EENDERS & ANDERS AFRIKAANS / NEDERLANDSE ONDERWYSERSGIDS - Graad 10 by Flame Design Cape Town

EENDERS & ANDERS

AFRIKAANS / NEDERLANDSE ONDERWYSERSGIDS

Kampeer Kamperen

GRAAD

Afrikaans Huistaal

INLEIDING Hierdie lespakket het kampeer as tema. Die leerders vertrek vanaf bekende terrein (Afrikaans en Suid-Afrika) na nuwe wêrelde (Nederlands en Nederland en België). Hulle fokus op wat dieselfde in die verskillende lande en tale is, maar ondersoek ook dit wat anders is. Terselfdertyd ondersoek die leerders buitelugaktiwiteite en ’n heilsame leefstyl.

KURRIKULUM-INLIGTING Die inhoud dek al die werk wat in week 33 en 34 in die kurrikulum uiteengesit word, maar betrek ook werk uit die weke direk voor en na hierdie twee weke. Dit is juis so gekies dat die Nederlandse lespakket ter verryking of as hersiening gebruik kan word. Die taalaspekte dek ’n gedeelte waar ooreenkomste en verskille tussen Afrikaans en Nederlands duidelik ter sprake is, naamlik erfgoed, leengoed, eiegoed, neologismes, taalverskynsels en woordeskatontwikkeling. Weke

Luister en praat 1 uur 33 & 34 Paneelbespreking SASNEV, Sentraalplein 4, Pinelands webwerf: http://sasnev.co.za © SASNEV

Kenmerke en konvensies

Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag gereproduseer, in ’n inligtingstelsel bewaar, of versend word in enige vorm of op enige manier, hetsy elektronies, meganies, deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, of andersins, sonder vooraf skriftelike toestemming van die kopiereghouers nie.

Verryking: Luisterbegrip

Pas konvensies toe

Lees en kyk 4 uur Leesbegrip: Leesstrategieë Studie van die Letterkunde

Skryf en aanbied 4 uur Opstel: Verhalend / beskrywend / argumenterend Prosesskryf

Verryking:

Beplanning, konsep, hersiening, redigering en aanbieding

Skryf ’n opsomming

Formaat/kenmerke van gekose teks Sinstrukture

Eerste uitgawe: 2017, eerste druk 2017 Titel-ISBN: 978-0-9946647-4-7

Skryf van paragraaf

Geskryf deur Marieta Nel Geredigeer deur Ronél Gouws Voorbladontwerp deur Dion Rushovich Medewerkers Eureka Barnard, Gerda Grobler, Liza Voppen Foto’s deur Izak de Vries en Karen Vegt Geset deur Dion Rushovich Gedruk deur

Woordkeuse

Taalstrukture en -konvensies Geïntegreer by al die vaardighede

Taalkonvensies Eiegoed, erfgoed, leengoed Neologismes Taalverskynsels

Erkennings Die skrywer en SASNEV bedank One Dollar Photo vir die gebruik van kopieregmateriaal en foto’s. Alle redelike pogings is aangewend om wettige kopiereghouers op te spoor. Die uitgewer verneem graag van kopiereghouers indien enige regstellings of byvoegings gedoen moet word.

INHOUD Weke

Vaardighede 33 & 34 Luister en praat Lees en kyk Luister en praat Word taalvaardig Fokus op letterkunde Skryf en aanbied Taalhersiening

LEES SAAM LB-bladsye

OG-bladsye

LB bladsy 3

Riglyne vir onderrig • Die pre-lees vrae op bladsy 3 dien as voorbereiding vir die leestekste wat volg. Die leerders kan die vrae individueel of in groepverband beantwoord. • Die leestegnieke wat op bladsy 3 wat bespreek word, help leerders om elke keer ’n ander aanslag te hê by die lees van die tekste ten einde meer gefokus te lees. Die aantekeninge in die kantstroke van die leesstukke bevat nuttige inligting.

26 28

Pre-lees

ONDERRIGSTRATEGIEË

ANTWOORDE • Leerders gee hul eie mening, byvoorbeeld: Dit moet naby die see wees, dit moet skoon wees, dit moet in die natuur wees, dit moet veilig wees.

LUISTER EN PRAAT LB bladsy 2

Riglyne vir onderrig • In hierdie aktiwiteit vertolk die leerders ’n visuele teks en bespreek dit. Herinner die leerders om hul standpunte deeglik te staaf. • Die idiomatiese uitdrukkings in Flink met taal sluit by die hoofstuk se tema aan. Bespreek die konteks waarin hierdie idiome gebruik sal word.

ANTWOORDE • Hulle sit voor ’n tent op die strand en hulle het ’n vuur gemaak. Hulle is besig om malvalekkers te braai. Dit lyk of die son al gesak het en hulle sal dus in die tent oorslaap. Hulle lyk ontspanne. • ’n Moontlike antwoord: As hulle kan hul selfone, iPads of tablette saamgebring het, kan hulle op die internet kyk wat in die wêreld aangaan. Hulle kan hul vriende bel, ’n sms of ’n whatts app-boodskap stuur. • Die natuur lyk soos die Bosveld met doringbome. Die afdak by die boma is van gras gemaak wat baie tipies is van Suid-Afrika. Enige antwoord wat sin maak.

