EENDERS & ANDERS AFRIKAANS / NEDERLANDSE LESPAKKET – Graad 8 by Flame Design Cape Town

EENDERS & ANDERS

AFRIKAANS / NEDERLANDSE LESPAKKET

Ridders en rolmodelle Ridders en rolmodellen

GRAAD

Afrikaans Huistaal

’n Blik op die lespakket

SASNEV, Sentraalplein 4, Pinelands webwerf: http://sasnev.co.za © SASNEV Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag gereproduseer, in ’n inligtingstelsel bewaar, of versend word in enige vorm of op enige manier, hetsy elektronies, meganies, deur fotokopiëring, plaat- of bandopname, of andersins, sonder vooraf skriftelike toestemming van die kopiereghouers nie. Eerste uitgawe: 2017, eerste druk 2017 Titel-ISBN: 978-0-9946647-2-3 Geskryf deur Marieta Nel Geredigeer deur Ronél Gouws Voorbladontwerp deur Dion Rushovich Voorbladfoto van One Dollar Photo Medewerkers Eureka Barnard, Gerda Grobler, Liza Voppen Foto’s deur Izak de Vries en Karin Vegt Geset deur Dion Rushovich Gedruk deur Erkennings Die skrywer en SASNEV bedank die volgende persone en instansies vir die gebruik van kopieregmateriaal en foto’s: Foto’s: One Dollar Photo: p. iii, iv, 1, 6, 8, 11, 20; Stock Photo Secrets: p. 13, 19 ; Taalgenoot: p. 22; p. 5: Lapa Uitgewers vir die omslag van Ridder in ’n limousine; p. 6: Claudia Eckardt vir die omslag van Ridders; p. 7: Protea Boekhuis vir die omslag van Die Agterhuis deur Anne Frank; p. 14: Marianne Liebenberg vir die foto van Benny McCarthy; p. 15: HLNBE (Het Laatste Nieuws) vir die artikel “België kent 22 nieuwe baronnen en ridders”; p. 17: Protea Boekhuis vir die uittreksel uit die roman Koning van Katoren deur Jan Terlouw, oorspronklik uitgegee deur Lemniscaat. Alle redelike pogings is aangewend om wettige kopiereghouers op te spoor. Die uitgewer verneem graag van kopiereghouers indien enige regstellings of byvoegings gedoen moet word.

Beste Leerder Welkom by Eenders & Anders Graad 8 – jou venster op die Lae Lande (Nederland en België) en Europa. Eenders & Anders voldoen aan al die vereistes van die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (NKABV) en kan as verryking saam met een van die hoofstukke in jou taalhandboek gebruik word. Hierdie lespakket sluit by die KABV-kurrikulum kwartaal 2, week 5 en 6 aan. Die doel van hierdie lespakket is om jou ’n blik op die letterkunde, taal en kultuur van Nederland en Vlaandere (die Nederlandssprekende deel van België) te bied. Gedurende die twee weke waartydens jy hierdie lespakket gebruik, wil ons jou na die Lae Lande ontvoer en jou op ’n opwindende, avontuurbelaaide reis neem. Moenie geïntimideerd voel deur die Nederlands nie – jy is in elk geval ontvoer en het nie ’n ander keuse as om dit te geniet nie! Aan die begin gaan dit dalk vir jou effens moeilik wees om die Nederlandse tekste waarna jy gaan luister en wat jy gaan lees te verstaan. Jou oor en jou oë gaan egter gou gewoond aan die Nederlands raak en aan die einde van die lespakket gaan jy selfs ’n bietjie Nederlands praat. As jy eers kennis gemaak het met Nederlands, kan jy die wonderlikste materiaal op die internet ontdek. Onthou, die Nederlanders is tegnologies baie gevorderd en jy gaan op die interessantste video’s, toeps (apps), webwerwe, klankgrepe en speletjies af kom. In hierdie lespakket is die tekste soms in Afrikaans en soms in Nederlands. Probeer voortdurend bewus wees van die ooreenkomste (eenders) en die verskille (anders) tussen die twee tale. Die vrae en opdragte is egter altyd in Afrikaans en jou antwoorde kan ook in Afrikaans wees. In hierdie lespakket sal jy agterkom dat taalleer nie vir dooie fossiele en bleeksiele is nie. Met jou nuwe kennis van Nederlands sal jy skielik verstaan waar baie van die woorde en uitdrukkings in Afrikaans vandaan kom en hoe Afrikaans uit hoofsaaklik Nederlands ontwikkel het. Taalleer word dus ’n opwindende ontdekkingstog. Ons wens is dat jy nie net vir twee weke uit jou doodgewone skoolsituasie weggevoer sal word nie, maar dat jy tydens die reis verlief sal raak op die Lae Lande. Eendag kan jy selfs soontoe gaan en eerstehands ervaar watter wonderlike geleenthede Nederlands en die twee lande jou kan bied. Dus, welkom in die Lae Lande! Geniet die reis saam met ons. Die skrywers

iii

Inhoudsopgawe

Ridders en rolmodelle / Ridders en rolmodellen

RIDDERS EN ROLMODELLE / RIDDERS EN ROLMODELLEN

Luister en praat

Luister en praat........................................................................................................................................................................................... 2 Lees en kyk.......................................................................................................................................................................................................... 3 Word taalvaardig ................................................................................................................................................................................10 Fokus op letterkunde..................................................................................................................................................................16 Skryf en aanbied.....................................................................................................................................................................................19 Taalhersiening..............................................................................................................................................................................................22

WEBWERF ’n Spesiale webwerf – http://lespakket.co.za – is vir die Afrikaans-Nederlandse lespakkette van graad 6 tot 11 geskep ten einde leerders interaktief met die tekste te laat verkeer en om aan te sluit by e-leer (elektroniese leer) in die onderwys. Nie net word ’n elektroniese weergawe van die pakket op die webwerf gelaai nie, maar die pakkette word voortdurend bygewerk met nuwe materiaal wat opgelaai word. Die idee is dat leerders die materiaal op die webwerf gebruik om die opdragte in die lespakket uit te voer. Julle kan dan weer foto’s, video’s of ander interessanthede oplaai vir gebruik deur en kommunikasie met ander leerders. Daar word gehoop dat Afrikaanse en Nederlandse leerders ook uiteindelik met mekaar sal kontak maak, idees uitruil en sodoende mekaar se taal en kultuur beter leer ken. Ook onderwysers word aangemoedig om materiaal soos foto’s, oulike idees, opdragte en vraestelle op die webwerf te laai. Op dié manier is daar nie net interaksie met plaaslike kollegas nie, maar hopelik ook later met kollegas in Nederland, by wie ons kan kers opsteek oor e-leer.

