EENDERS & ANDERS AFRIKAANS / NEDERLANDSE ONDERWYSERSGIDS - Graad 11 by Flame Design Cape Town

EENDERS & ANDERS

AFRIKAANS / NEDERLANDSE ONDERWYSERSGIDS

Sprokie vir â&#x20AC;&#x2122;n stadskind/ Sprookje voor een stadskind

GRAAD

Afrikaans Huistaal

INLEIDING Hierdie lespakket het ’n tweeledige tema, naamlik sprokies en stede. Die leerders vertrek vanaf ’n bekende terrein (Afrikaans en Suid-Afrika) na nuwe wêrelde (Nederlands en Nederland en België). Hulle fokus op wat dieselfde in die verskillende lande en tale is, maar ondersoek ook dit wat anders is. In hierdie pakket word leerders blootgestel aan die opwindende stadslewe in Brussel en Amsterdam. Die geskrewe en visuele tekste dien as ’n lusmakertjie: nie net om hierdie stede eendag te besoek nie, maar ook om te besef watter geleenthede hier gebied word. Verder word daar ook gehoop dat leerders bewus sal word van die gevare verbonde aan die stadslewe. Hulle sal versigtig, maar doelgerig en aanhoudend, vorentoe moet beweeg, want aan die einde van die neonboog is daar ’n skat te vinde: interessante studie- en sportgeleenthede, ’n goeie werk, gesonde verhoudings, ensovoorts.

SASNEV, Sentraalplein 4, Pinelands webwerf: http://sasnev.co.za © SASNEV Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag gereproduseer, in ’n inligtingstelsel bewaar, of versend word in enige vorm of op enige manier, hetsy elektronies, meganies, deur fotokopiëring, plaat- of bandopname, of andersins, sonder vooraf skriftelike toestemming van die kopiereghouers nie.

KURRIKULUM-INLIGTING Die pakket is heelwat langer as ’n hoofstuk in Platinum Afrikaans Huistaal of een van die ander taalhandboeke: 24 bladsye teenoor byvoorbeeld 16 bladsye in Platinum. Die inhoud dek al die werk wat in week 33 en 34 in die kurrikulum uiteengesit word, maar betrek ook werk uit die weke direk voor en na hierdie twee weke. Dit is juis so gekies dat die Nederlandse lespakket ter verryking of as hersiening gebruik kan word. Die taalaspekte dek ’n gedeelte waar ooreenkomste en verskille tussen Afrikaans en Nederlands duidelik ter sprake is, naamlik erfgoed, leengoed, eiegoed, neologismes, taalverskynsels en woordeskatontwikkeling.

Eerste uitgawe: 2017, eerste druk 2017 Titel-ISBN: 978-0-9946647-5-4 Geskryf deur Marieta Nel Geredigeer deur Ronél Gouws Voorbladontwerp deur Dion Rushovich Voorbladfoto van One Dollar Photo Foto’s deur Izak de Vries en Karin Vecht Geset deur Dion Rushovich Gedruk deur Erkennings Die skrywer en SASNEV bedank One Dollar Photo vir die gebruik van kopieregmateriaal en foto’s.

Alle redelike pogings is aangewend om wettige kopiereghouers op te spoor. Die uitgewer verneem graag van kopiereghouers indien enige regstellings of byvoegings gedoen moet word.

Weke

Luister en praat 1 uur

Lees en kyk 4 uur

Skryf en aanbied 4 uur

INHOUD

33 & 34

Informele besprekings/ Gesprekvoering

Leesbegrip: Woordeskat-ontwikkeling en taalgebruik

Transaksionele teks:

Weke Vaardighede 33 & 34 Luister en praat Lees en kyk Luister en praat Word taalvaardig Fokus op letterkunde Skryf en aanbied Taalhersiening

Kenmerke en konvensies Beplanning, navorsing, organisering Aanbieding

Taalstrukture en -konvensies Geïntegreer by al die vaardighede

Vriendskaplike/formele of informele briewe aan die pers/ Studie van die Letterkunde formele briewe (versoek/klagte/ aansoek/sakebrief)/ curriculum vitae en dekbrief/ huldeblyk/agenda en notule/formele of informele verslag/resensie/ koerantberig/ tydskrifartikel/ toespraak/dialoog/ onderhoud • Prosesskryf • Beplanning, konsep, hersiening, redigering en aanbieding • Formaat/kenmerke van gekose teks • Sinstrukture • Skryf van paragraaf • Woordkeuse • Register, styl en toon • Taalkonvensies Eiegoed, erfgoed, leengoed Neologismes Taalverskynsels Algemene taal, veral semantiek

LB-bladsye 2 3 14 18 23 26 31

OG-bladsye 2 xx xx xx xx

ONDERRIGSTRATEGIEË LUISTER EN PRAAT LB bladsy 2

Riglyne vir onderrig • In hierdie aktiwiteit bespreek en vertolk die leerders ’n visuele teks. Die leerders moet die graffiti-toneel in detail bestudeer. Hulle moet kyk wat vir hulle bekend voorkom en wat vreemd is. Herinner hulle om hul standpunte deeglik te staaf. • Raai die leerders aan om Nanette van Rooyen se boek Ek was hier te lees. Dit handel oor groen graffiti. Daar is ’n resep in vir die maak van saadbomme en verwysings na van die bekenste graffiti-kunstenaars. Behalwe dat die boek maklik lees, sal die leerders gefassineer wees deur al die inligting oor graffiti. • Die idiomatiese uitdrukkings in Flink met taal sluit by die hoofstuk se tema aan. Bespreek die konteks waarin hierdie idiome gebruik word.

