EENDERS & ANDERS AFRIKAANS / NEDERLANDSE LESPAKKET – Graad 6 by Flame Design Cape Town

EENDERS & ANDERS

AFRIKAANS / NEDERLANDSE LESPAKKET

Aangename kennis! Prettig met je kennis te maken!

GRAAD

Afrikaans Huistaal

’n Blik op die lespakket

SASNEV, Sentraalplein 4, Pinelands webwerf: http://sasnev.co.za © SASNEV Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag gereproduseer, in ’n inligtingstelsel bewaar, of versend word in enige vorm of op enige manier, hetsy elektronies, meganies, deur fotokopiëring, plaat- of bandopname, of andersins, sonder vooraf skriftelike toestemming van die kopiereghouers nie. Eerste uitgawe: 2017, eerste druk 2017 Titel-ISBN: 978-0-9946647-0-9 Geskryf deur Marieta Nel Geredigeer deur Ronél Gouws Voorbladontwerp deur Dion Rushovich Voorbladfoto van One Dollar Photo Foto’s deur Izak de Vries en Karen Vegt Medewerkers Eureka Barnard, Gerda Grobler en Liza Voppen Geset deur Dion Rushovich Gedruk deur Erkennings Die skrywer en SASNEV bedank die volgende persone en instansies vir die gebruik van kopieregmateriaal en foto’s: Foto’s: One Dollar Photo: p. iii, iv, 2, 3, 4, 5, 17, 18; Stock Photo Secrets: p. 11, 13; p. 1 & 16: Moulinsart vir die illustrasies van Kuifie; p. 9: Arbedierspers vir die gedig “Dikkertje Dap deur Annie Schmidt; p. 12: Pearson vir die woordeboekinskrywing uit HAT Afrikaanse Skoolwoordeboek; Illustrasies: p. 20: Hachette Livre vir die strokiesprent uit Asterix en de Belgen van René Goscinny en Albert Uderzo; Marianne Liebenberg: p. 5, 7, 8, 9, 14. Alle redelike pogings is aangewend om wettige kopiereghouers op te spoor. Die uitgewer verneem graag van kopiereghouers indien enige regstellings of byvoegings gedoen moet word.

Beste Leerder Welkom by Eenders & Anders Graad 6 – jou venster op die Lae Lande (Nederland en België) en Europa. Eenders & Anders voldoen aan al die vereistes van die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (NKABV) en kan as verryking saam met een van die hoofstukke in jou taalhandboek gebruik word. Hierdie lespakket sluit by die KABV-kurrikulum kwartaal 2, week 5 en 6 aan. Die doel van hierdie lespakket is om jou ’n blik op die letterkunde, taal en kultuur van Nederland en Vlaandere (die Nederlandssprekende deel van België) te bied. Gedurende die twee weke waartydens jy hierdie lespakket gebruik, wil ons jou na die Lae Lande ontvoer en jou op ’n opwindende, avontuurbelaaide reis neem. Moenie geïntimideerd voel deur die Nederlands nie – jy is in elk geval ontvoer en het nie ’n ander keuse as om dit te geniet nie! Aan die begin gaan dit dalk vir jou effens moeilik wees om die Nederlandse tekste waarna jy gaan luister en wat jy gaan lees te verstaan. Jou oor en jou oë gaan egter gou gewoond aan die Nederlands raak en aan die einde van die lespakket gaan jy selfs ’n bietjie Nederlands praat. As jy eers kennis gemaak het met Nederlands, kan jy die wonderlikste materiaal op die internet ontdek. Onthou, die Nederlanders is tegnologies baie gevorderd en jy gaan op die interessantste video’s, toeps (apps), webwerwe, klankgrepe en speletjies af kom. In hierdie lespakket is die tekste soms in Afrikaans en soms in Nederlands. Probeer voortdurend bewus wees van die ooreenkomste (eenders) en die verskille (anders) tussen die twee tale. Die vrae en opdragte is egter altyd in Afrikaans en jou antwoorde kan ook in Afrikaans wees. In hierdie lespakket sal jy agterkom dat taalleer nie vir dooie fossiele en bleeksiele is nie. Met jou nuwe kennis van Nederlands sal jy skielik verstaan waar baie van die woorde en uitdrukkings in Afrikaans vandaan kom en hoe Afrikaans uit hoofsaaklik Nederlands ontwikkel het. Taalleer word dus ’n opwindende ontdekkingstog. Ons wens is dat jy nie net vir twee weke uit jou doodgewone skoolsituasie weggevoer sal word nie, maar dat jy tydens die reis verlief sal raak op die Lae Lande. Eendag kan jy selfs soontoe gaan en eerstehands ervaar watter wonderlike geleenthede Nederlands en die twee lande jou kan bied. Dus, welkom in die Lae Lande! Geniet die reis saam met ons. Hopelik sal jy ook eendag vele Nederlanders en Belge ontmoet en vir hulle sê: Aangename kennis of Prettig met je kennis te maken! Die skrywers

iii

Inhoudsopgawe AANGENAME KENNIS / PRETTIG MET JE KENNIS TE MAKEN

Aangename kennis! / Prettig met je kennis te maken! IN HIERDIE HOOFSTUK MOET JY:

Luister en praat ........................................................................................................................................................................................ 2

Luister en praat

Lees en kyk ............................................................................................................................................................................................................4

• • • •

Word taalvaardig ................................................................................................................................................................................11 Skryf en aanbied.....................................................................................................................................................................................16 Taalhersiening..............................................................................................................................................................................................19

WEBWERF ’n Spesiale webwerf – http://lespakket.co.za – is vir die Afrikaans-Nederlandse lespakkette van graad 6 tot 11 geskep ten einde leerders interaktief met die tekste te laat verkeer en om aan te sluit by e-leer (elektroniese leer) in die onderwys. Nie net word ’n elektroniese weergawe van die pakket op die webwerf gelaai nie, maar die pakkette word voortdurend bygewerk met nuwe materiaal wat opgelaai word. Die idee is dat leerders die materiaal op die webwerf gebruik om die opdragte in die lespakket uit te voer. Julle kan dan weer foto’s, video’s of ander interessanthede oplaai vir gebruik deur en kommunikasie met ander leerders. Daar word gehoop dat Afrikaanse en Nederlandse leerders ook uiteindelik met mekaar sal kontak maak, idees uitruil en sodoende mekaar se taal en kultuur beter leer ken. Ook onderwysers word aangemoedig om materiaal soos foto’s, oulike idees, opdragte en vraestelle op die webwerf te laai. Op dié manier is daar nie net interaksie met plaaslike kollegas nie, maar hopelik ook later met kollegas in Nederland, by wie ons kan kers opsteek oor e-leer.

Aangename kennis!

Dag!

Prettig met je kennis te maken!

Hello!

aan groep- en klasbesprekings deelneem ’n praatjie lewer na ’n Nederlandse liedjie luister en vrae daaroor beantwoord identifiseer oordrywing en stereotipes

Lees en kyk • feitelike inligting lees en bespreek • ’n legende lees en vrae daaroor beantwoord • ’n gedig lees en bespreek

Skryf en aanbied • ’n legende kan skryf

Taalstrukture en -konvensies • woordvorming, woordeboek gebruik • leenwoorde • woordsoorte: voorsetsels • spelling • enkelvoudige sin • afkortings In hierdie hoofstuk gaan jy kennis maak met die taal en kultuur van Nederland en België. Kyk na die illustrasie op hierdie bladsy. Herken jy die bekende strokieskarakter en weet jy uit watter strokiesreeks die karakters kom? Die karakter is in België deur ’n Vlaamse skrywer geskep. Die hoof karakter in hierdie reeks kan “legendaries” genoem word. Wat beteken dit? Weet jy van enige ander legendariese strokieskarakters wat in Europa ontstaan het? Dink aan ’n baie bekende karakter wat sy avonture beleef het tydens die Romeinse tyd in Europa. As jy bietjie hieroor nagedink het, is jy reg om bietjie deur België te reis.

(Uit: Avonture van Kuifie: In die land van die Swart Goud, Eerste uitgawe 2006)

LUIS TER EN PRAAT Aangename kennis! Ek is Brabo en kom van die Belgiese stad Antwerpen. Luister na my verhaal:

2. Berei jou praatjie voor: a) Besluit watter inligting jy in jou praatjie wil insluit. b) Orden jou inligting in drie dele: ’n begin, middel en einde. c) Skryf jou praatjie uit. d) Leer jou praatjie sodat jy dit met selfvertroue kan lewer.

VREEMDE WOORDE

schoentje – skoen vlechten – vlegsels jurkje – rok schaatsen – skaats gekregen – gekry (hoofwerkwoord = krijgen) blokken – blokke

Terwyl jy praat

Lank, lank gelede moes almal in Antwerpen wat oor die Schelde-rivier wou gaan, tolgeld aan die reus Antigoon betaal. Indien hulle geweier het, het hy hulle hande afgekap en dit in die rivier gegooi. Ek was jonk, maar was die enigste persoon wat nie bang vir die reus was nie. Ek het hom uiteindelik oorwin en sy hand in die rivier gewerp. Dit is waar die stadnaam Antwerpen vandaan kom: “ant” (verkorte vorm van hand) en “werpen” (gooi). En dit is hoe ek die held van Antwerpen geword het.

LEWER ’N PRAATJIE Voor jy praat 1. Kies een van die volgende opdragte: a) Vind meer uit oor Hendrik van der Decken en die spookskip die Vlieënde Hollander en berei ’n praatjie daaroor voor. b) Doen navorsing oor Sinterklaas en deel jou bevindinge met jou klasmaats. c) Soek ’n interessante legende – op die internet (of op ons SASNEVwebtuiste), in die biblioteek of een wat in jou familie vertel word. Kom vertel dit in die klas. d) Doen navorsing oor Kerstradisies, byvoorbeeld oor hoe Kersfees in SuidAfrika, Nederland of België gevier word. Watter tradisies is daar oor die Kersboom, Kerskaartjies, geskenke, kos, musiek en godsdiens?

1. 2. 3. 4. 5.

Praat teen ’n gemaklike spoed. Behou oogkontak met jou gehoor. Praat soms sagter en soms harder om die gehoor se belangstelling te behou. Gebruik pouses om afwagting te skep. Let op jou liggaamstaal en gebruik gebare op ’n natuurlike manier.

