Weg met de scherven van het zorgstelsel

Dit voorjaar heeft het ministerie van VWS de discussienota Zorg voor de toekomst gepubliceerd, maar deze vormt eerder een onderdeel van het probleem, dan dat ze voor oplossingen zorgt. Ze biedt alle partijen in het geïnstitutionaliseerde veld alle gelegenheid zich te positioneren en versterkt daarmee het machtsdenken, maar biedt zelf geen eigen visie. Het is niet meer dan een verzameling van inzichten en gedachten, een blik waarop de scherven van het zorgstelsel bij elkaar zijn geveegd.

Leonard den Hollander, in samenwerking met René Bogaarts, Bogaarts communicatie De problemen waar de zorg tegenaan loopt, leiden vaak tot de discussie of het systeem rigoureus moet worden gewijzigd of dat er verbeteringen moeten worden aangebracht binnen de bestaande mogelijkheden, maar het gaat ons inziens om én-én. Het is een illusie om te denken dat er eerst een compleet nieuwe blauwdruk kan worden bedacht, die vervolgens in zijn geheel wordt geimplementeerd. Daarvoor is de opgave te complex, zeker qua uitvoering van het veranderproces. Er is een geleidelijke maar onstuitbare transitie nodig. Maar om die op gang te brengen, moet eerst het speelveld gemarkeerd worden en moeten belemmeringen worden weggewerkt.

De transitie wordt nu onder meer belemmerd door gevestigde belangen, perverse productieprikkels en financieringsschotten. De discussie verkeert op een rotonde zonder afslagen. Er zou beter gewerkt kunnen worden aan een gemeenschappelijke agenda van ‘vinden’ naar ‘willen’, vergelijkbaar met de aanpak van de Hoofdlijnenakkoorden naar gemeenschappelijke oriëntatiepunten voor zorg en welzijn in 2030. De oplossing kan gevonden worden in de regio, bij congruente inkoop, met capaciteitsregulering, experimenten, domeinoverstijgende samenwerking en eigen bijdragen.

Factoren die het speelveld zouden moeten markeren, zijn zaken als preventie, digitalisering en de arbeidsmarkt. De overheid zou ons inziens harder moeten inzetten op maatregelen als stoppen met roken, stimuleren van beweging, en het invoeren van een vet- en suikertaks. We moeten inzien dat de zorg niet kan zonder big data, AI en robotisering, en laten we ons afvragen hoe we menselijke zorg kunnen blijven bieden. Pratend over zorg moeten we daarom verder kijken dan het traditionele gebied van patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. En daarbij moet kwaliteit het uitgangspunt zijn, en niet kostenbeheersing.

De overheid speelt bij dit alles een belangrijke rol, maar de afgelopen decennia ging de filosofie van marktwerking juist samen met het terugtreden van die overheid. Patiënten werden steeds meer gezien als consumenten en instellingen als elkaars concurrenten, terwijl tegelijkertijd grootschalige bezuinigingen werden gerealiseerd. Terwijl het idee van de zorg als collectief goed uit beeld verdween, daalde het vertrouwen in de overheid. Verbetering van het overheidsbeleid en de uitvoering ervan moet echter het vertrouwen opleveren dat er op rechtvaardige gronden regie wordt gevoerd op het gebied van zorg. Aandacht voor het democratisch gehalte van die transitie vraagt onder meer communicatie en storytelling.

Om op regionaal niveau regie te kunnen voeren is een bijzondere set aan kennis en kunde nodig. Onmisbaar zijn de kunst van het samenbrengen van partijen, missie- en visieontwikkeling, het opstellen van scenario’s en routekaarten, het in gang kunnen zetten van een beweging en het opzetten en onderhouden van netwerk. Zo’n regionale regisseur is uiteraard onafhankelijk, maar heeft mandaat van raden van bestuur.

Volgens ons is er behoefte aan een kenniscentrum voor deze transitie in de zorg, niet als doel in zichzelf, maar vanuit het perspectief van bijdragen aan een gezonde en gelukkige samenleving. Zo’n kenniscentrum brengt partijen die de zorg een warm hart toedragen bij elkaar en geeft hen de gelegenheid om kennis en best practices uit te wisselen.

Dit artikel is een samenvatting van de reactie op de discussienota Zorg voor de Toekomst (voorjaar 2020) van uit de Nijenrode Leergang Regisseren van (regionale) samenwerking in de zorg. De volledige reactie is op te vragen bij Leonard den Hollander.

Deelnemers en staf Leergang regisseren van (regionale) samenwerking in de zorg: Peter de Boer (Franciscus Gasthuis & Vlietland), Jacco Boon (CINX), Gerard Dresens (GDR), Marieke Fieten (Menzis), Maaike van der Hoeven (Laurens), Leonard den Hollander (KLAAR), Bas Jelier (Reinaerde), Karlijn de Jong (Amerpoort), Ingrid Kroon (specialist ouderen geneeskunde), Heleen van Nispen tot Sevenaer (Programmadirecteur Zoetermeer 2025), Hemmala Sheerbahadoersing (RIGG), Pieter van Stijn (InterExcellent), Jacqueline Stuurstraat (de RotterdamseZorg), Hendrike Tamboer (Nyenrode), Eric Tonn (Abrona) en Jo Vincken (Nyenrode)