Circulariteit in de zorg loont

De transformatie in de zorg vraagt om het helder definiëren van een toekomstbestendige ambitie, waarin de focus steeds meer zal verschuiven van reparatie naar preventie en de kansen voor houdbare zorg en circulariteit een strategische basis vormen. Maar hoe doe je dat in de praktijk?

Martje Fraaije & Michel van Schaik, Rabobank Circulair ondernemen in de zorg

Hoe ziet ons zorgsysteem er in de toekomst uit? Welke rol hebben VVT-instellingen daarin? En welke transformatie is nodig naar een meer duurzaam en circulair ingericht zorgsysteem? Onze visie daarover hebben we op papier gezet. Want het is best een puzzel om meer circulair te kunnen worden, duurzaamheid en circulariteit zijn containerbegrippen. En onze klanten willen concrete handvaten. Waar moet je beginnen? Onze ervaring in de Rabobank Circulair Ondernemen Challenge heeft aangetoond dat zorginstellingen graag aan de slag gaan. Met de Circulaire Kansenkaart1 krijgen onze klanten in een oogopslag in beeld welke kansen er zijn.

Duurzaam vastgoed in de zorg

Een van de strategische issues en daarmee kansen voor de zorg is de verduurzaming in de vernieuwing en transformatie van het vastgoed. De zorgvastgoedmarkt wacht een flinke opgave om te kunnen voldoen aan de sterk groeiende groep ouderen die langer thuis blijven wonen. De huidige voorraad zorgvastgoed is verouderd en moet gemoderniseerd worden om aan de vereisten van het klimaatakkoord en aan diversiteit van de woonwensen van bewoners te voldoen2. Tot 2040 zijn bijna 400.000 woningen nodig die voor ouderen geschikt zijn, verwacht ABF Research in het rapport Verkenning wonen met zorg 2019-2040. Wij stimuleren onze klanten in het zorgdomein om deze ontwikkeling op een duurzame manier in te steken en aan de andere kant stimuleren we onze klanten in de bouwsector om met vernieuwende, circulaire oplossingen te komen. Zie ook de Rabobank Zorgupdate Waar ga ik wonen als ik oud ben en zorgbehoevend?3 .

Duurzame voeding en gezondheid

Een ander belangrijk thema is duurzame voeding en gezondheid in de zorg. Leefstijladvies helpt cliënten/ patiënten van zorginstellingen hun vitaliteit bevorderen en medicatiegebruik te verminderen, zie het boek Goed Gevoed: samen innoveren voor een gezonder Nederland. Daarin bundelen Irene Mommers en Michel van Schaik de bevindingen uit het programma Diagnose Voeding & Gezondheid over de preventieve rol die voeding kan spelen in het stimuleren van een gezonder Nederland. Bouwstenen hiervoor zijn onder andere (verpakkingsvrije) voeding, beweging en zorgvraag aan te passen op de behoeften van de bewoner, waarmee middelen gerichter worden ingezet waardoor niet alleen een hogere cliëntwaardering wordt gerealiseerd maar ook minder voedselverspilling en lagere kosten. Het onderzoek Circulaire voeding in de zorg van MVO Nederland biedt hiervoor ook interessante aanknopingspunten. Denk aan het verschil in handelingsperspectief als je wel of geen eigen keuken hebt en wederom het belang van het onderstrepen van voeding als strategisch thema.

Vitaliteit en duurzame inzetbaarheid medewerkers

Circulariteit gaat over de combinatie van het minimaliseren van afval en het behoud van waarde. Dat heeft vaak betrekking op grondstoffen en materialen, maar in de zorg gaat het dan juist ook over de vitaliteit en behoud van medewerkers. Vitaliteit en duurzame inzetbaarheid van personeel is belangrijk, zeker met de huidige uit- daging van het terugbrengen van arbeidstekorten in de zorg. Er zijn ziekenhuizen die doelgericht en bewust investeren in opleiding en mogelijkheden van medewerkers om zo de inzetbaarheid en betrokkenheid te vergroten. Een andere manier om naar behoud en vitaliteit te kijken is via onze partner Stichting Het Potentieel Pakken. Zij pleiten voor het terugdringen van arbeidstekorten in de zorg door grotere contracten te realiseren onder bestaande medewerkers. Deze integrale veranderaanpak heeft als doelstelling dat zorgmedewerkers een bewuste keuze maken over hun contractgrootte én grotere contracten mogelijk te maken voor medewerkers die dat willen.

