POGRANICZA. Dźwiękowe zapisy terenowe

Mazury 2019

Pogranicza.

Dźwiękowe zapisy terenowe KATARZYNA JANKOWSKA

TERMINOLOGIA Akustyka – dział fizyki i techniki obejmujący zjawiska związane z powstawaniem, propagacją i oddziaływaniem fal akustycznych. Ze względu na różnorodność działów akustyka jest obecnie traktowana jako nauka interdyscyplinarna obejmująca oprócz akustyki ogólnej, zajmującej się zagadnieniami podstawowymi, również szereg działów akustyki stosowanej, zajmujących się praktycznym zastosowaniem zjawisk akustycznych.

Do działów akustyki należą między innymi: ++geoakustyka dzieląca się na akustykę podwodną, akustykę morza oraz akustykę atmosferyczną, hydroakustyka zajmująca się propagacją fal akustycznych w wodzie oraz astroakustykę zajmującą się sprężystymi własnościami materii gwiazd, rolą fal akustycznych w procesach powstawania i rozwoju gwiazd oraz procesami wewnątrzgwiazdowymi ++akustyka słuchu dzieląca się na psychoakustykę (akustykę psychologiczną), zajmującą się zjawiskami percepcji dźwięku oraz akustykę fizjologiczną zajmująca się fizjologią układu słuchowego ++akustyka foniczna, obejmująca zakres częstotliwości słyszalnych przez człowieka. Akustykę foniczną można z kolei podzielić na akustykę mowy, akustykę muzyczną, akustykę cybernetyczną, elektroakustykę, akustykę wnętrz dzielącą się z kolei na akustykę architektoniczną i budowlaną, akustykę urbanistyczną oraz akustykę środowiska ++akustyka przemysłowa – wibroakustyka ++akustyka okrętowa ++bioakustyka zajmująca się wpływem fal akustycznych na organizmy żywe i akustyka biomedyczna zajmująca się zastosowaniem fal akustycznych w medycynie ++elektroakustyka ++akustyka kryminalna, której przedmiotem jest analiza sygnałów akustycznych (głównie ich nagrań) na potrzeby sądownictwa. W obrębie zainteresowań akustyki przestępstwa znajdują się między innymi: badania fonoskopijne, identyfikacja i autentyzacja mówców, weryfikacja autentyczności nagrań oraz identyfikacja zdarzeń akustycznych zarejestrowanych na nośniku dźwięku.

Akustyczna fala powierzchniowa (AFP) - (ang. surface acoustic wave) to fala mechaniczna propagująca się wzdłuż powierzchni podłoża sprężystego graniczącego z próżnią lub innym ciałem sprężystym i zanikająca, zwykle w sposób wykładniczy, w głąb tego podłoża.

Fale akustyczne są podłużnymi falami mechanicznymi, które mogą rozchodzić się w ciałach stałych, cieczach i gazach. Zaburzenie, będące falą akustyczną polega na chwilowych zmianach gęstości ośrodka wskutek czego powstają chwilowe różnice ciśnień. Ze względu na częstotliwość fale akustyczne dzielimy na następujące rodzaje: ++Fale dźwiękowe, to fale które działając na ludzkie ucho i mózg wywołują wrażenie słyszenia.

Zakres częstotliwości tych fal to od 16Hz do 20kHz ++Fale ultradźwiękowe, to niesłyszalne dla człowieka fale akustyczne o częstotliwości większej od 20 kHz ++Fale infradźwiękowe są to niesłyszalne dla człowieka fale akustyczne o częstotliwości mniejszej od 16 Hz

Prędkość rozchodzenia się fali akustycznej zależna jest od właściwości sprężystych ośrodka.

Dźwięki znacznie szybciej rozchodzą się w wodzie i ciałach stałych niż w powietrzu. prędkości dźwięku dla kilku ośrodków w warunkach normalnych (temperatura 20°C, ciśnienie normalne): -stal – 5100 m/s, beton – 3800 m/s, woda – 1490 m/s, powietrze – 343 m/s Cień akustyczny - to obszar do którego nie dochodzi dźwięk. Na zasadzie działania cienia akustycznego oparta jest budowa ekranów akustycznych chroniących np. mieszkańców domów przy bardzo ruchliwych arteriach komunikacyjnych.

