EENDERS & ANDERS AFRIKAANS / NEDERLANDSE ONDERWYSERSGIDS - Graad 7 by Flame Design Cape Town

EENDERS & ANDERS

AFRIKAANS / NEDERLANDSE ONDERWYSERSGIDS

Koningskos Koningsmaal

GRAAD

Afrikaans Huistaal

INLEIDING In hierdie lespakket word die Afrikaanse leerder deur middel van die kostema aan die Nederlandse kultuur, taal en letterkunde bekendgestel. Daar word gekyk na hoe Nederlandse en Belgiese kos ooreenstem met kos in Suid-Afrika (eenders is), maar ook hoe dit verskil (anders is). Die fokus verskuif van tradisionele geregte na die kos wat die Nederlander en Belg van vandag eet. Moedig die leerders aan om navorsing oor Nederlandse en Belgiese geregte te doen, dit te maak en te proe, en dan natuurlik daaroor te praat en te skryf!

KURRIKULUM-INLIGTING Die inhoud dek al die werk wat in week 3 en 4 in kwartaal 1 in die kurrikulum uiteengesit word, maar het ook ekstra komponente. Dit is juis so gekies dat die Nederlandse lespakket ter verryking of as hersiening gebruik kan word. Die taalaspekte dek onder andere gedeeltes waar ooreenkomste en verskille tussen Afrikaans en Nederlands duidelik is, naamlik leenwoorde (woordeskatontwikkeling) en spelling. SASNEV, Sentraalplein 4, Pinelands webwerf: http://sasnev.co.za © SASNEV Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag gereproduseer, in ’n inligtingstelsel bewaar, of versend word in enige vorm of op enige manier, hetsy elektronies, meganies, deur fotokopiëring, plaat- of bandopname, of andersins, sonder vooraf skriftelike toestemming van die kopiereghouers nie.

Kos is ’n goeie metafoor om die begrippe erfgoed, leengoed en eiegoed te verduidelik. Suid-Afrikaanse potjiekos kom byvoorbeeld van die Nederlandse hutspot (erfgoed), in Suid-Afrika het ons nie oliebolle presies soos die Nederlanders nie, maar wel koeksisters (leengoed), ’n gereg wat van Maleisië na Suid-Afrika gebring is, en as gevolg van Suid-Afrikaners se liefde vir vleis het ons boerewors (eiegoed) ontstaan.

Eerste uitgawe: 2017, eerste druk 2017 Titel-ISBN: 978-0-9946647-1-6 Geskryf deur Marieta Nel Geredigeer deur Ronél Gouws Voorbladontwerp deur Dion Rushovich Voorbladfoto van One Dollar Photo Foto’s deur Izak de Vries en Karen Vegt Medewerkers Eureka Barnard, Gerda Grobler en Liza Voppen Geset deur Dion Rushovich Gedruk deur Erkennings Die skrywer en SASNEV bedank One Dollar Photo vir die gebruik van kopieregmateriaal en foto’s. Alle redelike pogings is aangewend om wettige kopiereghouers op te spoor. Die uitgewer verneem graag van kopiereghouers indien enige regstellings of byvoegings gedoen moet word.

Weke

Luister en praat (mondeling) 2 uur Kwartaal 1, Luister- en week 3–4 Praatstrategieë Luister na en bespreek die gedig • Deel idees en ervarings en toon begrip van konsepte. • Beantwoord vrae. • Verduidelik aan ’n vriend waarom jy van ’n spesifieke gedig hou. Voorbereide hardoplees: • Toon, stemprojeksie, uitspraak, frasering, oogkontak. • Gee aandag aan leestekens. • Gebruik gepaste liggaamstaal.

Lees en kyk 4 uur

Skryf en aanbied 4 uur

Taalstrukture en -konvensies 2 uur

Literêre teks: gedigte Leesmetodes: Onafhanklike lees. Pre-leesstrategieë: • Herken kenmerke van die teks soos titels, opskrifte, illustrasies. • Herken dele van die boek soos die boekomslag, flapteks, titelbladsy, indeks, hoofstukke, woordelys. Poësie: Belangrikste kenmerke van ’n gedig: • interne struktuur van ’n gedig soos beeldspraak/ stylfigure, rym, ritme; • uiterlike bou van ’n gedig soos reëls, strofes, tipografie; • figuurlike betekenis; • atmosfeer; • tema en boodskap.

