικίας, µε εξωστρεφή απεύθυνση και συνδιαλλαγή προς τις αρχές αλλά και τα ΜΜΕ, µε πιο χαρακτηριστικό παράδειγµα τον χώρο στέγασης προσφύγων City Plaza. Ο έντονος πολιτικός χαρακτήρας των καταλήψεων, η κινηµατική τους δράση, αλλά, κι εξ’ αρχής ο ορισµός της κατάληψης14, ο οποίος εµπεριέχει την έννοια της παρανοµίας (καθώς καταλαµβάνονται χώροι, που αν και άνευ χρήσης, παραµένουν σε ιδιοκτησιακό καθεστώς, και ο ιδιοκτήτης, πέραν των σπάνιων περιπτώσεων που συµφωνεί µε την ιδεολογία των καταληψιών15, έχει κάθε δικαίωµα να τους διεκδικήσει), δεν αφήνει περιθώρια αποδοχής τους από ένα µεγάλο τµήµα της κοινωνίας. Από την άλλη µεριά, οι ίδιες οι καταλήψεις, δεν επιδιώκουν την αποδοχή, αλλά την αντιπαράθεση, καθώς ασκούν κριτική σε οτιδήποτε δεν είναι πολιτικό, κι εναντιώνονται στις µικροαστικές επιλογές κατοίκισης, που το τµήµα αυτό πρεσβεύει, µε αποτέλεσµα να τοποθετούνται «έξω από αυτήν -την ευρύτερη κοινωνία- (ενίοτε και υπεράνω αυτής) και όχι σε αλληλεπίδραση µε αυτή.»16 Να επισηµανθεί ότι σε ορισµένες περιπτώσεις, ασκούν κριτική στην απουσία πολιτικής πρόθεσης των στεγαστικών καταλήψεων, αναφερόµενες κυρίως στην πολιτική των καταλήψεων στέγης του εξωτερικού οι οποίες, λόγω της νοµιµοποίησης τους από το κράτος έχουν απολιτικοποιηθεί, λειτουργώντας µόνο αποσυµπιεστικά ως προς το στεγαστικό πρόβληµα.17 Πέραν όµως της αποχής τους από έναν τρόπο ζωής που κατακρίνουν, αποµακρύνονται ταυτόχρονα

“Πίσω από τη µετατροπή του σπιτιού σε “στέγη” (και γιατί όχι σε “υπόστεγο”) υποβόσκει µια δόλια ποιοτική υποβάθµιση του ζητήµατος, σαν να πρόκειται απλώς για την αναζήτηση κάποιου ντουβαριού να µπει από κάτω το κεφάλι µας” Εφήµερη πόλη-Κριτικός βιωµατικός και φαντασιακός λόγος για την πόλη, τ. 7, 1985 όπως παρατίθεται στο c/Krümel 2005:8.

14 «Εννοούµε τον όρο κατάληψη ως την αλλαγή του δικαιώµατος χρήσης µιας γεωγραφικής έκτασης, ενός οικήµατος, ενός δρόµου, µιας παραγωγικής µονάδας χωρίς η αλλαγή αυτή να χαίρει της αµοιβαίας συγκατάβασης των εµπλεκοµένων πλευρών για την νοµιµοποίηση της συγκεκριµένης πράξης.» (από την µπροσούρα µελών κατάληψης LIBERTATIA “Η ανάγκη της στέγασης” 2008:11) 15 “Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση της Κεραµεικού και Μυλλέρου, καθώς το εν λόγο κτίριο άνηκε -όπως έχει ήδη αναφερθεί- στο γνωστό αρχιτέκτονα Προβολλέγγιο, η οικογένεια του οποίου φέρεται να συναινεί στην κατάληψη και ως εκ τούτου δεν µπορεί να γίνει λόγος για παράνοµη πράξη και ίσως να µην µπορεί να γίνει λόγος ούτε για κατάληψη, τουλάχιστον µε τη στενή έννοια που προϋποθέτει απουσία συγκατάθεσης του ιδιοκτήτη” Σούζας 2015:151 16 Σιατίτσα 2014:281 17 «Μιλώντας για τις καταλήψεις που στοχεύουν στη στέγαση µπορούµε να πούµε ότι αρκετές φορές οι µορφές που αυτές παίρνουν λειτουργούν σαν αποσυµπιεστές προβληµάτων στέγασης. Πρόκειται για ένα εργαλείο που χρησιµοποιείται στην αναζήτηση τρόπων ικανοποίησης του προβλήµατος και ανάλογα µε τα πολιτικά χαρακτηριστικά των ατόµων ή των οµάδων που το χρησιµοποιούν, αυτό στρέφεται ενάντια στο θεσµό της ιδιοκτησίας ή τον αναπαράγει.» (από την µπροσούρα µελών κατάληψης LIBERTATIA “Η ανάγκη της στέγασης” 2008:14)