Pejzaż dźwiękowy (soundscape) - to nasze środowisko akustyczne wraz z całym jego kontekstem – percepcyjnym, geograficznym, społecznym. Według R. M. Schafera nasze środowisko akustyczne jest zanieczyszczone, a przyzwolenie kultury zachodniej na prymat postrzegania wizualnego hamuje naszą wrażliwość na dźwięk. Wobec powyższego Kanadyjczyk proponuje proces „czyszczenia uszu” jako zestaw praktycznych ćwiczeń – spacery oparte na skoncentrowanym słuchaniu przy wykluczeniu zmysłu wzroku, naśladowanie usłyszanych dźwięków czy prowadzenie audio-pamiętników – to tylko niektóre z nich. Stosowanie owych praktyk winno wspomóc naszą kulturę słuchową i wyczulić nas na audialną estetykę miejsc, w których przebywamy. Tak więc percepcja pasywna, do której przyzwyczaja nas powszechny „muzak” – marketingowa muzyka tła – powinna ustąpić na rzecz aktywnego i świadomego odbioru. landscape – doświadczać przez widzenie (oko) soundscape – doświadczać przez słuchanie (ucho) Po raz pierwszy termin „pejzaż dźwiękowy” został użyty przez Alvina Luciera w książce „A New Soundscape” (1965). Te idee zapoczątkowały zainteresowanie dźwiękiem otoczenia w szerokim ujęciu. Ruch ten zainicjował kanadyjski kompozytor Raymond Murray Schafer, który założył stowarzyszenie World Soundscape Project, mające na celu realizację nagrań terenowych, analizę środowisk dźwiękowych oraz edukację. Głównym celem stowarzyszenia była refleksja nad fenomenem dźwięku, zaniedbywanym w „kulturze obrazu”. Działacze skupieni wokół World Soundscape Project za pomocą ćwiczeń „czyszczenia uszu” (ear cleaning), pragnęli doprowadzić do podniesienia „komeptencji sonologicznej” (sonological competence) w społeczeństwie.

Kultura europejska w centrum stawia oko. Porządkujemy przestrzeń używając wizualnych znaków i symboli. Gdzie jest miejsce dla dźwięku w “porządku” zmysłów, dzięki którym poznajemy świat? Jeśli zaczniemy nasłuchiwać, analizować pejzaż dźwiękowy okazać się może, że - podobnie jak w obrazie malarskim - istnieje w nim wiele planów wraz z tłem, że istnieją dźwięki stałe i incydentalne, ciche i bardzo głośne, dominujące oraz prawie niesłyszalne.

Murray Schafer – propagator badania pejzażu dźwiękowego, dla uchwycenia różnic w dźwiękach krajobazu wprowadza następujący podział: – keynote sounds – dźwięki dominujące, wszechobecne, które ustalają relacje wobec innych, obecnych dźwięków pejzażu dźwiękowego – sound signals – dźwięki, na które zwraca się szczególną uwagę (np. syreny, dzwony, alarm) – soundmarks – charakterystyczne dla danego miejsca dźwięki orientacyjne, mające szczególną wartość dla danej społeczności – sound events – zdarzenia dźwiękowe (np. ostrzegawcze), najmniejsza część krajobrazu dźwiękowego

Schafer wprowadził dodatkowo pomocnicze określenia – środowiska „hi-fi” oraz „lo-fi”, opisujące pejzaż dźwiękowy. Ten pierwszy – „hi-fi” to zrównoważony dźwiękowo krajobraz, zachowujący zbalansowane proporcje między dźwiękami, możliowściami poznania ich źródła np. las, jezioro, pole, łąka – miejsca oddalone od źrodeł dźwięku emitującyh hałas. Środowisko „lo-fi” to obszar nadmiernego występowania hałasu, wzmocnionego i stałego szumu, który nie pozwala nam na odczytanie poszczególncyh dźwięków – centrum handlowe w godzinach szczytu, roboty drogowe, ruchliwa ulica w mieście. Cywilizacja podnosi coraz wyżej poprzeczkę emitowania hałasu. Sporo zależy od naszych uszu, stąd też potrzeba (wg Schafera) czyszczenia ich i strojenia Propozycją Schafera jest próba świadomego korzystania ze zmysłu, który pozwala nam na odbiór, odczytanie i zrozumienie sygnału dźwiękowego. Obraz dźwiękowy nie zamyka się w raz danej formule - modyfikuje się, ewoluuje; powstają ciągi, wariacje, kombinacje dźwięków - pejzaż dźwiękowy staje się żywy, zmienny. Jesteśmy słuchaczami-odbiorcami, ale jednocześnie i twórcami.