Kreatiewe skryf: eie gedig Strofekonvensies: • Struktuur van ’n strofe. • Gebruik voegwoorde vir samehang. • Gebruik ’n verskeidenheid sinsoorte, -lengtes en -strukture. • Gepaste taalgebruik. • Gepaste gebruik van figuurlike taal. Fokus op die skryfproses: • Beplanning. • Konsep. • Hersiening. • Redigering. • Proeflees en aanbieding van finale konsep. • Skryf ’n gedig.

Woordvlakwerk: samestellings; infinitiewe werkwoorde, voornaamwoorde, besitlike voornaamwoorde Betekenisleer en woordeskatuitbreiding: rym, geleende woorde, idiomatiese uitdrukkings, spreekwoorde, alliterasie, vergelykings, metafore, tussenwerpsels, sinonieme, antonieme Lees- en skryftekens: punt, komma

INHOUD Vaardighede

LB-bladsye

OG-bladsye

Luister en praat Lees en kyk Word taalvaardig Skryf en aanbied Taalhersiening

3 4 11 16 19

xx xx xx xx xx

ONDERRIGSTRATEGIEË Inleiding

LB bladsy 1

Riglyne vir onderrig • Wafels met room of roomys is ’n bederfdis vir enige Suid-Afrikaanse kind. Hierdie wafels is gewoonlik groot en rond. • Stel die leerders nou bekend aan die oorsprong van ons wafels: Belgiese en Nederlandse wafels. Die Nederlandse wafel is rond en kleiner met stroop tussen twee lae. Dit word saam met koffie bedien. Die Belgiese wafels is groter en word, nes in Suid-Afrika, as nagereg of ’n bederfdis bedien. Daar is twee hoofsoorte Belgiese wafels: die Luikse wafel is ovaal- of ruitvormig, swaarder en met suikerkristalle is daarin verwerk, terwyl die Brusselse wafel langwerpig en ligter is, met strooisuiker daaroor gesprinkel. • As daar iewers ’n Nederlandse bakkery in die omgewing is, kan die leerders gerus die wafels proe.

ANTWOORDE 1. Die leerders beskryf die wafels. 2. Heerlike, spesiale kos is koningskos. 3. Laat die leerders hul eie koningskos beskryf. Herinner hulle om redes te gee waaom hulle so daarvan hou.

POST-LUISTER (Formele assessering)

LUISTER EN PRAAT

Nadat die leerders na twee of drie voorlesings van die gedig geluister het, kry hulle geleentheid om die vrae te bespreek.

OEFEN LUISTERVAARDIGHEDE LB bladsy 3

Riglyne vir onderrig Pre-luister • Die leerders beskryf die heerlike, watertandgeur van ’n vars gebakte brood. Hulle gesels oor brood wat koningskos kan wees af hangend van wat daarmee saam geëet word. • Verduidelik dat die leerders na ’n eerste voorlesing van die gedig gaan luister en dan die vrae gaan deurlees. Bespreek die woordverklarings met hulle na die eerste voorlesing. Daarna luister hulle na ’n tweede voorlesing terwyl hulle aantekeninge maak wat later met die beantwoording van die vrae sal help. Indien jy iemand ken wat Nederlands ken, kan jy die persoon vra om die gedig voor te lees en die opname dan vir die klas speel.

FLINK MET TAAL Hier word die leerders se kennis van idiomatiese uitdrukkings uitgebrei. Maak seker hulle verstaan die uitdrukkings en die konteks waarin dit gebruik word. Moedig hulle aan om idiomatiese uitdrukkings in hul spreek- en skryftaal te gebruik. Daag hulle uit om die lys met nog idiome wat met kos te doen het, uit te brei

VOORBEREIDE HARDOPLEES

TYDENS LUISTER • Die leerders luister na twee of drie voorlesings van die gesig en maak aantekeninge.