• Junie tot Augustus • Dit is nie so dig bevolk soos die res van België of Nederland nie. Dit het ’n pragtige golwende landskap met bosse, riviere en klein dorpies. Veel buitelugaktiwiteite kan hier beoefen word. Hier is ook ’n ryk kultuurlewe en heerlike eetgoed om te geniet.

LEES ANTWOORDE 1.1 Grafiese teks – Het weer in de Ardennen 1.2 Dit handel oor ’n groep Nederlanders wat tydens die Wêreldbekersokker in 2010 in Suid-Afrika gekampeer het. 1.3 ’n Kampeerplek in die Ardenne 2.1 Die Ardenne 2.2 Januarie en Desember 3. Die leerders moet die drie tekste vluglees. Lees ‘n koerantberig / Lees ‘n advertensie / Lees ‘n grafiese teks

LEES EN KYK LB bladsy 3

Post-lees ANTWOORDE A. Wat is die kenmerke van die tekssoorte? 1 Ja, die berig het ’n treffende opskrif. Nee, dit bevat nie ’n werkwoord nie. Ja. Die meeste vrae word wel in paragraaf 1 beantwoord, maar die paragraaf bestaan nie net uit een sin nie. Ja. Ja. Ja. Ja. Ja, glad nie. 2. Die advertensie gebruik oorredende taal om mense te oorreed om op die advertensie te reageer, byvoorbeeld: “viersterrenniveau”, “voor de actieve lief hebber van natuur en recreatie”, “het hart van de Ardennen”, “komfortabel” en “goed geoutilleerde”. 3. Dit bied inligting toeganklik aan en maak dit maklik om data te vergelyk. 4. Leerders gee hul eie mening, byvoorbeeld: teks 1 (omdat die kampeerdery so gesellig uitgebeeld word) of teks 2 (omdat hulle graag na die Ardenne sal wil gaan). B. Beantwoord begripsvrae 1. Fonteinedal is nou Nederlands met al die Nederlanders (in hulle oranje) daar. 2. “Pretoria se historiese Fonteinedal is oranje.” 3. Hulle reël kampeertoere vir Nederlanders (veral na sportgeleenthede). 4. Met die Wêreldbekersokker in Duitsland in 2006. 5.1 In 2006 was daar 2 700 kampeerders, in 2008 was daar 5 500 (die meeste) en in 2010 was daar 800 (die minste). 5.2 Dit is soveel verder en duurder om na Suid-Afrika te kom en die Nederlandse kampeerders kan nie hul tente of karavane saambring soos na hul buurlande toe nie. 6. Onwaar. Die gemiddelde ouderdom was 35, wat jonger as middeljarig is. 7. Kampeer beteken vriende, vrolikheid en dat almal gelyk is. Kampeer is heelwat goedkoper as hotelverblyf. 8. Dit verwys moontlik na verspot, laf, snaaks. 9. Hulle sal baie wilde diere sien, o.a. die Groot Vyf.

10. Hulle gaan nie werklik jag nie, maar slegs na die wilde diere kyk. 11. Die fliek Invictus en ’n begeerte om die reënboogland te ervaar. 12. Moontlike Antwoorde: Pas jou besittings op. Oppas vir wilde diere. 13.1 Hulle wil graag iets in ’n Afrikataal sê en “ayoba” word algemeen in Suid-Afrika gebruik. Hulle sou die woord baie kon gebruik, want dit beteken ook “baie cool”. 13.2 Dit is’n tipiese Afrikaanse uitdrukking wat hulle kan gebruik as hul span of die opponente nie so goed vaar nie. 13.3 Dit is ’n uitdrukking wat hulle teenoor die opponente kan gebruik as die Nederlandse sokkerspan besig is om hulle ’n pak slae te gee. 14. Die kampeerders gebruik ’n munisipale kampeerplek. 15. Almal bevat vleis; die eerste twee is egter tipies Nederlands en die derde is tipies Suid-Afrikaans. 16. Hulle moet R100 toegang betaal en oranje dra. 17. Bier word uit Namibië ingevoer; top-sjefs gaan hul kos in die Paarl voorberei. 18. Hulle kan wil sê of hulle die berig geniet het of nie of hulle kan sê of daar iets in die berig is waarmee hulle saamstem of nie saamstem nie. 19. Dit illustreer wat in woorde in die advertensie beskryf word. Dit wys hoe mooi dit daar is. 20. “viersterrenniveau” 21. Mense wat aktief is en lief vir die natuur is. 22. Nee, daar is ontspanningsprogramme vir “jonk en oud”. 23. “komfortabel”, “goed geoutilleerde” 24. “Petit Suisse”, “niveau” (soos in “viersterrenniveau”), “châIet”, “café”, “restaurant”, “jeu de boules” 25.1 Julie 25.2 Januarie 26.1 Julie 26.2 Desember 27.1 Julie, Augustus 27.2 Januarie 28. Die meeste reën val in November, Desember en Januarie en die minste in Julie. 29. Julie. Dit het die warmste dae, die warmste nagte, die meeste ure sonskyn en die minste reën. 30. Dit is maklik om die verskillende maande se statistiek te vergelyk.