LUISTER NA ’N LIEDJIE Jou onderwyser gaan vir jou die Nederlandse Kersliedjie “Oh, kom er eens kijken” speel. Lees eers die woordeskat in die kantlyn en luister dan mooi na die liedjie. Jy sal dit meer as een maal hoor. Beantwoord dan die volgende vrae. 1. Wat word Sinterklaas/Kersvader in die liedjie genoem? 2. Wat kry kinders in hulle skoene? 3. Noem drie geskenke wat die kinders kry. 4. Watter geskenk sal jy graag van Sinterklaas ontvang? 5. In die liedjie word gesing van ‘n “letter van banket”. Waarom is ‘n letter vir Sinterklaas belangrik? 6. Wie is die spreker, dink jy?

FEITEHOEKIE In Nederland en België staan Kersvader bekend as Sinterklaas.

’n Inligtingsteks

FLINK MET TAAL Die volgende idiomatiese uitdrukkings is almal op ou stories gebaseer: ’n Uilspieël: Veg soos ’n Trojaan: Antjie Somers: Achilleshiel: So waar as padda manel dra: Iemand se swanesang: Jakkals trou met Wolf se vrou: ’n Aspoestertjie wees:

Iemand wat verspotte dinge doen. Besonder dapper veg. Iemand om kinders mee bang te maak. Iemand se swakplek. Baie seker. Iemand se laaste poging. Dit reën terwyl die son skyn. Afgeskeep wees

Die legendariese Manneken Pis Paragraaf 1 is die inleiding.

Aangename kennis! My naam is Manneken Pis. Ek is ’n Belg en woon in Brussel, die hoofstad van België. Ek praat ’n dialek van Nederlands wat julle in Suid-Afrika Vlaams noem. In België praat ons Nederlands en Frans. Die Franssprekende Brusselaars noem my Petit Jean.

Manneken Pis is die spreker.

Ek woon om die draai van die mooiste markplein in die wêreld, die Grote Mark.

Hy spog juis oor homself.

Ek is so beroemd dat daar ’n bronsstandbeeld van 50 cm hoog van my gemaak is. Ek wil nou nie spog nie, maar dis een van die mees gefotografeerde beelde in Europa. En saam met die Grote Mark en die Atomium is dit die bekendste simbole van Brussel.

Twee legendes oor Manneken Pis word vertel.

Daar is talle legendes rondom die ontstaan Die Atomium is ’n van die standbeeld. Volgens een het ek op bekende struktuur in my eie unieke manier ‘n bom, waarmee Brussel. vyande die stad aan die brand wou steek, ontlont. ’n Ander storie vertel dat ek Speel gerus die tydens ’n volksfees in die stad verdwaal het. kaartspel kwartet, My pa het my orals gesoek en later moed opgegee. Toe hy my uiteindelik opspoor, waarin jy meer van was ek besig om te urineer. Ek gaan nie my en my mooie die werklike storie vertel nie; die legendes land sal leer. wat rondom my ontstaan het, klink soveel mooier.

LEES EN KYK

LEES SAAM Pre-lees Kyk vlugtig na die inligtingsteks, die legende en die gedig. • Waaroor, verwag jy, gaan die eerste teks handel as jy net na die titel kyk? • Hoe is die inhoud van die inligtingsteks en die legende eenders? • Hoe verskil die gedig van die ander twee tekste?

KENMERKE VAN ’N LEGENDE ’n Legende is ’n ou, bekende storie, dikwels oor helde, avonture of fantastiese gebeurtenisse, wat geslag ná geslag oorvertel word sonder enige bewys dat dit waar is. Die storie van hoe Antwerpen sy naam gekry het, is ’n voorbeeld van ’n legende.

Ek is lief vir mooi aantrek en het honderde stelle klere wat deur verskillende lande aan my geskenk is. Ek dra dit op spesiale dae. Kyk gerus op die internet na my kostuums en laat my weet watter een jy verkies.

Lees Lees die inligtingsteks op die volgende bladsy en beantwoord dan die vrae.

En as jy weer in Brussel is, kom proe ’n bietjie die waterstraaltjie. Meestal is dit water, maar tydens feeste kan dit wyn, bier of heuningdrank wees.

VREEMDE WOORDE

manneken – mannetjie Belg – inwoner van België dialek – taal van ’n spesifieke streek ontlont – keer dat iets ontplof unieke – waarvan daar net een is 4

Die laaste paragraaf sluit die teks af.

Totdat jy eendag Brussel besoek, kan jy so lank soveel moontlik oor my pragtige land en stad lees.