13

από πιο ευάλωτα τµήµατα του πληθυσµού, όπως οι µετανάστες και οι άστεγοι, οι οποίοι οδηγούνται σε άτυπες µορφές καταλήψεων στέγης.18 ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΑΣΤΕΓΩΝ Οι άστεγοι, τις περισσότερες φορές επιδιώκουν να διανυκτερεύουν σε µέρη όπου νιώθουν ασφαλείς και προστατευµένοι από τα καιρικά φαινόµενα, κοντά σε υπηρεσίες και οργανισµούς για την παροχή βοήθειας ή την κάλυψη των λοιπών αναγκών τους, όπως είναι η σίτιση και η προσωπική υγιεινή, και ταυτόχρονα σε τοποθεσίες, που τους επιτρέπουν να είναι λιγότερο ορατοί από τους περαστικούς και τις κρατικές αρχές.(Σκαπαρλής 2013:100) Με αυτόν τον τρόπο, και τα κτίρια που κατά περιόδους καταλαµβάνουν για την στέγαση τους, βρίσκονται κυρίως σε αποµονωµένες περιοχές, όπου δεν γίνονται ιδιαίτερα αντιληπτοί. Οι καταλήψεις κτιρίων µπορούν να έχουν είτε ατοµικό είτε συλλογικό χαρακτήρα, κι έχουν το πλεονέκτηµα πως δίνουν την αίσθηση µιας “συµβατικής” κατοικίας, µε πλήρη αυτονοµία στον χώρο χωρίς κάποια εξωτερική επίβλεψη κι έλεγχο. (Βαρελίδου, Μιχαήλ 2013). Σηµαντική διαφορά ανάµεσα στις καταλήψεις στέγης από α/α οµάδες και στις άτυπες καταλήψεις κτιρίων από αστέγους, είναι πως στις πρώτες υπάρχει πολιτικό προσκήνιο το όποιο επικοινωνούν, αρχικά µε τους ανθρώπους της γειτονιάς όπου βρίσκεται το κατειληµµένο κτίριο, και στη συνεχεία µε µια γενική απεύθυνση, µέσω προκηρύξεων, µπροσούρων κα, επιδιώκοντας την ορατότητα. Αντίθετα, στην περίπτωση των αστέγων, η ανάγκη για επιβίωση, και όχι η πολιτική αντιπαράθεση, είναι αυτή που τους κινεί να καταλάβουν ένα οίκηµα, υιοθετώντας όσο το δυνατόν “αθέατες πρακτικές”. (Σιατίτσα 2014:274) Η προϋπόθεση της “αορατότητας” γίνεται ακόµα πιο έντονη στο ζήτηµα των µεταναστών χωρίς χαρτιά, όπου ενυπάρχει ήδη η έννοια της παρανοµίας.19 Η κατάληψη “Επιβίωση” είναι από τις λίγες περιπτώσεις όπου δύο άτοµα εκτός α/α πολιτικού χώρου δηµιούργησαν µια αυτοοργανωµένη συλλογική στεγαστική δοµή που απευθυνόταν σε οποιοδήποτε αντιµετώπιζε το πρόβληµα της έλλειψης στέγης. Το φθινόπωρο του 2011 κατελήφθη το εγκαταλειµµένο κτίριο του πρώην νοσοκοµείου «Αγίου Παύλου» στην Θεσσαλονίκη, µε σκοπό να λειτουργήσει ως χώρος διαµονής οποιουδήποτε “έχει πρόβληµα επιβίωσης”. (Ρήξη φ. 79) Οι αποφάσεις λαµβάνονταν µέσω της διαχειριστικής συνέλευσης και µιας ανοιχτής, στις οποίες µπορούσε “να έρθει όποιος θέλει να πει τη γνώµη του, να βοηθήσει, αρκεί να είναι ρεαλιστής.”. (Ρήξη φ. 79) Επρόκειτο για µια αυτόνοµη κοινωνική δοµή συµβίωσης 38 ατόµων, στην οποία πέραν από το να καλύπτονται οι βασικές ανάγκες τους, που αφορούσαν στέγαση, τροφή και πρόσβαση σε νερό, µέσω της οικονοµικής ενίσχυσης από εκδηλώσεις στον χώρο και την βοήθεια από συλλογικότητες αλλά και από µεµονωµένα άτοµα, υπήρχε πρόθεση για επιπλέον δράσεις κυρίως παιδαγωγικού χαρακτήρα. Τον Δεκέµβρη του ίδιου έτους, ύστερα από δύο µήνες παραµονής στο κτίριο, µετά από µήνυση της ιδιοκτήτριας καθολικής µονής, η κατάληψη εκκενώθηκε από δυνάµεις των ΜΑΤ και οι πρώην ένοικοι στεγάστηκαν προσωρινά σε ξενοδοχεία, µε πρόθεση των

Χωρίς αυτό να σηµαίνει πως δεν τις υποστηρίζουν, καθώς πολλοί αλληλέγγυοι από καταλήψεις στέγης έχουν κατά καιρούς συνδράµει στα εγχειρήµατα των άτυπων καταλήψεων, όπως στην περίπτωση της κατάληψης του κλειστού καφενείου στο Πνευµατικό Κέντρο Δήµου Αθηνών, στην κατάληψη του πρώην Εφετείου στην οδό Σωκράτους στην Αθήνα και στην κατάληψη Επιβίωση στη Θεσσαλονίκη.

19 « Σε µια Αθήνα που µικροαστικοποιούνταν µε ταχύτατους ρυθµούς, το καλύτερο που περίµενε τους καταληψίες ήταν η παθητική ανοχή. Απέτυχαν επίσης κάποιες απόπειρες σύνδεσης και µε τη νέα µητροπολιτική φιγούρα, τους µετανάστες (τουλάχιστον µέχρις στιγµής), αφού είναι πολύ δύσκολο να επικοινωνήσεις ουσιαστικά µε ανθρώπους που έχουν τεράστια προβλήµατα επιβίωσης και αναζητούν λύσεις που θα τους εντάξουν στον κοινωνικό ιστό και όχι σ’ έναν διπλό «ιλεγκαλισµό»: του ανά πάσα στιγµή παράνοµου µετανάστη, αλλά και του πολιτικού αµφισβητία έξω από τα καθιερωµένα.» απόσπασµα από την εισήγηση του Π. Καλαµαρά στα πλαίσια ηµερίδας για την παρουσίαση της ελληνικής συµµετοχής στην 9η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία, όπως παρατίθεται στην ιστοσελίδα https:// ngnm.vrahokipos.net/ (τελευταία πρόσβαση Σεπτέµβρης 2018)