WERK MET WOORDE

MAAK ’N OPSOMMING LB bladsy 9

LB bladsy 10

Riglyne vir onderrig

• Leerders behoort maklik die lysie saam te stel, want hulle kan ook sien wat dit is. Hulle moet net seker maak van die korrekte spelling.

• Werk saam met die leerders deur die riglyne vir die maak van ’n opsomming. Herinner hulle daaraan dat hulle antwoord in volsinne in hul eie woorde moet wees. Hulle moet twee paragrawe skryf en ’n opskrif voorsien. Hulle moet ook onthou om die woorde te tel en dit tussen hakies aan die einde van hul antwoord te skryf.

ANTWOORDE 1.1 1.2 2.1 2.2 2.3

parasol – sambreel zakmes – sakmes 4-persoons-gezinstent met luifel – vierpersoon-gesinstent met opslaankap gaslamp – gaslamp 1-pits gasstel – eenplaatgasstofie ligstoel – kampeerstoel slaapzak – slaapsak zaklamp – flitslig 7-pits gasstel – eenplaatgasstofie VoorbeeldAntwoorde: flitslig/koplig, rooster, insekweerder, hoed selfstandige naamwoord kamp die lettergreepverdeling, die woordsoort, waar die woordklem val, ’n voorbeeldsin, idiome waarin die woord voorkom 2.4 Die inskrywing vir “kampbed” in die Elektroniese WAT lyk soos volg: kamp’bed s.nw. Ligte, draagbare, gew. voubare bed waarop veral by kampering geslaap word; veldbed, kampkatel (weinig gebruiklik): Daar was tente, kampbeddens, voutafels ... en die duisend ander goedjies wat die jagtog gemaklik en aangenaam sou maak (Doc Immelman). (Sy) het vir Bettie uitgetrek en warm toegedek op ‘n kampbed (Marie Linde). (Sy) het uitasem langs Lenie kom sit waar sy op haar kampbed ‘n oomblik gelê en rus het (S.I. Mocke). Vgl. KAMPSTOEL, KAMPSTOELTJIE, KAMPTAFEL, KAMPTAFELTJIE.

ANTWOORD Nederlanders kampeer graag in Vlaandere/ België en Belge in Nederland Nederlanders kampeer graag in Vlaandere omdat hulle baie natuurgebiede het ü waar daar baie is om te doen. ü Daar is ook streeksprodukte om te geniet. ü Hulle besoek graag die kunsstede en historiese terreine. ü Die Belge wil graag aktief wees ü in die Nederlandse natuur met fietsry en wandel die gewildste aktiwiteite. ü Die kusgebied met sy duine en strande is gewild ü, maar ook die bos- en heidegebiede. ü Verder geniet die Belge die groot stede vir die kultuur, inkopies en argitektuur. ü (78 woorde)

Riglyne vir assessering Rofwerk/beplanning moet duidelik aangedui word. Indien dit nie die geval is nie, word die eerste opsomming gemerk. Die opsomming moet in die vereiste formaat aangebied word. Indien dit in die verkeerde formaat is, verloor die leerder ’n punt, maar dit word verder nagesien. Slegs feite wat in volsinne aangebied word, verdien punte. Die korrekte getal woorde moet aangedui word.

Punte word soos volg toegeken: • 7 punte vir 7 feite • 3 punte vir taal

Penaliseer soos volg: • Indien die opsomming te lank is, word slegs 5 ekstra woorde toegelaat. Die res van die opsomming word geïgnoreer. • Indien die opsomming te kort is, maar dit bevat al die feite, word die leerder nie gepenaliseer nie.

Taalfoute (grammatika, spelling en punktuasie) Trek soos volg van die drie punte vir taal af: 0-4 foute: geen penalisering nie 5-10 foute: trek 1 punt af 11-15 foute: trek 2 punte af 16 foute of meer: trek 3 punte af

OEFEN TAAL IN KONTEKS LB bladsy 12

RIGLYNE VIR ONDERRIG Hierdie opdragte, wat op die koerantberig gebaseer is, dek ’n verskeidenheid taalaspekte. Besonder goeie of swak Antwoorde kan ’n nuttige aanduiding van die leerders se begrip van die betrokke aspekte wees. Verwys gerus na die Nederlandse ekwivalente wanneer jy die werk nasien.

