Lauwersland Magazine 2015 by Seal Productions

ZUIVER GENIETEN VAN NOORD-NEDERL AND

2015

met extra Waddenland bijlage!

● ● ● ●

Groninger Hogeland Noordelijke Friese Wouden Terpen & Wierden Waddenzee & Lauwersmeer

Het complete magazine voor avontuur, cultuur én natuur in het hele Lauwersland!

Beleef de vele kanten van NoordwestGroningen en word er wijzer van! Geniet van een heerlijke afternoon-tea in de Theefabriek in Houwerzijl, Nederlands enige theemuseum met een theeschenkerij en winkel; wandel door de straten van een dorp van 1900 in het Openluchtmuseum Het Hoogeland te Warffum. Vergeet de jachtige maatschappij en snuif de geur van vis, teer, hout en diesel op in het Visserijmuseum Zoutkamp. Dwaal door de parkachtige tuin, weelderige bloemenweiden en geniet op het terras bij de vijver in Domies Toen, de botanische tuin te Pieterburen. Prikkel de zintuigen in de Doezoo te Leens, waar je insecten en andere dieren kunt horen, zien, voelen, ruiken en soms zelfs insecten kunt proeven! Aanschouw de vroegste geschiedenis van het wierdenlandschap in Museum Wierdenland te Ezinge of ontdek het verhaal van borgbewoners, boeren en landarbeiders in het Groningen van de 19e eeuw op Landgoed Verhildersum bij Leens. Kortom, beleef een verrassende en afwisselende vakantie in een van de mooiste stukjes van de Nederland. Bezoek de verschillende attracties, stempel uw korting en maak met een volle kaart kans op een mooi weekendje weg op het Hogeland! Zie www.hogeland.info en de websites van de deelnemende instellingen voor meer info en de voorwaarden.

Visserijmuseum Zoutkamp Reitdiepskade 11 9974 PJ Zoutkamp Tel. 0595 - 40 19 57 info@visserijmuseum.com www.visserijmuseum.nl

De Theefabriek Houwerzijl Hoofdstraat 15-25 9973 PD Houwerzijl Tel. 0595 - 57 20 53 info@theefabriek.nl www.theefabriek.nl

Domies Toen Pieterburen Hoofdstraat 76 9968 AG Pieterburen Tel. 0595 - 52 86 36 info@domiestoen.nl www.domiestoen.nl

Openingstijden: April t.e.m. oktober: ma - vrij, 10 - 17 uur; za, 10 - 16 uur; zo, 13 - 17 uur; Juli en augustus ma - zo, 10 - 17 uur

Openingstijden: April t.e.m. oktober: di - zo, 10 - 17 uur November t.e.m. maart (m.u.v. december) za - zo, 10 - 17 uur

Openingstijden: Tuin: het hele jaar toegankelijk Theeschenkerij: Maart: zo, 13 - 17 uur April t.e.m. oktober: di - zo, 10.30 - 17.00 uur

Openluchtmuseum Het Hoogeland Schoolstraat 4 9989 AG Warffum Tel. 0595 - 42 22 33 admin@hethoogeland.com www.hethoogeland.com

Doezoo Leens Wierde 17 9965 TA Leens Tel. 0595 - 57 26 59 info@doezoo.nl www.doezoo.nl

Openingstijden: April t.e.m. oktober: di - za, 10 - 17 uur; zo, 13 - 17 uur

Openingstijden: Tijdens (basis)schoolvakanties: ma t.e.m. zat, 10 - 17 uur; Buiten (basis)schoolvakanties, mei t.e.m. december: ma t.e.m. zat 10 - 17 uur; buiten (basis)schoolvakanties januari t.e.m. april: wo t.e.m. zat, 10 - 17 uur

Landgoed Verhildersum Wierde 40 9965 TB Leens Tel. 0595 - 57 14 30 info@verhildersum.nl www.verhildersum.nl

Openingstijden: April t.e.m. oktober: di - zo, 10.30 - 17.00 uur (Museumboerderij en hoeske, 13 - 17 uur)

Museum Wierdenland Ezinge Van Swinderenweg 10 9891 AD Ezinge Tel. 0594 - 62 15 24 info@wierdenland.nl www.wierdenland.nl

Openingstijden: Di - vrij, 10 - 17 uur Za - zo (+ feestdagen), 13 - 17 uur

De kunst van het weglaten Een goed voorwoord is kort en bondig. Er staat precies genoeg in om uw interesse te wekken en nieuwsgierig te maken naar de inhoud van dit magazine. Ons kleine, maar enthousiaste redactieteam heeft weer met plezier aan deze 21-ste editie van het Lauwersland Magazine gewerkt. En n贸g zitten we boordevol idee毛n. Eigenlijk zouden we elke maand wel een magazine kunnen uitbrengen, want zoveel valt er in ons Lauwersland wel te ontdekken. Die verscheidenheid willen we u natuurlijk graag laten zien 茅n ervaren. Gelukkig kunnen we 'hier' de verleiding om alles n贸g mooier, groter en luxer te doen met gemak weerstaan. Intussen blijven wij gewoon - met de spreekwoordelijke noordelijke nuchterheid - werken aan een aantrekkelijk en gevarieerd Lauwersland Magazine. Vandaar dat u in dit nummer niet alleen artikelen kunt lezen over kunstroutes, maar ook over Konikpaarden. Over Engelsmanplaat en over eendenkooien. Over de schoonheid van een maansverduistering tijdens de komende 'Nacht van Electra' in het Lauwersmeer. Over het nieuwe leven in het Lauwersland, gezien door de lens van onze fotograaf. Nieuw en inspirerend is ook de '100% Waddenland' bijlage op de pagina's 47 t/m 50. Kortom: er is veel te vertellen over en te laten zien van het Lauwersland. De mogelijkheden zijn letterlijk grenzeloos. Met als kloppend hart het Nationaal Park Lauwersmeer, omringd door een eeuwenoud Fries-Gronings landschap en in het noorden begrensd door de schoonheid van de Waddenzee. We hopen u hiervan met de inhoud van dit Lauwersland Magazine 2015 te overtuigen. Sla deze pagina dus maar snel om en laat u verrassen!

GR AUWE GANS ME T JONGEN

E ZUMA ZIJL

Gerard Bakker, uitgever

LAUWERSLAND MAGAZINE

Markant Friesland Route

28 Highlights: www.markantfrieslandroute.nl

Langs de schatkamers van Noord Oost Friesland

Entlang der Schatzkammern von Nordostfriesland

Kennismaking met werelderfgoed Waddenzee en Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden

Entdeckungstour zum Weltkulturerbe Wattenmeer und der Nationallandschaft Noardlike Fryske Wâlden

Visit the treasures of Boating & Cycling North Eastern N O O Friesland R D Z E E

Le long des trésors de la Frise du Nord-est ikoog

n ierm Schde An introduction to the Wadden Sea World Découverte laonmer Wadden, classée Heritage Site and the Noardlike Fryske au patrimoine mondial et le site protégé des eland Wâlden area of Am outstanding natural beauty Noardlike Fryske Wâlden

Moddergat

Lauw

g d H e ri ta o W o rl (U n e sc

Raard

Hegebeintum

Marrum

Anjum

Blije

eer

Dokkum Damwâld

De Westereen Feanwâlden Noardburgum

Buitenpost

Twijzel

Burgum

Leeuwarden

Harkema

Surhuisterveen

Veenklooster

28 musea in Noordoost Fryslân www.markantfriesland.nl

Kollum

Burdaard

Houtigehage

Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO). Europa investeert in zijn platteland.

Earnewâld

Drachten Grou

d Sneek

Oosterwolde

Joure

Heerenveen

Waterhozen op het Wad

DIRK SLOOT

De stranden langs de Noordzee, op Schiermonnikoog en Ameland, zijn donderdagochtend 26 juni 2014 uit voorzorg ontruimd, nadat meerdere waterhozen waren langsgetrokken. Er waren waterhozen bij van enkele honderden meters hoog. Garnalenvisser Dirk Sloot van de ZK 17 maakte er deze foto van. Waterhozen kunnen ontstaan in een onstabiele atmosfeer met grote temperatuurverschillen tussen de lucht bij het oppervlak en op grote hoogte. Bovendien moet er weinig wind staan en moet er weinig verschil zijn in wind tussen de lucht nabij het water en hoger in de atmosfeer. Voorwaarde is ook dat de lucht voldoende vochtig is zodat de wolkenbasis niet hoog ligt. Aan die voorwaarden voldeed de atmosfeer in het noorden van Nederland in de vroege ochtend van 26 juni 2014, zodat zich een aantal flinke waterhozen konden ontwikkelen. De meeste waterhozen vormen zich gewoonlijk in de tweede helft van de zomer wanneer het zeewater sterk is opgewarmd en boven de warme zee gemakkelijk buien kunnen ontstaan. Na de zeer zachte winter was de temperatuur van het zeewater al relatief hoog voor de tijd van het jaar. Waterhozen zijn kleine trechtervormige slurfjes veroorzaakt door snel draaidende luchtbewegingen die soms onder de wolken zichtbaar zijn boven de Noordzee, de Waddenzee, het IJsselmeer of de Friese meren. Als zo'n slurf het wateroppervlak raakt en water opzuigt wordt dat een waterhoos genoemd. Een waterhoos verliest zijn kracht zodra die boven land komt. Alleen in zeldzame gevallen behoudt de waterhoos voldoende kracht langs de kust om ongelukken te veroorzaken en schade aan te richten. Waterhozen komen zeer plaatselijk voor en houden meestal maar kort stand.

LAUWERSLAND MAGAZINE

Meer in het

d n a l s r e w u La

Ten noorden van de lijn LeeuwardenGroningen vindt u het Lauwersland: één van de mooiste en ongerepte gebieden van Nederland. Wadden, Wierden en Wouden vormen samen met het ruim 46 jaar jonge Lauwersmeer een perfecte omgeving voor een ontspannen of juist actief verblijf. Hier vindt u adembenemende luchten, schilderachtige dorpjes als Moddergat, Zoutkamp of Niehove én natuurlijk de Elfstedenstad Dokkum. Maar het Lauwersland is meer dan alleen mooi. Stap op de fiets en ontdek via diverse recente fietsroutes de eeuwenoude zandgronden en het klei- of kwelderlandschap. Een zilte zeewind voert de frisse geur van het wad over het Lauwersland. Vanaf de zeedijk die het Lauwersland beschermt is het uitzicht aak stil makend. Prachtige wolken spiegelen zich aan het wad. Steltlopers zoeken bij eb wadend hun voedsel op de slikken. Hazen steken hun kopje boven de begroeiing van de kwelders. Vogels vinden er massaal een veilige rusten broedplaats. Binnendijks liggen naast de kleine bescheiden dorpjes, grote statige boerderijen en -heel bijzonder- Middag en Humsterland, twee voormalige Waddeneilanden. Kilometers oude dijken slingeren door het Lauwersland. Samen met de terpen en wierden vormen zij de oude getuigen van de eeuwige strijd tegen het water. Eeuwenlang had de zee in Friesland en Groningen vrij spel. Stormen zweepten het water op en bedreigden voortduren de inwoners van het gebied. Terpen en wierden boden bescherming tegen het hoge water. Vaak bleek het niet afdoende en hele dorpen en buurtschappen verdwenen in de golven. In het Lauwersland is de strijd tegen de zee nog altijd op veel plaatsen tastbaar aanwezig. In de Friese Wouden vindt u niet de verre einder van de kuststrook, maar de knusse beslotenheid van met houtwallen omgeven percelen. Van oudsher zwoegden hier kleine keuterboertjes voor hun brood. Het door hen vormgegeven landschap is ons nu een lust voor het oog. Smalle weggetjes en slingerende paadjes voeren wandelaars en fietsers door het hart van dit groene land met zijn kleine riviertjes, dobben en pingo's . Maar de Wouden biedt meer voor de echte levensgenieters. Neem bijvoorbeeld het schitterende landgoed 'Fogelsanghstate' in het kleine brinkdorp Veenklooster. Even verderop ligt Kollum, weer een andere parel van de streek dat zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld tot een echt watersportdorp. Niet voor niets vormen de 'Noardelike Fryske Wâlden' één van de twintig Nationale landschappen.

LAUWERSLAND MAGAZINE

Restaurant ijssalon de Boeter

Volg ons op: www.demarne.nl

Zoutkamp, tel. (0595) 438 992 www.deboeter.nl

Fish & chips:

€ 10,-

De Kleine Plantage Handerweg 1, Eenrum www.dekleineplantage.nl

DE KLEINE PLANTAGE

vaste planten éénjarige en niet winterharde planten grassen varens clematissen rozen Handerweg 1 9967 TC Eenrum open van maart tot half oktober wo-za van 9.00-17.00 uur www.dekleineplantage.nl

Lauwersland 2014.indd 1

De Kleine Plantage

Open: wo-za van 10.00 - 17.00 van half maart tot half oktober

Jaarprogramma 2015 7,8 maart........................................ Helleborusdagen 4,5 april .......................................... Rozendagen 2,3 mei ........................................... Bollendagen 30,31 mei ....................................... Groentendagen 4,5 juli ............................................ Hostadagen 1,2 augustus .................................. Dahliadagen 5,6 september ................................ Liefhebbersdagen

22-1-2014 14:47:16

www.camping-lauwerszee.nl www.groepen-lauwerszee.nl

Het adres voor scherp geprijsde kwaliteitsbrandstoffen (ook LPG) en een ruime keuze aan shopartikelen

www.tankstationwehe.nl Provincialeweg 1 - Wehe den Hoorn

Het grootste openluchtmuseum van Noord-Nederland WARFFUM 0595 42 22 33

www.hethoogeland.com

L N91

BM117

M A R I T I E M S C H I L D E R ( 19 5 5 -2 0 0 0) E X P O S E E R T I N V I S S E R I J M U S E U M Z O U T K A M P

In het Visserijmuseum aan de Reitdiepskade in Zoutkamp is van 1 april tot en met 31 oktober de expositie 'Met de zee verbonden' te zien. De expositie bestaat uit diverse werken van maritiem schilder Peter Sterkenburg (1955-2000). Hij heeft schilderijen van Zoutkamp en een gedeelte van haar vloot gemaakt. De schilderijen die in het Visserijmuseum te bezichtigen zijn, komen uit de collectie van Matthijs van der Ploeg. Peter Sterkenburg, afkomstig uit Harlingen, is zonder twijfel één van de voornaamste Nederlandse maritieme schilders van de twintigste eeuw. De waardering die zijn werk met name in de laatste tien jaar van zijn leven oogstte, deed hem goed, maar door zijn bescheiden karakter bleef hij eigenlijk liever op de achtergrond. Hij had niet zo’n behoefte aan publiciteit. Alles wat hij toen maakte, werd toch binnen de kortst mogelijke tijd verkocht. Zo valt het te verklaren dat zijn werk in Nederland alleen in kleine kring bekend is. Het Visserijmuseum verwacht dat deze expositie daar verandering in zal brengen en dat zijn prachtige schilderijen spoedig bij een groter publiek de

Z OU T K A M P VA NA F Z E E GE Z I E N

g r u b n e k r e t S Peter van genoegen voor de gelukkige bezitters. In de 26 jaar dat Peter Sterkenburg als beroepsschilder werkzaam is geweest, wist hij zich een techniek eigen te maken die uniek en duidelijk herkenbaar is. Matthijs van der Ploeg kwam in contact met de schilder en merkte dat deze zijn wensen kon vertalen in een schilderij. Uit het contact groeide een samenwerking die leidde tot de vervaardiging van een aantal grote olieverfschilderijen. Vissersschepen werden op zee, tijdens de visvangst of droog gevallen op het wad vereeuwigd. Ook bijzonder zijn de havengezichten van het oude vissersdorp Zoutkamp.

waardering zullen krijgen die ze al vele jaren verdienen. De Friese kunstenaar was in de laatste jaren van zijn leven zo succesvol dat zijn schilderijen al verkocht waren voordat hij ze klaar had. Op een lijstje aan zijn kastdeur stonden de vele speciale opdrachten die hij ooit nog eens had moeten maken. Zijn werken zijn over de hele wereld verspreid en vormen een bron

Z K 3 5 ' Z E E S T E R'

L N17 5

S C H E L PE NZ U IGE R 'M AJA'

Over het werk van de kunstschilder: "Alsof de golven leefden, de wolken bewogen en de wind de zeilen bolde..."

LAUWERSLAND MAGAZINE

E D I T D EG O O I J E R

‘ I J Z E R E N K L A D B L O K PA P I E R ’ VA N W I A N D A K E I Z E R

‘ K E R A M I E K ’ VA N S I B R I C H V E E N L A N D ‘A R M B A N D M E T Z I LV E R E N S C H A K E L S ’ VA N M A R J A N N E S O R G D R A G E R

A LY VA N D E R WA L

‘ O R G A N I S C H E V E R W O N D E R I N G ’ VA N AU K R U S S C H E N

‘ V O G E L S P O R E N ’ VA N E VA K I P P ( PA P I E R M I X E D M E D I A )

10 LAUWERSLAND MAGAZINE

‘ WAC H T E R S ’ VA N J O L A N D A M E E S T E R S

ROUTE 99

Kunst boven Groningen De Atelierroute Route99 (van kunstenaars die op het platteland ten noordwesten van Groningen, wonen en werken, bestaat inmiddels negen jaar. Oprichter was indertijd Hans Sas, bekend als fotograaf te Warfhuizen. De route is inmiddels een begrip. Bezoekers vanuit het gehele land hebben door de jaren heen de kunstenaars weten te vinden. De kunstenaars openen op de laatste zondag van de maand hun atelier, zonder dat de bezoeker een afspraak hoeft te maken. Ze vertellen over hun inspiratie, hun materialen, ze laten zien hoe ze werken én wat uiteindelijk het resultaat is. Jaarlijks is er een kleine wisseling van het aantal kunstenaars om de route aantrekkelijk en spannend te houden. Eens per jaar, in april, verschijnt er bovendien een nieuwe folder met alle gegevens van de deelnemende kunstenaars. Deze open atelierdagen worden goed bezocht en de bezoeker is altijd weer onder de indruk van het proces, het ontstaan en de werkwijze om een kunstwerk te maken. Naast de atelierroute exposeren de deelnemende kunstenaars jaarlijks gezamenlijk om zo hun nieuwe werk te presenteren. De groep heeft onlangs een half jaar geëxposeerd in het Wierdenmuseum in Ezinge. In september 2015 zal het collectief in Aduard in het Rechthuis exposeren. De tien kunstenaars hebben allen gemeen dat ze het Groninger platteland om zich heen gebruiken voor hun eigen inspiratie. In de beelden, de foto’s, de sieraden, de schilderijen is de betrokkenheid met dit Hogeland zeer herkenbaar. Actuele informatie vindt u op de website www.route99.nl De deelnemende kunstenaars zijn: HANS SAS, fotograaf. www.hanssasfotografie.nl Hans is gefascineerd door de Noordelijke landschappen en de waddenkust. Hij is altijd te vinden op het wad om de wisselingen van water, kleur, vergezichten vast te leggen. Er zijn diverse boeken uitgegeven van zijn fotografie. WIANDA KEIJZER, beeldend kunstenaar. www.wiandakeizer.nl Wianda maakt ruimtelijk werk in de vorm van beelden en installaties. Ze is altijd op zoek naar de schoonheid, naar ruimte en eenvoud. In het buitenwerk maakt ze als reactie op de ruimte installaties, maar ook beelden voor in de tuin. Haar binnenwerk is subtieler met aandacht voor materie en huid. Ze werkt o.a. met cortenstaal, ijzer, beton, papier, paraffine, lood en touw. EDIT DE GOOIJER, keramiste. www.editdegooijer.nl In haar werk is het land duidelijk te zien, in al zijn facetten. Edit is gefascineerd door de cyclische processen in de natuur en de sporen die daarbij zijn nagelaten. De breuken in haar

werk geven het object een bijzondere aardse oppervlaktestructuur. Het is alsof je naar het oeroude land kijkt, in al zijn onderdelen. SIBRICH VEENLAND, keramiste. www.sibrichveenland.nl Haar atelier staat tegen de boerderij aan waar ze woont. Vanuit haar werkplek bevindt ze zich midden op Het Hogeland, ze voelt zich onderdeel van het landschap om zich heen. Daaruit krijgt ze haar inspiratie. Haar kleine en grote beelden hebben de kleuren van het land, de lucht en je hoort er letterlijk de wind doorheen gaan. ALY VAN DER WAL, schilder en graficus. www. alyvanderwal.nl . Aly kijkt met verwondering en respect naar de natuur: de ongereptheid van het wad, de wisselwerking tussen land , water en lucht en ze vindt met name het licht een grote tovenaar. Het landschap wordt niet door haar ingekaderd , de voorstelling loopt door. Haar kleurgebruik is bijzonder, ze schildert met zelfgemaakte eitempera.