ANTWOORDE • Rooikappie • Leerders gee hul eie menings, byvoorbeeld: Sy word uitgebeeld as ’n Rooikappie uit die toekoms, haar oë herinner aan iets uit die wetenskapfiksie. Sy lyk soos ’n strokiesfiguur. • Die woord teen die muur is “zorg”. Baie hawelose mense in stede slaap onder brûe of op parkbanke. Baie van hulle is arm omdat hulle nie werk het nie.

Pre-lees

LEES EN KYK LB bladsy 3

• Omdat die woorde belangrik is, moet ’n mens aandagtig daarna luister.

LEES SAAM LB bladsy 3

Riglyne vir onderrig Pre-lees

• 30 nagte in Amsterdam het onder andere die volgende pryse verower: • U niversiteit van Johannesburg-prys (2009) M-Net-prys (2009) W.A. Hofmeyr-prys

• Hierdie vrae dien as voorbereiding vir die leestekste wat volg. Die leerders kan die vrae individueel of in groepsverband beantwoord.

• Hertzog-prys (2010).

• Luister saam met die klas na Koos du Plessis se liedjie “Sprokie vir ’n stadskind” – op ’n CD of op YouTube (as jy die fasiliteite in die klaskamer het).

• Hulle vergelyk en bespreek die foto’s van die besienswaardighede.

• Gesels oor Etienne van Heerden en sy skryfwerk. Moedig die leerders aan om sy boeke te lees. Hulle sal boeke soos Toorberg en Die swye van Mario Salviati geniet, asook 30 nagte in Amsterdam en Kikoejoe, wat albei ’n sterk Nederlandse element het. Kyk saam na die onderhoud met Etienne van Heerden op YouTube of laat die leerders dit vooraf tuis doen. • Leerders sal Brussel leer ken deur op die internet navorsing oor die volgende bekende landmerke te doen: Grote Markt, Manneken Pis en Atomium. • Die leestegnieke wat bespreek word, help die leerders om verskillende strategieë te gebruik ten einde verskillende soorte tekste meer gefokus te lees. • Moedig die leerders aan om die inligting in die kantstroke van die tekste noukeurig te lees.

Lees • Die leerders vluglees die drie tekste voordat hulle 1.1 tot 1.3 beantwoord, daarna kan hulle die tekste op hul eie lees of julle kan dit saam lees en bespreek. • Die eerste teks bied ’n sleutel tot die tema van hierdie lespakket: ’n Mens moet jou drome najaag. Jy moet hard werk om jou drome te bereik en moenie in die lelike van die stadsmilieu vasval nie. Jy moet besef hoe kosbaar geluk, vreugde en ’n heilsame lewe is en dit nastreef.

ANTWOORDE

• Die leerders bespreek die inligting in die onderhoud.

Lees ‘n liedjie / Lees ‘n flapteks / Lees ‘n toeristegids Lees ANTWOORE 1.1 Soos ’n sprokie, moet ’n karakter ’n opdrag uitvoer en gevare trotseer ten einde ’n skat te vind. 1.2 In die Oos-Kaap in Suid-Afrika en in Amsterdam in Nederland. 1.3 Dit is die hoofstad van Europa (van die Europese Unie).

Post-lees A. Wat is die kenmerke van die tekssoorte? 1. ’n Storie word vertel, dit het ’n refrein, baie herhaling kom voor. 2.1 Dit lok die leser om die boek te lees. 2.3 Agterop die boek of op die binneflap van die voorblad. (In die geval van 30 nagte in Amsterdam verskyn dit op een van die eerste bladsye.) 3. Toeriste wat Brussel besoek. 4. Teks 3, want baie feitelike inligting word oor besienswaardighede in Brussel verskaf. B. Beantwoord begripsvrae

LEES ’N LIEDJIE

LEES ’N FLAPTEKS LB bladsy 4

1. Die liedjie is ’n fantasieverhaal wat op stadskinders gerig is. 2. Daar is soveel stof, roet en rook (besoedeling) dat ’n mens nie die sterre kan sien nie. 3.1 Daar is ’n neonboog wat aan ’n reënboog herinner. 3.2 Dit sal verskyn wanneer daar minder besoedeling is. 4. Nee, “as” en “dalk”. 5. Die neonligte en -tekens in die stad herinner aan ’n reënboog. 6. Die skatkis en ou kettings. 7. Die kind moet die neonboog dag en nag volg sonder om moed te verloor. 8.1 “swart riviere” = teerpaaie 8.2 “kranse van beton” = hoë geboue 9. Soos in ’n tradisionele strokie, sal die kind beloon word as hy of sy ’n opdrag suksesvol uitvoer. 10. ’n Voorbeeldantwoord: Jy moenie te geheg aan jou huidige omstandighede raak nie. 11. “ou-ou” 12. In ’n besoedelde stad is sonlig selfs kosbaarder as edelgesteentes. 13.1 Strofe 2: As die kind goed kyk, sal die spreker ’n storie vertel. Strofe 3: As die kind aanhou stap, sal hy/sy by die neonboog se punt kom. Strofe 4: As die kind geluk en vreugde wil vind, moet hy/sy die neonboog se punt soek. Strofe 5: As die kind die neonboog volg sonder om om te kyk, sal hy/sy die skat vind. 13.2 In die tradisionele strokie moet karakters dikwels opdragte uitvoer of probleme trotseer voor daar ’n gelukkige einde is. 14. Strewe na geluk en vreugde – moenie jou deur probleme in die hede laat kniehalter nie. 15.1 “Volg hom (elke)” 15.2 Dit beklemtoon die liedjie se boodskap, naamlik dat ’n mens proaktief moet wees en jou droom moet volg. Dit dien ook as bindmiddel om eenheid aan die liedjie te gee. 16.1 Die lengte van die strofes se versreëls wissel, maar toon tog ooreenkomste. 16.2 Die rympatroon wissel van gebroke rym (strofe 1), tot paarrym (strofe 2 en 4) tot kruisrym (strofe 3 en 5).

