Foto: Archief Thijs Jochems
DOOR THIJS JOCHEMS, ADVISEUR EN PRIVATE INVESTOR
COVID-19: Vallen pensioenfondsen nu van de S-curve? COVID-19 bestrijding is ‘geframed’ in de naoorlogse (WO II) context van beleid. Wat heeft dit met ons pensioenstelsel te maken? En heeft dit consequenties voor ‘wat nu te doen’?
Na de Tweede Wereldoorlog bestond er een allesover-
Pensioenfondsen kunnen worden beschouwd als een
heersend politiek verlangen om de belangrijkste oorzaak
modelvoorbeeld van een institutie die sterk door beleid
van de vele Europese oorlogen, ruwweg te duiden als ‘het
wordt gereguleerd. Bestuur vindt plaats binnen een strak
nationalisme’, te beteugelen. Het Amerikaanse
kader, vastgelegd in zowel Europese als nationale
Marshallplan vormde het begin van een politieke
regelingen, die, zeker na de crisis van 2008, in aantal en
stroming die de combinatie van rationalisme, in de vorm
in mate van detaillering toenamen. Dit resulteerde in een
van maakbaarheid van de samenleving, en
beleid met sterke procesmatige karakteristieken om te
supranationale organisaties als medicijn tegen het
komen tot collectieve besluitvorming. Behavioural finance
nationalisme zag. Dit leidde tot een meer en meer
leert ons dat deze vorm van besluitvorming nooit tot
gedepolitiseerd beleid, met als uitgangspunt dat
sterke en zeker niet tot snelle veranderingen in beleid
overheidsorganen (= bureaucratieën) voor de juiste
kan leiden. En dat is zeker een probleem in een samen
balans in de maakbare samenleving konden zorgen. Die
leving die versneld aan het veranderen is.
balans was nodig om de kernvraagstukken van het ‘democratisch kapitalisme’ hanteerbaar te maken.
Elke organisatie wordt vroeg of laat geconfronteerd met de fasen van de S-curve. Net als de financiële sector en
Een vraagstuk dat zeker nu sterk in de belangstelling
vele andere sterk gereguleerde sectoren, bevinden
staat, is hoe de creatie van welvaart en de verdeling
pensioenfondsen zich in de eindfase van de S-curve, die
daarvan zich verhoudt tot marktwerking en
gekenschetst kan worden als procesmatig. Voor een
overheidscontrole. Dit in de kern politieke vraagstuk
pensioenfonds is het ondoenlijk om in comité adequaat te
leent zich steeds minder voor een ‘gedepolitiseerd’ beleid
reageren op gebeurtenissen zoals de COVID 19-crisis. Nu
door de bureaucratie. Zo maken zelfs de centrale banken
zijn andere aansturingen en besluitvormingsregelingen
met hun lage rentebeleid een politieke keuze, onder meer
nodig. Meer ruimte voor individuele verantwoordelijkheid
met het effect dat kleine spaarders worden gestraft en
– en passende compensatie? – lijkt noodzakelijk binnen
grote schuldenaren worden beloond. Kleine spaarders
pensioenfondsbesturen. Hiervoor zijn aanpassingen
zijn via pensioenfondsen geïnstitutionaliseerd. Instituties
nodig die maatschappelijk moeten worden geaccepteerd.
verschillen van individuele mensen doordat ze ‘lerend
Ik denk hierbij aan meer rule-based regulering, waarvan
vermogen’ hebben en lessen door de generaties heen
de uitvoering aan een enkele verantwoordelijke wordt
kunnen opslaan. Maar hoe gedragen instituties zich in
overgelaten.
een tijd van versnellende veranderingen? Van pensioenfondsen wordt verwacht dat ze beter We zijn nu zo’n zestig jaar verder met het streven om alles
kunnen beleggen dan individuen. De huidige besluit
op basis van beleid te doen en in die periode zagen we niet
vormingsstructuur van pensioenfondsen maakt dat
alleen grote veranderingen, maar vooral versnellingen in
vrijwel onmogelijk. Een doodlopende S-curve biedt geen
die veranderingen. De natuurlijke beleidsreactie op de zo
uitweg.
nu en dan optredende crises bij die versnellende veranderingen, is en was door de decennia heen meer
Kunnen we de ‘frame’ van het beleid voldoende
gedetailleerde regelgeving geweest. Dat blijkt steeds
aanpassen om ook instituties als pensioenfondsen weer
minder goed te werken. De al decennia klinkende oproep
een nieuwe S-curve in te laten gaan? «
tot deregulering was en is er niet voor niets.
70
FINANCIAL INVESTIGATOR
NUMMER 2 / 2020
