EENDERS & ANDERS AFRIKAANS / NEDERLANDSE LESPAKKET - Graad 9 by Flame Design Cape Town

EENDERS & ANDERS

AFRIKAANS / NEDERLANDSE LESPAKKET

Fietsry Fietsen

GRAAD

Afrikaans Huistaal

’n Blik op die lespakket

SASNEV, Sentraalplein 4, Pinelands webwerf: http://sasnev.co.za © SASNEV Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag gereproduseer, in ’n inligtingstelsel bewaar, of versend word in enige vorm of op enige manier, hetsy elektronies, meganies, deur fotokopiëring, plaat- of bandopname, of andersins, sonder vooraf skriftelike toestemming van die kopiereghouers nie. Eerste uitgawe: 2017, eerste druk 2017 Titel-ISBN: 978-0-9946647-3-0 Geskryf deur Marieta Nel Geredigeer deur Ronél Gouws Voorbladontwerp deur Dion Rushovich Voorbladfoto van One Dollar Photo Foto’s deur Izak de Vries en Karen Vegt Medewerkers Eureka Barnard, Gerda Grobler, Liza Voppen Geset deur Dion Rushovich Gedruk deur Erkennings Die skrywer en SASNEV bedank die volgende persone en instansies vir die gebruik van kopieregmateriaal en foto’s: Foto’s: One Dollar Photo: p. ii, iii, 1, 4, 6, 9, 10, 11, 15, 20, 21, 24, 25; Stock Photo Secrets: p. 5; p. 6: Rapport vir die artikel “Projek sonder brieke”; p. 10 & 11: www. fietsen123.nl vir die artikels “Nederland ultieme fietsland” en “Fietsen langs het Water van Vlaanderen”; p. 16: Die Burger vir die berig “Merckx meester van fietsry in twintigste eeu”; p. 18: Querido vir die uittreksel uit De hemel van Heivisj deur Benny Lindelauf en Protea Boekhuis vir die vertaling in Afrikaans deur Daniël Hugo; p. 24: www.ofm.co.za vir die berig “Stander se dood plaas veiligheid van fietsryers opnuut in die kollig”; p. 2: Kunswerk deur Marianne Liebenberg.

Beste Leerder Welkom by Eenders & Anders Graad 9 – jou venster op die Lae Lande (Nederland en België) en Europa. Eenders & Anders voldoen aan al die vereistes van die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (NKABV) en kan as verryking saam met een van die hoofstukke in jou taalhandboek gebruik word. Hierdie lespakket sluit by kwartaal 2, week 5 en 6 van die NKABV aan. Die doel van hierdie lespakket is om jou ’n blik op die letterkunde, taal en kultuur van Nederland en Vlaandere (die Nederlandssprekende deel van België) te bied. Gedurende die twee weke waartydens jy hierdie lespakket gebruik, wil ons jou na die Lae Lande ontvoer en jou op ’n opwindende, avontuurbelaaide reis neem. Moenie geïntimideerd voel deur die Nederlands nie – jy is in elk geval ontvoer en het nie ’n ander keuse as om dit te geniet nie! Aan die begin gaan dit dalk vir jou effens moeilik wees om die Nederlandse tekste waarna jy gaan luister en wat jy gaan lees te verstaan. Jou oor en jou oë gaan egter gou gewoond aan die Nederlands raak en aan die einde van die lespakket gaan jy selfs ’n bietjie Nederlands praat. As jy eers kennis gemaak het met Nederlands, kan jy die wonderlikste materiaal op die internet ontdek. Onthou, die Nederlanders is tegnologies baie gevorderd en jy gaan op die interessantste video’s, toeps (apps), webwerwe, klankgrepe en speletjies af kom. In hierdie lespakket is die tekste soms in Afrikaans en soms in Nederlands. Probeer voortdurend bewus wees van die ooreenkomste (eenders) en die verskille (anders) tussen die twee tale. Die vrae en opdragte is egter altyd in Afrikaans en jou antwoorde kan ook in Afrikaans wees. In hierdie lespakket sal jy agterkom dat taalleer nie vir dooie fossiele en bleeksiele is nie. Met jou nuwe kennis van Nederlands sal jy skielik verstaan waar baie van die woorde en uitdrukkings in Afrikaans vandaan kom en hoe Afrikaans uit hoofsaaklik Nederlands ontwikkel het. Taalleer word dus ’n opwindende ontdekkingstog. Ons wens is dat jy nie net vir twee weke uit jou doodgewone skoolsituasie weggevoer sal word nie, maar dat jy tydens die reis verlief sal raak op die Lae Lande. Eendag kan jy selfs soontoe gaan en eerstehands ervaar watter wonderlike geleenthede Nederlands en die twee lande jou kan bied. Dus, welkom in die Lae Lande! Geniet die reis saam met ons. Hopelik sal jy hierdie lespakket so geniet dat jy Nederland en België self eendag per fiets wil gaan verken. Intussen kan jy gerus hulle goeie voorbeeld volg en fiks en gesond bly deur dikwels fiets te ry. Die skrywers

Alle redelike pogings is aangewend om wettige kopiereghouers op te spoor. Die uitgewer verneem graag van kopiereghouers indien enige regstellings of byvoegings gedoen moet word.

iii

Inhoudsopgawe

Fietsry / Fietsen

FIETSRY / FIETSEN

IN HIERDIE HOOFSTUK MOET JY:

Luister en praat........................................................................................................................................................................................... 2 Lees en kyk.......................................................................................................................................................................................................... 5 Word taalvaardig ................................................................................................................................................................................12 Fokus op letterkunde..................................................................................................................................................................17 Skryf en aanbied.....................................................................................................................................................................................21 Taalhersiening..............................................................................................................................................................................................24

WEBWERF ’n Spesiale webwerf – http://lespakket.co.za – is vir die AfrikaansNederlandse lespakkette van graad 6 tot 11 geskep ten einde leerders interaktief met die tekste te laat verkeer en om aan te sluit by e-leer (elektroniese leer) in die onderwys. Nie net word ’n elektroniese weergawe van die pakket op die webwerf gelaai nie, maar die pakkette word voortdurend bygewerk met nuwe materiaal wat opgelaai word. Die idee is dat leerders die materiaal op die webwerf gebruik om die opdragte in die lespakket uit te voer. Julle kan dan weer foto’s, video’s of ander interessanthede oplaai vir gebruik deur en kommunikasie met ander leerders. Daar word gehoop dat Afrikaanse en Nederlandse leerders ook uiteindelik met mekaar sal kontak maak, idees uitruil en sodoende mekaar se taal en kultuur beter leer ken. Ook onderwysers word aangemoedig om materiaal soos foto’s, oulike idees, opdragte en vraestelle op die webwerf te laai. Op dié manier is daar nie net interaksie met plaaslike kollegas nie, maar hopelik ook later met kollegas in Nederland, by wie ons kan kers opsteek oor e-leer.