Koncepcja Raymonda Murraya Schafera jest wyzwaniem do głębszego myślenia o dźwiękowym otoczeniu (ekologia dźwięku). Studiowanie przestrzeni pejzażu dźwiękowego to początek świadomego uczestnictwa, kreowania i odbioru całego świata dźwięków. Kiedy oglądmy świat w danym fragmencie – uczestniczymy w „malowaniu” obrazu. Kiedy słuchamy danego otoczenia – uczestniczymy (słuchamy), ale i tworzymy utwór, utkany ze wszystkich otaczających nas dzwięków.

Pejzaż dżwiękowy jest możliwością w poznaniu „muzyki świata”. w poznaniu „muzyki świata”. „W miarę jak myśl ludzka narzuca niewolę siłom przyrody, skracają się odległości. Świat się zmniejsza, a zwiększa się widnokrąg i słuchokrąg człowieka. Zmienia się to, co można by nazwać czuciem świata”.

Tadeusz Peiper Field recording – nagrania terenowe; rejestrowanie dźwięków otoczenia, poza studiem Falowód akustyczny – „kanał” w przestrzeni służący do prowadzenia fal akustycznych.

Hydrolokacja – dziedzina techniki zajmująca się sposobami wykrywania i określania pozycji obiektów podwodnych za pomocą fal akustycznych.

Dźwięk - jest złożeniem pewnej liczby tonów. Dźwięk jest falą periodyczną, ale nie sinusoidalną.

Każdy dźwięk można rozłożyć na sumę pewnej ilości tonów, czyli fal sinusoidalnych.

Wysokość dźwięku zależy od częstotliwości. Im częstotliwość większa, tym dźwięk jest wyższy.

Ton - odnosi się do fali dźwiękowej sinusoidalnej o ściśle określonej amplitudzie i częstotliwości oraz długości. Źródłem takiej fali jest drgający kamerton.

Czyszczenie uszu!

Poniżej znajduje się kilka ćwiczeń z książki R. Murraya Schafera „Poznaj dźwięk. 100 ćwiczeń w słuchaniu i tworzeniu dźwięków”, które pomogą nam w „czyszczeniu uszu”. Co to takiego? To próba rehabilitacji „zapomnianego” zmysłu słuchu. To także próba odnalezienia otaczającej nas przestrzeni na nowo i nowych z nią relacji. Ćwiczenia poniższe stwarzają nowe relacje z zastanym środowiskiem akustycznym, a co za tym idzie bardziej świadomej z nim relacji. Postarajcie się również sami stworzyć własne ćwiczenia dźwiękowe. Niektóre z ćwiczeń można wykonać samemu; inne lepiej wykonać w grupie. Ćwiczenie nr 1 Jako prawdziwą sytuację z wieloma ruchowymi dźwiękami wybierzmy róg ulicy. Przejdźmy się tam i postójmy spokojnie przez chwilę z zamkniętymi oczami. Jeśli wybraliśmy miejsce ruchliwe, większość dźwięków będzie dochodziła z bliska, czasem będą wręcz niebezpiecznie bliskie.

Jeśli nasz róg ulicy nie jest ruchliwy, będziemy słyszeli dźwięki bardziej odległe.

Oto odkrywamy, że krajobraz dźwiękowy rozszerza się lub kurczy w zależności od tego, jak wiele się w nim dzieje. To samo odnosi się w zasadzie do widzenia. Wysokie budynki ograniczają nasze pole widoczności do paru metrów, podczas gdy na wsi możemy widzieć i słyszeć na daleki dystans. Postarajcie się wysłyszeć najbardziej odległy dźwięk. Co to jest? Czy możecie ocenić jego odległość? Ćwiczenie nr 2 Chciałbym zaproponować wam założenie Dziennika Dźwięków, prowadzonego podczas pozostałych ćwiczeń. Dokonujcie wpisów codziennie – niech to będą uwagi o niezwykłych usłyszanych dźwiękach, waszych reakcjach na nie, ogólne spostrzeżenia na temat otoczenia akustycznego, co uznacie za istotne.