IN HIERDIE HOOFSTUK MOET JY: • aandagtig luister na spesifieke inligting in ’n informatiewe teks • aantekeninge maak • aan ’n dialoog deelneem

Lees en kyk: • • • •

kennis maak met die dele van ’n boek ’n gedig lees op tekskenmerke fokus begripsvrae antwoord

Letterkunde • ’n gedeelte uit ’n drama lees • op die kenmerke van die drama fokus • taal-in-konteks-oefeninge doen

Skryf en aanbied • met paragrawe kan werk • ’n dialoog skryf

Taalstrukture en -konvensies • • • • •

intensiewe en verboë vorme van die byvoeglike naamwoord ken gesprekskonvensies en die direkte en indirekte rede gebruik op leenwoorde en volksetimologie te fokus na die gebruik van klemtekens kyk taal-in-konteks-oefeninge doen

Ekstra leeswerk • Nege oop arms – Benny Lindelauf (Afrikaans of Nederlands) • Die hemel van Heivish – Benny Lindelauf (Afrikaans of Nederlands) In hierdie hoofstuk gaan jy kennis maak met die taal en kultuur van Nederland en België. Die Middeleeue was ’n tydperk in die geskiedenis van Europa waartydens die Rooms Katolieke Kerk ’n belangrike rol in die lewens van mense gespeel het. Dink maar aan die groot katedrale in stede soos Parys, München en Rome. Die Middeleeue laat jou dalk dink aan ridders op perde, kastele met heersers, bankette, monikke en pelgrimstogte. Wel, hierdie hoofstuk sal jou bekendstel aan sommige van die interessante fasette van hierdie tydperk.

LUIS TER EN PRAAT

INLEIDING Kyk na die foto op die vorige bladsy. Bespreek die vrae in groepe. 1. Wat word in die gebrandskilderde prent uitgebeeld? 2. In watter tyd, dink jy, speel die uitbeelding af ? 3. Hoe sluit die mense op die foto by die tema van die lespakket aan?

FLINK MET TAAL Tot ridder geslaan word: Tot die ridderskap verhef word. ’n Dolende ridder: Iemand wat rondswerf op soek na avontuur. ’n Ridder op ’n wit perd: ’n Galante heer wat tot ’n dame se redding kom. Woorde wek, maar voorbeelde trek: Goeie dade beteken meer as mooi woorde.

LUISTER NA ’N INFORMATIEWE TEKS

VOER ’N DIALOOG Informele assessering Werk saam met ’n maat en beplan ’n dialoog van 4 tot 6 minute van ’n onderhoud met iemand wat as ’n goeie rolmodel beskou kan word. Fokus op vir wie die persoon ’n rolmodel is en waarom hy of sy ’n rolmodel is.

Voor julle praat • • • • •

Besluit met wie die onderhoud gevoer gaan word. Besluit wie die onderhoudvoerder en wie die ondervraagde is. Kies vrae wat tot interessante antwoorde sal lei. Besluit saam wat die antwoorde gaan wees. Beplan ’n treffende inleiding en slot.

Terwyl julle praat • • • •

Maak beurte om te praat Luister na en reageer op mekaar. Praat duidelik. Gee aandag aan gepaste styl en register.

Pre-luister 1. Noem die name van ’n paar beroemde sokkerspelers. 2. Van watter land kom die sokkerheld Johan Cruijff ?

Tydens luister • Kyk en luister na die video Cruijff the Legend 1 De jeugd tijd: het wonderkind uit de Akkerstraat. (Die video is 13 minute en 36 sekondes lank.) • Lees die vrae hieronder aandagtig deur. • Maak aantekeninge terwyl jy luister. Aangesien die video oor Johan Cruijff se grootwordjare handel, kan jy jou aantekeninge in die vorm van ’n tydlyn maak.

Post-luister Beantwoord die volgende vrae: 1. Hoekom was dit in die jare 50 moontlik om in Amsterdam voetbal op straat te speel? Noem twee dinge. 2. Watter sokkerklub het Johan van kleins af ondersteun? Hoekom? 3. Wie was saam met Johan die groot sokkerster op skool? 4. Waaroor handel die briefies van Johan en sy broer Hennie aan Arend? 5. Wat was die enigste twee dinge wat die afrigter Van der Veen vir Johan kon leer? 6. Wat merk Leo van der Linden op omtrent die manier waarop Johan speel? 7. Noem twee redes waarom Johan nie altyd ’n goeie rolmodel vir jongmense was nie.

Totaal: 10

LEES EN KYK

LEES SAAM Pre-lees Gebruik een van jou handboeke as voorbeeld en identifiseer die volgende dele van ’n boek: • die titelblad • die inhoudsopgawe • hoofstukke • ’n woordelys • die indeks.

Lees Lees die vier tekste wat volg aandagtig sodat jy vrae daaroor kan beantwoord.

Leesstrategie: Ondersoek die dele van ’n boek

agterblad: die agterste, dikwels harder, blad waarop die agterbladteks verskyn agterbladteks: teks agter op die boek wat dit aan die leser bekendstel of inligting oor die skrywer gee boekomslag: die voor- en agterblad van ’n boek bylae: inligting wat bygevoeg is flapteks: teks op die deel van die voorblad wat invou wat die boek aan die leser bekendstel of inligting oor die skrywer gee illustrasie of grafika: prent, foto, tekening, grafika wat by die inhoud van die boek aansluit indeks: alfabeties gerangskikte register inhoudsopgawe: lys hoofstukke/onderwerpe wat in die boek behandel word saam met die bladsynommer waar elkeen begin ISBN: Internasionale Standaardboeknommer stofomslag: papieromslag om ’n boek as beskerming teen stof en lig titelblad: blad waarop die naam van die boek staan; eerste bedrukte bladsy voorblad: die voorste, dikwels harder, blad waarop die titel en die skrywer se naam is woordelys: ’n lys onbekende woorde met verklarings daarby

Werk met woorde Pas die dele van ’n boek in die regterkolom elkeen by die plek waar dit gewoonlik voorkom. 1. Voorblad illustrasie inhoudsopgawe naam van uitgewer 2. Tussen die voorblad en die eerste hoofstuk inligting oor die skrywer titel inligting oor die boek 3. Agterblad

skrywer titelblad ISBN

Lees ’n boekomslag ’n Boekklub wat liefdesverhale publiseer

Titel Skrywer

Inligting oor die storie Illustrasie

ISBN Soort boek & uitgewer (Uit: Ridder in ’n limousine, Dina Botha, LAPA Uitgewers, 2010)