LUISTERTEKS Brood Ik zie het brood en lach maar stil en snuif héél langzaam aan de goede geur. Ik ruik het hart en de gebakken schil ieder voor zich en in zijn eigen kleur. Ik keer het om en voel naar zijn gewicht en tast ‘t relief af met een tere hand. Heeft ieder brood niet een eigen gezicht, als kwamen geen twee broden van één land? Pierre Kemp (Uit: Verzameld werk, Uitgeverij G.A. van Oorschot, 1976)

1. Hy lag (van vreugde). 2. Hy ruik lank daaraan sodat hy dit kan geniet. 3. Hy lig dit op, keer dit om en voel dit. 4. Hy kyk, ruik en tas. 5. Brood het ’n hart, ’n gesig en elkeen sy eie kleur. 6. Soos mense, is verskillende brode eenders en anders.

Die leerders berei ’n teks van hul keuse voor en lees dit dan in die klas voor. Herinner hulle om veral aandag aan toon, stemprojeksie, frasering, oogkontak, liggaamstaal en die gebruik van leestekens te gee.

LEES EN KYK LB bladsy 4

LEES SAAM Riglyne vir onderrig • Bespreek die tipiese kenmerke van voor- en agterblaaie aan die hand van voorbeelde. Gesels met die leerders oor watter soort voorblaaie hul aandag trek. • Bespreek hoe ’n gedig van alle ander tekste verskil. Hoe weet ’n mens deur net na ’n gedig te kyk, dat dit ’n gedig is?

Pre-lees Moontlike antwoorde waarmee die leerders vorendag kan kom: • Boektitel, naam van skrywer, illustrasie, ensovoorts. • As die flapteks op die agterblad verskyn, kan dit inligting gee oor waaroor die boek handel en wat ander mense daarvan dink.

LEES

LEES ’N VOORBLAD

• Wanneer die leerders die tekste vluglees, sal hulle gou agterkom almal handel oor kos. • Herinner die leerders aan wat dit beteken om aandag te lees – jy lees om elke woord, die strekking van die teks en kernidees te verstaan sodat jy vrae daaroor kan beantwoord. • Moedig die leerders aan om die woordverklarings te raadpleeg en onbekende woorde in ’n woordeboek na te slaan.

WERK MET WOORDE LB bladsy 5

Riglyne vir onderrig • Verduidelik aan die leerders dat hul kennis van poësieterme en leenwoorde in hierdie aktiwiteit uitgebrei word.

ANTWOORDE

LB bladsy 5

ANTWOORDE A. Bespreek die kenmerke van ’n boekomslag en beantwoord die vrae 1. Die boek se titel en die skrywer se naam. 2. Dit trek ’n mens se aandag sodat jy die boek wil lees. B. Beantwoord die volgende begripsvrae 1. Hy dra ’n polisieuniform met ’n voorskoot. 2. a) ’n knuppel b) Hy gebruik dit as ’n towerstaf om wonderlike geregte op te tower. 3. Dit pas by die polisieman. 4. Lamskotelette, koekstruif, ’n soort laagkoek, sampioene en rooiwyn 5. Die naam van die skrywer.

LEES ’N AGTERBLAD

LB bladsy 6

Kolom A

Kolom B

a) titel b) strofe c) vergelyking d) personifikasie e) metafoor f) rymskema g) klanknabootsing h) alliterasie i) assonansie j) herhaling

die naam van ’n gedig reëls in ’n gedig wat saam ’n geheel vorm twee sake word met “soos”, “nes” of “net soos” vergelyk ’n menslike eienskap word aan ’n lewelose ding toegeken twee sake met ooreenkomste word gelykgestel die rympatroon van woorde woord wat ’n klank naboots herhaling van dieselfde medeklinker op ’n kort afstand van mekaar herhaling van dieselfde klinker op ’n kort afstand van mekaar woorde of sinsdele wat meer as een keer voorkom om ’n spesifieke effek te bereik

