‘ZORG KAN EFFICIËNTER, PRETTIGER EN GOEDKOPER’

Schrijver en trendwatcher Adjiedj Bakas is optimistisch over de zorg, maar er kan nog veel verbeterd worden. Een interview over robotisering, uploaden van iemands complete herseninhoud en gewenste aaien over de bol.

We leven in de beste tijd ever, zegt schrijver en trendwatcher Adjiedj Bakas aan het einde van het interview. Dat is dan inmiddels een volstrekt overbodige opmerking, want als er íets in het voorafgaande anderhalf uur duidelijk was geworden, dan is het wel zijn enthousiast optimisme. Bakas, die voortdurend lijkt te balanceren tussen overtuiging en provocatie, en die volgens eigen zeggen als spreker vaak wordt ingehuurd om zijn publiek te shockeren, haalt zijn ideeën niet alleen uit allerlei wereldwijde onderzoeken, maar ook uit zijn eigen ervaringen. ‘En over dertig jaar? Dan is het nóg beter.’

Vorig jaar publiceerde Bakas zijn tweede boek over de zorg, De Toekomst van Zorg. Op de achterflap ronkende aanbevelingen van Edith Schippers (‘Op meesterlijke wijze geschreven’), NZa-voorzitter Marian Kaljouw (‘Dit boek moet iedereen lezen’) en oud-VvAA-directeur Edwin Brugman (‘Eindelijk eens een lekker leesbaar boek over de zorg’). Elf jaar eerder, in 2011, had zijn boek De Toekomst van Gezondheid het licht gezien. Bakas heeft duidelijke ideeën over de zorg en hij praat er graag en makkelijk over.

Rouwen

‘Medio februari is mijn man overleden, precies op dezelfde dag als waarop mijn eerste man is gestorven –één en dezelfde dag om te rouwen, lekker efficiënt’, zegt hij ironisch, in zijn met eclectische kunst en kitsch volgepropte woonkamer. Hij wijst op twee bronzen bustes, die op hoge zuilen naast de tuindeur staan. ‘Die linker ben ik, de rechter dat is hij. Tijdens het afscheid was de oncoloog die hem de laatste tijd begeleidde een van de sprekers. De oncoloog zelf, stel je voor! Die man, die de afgelopen tijd een huisvriend is geworden, had daar de tijd voor genomen. Dergelijke persoonlijke aandacht was vroeger ondenkbaar.’ Met enige bitterheid denkt Bakas terug aan het overlijden van zijn eerste man, dertig jaar geleden. Toen moest hij zélf alles in zijn eentje zien te regelen.

‘Het Amsterdam UMC heeft de menselijke maat nu weten te koppelen aan high tech. Omdat op het Hartwig Instituut zijn DNA was geanalyseerd, kon er voor mijn man een chemococktail op maat worden gemaakt. Er was één casemanager, iemand die ook tijd voor ons nam. Dertig jaar geleden was dat niet zo, toen moesten we zelf alle ziekenhuisafdelingen af voor onderzoeken of MRI-scans. Ik had er een dagtaak aan.’

Intimiteit

Ook toen Bakas drie jaar geleden zelf een hersenbloeding kreeg, waren de omstandigheden veel beter dan vroeger. ‘Alleen werd ik in het revalidatiecentrum regelmatig behandeld als een kleuter. Veel verpleegkundigen waren bitches. Zorgheksen noemde ik ze, mensen die beter cipier hadden kunnen worden. “Doe dit, doe dat! Dit mag niet, dat mag niet!” Voor hen heb ik niet geklapt hoor, aan het begin van de coronacrisis.’ Het is Bakas ook opgevallen dat zorgverleners tegenwoordig iedereen ter bemoediging op het been tikken. ‘Dat leren ze! Bang dat een aai over de bol als ongewenste intimiteit wordt gezien. Nou, ik zou willen pleiten voor een gewénste aai over de bol.’