LB bladsy 6

17. Die leser se belangstelling word geprikkel. 18. Sy is eksentriek, het verskillende name, is onvoorspelbaar, geheimsinnig, polities aktief en het eksotiese vriende. 19. Zan is Henk se tannie. 20. Sy het lank gelede (uit Suid-Afrika) verdwyn. Sy wou heel moontlik wegkom van die bekende Suid-Afrikaanse lewe en was op soek na avontuur. Die feit dat haar familie nie geweet het wat van haar geword het nie, dui aan dat sy haar verbintenis met hulle wou verbreek. (Tog het sy Henk in haar testament onthou.) 21. Zan woon en werk in die wêreldstad Amsterdam en is ’n aktrise en politieke aktivis; Henk woon en werk in ’n klein Oos-Kaapse dorpie waar hy ’n assistent in ’n museum is. 22. Zan is dood en het haar huis aan hom bemaak. 23. Hy vra aanhoudend om verskoning. Hy het min selfvertroue. 24. Hy werk stadig, maar deeglik/sistematies. 25. Cornelius van Gogh is in Suid-Afrika begrawe en het dus tyd hier deurgebring. 26. Om sy erfporsie uit te sorteer en navorsing oor Cornelius van Gogh te doen. 27. Hy moet besluit of hy permanent na Nederland wil emigreer en of hy in Suid-Afrika wil bly. 28. Waar. Die gragtegordel is vol kleurryke karakters. 29. Hulle het saam tyd in sy ouma se huis deurgebring. 30. Na al die jare het sy steeds ’n invloed op hom. 31. Hy leer waarskynlik dat hy ook soos sy tante ’n avontuurlike sy het wat die lewe in Amsterdam geniet. 32. “verander sy besadigde lewe onherroeplik” 33. Henk het 30 nagte in Amsterdam deurgebring om sy erflating uit te sorteer en navorsing oor Cornelius van Gogh te doen. 34.1 Dit is op moontlike lesers van die boek gerig. 34.2 Dit wil die leser nuuskierig maak om meer omtrent die eksentrieke Zan uit te vind en om te sien wat met die valerige Henk Ekskuus in Amsterdam gebeur het om sy lewe onherroeplik te verander.

LEES ’N TOERISTEGIDS 35. 36. 37. 38. 39. 36. 37. 38. 39. 40.

MAAK ’N OPSOMMING LB bladsy 7/8

Dit is die Europese hoofstad (hoofstand vn die EU). Atomium, Manneken Pis, die Grote Markt kant, sjokolade Germaanse, Latynse Die Grote Markt, want dit is die mooiste plein in die wêreld en dit is vol interessante besienswaardighede. In 1695 het ’n Franse bomaanval byna die hele Grote Markt vernietig. “barokke” (barok), “gotische” (gotiese) Hy is Brussel se beskermheer. Karl Marx het sy Kommunistiese Manifes daar geskryf. Nee, hy het ’n hele garderobe (klerekas) en word volgens verskillende feesdae en geleenthede aangetrek.

WERK MET WOORDE LB bladsy 8

Riglyne vir onderrig

• Verduidelik aan die leerders dat verskillende dialekte in verskillende dele van Nederland gebruik word. Maak hulle attent daarop dat dialekte nie minderwaardig teenoor die standaardtaal is nie, maar dat elk sy gebruikswaarde en bestaansreg het waarop die sprekers daarvan trots kan wees.

ANTWOORDE 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Om ’n sorgelose lewe te lei. Die mense dink hulle is netjies geklee, maar nie alles pas bymekaar nie. Iemand fisiek takel. Hy is lui. Jou net half was – nie skoon genoeg was nie. Die welgestelde inwoners van Arnemuiden het graag hul hemde laat oophang om hul silwer kettings af te wys. Mense van Helmonder het voorgegee dat hulle siek is om werk of militêre diens vry te spring. Sommige mense van Hollandscheveld het nie ’n sakdoek gebruik nie, maar hul neus tussen duim en wysvinger gesnuit. Mense van Lokenren het dikwels dronk op straat rondgestrompel. Die Urkse vroue het voorheen sewe rokke bo-oor mekaar aangehad en het dus op en af gewieg as hulle stap.

LB bladsy 11

Riglyne vir onderrig • Werk saam met die leerders deur die riglyne vir die maak van ’n opsomming. Herinner hulle daaraan dat hulle antwoord in volsinne in hul eie woorde moet wees. Hulle moet twee paragrawe skryf. Hulle moet onthou om die woorde te tel en dit tussen hakies aan die einde van hul antwoord te skryf.

ANTWOORD Enige sewe van die volgende feite – minstens drie per paragraaf.

PUNK IN AMSTERDAM Die punkbeweging was die eerste groep jongmense wat op ’n positiewe manier by die stadslewe betrokke geraak het en waardering daarvoor toon. ü Hulle lewer deur hulle musiek sosiopolitieke kommentaar op stedelike verval. ü Hulle spreek hulle uit teen rassisme en missiele ü en ten gunste van fietsry in Amsterdam. ü Hulle doen alles self: plate, kassette en die druk van tydskrifte en pamflette. ü Van die punkers is weglopers ü en vroeë skoolverlaters ü en hulle raak betrokke by diefstal, geweld ü en dwelms. ü Die skinheads distansieer hulle van artistieke betrokkenheid ü en ’n klein groepie raak betrokke by neo-Nazi-bedrywighede. ü (91)

Riglyne vir assessering • Rofwerk/beplanning moet duidelik aangedui word. Indien dit nie die geval is nie, word die eerste opsomming gemerk. • Die opsomming moet in die vereiste formaat aangebied word. Indien dit in die verkeerde formaat is, verloor die leerder ’n punt, maar dit word verder nagesien. • Slegs feite wat in volsinne aangebied word, verdien punte. • Die korrekte getal woorde moet aangedui word.