ANTWOORDE 1. Fonteinedal in Pretoria word/is nou die Huis van Oranje. 2. Dit sluit goed by die geselligheid van die geleentheid aan. 3. Figuurlik, want dit verwys na hul lojaliteit aan die Huis van Oranje. Dit kan wel letterlik wees as almal oranje klere dra. 4. Moontlike Antwoorde: 4.1 Almal is jaloers. 4.2 Almal is kwaad. 4.3 Daar is ’n groot verskeidenheid mense van verskillende voorkoms/kleur. 5.1 Die reëlings vir die sowat 800 kampeerders is deur die Nederlandse reisagentskap De Oranje Camping getref 5.2 Die oorspronklike is doeltreffender omdat die klem op die onderwerp (die agentskap) val. 6.1 Pretorianers 6.2 Fonteinedallers 6.3 Duitsers 6.4 Switsers

6.5 Europeërs 6.6 Durbaniete 6.7 Paarliete 6.8 Namibiërs 7. stapelgek 8.1 Dit is die titel van ’n fliek. 8.2 Dit is die meervoud van ’n af korting. 8.3 Dit dui aan waar ’n nuwe lettergreep begin. 9.1 historikus, historikusse/historici 9.2 hotelier 9.3 ambassadeur 10.1 lede 10.2 safari’s 11.1 hiënatjie 11.2 hotelletjie 12. Nie almal sien uit na die safari nie. Niemand sien uit na die safari nie. 13.1 Swahili 13.2 Afrikatale 14.1 hoofsaaklik, veral 14.2 mits 15. Bak en brou. 16. Naas/behalwe vir die kus en die natuur stel Belge ook belang in die kultuur, argitektuur en inkopies in die groot stede.

LUISTER EN PRAAT LB bladsy 13

LUISTER NA ’N LIEDJIE LB bladsy 13

Pre-luister Riglyne vir onderrig • As leerders iPads of tablette gebruik en julle ’n internetverbinding in die klaskamer het, kan hulle die internet gedurende die les gebruik, so nie kan hulle die naslaanwerk tuis of in die biblioteek doen.

ANTWOORDE 1.1 Nederland se bevolking is 16,5 miljoen. 1.2 Nederland. 1.3 Suid-Afrika het 41 mense per vierkante kilometer, België het 360 mense per vierkante kilometer en Nederland het 487 mense per vierkante kilometer as dit net grond insluit, maar 397 mense per vierkante kilometer as dit ook water insluit. 1.4 Nederland het 397/487 mense per vierkante kilometer, Namibië het 2,77 mense per vierkante kilometer en die Noord-Kaap het 3 mense per vierkante kilometer.

TYDENS LUISTER Riglyne vir onderrig • Luister ten minste twee keer saam met die leerders na die liedjie “15 Miljoen Mensen” wat op YouTube beskikbaar is. Bespreek die gewildheid van hierdie liedjie in Nederland. • Die leerders fokus daarop om tipiese kenmerke van die Nederlanders te identifiseer.

15 Miljoen mensen Op dat hele kleine stukje aarde Die moeten niet het keurslijf in Die laat je in hun waarde Het land vol groepen van protest Geen chef die echt de baas is Gordijnen altijd open zijn Lunch een broodje kaas is Het land vol van verdraagzaamheid Alleen niet voor de buurman De grote vraag die blijft altijd Waar betaalt ‘ie nou z’n huur van ‘t Land dat zorgt voor iedereen Geen hond die van een goot weet Met nasiballen in de muur En niemand die droog brood eet Refrein (x 2) Fluitsma & Van Tijn

• Hier volg die woorde van die liedjie:

15 Miljoen Mensen Land van 1 000 meningen Het land van nuchterheid Met z’n allen op het strand Beschuit bij het ontbijt Het land waar niemand zich laat gaan Behalve als we winnen Dan breekt acuut de passie los Dan blijft geen mens meer binnen Het land wars van betutteling Geen uniform is heilig Een zoon die noemt z’n vader Piet Een fiets staat nergens veilig Refrein: 15 Miljoen mensen Op dat hele kleine stukje aarde Die schrijf je niet de wetten voor Die laat je in hun waarde

Post-luister Riglyne vir onderrig Terwyl julle die Antwoorde bespreek, kan jy deurlopend na die Nederlanders en hul kultuur verwys.

ANTWOORDE 1. Nee, daar is tans baie meer as 15 miljoen mense in Nederland. 2. Mense het baie verskillende menings/opinies oor sake. 3. Hul nugterheid 4. Beskuit 5. Wanneer ’n Nederlandse sportspan wen. 6. ... mense het nie respek vir uniforms/gesagsposisies nie. 7. Op sy naam – Piet. 8. Fietse 9. Wette moenie voorskriftelik wees nie. 10.1 “15 Miljoen mensen / Op dat hele kleine stukje aarde ... Die laat je in hun waarde” 10.2 Die feit hulle so op mekaar woon en ook hul verdraagsaamheid. 11. Hulle laat bly dikwels hul gordyne oop.

12. 13. 14. 15.

’n Kaasbroodjie Nee, nie teenoor hul bure nie. “‘t Land dat zorgt voor iedereen” Die Nederlanders is nie arm nie.

• 2. Die streekstaal Kaaps was ’n voorloper van Afrikaans. Dit het hoofsaaklik as gevolg van die kontak tussen die Khoi-Khoi en die Nederlandse en Portugese seevaarders gebeur. Toe die eerste slawe in 1658 na Suid-Afrika ingevoer is, het Maleis ’n verdere bydrae tot Kaaps gelewer. Die dj-klank soos in “djou” kom byvoorbeeld van Maleis en word vandag nog in Maleisiese lande gehoor.