Luister en praat • na ’n liedjie luister • vrae beantwoord • aan ’n groepbespreking deelneem

Lees en kyk: • ’n koerantberig, ’n gedig en twee web-artikels bestudeer • vrae beantwoord

Letterkunde • ’n uittreksel uit ’n roman lees • vrae beantwoord • taal-in-konteks-oefeninge doen

Skryf en aanbied • met paragrawe werk

• ’n agenda en notule skryf

Taalstrukture en -konvensies • • • •

kyk na byvoeglike naamwoorde, voorsetsels en leenwoorde meer te wete kom oor inleidende en slotparagrawe kyk na woorde wat chronologiese orde aandui taal-in-konteks-oefeninge doen

Leeswerk • lees Die hemel van Heivisj deur Benny Lindelauf in Afrikaans of Nederlands. Fietsry! Watter beelde tower die woord by jou op? Jy dink dalk aan die fiets wat jy as ’n laerskoolkind gehad het. Dalk dink jy aan die honderde topfiks fietsryers in hul oefenklere wat jaarliks die sterk suidooster oor Kaapse paaie en bergpasse aandurf tydens die Argus-fietswedren? Of dalk iemand wat op hul fiets op pad werk toe is terwyl groot vragmotors en ander motoriste by hul verbyjaag? Wel, in hierdie hoofstuk gaan jy sien hoe gewild fietsry in Nederland is. Dit is nie net gewild nie, maar een van die land se algemeenste vorme van vervoer.

LUIS TER EN PRAAT

VREEMDE WOORDE

hoge – hoë beukt (hoofwerkwoord = beuken) – hard tref basalt – donker klip nevel – mistigheid eb – laagwater het – die gieren – wind se fluitgeluid vlakke – laag of plat regen – reën daalt (hoofwerkwoord = afdalen) – afdaal, val perken – beddings, grasperke die – wat enige – enigste zijn – is dwergen – dwerge

Inleiding • Ry jy graag fiets of sou jy graag fiets wou ry? Waarom sê jy so? • Noem een ooreenkoms en een verskil tussen hoe fietse in Nederland en België en in Suid-Afrika gebruik word.

dagen – dae regelmaat – reëlmaat lage – lae er – daar leisteen – leiklip keileem – materiaal waarvan dyke gemaak is vierendelen – l etterlik in kwarte verdeel; figuurlik wreed straf adem – asem Schelde – ’n groot rivier flaneert (flaneren) – sorgeloos afwys zon-japon – sonrok schatert – skater door – deur juicht – juig

Post-luister

LUISTER NA ’N LIEDJIE

1. 2. 3. 4. 5.

6. 7. 8.

Pre-luister • Fietse is die algemeenste vorm van vervoer in Nederland. Hoe help die landskap om dit maklik te maak om daar fiets te ry, dink jy? • Bestudeer die woordeskat in die kantlyn.

Tydens luister • Luister na die bekende Belgiese sanger en liedjieskrywer, Jacques Brel, se liedjie “Mijn vlakke land”. Jy sal die liedjie twee maal hoor. • Let op na die beskrywende woorde in die liedjie en na watter woorde herhaal word. • Maak aantekeninge om jou te help om die vrae hieronder te beantwoord.

10. 11.

Watter see kom aan die kus van hierdie land voor? Skryf twee voorbeelde van personifikasie uit die eerste vier reëls neer. Watter drie kleure word in die eerste strofe genoem? Waarmee word die strand vergelyk? Skryf die ontbrekende woord neer: Die hoë ____ is die enigste “berge” in hierdie land. Waarvoor wag die mense moontlik as dit reën, dink jy? Watter woord wys dat die geweldige sterk wind die land martel? In watter volgorde word die volgende woorde in die liedjie genoem? • noordenwind • zuidenwind • oostenwind • westenwinden Die volgende vier reëls is die laaste reëls van die liedjie se vier strofes. In watter volgorde kom die vier reëls voor? • Dan wacht mijn land, mijn vlakke land • Dan vecht mijn land, mijn vlakke land • Dan juicht mijn land, mijn vlakke land • Dan kraakt mijn land, mijn vlakke land Wat veroorsaak dat die stemming in die liedjie van swaar na lig verander? Met watter indruk van die Lae Lande laat hierdie liedjie ’n mens?

NEEM DEEL AAN ’N GROEPBESPREKING Formele assessering Neem aan een van die volgende groepbesprekings deel: 1. Vergelyk die weer en die landskap in die Lae Lande en in Suid-Afrika en bespreek hoe dit mense se bedrywighede beïnvloed. 2. Watter faktore dra daartoe by dat sport so gewild en belangrik in Suid-Afrika is? 3. Waarom sal fietsry in Suid-Afrika nooit so algemeen as in Nederland en België wees nie?

Kenmerke van ’n groepbespreking In ’n groepbespreking praat ’n groep sprekers oor ’n onderwerp waaroor hulle nagedink het of navorsing gedoen het. Die bespreking duur 15 tot 20 minute.

Voor julle praat • • • •

Die groep bespreek wat die onderwerp behels. Hulle doen navorsing oor die onderwerp. Die groep besluit wie die voorsitter gaan wees. Die groep besluit wie watter aspekte van die bespreking gaan dek.

LEES EN KYK

LEES SAAM Pre-lees Watter voordele hou fietsry in? Waarom kan fietsry soms gevaarlik wees? Maak kennis met die webtuistes www.bicycleportraits.co.za en www.fietsen.123.nl.

Lees Lees die koerantberig aandagtig deur sodat jy begripsvrae daaroor kan antwoord. 1. Sou jy sê dat die teks hoofsaaklik uit feite of uit menings bestaan? 2. Met watter doel is die teks geskryf ? 3. Gebruik die soekleestegniek om vas te stel oor watter mense hierdie artikel handel.

Terwyl julle praat • Die voorsitter begin die bespreking deur te sê waaroor die onderwerp handel, noem dalk ’n inleidende gedagte en stel dan ’n vraag aan een van die groeplede om die bal aan die rol te sit. • Die voorsitter lei die bespreking deur van tyd tot tyd vrae te stel, ’n groeplid te betrek of kommentaar te lewer, maar moenie die bespreking oorneem nie. • Die sprekers maak beurte om te praat. • Die sprekers luister na mekaar en reageer op mekaar se insette. • Elke spreker stel haar of sy standpunt duidelik en motiveer dit. • Elke spreker sluit ’n spreekbeurt só af dat ’n volgende spreker daarop kan reageer. • Die bespreking moet ordelik verloop en almal moet help sorg dat daar nie skielike stiltes is nie. • Die sprekers moet hoflik teenoor mekaar optree en mekaar nie ru in die rede val nie. • Sprekers kan met mekaar saamstem of op ’n beskaafde, ordentlike manier van mekaar verskil. • Sprekers maak oogkontak met mekaar en met die gehoor terwyl hulle praat. • Praat hard genoeg en duidelik sodat almal jou kan hoor. • Vlotheid en goeie taalbeheer strek tot ’n spreker se voordeel. • Humor moet doeltreffend en gepas gebruik word. • Moenie in langdradige relase verval nie. Kom tot die punt. • Die voorsitter vat op ’n gepaste punt die bespreking in ’n neutedop saam en sluit dit af. Totaal: 30

Leesstrategie: Soeklees Jy gebruik soeklees as jy na spesifieke inligting soek. Jy laat jou oë vinnig van bo na onder oor die teks gly. Soms kan jy jou vinger ook gebruik.

Werk met woorde Pas elke Afrikaanse woord in die lys by ’n Nederlandse woord hieronder. Let op hoe die pare woorde van mekaar verskil. fietsry, fietsklokkie, fietsrak, fietspaaie, fietsroete, fietsryer, fietsvakansie, fietstog 1. fietsroute 2. fietstocht 3. fietsenrek 4. fietsbel 5. fietser 6. fietspaden 7. fietsvakantie 8. fietsen

FLINK MET TAAL Daar is ’n speek los: Daar is iets verkeerd. ’n Speek in die wiel steek: Keer dat iets gebeur. Jou speke roer: Gou maak. Iemand in die wiele ry: Iemand teengaan. Laat die wiele rol!: Kom ons begin! Ry dat die stof so staan: Baie vinnig ry. Kry jou ry!: Maak dat jy wegkom! En ’n Nederlandse uitdrukking: Ga fietsen!: Loop speel!