18

ίδιων να συνεχιστούν οι συνελεύσεις τους σε χώρους συλλογικοτήτων της Θεσσαλονίκης χωρίς όµως µέχρι σήµερα κάποιας προσπάθειας επανάληψης του εγχειρήµατος της κατάληψης. ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΚΥΜΑ

Μετά το προσφυγικό κύµα του 2015 διαφοροποιήθηκαν περισσότερο οι καταλήψεις στέγης που είχαν ως κύριο άξονα τον πολιτικό, από εκείνες που έθεταν τη στεγαστική ανακούφιση ως βασικό µέληµα. Ξεκίνησαν να οργανώνονται περισσότερες συλλογικότητες και αλληλέγγυοι υπέρ της διεκδίκησης του δικαιώµατος της στέγης, οι οποίοι συσπειρώθηκαν µε κοινό σκοπό την άµεση δηµιουργία αυτοοργανωµένων στεγαστικών δοµών για τους πρόσφυγες. Κάποια από τα παραδείγµατα είναι η κατάληψη Νοταρά 26, το Σχολείο, η κατάληψη Κάνιγγος, ο χώρος στέγασης προσφύγων City Plaza στην Αθήνα, καθώς και το Ορφανοτροφείο και η κατάληψη λεωφόρου Νίκης στην Θεσσαλονίκη. Οι δοµές λειτουργούν βάση αποφάσεων που λαµβάνονται από κοινού µεταξύ αλληλέγγυων και προσφύγων, µέσω ανοιχτών συνελεύσεων, και οικονοµικά στηρίζονται από προσφορές αγαθών πρώτης ανάγκης από τον οποιοδήποτε ανταποκρίνεται στα καλέσµατα τους για παροχές. Μέσα από την παρατήρηση των πρόσφατων καταλήψεων στέγης για πρόσφυγες, µε εστίαση στην περίπτωση του City Plaza, θα προσπαθήσω να εντοπίσω την σχέση των πολιτικών και των προσφυγικών καταλήψεων στέγης, αρχικά µεταξύ τους και στην συνέχεια µε παλαιότερα παραδείγµατα. Ο χώρος στέγασης προσφύγων City Plaza είναι από τις πιο γνωστές περιπτώσεις κατάληψης στέγης, η οποία παρ’ όλο που είναι ιδιωτικής ιδιοκτησίας, µε έντονη διεκδίκηση από µέρους της ιδιοκτήτριας, -µε αποτέλεσµα τα εγχώρια, κυρίως, ΜΜΕ να την επικρίνουν- δέχτηκε θερµή υποστήριξη από µεγάλο αριθµό πολιτών, ανεξαρτήτως πολιτικής ταυτότητας. Μέσα στο κατειληµµένο κτίριο, στα δύο χρόνια λειτουργίας του, βρήκαν στέγη περισσότεροι από 1500 πρόσφυγες, αποτελώντας µε αυτόν τον τρόπο µια ουσιαστική απάντηση στην αναποτελεσµατική λειτουργία των κρατικών δοµών φιλοξενίας. Στις 4 Μαρτίου 2016, έγινε ανοιχτό κάλεσµα στην Κατάληψη της Τσαµαδού 15, από συλλογικότητες του αριστερού και του αναρχικού χώρου, για να οργανωθεί µια µορφή έµπρακτης αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες. Λίγες µέρες µετά την συνέλευση δηµοσιοποιήθηκε το πρόταγµα του ποιοι είναι και µια εκτενέστερη ανακοίνωση για την συγκρότηση της “Πρωτοβουλίας Αλληλεγγύης σε Οικονοµικούς και Πολιτικούς Πρόσφυγες”, η οποία λάµβανε αποφάσεις µέσω συνελεύσεων, που γίνονταν στην Κατάληψη της Τσαµαδού 15. Οι δράσεις της είχαν στόχο την φυσική παρουσία ατόµων στην πλατεία Βικτωρίας για άµεση επικοινωνία µε τους πρόσφυγες, καταγραφή των αναγκών τους, ενηµέρωση σχετικά µε τα δικαιώµατα τους, προστασία από τυχόν ρατσιστικές επιθέσεις και κατασταλτικές επεµβάσεις και ταυτόχρονα άσκηση πολιτικής πίεσης προς τις αρχές. Οι αντιδράσεις από τις αστυνοµικές αρχές υπήρξαν άµεσες, καθώς µε πρόθεση τον “καθαρισµό της πλατείας”, επιχείρησαν να µετακινήσουν τους πρόσφυγες, αποκλείοντας τους από τον δηµόσιο χώρο, αλλά αντιµετωπίστηκαν εξίσου άµεσα από τις διαρκείς παρεµβάσεις αλληλέγγυων µέσω διαδηλώσεων και της συνεχούς παρουσίας τους στην πλατεία µέσω της συλλογής και του µοιράσµατος τροφίµων, ρούχων και ειδών πρώτης ανάγκης. Στις 22 Απριλίου 2016, η “κατάληψη” της πλατείας Βικτρωρίας, µέσω της συνεχούς δράσης τους σε αυτήν, οδήγησε στην κατάληψη του εγκαταλελειµµένου ξενοδοχείου City Plaza, ως λύση στην άµεση ανάγκη στέγασης των προσφύγων, µε την προοπτική ο χώρος να λειτουργήσει ως ένα

