FOTOPASION.net Magazine, Issue 5 by FOTOPASION.net

GJON MILI

- Fotografi i shquar

KOSTANDIN LEKA

- Kujtime të patreguara

SHQIPËRIA

- Një këndvështrim tjetër

SUPLEMENT

PIKA - KONTRAST

When beauty & passion for Photography collide

. net 5 / Shtator 2011

Nature

Macro

Landscape

People

Conceptual White - Oltion Alibali

STEFAN BUCHER SIMON BUCAN

Shqipëria - Një këndvështrim tjetër në kohë dhe hapësirë f.

KOSTANDIN LEKA

Kujtime të patreguara mbi fotografinë Shqiptare

QERIM VRIONI

pj. 2

GJON MILI - Fotografi i shquar Shqiptaro-Amerikan

5 33

101

Fotot e Muajit Portofol Galeri Suplement: Ekspozita Pika

Photo - Mirko Chessari

“ Beauty can be seen in all things, seeing and composing the beauty is what separates the snapshot from the photograph.” – Matt Hardy

Elisa Bërdica Eroll Bilibani Mirko Chessari Marko Buntic Vinko Prekocaj Xhelal Kqiku Burim Fejsko Andrea Shkreli Visjan Ukcenaj

Blin Katona Carmen Amato Fatlind Tomini Mentor Brasha Oltion Alibali Thoma Papadhimitri Sayed Ghayur Abbas Admir Idrizi

Foto në kopertinë - Oltion Alibali

Redaktore Design

Shila Bandilli Blendi Bandilli

Redaktor Artistik

Elvis Ikonomi

Redaktor Teksti

Bledar Kurti

FOKUS Competition The competition “FOKUS” is an artistic activity aiming at identifying and evaluating the health and vitality of the artistic photography and to detect underlying trends. Above all it is a possibility for a free and transparent expression in the world of artistic photography. The goal of this activity is the confrontation of different schools and experiences from the region, wanting to give an incentive to a professional dialogue on artistic photography converting it into an annual meeting point of the confrontation of these values on a world which belongs to all. The right of participation have all those who love artistic photography, wherever they are. The theme of competition is free, but the pictures which are pretending to win must be selected in the field of Artistic Photography. The participation can be done with one photo 30x45cm, not less than 150dpi, with a title and with name, family name, address and telephone number of the author. The participating pictures must not have been exposed in other activities.

There will be awards for the first 3 places: First Price: 1000 $ Second Price: 30.000 ALL Third Price: 20.000 ALL

The Prices for Focus 2011 The pictures will be selected and estimated from the international professional jury and after their estimation there will be 3 prices. All the participants at the Focus Competition 2011 who will be selected and accepted from the jury, they will participate at the Exposition Focus 2011 which will take place on November 5-6, 2011 in the city of Fier, Albania, at the Gallery of Arts, Fier. The enlargement of the competitive pictures will be made from the organizers of Focus 2011.

The Focus Competition will take place in the city of Fier on November 5-6, 2011. For further information please read the rules of Focus. Organizers of Focus 2011 • BenArt Studio- Fier • Association“ANTIK”

• Gallery of Art – FIER Financial supporters of Focus 2011 • Municipality of Fier

Stefan Bucher

Simon Bucan

Stefan Bucher www.sogesehen.ch My visit to Albania in 1994 seemed to me a brave move. The TV images of the tumults around the collapse of the old regime were still fresh, and no one would have told me to travel to this country. In retrospective, my photographs fail to break out of the cliches the West had about Albania. They reflect the view of a very young Swiss traveler, somewhat fascinated by the remains of a communist society. The picture of the old bus from my home-town Zurich, now serving in Albania, very strongly spoke about my feelings at that time.

Vizita ime në Shipqëri në 1994 dukej si një veprim i guximshëm. Pamjet e trazirave të rënies së regjimit të vjetër ishin akoma te “freskëta” dhe asnjë nuk do më kishte këshilluar të udhëtoja në këtë vend. Në retrospective, fotografitë e mia dështuan në thyerjen e mendimit që Perëndimi kishte për Shqipërinë. Ato pasqyruan pikëpamjen e një udhëtari të ri Svicerian , disi i magjepsur nga mbetetjet e shoqërisë komuniste. Fotografia e autobusit të vjetër nga qyteti im Zyrih, që tashmë përdorej në Shqipëri, fliste shumë qartë për ndienjat e mia në atë kohë.

Udhëtoja me një grup misionarësh kristian që punon në Shqipëri. Kjo ishte një mundësi e rradhë për të parë Tiranën, Durrësin, Fierin dhe Krujën. U ftova nga familjet shiptare për gosti e për të ndenjur me ta. Në këtë mënyrë u bë i mundur dhe portreti i gruas në Tiranë, një ndër portret e mia të rrallë, një që nuk do ta harroj kurrë.

I traveled with a group of Christian missionaries, that worked in the country. This was a unique opportunity to see Tirana, Durres, Fier and Kruje. I was invited by Albanian families to eat and stay with them. This is how the portrait of the woman in Tirana became possible Ð one of my very rare portraits, yet one I will never forget.

The fact that my photographs now, 17 years later, are shown in this Albanian photo magazine is incredibly rewarding to me. I appreciated the interest in my work and I am glad I’ve chosen early in my life photography as a language to communicate my vision of the world.

Fakti që fotografitë e mia, pas 17 vjetësh, po publikohen në një revistë Shqiptare për fotografinë është shumë çmuese për mua. Jam mirënjohes për interesin e treguar për punën time dhe jam mëse i kënaqur që kam zgjedhur që në fillimet e jetës time fotografinë si një gjuhë për të komunikuar vizionin tim për botën.

Një shënim teknik: kam përdorur një film bardh e zi (ISO400) në një Nikon F-301 me lente 24 mm për pjesën më të madhe të fotografive. Fotografitë e treguara këtu janë skanuar nga negativi.

On a technical note: Iâ&#x20AC;&#x2122;ve used black and white film (ISO400) in a Nikon F-301 with a 24mm lens for most of the shots. The images shown here have been scanned from the negatives.

www.sogesehen.ch

Simon Bucan www.brajdo.com/blog Unë jam nga Krajn, një qytet i vogël pranë kryeqyteti të Lubjanes, Slloveni dhe jam 38 vjeç. Nisa të merrem me fotografinë që 15 vjeë, por deri në udhëtimin tim në Tailandë 1999, bëja thjesht shkrepje me aparat. Pas kësaj fillova të shikoja nëpërmjet objektivit ndryshe dhe të bëja udhetime më të gjata. Kam shkruar disa artikuj nëpër revistat sllovake të udhëtimeve si GEA, Svet & Ljudje, Sokol, përgjithësisht mbi njerëzit e vendeve të botës së tretë.

I’m from Kranj, a small city near capital Ljubljana, Slovenia and I’m 38 years old. I started photography with at 15 years, but until my first serious backpacking trip to Thailand in 1999 I was just snap shooter. After that I started to look through viewfinder a little bit different and I travel more extensively. I had written some articles for Slovenian travel magazines like GEA, Svet & Ljudje, Sokol, mostly about people in third world countries.

Kam vizituar Shqipërinë gjatë udhëtimit tim 10 ditor në 2009 dhe duhet të them se më pëlqeu pjesa veriore me male sepse unë vij nga një vend malor i Sllovakisë dhe planifikoj të rikthehem për t`i vizituar. Male të virgjër, natyrë dhe plazhe të bukur, njerëz tradicionalisht miqësor, ushqim i mirë, rrugë të këqia....kjo është Shqipëria. “Dobësia e vetme është që ka shumë mbeturina dhe plehra në vende të bukura, por që do të duhen të merren gjenerata të tëra për të ndryshuar të menduarit e njerëzve.”.