Punte word soos volg toegeken: • 7 punte vir 7 feite • 3 punte vir taal

PENALISEER SOOS VOLG: • Indien die opsomming te lank is, word slegs 5 ekstra woorde toegelaat. Die res van die opsomming word geïgnoreer. • Indien die opsomming te kort is, maar dit bevat al die feite, word die leerder nie gepenaliseer nie.

Taalfoute (grammatika, spelling en punktuasie) Trek soos volg van die drie punte vir taal af: 0-4 foute: geen penalisering nie 5-10 foute: trek 1 punt af 11-15 foute: trek 2 punte af 16 foute of meer: trek 3 punte af

OEFEN TAAL IN KONTEKS

20. saffierblou

LB bladsy 13

Riglyne vir onderrig • Hierdie opdragte, wat op die liedjie “Sprokie vir ’n stadskind” gebaseer is, dek ’n verskeidenheid taalaspekte. Besonder goeie of swak antwoorde kan ’n nuttige aanduiding van die leerders se begrip van die betrokke aspekte wees. Verwys gerus na die Nederlandse ekwivalente wanneer jy die werk nasien.

ANTWOORDE 1. Sprokies vir stadskinders 2. As is verbrande hout. 3. Die g het weggeval en die deelteken dui aan waar ’n nuwe lettergreep begin. 4. Dit is erfgoed omdat Afrikaans dit van Nederlands geërf het. 5. Die verdwene kind is gevind. 6. Die ij-klank in Nederlands word ’n y in Afrikaans. 7. sonder 8. neonboë 9. want as hy (deur jou) gevind word 10. Dit kom voor ’n aanspreekvorm. 11.1 skatkissie 11.2 kettinkies 11.3 neonboë 12. reënboog 13.1 sal jy dalk daar kom 13.2 ’n bywoordelike bysin (van voorwaarde) 13.3 bywoordelike sinsnede (van tyd) 14. Maar hier moet jy jou altyd laat vind. 15. nooit

16.1 nou 16.2 nooit 17. geluk, vreugde – abstrakte selfstandige naamwoorde neonboog, punt – soortname 18. Moenie hom elke dag oor swart riviere volg nie. 19.1 miskien, straks 19.2 stukkie

LUISTER EN PRAAT LB bladsy 24

OEFEN JOU LUISTERVAARDIGHEDE Riglyne vir onderrig • Laat die leerders ten minste twee maal na die liedjies “Tulpen uit Amsterdam” en “Wereldmeid” op YouTube luister. Terwyl hulle luister, raadpleeg hulle die woordeskatlys en maak aantekeninge oor die inhoud van die liedjies. • Verduidelik dat die Afrikaanse “meisie” van die Nederlandse verkleiningsvorm “meisje” kom, en die Afrikaanse “meid” (’n beledigende woord) eintlik dus “meisie” beteken. • Hier volg die woorde van die liedjies:

Tulpen uit Amsterdam Als de lente komt dan stuur ik jou tulpen uit Amsterdam Als de lente komt pluk ik voor jou tulpen uit Amsterdam Als ik wederkom breng ik voor jou tulpen uit Amsterdam Duizend gele, duizend rode wensen jou het allermooiste Wat mijn mond niet zeggen kan, zeggen tulpen uit Amsterdam.

Wereldmeid Oh oh woe woh Ik was provinciaal Hij is geniaal Hij trok bij me in Dat was het begin En hij nam me mee Naar Parijs en L.A. Ik wist heg noch steg Maar hij weet de weg Chorus: Hij maakte me vrij Hij gaf de wereld aan mij Hij leerde mij het leven zien Ik wil hem nooit meer kwijt Hij maakte van dat lieve kind Een echte wereldmeid Een meid die alles durft Een vrouw van deze tijd Hij maakte van dat lieve kind Een echte wereldmeid Een echte wereldmeid En heb ik een vraag Vertelt hij het me graag En denk niet dat hij zeurt Met wie ik ook flirt Vraag alles aan hem Hij is zo ad rem Hij laat me alles zien Hij is voor mij een tien Chorus Een meid die nu van wanten weet Die bijna alles durft Die met contacten bij de vleet De wereld oversurft (de wereld oversurft) Oh hoh Hij leerde mij het leven zien Ik wil hem nooit meer kwijt Hij maakte van dat lieve kind Een echte wereldmeid Een meid die alles durft Een vrouw van deze tijd Hij maakte van dat lieve kind Een echte... Chorus Ah hah, een echte wereldmeid Oh hoh, een echte wereldmeid Een echte wereldmeid

ANTWOORDE 1. ’n Verliefde man 2. Hy praat met die vrou/meisie op wie hy verlief is. 3. In die lente 4. Hy wens vir haar alles wat mooi is. 5. Die skenker van die tulpe is lief vir haar. 6.1 “Duizend gele, duizend rode” – hy sou nie werklik vir haar 2 000 rose gegee het nie. 6.2 Dit beklemtoon hoe lief hy vir haar is. 7.1 “tulpen uit Amsterdam” 7.2 Dit dra by tot die ritme van die liedjie en dit dien as bindmiddel. 8. wêreldmeisie 9.1 “provinciaal” 9.2 “geniaal” 10. Die man het by die meisie ingetrek. Hulle is dus in ’n verhouding. 11. Parys en Los Angeles (L.A.) 12. kind; vrou/wêreldmeisie 13. Nee, hy gee nie om as sy flankeer nie. 14. Sy is ’n moderne vrou en wêreldwys; nie meer naïef nie. 15. Die man in “Tulpen uit Amsterdam” is meer romanties en tradisioneel, terwyl die man in “Wereldmeid” meer gesofistikeerd en wêreldwys is. 16. Die leerders gee ’n gemotiveerde antwoord.