αυτοοργανωµένο δίκτυο αλληλεγγύης.20 Μέσω ανοιχτών συνελεύσεων, παρ’ όλο την ανοµοιογένεια του πλήθους, πραγµατοποιούνταν συζητήσεις γύρω από λύσεις που µπορούν να δοθούν, κρατικά ή αλληλέγγυα, στο ζήτηµα του στεγαστικού, της παιδείας και της υγείας των προσφύγων. Το εγχείρηµα σύντοµα δηµοσιοποιήθηκε, µε την διεθνή υποστήριξη συλλογικοτήτων, οργανώσεων και ΜΜΕ, ως µια έµπρακτη απάντηση στην στεγαστική πολιτική των αποκεντρωµένων camps. Οι ενστάσεις που προέκυψαν εξαιτίας του ιδιοκτησιακού καθεστώτος του κτιρίου, από την ιδιοκτήτρια και µεγάλο µέρος των εγχώριων ΜΜΕ, ήταν άµεσες, µε την Πρωτοβουλία να υποστηρίζει την κατάληψη, ως µια πράξη δικαιοσύνης που αντιτίθεται στην άλογη απαίτηση για προστασία της ιδιοκτησίας21. Παρ’όλο την εισαγγελική εντολή για εκκένωση του Χώρου Φιλοξενίας City Plaza, δεν υπήρξε κρατική καταστολή, ικανή να τον αναστείλει, µε αποτέλεσµα την συνεχή λειτουργία µέχρι σήµερα.22 Σε σύγκριση µε τις προκηρύξεις των καταλήψεων στέγης του δεύτερου κύµατος, την περίοδο 1985-1991, και στις σύγχρονες, παρατηρούµε µια µεταβολή του “εµείς” και οι “άλλοι”. Την δεκαετία του ’80 και του ’90, το πρόβληµα στο στεγαστικό προερχόταν από την κρίση των ενοικίων και το κόστος των κατοικιών, που όριζε µε το “εµείς” µια οµάδα που αποτελούσαν οι “φοιτητές, χαµηλόµισθοι, συνταξιούχοι, άνεργοι νέοι που εξαρτώνται από την οικογένεια, εργαζόµενοι που ξοδεύουν το µεγαλύτερο µέρος του εισοδήµατος για το ενοίκιο σε κακής ποιότητας κατοικίες κι εστίες, […] όσων γίνονται αντικείµενο εκµετάλλευσης και αντιµετωπίζουν τον ρατσισµό από τη µεριά των ιδιοκτητών […]”23, ενώ απέναντι τους είχαν “τη σύµπραξη µικροµεσαίων ιδιοκτητών ακινήτων -τους κερδοσκόπους έµπορους της κατοικίας- µε το κράτος και τους νόµους του”. (Σιατίτσα 2014:274) Σε σχέση µε την συνθήκη που εισάγει το προσφυγικό ζήτηµα, το “εµείς” έχει ως υποκείµενο τους οικονοµικούς και πολιτικούς πρόσφυγες και µετανάστες και τους αλληλέγγυους και στο “άλλοι” ανήκουν οι ρατσιστές, οι νεο-φασίστες, οι εθνικιστές, η ΕΕ που αντιµετωπίζει τους πρόσφυγες “ως είδος προς ανταλλαγή” και η ελληνική κυβέρνηση, η οποία “προχώρησε στην υπογραφή της ρατσιστικής συµφωνίας24 και ανέλαβε αυτή ουσιαστικά να την εφαρµόσει” (solidarity2refugees 04/2016) «[…] Πρόκειται για ένα κτίριο (το κτίριο που στέγαζε την κατάληψη Ορφανοτροφείο) που χρησιµοποιείται για να στεγάσει µετανάστριες και µετανάστες, στα πλαίσια της αλληλεγγύης προς ανθρώπους που υπόκεινται την καταπίεση και την περιθωριοποίηση επειδή είχαν την “ατυχία” να µην γεννηθούν στην κυρίαρχη καθώς και κυριαρχική Δύση, «[…] Στο πλαίσιο αυτό, µαζί µε το δεδοµένο µας αίτηµα να καλυφθούν άµεσα οι στεγαστικές ανάγκες των προσφύγων, όχι σε καταυλισµούς και στρατόπεδα, αλλά σε στεγασµένους χώρους µε πλήρη υποδοµή στους οποίους θα µπαίνουν και θα βγαίνουν ελεύθερα, προχωρήσαµε στην κατάληψη του εγκαταλειµµένου ξενοδοχείου CITY PLAZA µε σκοπό, αφενός να απαντήσουµε στο µέτρο των δυνάµεών µας σε αυτό το πρόβληµα και αφετέρου να δηµιουργήσουµε ένα κέντρο αγώνα και πληροφόρησης για τα ζητήµατα των προσφύγων.[…]» (solidarity2refugees 22/04/16) 21 «[…] Σε κάθε περίπτωση, πιστεύουµε ότι το δικαίωµα στη στέγη και την τροφή για τις δεκάδες χιλιάδες παιδιά προσφυγικών οικογενειών που βρίσκονται στην Ελλάδα είναι απείρως σηµαντικότερο από την αίσθηση ιδιοκτησίας σε ένα άδειο εδώ και πολλά χρόνια κτίριο. […] » (solidarity2refugees 22/04/16) 22 Ταυτόχρονα, έχει κριθεί η “ανοχή” του κράτους όσο αφορά τις καταλήψεις στέγης προσφύγων, ως µια πολιτική εξασφάλισης της κοινής άποψης για “αλληλέγγυα πλευρά” της κυβέρνησης: «Όσο για την καταστολή των καταλήψεων το γεγονός ότι περιορίστηκε στο άδειασµα των δύο καταλήψεων µόνο στη Θεσσαλονίκη, ενώ µεγάλες καταλήψεις του αθηναϊκού κέντρου λειτουργούν µέχρι σήµερα ανενόχλητα, µας οδηγεί στην σκέψη ότι µάλλον θα στέκονταν εµπόδια στην υλοποίηση ειδικών και µερικών στόχων του κράτους στην βορειοελλαδίτικη µητρόπολη» απόσπασµα από την µπροσούρα “Μετανάστευση µια ευκαιρία (;) για το κεφάλαιο” Υπόγεια Σήραγγα, Αθήνα 2017:25 23 Λέλα Καραγιάννη, 1989, http://squathost.com/lelas_k/gr/lel_prok.htm, όπως παρατίθεται στο Σιατίτσα 2014:275 24 Σύµφωνα µε την συµφωνία ΕΕ-Τουρκίας, “όλοι οι παράτυποι µετανάστες που φθάνουν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά θα επιστρέφονται στην Τουρκία, από τις 20 Μαρτίου του 2016, […] για κάθε Σύρο που επιστρέφει στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύρος θα µετεγκαθίσταται απ’ ευθείας από την Τουρκία στην ΕΕ, […] Η Τουρκία θα λάβει όλα τα αναγκαία µέτρα για να αποτρέψει νέες ροές µεταναστών προς την ΕΕ, είτε διά θαλάσσης, είτε διά ξηράς. […]” (απόσπασµα από την συµφωνία ΕΕ-Τουρκίας, όπως παρατίθεται στο https://tvxs.gr/news/eyropi-eop/ ta-9-simeia-tis-symfonias-ee-toyrkias-gia-prosfygiko, τελευταία πρόσβαση 09/18)