VOER ’N PANEELBESPREKING

Oefen woordeskat en taalverskynsels in konteks LB bladsy 15

Riglyne vir onderrig • Volg die stappe in die Leerderboek vir die voorbereiding en uitvoer van die paneelbespreking. • Die leerders moet tuis deeglik gaan navorsing oor die onderwerp doen deur die relevante gedeeltes op die webwerf http://Nederlandse.lespakket.co.za te raadpleeg, asook ander materiaal op soekenjins en in die biblioteek. Let wel: hulle moenie ’n praatjie gaan voorberei nie, maar navorsing doen sodat hulle met gesag oor die onderwerp kan praat. • Elke paneelbespreking duur 25 tot 30 minute. (Die voorsitter moet tyd hou, maar dit sal goed wees as hy of sy gekontroleer word.) Die voorsitter sit die bal aan die rol deur die onderwerp aan te kondig en die paneellede voor te stel. Hy of sy is veronderstel om die paneelbespreking te laat vlot, maar as dit nie gebeur nie, moet jy as onderwyser intree. Tree ook in as • dit lyk asof elke paneellid nie ’n gelyke kans het om deel te neem nie. • Beklemtoon vooraf die belangrikheid daarvan om na mekaar te luister en gee na die tyd vir die paneel terugvoering hieroor. • Rubriek A en B vir die assessering van ’n voorbereide en onvoorbereide praatjie agterin hierdie onderwysersgids kan aangepas word om die leerders se deelname aan die paneelbespreking te bepunt.

WORD TAALVAARDIG LB bladsy 17

Riglyne vir onderrig • Bespreek die taalteorie met die leerders. Verwys hulle gerus na die boek So kry ons Afrikaans is deur Christo van Rensburg waarin twee vernuwende gedagtes na vore kom: • 1. V oor 1652 was daar sporadiese taalkontak tussen Nederlandse seevaarders en die Khoi-Khoi aan die Kaap. Dit is ’n baie belangrike tydperk omdat taallyste van daardie tyd reeds wys op die ontstaan van ’n nuwe taal. Van hierdie woorde word vandag nog in Kaaps gehoor.

LB bladsy 19

ANTWOORDE 1. Moontlike Antwoorde: 1.1 sterk kleef band 1.2 klamlappies, natvegies 1.3 vervaarde voertuiglapper 1.4 toep – toepassing 2.1 opskiettent 2.2 ’n Moontlike antwoord: “Kitstent” is suiwerder Afrikaans; “opskiettent” is meer beskrywend. 3. swembadwurmss 4.1 argaïsme 4.2 taalfossiel 5.1 “oe en aa” 5.2 “tjorts” 6. slimkaart, slimkop 7. ’n Groep voertuie wat beskerming aan ’n geleide bied. 8. Dit is verkeerdelik saamgestel uit “in die plek van” en “in plaas van”. 9.1 toi-toi – Afrikatale 9.2 piekniek – Engels 9.3 baie – Maleis 9.4 piesangs – Maleis 9.5 noedel – Engels 9.6 gogga – Khoi-Khoi 9.7 doepa – Maleis 9.8 tja – Khoi-Khoi 9.9 bredie – Portugees 9.10 boendoe – Afrikatale 9.11 garage – Frans

9 .12 piekel – Maleis 9.13 basta – Spaans 10.1 iets drink 10.2 onophoudelik reën 10.3 jou uit ’n moeilike situasie red 11. tortelduif – ’n tortel is ’n duif 12. Iets is nie pluis nie; sy het pluisies in haar ore; die voëls pluis mekaar se vere. 13.1 pleonasme 13.2 pleonasme 13.3 volksetimologie 14.1 Daar bestaan ’n suiwer Afrikaanse woord. 14.2 noodwiel 15.1 werktuigkundige 15.2 banddruk 15.3 windskerm 15.4 ruitveërs 15.5 remvloeistof 16. Die Nederlandse “ij” is ’n “y” in Afrikaans; die Nederlandse “ei” is “ei” in Afrikaans.

FOKUS OP LETTERKUNDE LB bladsy 22

ONTLEED ’N GEDIG LB bladsy 22

Riglyne vir onderrig • Baie leerders sou al van Stef Bos gehoor het en sommige sou hom al hoor sing het. • Hul seevakansies by Katwijk aan zee moes ’n groot indruk op Bos gemaak het, want buiten die gedig het hy en sy vader ook ’n boek daaroor geskryf. • Bespreek die Nederlandse woordeskat met die leerders sodat hulle die gedig goed kan verstaan. Laai gerus die podgooi van ’n bespreking van die boek op die Belgiese radio af (die uitsending was op 2 September 2012) en speel die begin daarvan vir die leerders. Wys hulle op die verskil tussen die Nederlands van die Nederlanders en van die Vlaminge. • Hersien die literêre begrippe in die raam met die leerders.