Post-lees: Begryp jy die teks

VREEMDE WOORDE

horde – klomp A. Wat is die kenmerke van die tekssoort? 1. Watter inligting verskyn gewoonlik op ’n chauffeur – motorbestuurder in iemand se diens boek se voorblad? 2. Wat is die doel van die illustrasie op ’n immer – altyd voorblad? ontwijkende – wat moeilik is om in die hande te kry 3. Waar verskyn die naam van die uitgewer, die ISBN en die soort teks wat dit is, paparazzi – fotograwe wat skelm foto’s van beroemdes probeer neem gewoonlik? B. Beantwoord begripsvrae 1. Wat is hoof karakter se naam? 2. Wat vertel die inligting op die voorblad en die agterblad ’n mens van die hoof karakter? 3.1 Na watter een van die manskarakters wat op die agterblad genoem word, verwys die titel, dink jy? 3.2 Hoe verskil hy van ’n tradisionele ridder en hoe is hy dieselfde, sou jy sê? 4. Watter een van die volgende woorde beskryf Philip Altman die beste? baasspelerig, arrogant, geheimsinnig, onervare 5. Hoe weet ’n mens dat hierdie verhaal ’n liefdesverhaal is? 6. Gestel jy kon die boekomslag herontwerp. Sou jy dieselfde kleure gekies het? Gee ’n rede vir jou antwoord.

Lees ’n voorblad Titel Subtitel

Vegtende ridders

4. Kyk na die drie wapens heel regs op die omslag. Pas elke beskrywing regs by ’n naam. 4.1 hellebaard: ’n wapen met ’n tweesnydende lem om mee te kap en te steek 4.2 dolk: ’n baie lang kap- en steekwapen 4.3 swaard: ’n kort steekwapen 5. By watter illustrasie op die voorblad pas die woord “harnas”? 6. Wat is die dubbele doel van die skild (links onder)? 7.1 Beskryf wat jy regs onder op die omslag sien. 7.2 Waarvoor of hoe is dit moontlik gebruik? 8. Dink jy die boek het ’n treffende omslag? Gee ’n rede vir jou antwoord.

Lees ’n agterblad Illustrasies van wapens en wapenrusting

’n Aanhaling uit Anne se dagboek Inligting oor die boek se inhoud

’n Skild met ’n ridder se wapen waarmee ’n ridder hom teen aanvalskote beskerm het

Inligting oor die boek se vertaler Die uitgewer Die ISBN Inligting oor die soort boek

A. Wat is die kenmerke van die tekssoort? 1. Boeke, veral niefiksieboeke (feitelike VREEMDE WOORDE boeke), het soms ’n subtitel. veldslag – geveg tussen vyandelike magte 1.1 Waar staan die subtitel gewoonlik? banket – feesmaal 1.2 Is dit net so groot soos die titel? heldenmoed – dapperheid Verduidelik. hoofs – soos aan ’n koninklike hof 1.3 Wat is die doel van ’n subtitel? B. Beantwoord begripsvrae 1. Van watter reeks is hierdie boek ’n deel? 2. Gedurende watter tydperk was ridders algemeen? 3. Noem vier dinge wat belangrik in ’n ridder se lewe was. Wenk: Kyk na die inligting in die subtitel.

(Uit: Die Agterhuis, Anne Frank, Protea Boekhuis, 2008)

A. Wat is die kenmerke van die tekssoort? 1. Watter verwagting skep die gebruik van slegs swart en wit op ’n boekomslag by die leser? 2. Watter inligting verskyn gewoonlik op ’n boek se agterblad? B. Beantwoord begripsvrae 1. Die Agterhuis is Anne Frank se dagboekinskrywings van die tyd (12 Junie 1942 tot 1 Augustus 1944) toe sy en haar gesin vir die Nazi’s moes wegkruip. Anne is kort daarna in ’n Duitse konsentrasiekamp dood. Wat maak Die Agterhuis se omslag treffend? 2. Lees die aanhaling uit Anne se dagboek bo-aan die agterblad. 2.1 Wat het Anne van die meeste mense se lewens gedink? 2.2 Watter deel van Anne se wens is wel bewaarheid?

3.1 Haal ’n sinsdeel aan wat aandui dat baie mense Anne se dagboek gelees het. 3.2 Waarom, dink jy, is die dagboek deur soveel mense gelees? 4. Beskryf die dagboek slegs wat met die Frank-gesin gebeur het? Gee ’n rede vir jou antwoord. 5. In watter taal het Anne haar dagboek geskryf ? 6. Watter woord beskryf Lina Spies se vertaling van Anne se dagboek? 7. Waarom, dink jy, word daar genoem dat Anne se dagboek deur ’n digter in Afrikaans vertaal is? 8. Waarom kan Anne as ’n rolmodel beskou word?

Lees ’n gedig

Lieve Eva,

Die aanhef lei die gedige in.

Deel met velen jouw vreugde, met iedereen lol en plezier, alleen met enkelen je smart, slechts met geliefden je hart.

Die woord “lol” beteken pret.

Ter herinnering aan jouw vriendin Anne Frank 29-1-1939

Die gedig is ’n tipiese gedig wat in jong meisies se “poeziealbum” sou voorgekom het – gedigte wat meisies vir mekaar geskryf het. Die datum wat Anne die gedig geskryf het.

(Uit: http://www.annefrank.org.nl) A. Wat is die kenmerke van die tekssoort? 1. Noem enige twee algemene kenmerke van ’n gedig. B. Beantwoord begripsvrae 1. Watter woorde in die gedig verwys na ander mense? 2. By watter twee woorde in die tweede reël sluit “vreugde” in reël 1 aan? 3. Watter woord in die gedig vorm ’n teenstelling met “vreugde”? 4. Haal twee woorde uit reël 3 en 4 aan wat min of meer dieselfde beteken. 5. Watter woorde in die gedig rym met mekaar? 6. Sien jy enige progressie of ontwikkeling in die gedig? Verduidelik. 7. Skryf die ontbrekende woord neer: ’n Gedig wat uit vier reëls bestaan, word ’n ___ genoem. 8. Som die boodskap van die gedig in een sin op.

In ’n neutedop 1. Hoe skakel die vier tekste met die tema van die lespakket?

Pas jou taalkennis toe Beantwoord die volgende vrae na aanleiding van die vier tekste.