De zorgsector heeft een voorbeeldfunctie

Om onze gezondheidszorg ook voor toekomstige generaties hoogwaardig toegankelijk en betaalbaar te houden is een fundamentele transformatie van het zorgaanbod noodzakelijk. Dat vraagt van zorgaanbieders een heldere visie, strategische keuzes en een bedrijfsmatige aanpak en werkwijze. Innovatie en ondernemerschap zijn daarvoor belangrijke drivers. De sterke focus op reparatie-geneeskunde zal moeten verschuiven naar voorzorg en preventie. Mede gebruik makend van moderne technologische mogelijkheden worden zorgprocessen totaal anders ingericht. Een belangrijke randvoorwaarde voor de transformatie is een digitale infrastructuur waardoor patiënten informatie snel en veilig kan worden uitgewisseld. Fundamenteel daarbij is dat de patiënt of consument eigenaar wordt van zijn eigen gezondheidsdossier. Digitaal is het nieuwe normaal geworden. Met andere woorden, de patiënt moet zich niet aanpassen aan het zorgaanbod, maar het zorgaanbod moet aansluiten op de behoefte van de patiënt. Naast evidente voordelen voor de patiënt zal de bedoelde transitie ook positief uitwerken op de footprint van de zorgsector. Want het is toch gek dat een sector die gezondheid als core-business heeft met zo’n 7% van de totale CO2 uitstoot significant bijdraagt aan een ongezond klimaat. De zorgsector zou juist het goede voorbeeld moeten geven!

Rabobank

Als bank willen wij de transformatie van reparatie naar preventie en de kansen voor houdbare zorg en circulariteit als strategische basis faciliteren. Dit doen we door het ontwikkelen van een eigen visie en referentiekader op de toekomst van zorg door onze sectorspecialisten, het delen van de kennis middels publicaties en ons uitgebreide netwerk in en buiten de zorg. We investeren risicodragend in start-ups en scale-ups die passen in onze visie (Rabo Innovatielening4), maar ook in een bedrijf als www.zorgdomein.nl: ZorgDomein borgt publiek belang5. Als het gaat om duurzaamheid en circulariteit organiseren we 'CE in 1 Day'-zorg events6 op verschillende plekken in het land om concrete handelingsperspectieven aan te reiken met bijbehorende financieringsoplossingen.

Circulaire kansen voor de zorg

Ambitie - De transformatie in de zorg vraagt om het helder definiëren van een toekomstbestendige ambitie, waarin de focus steeds meer zal verschuiven van reparatie naar preventie en de kansen voor houdbare zorg en circulariteit een strategische basis vormen. Dit geeft richting en maakt medewerkers bewust van de vernieuwingen.

Minimaliseren en verduurzamen vervoersstromen

Stimuleren gezonde leefstijl en gezond voedingspatroon

Optimaliseren leefbaarheid pand

Verduurzamen vastgoed Creëren draagvlak in de instelling en keten Voorkomen medicijnresten in oppervlaktewater

Circulair inkopen

Stimuleren vitaliteit en duurzame inzetbaarheid medewerkers

Samenwerken met andere instellingen en innovatieve bedrijven

Reduceren afval en verwaarden reststromen 1

2

Verduurzamen vastgoed

In de toekomst zijn minder vierkante meters vastgoed nodig. Bepaal wat nodig is en zorg voor energiebesparende maatregelen tbv CO2-reductie en kostenbesparing.

Optimaliseren leefbaarheid pand

Een goed werkend ventilatiesysteem, gezond binnenklimaat en voldoende groen dragen bij aan een gezond gebouw. Denk ook aan flexibel en modulair bouwen, circulaire inrichting, etcetera. 3 Stimuleren gezonde leefstijl en gezond voedingspatroon Leefstijladvies helpt vitaliteit bevorderen en medicatiegebruik verminderen. Denk aan aanpassing voeding (verpakkingsvrij), beweging en zorgvraag op de behoeften van de patiënt. 4 Minimaliseren en verduurzamen vervoersstromen Zorg op afstand en beeldbellen zorgen voor minder vervoersstromen. Verduurzaam blijvende vervoersbewegingen door stimuleren fiets en inzet elektrische voertuigen. 5 Voorkomen medicijnresten in oppervlaktewater Een gezonde leefstijl bevordert de vitaliteit en vermindert medicatiegebruik. Kijk bij de Green Deal Ketenaanpak Medicijnresten uit Water voor medicijnen die wél echt nodig zijn. 6 Circulair inkopen Kies bewust voor circulaire producten/disposables: producten van gerecycled, hergebruikt of biobased materiaal en/of herbruikbare producten. Bereik schaalvoordelen door gezamenlijk inkopen.

7 Stimuleren vitaliteit en duurzame inzetbaarheid medewerkers

Terugbrengen van arbeidstekorten in de zorg. Het formuleren van een heldere ‘why’ en bewust investeren in opleiding van medewerkers voor meer betrokkenheid.