VOER ’N INFORMELE GESPREK LB bladsy 16

Riglyne vir onderrig • Volg die stappe in die Leerderboek vir die voorbereiding en uitvoer van die informele gesprek. • Verdeel die klas in groepe van vier of vyf. Elke groep kan kies of hulle ’n gesprekleier wil hê. • Elke groep kry een van die onderwerpe of kan self ’n relevante onderwerp voorstel. • Leerders doen navorsing oor die onderwerp deur die relevante gedeeltes op die webwerf http://Nederlandse.lespakket.co.za te raadpleeg, asook ander materiaal op die internet en in die biblioteek. Let wel: hulle moenie ’n praatjie gaan voorberei nie, maar navorsing doen sodat hulle met gesag oor die onderwerp kan praat.

• Elke gesprek duur 20 tot 30 minute. Die gesprekleier sit die bal aan die rol deur die onderwerp aan te kondig en die groeplede voor te stel. Hy of sy is veronderstel om die gesprek te laat vlot, maar as dit nie gebeur nie, moet jy as onderwyser intree. Tree ook in as • dit lyk asof elke groeplid nie ’n gelyke kans het om deel te neem nie. • Beklemtoon vooraf die belangrikheid daarvan om na mekaar te luister en gee na die tyd vir die groep terugvoering hieroor. • Rubriek A en B vir die assessering van ’n voorbereide en onvoorbereide praatjie agterin hierdie onderwysersgids kan aangepas word om die leerders se deelname aan die gesprek te bepunt.

WORD TAALVAARDIG LB bladsy 18

Woordeskatuitbreiding en taalverskynsels Riglyne vir onderrig • Bespreek die taalteorie met die leerders. Verwys hulle gerus na die boek So kry ons Afrikaans deur Christo van Rensburg waarin twee vernuwende gedagtes na vore kom: 1.

Voor 1652 was daar sporadiese taalkontak tussen Nederlandse seevaarders en die Khoi-Khoi aan die Kaap. Dit is ’n baie belangrike tydperk omdat taallyste van daardie tyd reeds wys op die ontstaan van ’n nuwe taal. Van hierdie woorde word vandag nog in Kaaps gehoor. 2. Die streekstaal Kaaps was ’n voorloper van Afrikaans. Dit het hoofsaaklik as gevolg van die kontak tussen die Khoi-Khoi en die Nederlandse en Portugese seevaarders gebeur. Toe die eerste slawe in 1658 na Suid-Afrika ingevoer is, het Maleis ’n verdere bydrae tot Kaaps gelewer. Die dj-klank soos in “djou” kom byvoorbeeld van Maleis en word vandag nog in Maleisiese lande gehoor. • Ronelda S. Kamfer is ’n opwindende jong stem in Afrikaans. Haar eerste bundel, Noudat slapende honde, het groot belangstelling gelok, ook by die Nederlanders. Sy is reeds verskeie kere na Nederland genooi, onder andere om by Winternachten en by Festival voor Afrikaans op te tree en as gasskrywer.

OEFEN WOORDESKAT EN

TAALVERSKYNSELS IN KONTEKS LB bladsy 20

ANTWOORDE 1.1 spotprenttekenaar 1.2 straal 1.3 grafiese roman 1.4 plaaslike boekwinkels 1.5 glansmenskultuur 1.6 aanbid 1.7 geweld 1.8 ingewikkeld, gekompliseerd 1.9 stootwaentjie 1.10 poësie 2.1 abba – Khoi-Khoi 2.2 pasella – Afrikatale 2.3 kastige – Khoi-Khoi 2.4 elite – Frans 2.5 snobs – Engels 2.6 blasé – Frans 2.7 heimat – Duits 2.8 baklei – Maleis 2.9 rock ’n roll – Engels 2.10 baie – Maleis 3.1 klanknabootsing – woerts-warts 3.2 anglisisme – Seymour en ek (i.p.v. ek en Seymour) 3.3 argaïsme – Santekraam (wat “die hele klomp/boel” beteken) 3.4 toutologie – klein storietjies 3.5 kontaminasie – van voornemens (i.p.v. van voorneme of voornemens) 3.6 volksetimologie – dronknes 3.7 pleonasme – mees lekkerste 3.8 taalfossiel – om’t ewe 4.1 leierskap, professorskap, ens.

4.2 5.1 5.2 5.3 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

ma-vas, huisvas, ens. Sy is nie siek nie; sy is plein lui. Ons het ’n lang tog in die Karoo onderneem. Jy moet versigtig in die mis bestuur. Die hoenders mis op die stoep. in die middel van Amsterdam in gedigte kan vasvang aanhoudende woede met ’n oorsaak wat diep lê opsetlik, met opset

FOKUS OP LETTERKUNDE LB bladsy 23

ONTLEED ’N UITTREKSEL UIT ’N ROMAN Riglyne vir onderrig • Arnon Grunberg is wêreldbekend en die leerders mag al van hom gehoor het. Hy is ook nog relatief jonk en die leerders sal by hom kan aanklink vind. Hulle mag dit ook interessant vind dat hy twee keer op hoërskool gedruip het. • Sy boek Tirza is deur Lina Spies in Afrikaans vertaal. Kry dit gerus vir die skool- of klasbiblioteek en raai die lesers aan om dit in Afrikaans of Nederlands te lees. Die Nederlands is modern en leerders sal dit nie te moeilik vind nie. • Die leerders mag dit ook interessant vind dat Tirza vir die laaste twee skooljare in Nederland voorgeskryf is. Alhoewel die inhoud oor die algemeen redelik mak is, is daar een of twee ontstellende tonele. Dit is hardebaard-materiaal vir sommige lesers. • Leerders sal ’n goeie idee van die milieu van die eerste afdeling van die boek kry deur Centraal Station, Van Eeghenstraat, Jacob Obrechtstraat en die Van Goghmuseum op Google Maps na te slaan.