Anne Frank het twee vriendinne gehad: Sanne Ledermann en Eva Goldberg. Sanne was een van Anne se beste vriendinne sedert haar gesin in 1933 uit Berlyn na Nederland gevlug het. Die drie meisies het in dieselfde buurt in Amsterdam gewoon en was groot maats. Toe Eva en haar gesin in 1939 na Engeland gegaan het, het Anne hierdie gediggie vir haar geskryf:

Boekomslag 1. Het die woord “ridder” in die boek se titel ’n letterlike of figuurlike betekenis? 2. Aan watter tale is die volgende woorde op die agterblad ontleen? 2.1 paparazzi 2.2 limousine 2.3 chauffeur 3. Gee die manlike vorm van “aktrise”. 4. Gee sinonieme vir: 4.1 horde 4.2 immer. 5. Wat is die funksie van die kommas in die eerste sin in paragraaf 2 op die agterblad?

6. Dink aan ’n idiomatiese naam vir ’n uiters aantreklike man. Voorblad 7. Gee die Afrikaans vir: 7.1 ooggetuigen 7.2 middeleeuwsen. 8. Hoe verskil die spelling en uitspraak van “wêreld” in Afrikaans en Nederlands? Agterblad 9. Gee antonieme vir: 9.1 nuttig 9.2 vreugde. 10. Is die volgende feite of menings: 10.1 Het achterhuis is in verskillende tale vertaal. 10.2 Almal sal die boek geniet.

1. Gee die korrekte vorm van die byvoeglike naamwoorde tussen hakies: 1.1 Anne Frank is een van die (goed) rolmodelle van alle tye. 1.2 Die ridder gee ’n (droog) laggie. 1.3 Almal geniet die (laf ) storie. 1.4 Die ridder het ’n (vuur) perd. 1.5 Sy harnas is baie (groot) as myne. 1.6 Dit is die (snaaks) storie wat ons ooit gehoor het. 2. Gee elke keer die intensiewe vorm van die byvoeglike naamwoord: 2.1 Die harnas is (swaar) en (oud). 2.2 Die edeldame is (skoon) en (jonk). 2.3 Die ridder se uitrusting is (skoon) en (nuut). 2.4 Die (beroemde) ridder verslaan sy (maer) vyand. 2.5 Die vlag het ’n (blou) kruis en ’n (rooi) swaard daarop.

Gedig 11. Skryf die gedig in Afrikaans oor.

WORD TAALVAARDIG

BYVOEGLIKE NAAMWOORDE Intensiewe en verboë vorme • • • • • • • •

Byvoeglike naamwoorde beskryf selfstandige naamwoorde. ’n Byvoeglike naamwoord staan óf voor óf na die selfstandige naamwoord: Ons bewonder sy ridderlike optrede, maar sy optrede was ridderlik. Sommige byvoeglike naamwoord word verbuig as dit voor die selfstandige naamwoord staan: ligte leesstof, die volle lengte, ’n koue dag, ’n verslane ridder. Soms word byvoeglike naamwoorde verbuig om die figuurlike betekenis aan te dui: die arm bedelaar (letterlik), maar die arme Anne Frank (figuurlik); duur kos (letterlik), maar ’n dure ondervinding (figuurlik). Soms word byvoeglike naamwoorde ter wille van beklemtoning verbuig: Jou luie lummel. Wat ’n mooie meisie! Die arme ding. Voel net die sware klip. Baie byvoeglike naamwoorde het trappe van vergelyking: goed – beter – beste; swaar – swaarder – swaarste; moeg – moeër – moegste; laag – laer – laagste. Sommige byvoeglike naamwoorde het intensiewe vorme: grasgroen, potblou, skreeulelik, borriegeel, spierwit, pikswart, smoorverlief, knuppeldik. Sommige byvoeglike naamwoorde kom in vaste uitdrukkings voor: ’n nypende tekort, laakbare optrede, blakende gesondheid, omstootlike bewyse.

GESPREKSKONVENSIES Direkte en indirekte rede Gesprekskonvensies verwys na hoe ons met mekaar praat. Dit is sosiale konvensies waar die volgende ’n rol speel: ouderdom, geslag, senioriteit, posisie, kultuurgroep, opvoeding, geloof, status en lewensbeskouing. Ons kom gesprekskonvensies na ten einde binne ’n sekere sosiale konteks met mekaar te kommunikeer. Let op hoe die direkte rede deur die volgende sprekers gebruik word: • ’n Onderwyser sê aan die hoof: “Mevrou, sal u asseblief vir my die boek aangee?” • ’n Kind sê vir sy ma: “Ma, sal Ma asseblief vir my die boek aangee?” • ’n Ander kind sê vir sy ma: “Ma, sal jy asseblief vir my die boek aangee?” • Nog ’n kind sê vir haar ma: “Ma, gee die boek aan, asseblief ?” • Soms sê iemand net: “Ek wil die boek hê!” • ’n Ongeduldige spreker mag sê: “Gee die boek hier!” In die indirekte rede word woorde soos “asseblief ” omskryf, byvoorbeeld: Die prokureur vra hoflik vir die regter of sy die boek vir hom sal aangee. Die kind vra beleef of sy ouma die boek vir haar sal aangee. 3. Hoe sal jy die volgende persone beleefd aanspreek en hulle ’n vraag vra (soos hoe laat dit is)? Skryf jou presiese woorde neer. 3.1 ’n tagtigjarige man wat met sy hond in die park stap 3.2 ’n maat van jou eie ouderdom 3.3 ’n vrou wat by die apteek werk 4. Skryf jou antwoorde hierbo oor in die indirekte rede.

Betekenisleer en woordeskatuitbreiding: leenwoorde en volksetimologie Die Afrikaanse woordeskat bestaan uit erfgoed (die basis van ons woordeskat wat uit sewentiende-eeuse Nederlandse dialekte ontwikkel het), leengoed (woorde wat aan ander tale ontleen is) en eiegoed (woorde wat in Afrikaans self ontstaan het). Leenwoorde in Afrikaans kom onder meer uit die volgende tale: Khoisan: aitsa, abba, eina, boegoe, dagga, kamma, kierie Portugees: amper, bredie, kraal, maaifoedie, tronk, tjokka Maleis-Portugees: sambreel, tamaai, tjalie

Volksetimologie Dit is woorde wat uit onkunde of grappenderwys ontstaan het: baiesukkel van bicycle, oliekolonie van die Franse eau-de-cologne, kosmyniks van cosmetics, Martjie Louw van martial law, koperkapel van die Portugese cobra di capello. 5. Aan watter tale is die vetgedrukte leenwoorde in die volgende sinne ontleen? 5.1 Ek is baie lief vir abseil, maar speel nie graag rugby nie. 5.2 Die boegoe en doringbos groei so tussen die mopaniebome. 6. Van watter Engelse woorde kom die vetgedrukte voorbeelde van volksetimologie? 6.1 Dit is tot jou binnevet om gesond te eet. 6.2 Tant Sannie kla dat sy baie hoes as haar bromkatjies so erg is.

