MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. Jan Banning In Troostmeisjes portretteerde hij
dalende inkomsten uit publicaties – heeft
Indonesische vrouwen die tijdens de
hij zelf weinig last, omdat zijn verdienmodel
Tweede Wereldoorlog tot prostitutie
daar niet meer op is gestoeld. ‘Een
werden gedwongen door het Japanse
duidelijke verandering is het bankroet van de
leger. Met de mannelijke equivalent,
fotojournalistiek. Het podium voor fotografen
Sporen van Oorlog, visualiseerde hij
die zich met de maatschappij bezig houden
de impact van het oorlogsverleden
is verdampt. In de kleine kunsthoek zitten de
op dwangarbeiders van de Birma en
mogelijkheden, maar wel voor anderhalve
Sumatra spoorlijn. In zijn projecten,
man en een paardenkop.’
die almaar groter worden, brengt fotograaf Jan Banning niet alleen
Wat zijn je inspiratiebronnen?
slachtoffers voor het voetlicht,
‘Het grappige is dat als ik inspiratiebronnen
maar ook de structuren die mensen
moet noemen de eerste die voor de geest
vermalen: van de wereldwijde
komen geen fotografen, zijn: Orwell,
bureaucratie tot het systeem van recht
Shelley, Heinrich Heine. Dat zijn hele oude
en handhaving. Daarbij combineert hij
fascinaties. Waarvan ik nu vaststel dat dat ook
een psychologische en typologische
kunstenaars zijn die zich met de maatschappij
benadering. ‘Al mijn projecten
bezig hielden.’
draaien om de verschillen binnen
Bureaucratics: India bureau 29 sevak
commentaar, doen niet direct mee, zo ben ik
Wat vind je daar mooi aan?
Zijn het bepaalde werken of de manier van
meer. Binnen de fotografie is mijn inspiratie
‘Dat het op een ongrijpbare manier toch ook
werken dat je inspireert?
vloeiender. Een tijd geleden had ik zeker
maatschappelijke fotografie is. Wat vager dan
Deel 3
‘Hommage to Catalonia, van Orwell valt
William Klein genoemd. Als ik kijk naar het
mijn eigen werk, maar ik zoek geen mensen
Veranderend werkveld
samen met mijn fascinatie voor de Spaanse
werk dat ik nu maak is dat veel minder het
die hetzelfde doen als ik, daar valt geen
Burgeroorlog. Orwell is ook echt een activist
geval. August Sander is vooral gekoppeld aan
inspiratie te halen. Soms is het ook gewoon:
Jan Banning is een oude rot in het vak. Van
geweest, heeft zelfs mee gevochten. Heine
Bureaucratics. Van de huidige generatie vind ik
vind ik iets mooi? Dat is een glibberig gevoel,
veranderingen in het werkveld – waaronder
en Shelley staan aan de zijlijn, ze geven
Alec Soth erg goed.’
maar speelt wel een rol. Dat je aangetrokken
gelijkenissen.’
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN BANNING
wordt door een beeld heeft ook met
bekijken. Het wordt een beetje stokpaardjes
en modern, kunst of documentair. Dat zijn
verwant meer met die wereld, ik heb er weinig
schoonheid te maken.’
berijden, maar ik blijf vinden dat als je de
schijndilemma’s. Ik ben kunstenaar, want
contact meer mee. Ik vind publiceren van
boel niet definieert je niet weet waar je het
ik leef van de verkoop van mijn prints en
belang, maar het plaatje is groter geworden.
Sporen van Oorlog was een heel persoonlijk
over hebt. Dat is voor mij de grote makke van
tentoonstellingen aan musea en via galeries.
En ik ben ook niet altijd even enthousiast over
project. Je zegt op je website ook: het is
de organisatoren, je kunt niet met smoesjes
Toch zal ik me met hartstocht documentair
waar de journalistiek naar toe is gegaan. Er
persoonlijk maar niet privé. Vind je dat een
aankomen dat je die definitie aan de jury
fotograaf noemen. Ik zie dus geen
zijn wel mensen die enorm hun best doen en
project niet privé mag zijn? Moet het altijd een
overlaat. Dat vind ik ronduit zwak en laf.
tegenstelling tussen kunst en documentair
goed werk leveren, maar ik heb de indruk dat
groter verhaal zijn?