Oto pierwsze z brzegu pytania do twego dziennika: Jaki pierwszy dźwięk usłyszałeś dziś po obudzeniu?

Jaki ostatni dźwięk usłyszałeś wczoraj przed zaśnięciem?

Jaki dźwięk był dzisiaj najgłośniejszy?

Jaki dźwięk był dzisiaj najpiękniejszy?

Coś jeszcze do twego Dziennika Dźwięków: jakie jest najbardziej pamiętane wrażenie dźwiękowe w twoim życiu? Opisz je w kilku zdaniach. Ćwiczenie nr 3 Nikt nie wie, jak powstał język, ale jedna z teorii mówi, że zrodził się jako echo krajobrazu dźwiękowego; jest to tzw. teoria onomatopeiczna. Wszystkie nowoczesne języki mają barwne określenia na oznaczenie jakości dźwiękowych. Można opracować liczne ćwiczenia penetrujące onomatopeje językowe, zaczynając od prostej listy słów ilustrujących dźwiękiem pojęcie czy przedmiot (trzask, świst, plusk, huk, grzmot itp.) Wolę jednakże ćwiczenie polegające na wymyśleniu słów z cechami onomatopei we własnym języku.

Spróbuj wynaleźć jakieś słowa dla zilustrowania następujących rzeczy: dzwon kichnięcie mruczenie kota światło księżyca

Klasyczny przepis na spacer dźwiękowy (wg Murray'a R. Schafera) Forma zajęć: warsztaty, zajęcia w grupie Czas trwania: ok. 2 h Liczba uczestników: 15-20 osób Wiek uczestników: 7-14 lat Cel warsztatu: Celem nadrzędnym warsztatów jest próba uchwycenia i zapisania, zanalizowania pejzażu dźwiękowego najbliższej przestrzeni, a co za tym idzie - lepsze zrozumienie całości otaczającego nas świata. Świadoma ingerencja w sferę dźwiękową i próba jej artystycznej interpretacji. Nasłuchiwanie, skupienie na dźwięku wymaga czasu i ćwiczeń („czyszczenia uszu”), a przez agresywną wizualnie kulturę medialną wydaje się nam wciąż spychane na margines. Dlatego częścią naszych warsztatów jest spacerowanie w terenie otwartym z wyłączeniem zmysłu wzroku. ĆWICZENIA WPROWADZAJĄCE: Ćwiczenie nr 1: Siadamy w kręgu, dość blisko siebie. Osoba prowadząca ćwiczenie trzyma w rękach czystą, białą kartkę „ksero” formatu A4. Jej zadaniem jest przekazanie trzymanej kartki osobie obok bez wywołania jakiegokolwiek dźwięku. Nad bezszelestnym procesem przekazania kartki czuwa cała grupa. Kartka przekazywana jest z rąk do rąk, aż do zrealizowania pełnego okrążenia. Czy proces okazał się być bezgłośny? Czy istnieje cisza? Porozmawiajcie o tym. Ćwiczenie nr 2: Wciąż siedzimy w kręgu, dość blisko siebie. Osoba prowadząca ćwiczenie trzyma w rękach czystą, białą kartkę ksero formatu A4. Tym razem jej zadaniem jest wydobycie unikalnego dźwięku przy jej wykorzystaniu. Liczy się oryginalności i kreatywność. Kartka jest instrumentem. Uwaga! Dźwięki nie mogą się powtarzać.

SPACER DŹWIĘKOWY, czyli spacer ze słuchaniem to forma grupowej przechadzki z intencją słuchania dźwięków otoczenia. Idziemy, najlepiej w grupie, ale gęsiego, utrzymując takie odstępy między sobą, aby nie słyszeć kroków osoby idącej przed nami. Osoba prowadząca wybiera drogę. To chyba jedyne zasady, a z uwagi na to, że człowiek słucha bez przerwy - reszta wydarza się sama. Robimy pętle około 15 min i wracamy do sali.