8 Reduceren afval en verwaarden reststromen Reduceren reststromen, onder andere door circulair inkopen. En scheiden reststromen ten behoeve van hergebruik, recycling en hoogwaardige verwaarding.

9 Samenwerken met andere instellingen en innovatieve bedrijven

De coronacrisis zorgde voor intensievere samenwerking in de regio. Hoe houden we dit vast? Uitwisselen van kennis en zorgapparatuur en/of het gezamenlijk inkopen van producten. 10 Creëren draagvlak in de instelling en keten Betrokkenheid medewerkers is nodig bij de transitie van reparatie naar preventie. Dit vraagt om transformationeel leiderschap van de hele keten.

Circulaire kansen voor de zorg

Transformatie in de zorg

Hoe ziet ons zorgsysteem er in de toekomst uit? Welke rol hebben ziekenhuizen, VVT’s en medisch vrije beroepen? En welke transformatie is nodig? De focus zal steeds meer verschuiven van reparatie naar preventie. In een preventief gezondheidszorgmodel zijn zorg op afstand en technologie cruciaal om hoogwaardige zorg toegankelijk en betaalbaar te houden. Het Instituut voor Positieve Gezondheid zet zich in voor het stimuleren, versterken en versnellen van deze transformatie. Ook de overheid erkent deze ontwikkeling. In de nota De Juiste Zorg op de Juiste Plek, met als essentie ‘Zorg voorkomen, verplaatsen en vervangen’, ligt de focus vooral op digitalisering en regionale samenwerking in de zorgketen. De transformatie van reparatie naar preventie biedt enorme kansen voor duurzame en circulaire zorg. In de Green Deal Duurzame Zorg komt dit tot uitdrukking in het vergroenen van de zorg door CO2-reductie, circulair werken, water zonder medicijnresten en een gezonde leefomgeving . In deze circulaire kansenkaart ligt het doel op het voorkomen van verspilling in combinatie met het duurzaam verbeteren van de kwaliteit van leven. Ontdek met deze circulaire kansenkaart de routekaart naar een meer duurzame en circulaire zorg en welke kostenbesparing dit kan opleveren.

Ambitie

De transformatie in de zorg vraagt om het helder definiëren van een toekomstbestendige ambitie, waarin de focus steeds meer zal verschuiven van reparatie naar preventie en de kansen voor houdbare zorg en circulariteit een strategische basis vormen. Dit geeft richting en maakt medewerkers bewust van de vernieuwingen.

1

2

3

Verduurzamen vastgoed

Door digitalisering en regionalisering van de zorg is er in de toekomst minder vierkante meters vastgoed nodig. Voor het vastgoed dat wél nodig blijft, zorgen energiebesparende maatregelen bij aan de toekomstbestendigheid. Dit leidt tot een reductie in CO2-uitstoot en kostenbesparing. Kijk op Rabo Duurzaam Vastgoed en Energieke Regio wat het verduurzamen van een pand financieel oplevert.

Optimaliseren leefbaarheid pand

Zorg voor een goed werkend ventilatiesysteem, een gezond binnenklimaat en voldoende groen in en om het gebouw. De WELL-certificering is een bekend keurmerk voor een gezond gebouw. Denk voor het verbeteren van de leefbaarheid van een pand ook aan flexibel en modulair bouwen, met een circulaire inrichting. Verder kan de capaciteit van zorgapparatuur optimaal worden benut door te delen met andere zorgaanbieders en met preventief onderhoud. Refurbishment kan een tweede leven bieden aan verouderde en afgeschreven medische apparatuur.

Stimuleren gezonde leefstijl en gezond voedingspatroon

Leefstijladvies helpt patiënten hun vitaliteit bevorderen en tegelijkertijd medicatiegebruik verminderen, zie het boek Goed Gevoed. Geef daarnaast als zorgprofessional het goede voorbeeld door te werken aan de eigen leefstijl met een gezonde lunch en niet te hoge werkdruk. Vereniging Arts en Leefstijl, partner van de Rabobank, geeft voorbeelden voor leefstijladvies. Door voeding (waar mogelijk verpakkingsvrij), beweging en zorgvraag aan te passen op de behoeften van de patiënt, worden middelen gerichter ingezet. Gebruik het programma van Diverzio of Stichting Samen Tegen Voedselverspilling voor minder voedselverspilling, lagere kosten en hogere cliëntwaardering.

4

5

6

7

8

9

10

Minimaliseren en verduurzamen vervoersstromen

Een belangrijk deel van de CO2-uitstoot in de zorg komt van reisbewegingen van patiënten, bezoekers en personeel (Gupta). De coronacrisis zorgt voor meer ervaring met zorg op afstand en beeldbellen, ook door huisartsen en andere zorgprofessionals, zie Kennisupdate Cijfers & Trends Zorg. Het is belangrijk deze ontwikkeling vast te houden. Verduurzaam de vervoersbewegingen die noodzakelijk blijven door het stimuleren van de fiets en het gebruik van elektrische voertuigen/ambulances.