Ik heb ooit een voorzetje gedaan voor een
werk.’
de afnemende financiële mogelijkheden ook
‘Nee, dat is alleen mijn eigen neiging. Maar
definitie, dan vallen er bepaalde projecten
ik vind dat geen punt. Als je naar Dutch Doc
binnen en andere buiten. Het kan best zijn dat
Je zei net dat je kunstenaar bent in economische journalistiek. Misschien komt het wel door het
kijkt, zie je bijvoorbeeld de dingen die Willem
men een andere definitie hanteert, dan kom je
zin, maar ook in hoe je te werk gaat.
imago van de journalistiek dat ik me daar uit
Populier doet. Ik heb grote twijfel, en dat is
tot andere conclusies, prima. Maar maak een
Tegelijkertijd ben je documentair fotograaf,
terugtrek.’
misschien wel een understatement, of ik het
statement!
journalist?
documentaire fotografie vind. Maar mooi? Ja,
Het is van meet af aan vaag geweest. Mijn
‘Journalist zou ik me niet meer noemen.’
zeker vind ik het mooi, ik vind het prachtig.
reconstructie is: er is vastgesteld dat de
Maar het is inderdaad wel privé. Overigens
ruimte voor de documentairefotografie in
Nee? Waarom niet?
‘Ja. Terwijl dat tegengesteld is aan mijn eigen
kun je zeggen dat vrijwel niemand in een
de klassieke media en de betaling daarvoor
‘Tsja, waarom niet. Daar zit een hele
beweging. Dat is nooit flits, flits geweest.
isolement leeft, dus wat er privé gebeurt heeft
is afgenomen. Daarom stellen we een prijs
praktische kant aan. Daarop stuitte ik laatst
Waar het vroeger twee maanden was, duren
altijd linken met de maatschappij. Maar ik
in. Een prijs van 20.000 euro, tsja, dan wil
in de Verenigde Staten opnieuw. Om die
mijn projecten nu een paar jaar. Dus dat is
vind het nogal een verschil of je je volkomen
iedereen natuurlijk wel documentair fotograaf
gevangenissen binnen te komen, is het geen
nogal een andere beweging dan de wereld van
concentreert op je eigen ontredderde gezin
zijn. Mijns inziens is het aan de organisatie om
gouden greep om te zeggen dat je journalist
de snelle quotes.’
of dat je dat zelf al in een bredere context
te kijken wat de grondgedachte was, of uit te
bent. Kunstenaar is veel onschuldiger, dat is
zet. Maar dat betekent niet dat ik dat afkeur.
leggen waarom je die hebt losgelaten. Je moet
een soort onnozelaar die wat klungelt. Ik loop
Tegelijkertijd hou je wel vast aan bepaalde
Helemaal niet.’
met een verhaal komen.
daar wel rond met een introductiebrief van het
journalistieke principes?
Als je vindt dat documentaire fotografie niet in
Rijksmuseum, dus dat geeft wel wat allure,
‘Ja, maar dat vloeit ook voort uit mijn studie
Er was dit jaar wel kritiek op de genomineerden
een museum thuishoort vraag je bijvoorbeeld
maar tegelijkertijd kan dat nooit veel kwaad.
geschiedenis: zorgen dat je bronnen op orde
omdat het allemaal egodocumenten waren.
geen curator.
Dat is natuurlijk een veel prettiger manier om
zijn. Ik denk dat ik daar meer van heb geleerd
Waar is de wereld?
Ik vind het intellectuele niveau van de
binnen te komen dan dat ze denken: oh god
dan van de journalistiek.’
‘Ik heb het werk niet gezien, ik was in de
discussie echt heel laag. Nu gaat het weer
daar hebben we zo’n aasgier.
Verenigde Staten, maar ik ga het nog wel
over het onderscheid tussen ouderwets
Aan de andere kant voel ik me ook niet zo
een wissel trekken op de kwaliteiten van de
En dat imago is dat het sneller moet, oppervlakkiger is geworden?