De hersenbloeding heeft het leven van Bakas volledig op zijn kop gezet. De linkerkant van zijn lichaam is gevoelloos, zijn arm kan hij niet gebruiken en zijn been functioneert ook maar half. ‘Maar dankzij Anna kan ik alles weer’, zegt hij, wijzend op de vrouw die in de keuken aan het werk is. ‘Via thuiszorgorganisatie Amara ben ik aan Anna gekomen, Anna Jusko. Ze is geen officiële verpleegkundige, maar ze kan alles, ook injecties geven. Ze haalt me uit bed, wast en kleedt me, kookt, wast, strijkt, zorgt voor het huishouden, verzorgt mijn hondje en brengt me met de auto waar ik wezen moet. Ze komt uit Slowakije, waar ze een hypotheekvrij huis heeft bij de grens met Oekraïne. Ze heeft hier in huis haar eigen appartement en ze wordt betaald conform de Nederlandse cao. Elke drie maanden heeft ze zes weken vakantie en dan kan ze van hieruit makkelijk naar huis of naar haar kinderen die in Engeland wonen. Dat is allemaal prima geregeld. Anna is mijn poort naar het leven.’

Nu de vergrijzing toeslaat – ‘tijdens de coronapandemie zijn heel veel boomers stilletjes met pensioen gegaan, daarom hebben we nu zo’n schaarste op de arbeidsmarkt, ook in de zorg’ – is het volgens Bakas helemaal belangrijk om, zoals hij het formuleert, ‘de zorg naar de mensen terug te duwen’. ‘Amara heeft nog honderden mensen als Anna paraat staan. Omdat ook Oost-Europa vergrijst, zullen we moeten kijken naar dergelijke verzorgsters uit landen als de Filippijnen, India of Indonesië. Daar staan ze te trappelen om werk. Het kan een barrière vormen dat zij geen Nederlands spreken, maar met Google Translate is dat ook op te lossen.’

Is zo’n hulp voor de meeste mensen niet te betalen?

Bakas schudt zijn hoofd en en zegt: ‘Je zou best met een man of vijf gezamenlijk iemand als Anna kunnen inhuren. En anders zijn er nog wel studenten en puistige pubers die wat willen bijverdienen.’

En er zijn nog vele andere mogelijkheden. ‘Mijn zusje Sabina is verpleegkundige in Suriname. Ze heeft tot hun dood voor mijn zieke ouders gezorgd. Daarna had ze geen zin meer om in een ziekenhuis te werken. Tegenwoordig staat ze vanuit Suriname via internet mantelzorgers in Nederland bij. Met een camera kan ze zien wat er nodig is en aanwijzingen geven over zaken als wondverzorging. Als een verpleegster burgers aanstuurt, kunnen veel zorgprofessionals ontlast worden.’

Uploaden

Nu zijn man onlangs is overleden, is het begrijpelijk dat Bakas veel over rouwverwerking praat. ‘Wetenschappers zijn bezig om iemands volledige herseninhoud te uploaden naar de cloud, inclusief alle ideeën, emoties en herinneringen. Ze verwachten dat het nog vijf jaar duurt voor het zover is, ik denk dat het nog wel tien jaar duurt, maar goed, dat zou geweldig zijn. Dan kun je babbelen met een overledene, die eventueel als hologram opduikt.’ Later vertelt Bakas dat andere wetenschappers werken aan tastbare hologrammen. ‘Dan laat je je voor je dood inscannen, zodat nabestaanden je na hun dood ook kunnen blijven voelen. In Japan kun je al zoenen met je geliefde aan de andere kant van de wereld met een kunstmond die net zo voelt en smaakt als die van je geliefde. Fantastisch.’

‘Maar omdat ik een bijgelovige Surinamer ben, raadpleeg ik ook drie waarzegsters’, voegt Bakas er grijnzend aan toe. ‘De eerste, die ik al bezoek sinds het overlijden van mijn eerste man, is de helderziende Willemien Tripplaar. Mijn overleden man kwam tijdens dat bezoek niet alleen gezellig babbelen, maar hij had ook meteen commentaar, zo van: “Op pagina 3 in je nieuwe boek staat in regel 4 een drukfout”. Een geweldige manier van rouwverwerking. Tripplaar zei toen ook dat ik na vijf jaar mijn tweede grote liefde zou vinden, hij zou me tijdens onze eerste ontmoeting met zijn pink bij mijn pink vastpakken om samen een wandelingetje te gaan maken. En dat is ook precies zo gebeurd. Na het overlijden van mijn tweede man vertelde ze dat hij al boven “in het licht” was. “Samen met zijn oma en je eerste man zitten ze over je te roddelen”, vertelde ze. Foei!’