20

επειδή είχαν την “ατυχία” να βρίσκονται στην υποτιµηµένη πλευρά ενός δίπολου που είναι δοµηµένο ιεραρχικά, ορίζοντας και διαχωρίζοντας τις αξίες ανθρώπινων ζωών σε ανώτερες και κατώτερες. Επειδή είχαν την “ατυχία” να υπάρχουν σε έναν κόσµο που επιβάλλει και αναπαράγει την ύπαρξη της καταπίεσης, διακρίνοντας τους ανθρώπους σε προνοµιούχους και µη. […]» (κατάληψη Ορφανοτροφείο 17/01/2016) Σε µια Ελλάδα στα πλαίσια της παγκοσµιοποίησης, δεν γίνεται πλέον µοναδική αναφορά στο “κράτος” και στα “αφεντικά”, δεν είναι η “ελεύθερη αγορά” που οδηγεί στα “υπέρογκα ενοίκια” και στην δυσκολία των πολιτών να αντεπεξέλθουν, αλλά το NATO, η FRONTEX και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, που θέτουν σύνορα και περιορίζουν τους πρόσφυγες στα στενά όρια των camp, απαγορεύοντας την ελεύθερη µετακίνηση τους. Η διεκδίκηση δεν αφορά το δικαίωµα στην κατοικία και την δηµιουργία καταλήψεων ως ένα µέσο συλλογικής συµβίωσης που θα οδηγήσει µελλοντικά στην κοινωνική ρήξη και αγώνα, αλλά αποτελούν την ίδια τη ρήξη που υπερασπίζεται έµπρακτα το δικαίωµα στην ισότητα και την ελευθερία. Κάτω από το κοινό σύνθηµα «Ζούµε µαζίΑγωνιζόµαστε µαζί», οι νέες καταλήψεις στέγης, εγκαθιδρύουν εκ νέου την “επανοικειοποίηση της καθηµερινής ζωής”, αυτή τη φορά όχι µόνο σαν µια εναλλακτική πρόταση στην κατοίκηση αλλά σαν ένα όπλο συλλογικού αγώνα, το οποίο εφαρµόζεται σε καταστάσεις άµεσης ανάγκης. Το σύνθηµα «Ζωή όχι επιβίωση», που έχει τις ρίζες του στο θερµό χειµώνα των καταλήψεων, βρίσκει πάτηµα στη σύγχρονη διεκδίκηση του δικαιώµατος σε µια αξιοπρεπή κατοικία, κι επανέρχεται το αίτηµα αξιοποίησης των κενών κτιρίων, δίνοντας έµφαση στην ανάγκη της µεταφοράς των προσφύγων στα κέντρα των πόλεων, καθώς, πέραν της κακής ποιότητας διαβίωσης στα camp, η χωρική αποµόνωσή που υφίστανται, τους καθιστά “αόρατους” και αποκοµµένους από την αστική καθηµερινότητα, µε αποτέλεσµα την κοινωνική αποµόνωση. «[…] Ανεξάρτητα από τις συνθήκες στα στρατόπεδα, αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να βρίσκονται µέσα στις πόλεις. Τα παιδιά τους πρέπει να πηγαίνουν σχολείο, οι ίδιοι να έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες. Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να µπορούν να ζήσουν µαζί µας. Έτσι, πήραµε την απόφαση να προχωρήσουµε σε αυτή την κίνηση ώστε να βρούµε στέγη που να εξασφαλίζει την παρουσία τους στο κέντρο της Αθήνας. Είµαστε εναντίον των λογικών που φτιάχνονται τα κέντρα φιλοξενίας. Εκεί, οι πρόσφυγες κοιµούνται σε σκηνές, σε χώρους που δεν µπορούν να ζήσουν. Χωρίς ιδιωτικό χώρο, προσωπικό µπάνιο και ανέσεις. […] Να τεθεί στην προτεραιότητα του κινήµατος αλληλεγγύης το να ανοίξουν τα άδεια και αχρησιµοποίητα κτίρια στο κέντρο της Αθήνας και των άλλων πόλεων για την στέγαση των προσφύγων ώστε να ανατραπεί στην πράξη η πρακτική που θέλει τους πρόσφυγες να στοιβάζονται σε συνθήκες εγκλεισµού, σε στρατόπεδα έξω από τον αστικό ιστό, µακριά από τις δηµόσιες υπηρεσίες και την υπόλοιπη κοινωνία.[…]» (solidarity2refugees 24/05/16) Επιπλέον, µε τις καταλήψεις των χώρων στέγασης προσφύγων επανέρχεται το ζήτηµα της δικαιοσύνης έναντι αυτού της νοµιµότητας, µε την Πρωτοβουλία να αναφέρει σε συνέντευξη τύπου πως: «Αν για το κράτος είναι νόµιµο το να κοιµούνται οι πρόσφυγες στις πλατείες και παράνοµο να κοιµούνται σε ένα ξενοδοχείο, τότε ανάµεσα στο νόµιµο και το παράνοµο εµείς επιλέγουµε το δίκαιο.»25, µε πλήρη επίγνωση των νοµικών κινδύνων από πλευράς αλληλέγγυων και προσφύγων αλλά και ταυτόχρονα µε την απουσία διεκδίκησης νοµιµοποίησης του εγχειρήµατος από τις κρατικές αρχές. Μια διαφορά ανάµεσα στα προτάγµατα των πρώτων καταληψιών, της δεκαετίας του ’80, και στην περίπτωση των καταλήψεων στέγης για τους πρόσφυγες, είναι πως οι δεύτεροι, παρ’ όλο που