LEESTEKENS EN SPELLING: KLEMTEKENS Akuuttekens dui beklemtoning aan: kán, móét, dié, één, nóg … nóg, dít. Dit kom in vreemde woorde voor: olé, cliché, séance, rosé. Dit kom in eiename voor: André, René, Esmé, Marié, Téresa. Gravistekens kom op vier Afrikaanse woorde voor: appèl, dè, nè, hè. Dit kom in vreemde woorde voor: tantième, crèche en première. Dit kom in eiename voor: Adèle, Eugène. 7. Beklemtoon die skuinsgedrukte woorde met aksenttekens: 7.1 Dis darem koud vandag, nè? 7.2 Jy moet oor of ’n ridder of ’n rolmodel praat. 7.3 Jy moet hier begin.

DIE ONTKENNING IN NEDERLANDS ’n Belangrike verskil tussen Afrikaans en Nederlands is dat Nederlands geen dubbele ontkenning (dubbele “nie”) bevat nie. In Nederlands gebruik ’n mens niet om ’n werkwoord ontkennend te maak (byvoorbeeld: “De ridder rijdt niet op zijn paard”) en geen om ’n selfstandige naamwoord ontkennend te maak (byvoorbeeld: “Dan blijft geen ridder meer binnen”).

Maleis: baadjie, baie, doepa, kierang, paljas, pamperlang, piering, piesang, sosatie Frans: affêre, bon appétit, bon voyage, camouflage, carte blanche, garage Duits: abseil, eisbein, kindergarten, kitsch, niksnut, skelm Engels: boffin, blog, gentleman, snob, taxi, tennis, trustee Afrikatale: dagha, impala, impimpi, lobola, mopanie, maroela, shongololo

Oefen taal in konteks Beantwoord die vrae wat op die onderstaande leesstuk gebaseer is.

Rolmodel Bennie McCarthy 1 Die (1.1 talent + vol) doelskieter, Benni McCarthy, het vanuit ’n (1.2 SuidAfrika) ghetto verrys tot ’n (1.3 prominent) plek in (1.4 Europa) sokker. 2 McCarthy het in een van Kaapstad se (1.5 rof ) gebiede grootgeword, maar dit was net ’n nog (1.6 groot) aansporing vir hierdie (1.7 vlug + voet) speler. “Volgens die ou cliché moet kinders rolmodelle hê, nè? Maar in ons strate was die rolmodelle bendeleiers,” sê McCarthy. “Maar my vriendekring het vandat ek jonk was, straatsokker gespeel. My pa was my rolmodel en hy was (1.8 taf ) met my as ander pa’s met hul kinders. Hy kon pamperlang ook, maar meestal was hy die (1.9 kwaai) pa denkbaar. Elke keer as ek amper op die verkeerde pad beland, het hy my vinnig gewaarsku dat ek in die tronk sou eindig. Pa’s, wees asseblief streng met julle kinders.” 3 Sokker het McCarthy se lewe geword en ná ’n (1.10 uitstaan) (1.11 vroeg) loopbaan in Kaapstad, is hy vir Ajax Amsterdam gekontrakteer. Hier leer hy nie net om ’n baiesukkel te ry nie, maar ook om die bal gereeld in die doelhok te plaas. Sy 11 doele in 19 wedstryde het Ajax gehelp om die (1.12 Nederland) titel te wen.

4 Maar toe begin sy loopbaan wisselvallig raak en kry hy ’n reputasie vir uitgesprokenheid. Hy sukkel by Celta Vigo en val toe rond tussen Blackburn en Porto. Uiteindelik het hy ’n (1.13 fantasie) seisoen by Port, teken 20 doele in 29 wedstryde aan en help hulle om die UEFA Beker te wen. Die binnevet hiervan is dat hy weer as speler gerespekteer word. Sy (1.14 destyds) Spaanse vrou, Maria, het ’n (1.15 kalmeer) invloed op hom gehad en het van die (1.16 uitspreek) rebel ’n gentleman gemaak. Hulle het drie dogters vir wie Benni ’n rolmodel moet wees. 5 Maar toe is daar die diep donga van 2010 se Wêreldbeker toe McCarthy nie vir die (1.17 finaal) span gekies is nie omdat hy na bewering oorgewig en onfiks was. Na ’n indaba met die bestuur is daar besluit om hom uit die span te laat. 1. Gee die regte vorm van die byvoeglike naamwoorde tussen hakies in die teks hierbo. 2. Gee die intensiewe vorm van die volgende woorde in paragraaf 2: 2.1 ou 2.2 jonk 2.3 vinnig. 3. Aan watter tale is die volgende woorde ontleen? 3.1 ghetto (paragraaf 1) 3.2 cliché (paragraaf 2) 3.3 pamperlang (paragraaf 2) 3.4 amper (paragraaf 2) 3.5 tronk (paragraaf 2) 3.6 gentleman (paragraaf 4) 3.7 donga (paragraaf 5) 3.8 indaba (paragraaf 5) 4. Skryf uit paragraaf 2 ’n woord met ’n: 4.1 akuutteken 4.2 gravisteken. 5. Skryf die twee onderstreepte woorde in die teks met aksenttekens oor. 6. Skryf die volgende woorde oor in die indirekte rede: Benni sê: “Pa’s, wees asseblief streng met julle kinders.” 7.1 Skryf ’n voorbeeld van volksetimologie uit paragraaf 3 neer. 7.2 Na aanleiding van watter woord is dit gevorm? Lees die volgende artikel wat op ’n Belgiese nuuswebtuiste verskyn het, en voer dan die opdragte uit.

België kent 22 nieuwe baronnen en ridders 1. Koning Albert heeft vandaag een reeks adellijke gunsten en eretekens verleend. Supermarktgigant Jef Colruyt, Boerenbondvoorzitter Piet Vanthemsche en BOIC-topman Pierre-Olivier Beckers mogen zich voortaan baron noemen, terwijl journaliste Annemie Struyf, beiaardier Jo Haazen en de muzikale Kolacny-broers vanaf nu door het leven gaan als Commandeur in de Kroonorde. 2. In aanloop naar de (national) feestdag deelt de koning elk jaar een rits eretekens en (adellijk) gunsten uit. Dit jaar wordt ons land drie baronessen, tien baronnen en negen ridders rijker. Tegelijk deelt de koning een vijftiental eretekens uit.