ANTWOORDE 2.1 Die pleknaam en die datum dui aan die gedig handel oor iets wat op ’n sekere tyd op ’n sekere plek gebeur het. 2.2 ’n Jong seun. 2.3 Strofe 1: Die pa slaap en die wind waai. Strofe 2: Die ma neem die kind in die water in terwyl die pa slaap. Strofe 3: Die seun sien hoe ’n kunstenaar voor die vuurtoring skilder. Strofe 4: ’n Seiljag keer terug terwyl die wind steeds waai. 2.4 Die pa wat eers sy koerant lees en dan aan die slaap raak, die ma wat met die seuntjie in die vlak water gaan speel, die kunstenaar wat staan en skilder en die seilboot wat seil. 2.5.1 gebroke rym 2.5.2 paarrym 2.6 Die wind “blaai” deur die koerant en veroordeel nie. 2.7 Die ma is aktief en neem die seun na die water terwyl die pa passief is en in die son aan die slaap raak. 2.8 “Mijn moeder neemt mij mee” – die alliterasie gee ritme aan die versreël. 2.9 Die pa is so ontspanne dat hy van alles om hom vergeet het. 2.10 Deur middel van sy skilderye lewer hy kommentaar op reg en onreg in die wêreld. 2.11 Hy wil op die waarheid fokus en leuens ontbloot. 2.12 Anders as die vader en die wind, is die kunstenaar nie onkrities nie. Hy veroordeel en kritiseer wel. 2.13 Die vuurtoring is ’n baken vir skepe in die nag; die skilder poog ook om deur sy werk ’n baken vir geregtigheid te wees. Hy wil lig werp op die waarheid. 2.14.1 Albei beweeg teen die stroom of wind. 2.14.2 Die seiljag beweeg net; die kunstenaar lewer kritiek. 2.15 Daar is geen refrein nie. 2.16 Herhaling word as uitheffingstegniek gebruik. Dit kom as ’n refrein aan die einde van elke strofe, behalwe een, voor. Sentrale idees word deur die herhaling uitgelig. Die herhaling gee ook ’n ritmiese vloei aan die gedig. 2.17 ’n Storie word vertel en herhaling kom voor. 2.18 In kontras met die rustigheid van die kusdorpie, is die wêreld vol onreg en leuens.

OEFEN TAAL IN KONTEKS LB bladsy 25

Riglyne vir onderrig • In hierdie aktiwiteit kry die leerders die geleentheid om vergelykenderwys met Nederlands en Afrikaans te werk.

ANTWOORDE 1. 2. 3. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

2 Nederlanders blijken weer op zoek te gaan naar luxe tijdens de vakantie. De bezoekers van de Vakantiebeurs gaven aan dit jaar per persoon 3300 euro aan vakanties te willen besteden. Dat is drie keer zo veel als de ruim 1100 euro die Nederlanders afgelopen jaar gemiddeld hebben uitgegeven. Favoriete accommodatie is een hotel, gevolgd door camping, pension en appartement. 3 De belangstelling voor een vakantie in Europa is toegenomen met als populairste landen Italië, Frankrijk, Duitsland en Spanje. Buiten Europa is Azië de favoriete bestemming, gevolgd door de Verenigde Staten, Canada en Afrika. 4 Een op de vijf bezoekers kwam naar de Jaarbeurs om zich te oriënteren op een korte of lange vakantie in Nederland. Het grootste evenement op vakantiegebied in Nederland werd zondag afgesloten. De Vakantiebeurs trekt elk jaar tienduizenden bezoekers. (Uit: Algemeen Dagblad, 19 Januarie 2014)

Mijn – my; zijn – sy; mij – my; hij – hy zijn – sy; zee – see; zie – sien; zeilboot –seilboot leugen – leuen; tegen – teen: die middelste konsonant het verdwyn. My vader raak/val aan die slaap op die strand. Die wind blaai deur sy koerant. My moeder neem my saam na die see. Wat daar gebeur het, wat daar gesê is. Voor die vuurtoring staan ’n kunstenaar. “huizen” “boulevard” “een” – ’n “schildert”, “schud” “wêreld” – wêreld “het” – die; “de” – die; “een” – ’n

DOEN KORT SKRYFOEFENINGE LB bladsy 22

Riglyne vir onderrig

SKRYF EN AANBIED LB bladsy 26

ORDEN PARAGRAWE LB bladsy 21

Riglyne vir onderrig • Lees saam deur die paragrawe en stel vas watter woorde ’n mens kan help om die korrekte orde van die paragrawe uit te werk. Verduidelik aan die hand van daardie woorde watter woorde skakelwoorde (voegwoorde, ens.) en watter woorde temawoorde (inhoudelike skakels) is wat gebruik word om paragrawe te skakel.

ANTWOORD Nederlander wil weer luxe tijdens vakantie 1 Op de Vakantiebeurs in Utrecht zijn ruim 117.000 bezoekers afgekomen, 13 procent meer dan vorig jaar. Dat meldde de organisatie zondagavond. Op een oppervlakte van 16 voetbalvelden toonden zo’n 160 landen sinds woensdag hun toeristische bestemmingen aan het publiek.

• Laat die leerders soveel moontlik van die kort skryfoefeninge doen. (Soos klavierspelers hul toonlere moet doen, moet leerders hul vingeroefeninge doen.) Hulle behoort hierdie onderwerpe te geniet aangesien dit bykans alles met die sosiale media te make het. Jy kan gerus by die leerders kers opsteek oor die maksimum aantal karakters vir elke medium en ook ander wenke. Die verskillende soorte sosiale media kan ’n lekker klasgesprek ontlok. • Die kort skryfoefeninge hoef nie formeel nagesien te word nie, maar kan in groepe of in die klas voorgelees en geniet word.