Post-lees: Begryp jy die teks? 1. Skryf die ontbrekende woorde neer: Manneken Pis is ’n B____ wat in B____, die hoofstad van B____ woon. 2. Wat noem Suid-Afrikaners die Nederlandse dialek wat in Brussel gepraat word? 3. Wat is Manneken Pis se Franse naam? 4. Hoekom, dink jy, word die verkleiningsvorm vir Manneken Pis gebruik? Gee twee redes. 5. Hoe voel Manneken Pis oor die Grote Mark? 6. Wat het Manneken Pis, die Grote Mark en die Atomium in gemeen? 7. Stem jy saam met die volgende stelling? Motiveer jou antwoord. Manneken Pis spog graag. 8. Haal ’n woord aan wat wys dat Manneken Pis homself as besonder beskou. 9. Is die volgende stelling waar of onwaar? Gee ’n rede vir jou antwoord. Manneken Pis se ontstaan word deur een legende verklaar. 10. Hoe het Manneken Pis die bom ontlont waarmee die vyand Brussel wou verwoes? 11. Lyk die standbeeld van Manneken Pis altyd dieselfde? Motiveer jou antwoord. 12. Waar kom al Manneken Pis se klere vandaan? 13. Waar kan ’n mens meer oor Manneken Pis se kostuums uitvind? 14. Wat wil Manneken Pis graag van die leser hoor? 15. Verduidelik die doel van die kaartspel kwartet.

Aangename kennis! My naam is Hans Brinker. My vriende noem my sommer Hansie. Ek is ’n Nederlander en woon in Spaarndam. Dit is ’n dorpie in die provinsie Noord-Holland.

’n Legende Lees ’n legende en beantwoord die vrae wat daarop volg.

Die held van Haarlem Dyke is tipies van Nederland.

Toe Hans Brinker agt jaar oud was, het sy ma hom een mooi herfsdag gevra om pannekoek vir ’n blinde oom aan die ander kant van die dyk te neem. Dit was byna donker toe hy terugkeer. Op pad het hy gesien dat die kanale vol was na die herfsreën.

Hans se En toe hoor hy water wat sypel. Daar was ’n gaatjie in die dyk! As dit nie gedagtes onmiddellik gestop word nie, sou ’n ramp Spaarndam en die omgewing tref. word beskryf. Onwillekeurig het Hans sy vinger in die dyk gedruk en die water het ophou stroom. Die leser voel Aanvanklik was dit nie te moeilik om daar langs die water te sit nie, maar jammer vir hoe later dit geword het, hoe kouer was dit. Bibberend het Hans om hulp Hans. geroep, maar niemand het hom gehoor nie. Dit was net Hans daar op die koue, donker dyk. Teen middernag was Hans byna in ’n beswyming. Sy vinger het gevries en hy was seker hy sou verkluim, maar hy kon nie sy vinger uittrek nie, want dan was die dorp in gevaar. Die storie verduidelik waarom Hans ’n held is.

Net na dagbreek die volgende oggend het die plaaslike predikant sy gewone oggendwandeling onderneem. Tot sy verbasing het hy op Hans afgekom: blou van die koue, snikkend, maar lewend. Die predikant het hulp ontbied en die dyk is reggemaak. Die inwoners van Spaarndam kon ’n sug van verligting slaak, want die Held van Haarlem het hulle gered.

Post-lees: Begryp jy die teks?

Ons Nederlanders veg al eeue lank teen die see. ’n Groot gedeelte van Nederland lê onder seevlak en daar is dus die hele tyd die gevaar dat die land sal oorstroom. Ons het dyke gebou om die water uit te hou. Die sluise moet oop- en toegemaak word om die watervlakke in die kanale konstant te hou. Dit is die werk wat my pa, ’n sluiswagter, doen. Soos die meeste ander Nederlanders, is ek blond en lank en praat ek Nederlands. (Het jy geweet die Nederlanders is die langste nasie op aarde?) Kom besoek my gerus wanneer jy in Noord-Holland is.

Beantwoord die vrae hieronder oor “Die held van Haarlem” en die inligting hierbo. 1. Waarom moes Hans daardie oggend uitgaan? 2. Aan watter bekende sprokie herinner die begin van die verhaal ’n mens? 3. Watter woord in paragraaf 1 help die leser om te weet waar die verhaal afspeel? 4. Hoe weet jy dat die blinde oom nogal ver van Hans-hulle gewoon het? 5. Waarom was ’n gaatjie in die dyk baie gevaarlik? 6. Haal ’n woord aan wat wys dat Hans sonder om eers te dink sy vinger in die lekplek gedruk het. 7. Hoekom het niemand Hans om hulp hoor roep nie? 8. Hoe, dink jy, het Hans gevoel terwyl hy daar op die dyk was? 9. Was dit ongewoon vir die VREEMDE WOORDE predikant om soggens te wandel? dyk – wal om water te keer en oorstroming te voorkom Gee ’n rede vir jou antwoord. sypel – stadig deur iets vloei 10. Waarom is Hans ná hierdie insident ramp – ernstige ongeluk as ’n held beskou? 11. Hans was gelukkig om nie te onwillekeurig – sonder om te dink verkluim nie. In watter Suidverkluim – doodgaan van die koue Afrikaanse legende het die heldin snikkend – huilend wel verkluim?

Die volgende vrae is op die inligting in die spraakborrel gebaseer. 12. Waar in Nederland is Spaarndam? 13. Verduidelik waarom die Nederlanders al so lank teen die see veg. 14. Voltooi die volgende sin: Dyke word gebou om ... 15. Dink jy Hans se pa doen ’n belangrike werk? Verduidelik jou antwoord. Die volgende vraag is op “Die held van Haarlem” en die inligting in die spraakborrel gebaseer. 16. Skryf ’n paragraaf oor Hans waarin jy na sy uiterlike en innerlike eienskappe verwys.