3. Voorzitter van de Koningin Elisabeth-wedstrijd, graaf Jean-Pierre de Launoit, ontvangt dan weer het Grootlint in de Leopoldsorde. Andere namen op de lijst met ontvangers van een ereteken zijn journaliste Annemie Struyf, ex-stadsbeiaardier van Antwerpen en Mechelen Jo Haazen en de Scala-begeleiders Steven en Stijn Kolacny. En ook de Aalsterse ‘Keizer Carnaval’ Kamiel Sergant is voortaan Commandeur in de Kroonorde. (Uit: www.hln.be, 16 Julie 2012) 8. Skryf die opskrif oor in die ontkennende vorm – eers in Nederlands en dan in Afrikaans. 9. Kyk na die twee meervoudsvorme in die opskrif. Noem een ooreenkoms (eenders) en een verskil (anders) tussen hoe die meervoud in Nederlands en in Afrikaans gevorm word. 10. Skryf die eerste sin in paragraaf 1 oor en maak die onderstreepte gedeelte ontkennend. There is no part underlined 11. Gee die korrekte vorm van die Nederlandse byvoeglike naamwoord tussen hakies: (national) feestdag. 12. Slaan die betekenis van “beiaardier” (paragraaf 2) in ’n woordeboek na. 13. Skryf die volgende Nederlandse woorde uit paragraaf 3 in Afrikaans oor: 13.1 voorzitter 13.2 wedstrijd 13.3 namen 13.4 lijst. 14. Lees weer die eerste sin van paragraaf 3. Watter twee lidwoorde word in Nederlands in plaas van die Afrikaanse “die” gebruik?

FOKUS OP LETTERKUNDE

LEES ’N UITTREKSEL UIT ’N DRAMA Die klassieke boek Koning van Katoren is in 1971 deur die Nederlandse skrywer, fisikus en politikus Jan Terlouw geskryf en in 2010 deur Daniel Hugo in Afrikaans vertaal. In die roman kry die 17-jarige hoof karakter, Stach, sewe take om uit te voer voordat hy koning van die mitiese land Katoren kan word. Die probleme waarvoor hy te staan kom, soos lugbesoedeling en die implementering van demokrasie, is vandag nog steeds relevant. Hieronder verskyn ’n uittreksel uit die Nederlandse teks in prosavorm, met die dramatisering daarvan in Afrikaans aan die regterkant. In die uittreksel is Stach aan die begin van sy derde taak, naamlik om ’n draak te verslaan. Volgens Koning van Katoren is sewentien “precies de leeftijd waarop je alle reuzen, draken en heksen aan kun”. Die karakters in die uittreksel is: Stach, ’n 17-jarige weeskind; oom Gervaas, Stach se oom en dienaar van die ministers; minister Bastiaan van Walsen, Minister van Reëlmaat en Orde, en Vlok, Stach se hondjie.

Koning van Katoren Jan Terlouw

Nederlands

Afrikaans

Maar goed, minister Walsen roept Stach bij zich en draagt hem op de draak van Smook te verslaan.

(Stach daag op by minister Van Walsen se kantoor.)

Stach is blij dat hij eindelijk met een draak van doen krijgt. Dat had hij zich altijd zo voorgesteld. Oom Gervaas is niet zo blij. Hij herinnert zich de krantartikelen over kolonel Kragten en zijn regiment maar al te goed. “Zeven koppen moet die draak hebben,” zegt hij bezorgd. “Zo hoort het bij draken,” zegt Stach opgewekt. “Ze zeggen dat je er zes moet afhakken en niet te zevende, want dan groeien ze alle zeven weer aan.”

VAN WALSEN: Stach, jou derde opdrag is om die draak van Smook te gaan verslaan. Is jy gereed? STACH: Jippieee … Ek kan nie wag om eindelik met ’n draak slaags te raak nie. OOM GERVAAS: (Skud sy kop.) Ek deel nie jou vreugde nie, Stach. Ek onthou maar te goed die koerantartikels oor wat met kolonel Kragten en sy regiment gebeur het. (besorgd) Weet jy dat die draak glo sewe koppe het?

STACH: (opgewek) So hoort dit ook. Hulle sê “Hoe kun jij nu alleen een draak zes koppen dat jy ses moet afkap, maar nie die sewende afhakken als een heel regiment nog niet kan?” nie, anders groei al sewe weer aan. “Misschien gaat het alleen wel beter dan met een regiment, oom Gervaas. Eén ding weet ik in ieder geval: het heeft geen zin om een regiment mee te nemen. Laat ik me maar houden aan mijn zakmes, een bos touw en een reservebloes.” “Woef,” zegt Vlot. “Wou je zo graag mee, beestje? Dat gaat niet, hoor. Draken zijn dol op hondjes. Blijf maar op het (ou) baasje passen. Dag oom.” “Dag, Stach. God zegene je.” En na dit (kort) afscheid vertrekt Stach opgeruimd en met veel te lange haren naar de draak van Smook.

OOM GERVAAS: Hoe gaan jy dit op jou eie regkry om die draak se koppe af te kap as ’n hele regiment dit nie kon doen nie? STACH: Dalk is dit op my eie makliker as met ’n regiment, oom Gervaas. Van een ding is ek wel seker: Dit sal nie help om ’n regiment saam te neem nie. Ek vertrou op my sakmes, ’n rol tou en ’n ekstra hemp. VLOK: (Spring opgewonde teen Stach op.) Woef! STACH: Wil jy saamgaan, my diertjie? Dit sal nie werk nie. Drake is mal oor hondjies. Pas jy maar die oubaas op. Tot siens, Oom. OOM GERVAAS: (sug gelate) Tot siens, Stach. Mag God jou seën. (En ná hierdie kort afskeid vertrek Stach opgeruimd na die draak van Smook.)