2. a) hors d’oeuvre b) connoisseur c) Bon appetit

POST-LEES

ANTWOORDE A. Bespreek die kenmerke van ’n agterblad en beantwoord die volgende vrae 1. Inligting oor die inhoud van die boek, ’n foto van die skrywer, kommentaar op die boek, die ISBN, ens. 2. Dit verskyn dikwels op die binnevoorblad of soms op die eerste bladsy. B. Beantwoord die volgende begripsvrae 1. “mondelings” 2. België 3. Frankryk 4. Mossel, aartappels, hoender (kip), slaai. 5. Ja, dit wys watter lekker resepte in die boek voorkom. 6. Die leerders gee ’n gemotiveerde antwoord. 7. a) Ruth van Waerenbeek b) Gent c) By haar oumagrootjie, ouma en ma.

LEES ’N WEBTEKS LB bladsy 8

ANTWOORDE A. Bespreek die kenmerke van ’n webteks en beantwoord die vraag 1. Mense wat in dieselfde onderwerp belangstel. B. Beantwoord die volgende begripsvrae 1. Annelies Gibbs het as ’n au pair in Nederland gewerk. 2. Stamppot: kapokaartappels met gekookte groente en vleis; hutspot: ’n gereg met aartappels, uie, wortels en vleis in een pot. 3. Dit bevat dik stukke ham en groente en is dus baie vullend. 4. Jy sluk die vissie heel in. 5. Dit begin met ontbyt, vorder dan na middagete, aandete, en nagereg. Daarna word haring genoem. 6. Bon appetit; smaaklike ete.

IN ’N NEUTEDOP LB bladsy 10

Riglyne vir onderrig • Moedig die leerders aan om mooi aan die ooreenkomste tussen die tekste te dink. Herinner hulle ook aan die lespakket se titel.

ANTWOORDE Dit handel oor tradisionele kos wat so lekker voorberei is dat dit koningskos is.

PAS JOU TAALKENNIS TOE

LEES ’N GEDIG LB bladsy 9

Riglyne vir onderrig • Wanneer jy die vreemde woorde op bladsy 10 met die leerders deurgaan, kan jy hulle daarop wys dat wie woord, “ouwejaar” spreektaal is in Nederlands. Die korrekte spelling daarvan is eintlik “oudejaar” volgens die bekende Nederlandse woordeboek Dikke van dalen en Het Groen boekie. Hierdie is dus gebaseer op die amptelike Nederlanse spelling.

ANTWOORDE A. Bespreek die kenmerke van ’n gedig en beantwoord die volgende vraag 1. Die leerders noem enige twee kenmerke soos: titel, strofes, rym, beeldspraak, stylfigure, tema, boodskap. B. Beantwoord die volgende begripsvrae 1. ’n Kind praat met sy/haar ma. 2. Dit is bruin en soet. 3. Die oliebolle moet gereed wees vir Oujaarsaand. Hulle moet ook vir oulaas die feestelikheid van Oujaar en oliebolle geniet voordat die balju slegte nuus bring.

4. aabbbaa 5. a) Dit is presies dieselfde. b) “lekker bruin” 6. ’n Kind is ongeduldig dat die oliebolle moet reg wees vir Oujaarsaand en voor die balju kom.

LB bladsy 10

Riglyne vir onderrig • Maak seker die leerders verstaan dat die vrae op die voorafgaande tekste gebaseer is.

ANTWOORDE 1. Eet jou knuppeldik aan koningskos. 2. de, het 3. zij/ze (sy), haar (haar) 4. Die Nederlandse “ij” is “y” in Afrikaans. 5. a) Moeder/Ma/Mamma, is die oliebolle klaar? b) Die Nederlandse “oliebollen” eindig op ’n -en, terwyl die Afrikaanse “oliebolle” op ’n -e eindig.

WORD TAALVAARDIG Riglyne vir onderrig 9

• Bespreek die drie taalkomponente met die leerders en maak seker hulle verstaan die funksie en gebruik daarvan.