Lees ’n koerantberig Projek sonder brieke Die berig begin met ’n aanhaling.

1 “Ek ry al tien jaar my fiets … serious,” het Jak Khoza aan Nic Grobler en Stan Engelbrecht gesê toe hulle hom afneem vir Bicycle Portraits, ’n boekprojek waarmee hulle besig is. 2 Jak het trots langs sy blou-en-geel resiesfiets gehurk daar waar hulle hom in Wishbonestraat in Lynnwood, Pretoria, raakgeloop het. Stewig tussen toue wat om die middelpyp vasgebind is, was Jak se bagasie vir die dag, want sy fiets is immers sy “kar” of “taxi” of “bus”. Sy fiets is sy onafhanklikheid. En uit die honderde mense (en fietse) wat deur hulle gekiek is, is Jak een van Stan en Nic se gunstelinge.

Redes word gegee waarom sy fiets so belangrik is.

3 “Jak Khoza is iemand wat ’n noue band met sy fiets het,” sê Nic. “Dit help hom om elke dag by die werk uit te kom en hy sien dit nie as net nóg ’n fiets nie. Hy het dit sy eie gemaak deur dit aan te pas by sy persoonlikheid en behoeftes. “Jak kan met ’n taxi by die werk uitkom, maar hy verkies fietsry, want só spaar hy geld en kan hy ook langs die pad stop en met mense gesels.” 4 Jak ry elke dag van Mamelodi na Lynnwood, daarom ken hy die paaie baie goed en weet hy hoe gevaarlik dit kan wees om in die stad fiets te ry. As iemand wat ’n fietsroete deur die stad ontwikkel het, was hy presies die soort mens met wie Nic en Stan wou gesels. En hy het hulle nie teleurgestel met sy kosbare wenke nie. Die wenke wat 5 Wenke soos “jy het brieke nodig. As die fiets nie in paragraaf 4 remme het nie, los dit by die huis, want dis te gevaargenoem word, lik” en ook “wys vir die motorbestuurders as jy wil word beskryf. afdraai. As jy regs draai, wys twee vingers, dan weet hulle jy draai saam met hulle. Druk jou langbroek in jou kouse. Dit kan maklik aan die ketting vashaak en dan eindig jy onder ’n kar se wiele, want jy weet nooit nie – jy val dalk dié kant of jy val dalk daai kant toe.” En sy heel laaste wenk is: “Ry reguit, moenie met die karre dans nie.” Die fokus 6 Nic en Stan het vroeër vanjaar met hul reis deur die verskuif na Nic land begin om mense en hul fietse af te neem – ’n en Stan. soort fotografiese ontdekking van Suid-Afrika se fietskultuur. Nie die ouens in stywe broek wat vir die Argus of 94.7 Cycle Challenge oefen nie, nee, portrette van gewone mense en die fiets waarop hulle kom waar hulle wil wees. 7 Nic en Stan laai die foto’s wat hulle neem op hul webwerf waar mense na die foto’s kan kyk en ook ’n kort storie lees oor die persoon wat afgeneem is. Dié wat dan belangstel, kan die projek ondersteun deur ’n voorafbestelling vir die boek te plaas. Die doel van 8 “Die Bicycle Portraits-projek is vir ons ’n wonderdie projek like manier om mense meer bewus te maak van die word beskryf. voordele wat fietsry bied, pleks van motorry of selfs openbare vervoer.”

Paragraaf 3 brei uit op paragraaf 2.

Die leser leer Jak ken.

Beeldryke taal word gebruik.

Die berig eindig met ’n aanhaling.

(Uit: Rapport, 8 September 2010)

Post-lees: Begryp jy die teks A. Wat is die kenmerke van die tekssoort? 1. Wat is die doel van ’n koerantkop (koerantopskrif )? 2. Watter inligting kry ’n mens gewoonlik in ’n koerantberig se eerste paragraaf ? B. Beantwoord begripsvrae 1. Wat sê die opskrif vir jou van die projek wat beskryf gaan word? 2. Pas die woord “serious” in paragraaf 1? Waarom sê jy so? 3. Hoekom sê Nic en Stan Jak se fiets is sy kar, taxi en bus? 4. Watter woord in paragraaf 2 som op wat Jak se fiets vir hom beteken? 5. Waarom is Jak juis die soort mens met wie Nic en Stan wou gesels? 6. Hoeveel wenke word in paragraaf 5 genoem? 7. Wat bedoel Jak as hy sê jy moenie met die karre “dans” nie? 8. Is die volgende stelling waar of onwaar? Gee ’n rede vir jou antwoord. Nic en Stan stel in alle fietsryers belang. 9. Hoe kan ’n mens die Bicycle Portraits-projek steun? 10. Wat is die doel van Nic en Stan se projek?

Post-lees: Begryp jy die teks

Lees ’n gedig fietsen Suzie het liefst fiets ik ’s morgens naar school de frisse lucht tegemoet de zon komt op, de vogels fluiten ... maar daar komt een auto en nog één en nog één ... ze razen voorbij mensen roepen mensen slenteren mensen missen de bus mensen lachen mensen lopen mensen zijn gehaast en daar fiets ik! steeds rechtdoor dezelfde weg! toch ontdek ik elke morgen iets nieuws ik trek me niets meer aan van al die mensen ik ben alleen met mijn witte fiets en ik rij en rij tot ik op school ben klaar voor een nieuwe dag, opnieuw zeven uren me concentreren op de saaie lessen van de OOO zo saaie leerkrachten en dan weer dat zalig gevoel! (Uit: http://www.gedichten-freaks.nl/782215/)

A. Wat is die kenmerke van die tekssoort? 1. Noem enige twee belangrike verskille tussen gedigte en tekste soos koerantberigte. B. Beantwoord begripsvrae 1. Van watter drie dinge in die natuur is die spreker bewus terwyl sy skool toe ry? 2. Wat vorm ’n kontras met die natuur? 3. Waarom word die woord “mensen” soveel keer in reël 6 tot 11 herhaal? VREEMDE WOORDE 4. Steur die spreker haar aan al die mense? Haal ’n het liefst – die graagste reël aan om jou antwoord te staaf. 5. Waaruit kan ’n mens aflei dat die spreker nogal vogels – voëls ver moet ry om by die skool te kom? ze – hulle 6. Hoe ervaar die spreker haar dag op skool? voorbij – verby 7. Watter gevoel word deur die uitroep “OOO” slenteren – slenter oorgedra? zijn gehaast – haas hulle 8. Dink jy dit is sinvol dat die voorlaaste reël trek me niets meer aan – steur my nie soveel langer as die res is? ben – is 9. Hoe sluit die gedig se slot by die begin aan? 10. Wat beteken die meisie se fiets vir haar? saai – vervelige 11. Hinder dit jou dat daar byna geen leestekens in dat – daardie die gedig is nie? Gee ’n rede vir jou antwoord. zalig – salige, heerlike 12. Hou jy van die gedig? Waarom sê jy so?