I visited Albania on my 10 days 2009 road trip and I need to say that I like northern mountain part most, because I’m also from mountain part of Slovenia and I’m planning to return to do some hiking. Pure unspoiled mountains, beautiful nature, traditionally friendly people, lonely beaches, good food, bad roads...that’s Albania. “Only downside is a lot of garbage and trash on beautiful places, but that would take generation to change people’s thinking.”

www.brajdo.com/blog

Best photo of the Month

Fotografia më e mirë e muajit

Prill / April

Rami Jaupi

Nje menyre e thejshte dhe e shpejte per ti percjelle miqve tuaj kujtime, shprehje dhe vemendje. Fotopasion.net Kartolina Elektronike! Ofrohen nga fotografet tane.

One Simple and quick way to pass your friends memories, expression and attention. Fotopasion.net e-card! Offered by our photographs.

Portofolio

Thoma Papadhimitri (Ceraunian photography) Pasioni im për fotografinë është i lidhur me pasionin për të udhëtuar dhe aktivitetet në natyrë. Kam qënë në kontakt me natyrën që në moshën 2 vjeçare, duke qëndruar gjatë periudhës së pushime në shtëpinë e gjyshërve të mi në Dhërmi. Më kujtohet tek shikoja Majen e Cikes (Ceraunian Mountains) dhe detin Jon për orë të tëra. Këto pamje i kam patur gjithëmonë nëpër mend. Është diçka e vështirë të ndodhi kjo gjë nëpër vende që i viziton vetëm një here, ndaj mbaj gjithëmonë më vete aparatin fotografik. Më pëlqen të fotografoj peisazhet, detin, lulet, insektet dhe ti ndaj ato me të tjerë. Më pëlqen jashtë mase të fotografoj peisazhe gjatë “orës magjike” (pak pas perëndimit dhe para agimit) kur ngjyrat dhe reflekset e përmirësojnë në mënyrë dramatike fotografinë. Gjithashtu më pëlqejnë fotografitë e kafshëve të egra por fatëkeqësisht nuk mund ta praktikoj, ndaj kënaqem duke parë fotografitë që janë bërë nga fotograf të njohur. Fotogafoj edhe ushqimet sepse të gatuarit është një tjetër hobi për mua. Personalisht mendoj që kompozimi i fotografisë është një aftësi unike për çdo njeri. Për këtë arsye mundohem të ruaj një stil timin duke përmirësuar vazhdimisht aftësitë teknike. Për mua paisjen janë shumë të rëndësishme. Shpjegoj: kur fotografon peisazhe (landscape) janë esenciale një lente këndgjerë, një tripod, filter polarizues dhe and neutral density gradient filters. Ose nëse doni të fotografoni lulet apo insektet nga afër, duhet të përdoret një lentë për makro. Kryerja e PhD për Computational Photography (Edinburgh, Angli) më krijon mundësinë për të punuar vazhdimisht me paisje fotografike dhe të zhvilloj një kuptim më të mirë për dritën dhe impostacionet e aparatit.

My passion for photography is closely related with my passion for traveling and outdoor activities. I have been in contact with nature since I was two years old, staying during summer periods at my grandparent’s house in Dhermi. I remember staring at the Cika peak (Ceraunian Mountains) and the Ionian Sea for hours and hours. I have always had these pictures in my mind. But this is not easy for places you visit once and that is why I always carry a camera with me. I really enjoy taking photos of landscapes, seascapes, flowers, insects and share them with other people. I love shooting landscapes during the “magic hour” (just after sunset and before sunrise) when colors and reflections can improve dramatically a photo. I also like wildlife photography, but unfortunately can not practice it, so I just please myself with photos taken from famous wildlife photographers. I take photos of food as well because cooking is another hobby of mine. Personally, I think that composition ability in photography is unique for each person. This is why I try to maintain my own photographic style while always improving the technical skills. For me, equipment is also very important. For example, when shooting landscapes, a wide angle lens, a tripod, a polarizing filter and neutral density gradient filters are essential. Or if you want to take close up photos of flowers and insects, a macro lens is a must. Doing a PhD in Computational Photography (Edinburgh, UK) gives me the opportunity to continuously work with photographic equipment and to develop a better understanding of lighting and camera set up

Gjithësesi, puna në një studio nuk është e njëjtë më atë në natyrë sikurse dhe drita në studio dhe ajo natyrale. Për këtë arsye përsa kohë që do të mund të jetoj, do të udhëtoj gjithëmonë duke fotografuar për t`iu afruar sa më shumë “fotografisë perfekte”...

However, working in a studio is not the same as hiking and studio lighting is not the same as natural lighting. For this reason, as long as I will live, I will always travel and take pictures in order to get closer and closer to the “perfect photo”…

Best photo of the Month

Fotografia më e mirë e muajit

Maj / May

Elisa Bërdica

UNTOLD MEMORIES OVER ALBANIAN PHOTOGRAPHY

KUJTIME TË PATREGUARA MBI FOTOGRAFINË SHQIPTARE

Kostandin M. Leka Fizikant dhe shkrimtar fantastiko-shkencor

Pajisja e ATSH-së me linjën e fotografisë me ngjyra ATA Acquisition of the colored photography development line pt 2

VËSHTIRËSITË E PARA 1981. Isha duke punuar në Qendrën foto-kino të Universitetit, kur më vjen fotoreporteri i moshuar i ATSH-së , i ndjeri, Mihal Progonati. Me shumë këmbëngulje më fton që të marr pjesë në një mbledhje konsulti për modernizimin e laboratorit fotografik të ATSH-së. Unë sapo isha kthyer prej një “konsulti” të gjerë me fotografinë e nivelit më të lartë në panairin ndëkombëtar të Milanos. Isha konsultuar me specialistët më të mirë dhe “pasuruar” me libra dhe katalogë mbi shumë fusha të fotografisë. Mendoj, se kjo eksperiencë do të ketë qenë dhe arsyeja e ftesës së ATSHsë. Në mbledhje ishin të pranishëm shumë nga fotografët më të mirë të vendit. Sigurisht njihesha me të gjithë, se gjatë ngritjes së Qendrës Audiovizive të Univesitetit isha konsultuar dhe kisha bashkëpunuar pothuaj me të gjithë të pranishmit. . Tematika e mbledhjes ishte të sugjeronim plotësimet e nevojshme teknologjike të laboratorit fotogafik të ATSH-së, në mënyrë që t’i pëgjigjej sa më mirë dhe shpejt dokumentimit të punimeve të kongresit të 8-të të P.P.Sh-së, që do zhvillonte punimet në nëntor të atij viti. Kujtoj, se në atë kohë, laboratori i ATSH-së stamponte foto vetëm në letër bardhë e zi dhe në mënyrë artizanale, “ me dorë”. Përpjekjet për të ngritur një linjë të prodhimit të fotografisë me ngjyra, sipas sistemit me trasfert të emulsionit të propozuar nga kinezët, mjaft kompleks dhe të vjetëruar ( me gjithë specializimin në Kinë dhe materialet e siguruara) nuk kishte patur sukses.

FIRST DIFFICULTIES 1981. I was working at the University’s centre for photography and video development when elder photographer of the ATA, Mihal Progonati comes to me. He persistently invites me to join in a consulting meeting about the modernization of the ATA photography lab. I had just returned from a wide meeting with high level photographers in the international fair in Milan. I consulted with the best professionals and I was enriched with books and catalogues about photography. I think this experience was the reason the ATA invited me. Some of the best photographers were present in that meeting. Of course I knew all of them, as during the construction of the University’s lab I consulted with all of them. The main topic was the proposal of possible technological improvements for the ATA’s lab, in such way that it could quickly and in a modern way document the works of the 8th congress of the WPA (the government’s party), which would take place in November of that year. I must note that in that time the ATA’s lab could only print in black and white and crafts made. The efforts to adopt the Chinese methods of colored photography printing, very old and complicated, despite of the many people specialized in China and acquired materials during that period were not efficient.