solidarity2refugees 26/04/16

25

δεν απαλλάσσουν την ελληνική κυβέρνηση από τις λανθασµένες στεγαστικές επιλογές της, απαιτούν µια κρατική στεγαστική µεταρρύθµιση πέραν της αλληλέγγυας δράσης των πολιτών.26 Τα παλαιότερα κινήµατα, «δεν ζητούν ενδοσυστηµικές, θεσµικές αλλαγές µεταρρυθµιστικού χαρακτήρα. Δεν προβάλλουν διεκδικήσεις. […] Το αντιεξουσιαστικό κίνηµα υπήρξε πάντα ενάντιο σε µια “πολιτική του αιτήµατος”, µιας και «κάθε αίτηµα προσδοκώντας µια απάντηση, διαιωνίζει αυτές τις δοµές οι οποίες υπάρχουν ακριβώς σαν προσδοκία αιτηµάτων».[…]»27 εφαρµόζοντας τη “λογική της άµεσης δράσης”, βασικό στοιχείο ενός κινήµατος που δεν απαιτεί, ούτε αναθέτει αλλά δρα. Στις πρόσφατες καταλήψεις στέγης προσφύγων, το πρόταγµα για αυτοδιαχείριση και αυτοοργάνωση ως µέσα συλλογικής συµβίωσης, συµπληρώνεται µε τη διαρκή διεκδίκηση για ορθή επέµβαση του κράτους. Το γεγονός αυτό εξηγείται από το ετερόκλητο πλήθος που απαρτίζει τις καταλήψεις στέγης προσφύγων, οµάδες από τον α/α αλλά και τον αριστερό χώρο, σε συνδυασµό µε µεµονωµένα άτοµα µε πολιτικό πιστεύω την άµεση ανάγκη ανακούφισης του στεγαστικό. Η ανοµοιογένεια των υπέρµαχων των καταλήψεων, έχει οδηγήσει σε µια πιο ανοιχτή προσέγγιση αυτών των χώρων. Υπάρχει επικοινωνιακή διάθεση απέναντι στα ΜΜΕ και τον διεθνή τύπο, σε αντίθεση µε την εσωστρέφεια των παλιότερων κινηµάτων αλλά και των πρόσφατων πολιτικών καταλήψεων στέγης, µε την παραχώρηση συνεντεύξεων τύπου στην κατάληψη Νοταρά 26 και στον χώρο στέγασης προσφύγων City Plaza.28 Λόγω του ότι η πλειοψηφία των προσφύγων στεγάζονται στις καταλήψεις για περιορισµένο χρονικό διάστηµα, καθώς η Ελλάδα δεν αντιµετωπίζεται ως προοπτική µόνιµης εγκατάστασης αλλά σαν πέρασµα για την µετεγκατάσταση τους σε άλλες Ευρωπαικές χώρες, δεν δίνονται περιθώρια δηµιουργίας στενών πολιτικών δεσµών µεταξύ ντόπιων και µεταναστών, γεγονός που έχει κατηγορηθεί από ένα µέρος του αλληλέγγυου κινήµατος, για τη µετρίαση της εν δυνάµει έντασης των πολιτικών διεκδικήσεων και εργατικών αγώνων, θυµίζοντας τις ενδοκινηµατικές διαµάχες του δεύτερου κύµατος καταλήψεων στέγης. «[…] Το 2015-16 δηµιουργήθηκαν και αξιοποιήθηκαν εκατοντάδες αυτοοργανωµένες δοµές που προσέφεραν εθελοντική εργασία για την αντιµετώπιση της «ανθρωπιστικής κρίσης», πολλές εξ αυτών θεσµικές, άλλες από τα κινήµατα που συνδέονται ή συνδέονταν µε το ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και µπόλικες από αντιεξουσιαστές, όπως συλλογικές κουζίνες, κοινωνικά ιατρεία και φαρµακεία, και φυσικά καταλήψεις στέγης. Στην πραγµατικότητα ο ανθρωπισµός µονοπώλησε το περιεχόµενο της δράσης µεγάλου µέρους της κοινωνίας των πολιτών, όλου του αριστερού και µεγάλης µερίδας του αντιεξουσιαστικού χώρου, ο οποίος, αν και άθελά του, συνέβαλε στην υλοποίηση των σχεδίων τόσο του υπερεθνικού καπιταλιστικού πολιτικού οργανισµού, της ΕΕ, για εκµετάλλευση της εργασιακής δύναµης των µεταναστ(ρι)ών, όσο και της ελληνικής κυβέρνησης για απαλλαγή από τον «περισσευούµενο» αυτόν πληθυσµό. […]» (Υπόγεια Σήραγγα 2017:31) Από τις πρώτες καταλήψεις στέγης µέχρι και τις πιο πρόσφατες, µπορώ να διακρίνω δύο τύπους καταλήψεων, πέραν της άτυπης κατάληψης, η οποία δεν αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του «Η κίνησή µας αυτή δεν απαλλάσσει την ελληνική και καµία άλλη κυβέρνηση από την υποχρέωση να προβεί η ίδια άµεσα σε κινήσεις στέγασης και προστασίας όλων των προσφύγων.» solidarity2refugees 22/04/16 και «Δεν υποκαθιστούµε το κράτος, δεν κάνουµε τη δουλειά του. Είµαστε το κίνηµα αλληλεγγύης και απαιτούµε από το κράτος να κάνει τη δουλειά του αναφορικά µε τους πρόσφυγες. Αλλά ακόµα και αν την κάνει θα συνεχίσουµε να είµαστε το κίνηµα αλληλεγγύης µε δράση στους δρόµους, στα συνδικάτα, στις γειτονιές και θα επιδιώκουµε τη συνύπαρξη ντόπιων και προσφύγων» solidarity2refugees 26/04/16 27 Σούζας 2008:11, όπως παρατίθεται στο Σιατίτσα 2014:270 28 Όσο αφορά τη σχέση της Πρωτοβουλίας µε τα ΜΜΕ, ανάρτησαν σχετική ανακοίνωση µετά την συνέντευξη τύπου, καθώς δέχτηκαν κριτική από άλλες κινηµατικές οµάδες, όπου αναγνωρίζαν το χειραγωγικό ρόλο των ΜΜΕ ταυτόχρονα όµως µε “την ανάγκη διάδοσης των ιδεών της κατάληψης”, µε σκοπό “µια ευρύτερη απεύθυνση” και την αποφυγή “τηλέ-µυθοπλασίας”. solidarity2refugees 29/04/16