Lees twee web-artikels A Nederland ultieme fietsland 1 Het vlakke landschap, het milde klimaat, korte afstanden en een uitstekende infrastructuur maakt Nederland tot een ultiem fietsland. Er zijn redenen genoeg om Nederland met de fiets te verkennen! 2 Nederland is misschien een klein landje, maar bezit wel ruim 30 000 km aan fietsroutenetwerken, fietspaden en andere routes. Veel van deze fietspaden komen langs prachtige plekken waar auto’s vaak niet mogen komen. 3 In geen enkel land met een vergelijkbaar welvaartsniveau wordt zoveel gefietst als in Nederland. Met de fiets ben je onaf hankelijk, flexibel en goedkoper uit: kwaliteiten van het fietsen die erg gewaardeerd worden. Ook het milde klimaat van Nederland zorgt vaak voor goed fietsweer, het is niet snel te heet of te koud om te fietsen in Nederland. 4 Waarom is fietsen zo gezond? Het helpt onder andere tegen diabetes, stress, hart- en vaatziekten en beschermt je hersenen. (Uit: www.fietsen.123.nl)

B Fietsen langs het water van Vlaanderen 1 Verken de streken en de vele wateren van Vlaanderen op de fiets. Met deze verschillende routes ervaart u de streek tussen Leie en Schelde, het landschap van de Bovenschelde, de Zwalmstreek en de Dijlevallei. Met de Waterwegen-route treft u maar liefst drie waterwegen, die als het ware een blauw kader rond de Voorkempen zijn. Hier treft u een bijzonder sluizencomplex. Op de verschillende routes vindt u daarnaast vele kastelen en forten. 2 Waterhoekroute (West-Vlaanderen) Afstand 50 km – De route verkent het landschap van de Bovenschelde tussen Avelgem en Anzegem. De routenaam verwijst naar het toponiem ‘de Waterhoek’, dat vooral bekendheid verwierf door het werk van de Vlaamse romancier Stijn Streuvels. 3 Watermolenroute (Oost-Vlaanderen) Afstand 40 km – Deze bewegwijzerde fietsroute voert u langs de merkwaardige hoekjes die de Zwalmstreek rijk is. We denken dan vooral aan de typische watermolens, landelijke dorpjes en het zacht golvend landschap met zijn eeuwenoude hoeven. 4 Dijlevalleiroute (Antwerpen & Mechelen) Afstand 58 km – U fietst bijna de hele tijd langs water. Deze route combineert de historische rijkdom van de Mechelse binnenstad met de Sint-Romboutstoren als blikvanger en de rust van de Dijleboorden en de fietspaden langs het Kanaal Leuven-Dijle. (Uit: www.fietsen.123.nl)

VREEMDE WOORDE

ultieme – uitstekende er – daar zijn – is redenen – redes fietspaden – fietspaaie deze – hierdie vaak – dikwels auto’s – motors 10

mogen – mag welvaartsniveau – vlak van welvaart flexibel – aanpasbaar snel – maklik/gou heet – warm tegen – teen hersenen – brein

VREEMDE WOORDE

het – die als het ware – as ’t ware kader – raamwerk sluizencomplex – stel sluise wat watervloei beheer naar – na toponiem – pleknaam verwierf – verwerf het

door – deur romancier – romanskrywer bewegwijzerde – met padtekens watermolens – watermeulens hoeven – hoewe, plasies blikvanger – besienswaardigheid

Post-lees: Begryp jy die teks A. Wat is die kenmerke van die tekssoort? 1. Wat is die doel van web-artikels gewoonlik? 2. Verskil web-artikels van ander artikels, soos in tydskrifte? Verduidelik. B. Beantwoord begripsvrae Hierdie vrae is op teks op bl.10 gebaseer. 1. Hoekom kan Nederland as die “ultieme” of die heel beste fiersryland beskou word? Noem vier redes. 2. Waaruit is dit duidelik dat Nederland baie voorsiening vir fietsryers maak? 3. Is ’n mens op al die fietspaaie bewus van motors? Verduidelik. 4. Voltooi die volgende sin na aanleiding van paragraaf 3: Met ’n fiets is ’n mens ... 5. Waarom is fietsry voordelig vir ’n mens se gesondheid? 6. Watter groot verskil tussen fietsry in Suid-Afrika en Nederland is duidelik? Hierdie vrae is op teks 3B gebaseer. 7. Rangskik die drie fietsryroetes van die langste na die kortste. 8. Watter roete sal jy kies as jy die volgende wil sien? 8.1 ’n historiese stadskern 8.2 watermeulens

In ’n neutedop 1. Watter ooreenkoms is daar tussen Jak koerantberig (op bl. 6) en die spreker in gedig op bl. 8? 2. Noem een verskil en een ooreenkoms tussen die inhoud van die web-artikels op bl. 10 en bl. 11. 3. Wat het al die tekste gemeen?

WORD TAALVAARDIG

BYVOEGLIKE NAAMWOORDE • • •

Byvoeglike naamwoorde bepaal (beskryf ) selfstandige naamwoorde. ’n Byvoeglike naamwoord staan óf voor óf na die selfstandige naamwoord: My vriendin het ’n splinternuwe fiets, maar my fiets is stokoud. Byvoeglike naamwoorde is beskrywende woorde: Ons verken die historiese binnestad. Daardie fietsroete is opwindend. • Byvoeglike naamwoorde dui kleur en vorm aan: ’n ronde, swart wiel; ’n langwerpige, blou saal. • Die meeste byvoeglike naamwoorde het trappe van vergelyking: trots – trotser – trotsste; goed – beter – beste; jonk – jonger – jongste; droog – droër – droogste. • Baie byvoeglike naamwoorde het intensiewe vorme: spierwit, kliphard, blitsvinnig.

• Sommige byvoeglike naamwoorde word verbuig as dit voor die selfstandige naamwoord staan: ’n noue band; ’n stywe pak, openbare vervoer. • Soms word byvoeglike naamwoorde verbuig om ’n figuurlike betekenis aan te dui: duur fietsrytoerusting, maar ’n dure les; ’n taai toffie, maar ’n taaie eindstryd. • Soms word byvoeglike naamwoorde verbuig ter wille van beklemtoning: ’n kwaaie teenstander, ’n luie karnallie. • Sommige verboë byvoeglike naamwoorde kom in vaste uitdrukkings voor: lydelike verset, ’n opgeskorte vonnis, ’n nypende tekort, geskoolde arbeid, ’n bose kringloop. 1. Gee die regte vorm van die byvoeglike naamwoorde tussen hakies. 1.1 Dit is lekker om so ’n (belangrik) wedren op ’n (nuut) fiets af te lê. 1.2 Sy is die (fiks) van al daardie (atleet) fietsryers. 1.3 Na vandag se (straf ) wedren is hy (moeg) as na gister se oefening. 1.4 Die (toewy) atleet wil vanjaar (hoog) as verlede jaar op die ranglys wees. 1.5 Hoe (fiks) jy is, hoe (gesond) sal jy wees. 2. Gee die intensiewe vorm van die volgende woorde. 2.1 ryk – arm 2.2 vet – maer 2.3 lig – swaar 2.4 oud – jonk 2.5 fris – siek

INLEIDENDE EN SLOTPARAGRAAF Paragrawe is die boustene van skryfstukke wat jy skryf. Goeie paragrafering maak tekste leesbaarder.

Die inleidende paragraaf • Dit is die eerste paragraaf van ’n teks. • Dit dui aan waaroor die hele teks gaan. • Dit moet om ’n kernsin gebou wees en logies ontwikkel.