Askush nuk po e merrte fjalën. Duke patur parasysh të gjitha propozimet e “freskëta”, që sapo kisha marrë jashtë shtetit, mora fjalën. Unë shpreha mendimin, se nuk ishte fjala për të shtuar ndonjë aparat të veçantë, por të ngrihej linja moderne e prodhimit të fotove me ngjyra e përbërë prej makinës së zhvillimit të filmit ( filmat në atë kohë tek ne, zhvilloheshin me dorë), në stampimin me korrigjim automatik të ngjyave mbi letër rul dhe deri në zhvillimin e letrës në një makinë të tipit “Minilab”. Gjithashtu ngula këmbë për një makinë zhvillimi për formate të mëdha (foto gjigande), që i mungonte vendit tonë. Pas shumë diskutimeve dhe veçanërisht pas aprovimit të fotografit të vjetër me eksperiencë, Ilo Ristani, më ngarkuan ta paraqitja një relacion me propozimet konkrete të gjithë aparaturave dhe makinerive. Një fjalë goje! Që të gjitha propozimet kishin të bënin me aparatura, që vinin për të parën herë në vendin tonë. Askush nuk kishte eksperiencë direkte mbi këto aparatua dhe nuk mund të më ndihmonte konkretisht. Si njohuri të përgjithshme dhe katalogë kisha sa të doja, por këto nuk më bindnin për të zgjedhur njërën ose tjetrën makinë, kur cilësia rritej sëbashku me çmime të papranueshme. Fillova të ndjej vështirësinë e vërtetë të kësaj detyre dhe si rrjedhim përgjegjësinë e rëndë të saj. Nëpërmjet Makina Importiti kërkova të siguroja katalogë mbi makinat më të fundit të fotografisë me ngjyra. Në atë kohë, katalogët ishin i vetmi burim informimi , se kontakti i drejtpërdrejtë me specialistët e huaj ishte shumë i vështirë, por nuk kishte dhe kohë, kongresi po afrohej. Për fotografinë e formatit mesatar zgjodha një linjë kompakte të sistemit “Minilab”, ku kryheshin automatikisht të gjitha veprimet pej zhvillimit të negativit, stampës me korrigjim automatik të parametave dhe zhvillimit të letrës rul, deri në tharrjen dhe prerjen e fotove të veçanta. Ndër markat më të mira zgjodha “Noritz”-on japoneze.

No one was talking. Considering the fresh proposals I had just taken abroad, I took the word. I said that it was not about adding new equipment to the lab, but to build the modern line of production of colored photography constituted by the machine of film development (which at that time were craft made), printing with automatic color corrections in rolled paper and even the production of the paper in a machine called “Minilab”. Also I insisted in a machine for large photo printing which was missing in our country. After many discussions and after the approval of the experienced photographer Ilo Ristani, I was in charge of writing a report with concrete proposals of all the equipment. This was only a word. The whole proposal was related to equipment which never existed in our country. No one was experienced with these equipments and no one could help me. I had a lot of general knowledge and catalogues, but none of them could help me decide which equipments to choose, when the unaffordable prices went up along with quality. I started to feel the real difficulties of this duty and also its heavy responsibilities. asked for catalogues of modern colored photography machines through Machina Importi. At that time catalogues were the only mean on information. The direct contact with professionals was very difficult and also I was running out of time. For the mid-size photographs I chose the compact machine “Minilab”, which could automatically develop the photographs from the film development to printing. I chose the Japanese “Noritz” as one of the best brands.

“Askush nuk po e merrte fjalën. Duke patur parasysh të gjitha propozimet e “freskëta”, që sapo kisha marrë jashtë shtetit, mora fjalën”

“No one was talking. Considering the fresh proposals I had just taken abroad, I took the word.”

“ Pas shumë konsultimesh me faks dhe telefona me firmat e ndryshme zgjodha zmadhuesin profesional për formatet të filmit deri ne 6x9cm “DURST” 1200 dhe makinën e zhvillimit të letrës me rule me gjerësi 1 metër të firmës së njohur italiane “SAFAI”.

“After many consulting through fax and telephone with several producers I chose the professional enlarger for 6x9cm films DURST 1200 and the 1m large rolled paper printer from the Italian producer SAFAI.”

Por, ja që u ndesha me vështirësinë e parë të pakalueshme. Për këtë “Minilab”, sipas faksit që shkëmbeu Makina Importi me firmën duhej më shumë se dyfishi i fondeve të akorduar. Çdo këmbëngulje nga ana ime doli e kotë. Fondi nuk mund të shtohej. Duhej hequr dorë prej makinerisë unike e tipit “Minilab”. Por, të paktën për formatet mesatare duhej të zgjidhja një stampuese me korrigjim elektonik automatik të stampës. Si të tillë, zgjodha stampuesin e ri të firmës DURST AC 650 sëbashku me zhvilluesin me rule DURST RCP 40. Për filmat negativë, invers (diapozitiv) dhe çdo lloj filmi e procesi tjetër, makinën universale ”COLENTA.” Por, ajo që më lodhi më shumë, ishte stampimi dhe zhvillimi i fotove gjigande, që do përbënte makinën e parë të këtij lloji në vendin tonë. Pas shumë konsultimesh me faks dhe telefona me firmat e ndryshme zgjodha zmadhuesin profesional për formatet të filmit deri ne 6x9cm “DURST” 1200 dhe makinën e zhvillimit të letrës me rule me gjerësi 1 metër të firmës së njohur italiane “SAFAI”. Megjithëse kjo makinë ishte më e vogla e llojit të saj, kishte kapacitet që të zhvillonte të gjithë kontigjentin e letrës me ngjya të ATSH-së, qoftë në formë ruli ose formati. T’i tregosh tani këto “zgjedhje” me pak fjalë duket një gjë shumë e thjeshtë, në të vërtetë për një muaj e më shumë unë jam përpëlitur në zgjedhjen dhe përcaktimin e aparateve dhe makinave më të përshtatshme për detyrat e ngarkuara, por edhe me çmim të pranueshëm. Dihet, që katalogët i reklamojnë makinat e tyre si më të mirat në botë. Pastaj, më shqetësonte dhe fakti që sapo të vinin makinat duhej të instaloheshin menjëherë dhe të fillonin nga puna pa asnjë defekt dhe të papritura, se s’kishte kohë që të konsultoheshe ose të vinte një teknik i firmës, siç ishte vepruar në raste të tjera. Prandaj “i mërzitja” për orë të tëra punonjësit e Makina Importit për të sqaruar me anë faksesh dhe telefonash karakteristikat teknike të këtyre makinave. Në atë kohë nuk kishte akoma intenet.

This was my first difficulty. According to the fax send by the producer to the Machina Importi, the price was double that of my funds. Despite my persistence it was a no go, the funds could not be raised. I had to resign from the “Minilab” machine. At least for the mid-size formats I could choose a machine with electronic printing. For this I chose the new printer from the DURST AC 650 together with the rolled paper printer DURST RCP 40. For the negatives, dispositive and every other film producing process I chose the universal “COLENTA”. What really tested my patience was the large format printing machine which would have been the first in our country. After many consulting through fax and telephone with several producers I chose the professional enlarger for 6x9cm films DURST 1200 and the 1m large rolled paper printer from the Italian producer SAFAI. Despite the fact that it was the smallest of its kind, it had the means of printing the whole contingent of colored paper of the ATA, rolled paper or plain format. It seems so easy when you tell these things now, but I struggled for months to choose the best machines for the job within the fund limits. All the catalogues showed their products as the best in the market. Another problem was the fear that the machines had to be installed and made functional in the shortest amount of time, and no problems could arise as there was no time for a specialist to come and correct things. That is why I “bothered” the employees of Machina Importi all the time by fax and telephone asking them for technical data about the machines. At the time there was no internet.