26

φαινοµένου, ακόµα και αν έχει επηρεαστεί από αυτό. Ο πρώτος αποτελείται από τις πολιτικές καταλήψεις στέγης, που βασική λειτουργία τους έχουν αυτή του κοινωνικού στεκιού, ενώ ο δεύτερος από τις καταλήψεις στέγης που προκύπτουν λόγω ανάγκης λύσης του στεγαστικού προβλήµατος ευάλωτων τµηµάτων του πληθυσµού. Οι πολιτικές καταλήψεις έχουν κοινό υποκείµενο, το πολιτικοποιηµένο ον, είτε µε αυτόν τον τρόπο προσδιορίζεται ο φοιτητής, ο άνεργος, ο άστεγος, ο µετανάστης, ο πρόσφυγας, ο µη έχων κάποιας ταυτότητας πέραν της πολιτικής και ο οποίος προσπαθεί να ξεφύγει από τις µικροαστικές συνθήκες ζωής. Σε αυτές, κατηγορείται η απολιτικοποίηση των καταλήψεων που έχουν σαν µοναδικό στόχο την ανακούφιση του στεγαστικού, κυρίως σαν µέσο αποσυµπίεσης από το αγωνιστικό κίνηµα. Από την άλλη µεριά, είναι οι καταλήψεις στέγης των ευπαθών κοινωνικά οµάδων, στις οποίες διαµένουν άτοµα που χρήζουν άµεσης στεγαστικής ανακούφισης, αλλά εκεί ο προβληµατισµός έγκειται στο πως και ποιος ορίζει κάποια µερίδα ατόµων ως ευπαθή. Η επιλεκτική κρατική καταστολή λειτουργεί µε τρόπο παρόµοιο µε εκείνο της χύτρας, που την στιγµή που αρχίζει το σφύριγµα της βαλβίδας ασφαλείας, στο σηµείο βρασµού, απελευθερώνεται η κατάλληλη ποσότητα αέρα για να συνεχίσει το περιεχόµενο τη βράση του. Με αυτόν τον τρόπο, όταν κρίνεται απαραίτητο κάποιες καταλήψεις θεωρούνται αναγκαίες, διατηρώντας τον “ανθρωπιστικό” χαρακτήρα της εκάστοτε κυβέρνησης, π.χ. η συνέχεια της λειτουργίας του City Plaza, παρ’ όλο το ιδιοκτησιακό καθεστώς του και την διαρκή διεκδίκηση της ιδιοκτήτριας της ιδιοκτησίας της, σε αντίθεση µε την έντονη καταστολή στην περίπτωση της άτυπης κατάληψης του Εφετείου της Σωκράτους, στο οποίο διέµεναν κυρίως µετανάστες και τοξικοµανείς. Ο προβληµατισµός δεν έχει απεύθυνση το κράτος αλλά τις πολιτικές καταλήψεις και το µεγαλύτερο τµήµα των πολιτών. Οι µεν πολιτικές καταλήψεις, ενώ καταδικάζουν την στάση του κράτους απέναντι στις οµάδες που χρήζουν άµεσης στεγαστικής ανακούφισης, παραµένουν εν µέρει µακριά από αυτές. Οι πολίτες δε, αποδέχονται την αυτοοργάνωση και την αυτονοµία σε συγκεκριµένες µόνο περιπτώσεις όπου είναι πιο εµφανής η µαζικότητα του προβλήµατος. Αυτό φέρει σαν αποτέλεσµα όµως, να µην γίνεται ξεκάθαρο ποιες είναι οι προϋποθέσεις που οδηγούν σε µια θεώρηση της κατάληψης ως µιας πράξης δικαιοσύνης που άπτεται εκείνης της νοµιµότητας, ένα ερώτηµα που αν και είναι άνευ σηµασίας για τις πολιτικές καταλήψεις, οφείλει να απασχολήσει τους πολίτες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βα ου, Ντ και Μαντουβ λου, Μ (2001) Επιλεκτικ αναδροµ στη µελ τη της π λης «µετ το 1968», Σ γχρονα Θ µατα, 76-77, στο Σιατίτσα, Δ (2014), Αιτ µατα για το δικαίωµα στην κατοικία στις πόλεις της Ν τιας Ευρ πης: ο λόγος και ο ρόλος των κοινωνικών κινηµάτων, Διδακτορική Διατριβή, ΕΜΠ, 257 Βαρελίδου, Ε και Μιχαήλ, Ξ, 2013 Η «πόλη των αστέγων» – Θεωρητική διερεύνηση / Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης, Ερευνητική Εργασία, ΑΠΘ, https://akea2011.com/2014/03/04/ ipolitonastegon Εµµανου λ, Δ, Ζακοπουλου, Ε, Καυταντζογλου, Ρ, Μαλουτας, Θ, και Χατζηγιαννη, Α (2008) Κοινωνικο και Χωρικο Μετασχηµατισµο στην Αθ να του 21ου Αι να, ΕΚΚΕ Μελ τες 9 Μαλούτας, Θ και Σπυρέλλης, Σ (2016) Κενές κατοικίες, http://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/ κενές-κατοικίες/ Παπακώστα, Μ (2004) Το άσυλο της κατοικίας και το δικαίωµα στην κατοικία (άρθρα 9 παρ. 1 εδ. α και 21 παρ. 4 του Συντάγµατος, Μεταπτυχιακή Εργασία, ΕΚΠΑ Σιατίτσα, Δ (2014), Αιτ µατα για το δικαίωµα στην κατοικία στις πόλεις της Ν τιας Ευρ πης: ο λόγος και ο ρόλος των κοινωνικών κινηµάτων, Διδακτορική Διατριβή, ΕΜΠ Σκραπαρλής Α. (2013) Σύγχρονο αστικό τοπίο, δηµόσιος χώρος και άστεγοι, Μεταπτυχιακή Διατριβή, ΑΠΘ Σούζας, Ν (2008) Αντιεξουσιαστικ κίνηµα και µορφές συλλογικής δράσης: το παράδειγµα των καταλήψεων στέγης στην Ελλ δα, Διπλωµατικ εργασία, ΕΜΠ, στο Σιατίτσα, Δ (2014), Αιτ µατα για το δικαίωµα στην κατοικία στις πόλεις της Ν τιας Ευρ πης: ο λόγος και ο ρόλος των κοινωνικών κινηµάτων, Διδακτορική Διατριβή, ΕΜΠ, 270 Σούζας, Ν (2015), Σταµάτα να µιλάς για θάνατο µωρό µου, Ελευθεριακές Εκδόσεις Ναυτίλος ΜΠΡΟΣΟΥΡΕΣ/ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ/ΆΡΘΡΑ C/kr mel και Merry (2005) Μεταξ διαθλασµένου βέλους και ευθείας γραµµής, εκδόσεις primitive, https://athens.indymedia.org/post/1080797/ Συλλογικό έργο (2008) Η ανάγκη της στέγασης και η λύση της κατάληψης ως µέσο επαναστατικής πράξης, µπροσο ρα µελών της κατάληψης LIBERTATIA, Θεσσαλον κη, https:// www.anarxeio.gr/files/pdf/Libertatia_H_anagkh_ths_stegashs_2008_BR.pdf Συλλογικό έργο (2007) Μετανάστευση µια ευκαιρία (;) για το κεφάλαιο - το παράδειγµα της Ελλάδας και η πρόσφατη προσφυγική κρίση, Προλεταριακή συλλογικότητα Υπόγεια Σήραγγα, Αθήνα, https://www.anarxeio.gr/files/pdf/ypogeia-suragga-broschure.pdf Bush, W G (15/10/02) Remarks at the White House Conference on Minority Homeownership, http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=73152 Καλαµαρ ς, Π (2011) Για τις καταλήψεις στέγης και τα κοινωνικά κέντρα στέκια στην Αθ ναΠρ χειρος οδηγός για περαιτέρω συζήτηση, https://ngnm.vrahokipos.net/index.php/κατηγορίεςάρθρων/ελλαδική-αναρχική-ιστορία/445-2012-04-23-10-52-50

ά

ή

ή

ώ

ί

ό

έ

ό

έ

ώ

ώ

ή

ή

ό

ή

ή

ή

ί

ύ

ό

ύ

ά

ώ

ά

ί

ή

έ

ό

ί

ά

ύ

ή

ϋ

ΐ

ό

Αγνώστου Συγγραφέα (22/11/2011) Κοινωνική κατάληψη: «Επιβίωση», συνέντευξη, εφηµερίδα Ρήξη Φ. 79, http://ardin-rixi.gr/archives/2405 Ευάγριος Αληθινός (04/13) Η µικρή-µεγάλη ιστορία των καταλήψεων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη - Δηµιουργώντας χώρους ελεύθερους, συνύπαρξης, αυτονοµίας και ισότητας, εφηµερίδα Άπατρις, φ.21, https://anarxeio.gr/files/pdf/Apatris21_2013-04.pdf

ΠΡΟΚΗΡΥΞΕΙΣ (17/01/16) Προκήρυξη της κατάληψης στέγης µεταναστριών/τών Ορφανοτροφείο, Θεσσαλονίκη ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

http://solidarity2refugees.gr/ https://www.feantsa.org/en https://athens.indymedia.org/