’n Gedig Lees die gedig hieronder en beantwoord die vrae wat daarop volg.

Dikkertje Dap

Dikkertje Dap klom op de trap ‘smorgens vroeg om kwart over zeven om de giraf een klontje te geven. Dag Giraf, zei Dikkertje Dap, weet je wat ik heb gekregen? Rode laarsjes voor de regen! ‘t is toch niet waar, zei de giraf, Dikkertje, Dikkertje, ik sta paf.

Dikkertjie Dap klim op teen die trap die oggend vroeg om kwart oor sewe om vir die giraf ’n suikerklontjie te gee. Goeiemôre Giraf, sê Dikkertjie Dap, weet jy wat ek gekry het? Rooi steweltjies vir die reën! Dit is tog nie waar nie, sê die giraf, Dikkertjie, Dikkertjie, ek is verstom.

O Giraf, zei Dikkertje Dap, ’k moet je nog veel meer vertellen: Ik kan al drie letters spellen: a b c, is dat niet knap? Ik kan ook al bijna rekenen! Ik kan mooie poppetjes tekenen! Lieve deugd, zei de giraf, kerel, kerel, ik sta paf.

O Giraf, sê Dikkertjie Dap, ek moet jou nog veel meer vertel: Ek kan al drie letters spel: a b c, is dit nie knap nie? Ek kan ook al byna reken! Ek kan mooi poppies teken! Liewe deug, sê die giraf, kêrel, kêrel, ek is verstom.

Zeg Giraf, zei Dikkertje Dap, mag ik niet eens even bij je stiekem van je nek af glijen? Zo maar eventjes voor de grap, denk je dat de grond van Artis als ik neerkom, heel erg hard is? Stap maar op, zei de giraf, stap maar op en glij maar af.

Luister, Giraf, sê Dikkertjie Dap, mag ek groot asseblief, sommer vir die grap, teen jou lang nek afgly? Dink jy die grond van Artis, sal baie hard wees as ek land? Klim maar op, sê die giraf, klim maar op en gly maar af.

Dikkertje Dap klom van de trap met een griezelige grote stap. Op de nek van de giraf zette Dikkertje Dap zich af, roetsjj, daar gleed hij met een vaart tot aan’t kwastje van die staart. Boem! Au!!

Dikkertjie Dap klim af van die leer met een groot, huiwerige tree. Op die nek van die giraf gaan sit Dikkertjie Dap, roesjj, daar gly hy met ’n vaart tot by die kwas van Giraf se stert. Boem! Au!!

Annie M.G. Schmidt

Aangename kennis! My naam is Dikkertje Dap. My spesiale maat is ’n giraf in die dieretuin in Amsterdam.

Tot siens Giraf, sê Dikkertjie Dap. Dag Giraf, zei Dikkertje Dap. Morgen kom ik weer hier met de trap. Môre kom ek weer hierheen met die trap. (Uit: Het fluitketeltje en andere versjes, 1950) Hans Brinker: Held van Haarlem

Post-lees: Begryp jy die teks? 1. Skryf die ontbrekende woorde neer: Dikkertje Dap se bynaam wys dat hy nie ____ is nie en dat hy ____ is. 2. Dink jy Dikkertje het van sy bynaam gehou? Waarom sê jy so? 3. Hoekom was Dikkertje reeds so vroeg in die oggend by die dieretuin, dink jy? 4. Waarom moes hy teen ’n trap opklim? 5. Watter nuus vertel Dikkertje vir Giraf in strofe 1? 6. Skryf die volgende reël neer en onderstreep die beginklanke wat herhaal word (assonansie): Rode laarsjes voor de regen!/Rooi steweltjies vir die reën! 7. Op watter drie dinge is Dikkertje trots? Antwoord deur drie afsonderlike woorde uit strofe 2 aan te haal. 8. Watter guns vra Dikkertje vir Giraf ? 9. Watter bewys is daar in strofe 4 dat Dikkertje ’n bietjie bang is? 10. Klanknabootsing kom voor wanneer ’n klank deur ’n woord of groep woorde nageboots word. a) Skryf twee voorbeelde van klanknabootsing uit strofe 4 neer. b) Dink jy die klanknabootsing is doeltreffend? Verduidelik. 11. Waaruit kan ons aflei dat Dikkertje nie sag geland het nie? 12. Vir watter ouderdomsgroep is hierdie gedig geskryf, dink jy? Gee ’n rede vir jou antwoord.

In ’n neutedop 1. Dink aan een woord wat die drie karakters in al drie die tekste hierbo beskryf. 2. Watter belangrike ooreenkoms is daar tussen Manneken Pis en Hans Brinker? 3. Hoe kom Manneken Pis en Dikkertje Dap ooreen? 4. Weet jy van enige Suid-Afrikaanse jong mense wat ’n standbeeld verdien omdat hulle dapper dade verrig het?