Agant Orange: Le Thi Hoa (left, 14) and her sister Le Thi Nhon (27), at home. Their father Le Huu Dong (57): “Nhon and Hoa have the same problem. People call them monsters, but their brains are normal, they can understand, speak, walk. Hoa is studying at home, she is very intelligent.” Dong was a soldier in the South-Vietnamese army (1963-75) and was in close contact with Agent Orange. They had a third child with the same syndrome, who died.
Agant Orange: Nguyen Duc Vinh (foreground) at home. His sister (background) is OK. To the left: his grandmother. ?Visitor Le Vinh Hien (vice-chairman of the Committee for Children’s Protection and Aid in Cam Lo) says: “Vinh has a terrible skin problem. He can speak and understand, but he can’t walk.” The mother’s father was in the South-Vietnamese army. ?The parents, Nguyen Duc Luc (father) and Pham Thi Vu (mother) are “businessmen”. They live in Cam Lo town.
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN BANNING
Is objectiviteit iets waar je mee bezig bent?
Je wordt wel een oude rot in het veld genoemd.
goede stroom terecht ben gekomen. Een
natuurlijk wel een afkalvende bedoening. Ik
‘Het is geen begrip waar ik erg goed mee
Wat zie je zelf als veranderingen in het
duidelijke verandering is het bankroet van de
zie ook niet hoe dat gekeerd kan worden.
uit de voeten kan. Maar ik wil me niet laten
werkveld, waardoor jezelf misschien ook anders
fotojournalistiek. Het podium voor fotografen
Ik denk dat daar tegenover staat dat de ruimte
meeslepen door oppervlakkige oordelen. Goed
heb moeten gaan werken?
die zich met de maatschappij bezig houden
voor maatschappelijk georiënteerde fotografie
naar je bronnen kijken, probeer de feiten te
‘Ik heb zelf geloof ik niet op een andere
is verdampt. Zeker, er zijn uitzonderingen,
binnen de kunst is toegenomen. Ik denk niet
achterhalen. Dat leunt wel dicht op wat in de
manier moeten gaan werken, maar ik
er zijn internationaal plekken waar nog
dat daar plek is voor al te veel mensen. Er zijn
journalistiek objectiviteit noemt.’
denk wel dat ik op het juiste moment in de
fotojournalistiek te bedrijven is, maar het is
domweg te veel fotografen, er is geen brood in
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN BANNING
te verdienen. Wel voor een kleine groep, maar
gestructureerd. En Tina Keck regelt de
Dat is voor een heel klein deel nog maar de
daar best wat voor mijn foto’s betalen. Maar
ik denk dat het imago en de allure van de
verhuur van mijn tentoonstellingen in het
media. Maar als je een ander model hebt –
ik heb vastgesteld dat er geen foto van mij de
fotografie in onbalans is met de economische
buitenland.’
printverkoop en tentoonstellingenverhuur
deur uitgaat onder de 150 euro, tenzij er een
– dan kun je dat permitteren. Ik beschouw
ander belang is. Bijvoorbeeld voor publiciteit
Als je zoveel langetermijnprojecten en
het ook anders, ik hoef niet perse zoveel te
voor een tentoonstelling. Ik kijk altijd: is het
tentoonstellingen hebt lopen, dan moet je dat
verdienen aan de journalistiek. De ironie is dat
een soort advertorial voor mijn werk, mijn
Hoe verdien jij eraan?
ook wel in teamverband doen?
ik er soms veel meer uithaal dan ik vroeger
onderwerp, of gaat het om opsiering van hun
‘Met de verkoop van prints en de verhuur
‘Ja, zelfs nu al word ik hartstikke gek van de
had gedaan omdat er minder vanaf hangt en
blad? Dat laatste is alleen interessant als
van tentoonstellingen. Wat het hardst loopt
e-mails en voel ik me vaak gevangen terwijl
ik dus harder kan onderhandelen.
er goed voor betaald wordt. Een agentschap
zijn Bureaucratics en de Vermeer-foto uit
ik toch allerlei dingen kan doorsturen. Het
Een andere belangrijke verandering die ik
moet omzet draaien, ik doe dat op een andere
de National Identities serie. Bij de verhuur
zijn allemaal freelancers, Tina krijgt een
heb meegemaakt is de opbloei en afkalving
manier. Doordat ik een andere grondgedachte
van tentoonstellingen gaat het vooral om
percentage. De grens aan wat zo’n team kan
van het fotoagentschap. Ik denk dat hier
hanteer, was het resultaat dat ik ruim
Bureaucratics en Troostmeisjes. Dat heb ik
doen is of je het financieel kan permitteren.