Daaropvolgende paragrawe Die paragrawe na die inleidende paragraaf vorm die liggaam van ’n teks. ’n Mens begin met ’n nuwe paragraaf as jy na ’n volgende hoofgedagte wil oorgaan, die volgende stap in ’n proses noem, ’n nuwe spreker aan die woord stel of as daar ’n verandering in plek of tyd is. Die volgende woorde en frases help om die oorgang tussen paragrawe vlot te laat verloop en ’n teks vloeiend te laat lees: • Tyd: dan, toe, daarna, nadat, vroeër, later, sedert, uiteindelik, totdat, intussen • Volgorde en toevoeging: en, daarnaas, bowendien, ten eerste, ten slotte • Vergelyking: net soos, nes, ook, dieselfde as, soos, in vergelyking met • Kontras: maar, tog, ondanks, aan die een kant ... aan die ander kant, egter, hoewel • Verkleinde fokus: veral, by name, dit wil sê, oftewel • Gevolgtrekking of samevatting: as gevolg van, daarom, dus, gevolglik, met ander woorde • Toegewing: toegegee, uiteraard, natuurlik, absoluut, seker • Oorsaak en gevolg: as gevolg daarvan, omdat, hierdeur, dan, dus, daarom.

Die slotparagraaf Dit is die laaste gedagte en moet die teks doeltreffend afsluit. ’n Goeie slotparagraaf: • som besonderhede op • lewer kommentaar • maak ’n gevolgtrekking • rond ’n teks netjies af. 3. Voegwoorde help om die oorgang tussen sinne en paragrawe aan te dui. Kies telkens die mees gepaste voegwoord. 3.1 Hulle oefen hard (want/omdat) hulle wil kwalifiseer. 3.2 Jy sal goed vaar (tensy/mits) jy hard oefen. 3.3 (Al/Alhoewel) het sy goed gevaar, is sy nie tevrede nie. 3.4 Sy is nie gelukkig nie (nietemin/ofskoon) haar span gewen het. 3.5 Ek sal deelneem, (dog/tog) net as jy saam met my oefen.

VOORSETSELS Voorsetsels dui die posisie of verband tussen ’n naamwoordgroep en ander woorde in ’n sin aan: • Die fietse staan voor die gebou op die plein. Voorsetsels is belangrik in idiomatiese uitdrukkings: • Die fietsdief wat die stad op horings geneem het, sit nou agter slot en grendel. 4. Vul die gepaste voorsetsels in. Toe die fietsryers (4.1 ___) die draai kom, was my broer (4.2 ___) die voorpunt. Ons was so (4.3 ___) ons noppies dat ons hom (4.4 ___) die eindstreep ingewag het om hom sommer dadelik (4.5 ___) sy prestasie geluk te wens.

5. Aan watter tale is die vetgedrukte leenwoorde in die volgende sinne ontleen? 5.1 Daardie seun is nie net ’n uitstekende fietsryer nie; hy hou van abseil en speel ook krieket. 5.2 Dit was ’n affêre toe die vuvuzelas so geraas het dat ons amper nie die belangrike aankondiging kon hoor nie.

NEDERLANDSE LIDWOORDE • Soos in Afrikaans, is daar in Nederlands bepaalde en onbepaalde lidwoorde. • Die onbepaalde lidwoord een word in Nederlands gebruik. Dit word in Nederlands uitgespreek as un – wat met “dun” rym. • Die Afrikaanse ’n is ’n verkorte vorm van die Nederlandse een. • In Nederlands is daar twee bepaalde lidwoorde: de en het. (Die Nederlandse het word uitgespreek as et, wat met “met” rym.) • Die bepaalde lidwoord de word saam met die meeste selfstandige naamwoorde in die enkelvoud gebruik, en het word minder gebruik. • Alle meervoude kry die lidwoord de (het land, maar de landen) en alle verkleinwoorde kry het (de fiets, maar het fietsje). 6. Maak ’n lys van die onbepaalde en bepaalde lidwoorde in die volgende paragraaf. Skryf die selfstandige naamwoorde wat daarop volg, in Nederlands en in Afrikaans neer.

De witte fiets van de Veluwe Al 40 jaar gaan de witte fietsen over het Nationaal Park De Hoge Veluwe. Voor de mensen van het park is dit reden voor een feest! Het park roept op om leuke foto’s te sturen van een tocht op het witte fietsje. In mei 1974 werden de eerste witte fietsen aangeschaft, in totaal 50, nu is dit aantal inmiddels uitgegroeid naar 1.800. (Uit: www.coolbreaks.com)

WOORDESKATUITBREIDING: LEENWOORDE Die Afrikaanse woordeskat bestaan uit erfgoed (die basis van ons woordeskat wat uit sewentiende-eeuse Nederlandse dialekte ontwikkel het), leengoed (woorde wat aan ander tale ontleen is) en eiegoed (woorde wat in Afrikaans ontstaan het).

Leenwoorde in Afrikaans kom onder meer uit die volgende tale: Khoisan: kwagga, geitjie, aitsa, gogga, eina, abba, kierie, boegoe, dagga, kamma Portugees: tjokka, bredie, amper, tronk, atjar, maaifoedie, kraal Maleis-Portugees: sambreel, tjalie, tamaai Maleis: baie, tiekie, piering, paljas, pamperlang, piesang, doepa, kierang, sosatie, baadjie Frans: affêre, cliché, camouflage, koerant, bon voyage, rosé, garage, carte blanche Duits: vervlaks, kitsch, eisbein, werskaf, abseil, kindergarten, niksnut, skelm Engels: boffin, speaker, krieket, gentleman, blog, rugby, snob, trustee, tennis Afrikatale: vuvuzela, lobola, impie, dagha, toi-toi, impimpi, mopanie, shongololo.

Oefen taal in konteks Voer die opdragte uit wat op die onderstaande leesstuk gebaseer is.

Merckx meester van fietsry in twintigste eeu 1 (1.1 Ofskoon, As, Alhoewel) daar gekyk moet word na die wêreld se Fietsryer van die Eeu, hoef daar nie (2.1 ver) as die Belg Eddy Merckx gekyk te word nie. 2 (1.2 Ondanks, Te danke aan, As gevolg van) Miguel Indurian van Spanje se vyf agtereenvolgende oorwinnings in die Tour de France, is die groot Belg, (1.3 benewens, veral, oftewel) “Die Kannibaal”, die (2.2 groot) fietsryer wat die wêreld nog opgelewer het. 3 (1.4 Soos, Teenoor, Veral) Indurian het Merckx ook die Tour de France vyf keer gewen. Merckx het dit vier keer (3.1 ___) mekaar reggekry voor Luis Ocana in 1973 koning gekraai het. Merckx was weer in 1974 (3.2 ___) die saal. 4 (1.5 Maar, Veral, Behalwe) Merckx en Indurain was nie die enigste ryers wat die wêreld se (2.3 straf ) fietswedren vyf keer gewen het nie. Jacques Anquetil en Bernard Hinault het dit ook reggekry. Wat Merckx egter (3.3 ___) die res laat uittroon het, is dat hy ook baljaar het onder die Giro d’Italia-titels en vyf keer koning gekraai het. Drie van hierdie Italiaanse toer-oorwinnings is behaal in dieselfde jare wat hy ook in die Tour de France geseëvier het. Dit grens aan die onmoontlike as ’n mens (3.4 ___) ag neem dat hierdie (2.4 moord) wedrenne drie weke uitmekaar uit is. 5 (1.6 Al, Dat, Ofskoon) Indurian se oorwinnings sonder weerga is, moet ook onthou word dat hy hom net (3.5 ___) op die Tour de France toegespits het. Sy (2.5 meester) vermoë in (2.6 individueel) tydtoetse is onbetwisbaar. 6 Kyk ’n mens egter na Merckx, is dit duidelik dat hier gepraat word van iemand (3.6 ___) ’n ander klas. Toe hy in 1969 die eerste Belg in 30 jaar geword het om die Tour de France te wen, het Merckx dié toer so oorheers dat hy nie net as die (2.7 algeheel) wenner weggery het nie, maar in elke beskikbare afdeling baas was. 7 Merckx het in 1975 die kans misgeloop om sy sesde oorwinning in dié klassieke wedren te bewerkstellig. Met die Geel Trui op sy skouers, het die Belg geval, bollemakiesie geslaan en sy kakebeen gebreek. Vir twaalf dae kon die Belg met die blou kaak geen (2.8 vas) kosse inneem nie en moes hy (3.7 ___) die ou einde bes gee en het Bernard Thevenet die Tour gewen. (3.8 ___) daardie stadium was Merckx so uitgeteer en moeg, dat dit hom twee jaar geneem het om weer die peil te bereik waar hy ’n (2.9 erns) bedreiging kon wees. Maar die (2.10 arm) man se wil om te seëvier het saam met daardie twaalf (2.11 pyn) dae gekwyn. Na ’n indaba met sy bestuur is sy (2.12 amp) uittrede in 1978 in die koerant aangekondig. 8 Daar sal nog baie beroemde fietsryers op die voorgrond tree. Hier kan ’n mens reeds dink (3.9 ___) ryers soos Lance Armstrong, wat na sy herstel van kanker die Tour gewen het, alhoewel hy toe later uitgevang is dat hy met ’n soort doepa kierang. 9 Maar of enigiemand selfs in die volgende eeu by Merckx gaan kom wanneer daar van internasionale prestasies gepraat word, is te betwyfel. Die Kannibaal was enig (3.10 ___) sy soort. 1. 2. 3. 4.