ANTWOORDE 1. Tirza besef haar beskermende pa beskou nie vir Choukri as goed genoeg vir haar nie. Hulle het ’n tipiese pa-dogter-verhouding. 2. Hy dink hy het hom al in die buurt gesien. Hy lyk vir hom nes ander Moslems of Noord-Afrikane. 3. Choukri is ’n Marokkaan.

4. Dit is waar hy verwag het Choukri sou woon – aan die “verkeerde” kant van die stad. 5. Dis ’n drankie met ’n koninklike naam. Hiermee wil Hofmeester bevestig dat dit wat hy sy dogter kan bied, soveel beter is as wat Choukri haar kan bied. 6. Hy sê dat die mindere gedeelte van die stad by die Jacob Obrechtstraat begin en impliseer dus dat die stad noordwaarts (waar Choukri woon) al hoe slegter raak. 7. Hy beskou die gebied rondom Van Eeghenstraat as die beste in Amsterdam en Amsterdam as die beste woonplek in die hele Nederland. 8. Hofmeester beskou sy woonadres as die beste in die wêreld, terwyl Choukri waarskynlik dink dis ’n snobistiese, kleinburgerlike milieu. Vir Choukri is sy eie woonplek waarskynlik interessant, kosmopolitaans en naby aan die aksie, terwyl Hofmeester sy neus daarvoor optrek. 9. Hy beskou Choukri nie as belese nie en wil hom laat afsteek teen hulle gesin. Verder noem hy iets wat spesiaal tussen hom en Tirza is: i.p.v. slaaptydstories het hy vir haar van die filosowe en ou meesters vertel. 10. Volgens Spinoza kan jy nie jou geluk op iemand anders se ongeluk skoei nie. Hofmeester impliseer dat Choukri en Tirza nie gelukkig kan wees as hul verhouding hom ongelukkig maak nie. 11. Vandat Tirza gebore is, is sy al sy baas, hy is heeltemal onder haar betowering. Sy heers oor sy lewe en gee betekenis daaraan. Die beskrywing impliseer meer as ’n gewone vaderlike liefde vir ’n dogter; eerder ’n soort obsessie. 12. Sy bring sonskyn in sy lewe, verskaf vreugde aan hom. Sy heers oor hom; hy is haar dienaar. Hy sal vir haar alles gee wat sy wil hê. 13. Die feit dat Tirza sy sonkoningin is en lig en vreugde in sy lewe bring, suggereer dat sy eie bestaan donker is. Dit blyk ook dat die verhouding tussen hom en sy dogter moontlik nie normaal is nie. Die “geheim” wat hy met Choukri wil deel, dui op inligting wat versteek word.

OEFEN TAAL IN KONTEKS LB bladsy 21

Riglyne vir onderrig • In hierdie aktiwiteit kry die leerders die geleentheid om vergelykenderwys met Nederlands en Afrikaans te werk. • Terwyl julle die Nederlandse tekste in die klas lees, kan jy voortdurend vir leerders wys op die ooreenkomste en verskille tussen Nederlands en Afrikaans. In hierdie oefening word daar veral gefokus op die Ontkennende Vorm en voornaamwoorde.

ANTWOORDE

ANTWOORD

1. Nederlands het nie die dubbele ontkenning soos in Afrikaans nie; geen “nie” word aan die einde van die gebruik nie, byvoorbeeld: “Je hebt Choukri nog nooit ontmoet. Je kun hem nog niet gezien hebben.” (paragraaf 1) “Choukri komt hier nooit.” (paragraaf 3) “maar ik zou er niet willen wonen” (paragraaf 7) “Volgens Spinoza kun je niet gelukkig zijn als jouw geluk anderen ongelukkig maakt.” (paragraaf 8) 2.1 hebt – het; misschien – miskien; zachtjes – saggies; alsjeblieft – asseblief 2.2 andere – ander; vanavond – vanaand; weten – weet 3.

4.1 4.2 4.3 4.4 5.

Afrikaans

Nederlands

ek, my

ik, mijn

jy, jou

je, jouw

hy, hom, sy (manlik)

hij, hem, zijn

sy (vroulik), haar

ze, haar

dit

het

ons

julle

jullie

hulle

1. Het volkssprookje – b 2. Het bruidverwervingssprookje – f 3. Het cultuursprookje/kunstsprookje – a 4. Het diersprookje – g 5. Het eigenlijke sprookje – d 6. Het grappige sprookje – c 7. Het moderne sprookje – h 8. Het realistische sprookje – e

OEFEN OM TE SKRYF LB bladsy 22

Riglyne vir onderrig • Bespreek die beskrywing met die leerders en wys hulle op die gedeeltes tussen hakies hieronder:

watter aangenaam eintlik in haar mag het Leerders gee hul eie mening.

SKRYF EN AANBIED LB bladsy 26

PAS OPSKRIFTE EN PARAGRAWE BYMEKAAR

As ek vroegoggend in my bed lê, kan ek Kaapstad voor my uitgestrek sien (interessante perspektief = vanuit die bed). Nie net die cliché wat toeriste so bewonder nie, maar die hele komplekse warboel (beskrywende woordkeuse) – van die oordrewe glinster en glans (alliterasie beklemtoon betekenis) van die V & A Waterfront aan die een kant tot die troostelose uitspansel van die Flats aan die ander kant (let op kontras). Van hier bo af, hierdie tyd van die oggend, nog voor die son behoorlik opkom (tyd word beklemtoon), lyk dit alles baie mooi. Die mooiste stad in die wêreld. Dis wat net omtrent almal dit mos deesdae noem, en hulle is reg ook. Dit ís ongelooflik mooi (herhaling van “mooi” versterk betekenis). Solank jy nie ’n probleem met blou het nie (kort paragraaf treffend). Want (gee rede) vanuit my bed so vroeg in die oggend sien jy dat die groenblou see eindig teen die swartblou berge, dat die grysblou skepe anker in die ligblou hawe langs die blinkblou (verskillende bloue) wolkekrabbers en die vuilblou (vorm kontras met ander bloue) teerpaaie van die Moederstad. So ’n blou stad (treffende, kort sin/paragraaf wat beskrywing saamvat).