Zelfbeschikking

Bakas’ echtgenoot Vinco David, die leed aan longkanker, heeft uiteindelijk voor euthanasie gekozen, maar dat had volgens Bakas in zijn joodse kerk heel wat voeten in de aarde. ‘Euthanasie mocht niet, de rabbijn eiste palliatieve sedatie, maar dat weigerden we. Je gaat het leven toch niet rekken als iemand vergaat van de pijn? Ga lekker hemelen! In Zwitserland is nu de Sarko op de markt, een 3D-geprinte sarcofaag in allerlei leuke kleurtjes waar je in kunt gaan liggen. Dan druk je op een knop, het ding gaat dicht en er komt stikstof vrij, waardoor je in een diepe slaap valt en overlijdt. Super! Ik hecht erg aan het recht op zelfbeschikking. Ik weet dat er vanuit theologische hoek veel weerstand tegen is. Het wordt hoog tijd voor een Derde Testament. In de YouTube-documentaire Levenslicht die over mijn man werd gemaakt, zegt de longarts-oncoloog Hans Daniels dat hij het iedere patiënt gunt om met ziekte en dood om te gaan zoals Vinco en ik dat deden, positief en met humor tot het laatst.’

Je lichaam laten invriezen om op een later tijdstip weer tot leven gewekt te worden, ziet Bakas overigens niet zitten. ‘We zijn al met veel te veel mensen op aarde. Rond 1850 leefden er een miljard mensen, nu zijn dat er acht miljard. De verwachting is dat er in 2050 zo’n elf miljard mensen op aarde rondlopen, maar daarna zal dat aantal dalen. Jongeren, ook in Azië en Afrika, willen minder kinderen en mannen worden steeds minder vruchtbaar. En anders heeft Moeder Aarde ergens nog wel een virusje om het aantal mensen in te dammen. Uit smeltend oerijs in Tibet zijn al heel veel oude virussen vrijgekomen’, zegt hij. Daarnaast ziet hij aan de andere kant de ontwikkeling van robotkopieën van jezelf, emotional machines, EM’s. ‘Geweldig toch? Dan hoef je al die vervelende werkjes niet meer zelf te doen. In de zorg worden al robots ingezet, maar die zijn nog niet menselijk genoeg. Maar het komt wel.’

High tech

Op de vraag of de zorg minder technisch wordt, antwoordt Bakas ontkennend. ‘De zorg gaat steeds meer gebruik maken van high tech. Neem de hielprik. Daarmee kun je nu al zien wat er later gaat gebeuren. Ik zou graag geweten hebben dat ik gevaar liep om een hersenbloeding te krijgen. En als je kunt zien dat een baby crimineel wordt, kun je hem preventief opsluiten.’ Als hij er meteen op laat volgen dat hij dat fantastisch vindt, kijkt hij zijn gezelschap verwachtingsvol aan. ‘Is dat raar? Een beetje wel, ja! We zullen zien dat ethiek steeds belangrijker wordt.’

De zorg is conservatief, vindt Bakas. ‘De zorg heeft, net als andere branches overigens, moeite de ontwikkelingen bij te benen. Ik voorspel dat artsen steeds meer gebruik zullen maken van artificiële intelligentie, en dat er in operatiekamers naast de chirurg een camera staat die vastlegt wat er gebeurt en de boel factureert. Een soort spotifying van de zorg, zal ik maar zeggen. Dat zal de capaciteit met twintig procent vergroten, accountants hebben dat al doorgerekend. Zorgmedewerkers zijn nu immers twintig procent van hun tijd kwijt aan administratie en facturatie. Het enige probleem is nu nog de privacywet AVG, maar ik hoor mensen in de zorg vol bewondering zeggen: “Oh, kan dat ook zo?!” Als je al die administratie niet meer hoeft te doen, wordt het werk leuker.’

Bakas toont zich ook een groot voorstander van concurrentie in de zorg. ‘Daar wordt de zorg alleen maar beter van’, zegt hij. ‘Na mijn hersenbloeding had ik veel pijn. Omdat mijn arm niet meer functioneerde, had ik zeven kilo dood gewicht aan mijn schouder hangen. In het revalidatietehuis zeiden ze dat ik er maar mee moest leren leven. Mee leren leven? Donder op zeg! Ik ben naar de pijnpoli van een DC Kliniek in Amsterdam gegaan, één van de particuliere klinieken die door zorgondernemer Loek Winter zijn opgericht, en daar heeft de Belgische wonderdokter Jan Vranken me van de pijn afgeholpen. Pijnbestrijding kan echt beter. Heb je pijn tijdens een bevalling? Dan krijg je in België meteen een ruggenprik. Ik ben erg voor belgisering van de zorg.’