STEPHAN BEALE, beeldhouwer en meubelmaker www.stephenbeale.nl Stephan is een natuurmens. Alles wat de aarde biedt gebruikt hij in zijn werk. Zijn beelden zijn groot en opvallend. Hij werkt met hout, hij werkt in brons, in klei, in steen. Het zijn abstracte maar ook organische werken. EVA KIPP, multimedia www.evakippart.nl Eva is beeldend kunstenaar. Zij maakt installaties, kunstenaarsboeken, foto’s, schilderijen en objecten. Zij vangt de werkelijkheid en zet die om in haar wereld. Ze gebruikt allerlei materialen uit de natuur en creëert een nieuwe natuur. Ze schept papier van allerlei materialen zoals ganzenpoep voor haar installaties. MARJANNE SORGDRAGER, edelsmid www. zilver-is-spreken.nl De glans van zilver is niet eeuwig maar verandert, kent schaduw. Zilver weerspiegelt zich in de wereld om haar heen: in de voren in de klei, in water, de ruwe aarde. Haar vormen zijn vaak organisch van vorm. Ze giet , buigt, trekt en hamert zilverplaat tot unieke sieraden en gebruikt daarbij waar nodig natuurlijke materialen. JOLANDA MEESTERS, beeldend kunstenaar. www.jolandameesters.nl. Haar fascinatie is een betoverende wereld. Naar macrofoto’s van objecten maakt zij olieverfschilderijen. Haar beelden zijn mysterieus en harmonieus. Daarnaast maakt zij o.a. mozaïeken en keramiek. AUK RUSSCHEN, ruimtelijk werk. www.aukrusschen.nl. Gefascineerd door de cycli van de natuur transformeert ze rauwe materialen zoals huiden en wol, in vruchtbare vormen. Deze tactiele sculpturen worden letterlijk onder haar handen geboren. Betiteld als organische verwondering.

KUNST BOVEN GRONINGEN

atelier route

99 Elke laatste van de maand van 12.00 - 17.00 uur.

www.route99.nl

LAUWERSLAND MAGAZINE

Wadden, n e d u o w n e n e d r e i w en veel meer... In ons overvolle land met asfalt en files vormt het Lauwersland een verademing. In een oase van rust en ruimte liggen hier lieflijke buurtschappen en dorpjes in het groen. Groepen kauwtjes zwermen er luidruchtig rond kleine kerktorens en boven de rode pannendaken van huizen. De sfeer is hier gemoedelijk, mensen lijken er minder haast te hebben. Voor dikdoenerij is hier geen plaats. Dit is het Lauwersland; dit is Friesland, maar dit is ook Groningen. Wie er voor het eerst komt, verbaast zich over zoveel schoonheid. Wie er eerder was komt graag terug naar het land van wadden, wierden, wouden en meer. Lauwersland, Lauwersoog en Lauwersmeer, ze ontlenen allen hun naam aan de Lauwers, een kleine rivier die in het Friese Surhuisterveen als beek ontspringt. Wie de stroom van het water naar het Noorden volgt, maakt kennis met het gevarieerde landschap van Lauwersland. In het zuiden liggen de wouden, even noordelijker ligt het wierden- en terpenlandschap dat grenst aan de wadden. In het hart van Lauwersland ligt Nationaal Park Lauwersmeer.

12 LAUWERSLAND MAGAZINE

Wierden De bewoners van Lauwersland kennen de kracht van de zee. Eeuwenlang stuwden stormen het zeewater diep landinwaarts. Daar sloeg het schuimend tegen de met mensenhanden opgeworpen terpen en dijken. Be-

Wouden

dreigde het dorpen en boerderijen. Het Lauwersland is gevormd door de strijd tegen het water. Plaats- en straatnamen spreken hier boekdelen; Munnekezijl, Alddjip, Wâlddyk, Kolkreed. Voor ons - de hedendaagse bezoeker - zijn de terpen en wierden, dijken en zijlen een lust voor het oog. Fotogeniek, soms teer, soms robuust, architectonische knap, maar emotioneel nauwelijks meer verbonden aan de vroegere bewoners die hier met het water op leven en dood streden. Om zich tegen de zee te beschermen wierpen bewoners al 600 jaar voor het begin van onze jaartelling hun vluchtheuvels, de wierden op. Pas zo’n vijftien eeuwen later volgden de eerste dijken. In de loop der jaren zijn honderden terpen afgegraven vanwege hun vruchtbare grond. Gelukkig bleef veel moois ook bewaard. Het Groningse Ezinge bijvoorbeeld, of het Friese Hogebeintum. Veel wierden dragen een romaans kerkje. De kleine godshuizen staan er nog bij als vele honderden jaren geleden. Wandel- en fietsroutes rijgen de verschillende terpdorpjes aaneen als een ketting, vol met kleine parels.

De wouden van Lauwersland vormen een verrassend contrast met het open wierdenlandschap en haar weidse vergezichten. Dijkwallen en elzensingels begrenzen hier smalle langgerekte weilanden. Daartussen zijn, als overblijfsel van de laatste ijstijd, kleine plassen water gemorst, pingo-ruïnes. In dit land van veen en wouden waren de tegenstellingen tussen arm en rijk groot. Veenwerkers in Twijzel en Harkema hielden met zwaar werk het hoofd net boven water. Op de zandgronden van Jistrum en Eastermar ging het kleine boeren nauwelijks beter. Adellijke families zagen de schoonheid van het gebied al wel. Zij bouwden er hun buitenplaatsen. In deze noordelijke Friese Wouden met klinkerweggetjes en kronkelende zandpaden, met groene houtwallen en blauwgrijze meertjes voelen wandelaars en fietsers zich thuis.

En veel meer… Het hart van Lauwersland is het Lauwers meer, een natuurgebied van ruim 5.000 hectare omvang. Wandel- en fietspaden brengen mensen oog in oog met Schotse Hooglanders en Konikpaarden. Vanuit schuilhutten laten ook zeldzame vogels zich goed bespieden. Boswachters nemen mensen verder het gebied mee in en vertellen mooie verhalen over grote structuren en kleine details.

F R I E S E PA A R D E N L A N G S D E WA D D E N K U S T

Lauwersland heeft met de Waddenzee het grootste natte natuurgebied van West-Europa voor de deur. De Waddenzee is Werelderfgoed sinds 2009. De dynamiek van het gebied is uniek. Al ruim tienduizend jaar een voortdurend wisselend landschap onder invloed van eb en vloed, zee en wind. Je kunt met eigen ogen zien en beleven hoe landschappen in de ijstijd ontstonden. De Waddenzee is rust en voedsel voor miljoenen trekvogels. Een thuis van duizenden planten en diersoorten. Op heel eigen wijze laat de Waddenzee zien hoe natuur, planten en dieren zich vernuftig aanpassen aan de dagelijks wisselende omstandigheden op het wad. Al 30 jaar een beschermd natuurgebied. Een grenzeloze natuur langs de Waddenzeekust. Vooral in de herfst ook een verzamelplaats voor vogelaars. Met of zonder kijker en foto toestel vergapen ze zich aan witgatjes en oeverlopers. Mensen raken over het gebied niet uitgesproken. Vakantiegangers komen er graag. Velen zoeken de uitdaging van een oversteek naar een van de eilanden. Ervaren gidsen leiden de wadlopers bij eb over de bodem van de zee. Zandplaten, geulen en slikken; je wordt geheid smerig, maar je hebt wel de tijd van je leven. Met de veerboot is een dagtripje naar Ameland of Schiermonnikoog een stuk eenvoudiger. Wie de Waddenzee wil bevaren is gebaat bij een platbodem. Daarmee steek je ondieptes wat eenvoudiger over, en droogvallen is geen probleem maar een belevenis. Kieljachtjes volgen liever de veiligheid van uitgezette routes.

WA D D E N L A N D

Wadden

Maar Lauwersland heeft meer. Van elfstedenstad Dokkum tot Zoutkamp het vissersdorp. Van kanoverhuur tot kartingbaan. Van camping tot pronkkamer. Van bakkerijmuseum tot zeehondencrèche. Van fierljepcentrum tot sauna’s. Van ossenpad tot luxe salonboten. In Lauwersland beleef je het beste van Groningen en Friesland. 

LAUWERSLAND MAGAZINE

Terras aan het water Botenverhuur Waddeninzicht heeft nu ook een terras aan het Lauwersmeer voor een heerlijk hapje en drankje.

‘t Mootje Fish & Chips

Oostmahorn 29a - tel. 06-10971981 www.waddeninzicht.com

www.theefabriek.nl

www.desukerei.nl www.restaurant-suyderoogh.nl

Sfeervol genieten aan het Lauwersmeer

Voor feesten en partijen, vraag naar onze arrangementenfolder. Alle dagen geopend.

Landschaps Activiteitencentrum ‘Botniahiem’ Verhuur vakantiewoningen, appartement, sta-/chaletcaravans, trekkershut, groepsaccommodatie, kamers, Bêd & Brochje (logies + ontbijt), minicamping, fietsverhuur Fam. B. de Jong Doniawei 95, 9104 GK Damwâld Telefoon (0511) 42 20 38 Email: botniahiem@hetnet.nl Internet: www.botniahiem.nl

Bowling- en Partycentrum Restaurant Suyderoogh De Rug 5, 9976 VT Lauwersoog, tel. (0519) 34 93 14 info@restaurant-suyderoogh.nl

N O O R D O O S T- F R I E S L A N D

Weidse verten, smûke wâlden en stadse geneugten

DOKKUMER NIEUWE ZIJLEN

Friesland is niet alleen de provincie van de meren en waddeneilanden. Het beeld in het Noordoost-Friese landschap wordt bepaald door terpen, dijken en sluizen, maar ook door groen grasland, grazend vee en fraaie boerderijen. De weidse vlakten van de wadden en het Lauwersmeer zijn een eldorado voor ‘natuurminnaars’. Onder de lijn DokkumKollum begint het Woudengebied met het al even prachtige coulissenlandschap. Kortom, wie van cultuur èn natuur houdt, kan zich ‘bovenin’ uitstekend vinden.

De terpen en de dijken Noordoost-Friesland behoort tot het oudste cultuurlandschap van Nederland. Al ver vóór onze jaartelling waagden zich de eerste bewoners in dit gebied. De terpen zijn daarvan de meest zichtbare bewijzen. In de middeleeuwen werden de dijken aangelegd. In eerste

instantie waren de dijken defensief, bedoeld om een stuk land tegen overstromingen te beschermen. Later, vanaf de 13e eeuw, werd de bedijking meer offensief. Achter nieuwe dijken werd het water teruggedrongen en het kwelderland ingepolderd. Waar eens het water stroomde, bepalen eindeloze akkers

en monumentale boerderijen nu het gezicht.

Noordelijkste stad Nederland ‘754, Bonifatius bij Dokkum vermoordt’, zo weet iedereen die goed opgelet heeft tijdens de geschiedenisles. De naam van DOKKUM is onlosmakelijk verbonden met de evangelist

LAUWERSLAND MAGAZINE

REDDINGBOTEN 'SUZ ANNE' EN 'DR. IR. S.L. LOUWE S'

Het schitterende Admiraliteitshuis, waar ooit de voorloper van de Nederlandse Marine zetelde, herbergt nu het Streekmuseum.

die in Dokkum het tijdelijke voor het eeuwige verruilde. Maar laat u door deze gebeurtenis niet afschrikken: de één na oudste stad van Friesland staat tegenwoordig bekend om zijn sfeer en gezelligheid. Het stratenpatroon van de oude binnenstad is sinds 1650 weinig veranderd. U dwaalt door lieflijke kromme straatjes, over sierlijke bruggetjes, en langs prachtige oude gebouwen, zoals het neoclassicistische Weeshuis aan de Markt en het Raadhuis, waar vier rococoschilderingen de geschiedenis van Dokkum uitbundig in beeld brengen. Het schitterende Admiraliteitshuis, waar ooit de voorloper van de Nederlandse Marine zetelde, herbergt nu het Streekmuseum. ’s Zomers zorgen de bootjes in de grachten en de toeristen op de terrasjes voor een gezellige drukte. En het is al weer lang geleden dat er een elfstedentocht verreden is, maar als ‘It sil heve’, dan is de noordelijkste stad van Nederland ook nog eens de gezelligste stad van Nederland.

BIJ KOLLUM

Bijzondere gebouwen

LAUWERSLAND MAGAZINE

Buiten de ‘grandeur’ van Dokkum vindt u sfeervolle dorpjes in het uitgestrekte klei- en terpenlandschap. BORNWIRD, BRANTGUM, HANTUM, HANTUMHUIZEN en HIAURE zijn kleine terpdorpen met vaak prachtige huizen en boerderijen. In Hantum staat een bijzonder gebouw: een Tibetaanse stoepa die bedoeld is als meditatiecentrum. Ook staat er een watermolen die op afspraak te bezichtigen is. Het 13e-eeuwse kerkje van Hantumhuizen staat algemeen bekend als het mooiste romano-gothische kerkje van Friesland. Tegenover de

fraaie 14e-eeuwse kerk van WAAXENS staat de 17e-eeuwse stinspoort van de voormalige Sjuckemastate. Het is een soort duivenpoort die vroeger veel bij adellijke states stond. Ee heeft alles wat een toerist zich maar wensen kan: een beschermd dorpsgezicht, een uniek museum en prachtige natuur in de omgeving. Orgelliefhebbers mogen de 13e-eeuwse kerk van DAMWÂLD niet overslaan. De kerk bezit een beroemd Hinszorgel. Al even bezienswaardig is het interieur van de 11-eeuwse kerk van RINSUMAGEAST. En nog zo’n fraai middeleeuws kerkje staat in SIBRANDAHÛS. Het werd waarschijnlijk gesticht als uithof van het destijds nabijgelegen vroegere klooster Klaarkamp. Tussen Rinsumageast en Readtsjerk ligt het dagrecreatieterrein ‘Eeltjemeer’.

Aan het water

M O D D E R G AT

Holwerd is natuurlijk vooral bekend door de pier die is aangelegd in 1872. De boot naar Ameland, die jaarlijks duizenden toeristen trekt, vaart hier af en aan. Blijft u liever op het vasteland, maak dan een wandeling over de zeepier, die maar liefst twee kilometer de waddenzee inloopt. In TERNAARD wordt ’s zomers elke zaterdagmiddag gekaatst. Een buitenkans om deze typische Friese sport te leren kennen. Hoewel een groot deel van de vissershuisjes van PAESENS-MODDERGAT als tweede woning voor voornamelijk Duitsers fungeren, heeft het dorp zijn karakteristiek behouden. Wie meer wil weten over het vroegere vissersleven kan een kijkje nemen in het museum ’t Fiskerhúske, met onder meer vier gerestaureerde visserswoningen, waar de herinnering aan het harde vissersbestaan levend wordt gehouden. In 1883 verdronk een groot deel van de vissers van dit dorp, hun familie in grote armoede achterlatend. Een monument op de dijk herinnert aan deze tragische gebeurtenis. In Moddergat staat een uniek gerestaureerd garnalenfabriekje dat nu is ingericht als educatief bezoekerscentrum. WIERUM is bekend als startplaats voor wadlooptochten. In de plaatselijke kroeg verzamelt men zich in de vroege ochtenduren en daarna loopt men over het wad naar één van de Waddeneilanden: een bijzondere ervaring!

Holwerd is natuurlijk vooral bekend door de pier die is aangelegd in 1872. De boot naar Ameland, die jaarlijks duizenden toeristen trekt, vaart hier af en aan

Schilderachtige terpdorpen

PYPKE BIJ MUNNEKE ZIJL

Het Friese deel van het Lauwersland heeft een rijkdom aan kleine terpdorpen te bieden. In FERWERT biedt een prachtige poort toegang tot de terp en het Vrijhof, een historisch plein met een stoere, gotische kerk

die gebouwd werd in de 15e eeuw en vergroot in de 16e eeuw. MARRUM is één van de mooiste terpdorpen in het noorden van Friesland. Het dorp bezit een vrijwel onafgegraven, sinds de middeleeuwen bewoonde terp. Op de zeedijk bij Marrum herinnert een kunstwerk van Ids Willemsma (het ‘dienblad’) aan het op Deltahoogte brengen van de zeedijk. Iets verderop ligt het recreatiebedrijf de Seedykstertoer. Een tot uitkijktoren omgebouwde silo biedt u prachtige vergezichten over het weidse Wad. De FLIETERPEN (vlieden = vluchten) is de verzamelnaam voor de vier terpdorpjes LICHTAARD, REITSUM, GINNUM en JANNUM. In laatstgenoemd dorpje bevindt zich sinds 1947 het Kerkmuseum Jannum. Het 13e-eeuwse kerkje herbergt de op één na grootste collectie middeleeuwse sarcofagen van Europa. Bezienswaardig zijn ook de 17e-eeuwse arbeiderswoningen naast de kerk. Vanwege de ligging aan de Dokkumer Ee is BURDAARD een bekende aanlegplaats voor watersporters en dat geeft het dorp in de zomer een gezellige drukte. Maar het dorp is ook om andere redenen een bezoek waard. De imposante houtzaag-, koren- en pelmolen De Zwaluw is te bezichtigen, evenals het Ruurd Wiersma-hûs. In dit museum ziet u een

prachtig staaltje naïeve schilderkunst van de oud-melkvaarder Ruurd Wiersma. In zijn woning beschilderde hij de wanden van zijn woonkamer en keuken van de vloer tot aan de nok met o.a. de vier jaargetijden. Het is uiteraard onmogelijk om de schoonheid van alle dorpjes volledig te omschrijven; kom daarom zelf eens kijken, u bent er van harte welkom!

LAUWERSLAND MAGAZINE

Parkeerterreinenen autoboxverhuur te Lauwersoog Op 200 meter loopafstand van de veerboot

Oostmahorn - Lauwersoog Tel. (0519) 349139 - fax (0519) 349492

Eskesstraat 89 - 9291 MP Kollum Tel. 0511 - 45 11 90 E-mail: info@minicampinguitenthuis.nl www.minicampinguitenthuis.nl

Minicamping Uit & Thuis is een kleinschalige, gezellige camping waar rust en genieten centraal staat. In het rustige en vriendelijke dorp Kollum, in Noordoost Friesland, gelegen aan de Strobosser Trekvaart ligt minicamping Uit & Thuis. De camping beschikt over veldjes met mooie ruime kampeerplaatsen. De noordkant is beschut door bomen en struiken en biedt een vrij uitzicht over de landerijen en vaart. Ook liggen de plaatsen vrijwel allemaal dichtbij of aan het water.

Restaurant Herberg

De Pater

Uit & Thuis biedt een optimale mogelijkheid om in alle rust te genieten van de natuur. De camping ligt aan vis- en vaarwater en er zijn schitterende kano- en fietsroutes in de omgeving, o.a. naar Dokkum en het Lauwersmeergebied. Er is een modern toiletgebouw met zeer goede voorzieningen. Het centrum van Kollum ligt op 800 meter van de camping en biedt alle faciliteiten om u een onvergetelijke en gezellige vakantie te bezorgen met volop winkels, terrasjes, enz. Graag verwelkomen wij u op onze camping Gerrit en Wieke Barkmeijer 0511 451190

Schiermonnikoog

Ameland

Vanaf Buitenpost - 5 km. Dokkum - 12 km. de camping Drachten - 20 km. naar: Groningen - 30 km.

Lauwersoog

Dokkum

Lauwersoog -16 km. Leeuwarden - 28 km.

Vlieland Harlingen

Texel

Franeker Bolsward

Delfzijl

Kollum

Terschelling

Leeuwarden

Pieterburen

Buitenpost Burgum

Drachten

Groningen

Ook in 2015 hèt adres voor gezellig en lekker uit eten, lunchen, slapen, arrangementen, high tea’s en afhaalmenu’s. Aan de voet van het ‘Nationaal Park Lauwersmeer’ en naast de oude zeesluizen van 1729, en het onlangs gerestaureerde monument.

Sneek

Joure

Heerenveen

Sylsterwei 26, 9132 EL Dokkumer Nieuwe Zijlen. Tel. (0511) 40 82 45 E-mail: info@herbergdepater.nl - Internet: www.herbergdepater.nl GPS coördinaten: 53.31799/6.15819 - Ma. en di. gesloten. Open v.a. 12.00 uur.

www.domiestoen.nl

Zon, zee en strand De grootste toeristische trekpleister van het

Lauwersland is het Lauwersmeer. OOSTMAHORN is een bekend watersport- en recreatiecentrum. Aan de oude veersteiger, waar vroeger de boot naar ‘Schier’ vertrok, liggen nu rondvaartboten, jachtjes, vis- en zeilboten. Het strand is zeer in trek bij surfers, zwemmers en zonaanbidders. ANJUM is ook een erg fraai plaatsje, dankzij de prachtige Michaëlskerk en de koren- en pelmolen De Eendracht

die een permanente molententoonstelling en wisselende exposities herbergt. Ten noorden van het dorp strekt zich langs de oevers van het Lauwersmeer de ‘Hoek van de Bant’ uit, een waar lustoord voor surfers, vissers en dagrecreanten. DOKKUMER NIEUWE ZIJLEN ligt aan de zuidwestelijke uitloper van het Lauwersmeer. De imposante sluis uit 1729 bepaalt samen met de huidige schutsluis het gezicht van deze voormalige zeehaven. ’s Zomers wemelt het hier van de watersporters en dagjesmensen die per fiets de prachtige omgeving verkennen.