LB bladsy 26

Riglyne vir onderrig • Lees saam deur die paragrawe en stel vas watter woorde ’n mens kan help om elke paragraaf by die regte kategorie te pas.

SKRYF ’N BRIEF AAN DIE PERS LB bladsy 28

Riglyne vir onderrig en assessering • Werk deur die kenmerke van en die wenke vir die skryf van die brief aan die pers met die leerders voordat hulle die skryfproses volg om hul briewe te skryf. • Rubriek C agterin hierdie Onderwysersgids kan gebruik word om die briewe te assesseer.

TAALHERSIENING LB bladsy 31

Riglyne vir onderrig • Die hersieningsoefening kan as ’n diagnostiese toets gegee word om te identifiseer watter leerders in hierdie stadium nog probleme met algemene taalvrae ervaar.

8.1 Dit is die titel van ’n boek. 8.2 Dit dui aan ’n verduideliking volg. 8.3 Dit kom tussen twee byvoeglike naamwoorde. 9. Die boek is deur Van der Vyfer geskryf. 10.1 geitjie – mens met ’n kwaai humeur en skerp tong 10.2 sosiale vlinder – koketterige meisie 10.3 mamparra – onnosel mens 10.4 maaifoedie – vuilis, skurk 11.1 moderne – outydse 11.2 astrant – formeel, korrek 11.3 naïewe – gesofistikeerde, wêreldwyse 12. Dit sal pleonasties wees – “verongeluk” beteken om dood te gaan in ’n ongeluk.

(3) (1)

(4)

(3) (1)

ANTWOORDE 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 2.1 2.2 2.3 3.1 3.2 3.3 4. 5. 6. 7.1 7.2 7.3

anti-establishment – Engels repertoire – Engels Carte Blanche – Frans geitjie – Khoi-Khoi/Nama mamparras – Afrikatale swape – Duits maaifoedies – Maleis-Portugees moderne – hedendaagse gekonfoesde – verwarde, deurmekaar holderstebolder – deurmekaar, halsoorkop, verward wêreldwys – met baie lewenservaring en self kennis hardgebakte – koppige, eiewys siniese – sonder geloof in die goeie; spottend Moontlikhede: wêreldbekend, wêreldmoeg, wêreldvreemd natuurlik, ongekunsteld ontkleedanser(es) taalfossiel – steen des aanstoots pleonasme – herhaaldelik weer volksetimologie – gekonfoesde

(7)

(3)

(1) (1) (1) (1)

(3)

RUBRIEK A:

RUBRIEK B:

Voorbereide toespraak of praatjie

Onvoorbereide praatjie of toespraak

Uitmuntend

Baie goed

Goed

Voldoende-gemiddeld

Kan verbeter Ontoereikend

KRITERIA

5 5 5 5

4 4 4 4

3 3 3 3

2 2 2 2

1 1 1 1

Inhoud 1. Navorsing uit verskeie relevante bronne. * 2. Inleiding is gepas, treffend; trek dadelik die gehoor se aandag. 3. Inhoud is kreatief, oorspronklik en toon rype insig. 4. Logiese ontwikkeling of progressie van ten minste drie idees en/of argumente; bly by die onderwerp. Nie te lank of te kort nie. 5. Slot is bindend en gepas; vat inhoud deeglik saam.

[Indien hulpmiddels nie vereis word nie, word die punt vir Taalgebruik verdubbel.]

1 1 1 1 1 1

0 0 0 0 0 0

____ __________ 100 = Kode

KOMMENTAAR:

��

Hulpmiddels Gepaste keuse en aanbieding van visuele of oudio-hulpmiddels; die hulpmiddels het ’n impak op die gehoor en dra by tot die sukses van die aanbieding

Gemiddeld Werk nog hieraan 2 3 2 2 2 2

��

Taalgebruik / Kritiese taalbewustheid Uitstekende woordeskat; kreatiewe taalgebruik; gepaste styl en register om gehoor te oortuig; sensitief vir gebruik van taal oor kulturele kwessies

TOTAAL: __________ 20 / 20 x 5 =

Baie goed 3 5 3 3 3 3

��

Aanbieding 6. Aanbieding is natuurlik: gebare, lyftaal en gesigsuitdrukkings is funksioneel en oortuigend. Stemtoon pas by die inhoud; praat duidelik en hoorbaar; treffende gebruik van pouses en stemvolume. Oogkontak word gemaak; aantekeninge word min of onopvallend gebruik.