later dan in andere landen, Hollands Hoogte,
anderhalf keer zoveel geld kreeg dan het
uitbesteed aan een Duitse agente, Tina Keck,
Helaas kan ik niemand fulltime in dienst
een belangrijke rol gespeeld heeft in het
agentschap durfde te vragen.’
die voor Magnum heeft gewerkt. Ik dank god
nemen.’
versterken van de positie van fotografen en
basis. Er worden veel te veel fotografen opgeleid, dat kan helemaal niet.’
op mijn blote knieën dat ze dat voor me doet.
zorgen dat ze fatsoenlijk betaald krijgen. Maar
De dalende prijzen in de journalistiek betekenen
Ik ben redelijk chaotisch. Alleen al het Law
Is door de verschuiving van het journalistieke
inmiddels is het voor mijzelf helemaal niet zo
misschien ook wel dat meer klassieke
& Order project vergt het uiterste van mijn
platform naar de kunsten de functie van
goed om al te nauw met fotobureaus gelieerd
fotojournalisten, zoals bijvoorbeeld Jan Joseph
brein om mijn aantekeningen te structureren,
documentaire fotografie niet ook veranderd?
te zijn, omdat je in de kunstwereld geen
Stok of Dirk-Jan Visser, gedwongen worden die
zaken te regelen, daar kan ik echt niet zoiets
Alleen al doordat je een ander – beperkter-
onderdeel van een soort supermarkt moet
kunstwereld op te zoeken. Want wat hou je over?
bij doen.’
publiek heb?
zijn. Je moet zelf een merk zijn. Het merk
‘Ja, dat is zo, maar die ruimte is beperkt. Het
‘Nee dat denk ik niet, als verdienmodel is
Hollandse hoogte, dat ook zijn geld verdient
is niet zo dat je direct kunt overstappen. Zo
Je hebt een heel team om je heen, toch?
de journalistiek veel minder van belang
met foto’s van de pinautomaat of de gejatte
van: tot vandaag maakte ik journalistiek, nu
‘Maartje Wildeman is mijn zaakwaarnemer,
geworden. Maar dat betekent niet dat je niet
fiets, is daar niet interessant. Daar moet je
gaan we kunst maken.’
zij regelt allerlei kwesties voor mij en neemt
nog steeds moet publiceren. Internet is een
verre van blijven.’
de honneurs waar, als ik in het buitenland
waardeloos verdienmodel, maar een heel
ben. Ik werk met Suzanne van Leendert,
goed platform om mensen te bereiken. Dus
In die zin staan kunstwereld en journalistieke
gestuurd, je moet veel meer verhalen maken in
een filmproducente, zij verricht research,
de combinatie tentoonstelling, boek, gedrukte
wereld op gespannen voet met elkaar?
kortere tijd, agentschappen betalen nauwelijks
bijvoorbeeld een overzicht van een paar
media, internet is fantastisch. Alleen moet je
‘Ja zeker. Laatst kreeg ik een telefoontje van
meer. De financiële bodem is weggeslagen. Er
A4tjes over hoe de politie in de USA is
wel een verdienmodel hebben.
een agent in Duitsland, een magazine wilde
is geen ruimte mee voor de fotojournalist en
Als fotojournalist word je niet meer op pad
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN BANNING
The Face of Poverty: He is a connoisseur. Few in the village eat meat as often as he does. Though he doesn’t even have cattle or chickens. He likes the meat of wild cat. Much better than that of chicken, goat or veal. He catches them: about five in a year. He wants to use their skins as decoration. Saulos Fanuel (25), with daughter Ketilina (2) and son Lefiyamu (1), and a bag of fertilizer. Saulos is the village headman’s son.