‘Smûke wâlden’

SPUISLUIZEN L AUWERSO O G

De hoogste terp van Nederland is te vinden in HEGEBEINTUM. Onze voorvaderen hebben hier heel wat werk verzet: het dorpje is bijna 9 meter boven de zeespiegel opgeworpen. En al even hard is er gewerkt aan de afgraving, waarbij een groot deel van de 10 hectare omvattende terp weer met de schop werd afgestoken. Het Informatiecentrum en Archeologisch Steunpunt vertelt op boeiende wijze over de geschiedenis van het dorp en het omringende terpenlandschap. Vanuit het informatiecentrum worden rondleidingen naar ter en kerk georganiseerd. Even buiten Hegebeintum staat de Harsta State, een 18e-eeuwse state omringd door typische stinzenflora. Aan de westelijke rand van het Lauwersland ligt BARTLEHIEM met het beroemde elfstedenbruggetjes. En daar moet u uiteraard even opgestaan hebben! Het bruggetje maakt onderdeel uit van een prachtig fietspad, dat helemaal van Leeuwarden tot Dokkum langs de Dokkumer Ee loopt.

EZUMAKEEG

Het landschap wordt gekenmerkt door kleine weilanden, oude paadjes, pingoruïnes en mooi intact gebleven houtwallen

Het Friese Woudengebied is een streek met een heel eigen karakter. Hoewel de landhuizen in bijvoorbeeld Beetsterzwaag anders doen vermoeden, zijn de dorpen hier ontstaan uit de turfgraverij en dat is nog te zien aan de keuterboerderijtjes. Het landschap wordt gekenmerkt door kleine weilanden, oude paadjes, maar vooral ook door pingoruïnes en mooi intact gebleven houtwallen en elzensingels. In BUITENPOST ligt het schitterende botanische tuinencomplex De Kruidhof. Vooral de kruidentuin is in binnen- en buitenland vermaard, maar ook in de andere tuinen, zoals

LAUWERSLAND MAGAZINE

VERKOOP TWEEDEHANDS GOEDEREN Een unieke en grote collectie in Kollumerzwaag. Een grote loods vol prima tweedehands goederen. Verzameld uit het hele land. Openingstijden: dinsdag- en donderdag van 14:00 - 17:00 uur en op zaterdag van 10:00 - 13:00 uur. Bel of kijk op onze website voor de actuele openingstijden. Kom beslist een kijkje nemen in de Lichtpuntloods aan de Harm Smidswei 6 in Kollumerzwaag. Ook interessant voor toeristen en vakantiegangers. De opbrengst komt geheel ten goede aan opvang- begeleiding- en ontmoetingcentrum Lichtpunt. Door bij Lichtpuntloods te kopen steunt u belangrijk werk!

SPAR SUPERMARKT BERGSTRA IN ZOUTKAMP In onze compleet vernieuwde moderne Champions League Supermarkt vindt u, naast een ruim assortiment levensmiddelen, een heerlijk aanbod in vers: brood van de Echte Bakker, luxe broodjes uit onze eigen Bake-off afdeling, koelverse zuivel, kaas, vleeswaren, voorverpakt versvlees en een ruim gesorteerde groente/fruit afdeling. Tevens een ruim assortiment BIO+ produkten. Services: • Drogisterij • Bloemen • Prepaid telefoonkaarten

Nadere informatie: T (0511) 44 12 12 / 44 15 42 - www.lichtpuntinfo.nl / www.kringloophetlichtpunt.nl

‘t Ol Gat Camping en kanoverhuur Vertrekpunt voor uw verkenning van het Marnegebied

• Fotokopiëren • TNT Postagentschap • Bezorgservice • Slijterij

Openingstijden: • Maandag t/m vrijdag: 8.00 - 19.00 uur • Zaterdag: 8.00 - 18.00 uur. Zondag’s: 9.00 - 16.00 uur. Tevens kunnen wij, in samenwerking met Ambachtelijke Slagerij Hoekstra uit Anjum, uw barbecue verzorgen!

ZONDAG’S OPEN VAN 9.00 - 16.00 UUR

Stationsstraat 14 9974 SK Zoutkamp Tel. (0595) 40 19 26 info@tolgat.nl www.kanocamping.nl

WAT JE DICHTBIJ HAALT IS LEKKER! Dorpsstraat 1, 9974 PN Zoutkamp - E-mail: bergstra@despar.info Telefoon (0595) 401382 - Fax (0595) 402651

www.bonnehof.nl Telefoon (0519) 518 323 . Mobiel 06 50 411 843

Bonnenhof-92-65.indd 1

06-10798812 Drogisterij / schoonheidssalon / Kadoshop

Drogisterij Zoutkamp

Drogisterijartikelen

Ansichtkaarten

Pasfoto’s Foto-service/artikelen

Wenskaarten (ook religieus)

Direct afdruk digitale foto’s

Kadoartikelen

Batterijen (horloges)

rookwaren

Kantoorartikelen

Drogisterij Zoutkamp

Dorpsstraat 3, 9974 PN Zoutkamp. Telefoon (0595) 40 24 17 Geopend: 9.30 – 17.00 uur. Vrijdag tevens van 17.00 – 19.00 uur. Zaterdags geopend van 8.30 – 17.00 uur.

www.yvonne-cosmetics.nl

03-03-14 13:47

Op de grens KOLLUM ligt eigenlijk zo’n beetje op de grens van het open weidegebied en de Friese Wou-

den. In deze omgeving ziet u die twee landschapstypen plotseling in elkaar overgaan. Kollum is een aantrekkelijke winkelplaats. Het ‘winkelhart’ is de Voorstraat, vroeger een dijk die de verbinding vormde tussen de twee terpen waarop Kollum is ontstaan. De Kollumer Maartenskerk staat bekend als een van de best bewaarde gotische kerken in Friesland. De jongere gereformeerde kerk geldt eveneens als bijzonder: kenners vinden er de kenmerken van de Amsterdamse School in terug. Kollum is een prima uitvalsbasis voor de waterrecreant. Er zijn viswaters en er zijn te kust en te keur waterfietsen, kano’s en roeiboten te huur. Het monumentale brinkdorp VEENKLOOSTER ontwikkelt zich de laatste jaren meer en meer als toeristische trekpleister. Vooral vanwege het schitterende landgoed Fogelsanghstate, dat een prachtig bos en wandelpark (aangelegd door architect Roodbaard), een hertenkamp en vijvers omvat. In de state zelf is een museum ingericht. Een bezoek waard zijn verder expositiebuitenhuis It Lytse Slot, landbouwmuseum De Brink en galerie theeschenkerij Noordvleugel. Middelpunt van KOLLUMERZWAAG is de prachtige 12e-eeuwse kerk. Bij KOLLUMERPOMP vindt u het mooie natuurgebied Kollumeroord, met maar liefst 70 hectare bos. Staatsbosbeheer heeft er prachtige wandelroutes uitgezet. BURUM is met zijn kerk, molen, beeldentuin, Greate Earen (grondstation voor satellietcommunicatie) en monumentale panden een bezienswaardig dorp. MUNNEKEZIJL is ontstaan bij een sluis die daar in 1476, zoals de naam van het dorp al zegt, door monniken werd gebouwd. De bijzondere Methardusbrug dateert van 1882. 

B I J PA E S E N S

WIERUM

onder meer de bijen- en vlindertuin en de kloostertuin raakt u niet uitgekeken. In GERKESKLOOSTER is de hervormde kerk gevestigd in het voormalige brouwhuis van het in 1240 gestichte Cisterciënzerklooster Jeruzalem. Wie AUGUSTINUSGA bezoekt moet beslist de kerk niet overslaan, dat een prachtig interieur herbergt. Bezienswaardig is ook de 18e-eeuwse timmermanswerkplaats aan de Geawei 20, die op afspraak te bezichtigen is. In TWIJZEL is in het voormalige woonhuis van de bekende Friese schrijfster Simke Kloosterman (1876-1938) een klein letterkundig museum gevestigd. Vergeet ook niet een kijkje te nemen achter het kerkhof van Twijzel, waar uitzicht is op een mooie pingo. Van Twijzel naar TWIJZELERHEIDE kunt u zien wat er

bedoeld wordt met ‘smûke wâlden’. Dat dit gebied vroeger niet al te rijk was, bewijst de klokkenstoel in KOOTSTERTILLE. Een klokkenstoel was, bij gebrek aan geld, een alternatief voor een echte kerktoren. SURHUISTERVEEN heeft drie bijzondere musea: het munt- en penningkabinet met een zeer bijzondere muntcollectie; het optiekmuseum met een collectie monturen vanaf 1850 en het Ot en Sien museum. In Themapark De Spitkeet te HARKEMA is te zien in welke armoedige omstandigheden de mensen in vroeger tijd in dit gebied leefden. FEANWÂLDEN is terecht trots op zijn prachtige Schierstins, de enige overgebleven verdedigingstoren van Friesland, omgeven door een tuin met stinzenplanten. Nu is het een cultureel en historisch bezoekerscentrum met een vaste expositie over kloosters en kerken, stinzen en states. Rondom Feanwâlden liggen prachtige natuurgebieden. Op diverse plaatsen kunt u kano’s, roei, motor- en fluisterboten huren. Staatsbosbeheer en het Natuurmuseum Dokkum organiseren regelmatig excursies. Wie DE WESTEREEN bezoekt heeft de buitenkans kennis te maken met het fierljeppen. Voor de minder sportieve mensen onder ons is er de mogelijkheid de Oudheidkamer Dantumadeel te bezoeken of Speelpark Sanjesfertier en de SanjesZoo. NOARDBURGUM is vermeldenswaard vanwege het klompenmuseum van Scherjon. Hier treft u een collectie klompen uit alle werelddelen en komt u meer te weten over het klompenmakerambacht.

LAUWERSLAND MAGAZINE

Welkom in Haven Hunzegat… …nabij het Lauwersmeer in het vissersdorp Zoutkamp. De haven ligt in een lommerrijke omgeving. Nieuw zijn drie verlichte, drijvende steigers van uitstekende kwaliteit (walstroom en drinkwater bij havengeld inbegrepen). Het toiletgebouw beschikt, naast warme douches, over was- en droogautomaten. In onze watersportwinkel vindt u diverse watersportbenodigdheden. De haven biedt diverse reparatiemogelijkheden, waaronder een eigen mastenmakerij. Hier wordt ambachtelijk bootbeslag vervaardigd en gerepareerd. Voor de landrotten onder u zijn er, direct aan het water, 11 schitterende camperplaatsen beschikbaar. Kijk voor meer info op onze website: www.hunzegat.nl

ste Nog va n se ligplaat ar ba ik besch

Strandweg 17 - 9974 SM Zoutkamp - Tel. (0595) 40 28 75 - www.hunzegat.nl

Dé speciaalzaak van het Lauwersland op het gebied van hengelsport Tevens diervoeders en campingartikelen/gas

Aloys Nibbeling, Churchillweg 26, Zoutkamp Telefoon (0595) 40 10 04 - info@hengelsportzoutkamp.nl

www.hengelsportzoutkamp.nl

Italiaanse Pizzeria Ristorante

L ’Ancora Sergio Casula en het team van Pizzeria L’Ancora zijn u graag van dienst. Kom ons opzoeken, Sluisweg 8, Zoutkamp Zomertijd: Alle dagen van 16.30 - 22.00 uur Wintertijd: Di. do t/m zo. van 16.30 - 21.00 uur

Tel. (0595) 40 28 00

Reitdiepskade 1a, 9974 PJ Zoutkamp Tel. (0595) 402742 www.zk86.nl Zoutkamp is een begrip voor iedereen die van vis en garnalen houdt. Daar, waar op de grens van Friesland en Groningen het riviertje de Lauwers en het Reitdiep in het Lauwersmeer uitmonden, ligt aan de oude binnenhaven restaurant ZK 86 en schipperscafé De Deurenloods. Ons restaurant ligt in het bruisende, historische hart van Zoutkamp. Onze bezoekers komen hier voor de rust, het water, de natuur én onze keuken. Onze keuken is gebaseerd op vakmanschap, veel variatie in de gerechten (ook als u niet van zeevruchten houdt) en een eerlijke keuken. Waar mogelijk wordt met de seizoen meegekookt met veel ingrediënten en verse, eerlijke producten, afkomstig uit de eigen regio. De eigenheid van de keuken zit hem bij ons dan ook in de details.

PALINGROKERIJ Hét adres voor uw verse-, gebakken- en gerookte vis! OPENINGSTIJDEN: Dinsdag - donderdag: 10.00 - 17.30 uur Vrijdag en zaterdag: 10.00 - 18.00 uur Zondags open van 10.00 - 18.00 uur. Vanaf april t/m oktober rondleiding elke dinsdagmiddag om 15.00 uur. Kosten € 2,50 p.p. Vanaf 10 pers. rondleiding op afspraak Nu ook verwarmd terras. Reitdiepskade - Zoutkamp. Tel. (0595) 40 21 77 www.palingrokerijpostma.nl

U geniet bij ons van een lekker drankje een heerlijke lunch of een uitgebreid diner. Een bezoek aan ZK 86 is dan ook letterlijk een ‘heerlijke’ onderbreking van uw ﬁets-, vaar- of wandeltocht door het ons omringende landschap. Door de warme, ontspannen sfeer en de bediening met een glimlach, voelt u zich bij Restaurant ZK86 al snel thuis. Nieuw is ons schipperscafé de Deurenloods. Op een steenworp afstand van het vermaarde Zoutkamper leugenbankje (‘een leugentje hier, een leugentje doar, zeg mor niks, ‘t is allemol woar’) waar oude Zoutkamper vissers het laatste nieuws uitwisselen, kunt u nu ook echt de sfeer van de oude vissersplaats proeven. Het schipperscafé is een informele ontmoetingsplaats voor een ieder die van gezelligheid houdt. U hoeft natuurlijk geen visserman of schipper te zijn om het hier in een historische ambiance naar de zin te hebben. Als u meer van het echte Zoutkamp en haar inwoners wilt weten, mag u een bezoekje aan ‘de Deurenloods’ niet overslaan. Bovendien zijn in het schipperscafé met enige regelmaat interessante wisselexposities te zien.

N O O R D W E S T- G R O N I N G E N

Kleinschalige vriendelijkheid en knusse intimiteit

B U I TE NH AVE NZ OU T KAM P

Het Noord west-Groningse landschap is, zeker voor wie niet uit deze omgeving komt, verrassend. Pittoreske dorpen met smalle straatjes, eeuwenoude kerken, kasteelachtige boerderijen, maar ook kleine arbeiderswoningen. Buiten de dorpen is er het karakteristieke open Groningse platteland, waar de ‘verstening’ minder opgerukt heeft dan in veel andere provincies. Magnifiek zijn de vergezichten in het ongerepte gebied aan de Waddenzeekust, dat vanaf de dijk bij Noordpolderzijl is te overzien en al even oogverblindend stralen de eindeloze akkers in de Marne.

Lauwersmeer: natuur en recreatie In 1969 werd de Lauwerszee Lauwersmeer. Een stuk Waddenzee verdween en maakte plaats voor een uniek landschap. Water werd land, zout werd zoet. Het Lauwersmeer

heeft zich sindsdien ontwikkeld tot een van de grootste toeristische trekpleisters van Groningen en Friesland. Wandelend op de voormalige zeebodem vallen ‘bijzondere ontmoetingen’ met de natuur u ten deel. Een zoveel mogelijk ongestoorde ontwikkeling van de na-

tuur staat centraal in dit gebied. Maar dit gaat hand in hand met de ontwikkeling van hooggekwalificeerde recreatieve voorzieningen, die de toeristen op ‘hun wenken’ bedienen. 

LAUWERSLAND MAGAZINE

GARNWERD

De visserij: toen en nu

roosters’. Lauwersoog is het centrum van de visserij en visafslag. In de haven liggen soms bijna 100 vissersboten. Als de schippers even aan land zijn repareren zij hun netten op de kade van de vissershaven, wat een haast nostalgische sfeer oproept. Vis is het lekkerst als het ‘vers van de boot’ gegeten worden. Bij de haven zijn diverse visrestaurantjes. Buiten de haven bepalen natuur en recreatie het gebied. Een uitgebreid wandelen fietspadennet, gras- en zandstranden, campings, zomerhuizen en café-restaurantjes bieden de toerist vele mogelijkheden.

Vroeger stond het leven in ZOUTKAMP in het teken van de visserij. De visserij is nog steeds van belang, maar veel van de Zoutkamper vloot is, met de afsluiting van de Lauwerszee in 1969, verdwenen naar Lauwersoog. In het Visserijmuseum (aan de Reitdiepskade) is de sfeer van het oude vissersdorpje terug te vinden. Watersporters kunnen in Zoutkamp hun hart ophalen. Langs het meer naar het noorden is LAUWERSOOG al van verre herkenbaar aan zijn drie reusachtige uitwateringssluizen, die er uitzien als enorme ‘brood-

VISSERSMEISJE VL AGGE T JE SDAG

Pittoreske dorpen

24 LAUWERSLAND MAGAZINE

Wierden, dijken, sluizen en maren (kronkelende waterloopjes) bepalen, samen met de molens, boerderijen, borgen en kerken, Noordwest-Groningen. Dit land is veroverd op de zee. In èn buiten de dorpen zijn de sporen van die strijd nog overal zichtbaar. Slingerende weggetjes blijken vroegmiddeleeuwse dijkjes, kronkelende sloten vinden hun oorsprong in de prielen die vroeger vanuit zee landinwaarts stroomden, en overal in het landschap duiken de wierden op: vlakke woonheuvels die vanaf 600 v. Chr. werden opgeworpen om de voeten droog te houden. Een netwerk van fietsen wandelpaden voert u door dit subtie-

le landschap. ADUARDERZIJL, met zijn fraai gerestaureerde 17e-eeuwse sluizencomplex (zijl = sluis), is een geliefde plek in Noordwest-Groningen. Nergens anders is het uitzicht over het Reitdiep zo mooi als hier. Het dorpje is een uitstekende uitvalsbasis voor een watersportvakantie. NIEHOVE is één van de meest karakteristieke dorpjes in Groningen. Enkele weggetjes, veelal één koets breed, voeren over de wierde van Niehove omhoog. Bovenop de wierde staan eeuwenoude huizen in een cirkel om de kerk en dit beschermde dorpsgezicht straalt een 19e-eeuwse sfeer

OLDEHOVE

uit. In de kerk wordt in een prachtige tentoonstelling de geschiedenis van Niehove in beeld gebracht. Eén van de parels van Niehove is het 17e-eeuwse café Eisseshof, waar u bediend wordt uit de originele tapkast. Het hart van EZINGE is de Torenstraat. Wie vanaf de brug het straatje omhoogloopt naar de kerk, vindt bijna alles wat dit charmante dorpje te bieden heeft. Bij het kerkje, aan de rand van het dorp, is er een prachtig uitzicht over het wierdenlandschap. Het dorp is vooral bekend door museum ‘Wierdenland’. In het museum wordt de geschiedenis van de strijd tegen het water op boeiende wijze uitgelegd. Bovendien is er veel aandacht voor de afgraving van de wierde in de jaren dertig van de 20e eeuw. Een bekende Groninger pleisterplaats is GARNWERD, gelegen aan het Reitdiep. Behalve een recreatiehaven beschikt het dorpje over een prachtig romaans kerkje, een authentiek 19e-eeuws dorpscafé èn over het naar verluidt smalste straatje van Nederland: de sfeervolle Burgemeester Brouwersstraat. Nog zo’n fraai wierdendorpje is TINALLINGE. Maak eens een wandeling over het ossepad rond de wierde en proef de sfeer van dit charmante dorpje. WINSUM is een zeer oude plaats; al omstreeks 600 v. Chr. vond hier bewoning plaats. Reeds in de 11e eeuw was het een belangrijke marktplaats. De bebouwing van Winsum - dat met Obergum in feite een dubbeldorp vormt - was lang geconcentreerd aan de oevers van het Winsumerdiep. Nog altijd is dit oude hart van Winsum schilderachtig mooi. Wie altijd een beetje kind gebleven is, kan in het kinderboekenmuseum zijn hart ophalen. Winsum is bovendien zeer geschikt om als uitvalsbasis te gebruiken voor een vaartocht door de omgeving: het Groninger landschap is vanuit een kano of boot al even verrassend. Het nabij Winsum gelegen gehuchtje WETSINGE is met zijn geres-

taureerde panden werkelijk een plaatje. ADUARD was eens wereldberoemd vanwege het Sint Bernardusklooster. Nog steeds zijn er huizen te vinden met ‘kloostermoppen’: de stenen waarmee het klooster was opgebouwd. In het oudste huis van Aduard (circa 1600) is het museum Sint Bernardushof te vinden, dat op boeiende wijze ingaat op de geschiedenis van de abdij.