VREEMDE WOORDE

dikkertje – klein, dik/vet persoon dap – verkorte vorm van dapper Artis – Amsterdamse dieretuin

WORD TAALVAARDIG

WERK MET ’N WOORDEBOEK As jy jou alfabet goed ken, sal jy vinnig woorde in ’n woordeboek kan naslaan. As ’n mens ’n woord in ’n woordeboek wil naslaan, kyk jy na die woord se eerste letter. Daarna kyk jy na die tweede letter om jou soektog te verfyn en soek dit alfabeties. Dan kyk jy alfabeties na die derde letter, en so hou jy aan tot jy die woord vind. Voorbeeld: Soek die woord dapper in die woordeboek: • Jy weet die letter d is naby die begin van die alfabet; dus maak jy die woordeboek naby die begin oop. Blaai tot jy by d kom. • Nou soek jy da; dus heel aan die begin van die d’s. • Daarna soek jy die dap-woorde tot jy by dapper kom. • Die woorde in die woordeboek wat in vet druk is, is die trefwoorde. Sodra jy jou trefwoord gekry het, kan jy lees wat dit beteken. • Die woordeboek gee ook ander inligting as die betekenis van elke woord, soos ’n woord se woordsoort, meervoud en verkleining, trappe van vergelyking, idiome waarin die trefwoord voorkom, die taal waaraan die woord ontleen is en samestellings waarin die woord voorkom. 1. Watter trefwoord sal jy soek as jy die betekenis van die volgende woorde wil naslaan? a) dyke b) unieke c) dapperder d) storietjie 2. Lees die woordeboekinskrywing en beantwoord die vrae.

Pas jou taalkennis toe Gee een woord vir die inwoners van die volgende plekke. 1. Suid-Afrika 2. Nederland 3. België 4. Amsterdam 5. Haarlem 6. Utrecht 7. Pretoria 8. Kaapstad 9. Johannesburg 10. Durban

le·gen·de s.nw. [~s; ~tjie] 1 ‘n ou, bekende storie, dikwels oor helde, avonture of fantastiese gebeurtenisse, wat geslag ná geslag oorvertel word sonder enige bewys dat dit waar is: die legende van koning Arthur • die legende van Androkles en die leeu. 2 iemand wat beroemd is en bewonder word vir sy/haar goedheid of iets wat hy/sy gedoen het: Nelson Mandela was ‘n legende in sy leeftyd. • ‘n tennislegende/gholflegende. 3 die woorde wat die prentjies/tekens/afkortings/ens. wat op ‘n kaart of in ‘n boek gebruik word, verduidelik: Volgens die legende dui ‘n kolletjie ‘n dorp en ‘n kolletjie met ‘n sirkel daarom ‘n stad op die kaart aan. [Uit: HAT Afrikaanse skoolwoordeboek, Pearson, 2009]

a) b) c) d) e)

Skryf die woordsoort van legende neer. Skryf die meervoud en verkleinwoord van legende neer. Hoeveel verskillende betekenisse het die woord legende? Watter betekenis van legende verskil baie van die ander twee? Watter betekenis van die woord legende kom in die verhale van Manneken Pis en Hans Brinker voor? f ) Na watter legendariese Suid-Afrikaner word daar in die inskrywing verwys?

LEENWOORDE Leenwoorde is woorde wat tale by mekaar leen. Voorbeelde van leenwoorde in Afrikaans is: • Khoi-Khoi: aitsa, kambro (veldkos), kamma, eina, abba, kierie • Maleis: baie, piesang, kierang (kul), kerrie, bobotie, sosatie • Afrikatale: aikona, tsotsi, inyanga (geneser), vuvuzela, impi • Engels: rock, blog, speaker, rugby, rap, snob • Frans: croissant, restaurant, garage, kamisool, sjampanje • Duits: swaap, glockenspiel (slaginstrument), lebensraum • Italiaans: pizza, pasta, bolognese, spaghetti • Japannees: soesji, karate, tsoenami, aikido.

1. Pas elke taal in kolom B by die woord in kolom A wat daaraan ontleen is.

Kolom A

Kolom B

piekniek

Duits

bredie

Frans

toi-toi

Engels

gogga

Afrikatale

restaurant

Khoi-Khoi

führer

Maleis

ENKELVOUDIGE SIN ’n Enkelvoudige sin is ’n sin met net een gesegde. Die gesegde is die werkwoord of groep werkwoorde wat saam een handeling aandui. Die volgende sinsdele kan in ’n enkelvoudige sin voorkom: Die onderwerp is die persoon of ding wat die handeling uitvoer. Die gesegde is die handeling. Die voorwerp is die persoon of ding wat die handeling ondergaan. Die byvoeglike bepaling beskryf die onderwerp of voorwerp. Die bywoordelike bepaling beskryf die gesegde.

Inligting Die dapper seun het laasnag sy liewe dorpie gered. Die seun – onderwerp wat die handeling uitvoer dapper – byvoeglike bepaling wat die onderwerp beskryf het gered – gesegde wat die handeling beskryf laasnag – bywoordelike bepaling wat die gesegde beskryf sy dorpie – voorwerp wat die handeling ondergaan liewe – byvoeglike bepaling wat die voorwerp beskryf

VOORSETSELS Voorsetsels word gebruik om posisie aan te dui, byvoorbeeld: • Manneken Pis woon in Brussel. • Dit was eensaam vir Hans daar langs die koue dyk. • Hans het water agter hom hoor sypel. • Dikkertje Dap staan voor Giraf.