(Uit: Koning van Katoren, Protea Boekhuis, 2010. Oorspronlik in Nederlands uitgegee deur Lemniscaat, 1971)

Literêre terme ’n Dramateks bestaan uit die hoofteks (dialoog) en die neweteks (toneelaanwysings). Die neweteks verskyn gewoonlik in skuins druk. Die belangrikste kenmerke van ’n drama is die dialoog (wat die karakters sê) en die handeling. Die dialoog moet natuurlik en funksioneel wees, want daaruit leer die kyker die karakters ken. Die dialoog moet dus karakteropenbarend wees. Handeling kan innerlik en uiterlik wees. Uiterlike handeling verwys na karakters se aksies, terwyl innerlike handeling na gedagtes en gevoelens verwys. 1. Met watter stemtoon, dink jy, word Van Walsen se woorde gesê? 2. Hoe reageer Stach op Van Walsen se vraag? 3. Waarom deel oom Gervaas nie Stach se vreugde nie? 4. Hoekom, dink jy, kry Stach die opdrag om die draak van Smook te gaan verslaan? 5. Kyk na die neweteks in oom Gervaas se eerste spreekbeurt. Wat is die doel daarvan? 6. Beskryf oom Gervaas se houding teenoor Stach. 7.1 Wat gaan Stach saam met hom neem? 7.2 Wat is sy plan met hierdie dinge, dink jy? 8. Wat wil Vlok met sy blaf sê, dink jy? 9. Skryf enige drie karaktereienskappe van Stach neer. 10. Word Stach veral gekarakteriseer deur wat hy sê of wat hy doen? Motiveer jou antwoord. 11. Herinner hierdie uittreksel jou aan enige ander verhaal wat jy al gehoor of gelees het? Indien wel, verduidelik. 12. Noem een ooreenkoms en een verskil tussen Stach en ’n tradisionele ridder.

Pas jou taalkennis toe 1. Soek die Nederlandse woorde vir die volgende Afrikaanse woorde in die dramateks: 1.1 af kap (spreekbeurt 4) 1.2 rol tou (spreekbeurt 6) 1.3 reservebloes (spreekbeurt 6) 1.4 diertjie (spreekbeurt 8). 2. Watter gevoel word deur die uitroep “Jippieee” oorgedra? 3. Volgens Stach is drake mal oor hondjies. 3.1 Wat bedoel hy met sy woorde? 3.2 Watter ander betekenis kan sy woorde ook hê? 4. Wat beteken die woord “gelate” in die laaste spreekbeurt?

SKRYF EN AANBIED

WERK MET PARAGRAWE Gestel jy wou vyf paragrawe oor ridders skryf. Met jou beplanning het jy op die volgende struktuur besluit: • Paragraaf 1: Wat ridders dra • Paragraaf 2: Wat ridders doen • Paragraaf 3: Hoe ridders teenoor jong dames optree • Paragraaf 4: Ridders en etiket/hoflikheid • Paragraaf 5: Moderne ridders. Jou paragrawe het egter deurmekaar geraak. Rangskik die volgende paragrawe in die regte volgorde volgens jou beplanning.

Ridders Een ridder leerde vaak aan het hof van de koning waar men de “hofetiquette” in acht moest nemen. De regels van de etiquette schreven hoffelijk gedrag en taalgebruik voor. Een ridders zegt nooit: “Watte?” maar: “Wat vroeg u mij, edele heer/dame?” en nooit: “Wat mot je?” maar: “Kan ik u ergens mee van dienst zijn?” Als een ridder ten strijde trok, droeg hij ter bescherming een harnas. Dat was een pak gemaakt van ijzeren platen, die met leren riempjes aan elkaar vast gemaakt werden. Op zijn hoofd droeg een ridder een helm. Ook tegenwoordig worden er nog mensen ridder, al gaat dat niet meer met een zwaard maar met een lintje. Ieder jaar op Koningsdag valt weer de zogenaamde Lintjesregen en kun je in de krant lezen wie er nu geridderd is, in welke orde en waarvoor. Mensen die geridderd zijn, zijn bijvoorbeeld sporters die een gouden medaille behaald hebben, bekende schrijvers en kunstenaars, mensen die veel vrijwilligerswerk doen, bedenkers van belangrijke uitvindingen en mensen die al jaren dezelfde baan hebben.

Van meisjes werd verwacht dat ze netjes thuis bleven zitten wachten tot hun ridder op het witte paard langskwam en dat ze zich bezighielden met borduren en zingen. Op de een of andere manier lukte dat toch niet en waren er altijd ridders nodig om hen te redden. Gelukkig is onze tijd veel veiliger, maar nog steeds zijn jonkvrouwen erg gesteld op hoffelijkheid en goede manieren. Ridders houden zich bezig met queesten, taken en spannende avonturen waarbij ze mensen in nood redden. Een queeste is een lange moeilijke tocht, die een ridder af moet leggen om iets te vinden. Taak is een bijna onmogelijke opdracht, terwijl ridders niks leuker vinden dan samen met hun vrienden op avontuur te gaan.

SKRYF ’N DIALOOG Formele assessering Kies een van die volgende onderwerpe en skryf ’n dialoog van twee bladsye daaroor. 1. ’n gesprek met ’n ridder van ouds oor sy wedervaringe 2. ’n TV-onderhoud met iemand wat so pas as ridder deur die Belgiese of Nederlandse koning geslaan is 3. ’n radio-onderhoud met iemand wie se ridderlike optrede nuus gemaak het 4. ’n onderhoud per e-pos met ’n sportlegende wat in baie opsigte ’n rolmodel is, maar ook nie altyd soos ’n rolmodel optree nie 5. ’n onderhoud met ’n onwaarskynlike rolmodel 6. ’n onderhoud met die rolmodel, Anne Frank 7. ’n gesprek tussen Johan Cruiff en Benni McCarthy 8. ’n gesprek tussen jou en jou rolmodel 9. ’n onderhoud met ’n bekende skrywer, kunstenaar, musikant of akteur 10. ’n onderhoud met iemand wat groot sukses in sy of haar formele werk of vrywilligerswerk behaal het

TOETS OF JY HIERDIE WOORDE KAN SPEL:

– aanhanger – applous – bloemlesing – bundel – dramaturg – fiksie – fiktiewe – geloofwaardig – heldin – kinder- en jeugboeke – onmiddellik – rolmodelle

Kenmerke van ’n dialoog • • • • • •

Elke spreker se naam kom links teen die kantlyn, gevolg deur ’n dubbelpunt. Die sprekers se woorde is in blokvorm. Geen aanhalingstekens word gebruik nie. Laat ’n reël oop tussen spreekbeurte. Plaas ’n komma voor of na die naam van die aangesprokene. Ekstra inligting verskyn tussen hakies, gewoonlik net na die dubbelpunt.

Pre-skryf • • • • •

Besluit wat jou onderwerp is. Dink na oor wie jou teikengehoor is. Besluit hoe jou dialoog gaan ontwikkel. Besluit hoe jy jou sprekers se persoonlikhede na vore kan laat kom. Onthou, die dialoog is nie net ’n gesprek nie; dit moet opbou tot ’n klimaks of ’n onverwagte antiklimaks. • Beplan jou dialoog met behulp van ’n kopkaart.