Topattracties in de omgeving

HE T REITDIEP

EENRUM heeft een prachtige oude dorpskern. Toeristische attracties zijn het mosterdmuseum, een kaarsenmakerij en een klompenmakerij. Een wandeling in de omgeving van de kerk of een bezoek aan het ‘ambachtelijk kwartier’ is de manier om de historische sfeer van Eenrum te ondergaan. Een pittoresk plaa tje vormt het Hoogholtje in MENSINGEWEER, een smal, hoog, houten bruggetje van het dorpshuis naar molen Hollands Welvaart uit 1855. In deze authentieke koren- en pelmo-

In museum 'Wierdenland' wordt de geschiedenis van de strijd tegen het water op boeiende wijze uitgelegd

len is een koffie- en theeschenkerij gevestigd. Landgoed Verhildersum is de publiekstrekker van Leens. Voor een bezoek aan het landgoed moet u zeker een paar uur uittrekken. Andere bezienswaardigheden in Leens zijn DoeZoo Leens, de 12e-eeuwse kerk met één van de beroemde Hinszorgels en het geboortehuis van kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman. Een uitje naar Leens laat zich prima combineren met een bezoek aan het theemuseum in HOUWERZIJL. Heeft u wel eens thee met slagroom gedronken? Het is één van de vele specialiteiten in de theeschenkerij. In de bijbehorende winkel zijn honderden theesoorten te koop. Wie van spektakel houdt kan in Ulrum op de kartingbaan terecht. Ook vindt u in Ulrum de enige overdekte tennishal van de regio. Natuurlijk mag Pieterburen niet ontbreken, internationaal vermaard dankzij de zeehondencrèche. Uw kinderen zijn vast niet meer weg te slaan bij de vertederende zeehondjes. Het wadloopcentrum organiseert wadlooptochten naar Rottumeroog, Schiermonnikoog/Simonszand, de Engelsmanplaat en Ameland. ‘Domies Toen’ is een pastorietuin met bijzondere inheemse vegetatie en een gezellige theeschenkerij. Fietsend, wandelend of rijdend van Pieterburen naar Kloosterburen ervaart u de weidsheid van het karakteristieke Groningse landschap. Hier kan men nog kijken zover het oog reikt, de strakke lijnen in het landschap trekken de blik automatisch naar de horizon. KLOOSTERBUREN, de naam zegt het al, is van oudsher een katholiek dorp. De neogotische kruiskerk werd gebouwd naar een ontwerp van de beroemde architect P.J.H. Cuypers. Wie in Groningen carnaval wil vieren kan in dit dorp terecht.

LAUWERSLAND MAGAZINE

Een unieke jachthaven op een bijzondere plek die uw bezoek waard is. De haven hee�t direct toegang tot het prachtige vaargebied van het Lauwersmeer en ligt in de luwte van de dijk met de Waddenzee. Vanaf het Lauwersmeer kunt u de staande mastroute door het Reitdiep volgen naar de stad Groningen. Maar vanaf het Lauwersmeer kunt u ook de Friese meren bereiken. Op slechts 350 meter van de haven aan stuurboord (rechts) ligt de Robbengatsluis, na de sluis passage hee�t u de mogelijkheid de Nederlandse- en Duitse Wadden, de Waddeneilanden en de Noordzee te bereiken. Jachthaven Lauwersoog, Noordergat 1, 9976 VR Lauwersoog E-mailadres administratie: administratie@noordergat.nl - tel. 050 - 50 10 176 Havenmeester: Douwe Slagman: tel. 0519 - 34 90 40 E-mail: havenmeester@noordergat1.nl - Ass. havenmeester: Jan v.d. Galiën

www.noordergat.nl

Veldman adm ini s t r a t i e s

van Dijk

be l as t ingadv i e z en Samenstellen jaarrekeningen Belastingaangiften Administratieve dienstverlening Verzorgen loonadministratie

Fiscale en bedrijfseconomische adviezen Automatisering Begeleiding startende ondernemers

als het om de knikkers gaat

het adres voor het midden en klein bedrij f

kantoor

Hoofdstraat 4 Leens

tel

0595 57 23 79

web

www.veldmanenvandijk.nl

Al ons vlees uit eigen slacht! Vlees uit de natuur én natuurlijk vlees van Schotse Hooglanders

Visserijmuseum Zoutkamp

Reitdiepskade 11, 9974 PJ Zoutkamp Telefoon (0595) 40 19 57 www.visserijmuseum.com info@visserijmuseum.com

Openingstijden: april, mei, juni, september, oktober: maandag t/m vrijdag: 10.00 - 17.00 uur zaterdag: 10.00 - 16.00 uur - zondag: 13.00 - 17.00 uur Juli, augustus: maandag t/m zondag: 10.00 - 17.00 uur

Vaararrangementen 2015

● Beurtvaart Zoutkamp - Groningen v.v. ● Zeehondentocht naar Engelsmanplaat ● Beurtvaart Zoutkamp - Pieterburen v.v. ● Bezoek onze website voor meer informatie.

Expositie ‘Met de zee verbonden’

De expositie bestaat uit diverse werken van maritiem schilder Peter Sterkenburg (1955-2000). Hij heeft schilderijen van Zoutkamp en een gedeelte van de Zoutkamper vloot gemaakt. Deze schilderijen komen uit de collectie van Matthijs van der Ploeg.

Rondleidingen

Aan groepen biedt ons museum de mogelijkheid voor een rondleiding. Reserveren is dan noodzakelijk.

Bumaleane 2, 9133 NK ANJUM Tel. (0519) 32 12 97 - fax (0519) 32 11 57 www.slagerijhoekstra.nl - info@slagerijhoekstra.nl

Demonstraties garnalenpellen en visbakken Onze garnalenpelsters en visbakkers verzorgen op verzoek demonstraties, al dan niet op locatie.

In LOPPERSUM vallen vooral de mooie villa’s op aan de rand van het dorp. Ze werden in de 19e en het begin van de 20e eeuw gebouwd door rentenierende herenboeren uit de omgeving. De prediker Liudger stichtte vermoedelijk al in de 9e eeuw een kerk in Loppersum. De huidige imposante kerk dateert in oorsprong uit de 13e eeuw. MIDDELSTUM valt op door de gave radiaire vorm: een ringweg rond de voet van de wierde en vandaar wegen en paden naar het centrum, dat gedomineerd wordt door een grote monumentale laat-gotische kruiskerk. Opvallend is ook het restant van de Asingaborg die er eens stond: een oud poortgebouw waarin in 1611 een schuilkerk voor katholieken kwam. In het centrum is ook Huize Mentheda te vinden, een indrukwekkend herenhuis uit 1869, omgeven door een tuin in Engelse landschapsstijl. Een wandeling door de oude straatjes van Middelstum met karakteristieke 19e-eeuwse huizen is de moeite waard. Zeer bijzonder is het om vanaf de noordkant van Middelstum vanaf het Hoogholtje (hoge bruggetje) het voetpad door het weiland naar het schilderachtige dorpje TOORNWERD te nemen. Langs het pad zijn borden met gedichten in het Gronings geplaatst. STEDUM is, evenals Loppersum, een typisch renteniersdorp. Langs de uitvalsweggetjes van het dorp zijn deze prachtige huizen te vinden, die in het verleden vooral bewoond werden door rentenierende herenboeren. Stedum staat verder bekend om zijn imposante romano-gotische kerk uit het derde kwart van de 13e

eeuw met een 15e-eeuwse koorsluiting. Twee pronkstukken van de kerk zijn de 15e-eeuwse gewelfschilderingen en de uit 1672 daterende marmeren graftombe voor Adriaan Clant, bewoner van de voormalige borg Nittersum. WESTERWIJTWERD is alleen al een bezoek waard om café Hazekamp, het meest authentieke huiskamercafé van Groningen, en misschien zelfs wel van Nederland. In het karakteristieke dorp WESTEREMDEN is in de fraai gerestaureerde weem (pastorieboerderij) de galerie van de bekende Groningse kunstenaar Henk Helmantel gevestigd. Ook de boerderijen cottagetuin bij de Weem is een lust voor het oog. Veen en moerasbos bepaal-

den in vroeger tijd de omgeving van BEDUM, maar kloosterlingen zorgden na 1200 voor een systematische ontginning. Bedum is één van de oudste dorpen in deze zogenoemde Woldstreek. Rond 600 vestigden zich hier al de eerste bewoners. De 12-eeuwse kerk van Bedum is vernoemd naar de heilige Walfridus, een toegewijd christen die in het gebied dijken liet aanleggen en door de Noormannen werd vermoord. Behalve om dit feit is Bedum ook bekend om zijn opvallend scheve kerktoren, maar verder houdt de vergelijking met Pisa op, hoewel Bedum een welvarende plaats is aan het Boterdiep, op korte afstand van de stad Groningen. 

NOORDPOLDERZIJL

E ZINGE

Karakteristieke renteniersdorpen

Nog altijd is het oude hart van Winsum schilderachtig mooi

LAUWERSLAND MAGAZINE

28 LAUWERSLAND MAGAZINE

1 - Kadowinkel Ter-Sted

Ljouwerterdyk 13, 9172 PD Ferwert Tel. 0518 - 41 22 44 www.kadowinkeltersted.nl Geopend: do. 10-18 uur, vr. 10-20.30 uur en za. 10-16.30 uur

2 - Outdoor Mozaïek

Tuinschilderijen en workshops Ljouwerterdyk 7, 9172 PD Ferwert Tel. 06 - 30 87 87 68 www.outdoormozaiekgallery.nl Geopend: do. 13.30-17.30 uur, zo 13.30-17 uur

3 - Ald en Nij Brocante

Betaalbaar oud en nieuw brocante, antiek en curiosa en een aparte webwinkel voor vintage en brocante hobbymaterialen. Marrumerweg 19, 9172 PN Ferwert Tel. 06 - 29 24 58 50 www.brocante-webwinkel-aldennij.nl www.vintageknutselen.nl Geopend: do. en za. 13-17 uur en op afspraak

4 - Kleine-Lijn

Ambachtelijke katoendruk Combinatie van werkplaats en winkel, workshops en demonstraties Stationsweg 29, 9171 LR Blije Tel. 0519 - 562 518 www.kleine-lijn.nl Geopend: di. t/m za. 10-17 uur

5 - Foarinoar

N O O R D - F R IE S E W INK E LT JE S R O U T E

Voor een dag vol verrassingen in Fryslân! Welkom bij deelnemers aan de Noord-Friese Winkeltjesroute. In deze route zijn de meest bijzondere winkeltjes van de streek opgenomen. Het betreft ateliers, brocante- en cadeauwinkels met een gezellige sfeer, waar je ook nog persoonlijk geholpen wordt. Vergeet de winkelketens van de grote stad. Trek er op uit met auto of fiets en ga op ontdekking langs de Noord-Friese Winkeltjesroute. Het zijn juist deze locaties, die Friesland extra leuk maken! Woont u niet in de buurt? In de omgeving zijn heel veel leuke en sfeervolle B&B's en campings te vinden, zodat u rustig de tijd heeft om alle winkeltjes en ateliers te bezoeken en Friesland te verkennen. Bij de deelnemende winkels kunt u een routekaart krijgen op zakformaat. Achterop deze routekaart vindt u een stempelkaart. Als u de stempelkaart vol heeft, kunt u deze inleveren bij een van de deelnemende winkels en ontvangt u een kleine attentie! Kijkt u op: www.noordfriesewinkeltjesroute.nl voor de actuele openingstijden en de adressen. Voor meer informatie kunt u ook terecht op onze Facebook pagina. Tot ziens.

Oant sjen!

Tweedehands kleding, brocante & curiosa en theetuin Hogedijk 8, 9171 HC Blije Tel. 0519 - 561 643 Facebook Het-goede-doel-van-Hermien Geopend: ma. 13.30-17.30 uur en do. 13.00-16.00 uur

6 - Tante MYP!

Brocante, workshops (op afspraak) en kado's Fiskbuorren 6, 9145 SW Ternaard Tel. 06 - 21 41 01 05 www.facebook.com/tantemyp1 Geopend: do. t/m za. 13-17 uur

7 - Camping De Terp

Minicamping, sneupzolder en binnen- en buitenterras. We serveren hier evt. een baguette, tosti, minipizza of kwart pizza en cup a soup. Krûdikker 2, 9148 BD Hiaure Tel. 0519 - 571 978 www.campingdeterp.nl Geopend: 01 okt.-01 jan. do/vr/za 10-17 uur (alleen sneupzolder en koffie/thee e.d.) 01 jan.-01 apr. do/vr/za 13-17 uur (alleen sneupzolder en koffie/thee e.d.) 01 apr.-01 okt. elke dag 10-18 uur (camping, sneupzolder en koffie/thee e.d.)

8 - Bij de pastorie

Pools aardewerk, Engels servies & brocante en Bed & Breakfast Flieterpsterdyk 21, 9175 GG Reitsum Tel. 06 - 13 59 40 57 www.bijdepastorie.nl Geopend: do/vr 12-16 uur, za. 11-17 uur

9 - JoHpie Kaarsenmakerij

Winkel en workshops (kaarsen maken op afspraak) Dominee R.H. Kuipersstraat 4, 9111 HA Burdaard Tel. 0519 - 33 22 89 www.johpie.nl Geopend: ma/di/do/vr 10-17 uur en wo/za 10-12 uur

10 - Bloemen Doorn Roosje

Voor al uw bloemenwensen: bloemstukken, boeketten, speciaal bloemwerk, bruids- en rouwbloemwerk, bedrijfsarrangementen, workshops en kinderfeestjes. In de winkel zijn ook kleine woonaccessoires en cadeau artikelen te koop. Wanswerterdijk 17, 9111 HD Burdaard Tel. 0519 - 332506 of 06 - 104 18 182 www.facebook.com/aukje.kingma en www.facebook.com/BLOEMENDOORNROOSJE Geopend: do. 14-18 uur. vr/za 9-18 uur.

LAUWERSLAND MAGAZINE

A LA CARTE BEDRIJFS- EN FAMILIEFEESTEN ● CAFÉ-RESTAURANT ● PARTYCENTRUM ● VERGADERINGEN ● ●

Foarwei 2a, 9294 KD Oudwoude Telefoon (0511) 454 150 www.restaurantlauwersland.nl info@restaurantlauwersland.nl

Hinsz-orgel Leens

Vanaf 16 mei t/m 12 september is er in de Petruskerk elke zaterdagavond een concert. Aanvang 20.00 uur. Nadere informatie omtrent concertserie en overige activiteiten zijn te vinden op de website: www.hinszorgelleens.nl Stichting Hinszorgel Leens Postbus 13, 9965 ZG Leens T: (0595) 571 677 b.g.g. (0595) 571 869

Sportvisserij Dageraad, Haven 16 9976 VN Lauwersoog. Telefoon (0519) 297 992 Mobiel: 06 - 51 186 400 www.dageraad.org - jdrijver@dageraad.org

Vanuit de thuishaven Lauwersoog organiseren we geheel verzorgde vistochten. Met ons schip en onze ervaring brengen wij u op een snelle manier naar de visgronden. Doorgaans vissen we in de zomer op makreel en in het voor- en najaar op kabeljauw. Wanneer u een geoefende sportvisser bent, hoeven wij u niks meer te vertellen. Bent u voor de eerste keer mee, dan kunt u rekenen op onze bemanning aan boord. Het schip, welke is uitgerust met de modernste apparatuur, leent zich niet alleen voor de sportvisserij, maar ook bijzonder goed voor o.a. wrakduiken, vogelspotten, rondvaarten en o�fshorewerk. Vogelspotten, rondvaart-, avondtochten en dergelijke zijn dus ook mogelijk. Asverstrooiïng is een o�ﬁciële plechtigheid en behoort ook tot de mogelijkheid. Als u zelf wensen hee�t, ook betre�fende catering tijdens uw verblijf aan boord, kunt u deze met ons altijd bespreken en overleggen. Uiteraard is er niet altijd ijs aan boord en wilt u uw gevangen vis toch in het ijs bewaren. Een goede tip: Doe voor dat u gaat vissen enkele lege sap- of melkpakken in de vriezer. Neem deze mee in een koelbox op de dag dat u gaat vissen. Maak uw gevangen vis schoon, sla één van de pakken stuk en doe dit over uw vis. Zo hee�t u aan het einde van de dag de vis prima gekoeld thuis en zeker vers.

t a a l p n a m s l e g n E Een parel in de Wadden足zee DOOR FROUK JE KRIST

LAUWERSLAND MAGAZINE

Eb en vloed Wat ons Wad bijzonder maakt is dat het een getijdengebied is, onvervangbaar in zijn soort. Het natuurgebied strekt verder dan onze eigen landsgrenzen en vormt één geheel met Duitsland en Denemarken. In 2009 ontving de Waddenzee de Unesco Werelderfgoedstatus, vanwege de grote Internationale waarde. Bij laag water ontstaat een nieuwe wereld met droogvallende platen, zandbanken en grillige geulen en prielen. Er ontluikt een schilderachtig, weids decor met ontelbaar veel vogels die op het Wad op zoek gaan naar pieren, schelpen en garnalen in de slikkerige zeebodem. Eb en vloed, twee keer per dag. Het blijft een magisch fenomeen.

32 LAUWERSLAND MAGAZINE

Kwelders en platen Onder invloed van het zilte zeewater hebben zich aan de Friese en Groningse Waddenkust prachtige kwelders gevormd. Een leefgebied voor vele dieren, waaronder veel zeldzame soorten. De ontmoeting tussen land en zee zorgt voor een gevarieerde vogelrijkdom en een zoutminnende bloemenpracht. Het is genieten van het wisselende kleurenpalet met planten en bloemen als lamsoor, zeekraal, schorrekruid, Engels lepelblad en zeeaster. De bloeiende kwelders zijn een eldorado voor wilde bijen, rupsen, vlinders, hommels en kevers. Het Wad is van levensbelang voor vogels. Miljoenen van onze gevederde vrienden maken hier een stop tijdens de vogeltrek in het voorjaar of de herfst. Alleen als ze onderweg voldoende voedsel vinden kunnen ze de afstanden van duizenden kilometers overleven. Ook de kwelders zijn als foerageer- en rustgebied van grote waarde. Voor sommige ook als aantrekkelijk gebied om te broeden. Op de randen trotseren ze het risico van mogelijk overstromingsgevaar.

Een parel in zee Kwelders en de eilanden zijn hoogwatervluchtplaatsen waar wadvogels bij vloed verblijven. Daar wachten ze geduldig op hun volgende maaltje als het Wad opnieuw droogvalt. Verstoring maakt dat ze energie verliezen, die ze eerder hebben opgebouwd. Ook in de Waddenzee liggen hoogwatervluchtplaatsen waar vogels rusten. Kostbare plekken als de Rottums, de Richel, Griend, de Razende Bol,

EEN VLUCHT ROTG ANZEN

Bij de beelden van het Wad en de vijf prachtige eilanden die ons land rijk is, dromen velen vanzelf weg. Elk eiland heeft zijn eigen charme en karakter. Veelal is er één echte favoriet. Dat eiland draagt voor iemand de mooiste herinneringen met zich mee en geeft het sterkste gevoel van verlangen. In onze jeugdtijd kregen we al vanuit de schoolbank het bekende ezelbruggetje TVTAS mee, om de namen en de volgorde van de vijf Waddeneilanden te onthouden: Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog. Maar hoe aantrekkelijk en mooi ze ook zijn, we doen onze Wadden tekort als we het hierbij laten.

LEPEL A AR

Ons Wad

Simonszand en natuurlijk Engelsmanplaat. Op de dijk bij het pittoreske Peasens Moddergat kun je Engelsmanplaat in de verte zien liggen. Herkenbaar is de zandbank tussen Ameland en Schiermonnikoog door de zichtbare contouren van het authentieke huisje op palen en het baken.

Engelsmanplaat wordt volledig beheerst door wind en de woeste zee. Bij vloed loopt de plaat deels onder, een hoger gelegen strook (het Rif) blijft boven water. De dynamiek en extreme omstandigheden maken dat er tegenwoordig weinig meer groeit, duinvorming krijgt weinig kans. Van eilanden en platen is bekend dat ze ‘lopen’. Door de jaren heen is ook de vorm, ligging en omvang van Engelsmanplaat veranderd. De plaat was rond het jaar 1500 vele malen groter was dan nu.

SNEEUWGORS

De zandplaat dankt zijn naam waarschijnlijk aan een Schiermonnikoogse schelpenvisser Feye Willems Engelsman die daar in 1708 strandde. Restanten van het wrak zijn nog te vinden. Vondsten of aanwijzingen van vroegere bewoning zijn tot nu toe nooit gevonden. Alleen restanten van eerdere bakens. De eerste kaap zou uit 1563 dateren. In 2007 is de huidige kaap geplaatst, nadat de bestaande tijdens een novemberstorm in de golven verdween. Naast de cultuurhistorische waarde, is het houten bouwwerk met name voor wadlopers nog steeds een belangrijk oriëntatiepunt.

ring hun batterij opladen. Om de waarde te illustreren: vorig jaar werden op een dag ruim 700 gewone zeehonden geteld en tijdens de nazomer 70.000 vogels. Wadvogels zoals eidereenden, visdiefjes, scholeksters, kanoetstrandlopers, rosse grutto’s, zilverplevieren, drieteenstrandlopers, aalscholvers en kokmeeuwen. Tijdens het seizoen broeden er op het Rif visdiefjes, Noordse sterns en dwergsterns. Engelsmanplaat laat zien wat het Wad is: een kostbaar natuurgebied voor mens en dier.

Pas op het Wad Engelsmanplaat is een bijzonder stuk waddennatuur om te koesteren. Om van de genieten, maar met respect en zorg voor de kwetsbare natuur. Het vogelwachtershuisje op Engelsmanplaat is jaarlijks, tijdens het drukke seizoen bewoond door gastheren of vrouwen. Ze doen tellingen, houden een oogje in het zeil om verstoringen van vogels en zeehonden te voorkomen. Daarnaast geven ze voorlichting aan de bezoekers en je kunt bij hen terecht voor vragen. Omdat bescherming en behoud van het Wad in belang is van ons allen, is op initiatief van veel organisaties een “Erecode voor Wadliefhebbers” opgesteld. Dit jaar is deze vernieuwd. Hierin staan enkele gedragsregels over hoe je kunt genieten van het Wad met respect voor het gebied en de dieren die er leven en er van afhankelijk zijn. De erecode is met liefde en zorg gemaakt en bedoeld voor iedereen op het Wad. Meer informatie vind je op: www.pasophetwad.nl. Tegenwoordig is deze minder dan een vierkante kilometer groot. Onder meer de afsluiting van de Lauwerszee bracht grote veranderingen in stromingen mee en had impact op het Wad en Engelsmanplaat.