Kies die korrekte voegwoord of verbindingswoorde tussen hakies. Gee die korrekte vorm van die byvoeglike naamwoorde in die teks. Skryf die ontbrekende voorsetsels neer. Gee die intensiewe vorm van die volgende woorde: 4.1 blou (paragraaf 7) 4.2 moeg (paragraaf 7)

5. Aan watter tale is die onderstaande woorde ontleen? Kies uit die lys. Afrikatale, Portugees, Frans, Duits, Maleis (twee) 5.1 baljaar (paragraaf 4) 5.2 bollemakiesie (paragraaf 7) 5.3 indaba (paragraaf 7) 5.4 koerant (paragraaf 7) 5.5 doepa (paragraaf 8) 5.6 kierang (paragraaf 8) 6. Gee een woord vir “sonder weerga” (paragraaf 5). 7. Maak ’n sin met die homofoon van “peil” (paragraaf 7). 8. Gee ’n sinoniem vir “seëvier” (paragraaf 8).

FOKUS OP LETTERKUNDE Vertelperspektief in ’n verhaal • ’n Eerstepersoonsverteller of ek-verteller kom voor as die gebeure deur die oë van een van die karakters vertel word. Die leser weet dus wat daardie persoon op ’n sekere tydstip dink, voel en ervaar. • ’n Derdepersoonsverteller kom voor as die gebeure vertel word uit die perspektief van ’n alwetende, alomteenwoordige verteller. Die leser weet dus wat al die karakters in die hede en verlede dink, voel en ervaar. • Soms vertel ’n derdepersoonsverteller die gebeure soos gesien deur die oë van ’n spesifieke karakter. Hierdie karakter word dan die fokalisator genoem. Die fokalisator is dus die persoon uit wie se gesigspunt ’n verhaal of ’n gedeelte van ’n verhaal vertel word, die persoon wat op die gebeure fokus, byna soos ’n fotograaf.

LEES ’N SNIT UIT ’N JEUGVERHAAL Benny Lindelauf het met die stories van sy ouma grootgeword. Hierdie stories het hy in sy eerste jeugboek, Negen open armen, gebruik, wat met die Gouden Zoen en die Thea Beckman Prijs vir die beste historiese verhaal bekroon is. In 2010 het De hemel van Heivisj, wat daarop volg, verskyn. Hiervoor het Lindelauf die Woutertje Pieterse Prijs, Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs en die Nienke van Hichtum Prijs ontvang. Al twee die verhale speel tydens die Tweede Wêreldoorlog af. Kenmerkend van albei is die sterk familiebande wat uitgebeeld word. Daniel Hugo het Die hemel van Heivisj in Afrikaans vertaal. Lees die uittreksel uit De hemel van Heivisj en beantwoord die vrae daaroor. Die Afrikaanse vertaling verskyn langs die Nederlands.

Van oma Mei kregen we alle drie een nieuwe jas. In tegenstelling tot wat we verwachtten (onze grootmoeder was niet bepaald een vaardig naaister) waren ze mooi. Pie zei later dat ze de halve moestuin ingeruild had voor de stof en dat Nettie van Nol de jassen op haar kraambed gemaakt had.

By ouma Mei kry ons al drie nuwe jasse. Anders as wat ons sou verwag het (ons ouma is nie ’n vaardige naaldwerkster nie), is dit mooi. Pie het later vertel dat sy die helfte van die groentetuin se opbrengs verruil het vir die materiaal, en dat Nol se Nettie die jasse op haar kraambed gemaak het.

We keken van de Paps naar de muur tussen ons en oma Mei in en weer terug. In de stilte die viel hoorde ik de wind die blaffend over de akkers stoof en zich baldadig tegen de sponningen van de ramen wierp.

Ons kyk van Paps na die muur tussen ons en ouma Mei en weer terug. In die stilte hoor ons die wind wat oor die landerye swiep en baldadig soos ’n hond teen die vensters opspring.

“Papier gladstrijken en netjes opvouwen,” zei oma Mei. “Wie wil er noch chokolademelk?”

“Dit is ... dit is ... die besigheid s’n,” roep Paps en kyk paniekerig rond.

“Ik graag,” zei de Tulp.

“Stryk die papier glad en vou dit mooi op,” sê ouma Mei. “Wie wil nog sjokolademelk hê?”

“Hij is ... hij komt ... is van de zaak,” riep de Paps en keek paniekerig om zich heen. “Het is natuurlijk goedkoper op den duur om zelf een fiets te hebben ...” begon Kriet.

“Dit is natuurlik op die duur goedkoper om self ’n fiets te hê ...” sê Krit.

“Zei is gek op chokolademelk,” zei Krit.

“Ek, asseblief,” sê die Tulp.

“Ihihihihi,” lachte de Tulp.

“Sy is mal oor sjokolademelk,” sê Krit.

“Hik,” zei Jes.

“Hie-hie-hie-hie,” lag die Tulp.

“Wij zijn noch niet klaar,” zei de Pap.

“Hik,” sê Jes.

Zij wierp hem een achterdochtige blik toe.

“Dalk moet iémand in die werkswinkel gaan kyk,” sê Paps.

“Moeder Mei?” “Alles met te ervoor, is niet goed,” zei onze grootmoeder terwijl zij haar stevige kin naar voren duwde. “Te veel, te verwend, te ... eh ... enfin, behalve tevreden. Ik ben zeer tevreden. Zie ek er niet tevreden uit? Is dat het soms?” Pas toen mijn broers haar ervan verzekerd hadden dat tevredenheid pas een naam had gekregen sinds zij op de wereld rondliep gaf ze toe.

Sy kyk hom agterdogtig aan. “Moeder Mei?”