ANTWOORDE

• Interessantheidshalwe word die Nederlandse persoonlike voornaamwoorde ook gegee.

Kolom A

Kolom B

• Wys die leerders daarop dat Nederlands ook baie leenwoorde bevat, veral uit Engels en Frans.

a) Khoi b) Frans c) Maleis d) Afrikataal

kwagga rendezvous baie indaba

• Punte en kommas word in Nederlands op baie dieselfde manier as Afrikaans gebruik. • Die teorie word vasgelê aan die hand van tekste oor die toekomstige koninginne van België en Nederland. Leerders sal dit interessant vind om te lees van die vyftien- en dertienjarige prinsesse wat eendag hul land gaan reageer.

LB bladsy 13

ANTWOORDE

OEFEN VOORNAAMWOORDE LB bladsy 11

ANTWOORDE 1. dit – persoonlike voornaamwoord waarin – betreklike voornaamwoord haar – besitlike voornaamwoord haar – besitlike voornaamwoord sy – persoonlike voornaamwoord se – besitlike voornaamwoord waarvolgens – betreklike voornaamwoord Dit – persoonlike voornaamwoord se – besitlike voornaamwoord

4. a) In die koningsgesin is daar ’n koning, ’n koningin, twee prinse en twee prinsesse, m.a.w. ses mense. b) ’n Kroonprinses word grootgemaak om ’n spesifieke rol te vervul, want alles wat sy doen, gaan fyn bekyk word.

PAS JOU TAALKENNIS TOE LB bladsy 14 en 15

ANTWOORDE

2. dié – aanwysende voornaamwoord Haar – besitlike voornaamwoord Daar – onpersoonlike voornaamwoord hierdie – aanwysende voornaamwoord mekaar – wederkerige voornaamwoord wat – betreklike voornaamwoord Almal – onbepaalde voornaamwoord

OEFEN LEENWOORDE LB bladsy 13 10

PUNTE EN KOMMAS

1. Sy sal eendag die troon bestyg, maar tans sorg prinses Amalia (14) se ouers, koning Willem-Alexander en koningin Máxima, dat haar lewe so normaal moontlik is. Sy en haar susters, Alexia (11) en Ariane (9), woon bv. ’n openbare skool saam met 400 ander kinders by. In haar vrye tyd beoefen Amalia ’n rits stokperdjies. Sy is ’n boffin met perdry en geniet ook karate. 2. a) wat b) wie se c) met wie d) waarin e) wat 3. a) boffin – Engels b) karate – Japannees c) restaurante – Frans d) amper – Portugees e) carte blanche – Frans f ) baie – Maleis g) regime – Frans

SKRYF JOU GEDIG

SKRYF EN AANBIED

Lei die leerders deur die skryfproses vir die skryf van hul gedigte.

SKRYF ’N GEDIG LB bladsy 16

TAALHERSIENING LB bladsy 19

Riglyne vir onderrig • Moedig die leerders aan om logiese skakels te soek wanneer hulle die gedig se strofes orden. • Lees en bespreek die kenmerke en elemente van gedigte met die leerders.

• Die hersieningsaktiwiteit kan soos ’n toets of eksamen benader word.

ANTWOORDE

PRE-SKRYF 1. Die gedig is in Kaaps (Kaapse Afrikaans) geskryf. 2. Die volgorde van die gedig se strofes is soos volg:

Die miljenêr se kombuis ’n Pêllie van my, wat da’ wêk as kok, het my vandag laat inloer innie huis vannie ou miljenêr, sy baas. Kombuis? Jy sou gasê het dis die Duncan-dok! Tsaaina en messegoed tot anie nok, Fridzidêrs volgaprop met piekfyn vleis, eiers, vrugta en groentes oppie ys, en die jele karkas van ’n bok. Toe sê hy, “Ennie kjeller’s is die ena kroeg – whisky en brannewyn, dzien en muskedil.” Toe sê ek, “Wragtie, dié baas is gaseën! Ga’ hy nou patie skop? Daa’s oorganoeg Om twintig ouens ’n week lank te laat smul.” “Nei,” sê hy. “Die baas eet altyd alleen.” (Uit: Steenbok tot Poolsee, Tafelberg, 1955) 3. Leerders gee ’n gemotiveerde mening.