Skryf ’n verhalende, beskrywende of argumenterende opstel LB bladsy 27

Riglyne vir onderrig en assessering • Hersien die kenmerke van die verskillende soorte opstelle met die leerders voordat hulle die skryfproses volg om hul opstelle te skryf. • Rubriek C agterin hierdie Onderwysersgids kan gebruik word om die opstelle te assesseer.

RUBRIEK A:

ANTWOORDE 1. ’n Sleepwaentjie met die Venter-handelsnaam (1) 2. ’n Koel Venter (nie warm nie); ’n oulike Venter. (2) 3. ’n Mens sukkel nooit op warm dae om jou bevrore kos koel te hou nie. (1) 4.1 vries 4.2 dek 4.3 duur (3) 5. briljante, puik, gawe (1) 6.1 trop 6.2 swerm (2) 7. sleepwaentjie (1) 8. koelkas, koelsak (1) 9.1 Engels 9.2 Khoi-Khoi/Nama (2) 10. bobbejaan (1) 11. boeglam (1) 12.1 bobbejaan 12.2 aap (2) 13.1 Moeilikheid vooruitloop. 13.2 Mooi bybehore maak nie ’n lelike ding mooi nie. (2) 14. beraam (1) 15. Die toeris reis deur die hele land. (1) 16.1 Die bure/buurland se bosse lyk altyd lekkerder om daar te gaan kamp. (Na analogie van die idioom: die gras is altyd groener aan die ander kant van die draad.) 16.2 In die natuur word jy met voëlgesang/rustigheid wakker. 16.3 Jy geniet iets deur so rustig moontlik te wees en so min moontlik te doen. (3) Totaal: 25

Kan verbeter Ontoereikend

KRITERIA Voldoendegemiddeld

• Die hersieningsoefening kan as ’n diagnostiese toets gegee word om te identifiseer watter leerders in hierdie stadium nog probleme met algemene taalvrae ervaar.

Voorbereide toespraak of praatjie

Goed

Riglyne vir onderrig

Baie goed

LB bladsy 28

Uitmuntend

TAALHERSIENING

5 5

4 4

3 3

2 2

1 1

5 5

4 4

3 3

2 2

1 1

Inhoud 1. Navorsing uit verskeie relevante bronne. * 2. Inleiding is gepas, treffend; trek dadelik die gehoor se aandag. 3. Inhoud is kreatief, oorspronklik en toon rype insig. 4. Logiese ontwikkeling of progressie van ten minste drie idees en/of argumente; bly by die onderwerp. Nie te lank of te kort nie. 5. Slot is bindend en gepas; vat inhoud deeglik saam.

Aanbieding 6. Aanbieding is natuurlik: gebare, lyftaal en gesigsuitdrukkings is funksioneel en oortuigend. Stemtoon pas by die inhoud; praat duidelik en hoorbaar; treffende gebruik van pouses en stemvolume. Oogkontak word gemaak; aantekeninge word min of onopvallend gebruik.

Taalgebruik / Kritiese taalbewustheid Uitstekende woordeskat; kreatiewe taalgebruik; gepaste styl en register om gehoor te oortuig; sensitief vir gebruik van taal oor kulturele kwessies

Hulpmiddels Gepaste keuse en aanbieding van visuele of oudio-hulpmiddels; die hulpmiddels het ’n impak op die gehoor en dra by tot die sukses van die aanbieding [Indien hulpmiddels nie vereis word nie, word die punt vir Taalgebruik verdubbel.]

Kode/Punt/Persentasie vir die Assesseringstaak: Kommentaar:

RUBRIEK B:

RUBRIEK C:

Onvoorbereide praatjie of toespraak INLEIDING: gepas, treffend, kreatief HOOFDEEL: logies uiteengesit SLOT: bindend, treffend AANBIEDING: oortuigend, geesdriftig ONDERWERPGERIGTHEID: dwaal nie af nie TAALGEBRUIK: treffende woordkeuse

TOTAAL: __________ 20 / 20 x 5 =

Baie goed

Gemiddeld Werk nog hieraan

3 5 3 3 3 3

2 3 2 2 2 2

1 1 1 1 1 1

0 0 0 0 0 0

Assesseringsrubriek vir kreatiewe skryfwerk (opstel) huistaal: 50 punte PRESTASIE AANDUIDERS INHOUD EN BEPLANNING 30 PUNTE

____ __________ 100 = Kode

KOMMENTAAR: ��

TAAL, STYL EN REDIGERING 15 PUNTE

Kode 7: Uitmuntend 80 – 100%

Kode 6:Besonders 70 – 79%

Kode 5:Verdienstelik 60 – 69%

24 – 30 - Inhoud: uitstaande, baie oorspronklik - Idees: stem leser tot nadenke, uitdagend, uitgebreid, volwasse - Beplanning: bewys van beplanning en/of konsep daarvan lei tot die aanbieding van ’n foutlose opstel 12 – 15 - Krities bewus van taal-impak - Gebruik gevorderde en gepaste figuurlike taal - Taal en punktuasie effektief gebruik - Woordkeuse uitsonderlik, gevorderd uitgebreid -Styl, toon, register hoogs toepaslik vir onderwerp -Teks feitlik foutvry na proeflees en redigering