The Face of Poverty: If she hadn’t been so playful at secondary school, she might never have become pregnant so young. Then, she might have become a teacher. But if you make a mistake, you have to bear the consequences. She is fortunate that a man asked her to be his second wife. Now she uses her intelligence in the rivalry struggle with his first wife. She will conquer. Anny Bizaliel (37) with her husband Arbart Katayika (44).
dus proberen ze de overstap te maken naar de
het inhoudelijk niet als inleveren. Volgens mij
lucht aan het woord kunstenaar hangt; elite,
publiciteit te halen en is de rol van je werk
kunstwereld.
is de impact en zeker de verspreiding alleen
opgetrokken neus. Als kunstenaar zou je
in het maatschappelijk debat veel groter
‘Als je het zo stelt klinkt het heel negatief.
maar toegenomen. Ik heb de indruk dat er
voor die elite iets leuks maken. Maar dat is
te krijgen. Je kunt ook veel makkelijker
Natuurlijk is het een negatieve ontwikkeling
voor sommige deelnemers aan het debat
helemaal mijn ervaring niet. Juist doordat
onderhandelen. Omdat vroeger een blad goed
dat het slecht gaat met bladen. Maar ik zie
bij bijvoorbeeld Dutch Doc een bepaalde
je ook dat gebied bestrijkt, is er veel meer
betaalde konden ze exclusiviteit eisen. Nu
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN BANNING
danken die bladen god op hun blote knieën dat
‘Maar nogmaals daar is beperkte ruimte.
kwestie van mazzel. Onder andere doordat
gekregen, maar ik heb natuurlijk nooit de
ze iets kunnen krijgen.’
Het stikte natuurlijk van de bladen, maar
sommige foto’s heel goed verkopen. Dat geeft
illusie gehad dat je de xenofobe tendens met
het stikt niet van de platforms waar je
me wat ademruimte, bijvoorbeeld om zonder
een foto volslagen kunt veranderen. Misschien
Jan Joseph stelde ook; het is financieel
dit kunt doen. Dus veel fotografen zullen
enige toezegging van fondsen naar Oeganda
is het eigenlijk vooral een behoefte om je
lastiger, maar je wordt gedwongen eigen
sneuvelen. Ik denk inmiddels wel een
te gaan om te kijken of daar iets te maken
eigen geweten te kietelen.’
projecten te maken. Hij zag het als een positieve
groot verschil te zien tussen journalistieke
is. Ik weet niet of je over Troostmeisjes kunt
ontwikkeling dat het tegelijkertijd diepgravender
fotografie en kunstfotografie. Dat heeft niets
zeggen dat het slechter is dan Bureaucratics
wordt.
met onderwerpkeuze te maken. Je kunt
maar je kunt wel zeggen dat ze niet als warme Nederland hebt gedaan. Dwong de tijdsgeest je
‘Dat begrijp ik niet. Omdat het lijkt alsof je het
als kunstenaar prima maatschappelijke
broodjes over de toonbank gaan. Tot mijn
de camera op Nederland te richten?
ene kunstje en het andere kan toepassen, en
onderwerpen aanpakken, maar de manier
stomme verwondering wordt daar nog wel
‘Ja eigenlijk wel.’
door de omstandigheden gedwongen ook een
van fotograferen is wel een andere. Binnen
eens een foto van verkocht, maar peanuts in
derde kunstje. Ik heb in de loop van de jaren
de journalistiek is het vaak veel ingevulder,
vergelijking met Bureaucratics en nu al Law &
Ook Dirk-Jan en Jan Joseph zijn bezig met
de nodige fotografen gezien waarvan ik vind
directer, kleurrijker, het moet meteen
Order.’
populisme in het project The Rise of Populism.
dat ze goede fotografen zijn, maar waarvan
duidelijk zijn wat je ziet. De andere vorm is
ik overtuigd ben dat ze geen grote projecten
beschouwender, daar hoef je niet meteen
De Vermeer foto is onderdeel van het project
‘Ja, maar misschien is dat ook wel een reden
kunnen doen, dat vergt ander dingen. Dus als
te knallen, die biedt ruimte aan een diepere
National Identities. Is dat een lopend project of
dat die vierde foto blijft bungelen, ik heb het
een soort mechanisme zie ik dat niet, vind
bodem. Ik heb een voorkeur voor het ene,
staat het stil?
gevoel dat het statement gemaakt is. Ook dat
ik het ook naïef. Net als ik niet zou kunnen
maar ik wil niet beweren dat het beter is.