Rust en vluchtplaats

Tot slot wil ik een gedicht delen waarin Engelsmanplaat voor mij wordt verwoord zoals ik haar graag zie. Zoals het Wad is. Puur en wonderschoon in zijn eenvoud.

Engelsmanplaat is een plek vol historie. Vraag een visser, wadvaarder of wadloper en je bent verzekerd van een boeiend verhaal. Of ga mee met een georganiseerde wadlooptocht of vaarexcursie en bezoek de zandplaat zelf en ervaar de rust die deze plek in zee ademt en de rijkdom die het bij zich draagt. Er worden vanaf de vaste wal meerdere kleinschalige initiatieven georganiseerd. Ook de rust maakt een plek als Engelsmanplaat voor vogels en zeehonden zo belangrijk. Een waardevolle hoogwatervluchtplaats en een “tankstation” tijdens de trek. Hier kunnen vogels en zeehonden zonder versto-

LAUWERSLAND MAGAZINE

foto Cees Booij Willem Groenia visser, bestuurslid museum

Museum Moddergat visserijgeschiedenis: KOSTBER ERFGUOD kom zelf maar eens kijken! www.museummoddergat.nl

Engelsmanploat Hier legt nog wereld ainzoam, woest as ien ’t aanbegun En boven wiend en golven zinkt ien ’t kwadroat de zun.

MIDDEL STE Z A AGBEK

Wat is hier levenslaanger en wieder as de zee, dij braid heur aarms oetslagt noar verste hoavenstee?

Wat robben en wat vogels kroepen ien schulp van nacht, tot ainmoal lest mörn leste dag verwacht. David Jan Hartsema

LAUWERSLAND MAGAZINE

Café Hammingh R E S TA U R A N T

Z A A LV E R H U U R

OVERNACHTEN

Tot ziens aan boord...

Café Hammingh’s zomermenu Na een zomerse wandeling of fietstocht lekker op het terras genieten van Café Hammingh’s bekende Groningse mosterdsoep. Als het donker wordt gezellig aanschuiven voor ons wisselend à la carte menu of een 3-gangen zomermenu met streekproducten.

Café Hammingh telefoon (0594) 621275

Hunzeweg 32 9893 PC Garnwerd

info@cafehammingh.nl www.cafehammingh.nl

Rondvaart Nationaal Park Lauwersmeer

Van 5 april t/m 25 oktober: elke dinsdag en zondag. Juli en augustus: ook donderdags. Extra afvaarten: Hemelvaartsdag en Pinkstermaandag. Afvaart: Oostmahorn: (Esonstad) om 13.30 uur, Lauwersoog: bij restaurant ‘Suyderoogh’ om 14.20 uur, Lauwersoog: bij Lauwersmeerplezier t/o visserijhaven om 14.30 uur.

Voor uw gemak...

21 speciaalzaken onder één dak Voor prettig winkelen onder alle weersomstandigheden

1. AH Van der Veen 2. DA Fizel Drogisterij 3. Discus Dierenspeciaalzaak 4. Echte Groenteman 5. Fokkinga Mode 6. Fokkinga Schoenen 7. Heslinga Smulpaleis 8. Het Centrum Eethuisje 9. Ingeltje Damesmode 10. Jilderda Bloemen 11. Kooistra Topslijterij 12. Kruidvat Drogisterij 13. La Coupe Kapsalon 14. Levend Water Bijbelkiosk 15. Lidl Supermarkt 16. Marskramer 17. Maxx Allerhande waren 18. Primera Lectuur/rookwaren 19. Bauke Talsma Slagerij 20. Terstal Mode

www.winkelcentrumdamwoude.nl

AAN DE N356 DOKKUM-DAMWALD

21. Wybe Bosch Foto & Kadoshop

N AT I O N A A L PA R K L AU W E R S M E E R

Vier jaargetijden lang... In het hart van het Lauwersland ligt Nationaal Park Lauwersmeer, een prachtig natuurgebied. Toch klotste ruim 45 jaar geleden het zeewater van de Lauwerszee nog tegen de dijken. Tegenwoordig kunt u in het Lauwersmeergebied, temidden van rust en ruimte, genieten van schitterende natuur. U bent van harte welkom!

Vroeger maakten eb en vloed, zeehonden en droogvallende platen de dienst uit. De Lauwerszee zag er net zo uit als de Waddenzee van nu. Vanwege de veiligheid sloot men in 1969 de Lauwerszee af met een dertien-en-halve kilometer lange afsluitdijk. Meest opvallend onderdeel van de afsluiting zijn de spuisluizen bij Lauwersoog. In de volksmond de ‘broodroosters’ genoemd. Voor de Lauwerszee betekende de afsluiting een enorme ver-

K O N I KVEU L E N

Van zout naar zoet

andering: de zee werd een meer! In no time ontpopte zich een natuurgebied dat z’n weerga niet kent. Uitgestrekte graslanden, wuivende rietvelden, slikkige oevers, open water en moerassige loofbossen wisselen elkaar in snel tempo af. Rust, ruimte en natuur zijn de hoofdingrediënten van Nationaal Park Lauwersmeer. Elk jaargetijde presenteert de natuur nieuwe verrassingen, stuk voor stuk de moeite waard om te ontdekken... 

LAUWERSLAND MAGAZINE

in Nationaal Park Lauwersmeer. Er zijn zeker zes soorten te vinden. Op sommige plekken, zoals het veld van juffrouw Ali, vlak onder Lauwersoog, staan in juni en juli honderden orchideeën in bloei. Meest opvallend zijn de paarse exemplaren, maar ook de minder opvallende, witte moeraswespenorchis is zeer de moeite waard. Het bewegwijzerde Orchideeënpad rond het dorp Lauwersoog laat u zomaar tussen de orchideeën doorlopen. Direct naast de orchideeën, maar iets later in de tijd, bloeit vaak ook een andere zeldzaamheid: de parnassia. Raken plantenliefhebbers in andere natuurgebieden in extase bij het zien van één exemplaar, in het Lauwersmeergebied moet je je best doen om er geen te zien! De roomwitte, groen geaderde blaadjes van de bloem vallen dan ook flink op. Studentenröschen heet de parnassia in Duitsland, want als de parnassia bloeit, beginnen de colleges weer.

PA A P J E

Ze zijn terug...

Een nieuwe lente In het voorjaar kleuren de goudbruine rietvelden weer frisgroen. Wist u dat ieder rietblad door een duivel gebeten is? De knik in ieder rietblad is namelijk een ‘duivelsbeet’. Als u goed kijkt, ziet u in ieder blad drie tandafdrukken op een rij. Veel vogels vinden in het riet een prima broedplek. In het voorjaar is het een drukte van belang met zingende mannetjes die vrouwtjes proberen te ‘versieren’ en hun territorium bewaken. Zo zingt bijvoorbeeld de blauwborst het hoogste lied. Groningers noemen de blauwborst een ‘stakemus’, omdat blauwborsten graag aan het einde van een staak (tak) of bovenin een rietstengel zitten te zingen. Ook kemphanen doen in het voorjaar flink hun best om kemphennen te imponeren. De mannetjes, getooid met gekleurde oorpluimen en halskragen, voeren schijngevechten uit om te laten zien wie de beste huwelijkskandidaat is. Met een

beetje geluk kunt u, vanuit de vogelkijkhut Ezumakeeg, aan de Friese kant van het Lauwersmeergebied, zo’n kemphanengevecht volgen. Ook in de kuddes Schotse Hooglanders en Konikpaarden is te merken dat het voorjaar begonnen is, want u kunt kalfjes en veulentjes ontdekken. De runderen en paarden zorgen er met hun gegraas voor dat het Lauwersmeergebied niet langzaamaan verandert in een bos.

Zomerse zaken Als u aan de waterkant een pepermuntachtige geur opsnuift, is de zomer op z’n hoogtepunt. U ruikt dan namelijk watermunt. Watermunt is het makkelijkst te herkennen aan z’n pepermuntgeur, maar valt in de rietkraag ook op door z’n lila bloemen. Vaak is het er een drukte van belang met vlinders en hommels die de bloeiende watermunt bezoeken. Ook bloeien er in de zomer volop orchideeën

Op sommige plekken, zoals het veld van juffrouw Ali, vlak onder Lauwersoog, staan in juni en juli honderden orchideeën in bloei

38 LAUWERSLAND MAGAZINE

Rond de twintigste oktober begint het bij sommige vogelaars te kriebelen, want rond die datum arriveren de eerste kleine zwanen in het Lauwersmeergebied. De kleine zwaan lijkt veel op de bekende knobbelzwaan, maar heeft een gele snavel en is een slag kleiner. Kleine zwanen zijn dol op fonteinkruid en dat is in de ondiepe delen van het Lauwersmeer volop te vinden. In sommige jaren zijn in de maand

ken. In diezelfde periode overwinteren er in Noordoost-Friesland tienduizenden ganzen. ’s Nachts slapen de ganzen op het Lauwers meer en ’s ochtends vliegen ze in spectaculaire vluchten naar weilanden rond het meer. Gedurende de dag ‘grazen’ ze in grote groepen. U kunt ze dan prima bekijken, want de ganzen zijn in de loop der tijd al aardig gewend aan passerende fietsers of stilstaande auto’s. ’s Avonds herhaalt het hele ritueel zich in omgekeerde richting: duizenden ganzen vliegen gakkend richting het Lauwersmeer. Een indrukwekkende ervaring die u beslist eens mee moet maken.

oktober zesduizend kleine zwanen geteld! Als het fonteinkruid op is, verhuizen ze naar bietenakkers in de omgeving. Na oktober blijven er een paar honderd kleine zwanen in en rond het Lauwersmeergebied overwinteren. In het voorjaar vertrekken ze richting Siberië om te broeden, om in oktober weer terug te komen, compleet met gezinsuitbreiding. Kleine zwanen zijn niet de enigen die vanuit de Siberische kou het Lauwersmeergebied opzoe-

Tijdens de wintermaanden staat rust voorop in Nationaal Park Lauwersmeer. De stilte maakt de dienst uit, of ’t nu een koude, kraakheldere ochtend is of een natte, mistige middag. Toch valt er nog van alles te ontdekken. Zo zijn er de afgelopen winters steeds jonge arenden in het Lauwersmeergebied gesignaleerd. De zeearend bijvoorbeeld, door vogelaars eerbiedig ‘vliegende deur’ genoemd, geeft jaarlijks acte de presence. ’s Winters klinkt vanuit het riet af en toe het tinkelende geluid van een groepje baardmannetjes. Een toepasselijke Groningse naam voor dit vogeltje zou ‘raittinkeltje’ kunnen zijn. In de winter leven baardmannetjes van rietzaden, terwijl er ’s zomers insecten op het menu staan.

IJSVOGEL

H AV I K

Koning Winter regeert

Soms klinkt het geluid als van een misthoorn over het Lauwersmeer: de roep van de roerdomp. En heel soms hebt u dan het geluk dat deze schuwe reigerachtige vogel even uit het riet tevoorschijn komt...

Van harte welkom Nationaal Park Lauwersmeer, vier jaargetijden lang heeft de natuur allerhande zaken in de aanbieding. Voor de actieve recreant heeft Nationaal Park Lauwersmeer diverse mogelijkheden om van de natuur te genieten. Zo kunt u ervoor kiezen om één van de elf gemarkeerde routes te lopen, in lengte variërend van 2 tot 7,5 km. Deze ‘paaltjesroutes’ van Staatsbosbeheer voeren u langs allerlei bijzondere plekjes in het gebied. Voor de fietsende recreant zijn er prima fietspaden, her en der in het gebied. De doorzetter fietst het ‘Rondje Lauwersmeer’, een fietsroute van 45 kilometer rond het meer, langs diverse delen van het Nationaal Park. Naast wandelen en fietsen kunt u op verschillende plaatsen ‘inschepen’ voor een vaartocht over het Lauwersmeer. Natuurlijk kunt u ook met uw eigen boot terecht op een tiental aantrekkelijke aanlegsteigers in het Lauwersmeergebied. Ook de diverse vogelkijkhutten in het gebied zijn echte aanraders. Vanuit zo’n vogelkijkhut kunt u vogels, zonder ze te verstoren, van heel dichtbij bekijken. Vergeet bij uw bezoek aan een vogelkijkhut uw verrekijker niet! Bij de toeristische informatiepunten in de omgeving is een prima kaart met alle fietsen wandelpaden, aanlegsteigers en vogelkijkhutten te koop. 

LAUWERSLAND MAGAZINE

Van teler tot gebruiker

PD Outdoor - Recreatie & buitenleven PD Outdoor is gevestigd in een voormalig graanpakhuis van rond 1700. Achter de monumentale gevel beleeft u helemaal het ‘buitengevoel’. U vindt er alles op het gebied van kamperen, zoals tenten, slaapzakken en een uitgebreid assortiment kampeermeubelen.Wij verkopen ook butaan- en propaangassen en tevens alle benodigdheden voor de hengelsport. Maar u kunt nog veel meer bij ons vinden, zoals bijvoorbeeld een brede sortering in Outdoorkleding, wandelschoenen en de beste Nordic-Walkingstokken. Een bezoekje aan onze zaak is dan ook zeer de moeite waard. Wij verheugen ons op uw komst. Geopend: Ma: 13.00 - 18.00 uur Di - do: 09.00 - 18.00 uur Vr: 09.00 - 21.00 uur Za: 09.00 - 17.00 uur

www.pdoutdoor.nl

Oostersingel 48, 9101 KM Dokkum Telefoon (0519) 22 06 20

Streekwinkel ‘Broersmastate’ Verkoop van: aardappelen, uien, groenten en rundvlees van eigen scharrelkoeien (Marchigiana) én streekprodukten. Eigen geperste baken braadolie van koolzaad, de zgn. ‘Friese Olijfolie’. Ook Friese- en Franse wijnen Dodingawei 40, 9132 EC ENGWIERUM, tel. (0519) 51 82 32 www.broersma-state.nl

Lunchroom-Vistaria

De Leckerbeck

Kom maar heerlijk onthaasten Heerlijke plates, vis, broodjes, snacks, ijs en kindermenu’s. Geopend op: di. wo. do. 11.00 - 20.00 uur vr. 10.00 - 21.00 uur zat. 10.00 - 20.00 uur zon. 16.00 - 20.00 uur

Zuiderschans 14 9101 PZ Dokkum Meer info op www.deleckerbeck.nl Terras en gratis parkeergelegenheid.

201

2-2013

De Leckerbeck voor vis en nog veel meer...

rintjeshoek Tel. 06-50 59 49 49 www.rintjeshoek.nl Email: info@rintjeshoek.nl

• Aan de voet van het natuurgebied Nationaal Park Lauwersmeer • Vakantieboerderij voor 2-18 pers., met gebruik van het ‘Sylhok’ tot 26 pers. • Diverse eigen workshops en/of kokkin aan huis • Samenwerking met organisatieburo’s voor groepsevenementen/ bedrijfsuitjes • Paarden en huisdieren welkom; eigen grond ruim 5.100 m2 • Oase van rust, ruimte en privacy, midden in de natuur • Bereikbaar via een eigen weg onderaan de dijk.

Speel- & Dierenpark

www.lunegat.nl

Aan de toegangspoort van het Lauwersmeer, in het plaatsje Dokkumer Nieuwe Zijlen, is onze jachthaven gelegen. De haven staat in open verbinding met het Lauwersmeer. En ligt op ruim een uur varen van de zee sluis in Lauwersoog. Dokkum is ongeveer 1,5 uur varen en Kollum is een half uur varen. De haven is voorzien van alle faciliteiten die je van een moderne haven mag verwachten. Zo is er een nieuwe hijsinstallatie voor schepen tot 20 ton en modern toilet gebouw. Winterstalling binnen en buiten met voor iedere boot een passende bok. Er zijn 2 schilderloodsen en er is gratis WIFI beschikbaar. In de haven is een watersportvereniging die in de kantine van de haven regelmatig leuke activiteiten organiseert. In de zomer biedt de haven ruim voldoende plaats voor passanten. Ook kunnen de boten voor meerdere weken achter gelaten worden.

Informatie bij de havenmeester: tel. (0511) 408 303 - info@lunegat.nl

2015 Boppewei 14 9271 VH De Westereen (NL: Bovenweg 14 Zwaagwesteinde) Telefoon (0511) 47 73 90 www.sanjesfertier.nl

VA N MYS T IE K V E S T IN G S TA D JE TOT MODERN VAK ANTIEPARK

Esonstad bij Oostmahorn

OOSTMAHORN- Het in de Middeleeuwen door een storm verwoeste stadje Eson, is in het begin van deze eeuw in Lauwersmeergebied bij Oostmahorn 'herbouwd'. Eigenlijk is het helemaal niet zeker of Eson, beter bekend als Esonstad, ooit heeft bestaan. Een Middeleeuws geschrift vertelt het volgende over de ondergang van Eson: 'Hoe als men duysent twee hondert ende dertich screef, is Ezonstadt aen de Louwerts zee geleegen deur een ongehoorden zeer hoogen waetervloedt ende stormachtigen wind geheelyck vergangen ende wech gedreven, oock alsoe geheel verdroncken. De naam van het stadje zou 'oeverstrook aan de Ee' betekenen. Esonstad zou het Noorden tegen aanvallen van de Noormannen hebben beschermd. De kroniek uit de Middeleeuwen vertelt over grachten, standswallen en poorten. Hoeveel huizen er hebben gestaan is onduidelijk. Sommige archeologen twijfelen echter aan het waarheidsgehalte van de genoemde geschriften, want nog Esonstad, noch de enorme watersnoodramp van 1230 wordt in andere kronieken bevestigd. Andere oudheidkundigen hebben de daadwerkelijk waargenomen sporen in de Lauwerszee als vertrekpunt genomen. Op de westelijke over van het Dokkumerdiep, vlak ten oosten van de Engwierumer polder en ten westen van het hedendaagse Kollumeroord, zijn in de jaren 1950 op circa 250 tot 625 meter uit de toenmalige kustlijn mogelijke overblijfselen van Esonstad gevonden. Het gaat hier om een groot aantal min of meer rechthoekige kuilen. Ze zijn in een veenlaag gegraven en opgevuld met klei. De vorm en de afmetingen van de kuilen zijn zeer onregelmatig. In de jaren 1950 dacht men dat het om huisplattegronden ging en dat de locatie van het mystieke Esonstad was gevonden. Volgens onder meer de archeoloog Elzinga duidt de onregelmatigheid in ligging en grootte van de kuilen echter op een ander fenomeen, namelijk zoutveenwinning of moerdelving. In de Middeleeuwen werd op veel plaatsen Nederland zout gewonnen uit met zeewater doordrenkt veen. Tijdens eb voeren scheepjes door geulen en prielen, op zoek naar bij laagwater droogvallende stukken wad waar veen vermoed werd. Tijdens de korte periode van laagwater werden er kuilen gegraven, waaruit het veen gehaald werd. Dit werd naar de hoger gelegen oeverwal vervoerd om verwerkt te worden. Het zout werd gewonnen door de gedroogde veenkluiten te verbranden en de overgebleven as uit te koken. De plaatsnaam Zoutkamp (Soltecampen) lijkt ook terug te voeren op deze werkwijze. Het huidige 'Esonstad' is (als een Landal Greenpark, onderdeel van Wyndham Vacation Rentals) via een kleine sluis in de dijk verbonden met het Lauwersmeer. Zo herleeft een oude legende in een eigentijds jasje. Al zullen historici de wenkbrauwen fronsen bij de herbouw van huizen in de zestiende- en zeventiende-eeuwse stijl. Als de legende van Esonstad op waarheid berust en de inhoud van de Middeleeuwse kronieken niet in twijfel wordt getrokken, is het stadje immers al in 1230 door de zee verzwolgen....

LAUWERSLAND MAGAZINE

foto Cees Booij Eline Docter, model

Museum Dokkum De geschiedenis ontrafeld. WIS WIER Kom zelf maar eens kijken! 42

L AU W ERSL AND M AGA ZINE

www.museumdokkum.nl

STICHTING HOUDT GESCHIEDENIS REDDINGBOOT LE VEND

Gebroeders Luden 50 jaar in de vaart

Scheepsramp

het Liberiaanse stoomschip Panagathos op de ondiepten voor Ameland aan de grond. De kapitein accepteerde hulp van de zeesleper Holland. De eveneens gealarmeerde Gebroeders Luden assisteerde bij het overbrengen van de sleeptros. De afsleeppoging had echter geen resultaat en moest de volgende dag worden voortgezet. De wind nam intussen toe. Om 17 uur scheurde het schip, maar men slaagde er in de scheur provisorisch te dichten. De noordnoordwesten wind wakkerde verder aan tot een dikke 6 Beaufort en de voorspellingen waren ongunstig. Er kwam extra hulp van de Duitse zeesleper Wotan. Beide sleepboten en de Panagathos zelf gaven hun volle vermogen, maar het koopvaardijschip kwam niet los. De trossen braken en in noordwest 8 was het onmogelijk opnieuw vast te maken.