Në një takim me punonjësit e Makina Importit, dikush më tha, se me rastin e kongresit edhe për një aparat të thjeshtë po shkojnë jashtë shtetit, jo pastaj për këto makineri kaq komplekse dhe të panjohura, që duhej patjetër të shiheshin në vend. Ishte një sugjerim, që me të vërtetë më zgjidhte të gjitha problemet. Por, kërkesën për të vajtur jashtë shtetit askush nuk e bënte “për vehten e tij”, se menjëherë e akuzonin për “interesa personale”, se do të shkosh “për të blerë plaçka”, prandaj duhej ta bënte dikush tjetër. Unë, duke u mbështetur dhe në sugjerimin e vetë Makina Importit nuk e bëra mendjen dysh dhe i parashtrova drejtorisë së ATSH-së arësyet e mia madhore. Duhej shkuar në Itali, jo vetëm për të blerë makineritë më të përshtatshme, por edhe për t’i dalë përpara të gjithe të papriturave të montimit dhe funksionimit, duhet t’i shikoja këto makineri në punë e sipër dhe të konsultohesha me përdoruesit e tyre. Pra, duhej shkuar në laboratoret, ku këto makina ishin në punë. Kujtoj, se në atë kohë për të dalë jashtë vendit ishte ëndërra dhe aspirata më fantastike e çdo shqiptari. Bëheshin përpjekje të jashtëzakonshme, propozime të gënjeshtra, mashtrime, shpifje, vetëm e vetëm që të realizohej kjo ëndërr. Prandaj i vura në dukje, se unë sapo isha kthyer për të dytën herë nga jashtë shtetit dhe isha në programin e Univesitetit të dilja përsëri për specializim, pra, nuk ishte rasti që të bëja gjithë këtë “zhurmë” vetëm për të parë Italinë. Drejtoria e ATSH-së, sikur e pa me vend këtë propozim. Por, menjëherë filluan disa ndëhyjre. Dikush me propozoi të merrja me vehte një të administatës së ATSH-së: “ Burrë shume i mirë, ...por s’ka dalë asnjëherë jashtë shtetit”. Po kështu nga Makina Importi më sugjeruan një “shok” tjetër “të urtë qengj...” M’u kujtua thënija shkodrane: “ I mirë boll..edhe motrën ia kisha dhënë...,por s’është për këtë punë..” Të gjithëve me shumë takt iu shpjegoja, se mua më duhej një specialist i ATSH-së, që të ndajë me mua përgjegjësinë e blejes të atyre aparateve (dhe jo një që vjen për turizëm, qofte dhe “ qengj i butë”).

“Nëqoftëse dikush nga të pranis një makineri komplekse të për të panjohur në vendin tonë, e kr

“If someone from this room feels pencil to a complex machine mad to our country, then the problem i

shmit, është kaq i përgatitur, që rbërë prej qindra detajesh, krejt rahason me një kalem, atëhere problemi është i zgjidhur”

so prepared that compares a de of hundred of parts, unknown is solved”

In a meeting with Machina Importi someone said that, in occasion of the congress, they were going abroad for a simple camera, let alone these complex and unknown machines which had to be seen at work. It was a suggestion that could solve all my problems. But the request to go abroad could not be made by yourself, as you could have been accused for “personal interests”, that you were going “to buy stuff”, so it had to be made by someone else. By following the Machina Importi suggestions I laid my request with concrete needs to the ATA. I had to go to Italy, not only to buy the most efficient machines, but also to prevent possible errors during the mounting and working process. I had to watch them at work and consult any user. So, I had to go to the labs which were using these machines. I have to remind you that at that time going abroad was the most fantastic aspiration of every Albanian. They made incredible efforts, false proposals and lies, with the only goal to make this dream come true. So I underlined the fact that I had just returned from abroad for the second time and I was following the University’s program by going again for a specialization, and it there was no need for me to make all this noise just to see Italy. The ATA accepted my proposal but there were immediate interfering. Someone asked me to take someone from the ATA administration with me: “A nice man, but he’s never been abroad”. Also Machina Importi suggested another “friend” “quiet as a lamb”. I remembered a saying from Shkodra: “Very good man, I could give him my sister too, but it’s not the man for the job”. I explained to everyone with delicacy that I needed a specialist from the ATA to share my responsibility in buying the machines (and not a tourist “quiet as a lamb”).

Që në fillim unë propozova pëgjegjësin e laboratorit, të ndjerin, Pandi Cici, si specialist por edhe përfaqësues zyrtar i laboratorit. Por, arësyeja e vërtetë që e zgjodha ishte, se më dukej burrë i urtë. S’kishte gjë më të keqe, kur dilje jashtë shtetit, në atë kohë të një kontrolli të gjithanëshëm, të kishe pranë një njeri zevzeg dhe me huqe, që të prishte gjithë ditën. Mirëpo, ja që filluan disa kundërshtime lidhur me propozimin tim. Vetë ata që ma kishin propozua e ndërruan fjalën. E kuptova që ky kundërshtim vinte si rrjedhim i mospranimit që të merrnja me vehte ndonjë prej “shokëve”, që më kishin propozuar. Por, kongresi po afrohej dhe modernizimi i laboratorit nuk po gjente zgjidhje. Pas shumë takimesh dhe mbledhjesh të gjata, me gjithe argumentimet e mija udhëtimi jashtë vendit nuk po pranohej. U organizua një mbledhje e gjerë me përfaqësuesit e ATSH-së, Makina Importiti, Ministrisë së Tregtisë dhe specialistë të tjerë, për të zgjidhur këtë problem. Unë, as që isha thirrur. Më vjen me motor, gjithë nxitim në laboratorin e Univesitetit, Pandi Cici, përgjegjësi i laboratorit. Shumë i shqetësuar më thotë: “ Janë mbledhur për të anulluar gjithçka...Hajde të shkojmë shpejt në mbledhje!...” Në fillim, për derisa nuk isha thirrur, mendova që s’kishte arësye të shkoja, por jo vetëm nga këmbëngulja e Pandit, që kërkonte të më tërhiqte nga xhaketa, mendova që në mbledhje do diskutohej propozimi im, prandaj duhet të jem i pranishëm të paktën për ta mbrojtur. Hyra në mbledhje pothuaj si ilegal. Një nga përfaqësuesit e Makina Importiti m’u drejtua duke më thënë. “ Ja, Kostandin, aparatura që do blemë, nga katalogët është e qartë si ky kalem, që kam para syve” dhe rrotulloi një kalem kinez, që kishte në dorë. “Prandaj kur çdo gjë është e qartë pse duhet shkuar në Itali?”

I proposed the responsible of the lab, Pandi Cici, as a specialist but also as an official representative of the lab. But the real reason I chose him was because he was a wise man. There was nothing worse at that time to go abroad with a giddy man who could ruin your whole day. But they quickly started to oppose my proposal. The same people who proposed me the name started to change their minds. But the congress was coming near and the lab problems were not coming to an end. After many meetings and assemblies, despite my arguments, my journey abroad was not being approved. A meeting with ATA, Machina Importi and Trade Ministry was organized but no one invited me. Pandi Cici comes at me in a hurry with his motorbike and tells me: “They are talking to cancel everything. Let’s go to the meeting quickly”. Since I was not even invited, at first I thought reasonable not to go there. But Pandi’s persistence, which pulled me by the jacket, and the fact that my proposals were being discussed, I thought I should go and defend them. I entered the meeting as an outlaw. One of the representatives of Machina Importi said to me: “Here, Konstandin, the machine that we are going to buy from the catalogues is clear as this pencil I have in front of me” and he waved a Chinese pencil he was holding. “So, if everything is clear, why should one go to Italy?”