“Alles wat té is, is nie goed nie,” sê ons ouma terwyl sy haar stewige ken uitstoot. “Te veel, te oulik, te ... e Nou ja behalwe tevrede. Ek is baie tevrede. Lyk ek nie tevrede nie? Is dit wat jy wil sê?” Eers nadat ons broers haar verseker het dat tevredenheid eers ’n naam gekry het vandat sy op die wêreld is, gee sy “Beloof mij dat u niet boos wordt,” riep de Paps toe. haar na. “Belowe dat Moeder Mei nie sal kwaad word nie,” roep Paps haar aan. “Ik beloof helemaal niks,” riep oma Mei terug. “Ik geef niks om die onzin, dat weet je. Als mijn kleinkinderen zich gedragen is dat cadeau gen ...” We hoorden haar stem wegsterven toen ze de hoek omging. Daarna ging de deur van de werkplaats piepen open. Het bleef zeker vijf seconden stil.

“Ek belowe niks nie,” roep ouma Mei terug. “Jy weet mos ek steur my nie aan sulke onsin nie. Solank my kleinkinders hulle gedra, is dit present gen ...” Ons hoor haar stem wegsterf toe sy om die hoek loop. Dan gaan die werkswinkel se deur piepend oop.

“Wat doet die fiets daar?” riep oma Mei door het openstaanden bovenlicht heen.

Vir omtrent vyf sekondes is dit doodstil.

“Wat denkt u dat hij daar doet?” riep de Pap zenuwacthig terug.

“Wat dink Moeder Mei doen dit daar?” roep Paps senuweeagtig terug.

“Ik mag hopen dat dit niet is wat ik denk.”

“Ek hoop nie dis wat ek dink nie.”

“Dat hangt ervan af wat het is ... eh ... wat u denkt eh ...” zei de Paps.

“Dit hang daarvan af wat dit is ... e ... wat Moeder Mei dink ...” sê Paps.

“Wat maak die fiets hier?” roep ouma Mei.

“... dan er steeds eentje te moeten huren,” vulde “... as om altyd een te moet huur,” voeg Eet Eet aan. by. Nu kwamen ze pas echt op stoom.

Nou kom hulle op dreef.

“Stukken goedkoper,” zei Pie.

“Stukke goedkoper,” sê Pie.

“Niet dat wij hem elke dag nodig hebben ...” zei Sjeer. “Nie dat ons die fiets elke dag nodig het nie ...” sê Sjeer. Krit betoogde gloedvol dat het zonde zou zijn als zo’n fiets de rest van de week alleen maar spinnenwebben verzamelde. Nee, geen zonde, dóódzonde!

Krit sê vurig dat dit sonde sal wees as die fiets die res van die week net sal staan en spinnerakke versamel. Nee, nie ’n sonde nie, ’n doodsonde!

De deur van de keuken ging open. Oma Mei had een blos op haar wangen, maar of het van Die woonkamerdeur gaan oop. Ouma Mei de kou was betwijfelden we. We wisten allemaal het ’n blos op haar wange, maar ons twyfel hoe dolgraag ze een fiets wilde hebben. of dit van die koue is. Ons weet almal hoe dolgraag sy ’n fiets wil hê. “Van de zaak.” “Vandaar dat het een bákfiets is.”

“Die besigheid s’n.”

“En ik mag hem lenen.”

“Daarom is dit ’n bakfiets.”

“Precies.”

“En ek mag dit leen.”

“Soms. Niet altijd.”

“Presies.”

”Natuurlij niet!”

“Soms. Nie altyd nie.”

Ze kneep haar gewone oog wantrouwend dicht. “Natuurlik nie!” “Voor alle duidelijkheid: je hebt hem niet voor Sy knyp haar gewone oog wantrouig toe. mij gekocht.” “Ek wil net seker maak: Jy het dit nie vir my gekoop nie.” “Stel je voor!” riep de Paps en hij trok met meest verontwaardigde gezicht dat hij maar bedenken kon.

“Natuurlik nie!” sê Paps en hy trek ’n verontwaardigde gesig.

Ze wist dat ze klem zat. Ze wist dat alles van tevoren bekokstoofd was, dat de fiets voor haar was en voor niemand anders, maar ze kon geen kant meer op.

Sy weet sy is vas. Sy weet alles is vooraf bekook, dat die fiets vir haar en vir niemand anders is nie, maar sy is gevang.

Sy blaas haar asem uit. “Goed dan,” sê sy en Ze ademte uit. “Welaan,” zei ze en ze probeerde probeer om onverskillig te klink, maar kry onverschillig te klinken, maar dat lukte niet dit nie heeltemal reg nie. “Dit het ’n klokkie,” helemaal. “Hij heeft een bel,” voegte ze eraan toe. voeg sy by. (Uit: De hemel van Heivisj, Querido, 2010)

1.1 1.2 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Watter soort verteller word in hierdie teks gebruik? Watter woord in die heel eerste sin het jou gehelp om te besluit? Waaruit is dit duidelik dat ouma Mei ’n spaarsame mens is? Wat maak ouma Mei agterdogtig? Wat sou, volgens ouma Mei, ’n goeie Kersgeskenk vir haar gewees het? Noem een ding wat spanning in die uittreksel veroorsaak. Haal twee afsonderlike woorde aan wat Paps se gevoelens beskryf wanneer ouma Mei na die werkswinkel loop en wanneer sy in die werkswinkel is. Hoe weet ’n mens dat dit aanvanklik doodstil is terwyl ouma Mei in die werkswinkel is? Watter soort fiets is ’n bakfiets, dink jy? Waarom dring ouma Mei aan dat hulle nie die fiets vir haar gekoop het nie? Hoe voel ouma Mei oor die fiets? Verduidelik jou antwoord.

Oefen taal in konteks 1. Soek die eerste voorbeeld van die volgende in die eerste paragraaf van die teks: 1.1 ’n byvoeglike naamwoord wat verbuig is 1.2 ’n selfstandige naamwoord wat uit twee stamme en ’n agtervoegsel bestaan 1.3 ’n voorsetsel 1.4 ’n antoniem vir “swak” 1.5 ’n werkwoord wat uit ’n voorvoegsel en ’n stam bestaan 1.6 ’n vierlettergrepige woord wat net uit ’n stam bestaan 2. Wat is die Afrikaans vir die volgende Nederlandse woorde? 2.1 gek 2.2 cadeau 2.3 riep 2.4 ramen 2.4 bekokstoofd 2.6 bel 3.1 Vertaal die volgende sin in Afrikaans: “Wij zijn noch niet klaar.” 3.2 Wat let jy op oor hoe die ontkennende vorm in Afrikaans en Nederlands verskil?

SKRYF EN AANBIED

WERK MET PARAGRAWE Die paragraaf breuke in die volgende teks het verdwyn. Dui aan waar elke nuwe paragraaf moet begin. Wenk: Daar moet vier paragrawe wees. Fietstour in Amsterdam Wilt u Amsterdam beleven als een echte Amsterdammer? Boek dan nu onze Fietstour in Amsterdam! Tijdens deze 2 uur durende fietstour zullen onze gidsen u meenemen naar de mooiste plekjes van onze hoofdstad. Zo komt u onder andere langs de Westelijke eilanden met haar oude haven, de grachtengordel met haar prachtige pakhuizen, de gezellige volkswijk de Jordaan, het Vondelpark, de Nieuwmarkt, de Rosse buurt en nog veel meer. Er wordt natuurlijk niet de hele tijd gefietst; op de mooiste locaties zullen onze gidsen een stop maken om er de leukste verhalen en anekdotes over te vertellen. Onze fietstour bevat uiteraard een café stop in een authentiek Amsterdams café, voor een Amsterdams pikketanissie of een lekkere kop koffie. Bent u op zoek naar een ontspannen en actief uitstapje in Amsterdam? Dan is deze fietstocht zeker een aanrader. De Kleine Fietstocht in Amsterdam is uitermate geschikt voor mensen die in een korte tijd veel van de stad willen zien en horen.

