Naturfag Naturfag
GRUNNBOK • NYNORSK
Tove Haugsland
Stian Hermann Røst
Naturfag
GRUNNBOK • NYNORSK
Tove Haugsland
Stian Hermann Røst
Dette er ei bok i naturfag. Naturfag er eit viktig fag fordi du lærer om deg sjølv og kroppen. Du lærer òg om livet i naturen.
Du blir kjent med desse menneska i GRIP naturfag. Dei kjem frå forskjellige land. Det nye heimlandet deira er Noreg.
Namn: Ayan Aden
Alder: 40
Kjem frå: Somalia
Namn: Kabir Ravani
Alder: 52
Kjem frå: Pakistan
Namn: Samira Saleh
Alder: 27
Kjem frå: Syria
Namn: Yonas Dawit
Alder: 22
Kjem frå: Eritrea
Namn: Ibrahim Saleh
Alder: 32
Kjem frå: Syria
1 Kroppen
Dette skal vi lære om:
y Kva er ein kroppsdel?
y Kva heiter dei viktigaste kroppsdelane?
y Korleis samarbeider kroppsdelane?
Snakk saman
1 Kva gjer mannen på bildet?
2 Korleis klarer han å gjere dette?
3 Kan du namnet på nokre kroppsdelar?
4 Kva kroppsdelar har vi to av?
Kroppsdelar
Kroppen har mange kroppsdelar. Nokre kroppsdelar er store, og nokre er små. Kroppsdelane har forskjellige namn og forskjellige oppgåver.
Utanpå kroppen
Vi kan sjå kroppsdelane utanpå kroppen. Kroppsdelane utanpå kroppen har forskjellige oppgåver.
Vi høyrer med øyra.
Vi ser med auga
Vi snakkar og et med munnen
Vi går med beina
Vi pustar og luktar med nasen.
Vi løftar med armane
Vi tissar med kjønnsorganet.
Inni kroppen
Vi kan ikkje sjå kroppsdelane inni kroppen. Kroppsdelane inni kroppen har forskjellige oppgåver.
Hjernen bestemmer over kroppen.
Blodet går rundt i kroppen fordi hjartet jobbar. Lungene gir kroppen luft.
Magen og tarmen deler opp maten vi et.
Skjelettet held kroppen oppe.
OPPGÅVER
Leit i teksten
1 Kva kroppsdel bruker vi når vi går?
2 Kva kroppsdel bruker vi når vi ser?
3 Kva kroppsdel lagar tiss?
4 Kva kroppsdel gir kroppen luft?
Snakk saman
5 Kva kroppsdelar er store?
6 Kva kroppsdelar er små?
7 Kva kroppsdelar må vi ha for å leve?
Vi kan bevege oss når musklane jobbar. Nyrene lagar tiss.
Kroppsdelane samarbeider
Kroppsdelane jobbar saman. Dei samarbeider slik at vi kan bevege oss, puste, snakke, ete og leve.
Vi har to armar. Når vi jobbar, bruker vi armane. Armane beveger seg når musklane og skjelettet samarbeider. Armen har ei hand med fem fingrar.
Vi har to bein. Når vi går og spring, bruker vi beina. Beina beveger seg når musklane og skjelettet samarbeider. Vi bøyer beina i hoftene og i knea. Eit bein har ein fot med fem tær.
Hals Nakke
Rygg
Hofte
Lår
Fot
Tå
Rumpe
Legg
Bryst
Skulder
Arm
Hand
Finger
Kjønnsorgan
Mage
Der beina begynner, er kjønnsorganet. Kjønnsorganet til kvinner og menn er forskjellige. Vi bruker kjønnsorganet når vi tissar, og når vi har sex. Vi har sex fordi det er godt. Nokre gonger har menneske sex fordi dei vil lage barn.
Inni brystet og magen er det mange viktige kroppsdelar. Skjelettet beskyttar dei viktige kroppsdelane.
Kne
Lunger
Hjarte
Inni brystet er det to lunger. Når vi pustar, kjem det luft ned i lungene. I lungene går lufta inn i blodet i kroppen. Inni brystet ligg òg hjartet. Hjartet sender blod til kroppen. Blodet tar med seg mat og luft til heile kroppen. Vi døyr når hjartet stoppar.