Unë pasi parashtrova edhe një herë, se në Itali, përveç blerjes duhet të mësonim dhe montimin, si dhe problemet kryesore, që mund të paraqiteshin, përfundova në këtë mënyrë: “Nëqoftëse dikush nga të pranishmit, është kaq i përgatitur, që një makineri komplekse të përbërë prej qindra detajesh, krejt të panjohur në vendin tonë, e krahason me një kalem, atëhere problemi është i zgjidhur. Kemi gjetur njeriun e duhur! Propozoj, që ky person, të marrë përsipër, në përgjegjësinë e tij personale si blerjen dhe instalimin e këtyre makinerive. Unë, pa e parë në vend funksionimin e tyre, nuk jam në gjendje ta kryej këtë detyrë, prandaj tërhiqem zytarisht nga ky propozim.” Pas ndonjë dite më njoftuan të përgatisja dokumentet për të vajtur në Itali. Si duket, ai krahasimi me kalemin nuk pati sukses. Më bëri përshtypje, që kolektivi i ATSH-së u tregua shumë i sjellshë me personin tim dhe nga interesimet dhe bisedat me specialistë e ndryshëm ndjeja, se kishin besim në propozimin tim. Për këtë i falenderoj sinqerisht.

vijon në numrin e ardhshëm

After I explained that, the reason of going to Italy was not only to buy the machine, but also to learn the mounting and the main problems that could arise, I ended by saying these words: “If someone from this room feels so prepared that compares a pencil to a complex machine made of hundred of parts, unknown to our country, then the problem is solved. We have our man for the job! I propose that this man takes the responsibility to buy and install the machine. I cannot do that if I don’t see them at work, so I resign from this duty.” After a day or two they told me to start prepare my documents and go to Italy. The pencil thing didn’t work after all. It impressed me that the ATA’s collective was very pleasant with me and after many meetings and consults with many specialists I felt their trust in my proposal. For that I thank them all.

continue on next issue

Qershor / June

Best photo of the Month Fotografia mĂŤ e mirĂŤ e muajit

Fatlind Tomini 44

Gallery

Vinko Prenkocaj

Blin Katona 48

Admir Idrizi 49

Vinko Prenkocaj

Marko Buntic 51

Admir Idrizi

Eroll Bilibani

Oltion Alibali

Mirko Chessari 57

Mirko Che

Andrea Shkreli

essari

Carmen Amato

Xhelal Kqiku

Marko Buntic

Blin Katona

Eroll Bilibani

Blin Katona 66

Mirko Chessari

Andrea Shkreli 70

Eroll Bilibani Fatlind Tomini

Vinko Prenkocaj

Oltion Alibali 72

Xhelal Kqiku

Marko Buntic

Blin Katona

Xhelal Kqiku

Oltion Alibali

Sayed Ghayur Abbas

Burim Fejsko

Oltion Alibali

Xhelal Kqiku

Mirko Chessari

Burim Fejsko

VInko Prenkocaj

Marko Buntic

Burim Fejsko

Mentor Brasha

Burim Fejsko

Fatlind Tomini 95

Carmen Amato

Fatlind Tomini 98

Korrik / June

Best photo of the Month Fotografia mĂŤ e mirĂŤ e muajit

Mirko Chessari 100

The Excellent Albanian-American photographer

Fotografi i shquar Shqiptaro-Amerikan

Gjon Mili

Qerim Vrioni 101

Falenderimi i Dennis Stock

Fotografi më i shquar i dalë nga kombi ynë në shekullin e kaluar, pamëdyshje është Gjon Mili. Ai, u bë një figurë e njohur dhe interesante e fotografisë amerikane dhe asaj botërore, në sajë të aftësive të tij teknike e, sidomos të sensit të tij prej artisti. Kështu, ndonëse si prejardhje (të dy prindët shqiptarë) dhe vendlindje atij i përket mbiemri shqiptar, si fotograf, ai mbahet amerikan. Kjo, sepse këtë mjeshtëri e mësoi dhe e ushtroi në Amerikë, shkoi atje 19 vjeçar dhe u largua nga kjo botë, po aty, pasi jetoi plot 61 vjet. Duket me vend përcaktimi i Gjon Milit në botimet dhe shtypin amerikan të fotografisë, si “fotograf amerikan, lindur në Shqipëri” ose “lindur shqiptar”. Gjithsesi, edhe për shumë arsye, një pjesë do renditen më poshtë, kombi ynë ka mjaft të drejtë morale të krenohet me Gjon Milin, mjeshtrin e paarritshëm të “vizatimeve me dritë“.

Without any doubt, the most remarkable photographer of our nation in the last century was Gjon Mili. He became a familiar and interesting figure of American and the world photography, thanks to his technical skills, especially his artist`s sense. Although, his origin (both parents Albanians) and his last name were Albanian, he is known as an American photographer. This because, he taught and practiced these skills in America, where he went as an 19 years old boy and also left this world there, once he lived there full for 61 years. It seems appropriate the definition of Gjon Mili in the American photography press publications as an “American photographer, born in Albania” or “Albanian born”. However, for many reasons, some listed below; our nation has a moral right to boasts Gjon Mili, the inaccessible master of “drawing with light”.

102

Për jetën e Gjon Milit, përgjithësisht datat e shënuara, janë të sakta, ndërsa për vendet, ende mund të hulumtohet për saktësime. Ai është lindur më 28 nëntor 1904, në Korçë, ku ka jetuar deri në moshën 5-vjeçare. I ati quhej Vasil Mili, kurse e ëma, Viktori Çekani. Mbiemri Mili, ka të ngjarë të jetë rumunizimi i mbiemrit Mile, shumë i përhapur në vendin tonë, por akoma pa vërtetësi dokumentare. Me mbiemrin Çekani, ka qënë një iluminist në Akademinë e Voskopojës (shek.XVIII), me emrin Konstandin, por edhe sot ka pasardhës në qytetin e Korçës. Viktori Çekani, ka punuar disa kohë si mësuese, çka e përmend vet Mili në albumin-monografi “Gjon Mili-Photographs&Recollections-New York, 1980”, botim autobiografik me mjaft vlera njohëse. Pesë vjet pas martesës, çifti i ri u gëzua me nje djalë, që thuhet se u pagëzua me emrin Jani. Në vitin 1909, familja u shpërngul në Bukuresht (Rumani), ku nisi jetën e zakonshme të mërgimtarëve shqiptarë. Jani filloi të mësoj gjuhën e vendit, të futej në shkollë e, të përfundonte më 1923, me nota shumë të mira Gjimnazin e njohur “George Lazaru” të kryeqytetit. Po atë vit, udhëton për në SHBA, i tërhequr nga i ungji i ti. Bostoni, ku jetonte i afërmi i tij, kishte një komunitet të madh shqiptarësh, madje dhe të mirorganizuar në Shoqatën atdhetare “Vatra”. Menjëherë regjistrohet në Instituin Teknologjik të Masashusetsit (MIT), nga më të njohurit në botë, për inxhinier elektrik ndriçimi. Njëkohësisht me shkollën, Jani, u bashkërendua në veprimtaritë e shumta të shoqatës dhe në organin e saj, “Dielli”, duke u zgjedhur në drejtimin e Degës së “Vatrës” për Bostonin si, dhe në redaksinë e gazetës. Më 1927, diplomohet për inxhinieri elektrike ndriçimi dhe nis punë në ndërmarrjen e madhe të prodhimeve elektrike, “Westinghouse”. E po këtij viti është edhe një foto me krysine e ‘Vatrës” dhe me në qendër, publicistin dhe letrarin e njohur, bashkëkëmbas, Faik Konica. Në diçiturën e saj emri i Janit shënohet “John”, si e shkruajnë amerikanët e, prej atëhere nuk haset më kështu, por Gjon. Konicës i sugjeroi që emrin ta shkruante shqip “Gjon”, ashtu si dy parardhës të tij të shquar arbër, disa shekuj më parë, Gjon Kastrioti dhe Gjon Buzuku.