Voorsetsels word ook gebruik om verhouding aan te dui, byvoorbeeld: • Vyande wou Brussel aan die brand steek. • Manneken Pis is baie trots op sy honderde stelle klere. • Hans het begin bewe van die koue. • Dikkertje Dap is baie lief vir Giraf.

1. Kyk na die prente en vul die regte voorsetsel in elke sin in: a) Manneken Pis het ’n staf ____ sy hand. b) Hy het ’n snaakse hoed ____ sy kop. c) Hy dra niks ____ sy Skotse rokkie nie. d) Hy staan ____ die Suid-Afrikaanse vlag. e) Hy het ’n Dracula-kleed ____ sy skouers. 2. Aangename kennis! Ek is Grapjas Smurf en woon in België. Ek sal jou meer van ons Smurfe vertel terwyl jy die voorsetsels in die volgende sinne neerskryf. a) Die Smurfe is ’n skepping van die Belgiese stripkunstenaar Peyo. b) Die Nederlandse “de Smurfen” is die vertaling van die Franse “les Schtroumpfs”. c) Ons Smurfe is ’n kolonie fiktiewe, blou karakters wat in sampioene woon. d) Op ons koppe dra ons wit, keëlvormige pette wat vryheid simboliseer. e) In Smurf-taal vervang ons dikwels werkwoorde en selfstandige naamwoorde met die woord “smurf ”. 3. Vul die ontbrekende voorsetsels in. a) Jy herken Oupa Smurf ____ sy rooi broek, rooi mussie en lang, wit baard. b) Al die Smurfies is dol ____ Smurfien ____ haar blonde hare en mooi glimlag. c) Nutsman Smurf se hande staan ____ niks verkeerd nie. d) Musieksmurf se gebrek ____ talent maak dat die ander Smurfe wegvlug as hy begin speel. e) Babasmurf is nooit ____ sy ratel nie.

SPELLING VAN MEERVOUDE Kyk na hoe die volgende meervoude in Afrikaans en Nederlands gevorm word.

Afrikaans Enkelvoud Meervoud Verandering aan basisvorm

Nederlands Meervoud

letter poets rok

letters poetse rokke

letters poetsen rokken

traan

trane

brief dag vrug stad kind pa foto lied vlieg industrie oorlog brug eetding Engelsman

briewe dae vrugte stede kinders pa’s foto’s liedere vlieë industrieë oorloë brûe eetgoed Engelse

-s word bygevoeg -e word bygevoeg -e word bygevoeg; k verdubbel om o kort te hou -e word bygevoeg; slegs een a nodig vir lang vokaal aan einde van lettergreep -e word bygevoeg; f word w -e word bygevoeg; g val weg -te word bygevoeg -e word bygevoeg; a word e -ers word bygevoeg -’s word bygevoeg -’s word bygevoeg -ere word bygevoeg -ë word bygevoeg; g val weg -ë word bygevoeg -ë word bygevoeg; g val weg -e word bygevoeg; u kry kappie; g val weg -ding verander na -goed -man verander na -e

tranen brieven dagen vrucht – vruchten steden kinderen pa’s foto’s liederen vliegen indistrieën oorlogen bruggen eetgoed Engelsen

1. Gee die meervoud van die volgende woorde. a) nag b) dag c) damwal d) rug e) potlood f ) teorie g) karakter h) verhaal i) skip j) tree k) stiefma l) neef m) gebed n) heldin o) oupa p) taxi 2. Kyk na meervoudsvorme soos bikini’s, foto’s, skadu’s, oupas en ma’s en kies die korrekte woorde tussen hakies: Woorde wat op i, o, u en ’n (kort/lang) a eindig, kry ’n (af kappingsteken/ deelteken) in die meervoud. 3. Kyk na die Afrikaanse en Nederlandse meervoudsvorme in die tabel. a) Noem een ding wat eenders is in die meervoudsvorme in die twee tale. b) Noem een verskil tussen die meervoudsvorme in die twee tale.

SKRYF EN AANBIED

Onthou, ’n legende: • is ’n storie oor ’n held, ’n avontuur of ’n wonderbaarlike gebeurtenis • kan ’n ware verhaal of ’n opgemaakte verhaal wees • is ’n storie wat lekker is om te vertel en lekker is om na te luister.

SKRYF SAAM Voor jy skryf • • • •

Besluit wie jou karakters gaan wees. Dink aan wanneer en waar jou legende gaan afspeel. Beplan wat in jou storie gaan gebeur. Beplan dan verder deur ’n kopkaart te teken. Dit help om jou gedagtes te orden. Jy gebruik dit as ’n raamwerk wanneer jy jou storie skryf.

Skryf ’n legende • • • •

Skryf die eerste poging (rofwerk) van jou legende. Jou legende moet 160 tot 170 woorde lank wees. Maak seker dat jou legende uit ’n begin, middel en einde bestaan. Skryf in paragrawe wat goed by mekaar aansluit.