RIGLYNE VIR ONDERRIG

1. a) geboorteland b) twintigjarige c) resepteboek (3) 2. a) getrek b) onderneming/sakeonderneming (2) 3. a) openbare b) einde (2) 4. Suid-Afrika (Afrikaans) – Zuid-Afrika (Nederlands) (1) 5. a) Onze – ons/onse b) ontbreken – ontbreek c) vijf – vyf d) soorten – soorte e) wij – ons (5) 6. a) Sjoe/Liewe land b) Sjoe/Eina c) Jippie (3) 7. a) barbeques – Engels b) kamma – Khoi c) doepa – Khoi d) gourmet – Frans e) hokaai – Khoi (5) 8. a) Wanneer André boerewors maak, wonder almal wat sy resep is. b) André verkoop o.a. boerewors, tjops, biltong en droëwors. (3) 9. Almal behoort die boerewors te geniet. (1) Totaal: 25

KWARTETSPEL

Aangename kennis

Die kwartetkaartspel kan saam met lespakkette 6 tot 8 gespeel word. Dit word soos volg gespeel:

Aangename kennis

Enchanté(e)

Please to meet you

Bly te kenne

Twee tot nege spelers kan speel. Die 36 kaarte word uitgedeel. Elke speler plaas die kaarte wat saamhoort, bymekaar. Daar is vier elk van die volgende temas (wat onderaan elke kaart aangedui word):

Aangename kennis

Enchanté(e)

Please to meet you

Prettige met je kennis te maken

Enchanté(e)

Aangename kennis

Please to meet you

Enchanté(e)

Bly te kenne

Please to meet you

• Aangename kennis • Nederlandse stede • Belgiese stede • Nederland is bekend vir … • België is bekend vir … • Nederlandse besienswaardighede

Nederlandse stede Amsterdam

Rotterdam

Den Haag

Utrecht

• Belgiese besienswaardighede • Nederlandse kos • Belgiese kos. Die speler wat gedeel het, speel eerste. Sodra sy vier kaarte van ’n tema het, word dit as ’n pakkie uitgesit. Sy sit soveel pakkies moontlik uit. Dan vra die deler die speler aan haar regterkant vir ’n kaart wat sy benodig. Die deler moet kyk hoeveel van ’n pakkie sy het en vra dan vir die ander kaarte. (Elke kaart se naam staan boaan, gevolg deur ’n prentjie en dan die ander drie kaarte.) As die speler regs van die deler die kaart het, moet hy dit vir die deler gee. Die deler kan dan weer roep. Die deler roep totdat sy verkeerd roep (m.a.w. die speler regs het nie die kaart om te gee nie). Dan speel die speler regs van die deler. Hy pak eers sy pakkies uit en vra dan ’n kaart van die speler aan sy regterkant. Die speler wat eerste al sy of haar kaarte as pakkies uitgepak het, wen.

Belgiese stede Brussel

Brugge

kant

sjokolade

Gent

Antwerpen

bier

riet (slaptjips)

Nederland is bekend vir:

BelgiĂŤ is bekend vir:

Nederlandse besienswaardighede

kaas

windmeule

Huis van Anne Frank

Madurodam â&#x20AC;&#x201C; miniatuur Nederland

klompe

Delftse blou

Nagwag in Rijksmuseum Huis

Keukenhof

Belgiese besienswaardighede

Belgiese kos

Manneken Pis

Grote Mark

wafels

moules-frites (mossels met slaptjips)

Brugge se kanale

Het Lam Gods in Gent

waterzooi (ryk bredie)

konijn in geuze (haas in bier)

Nederlandse kos

stroopwafels

maatjesharing

snert

krokette

NOTAS

��

NOTAS

��

NOTAS

��

NOTAS

��

NOTAS

��