103

For the life of John Mili generally dates listed are accurate, while countries can still be investigated for corrections. He was born in November 28, 1904, in Korca, where he lived until the age of 5. His father’s name was Vasil Mili, and his mother was named Victori Çekani. The surname Mili is likely to be the Rumen version of Mile, widespread in our country, but still with no documentary truth. Çekani has been an Academic of Voskopoja (XVIII cent.), named Constantine, and has descendants in Korca in the present days. Viktori Çekani has worked for sometime as a teacher, which Mili himself describes in his monographic album “Gjon Mili - Photographs & Recollections”, New York 1980, an autobiographic publishing with many acknowledged values. After 5 years the young couple had a baby boy who was baptized with the name Jani. In the year 1909 the family moved in Bucharest (Rumania), where they started the usual emigrants’ way of living. Jani started to learn the country’s language, went to school and finished with the highest grades, in the year 1923, the well known school “George Lazaru” in the capital. That same year he travels to the USA called by his uncle. He arrived in Boston, a city with a large Albanian community which where even organized in a national organization called “Vatra”. Soon enough he enrolled in the Massachusetts Institute of Technology (MIT) in an Electric Engineer degree. During this time he was also very active in the community’s organization Vatra, and was entitled the leader of the Boston’s branch called Dielli (the Sun) and worked as an editor in the organization’s paper. He graduated in the year 1927 and started to work in the Westinghouse electric company. There is of photograph taken at that time with the leadership of the Vatra organization and at the center of it there is the well known writer Faik Konica. In the photo’s caption, Jani’s name is spelled John, as the Americans would spell it, and it remains as such later on as did the names of Gjon Kastrioti and Gjon Buzuku earlier.

1- Fiksimi i lëvizjeve të dy skermistëve

2 - Predha e topit të aeroplanit “ e ngrirë”në 1/1000000 e sekondës

104

Kjo vërehet në shkrimet e mëpasme të “Diellit” (vitet 1928, 29, 30), ku përshkruhen veprimtaritë e Vatrës. Vetë Mili, më vonë do shkruante se emri i tij (Gjon) shkruhet dhe lexohet kështu vetëm nga shqiptarët. Lidhjen shpirtërore të djalit të ri me Konicën, ndër të tjera, e shpërfaq edhe qëndrimi para aparatit në foton e cekur më sipër, ku rastësisht, rioshi është pranë tij, madje i ka vënë edhe dorën në sup, ndoshta si shënjë miqësie, si dhe dy letra (1932, 1933) që Mili ja dërgon një miku të tij në Shqipëri. Aty, ai përshkruan ngazëllimin e çiltër të dy takimeve me Konicën në Uashington, kur ky ishte ambasador i Mbretërisë Shqiptare në SHBA. Siç, shkruan Mili në albumin-monografi, të cituar më sipër, ishte Konica ai që dalloi tek djali shkëndia artisti dhe e nxiti t’i drejtohej kinematografisë e cila atë kohë kishte marrë hov. Gjoni, e pranoi menjeherë këshillën e mentorit të tij, filloi t’i shihte filmat disa herë, i përpunonte me mend skenarët dhe skenat e, ndërkohë nis edhe fotografimin si amator, pa hequr dorë nga ndriçimi artificial gjatë tij. Kështu, më 1931, kryen eksperimentet e para me nje llampë fotoflashi me fletë alumini. Tre vite më pas, 1934, hap në New York, ekspozitën e parë vetjake fotografike, por pa ndonjë sukses të dukshëm. Për Gjon Milin, patën rëndësi të madhe takimet me dy njerëz, i pari ishte Faik Konica, erudite i njohur shqiptar, i cili dalloi tek ai artistin dhe e nxiti vepronte më shumë në lëm të kulturës. Vendi i dytë i takon inxhinierit amerikan, Harold Edgerton (1903-1985), professor në MIT, i cili e shtyti të merrej më thellë me studimin e flashit elektronik. Në një session shkencor në MIT (1937), Edgerton paraqiti disa foto të realizuara me flashin elektronik që e kishte përmirësuar vet e, që fragmentarizonte shkrepjen kohëgjatë të aparatit. Kjo e mahniti inxhinierin e ri me origjinë shqiptare, i cili atë vit kishte marrë titullin “Profesor” për punimet për ndriçimin artificial gjatë fotografimit, ai largohet nga puna në “Westinghouse” dhe i përkushtohet plotësisht dhe përgjithmonë fotografimit.

105

This is also noted in the latter writings of the Dielli paper (year 1928, 1929 and 1930). Mili himself would state that his name Gjon is written and red like that only by Albanians. His spiritual connection between him and Konica is noted in a photo of them both where he is throwing his hand on Konica’s shoulder as a sign of friendship, and also there are two letters (1932 and 1933) where Mili writes to a friend of his in Albania. He describes the joy of two meetings with Konica in Washington, where the latter was the ambassador of the Albanian Royalty in the USA. As Mili states in his monographic album, it was Konica that noted the boy’s artistic nature and urged him to go towords cinematography which at that time was in bloom. Mili accepted his mentor’s advice, and he started to study the movies and at the same time he started to shoot amateur photographs by using artificial lights. In the year 1931 he first experimented with a photophlash shooting with alluminium foil. Three years later, in 1934 he presented his own works in a personal gallery in New York but without a great success. For Gjon Mili there were two important persons in his life. The first was Faik Konica, who saw in him the future artist. The second was the engineer Harold Edgerton (19031985), a professor at the MIT, who urged him to perfect the electric flash. During a scientific session at the MIT in 1937 Edgerton presented some shootings with a self modified flash light with long apertures which. This amused the young Albanian engineer, who at that time earned the title “Prof.” for artificial light studies in photography. He quit the job at Westinghouse and dedicated himself to photography his entire life.

“Kortezi e John Loengard”

Në vitin 1938, fillon të botojë foto nga sporti në revistën e re, por shumë vragëlënëse në botën e gazetarisë me emrin “LIFE”(numri i parë, nëntor 1936). Largohet nga Bostoni dhe vendoset në New York, ku më 1939, merr me qera një pjesë të një ndërtese të vjetër (në rrugën 23), që e përshtat për studio fotografike. Vazhdon bashkëpuniminme ing.Edgerton, i cili shprehet shumë i kenaqur nga Mili, sidomos nga vizioni i tij në përdorimin e flashit elektronik në fotografi, jo vetëm si ilustrues i shpikjes teknike, por edhe si gjuhë e re brenda artit të fotografisë. Në librin “The daily book of photography”, botuar disa muaj më parë në SHBA, në faqen 139, shkruhet ndër të tjera : “ Ndërkohë që Edgerton (Haroldshën.im), po e përdorte fotografinë stroboskopike për kërkime shkencore, Gjon Mili, kolegu i tij i MIT, e përdori në mënyrë krijuese për të regjistruar dhe treguar modelet e lëvizjes së atletëve, kërcimtarëve, muzikantëve dhe aktorëve”.

In 1938 he published sport photographs in the LIFE magazine. He leaves Boston and goes to New York where in 1939 he rents part of an old building in the 23rd street, which he adapted as a photographic studio. He continues to collaborate with Edgerton, who states that he is very pleased by Mili, especially by his vision of electric flash light in photography, not only as an illustrator of visual invention, but as a new language in the art of photography. In the book “The daily book of photography” printed some month earlier in the USA, in page 139 there is written: While Edgerton was using stroboscopic photography for scientific research, Gjon Mili, his MIT colleague, was using it in a creative way to demonstrate the movements of the athletes, dancers, musicians and actors. z

106

3 - Fiksimi i lëvizjeve të kërcimtarëve në disa të qindat e sekondës

Ndërkohë, foto të Milit, vijojnë të zejnë ballinat e “LIFE”, ku përveç sportit, përfshihen edhe tema të tjera si kërcimi e muzika e, emri i tij po bëhej familjar në mjediset e fotografisë dhe gazetarisë. Fotografinë, “Lindy Hop” me dy kërcimtarë të njohur, e realizoi më 1943, nga të parat me mënyrën e grafikimit (në fotot b/z), ku mënjanohen tonet e ndërmjetme dhe lihet vetëm e bardha e pastër dhe e zeza e plotë. Fotoja ka mjaft lëvizje, nga çasti në çast, shikuesi pret që kërcimtarët të vazhdojnë vallen e tyre në tokë. Dritat janë shpërndarë në mënyrë që t’i japin asaj ndriçim dinamik të goditur. “Lindy Hop”, përfaqëson shpesh simbolikisht krijimtarinë e Milit në botime të ndryshme në libra a shtyp. Po atë vit, Gjon Mili, fillon organizimin e të quajturave “Jammes Session”, në studjon e tij në “Rrugën 23”, takime artistësh e njerëzish të kulturës, si poetë, këngëtarë, kërcimtarë, instrumentistë të cilët shpalosnin aty pjesë të krijimtarisë së tyre e, gjatë tyre zhvilloheshin edhe diskutime estetizante me vlera aq sa fotografi njohur francez, Henri Cartier-Bresson, e quante “Athina e New Yorkut”. Ndër pjesëmarrësit, mund të përmendim figura të njohura muzikore të kohës si Duke Ellington, Billie Holiday, Lester Jung, Gene Krupa etj.