LISTY DŹWIĘKÓW: Po powrocie do klasy/ sali siadamy w okręgu; każdy tworzy indywidualną listę dźwięków, które usłyszał podczas spaceru. Wszyscy starają się przypomnieć sobie wszystkie odgłosy, nazwać i określić jak najwięcej dźwięków.

GRUPOWANIE, KLASYFIKACJA DŹWIĘKÓW: Staramy się pogrupować zapisane uprzednio dźwięki w 4 kategorie. Jeśli jakiś dźwięk, naszym zdaniem, wytworzyła przyroda/natura - oznaczamy go literą N, jeśli motorem tego dźwięku była technika/ technologia - oznaczamy go literą T, jeśli natomiast twórcą dźwięku był człowiek –stawiamy literkę C. Jeśli na liście występują dźwięki wydane osobiście przez autora spisu -oznaczamy je literą X. Odczytujemy na forum listy dźwięków, zaznaczając ich przyporządkowanie do odpowiednich grup. Mogą pojawić się wątpliwości - do jakiej grupy przyporządkować dany dźwięk - czas na dyskusję.

ONOMATOPEJE: Każdy wybiera ze swojej listy dwa dźwięki i stara się je zaprezentować po kolei grupie w formie dźwiękowej, używając jedynie głosu i ust. Nie informuje grupy jakie to dźwięki, tak aby reszta uczestników mogła zgadywać i nazwać je. Każdy po kolei prezentuje wybrane dźwięki, poz stałe osoby zgadują. Mogą być to nieobecne na co dzień w mowie i języku, wymyślone na poczekaniu abstrakcyjne grupy sylab lub wymyślone wyrazy dźwiękonaśladowcze - onomatopeje. Można spróbować zapisać je również na tablicy na przykład w formie poematu poezji konkretnej lub w postaci graficznej przy użyciu projektora multimedialnego. Rozwinięciem ćwiczenia jest wykonanie i wycięcie onomatopeicznych szablonów.

Udanego eksperymentowania!

Do usłyszenia!!

Mazury to kraina historyczna oraz etnograficzna położona na północnym wschodzie Polski.

Geograficznie jest część Pojezierza Mazurskiego a także Iławskiego. Mazury są położone w woj. warmińsko-mazurskim.

Ostatnie zlodowacenie mające miejsce około 14000-15000 lat temu ukształtowało krajobraz Mazur. Teren jest pagórkowaty, z wieloma jeziorami, rzeczkami i strumykami. Około 30% powierzchni Mazur pokrywją lasy. Na północy Mazur przeważają grądy a na południu możemy ogłądać bory sosnowe oraz mieszane.

Nazwa Mazury została wprowadzona przez władze pruskie w XIX wieku. "Rzeczownik Mazur pochodzi od przedrostka maz- (brudzić, smolić, mazać) – pierwotnie słowo maź, oznaczało smołę i dziegć, pochodzi od zamieszkujących tutejsze lasy smolarzy – do którego dodano przyrostek -ur."

W dawnej polszczyźnie Mazur to mieszkaniec Mazowsza i z tym należy wiązać pochodzenie słowa Mazury. Z Mazowsza w dawnych czasach napływało na teren Mazur bardzo wiele osób, które się tu osiedlały. Mieszkańcy Mazur byli w większości z wyznania protestantami a dokładniej luteranami, którze władali jednak językiem polskim.

Mazury nazywa się Krainą tysiąca jezior ale na Mazurach jezior jest ponad dwukrotnie więcej.

Krajobraz regionu Wielkich Jezior Mazurskich - krainy lasów i jezior - wyróżnia się na tle pozostałych regionów przyrodniczych Polski. To największy w Polsce zespół jezior połączonych systemem kanałów i mają wyrównany poziom wód na wysokości 116m. Wody z jezior odpływają w dwóch kierunkach - za pośrednictwem Węgorapy wypływającej z jeziora Mamry do Pregoły oraz za pośrednictwem Pisy wypływającej z jeziora Roś do Wisły.