21 – 23 - Inhoud: oorspronklik prysenswaardig, verdienstelik - Idees: verbeeldingryk, interessant - Beplanning: bewys van beplanning en/ of konsep daarvan lei tot die aanbieding van ’n vernuftige opstel 10½ – 11½ - Duidelik bewus van taal-impak - Kan figuurlike taal toepaslik gebruik - Taal, punktuasie korrek - Woordkeuse gevarieerd en kreatief - Styl, toon, register toepaslik vir onderwerp - Teks grootliks foutvry na proeflees en redigering

18 – 20 - Inhoud: goed, gegrond, redelik samehangend - Idees: interessant, oortuigend - Beplanning: bewys van beplanning en/ of konsep daarvan lei tot die aanbieding van ’n goeie opstel 9 – 10 - Steeds bewus van taal-impak - Taal en punktuasie meestal korrek - Woordkeuse gepas by teks - Styl, toon, register toepaslik vir onderwerp - Teks meestal foutvry na proeflees en redigering

��

Kode 4:Beduidend 50 – 59%

Kode 3: Genoegsaam Kode 2:Basies 40 – 49% 30 – 39%

9 – 11 - Inhoud: nie altyd duidelik nie, samehang ontbreek meer - Idees: min idees, gereelde herhaling - Beplanning: ontbreek of is onaanvaarbaar omdat dit ontoepaslik is. Die konsep lei tot ’n onaanvaarbare opstel 4½ – 5½ 6–7 7½ – 8½ - Soms is daar tekens - Kritiese taalbewustheid - Geen kritiese taalbewustheid beperk van kritiese bewustheid van taal - Taal middelmatig, punk- - Taal en punktuasie vol foute tuasie word verkeerd - Taal eenvoudig, gebruik - Woordkeuse beperk Punktuasie voldoende - Styl, toon, register - Woordkeuse voldo- - Woordkeuse basies ontoepaslik - Styl, toon, register ontende breek aan samehang - Teks wemel van - Styl, toon, register foute na proeflees - Teks het baie foute gepas en redigering - Teks het steeds foute na proeflees en redigering na proeflees en redigering

15 – 17 - Inhoud: toepaslik, geskik, voldoende samehang - Idees: taamlik oorspronklik, relevant - Beplanning: bewys van beplanning en/of konsep daarvan lei tot ’n bevredigende opstel

12 – 14 - Inhoud: gewoon middelmatig, leemtes in samehang - Idees: meestal toepaslik, beperkte oorspronklikheid - Beplanning: bewys van beplanning en/of konsep daarvan lei tot ’n aanvaarbare opstel

Kode 1: Ontoereikend 00 – 29% 0–8 - Inhoud: irrelevant, nie van toepassing nie, geen samehang nie - Idees: vervelig herhalend, nie gerig op onderwerp nie - Beplanning: ontbreek of is ontoereikend. Die opstel is swak aangebied en saamgestel 0–4 - Taal en punktuasie uiters swak - Woordkeuse ontoepaslik nie geskik nie - Styl, toon, register gebrekkig - Teks wemel van foute en is steeds deurmekaar na proeflees en redigering - ’n Frustrerende leesinspanning

PRESTASIE AANDUIDERS STRUKTUUR 5 PUNTE

Kode 7: Uitmuntend 80 – 100%

Kode 6: Besonders Kode 5:Verdienstelik 70 – 79% 60 – 69%

4–5 - Samehangende ontwikkeling van onderwerp - Uitstaande, helder besonderhede - Sinne en paragrawe is briljant saamgestel - Lengte in ooreenstemming met vereistes van onderwerp

3½ - Logiese ontwikkeling van inhoud, samehangend - Sinne en paragrawe is logies gevarieerd - Lengte korrek

3 - Verskeie toepaslike besonderhede is ontwikkel - Sinne en paragrawe is goed saamgestel - Lengte korrek

Kode 4: Beduidend 50 – 59%

Kode 3: Genoegsaam 40 – 49%

Kode 2: Basies 30 – 39%

Kode 1: Ontoereikend 00 – 29%

2½ - By sommige aspekte is daar ontwikkeling van die nodige besonderhede - Sinne en paragrawe kan plek-plek foutief wees, maar die opstel maak nog sin. - Lengte byna korrek

1½ 2 - Die nodigste besonder- - Onderwerp nie deurgaans aanghede is teenwoordig espreek nie, maar - Sinne en paragrawe gedagtegang kan is meermale foutief, gevolg word maar die opstel maak - Elementêre konnog sin. struksie van sinne - Lengte te lank/kort en paragrawe - Lengte te lank/kort

0–1 - Onderwerp misgetas, nie ter sake nie, geen samehang, dwaal van onderwerp af - Sinne en paragrawe sonder samehang - Uit vraestel oorgeneem - Lengte te lank/kort

NOTAS

��

NOTAS

��

NOTAS

��