Na negen jaar IJsland kwam de Gebroeders Luden terug op Lauwersoog. In 2006 was de Stichting tot behoud van de Gebroeders Luden opgericht en werd ze aangekocht. De boot heeft een roemruchte geschiedenis. In de KNRM-periode werden 967 geredden aan land gebracht. De Gebroeders Luden was amper twee weken oud toen ze moest uitrukken voor het in moeilijkheden verkerende koopvaardijschip Panagathos. Het zou een van de langste, zo niet de langste reddingsactie uit de geschiedenis van de KNRM worden. De Gebroeders Luden bleef maar liefst ruim drie etmalen achtereen stand-by. In de vroege ochtend van 28 oktober 1965 raakte

Strijd gestreden

R E D D I N G S A C T I E VA N ' G E B R O E D E R S L U D E N ' I N 19 8 0 ( F O T O G E R A R D B A K K E R )

De Gebroeders Luden werd gebouwd in 1965 op de werf van de Gebroeders Niestern te Delfzijl. De boot is bekostigd uit het legaat van de heer J.W.A. Luden naar aanleiding van het verdrinken op 21 juli 1924 van zijn broer Hendrik in de Noordzee. De boot kwam in 1965 in de vaart op het station Oostmahorn als opvolger van de legendarische zelfrichtende reddingboot Insulinde. Toen in 1969 de Lauwerszee werd afgesloten is de Gebroeders Luden naar Lauwersoog verhuisd. In 1996 werd een snellere reddingboot op Lauwersoog gestationeerd en werden de Gebroeders Luden en twee zusterschepen verkocht aan de IJslandse reddingmaatschappij (ICE-SAR). Zij voer daar als Hafbjörg en als Sveinbjörn Sveinsson.

' G E B R O E D E R S L U D E N ' A N N O 2 0 15

De motorreddingboot Gebroeders Luden van Lauwersoog is dit jaar 50 jaar in de vaart. Ze is natuurlijk al lang niet meer actief bij de KNRM, maar eigendom van een stichting die zich beijvert de geschiedenis van deze in topconditie verkerende historische reddingboot levend te houden.

De bemanning van de Gebroeders Luden wist dat de strijd gestreden was. De kapitein hoopte echter nog op een wonder. Pas op 2 november om 8.45 uur gaf hij zijn bemanning opdracht het schip te verlaten. De opvarenden werden door de Gebroeders Luden en helikopters van boord gehaald. Het was bij deze redding dat de helikopter zijn intrede deed. Heroïsche reddingen worden niet meer verricht met de Gebroeders Luden, maar ze vaart nog altijd in het Waddenzeegebied. Nu met gasten, voor rondvaarten, zeehondentochten en asverstrooiingen. De stichting heeft donateurs en een flinke groep enthousiaste vrijwilligers om de reddingboot in stand te houden.

LAUWERSLAND MAGAZINE

D SCHIERMONNIKOOG

1 Engelsmanplaat

AMELAND

Wierum Nes Visbuurt

Moddergat Paesens

Lauwersoog

Lioessens N358 Oosternijkerk

Oostmahorn Ternaard N361 Holwerd Morra Anjum Hantumhuizen Lau we Hantum Hantumer Niawier Metslawier Ezumazijl rsmee N356 r Vierhuizen hoeke Waaxens U Hantumer Blije uitburen Brantgum Jouswier Zoutkamp Hiaure AalsumWetsens Farebuorren Foudgum Ferwert Hegebeintum N361 Oostrum Tibma Nieuwland Bornwird Betterwird Ee Wester Lichtaard nijtsjerk N388 Raard Ginnum Marrum Reitsum Engwierum Dokkumer Dokkum Lauwerzij Nieuwe Zijlen N357 Jislum Jannum Sijbrandahuis Hallumer Kollumerpomp hoek Wouterswoude Kettingwier Munnekezijl N358 Wânswert Hallum Warfstermolen Rinsumageest Driesum Westergeest Halfweg Burdaard Hijum N910 Damwoude Wijgeest Kollum Tergrêft Pieterzijl Triemen Oudwoude Burum Bartlehiem N361 Broeksterwoude KollumerAldtsjerk Visvliet zwaag Grijpskerk Veenklooster De Valom N355 Readtsjerk ZwaagOentsjerk Zandbulten westeinde Wyns Gaarkeuken Buitenpost N356 Mûnein Zwagerbosch Gytsjerk Gerkesklooster Kuikhorne Twijzelerheide Stroobos Lutjegast Veenwoudster Veenwouden Twijzel Grote N357 wal Wielen Ryptsjerk Augustinusga Noardburgum Kootstertille N355 Grootegast Quatrebras Surhuizum Jistrum N Drogeham Tytsjerk Hurdegaryp Peebos LEEUWARDEN Bergumer N358 Burgummeer Harkema It Heechsân Surhuisterveen N31 Suwâld Sumar Eastermar N369 Opende Garyp N31 Boelenslaan N356 De Leijen Nuis Aalsum .............................................B3 Burgum ............................................B5 Farebuorrren ................................. A3 Hantumhuizen ...............................B2 Kollumerzwaag ..............................C4 Rottevalle Marum Adorp ................................................ F4 Burum .............................................. D4 Feerwerd ........................................EF3 Hantumeruitburen .......................B3 Kommerzijl ......................................E3 A7 Aduard ............................................EF4 Damwoude ......................................B3 Ferwert ............................................ A3 Harkema ..........................................C5 Kootstertille ....................................C4 E22 Aduarderzijl ....................................F3 De Valom ..........................................B4 Foudgum ..........................................B3 Hegebeintum.................................. A3 Kruisweg .........................................E2 Aldtsjerk ........................................AB4 Den Andel ........................................F2 Fransum . . ......................................E3/4 Hiaure . . .............................................B3 Kuikhorne . . ......................................B4 Earnewald A32 Oude Anjum ...............................................C2 Den Ham ..........................................E4 Gaarkeuken .................................... D4 Hijum ............................................... A3 Lauwersoog .................................... D2 Appingedam .................................. H3 Den Horn ..........................................E4 Garnwerd ........................................F3 Holwerd ........................................AB2 Lauwerzijl ....................................... D3 Venen Augustinusga .................................C4 Dokkum ...........................................B3 Garrelsweer ................................... H3 Hornhuizen .....................................E2 Leek ...................................................E5 Princenhof Baflo ..................................................F2 Dokkumer Nieuwe Zijlen .............C3 Garsthuizen ....................................G2 Houwerzijl .......................................E3 Leens ............................................. E2/3

Bartlehiem ......................................A4 Drachten ..........................................C6 Bedum ........................................... FG3 Driesum ...........................................C3 Betterwird .......................................B3 Drogeham ........................................C4 Blije ................................................... A3 Earnewâld .......................................B5 Boelenslaan .....................................C5Pikmeer Eastermar ........................................C5 Bornwird .........................................B3 Ee .......................................................C3 Ee Brantgum ........................................B3 Eenrum ..........................................EF2 jde............................................. i Briltil .................................................E4 Eenum H3 W Broek .................................................E2 Engwierum .....................................C3 Broeksterwoude ............................B4 Enumatil ..........................................E4 Buitenpost .......................................C4 Ezinge ...............................................E3 Burdaard ......................................... A3 Ezumazijl ..................................... C2/3 © VVV Lauwersland

44 LAUWERSLAND MAGAZINE

Garyp ................................................B5 Gerkesklooster .............................. D4 Ginnum ........................................... A3 Grijpskerk ....................................... D4 Groningen ....................................... F4 Grootegast ...................................... D4 Gytsjerk ............................................A4 Halfweg ........................................... D3 Hallum ............................................. A3 Hallumerhoek ................................ A3 Hantum ............................................B2 N392 Hantumerhoeke ......................... B2/3

A7 E22

Huizinge ..........................................G3 Hurdegaryp .....................................B4 It Heechsân ......................................C5 Jannum .............................................B3 Jislum ............................................... A3 Jistrum .............................................C4 Jouswier ...........................................C3 Kettingwier ....................................C3 Kloosterburen ................................E2 N31 Kleine Huisjes .................................E2 Kollum .......................................... C3/4 Kollumerpomp .............................. D3

Drachten

Leermens ........................................ H3 Leeuwarden ................................A4/5 Lellens ..............................................G3 Lichtaard .........................................B3 Lioessens ..........................................C2 Loppersum .................................. GH3 Lutjegast ......................................... D4 Marrum ........................................... A3 Marum ............................................ D5 Mensingeweer ................................F3 Metslawier .................................. C2/3 Middelstum .....................................G3

Simonszand

W A D D E N Z E E N46 Uithuizen

Kleine Huisjes

Hornhuizen

PieterburenWesternieland

Broek Molenrij Kloosterburen Kruisweg

Zuurdijk Houwerzijl

N361

Schouwerzijl

Rasquert

Garsthuizen

Fransum Den Ham

Kommerzijl Niezijl

Zeerijp Leermens Huizinge Westeremden Middelstum Eenum OosterN996 wijtwerd Loppersum OnderdendamWesterwijtwerd Wirdum Stedum Winsum

Oostum

Noordhorn

't Zandt

Tinallinge

Aduarder Westerdijkshorn Saaksum Ezinge zijl Garnwerd Wetsinge Oldehove Bedum Feerwerd Niehove Sauwerd N983

N33

Uithuizermeeden

Saaxumhuizen

Warfhuizen

Niekerk

N363

Den Andel

Eenrum Wehe-Den Hoorn Baflo Mensingeweer Leens

Ulrum

Warffum

Adorp

Appingedam

Lellens

N360

Garrelsweer

N46 Noordwolde

N361 N33

Schildmeer

N33

Zuidwolde

Aduard Briltil Niekerk

Zuidhorn N355 N33 Den Horn

GRONINGEN

N28 N33

N370 N33

Enumatil

N387

N388 Leekster -meer N372

Tolbert

Leek

Paterswoldse -meer

A7 E22

N372 Moddergat .......................................C2 N372 Oosterwijtwerd ............................ H3 Sauwerd ...........................................F3 Molenrij ............................................E2 Oostmahorn ....................................C2 Schouwerzijl ...................................E3 A28 Morra ................................................C2 Oostrum ...........................................C3 Stedum .............................................G3 Mûnein .............................................B4 Oostum .............................................F3 Stroobos E232 .......................................... D4 Munnekezijl ................................... D3 Opende ............................................ D5 Sumar ...............................................B5 Nes .....................................................C2 Oudwoude ................................... C3/4 Surhuisterveen ............................CD5 Niawier .............................................C2 Paesens .............................................C2 Surhuizum ...................................... D4 Niehove ............................................E3 Peebos .............................................. D5 Suwâld ..............................................B5 Niekerk (De Marne) ........................E3 Pieterburen .....................................E2 Sijbrandahuis .................................B3 Niekerk (Grootegast) .....................E4 Pieterzijl .......................................... D3 Tergrêft ........................................... A3 Nieuwland .......................................C3 Quatrebras ......................................B4 Ternaard ..........................................B2 Niezijl ................................................E4 Raard ................................................B3 Tibma ................................................C3 Noardburgum ................................B4 Rasquert ...........................................F2 Tinallinge .....................................F2/3 Noordhorn .......................................E4 Readtsjerk ........................................B4 Tolbert ..............................................E5 N386 Triemen ............................................C4 Noordwolde .................................... F4 Reitsum .........................................AB3 Norg .................................................. F6 Rinsumageest . . ...............................B3 Twijzel ..............................................C4 N858 N373 Nuis .................................................. D5 Roden ................................................E5 Twijzelerheide ................................C4 Oentsjerk .....................................A/B4 Rottevalle ........................................C5 Tytsjerk .............................................B4 Oldehove ..........................................E3 Norg Ryptsjerk ..........................................B4 Ulrum ........................................... E2/3 Onderdendam ................................F3 Saaksum ...........................................E3 Usquert ............................................ G2 Oosternijkerk ..................................C2 Saaxumhuizen ...............................F2 Uithuizen ........................................ G2

Roden

Uithuizermeeden ......................... G2 Wierum ............................................B2 Veenklooster ...................................C4 Wijgeest ...........................................C3 Veenwouden ...................................B4 Winsum ...........................................F3 ZuidVeenwoudsterwal .........................B4 Wirdum ........................................... H3 Vierhuizen Wouterswoude ...............................B3 laarder...................................... D2N385 Visbuurt ...........................................B2 Wyns .................................................A4 meer Visvliet ............................................ D4 ‘t Zandt ............................................ H2 N386 Waaxens ..........................................B3 Zandbulten ......................................C4 Wânswert ....................................... A3 Zeerijp ............................................. N963 H3 Warffum ..........................................F2 Zoutkamp ....................................... D3 Warfhuizen .....................................E3 Zuidhorn ..........................................E4 Warfstermolen .............................. D3 Zuidwolde ........................................ F4 Wehe Den Hoorn ............................E2 Zuurdijk ............................................E3 Westerdijkshorn ............................F3 Zwaagwesteinde .........................BC4 Westeremden .................................G3 Zwagerbosch ..................................C4 Westergeest ....................................C3 Westernieland ................................F2 Westernijtsjerk ............................. A3 Westerwijtwerd ............................G3 Wetsens ........................................ BC3 N34 N33 Wetsinge ..........................................F3

LAUWERSLAND MAGAZINE

www.waddenhoes.nl

WADLOPEN DOE JE BIJ

DIJKSTRA WADLOOPTOCHTEN Wij bieden u de mogelijkheid om kennis te maken met het waddengebied door te gaan wadlopen: Zwerftocht Balgzwerftocht Ameland Schiermonnikoog

Engelsmanplaat Noordpolderzijltocht Wintertochten (nov-mei) en meer...

Bezoek onze website voor meer informatie: www.wadloop.nl Dijkstra wadlooptochten Hoofdstraat 118 9968 AH Pieterburen

tel. 0595-528345 fax. 0595-528605 info@wadloop.nl

Bed & Breakfast in Zoutkamp tel. 06 - 12 82 38 84

Monster aan voor een vorstelijk verblijf..! www.sleepbootwillemzoutkamp.nl

Waddenland 100%

Welkom in het noorden van Groningen, in Waddenland! HĂŠt land van Waddenzee Werelderfgoed, Nationaal Park Lauwersmeer en Nationaal Landschap MiddagHumsterland. Ontdek, beleef en ervaar dit magische gebied zelf met deze 100% Waddenland Special, boordevol toeristische tips.

WWW.WADDENLAND.GRONINGEN.NL

1. Kus een kikker, spot zeehonden of ga klimmen

2. Het magische Wad verkennen De Waddenzee is in 2009 door UNESCO tot Werelderfgoed uitgeroepen. Het is het laatste stukje échte wildernis dat Nederland nog kent. Dit unieke gebied verkennen? Ga mee wadlopen en loop door slik, geulen en prielen, óf loop over de zeebodem helemaal naar Schiermonnikoog. Van de gids leer je alles over de getijden en de bijzondere ﬂora en fauna. Benieuwd wat de Waddenzee culinair te bieden heeft? Ga mee op Oestertocht of een kruidenwandeling. Houd je van surfen of kiten? De Hoek van Bant is dé hotspot voor thrillseekers. Ook spectaculair; boek een trip met een snelle rescue-boat, voel de G-krachten en proef het zout.

Wel eens een kikker gekust of een slang om je nek gehad? Bij DoeZoo Insektenwereld in Leens mág het en kán het. Hier draait alles om natuur en doen! Alle zintuigen komen in het park volop aan bod. Indoor klimpark Waddenfun kent drie spectaculaire klimparcoursen en meer dan 300 meter aan tokkelbanen! Geschikt voor jong en oud. Durf jij de uitdaging aan? Eenmaal in Waddenland is een bezoek aan de Zeehondencrèche in Pieterburen een must. Zie hoe de zieke zeehonden hier liefdevol opgevangen worden. Boek een tour en ga mee als de dieren weer vrijgelaten worden in hún Waddenzee!

www.beleefwadenwater.nl www.ms-tender.nl www.tourdewadden.nl www.wadlopen.com www.wadlopen-pieterburen.nl www.hallowaddenzee.nl www.waddenzeewerelderfgoed.nl

www.doezoo.nl www.waddenfun.nl www.zeehondencreche.nl

De MS-Tender. Al jaren een begrip in Lauwersoog en omstreken. Voor een compleet dagje uit.

3. Varen over de Maren, het Reitdiep en het Lauwersmeer Waddenland is vermaard om zijn ‘maren’, een stelsel van natuurlijke waterlopen die grotendeels nog bevaarbaar zijn. Huur een kano, kajak of (ﬂuister)boot. Vanaf Winsum en Wehe den Hoorn zijn er volop mogelijkheden om Waddenland te verkennen. Via het Reitdiep vaar je bijvoorbeeld naar wierdendorp Garnwerd. Leg aan bij Café Hammingh, het oudste huiskamercafé van Nederland met subliem uitzicht over het Reitdiep. Dan het Lauwersmeer, Nationaal Park mét allure. Hier kun je zeilen, roeien, surfen en waterﬁetsen. De jachthavens aan het meer bieden ligplaatsen en voorzieningen voor passanten. Kortom, waterplezier alom! www.marenland.nl www.noordergat.nl www.hunzegat.nl

4. Op excursie met… Het Groninger Landschap, Nationaal Park Lauwersmeer en Staatsbosbeheer bieden een keur aan excursies, activiteiten en doedagen het hele jaar rond. Speuren naar roofvogels, waterdieren bestuderen, hulpboswachter worden en wandelen doe je met een gids van Staatsbosbeheer of van het Activiteitencentrum Nationaal Park Lauwersmeer vanuit de Bosschuur. Het Groninger Landschap organiseert lezingen, wandelingen, doemiddagen en exposities op verschillende locaties in Waddenland. Buitenplaats Noordkust in Pieterburen is dé uitvalsbasis voor kwelderwandelingen en Noordzee tochten. www.groningerlandschap.nl/eropuit www.staatsbosbeheer.nl www.np-lauwersmeer.nl

Rust, ruimte en ontspannen op het water. Jachthaven Hunzegat, een thuishaven.

5. Cultuur in Waddenland Voor cultuurliefhebbers is Waddenland een ware belevenis. Zo vertelt Museum Wierdenland in Ezinge over de ontstaansgeschiedenis van het wierdenlandschap en het wonen óp de wierden. De geuren van vroeger, vis, teer, hout en diesel, snuif je op in het Visserijmuseum in Zoutkamp. Weten hoe de échte Groninger mosterd gemaakt wordt? Breng dan een bezoek aan Abrahams Mosterdmakerij in Eenrum. In de Theefabriek in Houwerzijl leer je alles over de herkomst van thee. Leuk om te doen: neem een ‘high tea’ op grote hoogte in de kerktoren! www.wierdenland.nl www.visserijmuseum.com www.abrahamsmosterdmakerij.nl www.theefabriek.nl Kinderen bekijken het dubbele paardengraf, gevonden in een wierde achter Museum Wierdenland

7. Te voet en op de ﬁets Goudgele akkers, groene kwelders, meanderende maren, de zilverkleurige schakeringen van het drooggevallen Wad; waar je ook kijkt, het landschap is een streling voor het oog. Stippel een tocht uit via het ﬁetsknooppuntensysteem. Via QRcodes op de informatiepanelen onderweg is informatie over de omgeving makkelijk en snel te vinden. Met Fietsmenu.nl geniet je onderweg van een biologische maaltijd van streekproducten. Even op adem komen? Pak het Reitdiepveer! Waddenland kent een uitgebreid netwerk van wandelpaden, kleine wegen en paadjes dwars door de landerijen. Het bekende Pieterpad start hier in Pieterburen. De eerste twee etappes lopen dwars door Waddenland. Of loop (een deel van) het Wad-en Wierdenpad langs de Waddenkust. Zelf een route samenstellen kan via www.waddenwandelen.nl

6. Bijzondere natuur en eeuwenoude landschappen Na het afsluiten van de Lauwerszee in 1969 ontwikkelde zich een bijzonder uniek en waterrijk natuurgebied, het Nationaal Park Lauwersmeer. Op de voormalige zeebodem groeien wilde orchideeën en parnassia. Schotse hooglanders en konikpaarden begrazen de vlaktes en vele soorten trek- en watervogels fourageren, broeden en overwinteren hier. De indrukwekkende zeearend is hier zelfs te spotten. De geschiedenis van Nationaal Landschap Middag Humsterland gaat terug tot vijfhonderd jaar voor onze jaartelling. Dijken, sluisjes, jaagpaden, kronkelende wegen en wierden met historische boerderijen getuigen van de eeuwenlange strijd tegen het water. Tussen beide regio’s stroomt het Reitdiep.

www.ﬁetsen.groningen.nl - www.ﬁetsmenu.nl www.northseatrail.nl - www.reitdiepveer.nl www.pieterpad.nl

Monumentale sluizen Aduarderzijl

www.np-lauwersmeer.nl www.middaghumsterland.nl

8. Historisch Erfgoed Borgen zijn van oorsprong luxe buitenhuizen van adellijke families. Groningen heeft er ooit honderd geteld, nu zijn er slechts zestien over, waarvan twee in Waddenland. Borg Verhildersum in Leens vertelt het verhaal van het leven van adel, boeren en arbeiders in de 19e eeuw. De Allersmaborg, tussen Ezinge en Garnwerd, dateert al uit de 14e eeuw. Bijzonder is de duiventil uit de 18e eeuw. In Waddenland staan nog veel goed bewaard gebleven middeleeuwse kerken en allemaal hebben ze iets bijzonders. In de kerk van Tinallinge is zelfs grafﬁti te vinden uit de 16e eeuw! De kerktorens fungeerden vroeger als baken voor zeelieden. Acht Groningse torens zijn aangewezen als ‘Landmerk’, drie daarvan staan in Waddenland. Haal de sleutel op en beklim zo’n openbare uitkijkpost om zelf de zee af te speuren. Borg Verhildersum www.verhildersum.nl www.allersmaborg.nl www.landmerken.nl www.groningerkerken.nl

Schilderij ‘Het Hogeland’ van kunstenaar Theo Onnes, Galerie ‘Het Raadhuis’

9. Kunstzinnig en cultureel Waddenland Op zoek naar bijzondere kunst? Veel kunstenaars hebben zich de laatste decennia in Waddenland gevestigd. In de vele galerieën en ateliers zijn werken te vinden van kunstschilders, fotografen, beeldend kunstenaars, klokkenmakers, sieradenmakers en keramisten. Cultureel gezien valt er ook veel te beleven in Waddenland. Een hoogtepunt is De Nacht van Electra op een unieke buitenlocatie in Waddenland. www.galeriehetraadhuis.nl www.marnecultuur.nl www.nounogmooier.nl www.denachtvanelectra.nl

Bezoek eens een tuin! Waddenland kent hele bijzondere, zoals Domies Toen in Pieterburen. Deze typisch Groningse ‘slingertuin’ in Engelse Landschapstijl is bekend om zijn collectie vroegbloeiende stinzenplanten en dankt hieraan zijn museumstatus. De Kleine Plantage in Eenrum is een gespecialiseerde kwekerij en heeft een grote vrij te bezichtigen tuin. Of bezoek De Groene Luwte in Molenrij, een ecologische landschapstuin met een biodynamische moestuin, boomgaard en levende have. Parktuin Oosterhouw in Leens maakt tuinstijlen uit de tuinkunsthistorie visueel van renaissance tot barok en Engelse landschapstijl. www.domiestoen.nl www.degroeneluwte.nl www.dekleineplantage.nl www.oosterhouw.nl

10. Waddenland culinair Een vers visje aan de kraam of een diner bereid met streekproducten. Het kan in Waddenland! Proef vis van Goede Vissers bij proeﬂokaal ’t Ailand in Lauwersoog en ervaar hoe slowﬁsh smaakt, of bestel harder bij Het Booze Wijf. Schuif in Pieterburen aan tafel bij Waddengenot of restaurantschip ‘t Appeltje. Puur en biologisch eten en drinken kan bij MEER Winkelcafé in de haven van Lauwersoog. Ook lekker; eten bij De Gouden Karper in het historische centrum van Winsum. Loungen doe je bij Garnwerd aan Zee, dineren met uitzicht over het Reitdiep bij Cafe Hammingh, beide in Garnwerd. Palingrokerij Geale Postma in Zoutkamp rookt de vers gevangen paling zelf. Vergeet vooral niet te proeven!