107

Meanwhile, Mili’s photographs keep occupying LIFE’s pages, where despite sports, there are other themes like dance and music, and he was making his name in the halls of photography and journalism. His photograph “Lindy Hop” with two known dancers, in the year 1943, he was one of the first to use the graphic technique, where middle tones are removed and only pure black and white remains. The photographs show movements, and the viewer expects the dancers to keep dancing in the ground. The lights are distributed so they give the shoot dynamic lightning. This photograph symbolically represents Mili’s works in prints and books. That same year Mili starts the so called “James Session” in his studio in the 23rd street. These were meeting of artists and people of culture, poets, singers, dancers, instrumentalists who showed there their creativity, held valuable esthetic discussions in such a way that the French photographer Henry Cartier-Bresson called it “New York’s Athens”. Among the participants we could name Duke Ellington, Billie Holiday, Lester Jung, Gene Krupa, etc.

Fotografitë e kësaj kohësie, me sportistë e kërcimtarë, tregojnë se Mili me fantazi e kish kuptuar mirë hapsirën e madhe që mund të krijonte flashi stroboskopik për krijime fotografike që më vonë me siguri do hynin në artin e “dhomës së errët”. Veçojmë fotografi të tilla si “Nudo duke zbritur shkallët”, “Balerina Nora Kaye”(Pas de buerre), “Edit Piaf”, ku shpikja teknike kagjetur nje gjuhë të pasur shprehëse fotografike origjinale. Në vitin 1944, Mili i kthehet përkohësisht dashurisë së vjetër platonike, kinemasë, por tashmë si krijues. Kështu, me guxim artisti e besim ne vetvehte, ai realizon një film të shkurtër (10 min.) mbi muzikë jazz me titullin “Jammin’s the blues”, që është vlerësuar nga kritika e vazhdon të shfaqet edhe kohëve të fundit në kinofestivalet ndërkombëtare të muzikës jazz. Në të, ndihet dora e sigurt dhe fantazia e begatë e fotografit, i cili edhe pse prej vetëm shtatë vitesh që merrej me “dhomën e errët”, krijoi një film, ku shumica e sekuencave përbëjnë foto mjaft të arrira. Për nivelin e filmit, ndikoi dhe dashuria e Milit per muzikën, madje ai vet luante në oboe. Gjithashtu, “Jammin the blues”, flet edhe për mungesën e paragjykimeve racore të autorit të tij, të gjithë actorët-muzikantë të filmit ishin me ngjyrë.Në vitin 1946, me “badge”-n e gazetarit të “LIFE”, Mili hap në Paris një ekspozitë vetjake fotografike, të cilën e përuroi me fjalë të ngrohtë filozofi Jean Paul Sartre. Gjatë qëndrimit në kryeqytetin francez, ai fotografon shumë, ndër të tjera, realzon një nga krijimet më të arrira me procesin e grafikimit (të cilin edhe nëse nuk e kish shpikur vet, ai e përdorte si askush), foton “Edit Piaf duke kënduar”. Edhe kjo foto, shihet shpesh në botime fotografike për tëkonkretizuar procesin e grafikimit.Rëndësi në krijimtarinë e Milit, ishte dhe takimi më 1949, me piktorin e njohur Pablo Pikaso, të cilin e fotografoi me dhjetra herë, me ngjyra e b/z, “duke vizatuat me dritë“ në poçerinë dhe studjon e tij. Në mes tyre është edhe ajo e botuar shpesh në libra e revista “Pikaso duke vizatuar me dritë“(b/z). Me shkrepjet për Pikaso-n gjatë viteve (1949-1970), të miqësisë sëtyre, Mili, botoi, më 1970, librin “Picasso’s third dimension”, ku paraqet edhe foto të krijimeveskulpturore e garfike të piktorit të shquar.

The photographs of that time, with athletes and dancers, show that Mili, with his fantasy, understood the great opportunities that stroboscopic flash could create in the photo shoots and those were latter adopted in the dark rooms. We must denote photographs like “Nude walking down the stairs”, “Nora Kaye dancer”, “Edit Piaf”, where the technical invention has found e vast expression language in original photographs. In 1944 Mili returns to his old platonic love, cinematography, but now he did as e creator. With artistic courage and self-esteem he created a short movie of 10 minutes about the jazz music entitled “Jammin’ the blues”. The movie has been rewarded by the critics and still is being showed in jazz festivals nowadays. In that movie you can feel the security and the affluent fantasy of the photographer, who even though he worked with photography for only 7 years, he created a film where most of the scenes show highly professional shots. The success of the film was also thanks to Mili’s passion for the music, even Mili himself was playing the oboe. Also the movie shows the absence of racial discrimination of the author where all the actors/players in the movie are Afro-Americans. In the year 1946, with its badge of LIFE’s photographer, Mili opened in Paris its own exposition of photographs which started with the warm words of the philosopher Jean Paul Sartre. During his stay in Paris he took many photographs, including one of his best graphic shots, “Edith Piaf singing”. This photo is often seen in publishing to illustrate this process that even though Mili didn’t invent, he knew how to use it. Also, a great importance to Mili’s creativity was his meeting in 1949 with the painter Pablo Picasso, whom he photographed many times in color, black and white, “painting with light” in his studio. Among them there is the well known “Picasso painting with light” in black and white. With the shootings with Pablo Picasso during the years 1949 – 1970, Mili dedicated to their friendship a publishing titled “Picasso’s third dimension”, where there are also graphical representations of the painter’s works.

108

4 - Bukuria e lëvizjes

5 - “Borgjezët e Kalesë” Roden

109

Kështu, prej viti 1949 e, deri më 1970, vit kur u nda nga jeta piktori, vazhdoi miqësia e tij me Milin, edhe me letërkëmbim të rregullt. Fatëkeqësisht letrat e piktorit dërguar fotografit u dogjën më 1966, kur u shkrumbua studjoja e “Rrugës 23”. Ndërkohë, fotografi me origjinë shqiptare, udhëton nëpër botë, duke realizuar foto që e tejkalojnë dukshëm statusin e një shkrepje rutinë. Shënojmë se për dy vite ( 1949-51), ka pasur si nxënës, fotografin më vonë shumë të njohur, Dennis Stock (1924-2010), i cili e vlerëson mjaft ndihmesën e Milit, sa në faqen e dytë të librit të tij autobiografik, “Made in Usa”, e rendit të parin ndër katër fotografë që ai ndjen për detyrë t’i falenderoj, kur edhe tre të tjerët ishin shumë të njohur, W.Eugene Smith, Ernst Haas, Henri Carier Bresson. Si “mësues”, Milin e përmend edhe fotografja franceze Martine Franck (e shoqja e Bresson), që ka punuar si ndihmëse e tij në Romë (MagnumThames&Hudson-New York, 2009, faqe 159). Në një anketë të revistës amerikane, “Popular Photography” më 1959, për fotografët më të mirë të kohës në botë, ndër fituesit u rendit dhe Mili, krahas Cartier-Bresson, Alfred Eisenstaed, Juosuf Karsh, Richard Avedon, Anselm Adams. Për anketën votuan 243 kritkë arti, fotografë, botues, kuratorë, mësues etj. Objektivin e aparatit të Milit, e kanë kaluar figura bashkëkëhore me peshë në fusha të ndryshme. Kështu, përmendim politikanët Truman dhe Molotov, kompozitorë e muzikantë si Stravinski, Isaac Stern, Pablo Casals, dramaturgë si Sean O’Casey e Jonesco, piktorët Braque dhe Matisse, regjisor si Hitchkock, këngëtaret Edit Piaf, Billie Holiday e Juliette Graco etj.