Skryf jou dialoog

• • • • • • •

Gebruik jou kopkaart en skryf jou dialoog. Gebruik die regte formaat. Skryf die korrekte lengte. Laat jou spreekbeurte logies op mekaar volg. Wissel jou sinslengtes. Gebruik voegwoorde om samehang te verseker. Gebruik leestekens skeppend om gevoelens oor te dra.

Post-skryf • • • • •

Lees jou eerste poging krities deur. Maak seker dat die sprekers se taalgebruik getrou aan hul persoonlikhede is. Verfyn jou woordkeuse en sinstruktuur. Gaan jou spelling en jou gebruik van leestekens na. Skryf jou finale weergawe netjies oor en proeflees dit deeglik.

TAALHERSIENING Lees elke teks en voer dan die opdragte uit wat daarop gebaseer is.

3 “Ek kom uit ’n familie vir wie die verhoog nodig is. Ek is die vierde (1.4 goed) akteur van almal!” lag hy. My oupa is ’n veteraan-akteur en teatersnob, dus word jy in my familie sommer op die verhoog gebore. Weet jy hoeveel premieres het ek al bygewoon, my ou? My tannie Lynn Meyers was ’n radio-omroeper en my oom, Peter-John Davids, was die ambassadeur vir jeugteater in Suid-Afrika. Hulle was maar net ’n paar voorbeelde van ons verhoog-affêre!” 1. Gee die regte vorm van die genommerde woorde tussen hakies in die bostaande teks. 2. Skryf die eerste sin in paragraaf 1 oor in die indirekte rede. 3. Gee die intensiewe vorm van: 3.1 vinnig (paragraaf 1) 3.2 nodig (paragraaf 3). 4. Aan watter taal is elkeen van die volgende woorde ontleen? 4.1 paai (paragraaf 1) 4.2 baie (paragraaf 2) 4.3 snob (paragraaf 3) 4.4 affêre (paragraaf 3) 5. Herskryf die volgende onderstreepte woorde in die teks met die nodige aksenttekens: 5.1 die (paragraaf 1) 5.2 cliche (paragraaf 1) 5.3 premieres (paragraaf 3)

(4) (2) (2)

(4)

(3)

’n Kort resensie van Handboek Ridder Het is noch mijn gewoonte om kinderboeken te lezen, maar bij het wegzetten van teruggebrachte boeken kwam ik Handboek Ridder tegen en toen kon ik de verleiding toch weerstaan. Een echte handleiding is het, vol tips voor dapper en hoffelijk gedrag, het kiezen van een wapenspreuk en het kussen van een prinssessenhand – hoewel de meeste ridders toch blijkbaar liever een draak of elkaar bevechten. Geestig gebracht en doorspekt met echte informatie over de ridders van vroeger, een soort verkapte geschiedenisles bijna. Als u een zoon of kleinzoon hebt van onder de twaalf jaar moet u het ook eens meenemen. Misschien iets voor de nieuw-benoemde ridder in ons bestuur ook!

Die wind in Christo Davids se seile 1 “Moet my asseblief net nie Errol noem nie,” kom dit vinnig van Christo. “Ek joke, dis A for away,” paai hy met die bekende cliche. Dis die einde van ’n (1.1 chaos) oggend, maar Christo het nog tyd vir ’n onderhoud. 2 Sy oupa, Goliath Davids, het ’n (1.2 vorm) invloed op Christo se lewe gehad. “Ek dink baie van wat ek vandag doen en hoe ek dinge in die lewe hanteer is te danke aan my oupa se ysterhand. Ek sou sê hy is die wind in my seile!” Hy is egter nie die enigste invloed nie: Christo se hele familielewe is verwikkeld met die teatrale, en is die (1.3 onuitputlik) bron van sy liefde vir die vermaakwêreld.

6. Skryf die twee onderstreepte sinsdele in die ontkennende vorm oor. 7.1 Gee die Afrikaans vir “hoffelijk” soos in “hoffelijk gedrag”. 7.2 Hoe verskil die gebruik van die byvoeglike naamwoord in Nederlands e n in Afrikaans? 8. Wat is “tips” in Afrikaans? 9. Afrikaans het idiome uit die riddertyd van Nederlands geërf. Pas elke beskrywing in kolom B by ’n idioom in kolom A.

(2) (1) (2) (1) (6)

Kolom A

Kolom B

9.1 Iemand in het harnas jagen. a) Iemand wat in die Middeleeue tot ridder geslaan is, het ’n paar goue spore ontvang waarmee hy sy perd kon aanspoor. Dit was gewoonlik na ’n lang vakleerlingskap vanaf jou twaalfde tot sewentiende verjaardag. 9.2 Iemand met open vizier b) Die kleurryke spektakel van al die vlae tegemoet treden. tydens ’n toernooi. 9.3 Iets in je schild voeren. c) As ’n ridder eenmaal op sy perd sit, laat hy hom nie sommer uit sy saal stoot nie; trouens, hy hou sy posisie so lank moontlik. 9.4 Vast in het zadel zitten. d) Die ridders het ’n kenteken op hulle skild laat skilder wat ’n simbool was van wie hulle was; hieruit kon afgelei word of hulle vriend of vyand was. Soms het hulle die skild weggesteek om die vyand te verwar. 9.5 Zijn sporen verdienen. e) D ie visier is die klap van ’n strydhelm en is gewoonlik toe as die ridder veg. As hy egter wil hê sy teenstander moet hom herken, laat hy dit oop. 9.6 Met vliegende vaandels. f) Die harnas was deel van ’n ridder se wapenrusting. As jy hom daartoe dryf om sy harnas aan te trek het jy hom so kwaad gemaak dat hy wil baklei. 10. Gee die Afrikaanse vertaling van die volgende drie Nederlandse idiome uit die tabel hierbo en verduidelik wat elke idioom beteken. 10.1 Iemand in het harnas jagen. 10.2 Iets in je schild voeren. 10.3 Met vliegende vaandels. (6) 11. Skryf in die verlede tyd: As hy egter wil hê sy teenstander moet hom herken, laat hy dit oop. (2) 12. Skryf in die teenwoordige tyd: Soms het hulle die skild weggesteek om die vyand te verwar. (1) 13. Kies die korrekte woord tussen hakies: 13.1 Die ridder se (vyandige/vyandelike) houding was duidelik sigbaar. 13.2 Die ridder het die bok net (gekwes/gekwets) en dit nie doodgeskiet nie. (2) 14. Herskryf die volgende woorde met die nodige leestekens: Die leermeester sê Moet nooit toelaat dat iemand jou uit die saal lig nie dit sal jou einde beteken (2) Totaal: 40

NOTAS ��

NOTAS

��