AGENDA EN ’N NOTULE Formele assessering ’n Agenda of sakelys is ’n lys van al die punte wat op ’n vergadering bespreek moet word. Dit word voor ’n vergadering opgestel en word versprei aan almal wat die vergadering gaan bywoon sodat die vergadering ordelik kan verloop. • Die opskrif van ’n agenda lyk soos volg: Agenda van die vergadering van (die naam van die vereniging/groep) wat gehou sal word om (tyd) op (datum) in die (lokaal) van (gebou). • Dan volg daar ’n lys besprekingspunte. Die struktuur is altyd soos volg: 1. Opening en verwelkoming (deur die voorsitter). 2. Notule van die vorige vergadering (vorige notule word gelees en goedgekeur) 3. Sake uit die vorige notule (sake oorgedra van die vorige vergadering) 4-8. Lys sake wat bespreek gaan word (dit wissel volgens hoeveel sake bespreek moet word) 9. Algemeen 10. Afsluiting • Slot: Onderaan die agenda verskyn die naam en handtekening van die sekretaris. ’n Notule is ’n skriftelike verslag wat die verloop van ’n vergadering beskryf. Die funksie van ’n notule is hoofsaaklik om die besluite wat op ’n vergadering geneem is, saaklik aan te teken. ’n Notule word gewoonlik deur die sekretaris van die vergadering geskryf. • Boaan staan: Notule van die vergadering van (die naam van die vergadering/ groep) wat om (tyd) op (datum) in die (lokaal) van (gebou) gehou is. • Daarna staan daar wie teenwoordig was en watter verskonings daar was. • Dan volg ’n bondige verslag van besluite wat geneem is. • Dieselfde nommers as op die agenda word gebruik. • Dit word in die teenwoordige tyd geskryf. • Inligting word akkuraat weergegee. • Geen onnodige inligting word genoem nie. • Die indirekte rede word gebruik om verslag oor mense se woorde te doen. • Die lydende vorm kan nuttig gebruik word. • Daar word so bondig moontlik verslag gelewer oor die besluite wat geneem is. • Onderaan onderteken die voorsitter die notule by die volgende vergadering nadat dit aanvaar is. Die datum word ook ingevul. Jy is die sekretaris van die fietsryklub by julle skool en julle is bekommerd oor die veiligheid van fietsryers. Onlangs is ’n fietsryer dood in ’n botsing naby julle skool. Twee leerders op fietse is ook in afsonderlike padongelukke beseer. ’n Vergadering is belê om te bespreek wat gedoen kan word om die situasie te verbeter. Skryf die agenda vir die vergadering en die notule van die vergadering wat toe gehou is. Die lengte van die twee stukke saam moet ongeveer 160 tot 180 woorde wees.

Pre-skryf • Beplan jou agenda en notule. • Formuleer voorstelle om die situasie te verbeter. • Gebruik ’n kopkaart om jou idees te organiseer.

Skryf jou agenda en notule • • • • • •

Gebruik jou beplanning om jou agenda en notule te skryf. Skryf jou agenda volgens die vereiste struktuur. Skryf jou notule in die teenwoordige tyd. Gebruik die indirekte rede in jou notule. Maak gebruik van die lydende vorm in jou notule. Maak seker dat jou skryfstukke die regte lengte is.

WEES SPELVAARDIG

Toets of jy hierdie woorde kan spel: – bekommerd – gebaseer – medelye – noodlottig – onverskillig – oorwoë mening – padblokkade – padveiligheid – veiligheidsmaatreëls – verkeersbeamptes – verkeerslig – verongeluk

Post-skryf • • • • •

Hersien en redigeer jou agenda en notule. Maak seker van jou woordgebruik, sinstruktuur, punktuasie en spelling. Skryf jou verbeterde poging van jou skryfstukke netjies oor. Proeflees jou agenda en notule en maak seker dat jy tevrede daarmee is. Maak seker dat jou skryfstukke netjies en leesbaar is. Totaal: 10

TAALHERSIENING Lees die tekste en beantwoord die vrae wat daarop gebaseer is.

1. 2. 3. 4. 5.

6. 7.

8. 9. 10. 11.

Gee die korrekte vorm van die woorde tussen hakies in die teks. Skryf die ontbrekende voorsetsels in die teks neer. Kies elke keer die korrekte woord tussen hakies. Aan watter taal is die woord “taxi” ontleen? Skryf in die lydende vorm: 5.1 ’n Vragmotor het die fietsryer raakgery. 5.2 Hy versoek motoriste om van fietsryers bewus te wees. Waarom word die volgende woorde met hoofletters geskryf ? 6.1 Suid-Afrika 6.2 Natalse Skryf die volgende sinne in die verlede tyd: 7.1 Die vragmotor steek die fiets verby. 7.2 Die saak word ondersoek. 7.3 Die probleem geniet die owerheid se aandag. Wat is die funksie van die kommas in die volgende sin? Carla Swart, ’n uitstekende fietsryer, is twee jaar gelede oorlede. Formuleer ’n vraag wat tot die volgende antwoord sal lei: Die ongeluk is deur roekelose gedrag veroorsaak. Skryf die volgende uit die onderstaande paragraaf neer: 10.1 een onbepaalde lidwoord 10.2 twee bepaalde lidwoorde Skryf die opskrif oor in Afrikaans.

(6) (2) (2) (1) (2) (2)

(3) (1) (1) (1) (2) (2)

Wapen u tegen fietsdiefstal

Stander se dood plaas veiligheid van fietsryers opnuut in die kollig Die dood van Suid-Afrika se jong bergfietsryer Burry Stander het die veiligheid van fietsryers op (1.1 Suid-Afrika) paaie weer (2.1 ___) die soeklig geplaas. Stander is dood (3.1 voordat, nadat, alhoewel) hy by ’n verkeerslig gedraai het en getref is deur ’n (1.2 roekeloos) minibus-taxi wat deur ’n rooi lig gery. Dit het gebeur (3.2 toe, wanneer, as) Stander by Shelley Beach (2.2 ___) die Natalse Suidkus geoefen het. Nog ’n baie (1.3 beloof ) fietsryer, Carla Swart, is twee jaar gelede oorlede toe sy op die Marquardpad in die Vrystaat deur ’n vragmotor raakgery is. En die (1.4 Noord-Kaaps) gemeenskap is in Desember geskok deur die dood van prokureur Mark van Niekerk, wat deur ’n voertuig getref is terwyl hy in ’n (1.4 verlaat) gebied naby Kathu gery het. Die probleem geniet die Padverkeerbestuurskorporasie se (1.5 vol) aandag. Ashref Ismail sê fietsryers word as (1.6 kwesbaar) padgebruikers gereken. Hy het motoriste versoek om van fietsryers bewus te wees en hulle versigtig verby te steek.

Wist u dat een fietsendief minder dan een minuut nodig heeft om het gemiddeld slotje open te breken? Zorg dus dat de dieven geen kans krijgen. 12. Skryf die ontbrekende woorde neer om die idiomatiese uitdrukkings te voltooi: 12.1 Mense het van heinde en ____ gekom om aan die wedren deel te neem. 12.2 Die verdedigende kampioen is so maer soos ’n ____. 12.3 Die omroeper het sonder om te blik of te ____ gesê wie sy gunsteling is. 12.4 Die stadion was so vol dat daar nie plek vir ’n ____ was nie. 12.5 Die wenner staan kop en ____ bo die res van die deelnemers. (5) Totaal: 30

NOTAS

��