12. Waddenland spiritueel Je hoofd leeg maken? Lichaam en geest weer opladen? In Waddenland is rust, ruimte en het ultieme gevoel van vrijheid nooit ver weg. Maak een wandeling langs de Waddendijk of over de kwelders bij Westpolder. Voel de wind door je haren en voel je herboren. Op bedevaart? Dat kan in Warfhuizen. De rooms-katholieke Kluis van Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin is de jongste (2001) van de Nederlandse kluizenarijen, en de enige die op dit moment door een kluizenaar bewoond wordt. Na de komst van de ‘Bedroefde Moeder van Warfhuizen’ is de kapel Nederlands noordelijkste bedevaartplaats geworden. www.groningerlandschap.nl www.beslotentuin.nl

www.waddenland.groningen.nl

13. Waar haal ik mijn informatie? Waar je ook bent in Waddenland, er is altijd een Toeristisch Informatie Punt (TIP), in de buurt. De vele enthousiaste vrijwilligers vertellen en informeren graag over de uitgebreide mogelijkheden betreffende wandelen, ﬁetsen , varen, bezienswaardigheden en musea. Maar ook waar je lekker kunt eten en drinken óf prettig kunt overnachten. Er zijn vijf TIP’s operationeel in Waddenland: Visserij Museum Zoutkamp, Museum Wierdenland Ezinge, Buitenplaats Noordkust Pieterburen, Het Informatie Paviljoen (HIP) Lauwersoog en de Bibliotheek Winsum. Een zesde TIP wordt voorjaar 2015 geopend in molen ‘De Meeuw’ in Garnwerd. www.waddenland.groningen.nl

Ontbijten in de tuin - B&B Batenborg

14. Langer bllijven? Waddenland blinkt uit door gastvrijheid én verscheidenheid. Overnachten in een klooster, het kleinste hotel van Nederland, een B&B op een landgoed, in een boerderij of bij een kunstgalerie. Vakantiehuizen en groepsaccommodatie met toch een beetje privacy? Bungalowpark, boerencamping of kampeerplaats aan het water? Waddenland heeft het allemaal. Voel je welkom! www.waddenland.groningen.nl www.hoteldemarne.nl

15. Streekgebonden en (h)eerlijk! Wijn gemaakt van aalbessen proef je bij Boerderij Landgoud in Kloosterburen. Hier wordt ook het oergraan ‘spelt’ verbouwd. Molen Joeswerd te Feerwerd maalt deze spelt tot meel en Bakkerij Peters in Leens bakt hiervan overheerlijk brood en koekjes. De biologische mosterd van Abrahams Mosterdmakerij is inmiddels zo beroemd, dat het café van het Rijksmuseum in Amsterdam deze nu gebruikt voor haar mosterdsoep. De lekkerste kazen van Waddenland haal je bij Boerderij Kleikracht in Winsum en de lekkerste biologische zuivel bij WaddenMAX in Hornhuizen. Nog zo’n heerlijk adresje: taarten van Taarterie De Dis in Pieterburen. Bij de Borg Verhildersum is elke derde zaterdag van de maand een streekmarkt met (h)eerlijke lekkernijen uit de regio. www.landgoud.nl www.bakkerijpeters.nl www.kleikracht.nl www.waddenmax.nl www.taarteriededis.nl www.verhildersum.nl

Kunstzinnige entree van B&B Noorderlo�t

WWW.WADDENLAND.GRONINGEN.NL

COLOFON © April 2015 SAMENSTELLING: Stichting Promotie Waddenland en Seal Productions Zoutkamp- FOTOGRAFIE: Reyer Boxem (cover), Gerhard Kornelis, B&B Batenborg, B&B Noorderlo�t, Galerie Het Raadhuis, Jachthaven Hunzegat, Museum Wierdenland, Borg Verhildersum, MS Tender, ‘t Ailand - TEKST: Rens Kalsbeek. VERANTWOORDING: Alle gegevens zijn met grote zorgvuldigheid verzameld en verwerkt. Stichting Promotie Waddenland kan echter niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onjuistheden.

11. Tuinen

• Vers gebakken vis • Plateservice • 2e kopje koffie GRATIS • Diverse broodjes

R E S TA U R E T T E

GRATIS toegang voor kinderen! (4-11jr.)

Rieks & Janneke Gerdes Haven 8, Lauwersoog

Wij verzorgen ook graag uw feesten, recepties, vergaderingen, congressen of presentaties!

(0519) 34 92 00

w w w.schierzicht.nl

Ontdek de zeven parels Reitdiepgebied

Middag - Humsterland

Waar ooit de rivier de Hunze de stad Groningen verbond met de zee, ligt nu het Reitdiep. Het dal en de oevers van het Reitdiep behoren tot het oudste cultuurlandschap van Europa. Rivier de Hunze werd in de 17de eeuw deels rechtgetrokken, maar gelukkig zijn veel van de zo kenmerkende kronkels bewaard gebleven. Het landschap dankt zijn bijzondere uitstraling ook aan de sporen van 2500 jaar bewoning.

Middag-Humsterland is een van de twintig Nationale Landschappen van Nederland. De geschiedenis van dit gebied gaat terug tot aan de vroege ijzertijd, in de vijfde of zesde eeuw voor Chr. Middag en Humsterland waren beide ooit twee schiereilanden. Het huidige landschap met een rijke scharkering van agrarische gronden, waterlopen, dijken, wierden en dorpen is ontstaan door een eeuwenlang samenspel tussen natuur en menselijk handelen.

Wierde van Ezinge

Winsum - Obergum

De Wierde van Ezinge is bekend vanwege de opgravingen die archeoloog Albert van Giffen hier in de jaren 1920 en 1930 heeft uitgevoerd. Hierbij zijn de resten van 85 boerderijen en 60 bijgebouwen gevonden uit de periode van 600 v.Chr tot de 5e eeuw n.Chr. Museum Wierdenland in Ezinge richt zich op de verhalen over het landschap en de cultuur van terpen en wierden in het noordelijk waddenkustgebied.

Al in de 10e eeuw was Winsum-Obergum een belangrijke handelsnederzetting. In 1057 gaf de Duitse koning Hendrik IV toestemming voor een markt met munt- en tolrecht. De stichting van het Dominicanenklooster in 1275 maakte het stadse karakter compleet. De oude stadse elementen uit de rijke historie van Winsum-Obergum zijn nog steeds volop te zien.

Kunst en cultuur

Nationaal Landschap Middag-Humsterland of de Waddenzeekust, kunst en cultuur zijn nooit ver weg. Natuur en landschap zijn een onuitputtelijke inspiratiebron. De kerk van Feerwerd wordt niet meer gebruikt voor diensten, maar is met theater, muziek en kunst een cultureel hart geworden. Den Andel staat bekend als kunstenaarsdorp. Regelmatig zetten kunstenaars en galeries de tuindeuren open voor bezoekers.

Allersmaborg

Meer dan een eeuw is de familienaam Allersma met deze borg verbonden. De Allersmaborg is in tegenstelling tot veel andere historische gebouwen in dit gebied niet gebouwd op een wierde, maar in een meander van het Reitdiep. Aangenomen wordt dat de bouw van de borg is gestart in de 14e eeuw, maar de eerste fundamenten werden al in de 13e eeuw gelegd. Bijzonder is de duiventil uit de 18e eeuw en het prieeltje dat ooit dienst deed als druivenkas.

Waddenzeekust

“Er is een plek waar hemel en aarde het toneel delen”. Mooier kun je dit natuurgebied niet omschrijven. De Waddenzee is sinds 2009 Werelderfgoed. Het waddengebied is nog jong. Het is ontstaan na de laatste ijstijd, zo’n 7000 jaar geleden. De dynamiek van het gebied is wereldwijd uniek. Je kunt met eigen ogen zien en meemaken hoe het landschap steeds veranderd.

Het leukste uitje voor iedereen DoeZoo vindt het belangrijk dat iedereen de natuur kan ontdekken. Ook kinderen en volwassenen met een beperking. En het overgrote deel van DoeZoo is toegankelijk voor rolstoelgebruikers. We zijn niet alléén toegankelijk voor mensen met een beperking; DoeZoo biedt ze ook een werkplek, in het park en bijvoorbeeld in onze Herberg De Wierde.

EEN FEESTJE VIEREN BIJ DOEZOO? DAT IS LEUK, SPANNEND EN VOORDELIG! Binnenkort een kinderfeest, familiebijeenkomst, bedrijfsuitje of reunie? Denk dan eens aan DoeZoo. Het is buiten én binnen (ruim 900 m2 overdekt!) en daarom altijd geschikt. Of het nu regent, sneeuwt of zonnig weer is. Voor iedereen, jong en oud!

KINDERFEESTJES Er zijn verschillende mogelijkheden voor een kinderfeestje voor de leeftijden tot en met 12 jaar. Spelen, drinken en eten. En een rondleiding met de mogelijkheid om de dieren te voelen, voeren, etc. is de basis. Daarnaast kan het feestje uitgebreid worden met taart, een knutselactiviteit, een natuurfilm, eten, schminken etc. Prijzen vanaf 6 6,50 per kind.

www.anwb.nl/landvananwb/doezoo-insektenwereld

D e e n i g e d o e -z o o i n n e d e r l a n d i s g e n o m i n e e r d ! Het leukste uitje in Groningen - Stem ook op ons ! Wij zijn genomineerd voor het Leukste uitje van Nederland 2015

k Maa op kanskets 4 tic

Stem op ons

FAMILIE-ARRANGEMENTEN

DoeZoo is ook de ideale plek voor uitjes met familie, vrienden, kennissen en collega’s. Een 50-jarig huwelijk tussen de dieren? Een familiefeest waar je ook een slang kunt voelen? Een reunie onder toeziend oog van eekhoorns? Het kan. We hebben verschillende mogelijkheden, met of zonder educatieve activiteiten en ook de mogelijkheid voor l unch en diner. Prijzen al vanaf 6 5,00 per persoon.

Kom gewoon ook DoeZoo eens zien, voelen, ruiken, horen en proeven Nu lekker voordelig voor alle lezers van De Ommelander en de Ommelander Courant met deze bon voor een

Bon geldig t/m 21 februari 2015

gratis kop koffie, thee of limonade

DoeZoo is van maandag t/m zaterdag geopend - Kijk op doezoo.nl voor meer informatie

UITGEBREIDE ONLINE AGENDA M E T TA L L O Z E AC T I V I T E I T E N IN HET LAUWERSMEERGEBIED

Marne Cultuur, voor alles over kunst, cultuur en meer in Gemeente De Marne De online agenda van Marne Cultuur wordt dagelijks vele malen geraadpleegd. De meeste activiteiten en evenementen zijn er in één oogopslag te vinden. Een handige manier om te weten wat er gebeurt en georganiseerd wordt in de regio. De agenda wordt overigens niet alleen door bewoners en ondernemers geraadpleegd, maar wordt ook gebruikt door toeristen van buiten de regio en bedrijven in de recreatiesector om hun gasten up to date te informeren. Er is namelijk veel te doen én te zien in Gemeente De Marne! De 21 dorpen zijn gemakkelijk te vinden via de website, Facebook en Twitter. Inmiddels weten steeds meer mensen hier elkaar te vinden. Wil je ook 'meepraten' of gewoon meekijken? Wil jij op de hoogte blijven van nieuws, activiteiten en initiatieven? Social media is bijna altijd een verrassende bron van informatie! Website: www.marnecultuur.nl Facebook: www.facebook.com/MarneCultuur Twitter: www.twitter.com/marnecultuur

MarneCultuur.nl De ruimte, de wolkenluchten, het oude cultuurlandschap en het waddengebied zijn een belangrijke inspiratiebron en bieden rust en ruimte voor de creatieve geest. Het zijn kunstenaars, cultuurmakers, ondernemers, maar ook vakmensen uit allerlei disciplines die een verrijking bieden aan de culturele diversiteit van De Marne, en daarmee ook aan de provincie en het landelijke kunstklimaat.

LAUWERSLAND MAGAZINE

Er even op uit? Uit passie geboren organiseren wij zeehonden- wadlooptochten en havenrondvaarten. Gezellig, ruim groepsverblijf; 10 slaapkamers, 34 bedden. Professionele keuken, veel sanitair. Ons huis is ook geschikt voor rolstoelgebruikers.

Robersum

Voor wat spanning stapt u in een rescueboat of beleef een safaritocht in onze Land Rover.

Panserweg 5, Vierhuizen - 0595 402613 - www.robersum.com

Jelle Bos

Fine LAMBSKINS Weiche LAMMFELLE Noflike LAMSFELLEN

LAMSVACHT UIT HET HOGE NOORDEN LAMSVACHTEN: geschoren, wasbaar, verzorgend, comfortabel SCHAAPSHUIDEN: groot, langharig, veilig, vuurdovend LAMSVACHT ACCESSOIRES: origineel design: boa’s, hoeden WOL: vet om te vilten en spinnen, GARENS: in natuurtinten in twee diktes gesponnen; leuke mutsen, omslagdoeken Alles van de eigen schapen, diervriendelijk gehouden.

Welkom op Boerderij ‘Onrust’ Ommelanderweg 9, 9978 TC Hornhuizen Bel of mail ons voor een afspraak: telefoon (0595) 401511 E-mail: cgswoldringh@hotmail.com - Internet: www.kleinonrust.nl

Meer Informatie over onze boten bij restaurant het Booze Wijf of de receptie van onze camping.

www.beleef-lauwersoog.nl | t. (0519) 34 91 33

HET INFORMATIE PAVILJOEN (HIP) meer dan één bezoek waard!

Nationaal Park Lauwersmeer

Geopend: Woensdag t/m zondag van 10.00 - 17.00 uur V.a. oktober alleen de weekends van 10:00 – 17:00 uur Adres: Haven 6 in Lauwersoog

Lauwersoog

Waddenzee

S TA D S E G E NE U G T E N IN HE T L AU W E R S L A ND

okkum D heeft een rijke historie Dokkum is oud, heel oud. De stad van Bonifatius en natuurlijk nóg bekender van de Friese Elfstedentocht. Wie de laatste stempelpost op het keerpunt in Dokkum heeft gehaald is zo goed als verzekerd van zijn kruisje. Over deze historische stad valt veel te vertellen. Is Amsterdam gebouwd op palen, Dokkum is gebouwd op een terp. Wie vanaf de Zijl de Hoogstraat inkijkt ziet het opmerkelijke verschil in hoogte. Na Stavoren is Dokkum de oudste stad van de Friese elfsteden. Lange tijd was het dé stad van Friesland. Hier zetelde de Friese Admiraliteit. De inwoners legden belangrijke verdedigingswerken aan rond de stad. Op de landkaart en luchtfoto’s is de stervorm met zes stoere bolwerken goed te herkennen. Ook weet Dokkum wat ‘de zee geeft en de zee neemt’ betekent. In haar geval was de zee te gul en gaf teveel zand aan het Dokkumer Grootdiep. De vaarweg naar Dokkum verzandde en daarmee ook de handel overzee. De Admiraliteit verhuisde naar Harlingen. Het schitterende Admiraliteitshuis bleef en herbergt nu het streekmuseum. Het stadsbeeld van Dokkum is imposant. De oude bolwerken en de molens zijn het mooist vanaf het water van de Dokkumer Ee, maar ook te

voet maakt Dokkum indruk met verrassende gevels, prachtige monumenten en een levendig centrum. Sinds 1650 is het stratenpatroon vrijwel onveranderd gebleven. Je ontdekt leuke doorkijkjes, gezellige terrassen, galerieën en fraaie kunstwerken.

Bonifatius Wat je in Dokkum niet mag overslaan is een bezoek aan de Bonifatiusbron. De bron is volgens de legende ontdekt en gezegend door Bonifatius. Er vloeide zuiver, zoet water uit, terwijl het water in de omgeving zout en bitter was! Volgens zeggen waart zijn geest nog steeds rond en kent de bron geneeskrachtige werkingen.

Dockumer Kofje Fedde Sonnema begon in 1860 zijn distilleerderij in Dokkum en ontwikkelde zijn eigen recept voor een kruidendrankje. Sonnema zit al lang niet meer in Dokkum, maar zijn naam blijft er wel mee verbonden. Vandaar de Dokkumer specialiteit: Dockumer Kofje. Het koffie met en scheut berenburg, afgedekt met een toef slagroom. Probeer deze lekkernij bij een van de Dokkumer horecazaken.

Winkelen Dokkum staat bekend als een gezellige winkelstad. In sfeervolle oude straten en langs het water vind je naast bekende winkelketens ook verrassende speciaalzaken. De Grote Breedstraat is dé winkelstraat. Hier wordt iedere woensdag van 9 tot 5 de weekmarkt gehouden. Deze markt bestaat overigens al sedert 1517.