Vi pustar mykje, og hjartet jobbar hardt når vi går i lange trapper. Hjartet jobbar ekstra mykje når vi spring og jobbar hardt. Det er ikkje farleg.
OPPGÅVER
Leit i teksten
1 Kor mange fingrar er det på ei hand?
2 Kvifor har vi lunger?
3 Kvifor har vi hjarte?
4 Kva skjer når hjartet stoppar?
5 Kor mange tær er det på ein fot?
6 Kva bruker vi kjønnsorganet til?
Snakk saman
7 Sjå på bildet på førre sida. Kva kroppsdelar samarbeider når Ayan sit?
8 Kan du kjenne at hjartet jobbar?
9 Når jobbar hjartet ditt fort?
10 Kva gjer lungene i kroppen?
Sansane
Vi har fem sansar. Vi bruker sansane når vi luktar, smaker, høyrer, ser og føler. Sansane finn ut kva som skjer rundt oss. Sansane gir informasjon til kroppen.
I ansiktet er øyra, auga, nasen og munnen. Hud har vi på heile kroppen.
Vi høyrer med øyra.
Vi ser med auga.
Vi
Vi smaker med tunga.
føler med huda.
Vi luktar med nasen.
Øyre
Vi har to øyre på sida av hovudet. Øyra bruker vi til å høyre. Vi høyrer når lyd kjem inn i øyra våre.
Veldig høg lyd kan øydelegge høyrselen.
Nokre unge menneske og mange eldre menneske har dårleg høyrsel. Når vi høyrer dårleg, kan høyreapparat hjelpe oss.
Auge
Vi har to auge i ansiktet. Vi bruker auga til å sjå med.
Augebryn
Augelokk
Augevipper
Utanpå auget er det augelokk. Augelokka kan vi opne og lukke. Når vi søv, lukkar vi augelokka. Augelokket beskyttar auget.
Augelokka har augevipper. Augevippene er små hår. Dei beskyttar auga mot støv og skit.
Augebryn er over auget. Augebryn er hår. Augebryna beskyttar auga mot vatn. Vatnet renn ikkje ned i auga.
Auga er alltid våte. Auga lagar alltid tårer. Tårene vaskar auga. Vi lagar mykje tårer når vi græt.
Menneske har forskjellig farge på auga. Vi kan ha brune, blå eller grøne auge.
Mange unge og eldre menneske ser dårleg. Dei kan bruke briller for å sjå godt.
Leit i teksten
1 Kva bruker vi øyra til?
2 Kvifor bruker nokre menneske høyreapparat?
3 Kva bruker vi auga til?
4 Kvifor bruker nokre menneske briller?
Snakk saman
5 Kva er eit ansikt?
6 Kva farge har du på håret?
7 Kva farge har du på auga?
Yonas høyrer dårleg
Yonas går på førebuande opplæring for vaksne. Han sit bak i klasserommet. Det er vanskeleg å høyre når læraren snakkar. Yonas synest at læraren må snakke høgare. Dei andre deltakarane i klassen høyrer det læraren seier. Læraren trur at Yonas høyrer dårleg. Ho seier at Yonas må sitte framme i klasserommet. Ho seier at Yonas må gå til legen. Yonas går til legen.
Hos legen
Y onas : Hei!
L egen : Hei! Kva kan eg hjelpe deg med?
Y onas : Eg treng hjelp. Eg kan ikkje høyre kva læraren seier.
L egen : Kanskje du har nedsett høyrsel? Kan eg få sjå inn i øyra dine?
Y onas : Kva ser du?
L egen : Øyra dine er reine. Eg ser ikkje noko gale, men du kan få hjelp av ein øyrespesialist. Ein øyrespesialist er ein lege som kan mykje om øyre. Om nokre veker får du eit brev. I brevet står det når du skal komme til spesialisten.
Tilbake på skolen
Nokre veker seinare har Yonas vore hos øyrespesialisten. Yonas kjem på skolen. Han har to nye høyreapparat. Yonas går bort til læraren.
Y onas : God morgon, lærar!
L ærar : God morgon, Yonas!
Y onas : Sjå, no har eg fått høyreapparat.
L ærar : Så bra! Dei er veldig små. Eg kan nesten ikkje sjå dei.
Y onas : Legen seier at det er viktig å høyre godt når eg skal lære norsk.