Voorkomen medicijnresten in oppervlaktewater

Een gezonde leefstijl bevordert de vitaliteit en vermindert medicatiegebruik, zie kans 3. Medicatiegebruik verminderen is belangrijk omdat medicijnresten in oppervlaktewater terechtkomen, wat een negatief effect heeft op mens, dier en milieu. Voor medicijnen die wél echt nodig zijn biedt de Green Deal Ketenaanpak Medicijnresten uit Water een oplossing.

Circulair inkopen

Circulariteit begint bij de inkoop; ga in gesprek met leveranciers en kies bewust voor circulaire producten. Dit zijn producten van gerecycled, hergebruikt of biobased materiaal en/of herbruikbare producten. In principe kan dit bij elke productcategorie, denk bijvoorbeeld aan het circulair inkopen van disposables. Zoek naar schaalvoordelen door gezamenlijk in te kopen met andere zorgverleners. Kijk voor de Wegwijzer Circulair Inkopen op Pianoo en op Green Deal Circulair Inkopen.

Stimuleren vitaliteit en duurzame inzetbaarheid medewerkers

Vitaliteit en duurzame inzetbaarheid van personeel is belangrijk. Speel in op de invloed van digitalisering op de werkbeleving. Ook overbelasting door arbeidstekort vormt een risico dat aandacht vraagt. Een voorbeeld van het terugbrengen van arbeidstekorten in de zorg is Het Potentieel Pakken. Er zijn ziekenhuizen die purpose-driven- bewust investeren in opleiding en mogelijkheden van medewerkers om zo de inzetbaarheid en betrokkenheid te vergroten. Het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie is een mooi voorbeeld waarbij haar missie: ‘Ieder kind met kanker genezen, met optimale kwaliteit van leven’ integraal wordt doorgevoerd waardoor medewerkers meer betrokkenheid voelen bij de organisatie en haar missie.

Reduceren afval en verwaarden reststromen

Afvalmanagement begint bij het zoveel mogelijk reduceren van reststromen, onder andere door circulair inkopen. Scheid vervolgens de reststromen die er wel zijn en maak ze geschikt voor hergebruik of recycling: ga in gesprek met afvalbedrijven en/of afvalmanagementpartijen om te onderzoeken hoe deze reststromen zo hoogwaardig mogelijk verwaard kunnen worden.

Samenwerken met andere instellingen en innovatieve bedrijven

Samenwerkingen vormen een cruciaal onderdeel van de circulaire economie. De coronacrisis zorgde voor intensievere samenwerking in de regio, de zogeheten netwerkzorg waarin de patiënt centraal staat. Hoe houden we dit vast? Denk daarnaast aan het uitwisselen van kennis met andere zorgverleners en technische universiteiten, maar ook aan het delen van zorgapparatuur met andere instellingen, het leasen van zorgapparatuur en/of het gezamenlijk inkopen van producten.

Creëren draagvlak in de instelling en keten

Betrokkenheid vanuit alle lagen in de organisatie is essentieel om de transitie van reparatie naar preventie én het toepassen van circulaire zorg zo goed mogelijk te kunnen doorvoeren. Dit vraagt om transformationeel leiderschap van de hele keten. Creëer draagvlak door medewerkers te betrekken bij het formuleren van de ambitie en de ‘why’ die daaraan ten grondslag ligt. Jaag ook in de keten circulariteit actief na: denk aan het tekenen van een circulair manifest met ketenpartners.

Zo krijgen zorginstellingen die vooroplopen met een duurzame of maatschappelijke impact bijvoorbeeld rentekorting via de Impactlening Zorg & Onderwijs. Duurzaam hoeft dus helemaal niet duur te zijn, sterker nog het loont!

1 https://www.rabobank.com/nl/images/zorg-algemeen-2021.pdf

2 Bron: De Nederlandse zorgvastgoedmarkt 2020-2022, Achmea 3 https://www.rabobank.nl/kennis/d011172947-waar-ga-ik-wonen-als-ik-oud-ben-en-zorgbehoevend

4 https://www.rabobank.nl/bedrijven/zakelijk-fi nancieren/fi nancieringen/rabo-innovatielening

5 https://zorgdomein.com/post-slider/zorgdomein-borgt-publiekbelang/

6 https://www.rabobank.com/nl/about-rabobank/in-society/sustainability/circular-economy/circulair-ondernemen-in-1-dag/ index.html