INLEIDING: gepas, treffend, kreatief HOOFDEEL: logies uiteengesit SLOT: bindend, treffend AANBIEDING: oortuigend, geesdriftig ONDERWERPGERIGTHEID: dwaal nie af nie TAALGEBRUIK: treffende woordkeuse

��

Kode/Punt/Persentasie vir die Assesseringstaak:

��

Kommentaar:

��

RUBRIEK C: Assesseringsrubriek vir langer transaksionele tekste huistaal: 30 punte PRESTASIE AANDUIDERS

Kode 7: Uitmuntend 80 – 100%

Kode 6: Besonders 70 – 79%

Kode 5: Verdienstelik 60 – 69%

Kode 4: Beduidend 50 – 59%

Kode 3: Genoegsaam 40 – 49%

Kode 2: Basies 30 – 39%

Kode 1: Ontoereikend 00 – 29%

INHOUD,

14½ – 18 - Uitgebreide gespesiali-seerde kennis van die vereistes van die teks - Gedissiplineerde skryfwerk – leerder fokus presies op die aanbieding, geen afwyking - Algehele samehang wat inhoud en idees betref, hoogstaande uitbreiding, al die besonderhede ondersteun die onderwerp - Bewys van beplanning en/of konsep daarvan lei tot aanbieding van ’n ’n foutlose en goed beplande teks - Formaat is toepaslik en van hoogstaande standaard

13 – 14 - Baie goeie kennis van die vereistes van die teks - Gedissiplineerde skryfwerk - leerder behou fokus op die aanbieding, geen afwyking - Die teks is samehangend wat inhoud en idees betref, baie goeie uitbreiding, al die besonderhede ondersteun die onderwerp - Bewys van beplanning en/of konsep daarvan lei tot die aanbieding van ’n baie goed beplande en saamgestelde teks - Noodsaaklike reëls van die formaat is baie goed toegepas

11 – 12½ - Goeie kennis van die vereistes van die teks - Die leerder behou fokus in die skryfwerk, met geringe afwykings - Die teks is meestal samehangend wat inhoud en idees betref, uitbreiding kom voor en die besonderhede ondersteun die onderwerp - Bewys van beplanning en/of konsep daarvan lei tot die aanbieding van ’n goed beplande teks - Noodsaaklike reëls van die formaat is goed toegepas

9 – 10½ - Voldoende kennis van die vereistes van die teks - Die leerder se fokus wyk af, maar dit belemmer nie betekenis nie - Die teks is voldoende samehangend wat inhoud en idees betref, sommige besonderhede ondersteun die onderwerp - Bewys van beplanning en/of konsep daarvan lei tot die aanbieding van ’n bevredigende teks - Voldoen aan formaatvereistes van die teks, enkele foute

7½ – 8½ - Matige kennis van die vereistes van die teks. Respons op opdrag vertoon beperkte fokus - Die leerder wyk af van die opdrag en die betekenis is plek-plek vaag - Die teks is nog samehangend wat inhoud en idees betref, sommige besonderhede ondersteun die onderwerp - Bewys van beplanning en/of konsep daarvan lei tot die aanbieding van ’n aanvaarbare teks - Noodsaaklike reëls van die formaat is genoegsaam toegepas, nalatige foute is gemaak

5½ – 7 - Basiese kennis van die vereistes van die teks. Reaksie op die opdrag vertoon ’n baie beperkte fokus - Die leerder wyk af van die opdrag en die betekenis is plek-plek nie van toepassing nie - Inhoud en idees van teks is nie altyd samehangend nie, min besonderhede ondersteun die onderwerp - Bepanning ontbreek of is onaanvaarbaar omdat dit ontoepaslik is - Het ’n vae idee van die teksformaat, maar growwe foute is gemaak

0–5 - Geen kennis van die vereistes van die teks nie. Respons op die opdrag vertoon byna geen fokus nie - Leerder wyk af van die opdrag en die betekenis van die teks is nie van toepassing nie - Inhoud en idees is onsamehangend, baie min besonderhede ondersteun die onderwerp - Beplanning ontbreek of is ontoereikend. Teks is swak aangebied - Teksformaat is nie toegepas nie

BEPLANNING EN FORMAAT 18 PUNTE

TAAL, STYL EN REDIGERING 12 PUNTE 10 – 12 8½ – 9½ 7½ – 8 - Teks is grammatikaal korrek en briljant saamgestel

- Teks is baie goed saamgestel en korrek - Woordkeuse is baie geskik vir die doel, teikengroep en konteks van die teks

- Woordkeuse is van hoogstaande standaard en is uiters geskik vir die doel, teikengroep en konteks van die teks - Styl, toon en register is van hoogstaande standaard en hoogs toepaslik - Na proeflees en redigering is teks feitlik foutvry

- Styl, toon en register is toepaslik vir die vereistes van die teks

- Teks is goed saamgestel en lees maklik - Woordkeuse is toepaslik vir die doel, teikengroep en konteks van die teks

-Styl, toon en register is meestal - Na proeflees en redigering is teks groot- toepaslik - Na proeflees en liks foutvry - Lengte korrek

- Lengte korrek

NOTAS 6–7 - Teks is so saamgestel dat dit maklik lees. Foute beïnvloed nie die leesbaarheid nie - Woordkeuse is gedeeltelik toepaslik vir doel, teikengroep en konteks - Styl, toon en register is taamlik toepaslik

redigering is die teks meestal foutvry

- Na proeflees en redigering het teks foute

- Lengte korrek

- Lengte byna korrek

��

5 – 5½

4 – 4½

0 – 3½

- Teks net basies saamgestel. Verskeie foute

- Teks is swak - Teks is baie swak saamgestel en moe- saamgestel en baie ilik om te volg moeilik om te volg

- Woordkeuse is beperk en nie baie toepaslik vir die doel, teikengroep en konteks van die teks nie

- Woordkeuse het remediëring nodig en is nie toepaslik vir doel, teikengroep en konteks van die teks nie

- Gebreke in styl, toon en register

- Styl, toon en register nie geskik nie

- Na proeflees en redigering het die teks verskeie foute

- Die teks is besaai - Teks is besaai met foute met foute ten spyte en is deurmekaar ten van proeflees en spyte van proeflees en redigering redigering

- Lengte te lank/ kort

- Lengte te lank/kort

- Woordkeuse het ernstig aandag nodig en is nie geskik vir doel, teikengroep en konteks van die teks nie - Styl, toon en register korrespondeer nie met die onderwerp nie

- Lengte te lank/kort

��

NOTAS

��