L ærar : Ja, det er viktig å høyre alle lydane. Det er lettare å seie lydane når vi kan høyre lydane.
Y onas : No høyrer eg kva vennene mine seier til meg. Det er fint.
OPPGÅVER
Leit i teksten
1 Kvar i klasserommet sit Yonas?
2 Kvifor går Yonas til legen?
3 Korleis ser høyreapparata til Yonas ut?
4 Kvifor er det viktig å høyre godt når vi skal lære norsk?
Snakk saman
5 Kva er ein spesialist?
6 Kvifor er det nokon som ikkje vil ha høyreapparat, trur du?
5 og 6 år.
Vi bruker tennene når vi et. Vi tygg maten i små bitar. Tunga beveger maten rundt i munnen. I munnen har vi spytt. Vi lagar meir spytt når vi et. Spyttet blandar seg med maten. Blandinga liknar på graut.
Vi bruker tunga til å smake på maten. Vi kan smake søtt, surt, salt, bittert og umami.
Kaker og sjokolade smaker søtt.
Sitron og eddik smaker surt.
Lepper
Tenner
Tunge
Chips smaker salt.
Kakao og kaffi smaker bittert.
Kjøtt og tomatar smaker umami.
Heile livet må vi passe på tennene og tunga. Vi bør pusse tennene og tunga både morgon og kveld med tannbørste og tannkrem.
OPPGÅVER
Leit i teksten
1 Kva bruker vi munnen til?
2 Kor mange tenner har vaksne menneske?
3 Kva smaker surt?
4 Kva smaker bittert?
5 Kva smaker umami?
6 Kva smaker søtt?
7 Kva smaker salt?
Snakk saman
8 Korleis kan vi ta vare på tennene og tunga?
9 Kvifor har vi tenner?
10 Kvifor har vi tunge?
Copyright © 2024 by
Vigmostad & Bjørke AS
All Rights Reserved
1.utgåve 2013
2.utgåve 2024 / 1. opplag 2024
ISBN: 978-82-11-04793-9
Grafisk produksjon: John Grieg, Bergen
Grafisk design: Bøk Oslo AS
Omslagsdesign: Hanne Sjøtrø
Illustratør: Håvard Legreid @leketoys
Omsetjing til nynorsk: Kari Gjerdevik, Språkkonsulentene
Spørsmål om denne boka kan rettast til:
Fagbokforlaget
Kanalveien 51
5068 Bergen
Tlf.: 55 38 88 00
e-post: fagbokforlaget@fagbokforlaget.no www.fagbokforlaget.no
Materialet er verna etter åndsverklova.
Utan uttrykkeleg samtykke er eksemplarframstilling berre tillate når det er heimla i lov eller avtale med Kopinor.
Vigmostad & Bjørke AS er Miljøfyrtårn-sertifisert, og bøkene er produsert i miljøsertifiserte trykkeri.
GRIP naturfag 1 grunnbok
GRIP naturfag 1 grunnbok dekker kompetansemåla etter modul 1 i læreplan i naturfag for førebuande opplæring for vaksne (FOV).
GRIP naturfag 1 grunnbok har sju kapittel: 1 Kroppen, 2 Helse, 3 Kosthald, 4 Livet i naturen, 5 Årstider, 6 Menneske og naturen, 7 Stoff og temperatur. Kvart kapittel har ein hovuddel og ein fordjupingsdel. Gjennomgangsfigurar gjer stoffet deltakarnært og enklare å snakke om.
Forfattarane Tove Haugsland og Stian Hermann Røst underviser vaksne innvandrarar i naturfag ved Johannes Læringssenter i Stavanger.
GRIP er eit læreverk for vaksne minoritetsspråklege som får opplæring i norsk, engelsk, samfunnsfag, naturfag og matematikk på nivået under vidaregåande. Verket kombinerer fag og språkopplæring.
Verket består av grunnbok og arbeidsbok til kvar modul, i tillegg til GRIPportalen, ein digital portal for førebuande opplæring for vaksne (FOV).
GRIP presenterer fagstoff på ein enkel måte. Språket er tilpassa vaksne deltakarar med lite skolebakgrunn frå heimlandet. Læreverket tar utgangspunkt i praktisk språkbruk og legg vekt på kvardagssituasjonar, studium og yrkesliv.