Mazurzy w większości byli protestantami i wraz z reformą narodziła się odrębność tej krainy poneiważ religia stała się głównym kryterium ludności która zamieszkuje te tereny. Warmia była natomiast katolicka i do 1772 roku wchodziła w skład Polski a reszta kraju była protestancka.

Mazury nigdy nie stanowiły odrębnej jednostki administracyjnej pod jakimkolwiek względem - Warmia natomiast tak. Nie da się więc jednoznacznie ustalić granic Mazur. Mazurzy to w skrócie Prusacy, protestanci a ich język to Polski lub mazurski. Ich germańska asymilacja miała miejsce do roku 1945 a potem większość z nich wyjechała do Niemiec. Dzisiaj rdzennych Mazurów jest na Mazurach około 3000.

"We współczesnej branży turystycznej określenie Mazury rozszerzyło swoje znaczenie: wszędzie, gdzie na północnym wschodzie Polski występują jeziora, pagórki i lasy, mówi się o Mazurach."

PTAKI Wielkie Jeziora Mazurskie są ciekawym i bogatym siedliskiem najróżniejszych ptaków. Nad brzegami jezior oraz na bagnach gnieżdżą się liczne gatunki ptaków wodnych i błotnych. Spotkać tu można płaskonosa (Anas clypeata), perkoza dwuczubego (Podiceps cristatus), łyskę (Fulica atra) oraz mewę smieszkę (Larus ridibundus). W trzcinowiskach gnieździ się bąk (Botaurus stellaris), bączek (Ixobrychus minutus), wodnik (Rallus aquaticus). Licznie występują kormorany (Phalacrocorax carbo) i czaple (Ardea cinerea). Typowym gatunkiem jeziornym jest łabędź niemy (Cygnus olor), którego duża kolonia znajduje się na jeziorze Łuknajno. Gniazduje rzadki bocian czarny (Ciconia nigra), czajki (Vanellus vanellus), bekasy (Gallinago media), bataliony (Philomachus pugnax). Na śródleśnych bagnach spotkać można żurawia (Grus grus). Na uwagę zasługują również występujące na tym obszarze ptaki drapieżne. Z rzadkich gatunków należy wymienić gnieżdżące się tutaj: kania czarna (Milvus migrans) i rdzawa (Milvus milvus), orlik krzykliwy (Aquila pomarina) oraz bielik (Haliaeetus albicilla).

?

HAŁAS Oto 6 rodzajów hałasów futurystycznej orkiestry wg Luigiego Russolo: 1. ryki, grzmoty, wybuchy, trzaski, huki, łoskoty; 2. gwizdy, syki, prychnięcia; 3. szepty, mruczenia, mamrotania, chrąknięcia, bulgotania; 4. zgrzyty, skrzypnięcia, szelesty, brzęczenia, dzwonienia, szurania; 5. odgłosy wydawane przy bębnieniu w metal, drewno, skórę, kamienie, ceramikę itp.

6. głosy ludzi i zwierząt, krzyki, wrzaski, jęki, zawodzenia, wycie, śmiechy, łkania Jak mogłyby brzmieć onomatopeje dla wybranych „grup hałasu”?

1.

2.

3.

4.

5.

6.

PAMIĘĆ DŹWIĘKOWA Pamięć dźwiękowa – topojęcie z zakresu antropologii dźwięku. Rodzaj „biografii dźwiękowej” – kiedy wracamy myślami do pierwszej znanej muzyki, nasuwają się nam bardzo różne skojarzenia: głos matki, pierwszy szkolny taniec, muzyka w samochodzie, w kinie, w teatrze – wówczas możemy mówić o pamięci dźwiękowej, o początkach słuchania.

Pamięć dźwiękowa to również uczucia, które występują, kiedy słyszymy znaną nam już muzykę lub dźwięki oraz to, jak je zapamiętujemy. Związki dźwiękowej strony rzeczywistości z wyobrażeniami na jej temat zmieniają się w zależności od społeczeństwa oraz kontekstu kulturowego.

Jakie dźwięki kojarzą Ci się z czasem dzieciństwa? Które szczególnie zapamiętałeś/ zapamiętałaś i dlaczego?

?

Pogranicza.

Dźwiękowe zapisy terenowe zrealizowano w ramach Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

MAZURY 2019