‘Dat staat een beetje stil. Het zijn nu drie
is trouwens wel interessant: dat je ook de rol
zeggen, nou word ik door omstandigheden
Maar mijn punt is wel: als je jarenlang op een
foto’s, ik loop al eindeloos met de vierde te
van visueel essayist kunt innemen. Omdat
gedwongen een nieuwsfotograaf te zijn. Ik zou
manier hebt gewerkt is het niet simpelweg: nu
worstelen. Deels komt het er niet van omdat
de positie van bladen zwakker is geworden,
een beroerde zijn.’
gaan we de kunst in. Dus ik denk dat het klopt
ik er de tijd niet voor heb maar tijd verwijst
is je eigen positie sterker geworden. Je kunt
dat in de kleine kunsthoek de mogelijkheden
natuurlijk altijd naar prioriteiten. Maar dat zal
eisen stellen op welke manier je werk wordt
Tegelijkertijd is het ook logisch dat je gaandeweg
zitten, maar wel voor anderhalve man en een
ook nooit zo’n groot project worden. Op een
gepubliceerd. Newsweek heeft bijvoorbeeld
steeds grotere verhalen wilt maken in plaats
paardenkop.’
gegeven moment heb je je punt gemaakt. Ik
die drie foto’s gepubliceerd plus mijn artist’s
ben blij dat ik het gemaakt hebt omdat het
statement in plaats van een stuk van een redacteur.’
van klein grut. Robert en Antoinette maakten
Het was een van de weinige projecten die je in
Je wilt iets doen, een statement maken?
altijd kortere verhalen die bijvoorbeeld zijn
Dirk-Jan Visser, Robert en Antoinette, Jan
beantwoordde aan een behoefte die ik had.
uitgegroeid tot grote projecten als Poppy. Maar
Joseph, ze hebben het allemaal over de dalende
Ik wilde me mengen in het debat van Wilders
de korte verhalen zijn bijna niet meer te maken.
inkomsten uit publicaties. Worstel jij daar ook
en Europese xenofobe partijen, daar eigenlijk
Het is een compleet ander project, een essay ipv
In die zin worden zij ook gedwongen te kijken
mee?
een soort essayistische rol in vervullen. Ik kan
een onderzoek. En volledig geënsceneerd.
naar het eindplan.
‘Ik heb er weinig last van. Dat is ook een
vaststellen dat het behoorlijk aandacht heeft
‘Ja dat klopt. Een portret is dat natuurlijk
altijd. Law & Order is minder geënsceneerd,
Daar zitten boodschappen in. Als ik met die
Bureaucratics zit op het randje. Ook in
vlaggetjes ga rommelen ondermijn je die
Malawi neem ik wel de vrijheid om dingen
boodschap.’
te verplaatsen. Alleen wat voor mij altijd belangrijk is: kan het zo zijn? In Malawi stuitte
Dus voor je het weet doe je de werkelijkheid
ik erop dat ergens een kleur overheerste, iets
geweld aan, omdat je de werkelijkheid niet kunt
groens in de hoek. Dan maak ik de afweging:
overzien.
misschien staat dat morgen ergens anders,
‘Precies.’
moet ik dan morgen terugkomen? Dat is toch onzin? Of staat dat groene ding daar met een reden? In het laatste geval laat ik het staan.’
Dus je maakt de afweging: doet het de waarheid geweld aan als ik ingrijp? ‘Ja, bij Bureaucratics heb ik weleens gehad dat er twee vlaggetjes op een bureau stonden, maar als ze andersom stonden was het beter geweest voor de foto. Maar het stond altijd zo. Dan moet je ervan af te blijven.’
Is dat ook een ethische overtuiging? Een soort waarheidsvinding? ‘Het is ingegeven door de gedachte dat allerlei dingen een boodschap uitdrukken die ik misschien niet overzie of niet tot door mij doordringt, maar die er mogelijkerwijs wel is en waar ik dus vanaf moet blijven. In het voorbeeld van de vlaggetjes, door de eindeloze herhaling in allerlei kantoren draagt dat iets over wat ik in woorden niet kan vertellen.