Redigeer Kyk goed na wat jy geskryf het en besluit of jy dele moet verander of moet rondskuif om jou storie beter te maak. Dalk moet jy sinne uitlaat of sinne byvoeg, of van jou woorde met ander woorde vervang. Let ook op na jou spelling, punktuasie en taalgebruik. Ruil jou storie met ’n maat s’n uit en lees mekaar se legendes. Merk alle foute wat jy sien en bespreek dit met jou maat. Lees jou legende weer en maak die nodige veranderinge. Hergé, wat my en Spokie se avonture geskryf het, sê die drie geheime van goeie skryfwerk is goeie beplanning, ’n treffende begin en einde, en deeglike redigering.

Proeflees Lees jou legende aandagtig en verbeter enige spel- of leestekenfoute. Maak seker dat jy nêrens per ongeluk ’n woord of leesteken uitgelaat het nie. Skryf jou legende finaal oor en lewer dit in.

Vul die volgende kontrolelys in en lewer dit saam met jou legende in.

Ja Inhoud My storie is ’n legende. My legende handel oor ’n held, avontuur of besondere gebeurtenis. Dit is duidelik waar die legende afspeel. Daar gebeur iets in my legende.

Struktuur My legende het ’n titel. My legende het ’n duidelike begin, middel en einde. My legende bestaan uit paragrawe.

Redigering Ek het my legende se inhoud verbeter. Ek het veranderinge aangebring sodat dit vlotter lees. Ek het my taalgebruik, spelling en punktuasie nagegaan. Ek het my legende geproeflees en netjies oorgeskryf.

Algemeen My legende is die regte lengte. Ek is tevrede met my werk.

Lekker om jou te ontmoet!

Tot ziens!

Het was leuk om je te leren see you kennen! later!

Nee

TAALHERSIENING 1 Aangename kennis! Ek is Asterix en dit is my goeie vriend, Obelix. Ons is deur Albert Uderzo en René Goscinny, albei (a. Fransman), geskep. 2 Ons (b. avontuur) is (c. ____) meer as 100 (d. taal) vertaal, ook Afrikaans. Ons jongste avontuur is Asterix en de Belgen, wat nog nie in Afrikaans beskikbaar is nie. Hierdie avontuur begin (e. ____) Julius Caesar wat sê dat die Belge die dapperste nasie is. Abraracourix stem glad nie hiermee saam nie en wil die Belge ’n bietjie in hul eie (f. stad) gaan wys dat die volk uit Amorica eintlik die dapperste is. Allamapstix stuur dan (g. ____) my en Obelix saam. 3 Ek is ’n kort, klein kryger wat my krag (h. ____) die doepa van die druïde Kasterolix put. 4 Obelix hou baie van wildevarkvleis en lekker baklei. Hy is nie baie slim nie, maar glad nie ’n swaap nie. Sy metgesel is Witblix, ’n omgewingsbewuste hond wat droewig tjank as ’n boom afgekap word of eina kry. 1. Voer die opdragte uit wat op die genommerde gedeeltes in die teks gebaseer is. a) Gee die meervoud. b) Gee die meervoud. c) Skryf die ontbrekende voorsetsel neer. d) Gee die meervoud. e) Skryf die ontbrekende voorsetsel neer. f ) Gee die meervoud. g) Skryf die ontbrekende voorsetsel neer. h) Skryf die ontbrekende voorsetsel neer. (8) 2. Gee die stam (basisvorm) van die volgende woorde in die teks. a) kennis (paragraaf 1) b) goeie (paragraaf 1) c) geskep (paragraaf 1) d) dapperste (paragraaf 2) e) kryger (paragraaf 3) (5) 3. Skryf die volgende sin oor en maak die spelfoute reg. Obelix is groot en swaer en hou nie daarvan om ’n lee maag te hë nie. (3) 4. Soek ’n voorbeeld van die volgende in paragraaf 4: a) ’n woord wat ’n geluid naboots b) ’n woord wat Afrikaans aan ’n ander taal ontleen het. (2) 5. Maak die woordorde in die volgende sinne reg. a) Asterix het begin veg toe was hy nog ’n jong seun. b) Witblix tjank droewig omdat ’n boom word afgekap. c) Obelix vang ’n wildevark in die bos en dit oor die kole braai. d) Asterix en Obelix na België word gestuur. (4) 6. Waarvoor staan die volgende af kortings? a) asb. b) vlg. c) bl. d) bv. (4)

NOTAS ��

116 mm x 57 mm

��

(Uit: Asterix en de Belgen, René Goscinny en Albert Uderzo, 1979)

7. Beantwoord die vrae oor die woorde in die prent hierbo. a) Kies die korrekte woord: Die Afrikaanse woord vir “wij” is (ek/ons). b) Watter formele woord gebruik Asterix wanneer hy met die boer praat? c) Skryf die ontbrekende woord neer: Asterix wil hê die boer moet vir hom en Obelix met iets _____. d) Asterix gebruik die woord “bewijzen”, waarin die ij-klank voorkom. Hoe word hierdie klank in Afrikaans geskryf ?

��

(1) (1)

��

(1) (1)

��

49 mm x 44 mm

41 mm x 44 mm

��

Let hieronder op waarvan is Asterix se wit vlag gemaak.

��

54 mm x 44 mm

��

Totaal: 30

��

NOTAS

��

NOTAS

��

NOTAS

��

[Inside back page] [SASNEV-logo]