Their friendship continued from 1949 till the year 1970, also by regular correspondence, when the painter died. Unfortunately the letters sent to Mili by the painter burned in the year 1966 together with his studio at the 23rd street. Meanwhile the photographer traveled the world taking shots that overcome sporadic shootings. We must note that for two years, 19491951 he teaches to the known photographer Dennis Stock (1924-2010), who values Mili’s help at the point that in the second page of his autobiographic book “Made in USA”, he listed Mili first out of four photographers he feels he should thank. The other three were W.Eugene Smith, Ernst Haas, and Henri Carier Bresson. Mili is also refered as a teacher by the French photographer Martine Franck (Bresson’s wife), who worked as his adjutant in Rome (Magnum-Thames & Hudson, New York, 2009, page 159). In a poll held by the American magazine “Popular Photography” in 1959, Mili was listed as one of the best photographers in the world, together with CartierBresson, Alfred Eisenstaed, Juosuf Karsh, Richard Avedon, and Anselm Adams. The poll was voted by 243 art critics, photographers, publishers, curators, teachers, etc. Mili photographed many historical figures such as Truman, Molotov, composers and musicians like Stravinsky, Isaac Stem, Pablo Casals, dramaturges like Sean O’Casey and Jonesco, the painters Braque and Matisse, directors like Hitchcock, singers like Edith Piaf, Billie Holiday, Juliette Greco, etc.

110

Ja vlen të përmendim faktin se në vitet ’30, Mili ka shkruar 2-3 novela me temë mërgimin, ato dallohen për gjuhë shqipe të pasur dhe të pastër dhe u botuan në disa gazeta shqip në vende të ndryshme. Aftësitë e Milit në letërsi duken edhe në albumin-monografi të botuarmë 1980, ku faktet jetësore i shoqëron me shumë figura letrare, madje njëkohësisht dhe me këndvështrimin e tij filozofik për jetën. Në vitin 1971, Gjon Mili, vizitoi Francën, ku me punime të Edward Weston (pranë të cilit në vitet ’40, kishte qënë ndihmës), dhe të tijat, do përurohej edicioni i parë i Festivalit Fotografik të Arlës, nderim i veçantë që u bëhej të dyve. Mili me këtë rast kërkoi vizë nga përfaqësia diplomatike shqiptare në Paris për të shikuar vendlindjen, gjë që ju mohua pas një zvarritje lodhëse. Me këtë veprim diktatura mendoi se e mohoi dhe çbirësoi përjetësisht Milin. Koha nuk e miratoi këtë vendim, pas rrëzimit ë komunizmit, ai u kthye si një bir i kombit i cili me emrin e tij, i bënte nder botës shqiptare jashtë vendit. Më, 1991, u krijua në Tiranë Shoqata e Fotgrafëve Shqiptarë “Gjon Mili” e, një vit më pas, 1992, u nderua nga shteti shqiptar. Kështu, Presidenti i Republikës, Sali Berisha, i akordoi Gjon Milit (pas vdekjes), titullin e lartë, “Artist i Popullit”, vlerësimi më i madh për artistët shqiptarë. Në Shqipëri nisën të botohenshkrime studimore kushtuar fotografive të tij. Gjithashtu, në Republikën e Kosovës, organizohetçdo vit konkursi ndërkombëtar i fotografisë “Çmimi Gjon Mili”, me pjesëmarrje të gjerë dhenivel të mirë estetik. Më 1994, Shoqata e Grafistëve të New York-ut, hapi një ekspozitë fotografike me punimetë Gjon Milit, me rastin e 90-vjetorit të lindjes, e cila pati mjaft sukses. Ekspozita e parë me krijimtarinë e Milit (kryesisht fotot e albumit-monografi) në Shqipëri është hapur më 2005 në GKA të Tiranës me kurator fotografin Roland Tasho. Ajo u ndoq me interes të madh nga artëdashësi sepse ishte prekja e parë e Milit më tokën e të parëve të tij. Shënojmë se, fondi më i madh krijimtarisë së Milit ndodhet në MoMA të New York-ut.

111

6 - Lëvizja e një balerine të para nga objektivi i str

roboskopit vetëm me një shkrepje

It is also worth to note the fact that in the years 1930 Mili wrote 2 or 3 novels inspired by the emigration. They were written in pure and rich Albanian language and were published by many Albanian newspapers in the world. His writing skills are also visible in his monographic album published in 1980 where social facts are described with literary figures, and sometimes with his philosophic view of life. In the year 1971 visited France, where he opened the first Photography Festival of Arles with the works of Edward Weston (to whom he worked as an adjutant in the ‘40) and with the works of Mili himself, which was a special honor to both of them. There he asked for a permit to visit his homeland to the Albanian embassy in Paris which was denied after an extenuating process. With this action the dictatorship thought they got rid of Mili’s existence, but time didn’t approve this. After the fall of communism he returned as a child of this land who honored his country throughout the world. In 1991 was founded the Albanian Society of Photography “Gjon Mili” and a year later, in 1992, he was honored by the Albanian government. He was decorated by the president with the highest artistic medal. Publishings were being made about his works. Also, in Kosovo, there is an annual competition named after Gjon Mili with large participation and high artistic value. In 1994, in New York, the society of Graphics opened an exposition with Mili’s works to celebrate his 90th birthday which had great success. The first exposition of his works in Tirana was opened in 2005 by the photographer Roland Tasho. It had a great value as it was the first impact with Mili’s work with his homeland. Mili’s largest archive of works is found at the MoMA in New York.

112

Although, the life and work of Gjon Mili, a great Albanian-american photographer, deserve e better acknowledgment by the Albanian World, thus exalting our nation’s name.

“Kortezi e John Loengard”

Gjithsesi, puna dhe jeta e Gjon Milit, këtij fotografi të shquar shqiptaro-amerikan, meritojnë një njohje dhe vlerësim edhe më të madh nga Bota Shqiptare, duke lartësuar kësisoj edhe emrin e kombit tonë.

Shënim : Fotografitë me numër nga 1 deri 6 janë marrë nga revista “Shkenca dhe Jeta” 2/1988 Arkiva personale e Z. Arben Bandilli Note: Pictures with number s from 1 to 6 are taken from “Science and Life” magazine 2/1988 Personal Archive of Mr. Arben Bandilli

113

Gusht / August

Best photo of the Month

Fotografia më e mirë e muajit

Elisa Bërdica 114

EKSPOZITA

PIKA

Contrast

Kontrast

116

Contrast

Kontrast

117

118

Contrast

Kontrast

119

120

Contrast

Kontrast

121

122

Contrast

Kontrast

123

Contrast

Kontrast

125

126

Contrast

Kontrast

127

128

Contrast

Kontrast

129

130

Contrast

Kontrast

131

132

Contrast

Kontrast

133

134

Contrast

Kontrast

135

136

Contrast

Kontrast

137

138

Contrast

Kontrast

139

140

Contrast

Kontrast

141

142

Contrast

Kontrast

143

144

Contrast

Kontrast

145

146

Contrast

Kontrast

147

148

Contrast

Kontrast

149

150

Prizren: Cultural Heritage