LAUWERSLAND MAGAZINE

n e k r a P & n e n i u T AUGUSTINUSGA

‘De Waterjuffer’ - Vijvertuin, galerie, theeschenkerij en logies. Aan het Prinses Margrietkanaal bij industrieterrein Blauferlaat vindt u de vijvertuin en galerie voor woon en tuindecoraties van de familie Veenstra. Open: ma/wo/vr/za 13-18 u. Anders op afspraak. Entree: € 3,50 (incl. koffie en thee). Uterwei 1, tel. 0512-352314. www.vijvertuindewaterjuffer.nl

BROEKSTERWÂLD De Karmeliet & De Kikkersprong - De Karmeliet is een koffie- en theeschenkerij gelegen pal tegenover open tuin De Kikkersprong. De tuin is geheel volgens eigen ontwerp aangelegd. De natuur is hier zo ongerept dat een prachtige biotoop is ontstaan.Open: do/vr/za-middag 13.30-18 u. Tevens op afspraak. Entree: € 3,50 (incl. koffie). Schwartzenberglaan 8, tel. 0511-425240. www.dekikkersprong.nl

BUITENPOST ‘De Kruidhof’ - Botanische tuin Fryslân is een openluchtmuseum met een grote variatie planten- en kruidencollecties, onder meer gepresenteerd in de bijzondere Geneeskruidentuin. Naast deze grote Geneeskruidentuin zijn er op 3,5 hectare nog 16 thematuinen aangelegd. Open: begin apr t/m medio oktober di-za 10-17 u. zo 12-17 u. Entree (o.v.b.): € 4,50; kind 0-4 gratis; kind 5-12 € 2,-; 65+/groepen (v.a. 15 pers) € 3,25; Museumjaarkaart gratis; rondleiding in overleg. Grotendeels rolstoelvriendelijk. Schoolstraat 29b, tel. 0511-541253. www.dekruidhof.nl

EASTERMAR ‘De Fruittuin’ - Een oude recent gerenoveerde boerderij waar op het land bramen, frambozen en bessen zijn geplant. In juni t/m sep. mogelijkheid om zelf fruit te plukken. Siroop en sappen te koop. Robyntsjewei 22, tel. 0512-341138. www.defruittuin.nl

EENRUM Kwekerij De Kleine Plantage - Hagen en gazons, ritme en rust, zijn de belangrijkste structuur bepalende elementen van tuin en kwekerij. Op ruim 1 ha groeit een verscheidenheid aan vaste planten, clematissen en rozen. Open: half mrt. t/m half okt. wo-za van 9-17 u. tevens feestdagen. Tijdens themadagen ook zo. Handerweg 1, tel. 0595-491604. www.dekleineplantage.nl Eenrumer Bos - Het Eenrumer Bos is in 1996 heringericht en wordt ecologisch beheerd. ‘s Zomers grazen er twee Groninger blaarkoppen. Het bos is vrij toegankelijk. Arboretum Notoaristoen - Tuin van de notaris. Botanische tuin met een bijzondere exotische plantencollectie uniek voor Europa: 600 verschillende soorten rododendrons en 400 uitheemse boomsoorten. Daarnaast onderbegroeiing met stinsenplanten en wilde cyclaam. De bomentuin is het groene levenswerk van notaris Smit uit Eenrum. De tuin en expositie zijn dagelijks vrij toegankelijk. Ernstheemsterpad, tel. 0595-492058. www.arboretumeenrum.nl

56 LAUWERSLAND MAGAZINE

ENGWIERUM

MENSINGEWEER

‘Lauwershof’ - Even buiten de bebouwde kom van Engwierum ligt biologisch fruitbedrijf Lauwershof. Gehele jaar door verkoop van duindoornproducten en jam, en sap en siroop van het overige fruit. Zelfplukmogelijkheden, rondleidingen mogelijk en miniterras aanwezig. Mounebuorren 2a, tel. 06-51256674/0511408531. www.lauwershof.com

Koffie- en theeschenkerij ‘In de Malle Molen’ Hoog boven het pittoreske dorpje Mensingeweer torent statig de Groninger koren- en pelmolen ‘Hollands Welvaart’ uit (1855). Op de begane grond is de koffie- en theeschenkerij gevestigd. Curiosazolder en expositiezolder te bezoeken. Digitale luistertocht aanwezig. Groepen: op afspraak lunchbuffet en rondleiding mogelijk. Open: april (Pasen) t/m okt op zon- en feestdagen van 10-17 u. Molenweg 10, tel. 0595-491759, bgg 06-20548722.

EZINGE Tuin Allersmaborg - De singels zijn vrij toegankelijk voor het publiek.

HARKEMA De Merelhof - Natuurtuin van ± 1 ha. Open: op afspraak. Mellereed 4, tel. 0512-362526. www.merelhof.nl

HEGEBEINTUM Hoogstamboomgaard en Theetuin ‘Harsta-Hoeve’ - Langs ‘de lange lindelaan’ bereikt u de Harsta Hoeve. Achter de boerderij vindt u een afwisselende tuin met daarnaast een unieke monumentale hoogstamboomgaard uit 1840. De paden passen bij de stijl van de ernaast liggende tuin van Harsta State, die ontworpen werd door de beroemde tuinarchitect L.P. Roodbaard. Open: hele jaar door. Harstawei 23, tel. 0518-413183. www.harstahoeve.nl

KLOOSTERBUREN Cloostertuin - In de Cloostertuin zijn circa 300 verschillende bol- en knolgewassen te bewonderen. • Vrij toegankelijk en doorlopend geopend, aan Kloostersingel. Info afd. gemeentewerken tel. 0595-575596, dhr. B. ten Hoeve.

LAUWERSOOG Infocafé ’t Ailand - Koffie- en theeschenkerij met informatiepunt voor duurzame visserij. Dakterras. Haven 49A, tel. 06-51063180. www.goedevissers.nl

LEENS Borgtuin Verhildersum - De borgtuin is in 1999/2000 gerenoveerd naar een ontwerp van tuinconsulent Klaas T. Noordhuis uit Leens. Hierbij is de al aanwezige formele stijl gehandhaafd, met eigentijdse accenten. Een harmonieus geheel met de bronzen vrouwenbeelden van Eddy Roos en het 19e eeuwse tuinhuis. Open: Pasen t/m okt di-zo 10.30-17 u. ma gesloten, behalve op feestdagen. Entree: € 5,-; kind. 0 t/m 12 jr gratis, 13-18 jr € 3,-. Groepen > 20 pers. € 4,-. 65+/CJP € 4,-. MJK geldig. Wierde 40, tel. 0595-571430. www.verhildersum.nl

MIDDELSTUM Theeschenkerij Ewsum - In het koetshuis van voormalig borg Ewsum is een theeschenkerij gevestigd. De historische tuinen zijn ook te bezichtigen. Open: wo t/m zo 13-17 u. Arrangementen/high tea op afspraak. Oosterburen 1, tel. 06-21658349. www.ewsum.info

NOARDBURGUM Theeschenkerij De Pleisterplaats - Gelegen aan de rand van Nationaal Landschap ‘De Fryske Wâlden’. Open: mei t/m sept wo t/m za 14-17 u. verder op afspraak. Tevens groepsarrangementen. Klaas Piersreed 11, tel. 0511841119, bgg 06-11127724. www.theeschenkerijdepleisterplaats.nl

PIETERBUREN Domies Toen - De kerk van Pieterburen torent hoog uit boven Domies Toen, vroeger de tuin van de dominee, nu botanische tuin. In Domies Toen groeien meer dan duizend plantensoorten met grote verscheidenheid. De theeschenkerij bevindt zich in het godsdienstgebouwtje uit 1888. Open: theeschenkerij alle zondagmiddagen in febr en mrt 13-17 u. 1 apr-31 okt di t/m zo 10.3017 u. in de vakanties ook op ma. De botanische tuin is het hele jaar geopend. Toegang tuin: € 2,50; kind >16 jr gratis. Rolstoeltoegankelijk. Hoofdstraat 76, tel. 0595-528636. www.domiestoen.nl

READTSJERK Theeschenkerij ‘De Heale Moanne’ - De tuin

is door hagen ingedeeld in ‘kamers’ met kleurrijke borders omringd door bomen, die beslotenheid en luwte geven aan de tuin. Open: mei-okt za en zo 12-18 u. en op afspraak. Kerkweg 5, tel. 058-2562082. www.theeschenkerijroodkerk.nl

VEENKLOOSTER Fogelsangh State - Rond de state ligt een groot park met aansluitend een middelgroot bos. Het park is ingericht door de tuinarchitect Roodbaard. Het park is het gehele jaar toegankelijk, uitgezonderd de broedperiode (15 mrt.15 jun.). Entree bos: € 1,-. Seizoenskaart: € 10,-. Theeschenkerij Noordvleugel - Nostalgische theeschenkerij met gezellige sfeer. Tevens collectie antieke serviezen en tentoonstellingen van hedendaagse kunstenaars. Op afspraak een high-thea vanaf 8 pers. Zaal voor groepen tot max. 25 pers. Kleasterwei 1, tel. 0511-442436. www.galerienoordvleugel.nl

WARFFUM Kwekerij de Beemd, Tuin en Theetuin - Entree door een rozentuin naar het theetuinterras met winkeltje met in het verlengde van de kwekerij De Tuin. Heemplanten i.c.m. vaste planten, rozen en klimplanten geven een grote diversiteit in de beplanting. Een tuin met een natuurlijk karakter welke rijk is aan inheems leven. • Open van apr. tot okt. op wo - za 9 tot 17 u. De gehele Tuin & Kunst tiendaagse en enkele zon- en feestdagen. Oudendijk 25, tel 0595-424589 www.kwekerijdebeemd.nl

ZEERIJP Theeschenkerij Beeldentuin ‘Eenumermaar’ - De Theeschenkerij ‘Eenumermaar’ combineert een rustiek landelijke tuin, een beeldententoonstelling en een sfeervol terras. Via zichtlijnen heeft u een prachtig uitzicht op het weidse Groninger land en het maar. Open: half mei - half sept za en zo van 13-17 u. (bij slecht weer gesl.) Tolweg 4, tel. 0596-573517. www.eenumermaar.nl

THEESCHENKERIJ 'DOMIESTOEN'

LAUWERSLAND MAGAZINE

Kerken in het Lauwersland Hieronder zijn ruim 80 kerken beschreven. En dan te begrijpen dat het alleen de monumentale kerken betreft... Met andere woorden, het relatief dunbevolkte Lauwersland kan zich verheugen in het bezit van een opvallend grote hoeveelheid bezienswaardige kerken die ook nog eens vaak van middeleeuwse oorsprong zijn. Dat hangt ook samen met het terpen- en wierdenlandschap: de kleine, tamelijk geïsoleerde gemeenschappen op de woonheuvels hadden in oude tijden allemaal behoefte aan een eigen kerkgebouw. En aangezien er daarvan in Groningen en Friesland ook nog eens veel goed bewaard gebleven zijn, valt er voor de liefhebbers van dat cultureel erfgoed heel wat te genieten.

VIERHUIZEN

AALSUM - Historisch terpkerkje (1200). Bezichtiging op afspraak. ADORP - NH-kerk uit 1667, toren uit 1849. ANJUM - Michaëlkerk stichtingsdatum ± 1150. AUGSBUURT - Kerkje uit 1782 thans in gebruik als muziekkapel. AUGUSTINUSGA - PKN kerk Augustinustsjerke circa 1350. BAFLO - Kerk uit de 12e eeuw, genoemd naar de heilige Laurentius. BEDUM - N.H. Walfriduskerk monumentale dorpskerk. Beroemd is de “schaaive toor’n”, die schever staat dan die van Pisa. Op afspraak te bezichtigen. Gereformeerde kerk - Kerk uit 1936, gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School door architect Reitsma. Schultingastraat 1. Roomskatholieke kerk - in neogotische stijl, gebouwd in 1880-1881 door architect A. Tepe. Grotestraat. BLIJE - De toren van de NH-kerk stamt uit de 13e eeuw, de kerk uit de eerste helft van de 16e eeuw. BORNWIRD - Gerestaureerd 13e eeuws kerkje op deels afgegraven terp met oude Romaanse panbedekking: ‘monniken en nonnen’. BUITENPOST - NH-kerk - laaggotische dorpskerk met gebeeldhouwde grafzerken, rouw- en wapenborden. BURDAARD - NH-kerk - gebouwd in 1851 op de plaats van een vervallen middeleeuwse kerk. BURUM - Eenvoudige, fraai ingerichte NH-kerk uit 1784. DAMWÂLD - De NH-kerk dateert van 1200, met orgel gebouwd door A.A. Hinsz. Open op afspraak. DEN ANDEL - Zaalkerkje uit 1325 met vrijstaande toren uit de 13e eeuw. DOKKUM - ‘St. Bonifatiuskerk’ - in 1871 door Dr. P.J.H. Cuypers ontworpen en gerestaureerd in 1982. Open: dag. jun t/m 15 sep van 14-17 u. St. Martinuskerk (NH) - gotisch (met orgelkassen uit 1688). Te bezichtigen: half mei-half sept wo, do en zo 14-17 u. vr 19-21 u. bij orgelconcert. Kerk van de Verenigde Chr. Gemeente - (doopsgezind - remonstants), Legeweg 14. Gebouwd in 1852. EENRUM - De romano-gotische kerk dateert uit midden 13e eeuw. De opvallende renaissance-toren is meer dan 50 m. hoog. Op het Lohman-orgel uit 1817 worden concerten gegeven.

58 LAUWERSLAND MAGAZINE

EENUM - Eén van de oudste bakstenen kerkjes (1170) van Groningen, hooggelegen op grotendeels afgegraven wierde. Met Schnitger-orgel uit 1704. EZINGE - Kerk uit de 12e eeuw met zadeldaktoren. Vrijstaande toren uit 13e eeuw. FEERWERD - Kerk uit de 13e eeuw, mooi gerestaureerd. FERWERT - NH-kerk - gebouwd in 15e eeuw. In de toren 3 klokken uit 1383, 1426 en 1457. FOUDGUM - Mariakerk - Dit kerkje dateert uit 1808. Dominee/dichter François Haverschmidt alias Piet Paaltjes deed er in 1859 zijn intrede als predikant. FRANSUM - NH-kerk - met unieke ligging op een wierde midden in de weilanden. GARNWERD - Hervormde kerk - dateert uit de 13e eeuw. Het onderstuk van de toren is een restant van de oude toren die in 1738 instortte. Het orgel is in 1809 gebouwd. GERKESKLOOSTER-STROOBOS - NH-kerk - in het voormalig brouwhuis van het cisterciënzer klooster, gebouwd in 1542. GINNUM - Kerk, gebouwd in de 12e eeuw met gebruik van tufsteen. De kerk is in de jaren 1973-1978 gerestaureerd. HALLUM - NH-kerk - gebouwd in de tweede helft van de 13e eeuw. Preekstoel uit 1773 met prachtig beeldhouwwerk. HANTUM - Stupa - Stupaweg 4, tel. 0519-297714. Rondleidingen op zo 10-18 u. HANTUMHUIZEN - NH-kerk - Romaanse kerk met schitterend beschilderde koepelgewelven. HEGEBEINTUM - NH-kerk - is gebouwd in de eerste helft van de 12e eeuw op de hoogste terp van Friesland. Er hangen zestien rouwborden, daterend van 1689 tot 1906. Melden bij het Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum aan de voet van de terp. Inl.: 0518-411783. Email: rekreaasje@planet.nl HOLWERD - NH-kerk - uit 1775 is te bezichtigen op za 13.3017 u. (begin jul tot +/- half sept) of op tel. afspraak. Doopsgezinde ‘zaalkerk’ - uit 1850. HORNHUIZEN - N.H. kerk - in 1850 op oude grondslag herbouwd. Het zware benedendeel van de in 1815 ingestorte

WINSUM

middeleeuwse toren bleef bewaard. In de vloer van de kerk liggen nog verscheidene grafzerken, de oudste uit 1498. Het orgel is in 1833 in de vroegere kerk geplaatst. HUIZINGE - De Romano-gotische kerk uit het midden van de 13e eeuw is grotendeels nog in oorspronkelijke staat. JANNUM - Oudste gedeelte van het terpkerkje in Jannum is gebouwd in het begin van de 12e eeuw. Open: op afspraak groepen > 10 pers. JISLUM - NH-kerk - gebouwd in 1886, met klokken uit 1414 en 1636. Hek met doodssymbolen. JOUSWIER - Hervormde kerk - dateert uit 1557; gerestaureerd in 1978. De kerk ligt op een grotendeels afgegraven terp. KLOOSTERBUREN - Protestantsekerk - is gebouwd op het fundament van de kerk van het St. Jansklooster, dat eind 16e eeuw verwoest werd. De in neo-gotische stijl opgetrokken RK-kerk (Hoofdstraat 28) is een schepping van de bekende architect P.J.H. Cuypers. Het gebouw dateert uit 1869. Open: juli/aug wo van 14-16 u. KOLLUM - ‘Maartenskerk’ - één van de fraaiste gotische dorpskerken in Friesland met een tweebeukig schip uit de 15e eeuw. ‘OosterKerk’ - is begin 20e eeuw gebouwd door architect Reitsma. Te bezichtigen op afspraak. Oostenburgstraat. KOLLUMERZWAAG - Landelijk gelegen NHkerkje met een zadeldaktoren uit het midden van de 13e eeuw. Op afspraak te bezichtigen. LEENS - Petruskerk - uit de 12e eeuw, is vooral bekend vanwege het grote Hinsz-orgel, gebouwd in 1733-1734. De kerk is gerestaureerd in de jaren 1948-1952. Van mei-okt worden er concerten op het Hinsz-orgel gegeven door vooraanstaande organisten uit binnen- en buitenland. www.hinszorgelleens.nl LEERMENS - De fraaie N.H.-kerk is gedeeltelijk in romaanse en gedeeltelijk in romano-gotische stijl opgetrokken. LICHTAARD - Karakteristieke zadeldakkerk uit de 14e eeuw, geheel gebouwd met kloostermoppen. Te bezichtigen van 1 aprl t/m 30 sept. LOPPERSUM - Hervormde kerk - Imposante kruiskerk uit de 13e/14e eeuw met prachtige gewelfschilderingen (15e eeuw) en een orgel uit 1562, gerestaureerd door Arp Schnitger.

MARRUM - Godeharduskerk uit begin 12e eeuw. Preekstoel uit 1658. METSLAWIER - Herv. kerk - (1776) met er omheen de fraaie gerestaureerde dorpskern. MIDDELSTUM - Hervormde Hippolytuskerk - geldt als het fraaiste voorbeeld van een laatgotische dorpskerk in de provincie Groningen. Het Hemony carillon stamt uit 1661. Gereformeerde kerk - Burchtstraat. Een zaalkerk uit 1869 van architect A. Schotanus, later (1923) uitgebreid met een dwarsarm. Doopgezinde vermaning - Trekweg 27. Eenvoudige zaalkerk uit 1863. NES(D) - De fraaie NH-kerk in Nes is gebouwd tussen 1200 en 1225 en ook nu nog in oude staat. NIEKERK - Het NH-kerkje is in 1629 verbouwd met geld van de Zilvervloot(zie gevelsteen). NOORDWOLDE - Bakstenen kerk uit de 13e eeuw in romanogotische stijl. De toren werd in 1639 verbonden met het schip. Toen werd ook de uivormige spits (‘siepel’) geplaatst. Hieronder bevindt zich een waardevol, onlangs gerestaureerd orgel (1640). ONDERDENDAM - Gereformeerde kerk - Bedumerweg 34, gebouwd in 1932. Met elementen van de Amsterdamse School. OOSTERWIJTWERD - Eenvoudig romaans bakstenen kerkje uit de 12e eeuw met dak-ruiter uit de 17e eeuw. OOSTUM - Kerk uit de 13e eeuw op wierde. De zadeldaktoren heeft holle en bolle pannen. OUDWOUDE - In het laat-gotisch 16e eeuws kerkje hangen fraaie rouwborden uit de 17e en 18e eeuw. PIETERBUREN - Gotische NH-kerk uit de 15e eeuw. Schip met jongere dwarsarm en overwelfd koor. Rijk houtsnijwerk en rouwborden. REITSUM - NH-kerk gebouwd in 1738. Preekstoel uit 1638 voorzien van een slot, dat er na de Doleantie (1886) op werd aangebracht. RINSUMAGEAST - Bijzondere kerk (Protestantse Gemeente Claerkamp). Open op afspraak. SAAXUMHUIZEN - NH-kerk met karakteristieke toren. SIBRANDAHÛS - Idyllisch gelegen kerkje - rond 1300 in romano-gotische stijl gebouwd, eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. In gebruik als cultureel centrum. STEDUM - Grote romano-gotische kruiskerk - NH dateert uit 13e eeuw. Graftombe gemaakt door Rombout Verhulst in 1672.) 17e eeuwse herenbanken. SURHUISTERVEEN - Doopsgezinde kerk - gebouwd in 1804. Het exterieur is gerestaureerd in de tachtiger jaren en het interieur is pas grondig gerestaureerd. Bezichtiging op afspraak. De Doarpsstjerke (v.h. Hervormde kerk) is gebouwd in 1686. De kerk is in 2007 geheel gerestaureerd. Bezichtiging op afspraak, SURHUIZUM - NH-kerk met een unieke 13e eeuwse gemetselde spits. TERNAARD - Gotische kerk uit de 16e eeuw met een gaaf 17e eeuws interieur met lambrisering. De kerk bezit een oud orgel met prachtig houtsnijwerk. TINNALINGE - 13e eeuws kerkje met o.a. koorhek met opschriften graan- en boterprijzen. ULRUM - NH-kerk - 13e eeuw, bekend vanwege de afscheiding 1834. Gereformeerde kerk - Schapenweg (1901). Architect: Reitsma. VIERHUIZEN - Ned. Herv. Kerk - in 2007 volledig gerestaureerd. Iedere dag geopend. Regelmatig culturele activiteiten, programma hangt in de kerk. Tevens trouwlocatie of kerk huren voor een eigen activiteit. VISVLIET - NH-kerk - een gotische dorpskerk uit 1427. Een gedenksteen uit 1557 vermeldt o.a. de roggeprijs. WÂNSWERT - NH-kerk - gebouwd voor 1335. De toren is even breed als de kerk. Bijzonder is dat het kerkhof ommuurd is.

LAUWERSLAND MAGAZINE

EEN KEMPHA AN L ANGS DE E ZUM AKEEG IN HE T L AUWER SMEER (FOTO GERHARD KORNELIS)

60 LAUWERSLAND MAGAZINE

WEHE-DEN HOORN - R.K. kerk St. Bonifatius - NeoCuijperiaanse architectuur. Voorbeeld van 19e eeuwse kerkeninrichting, gecombineerd met moderne bouwvormen. NH-kerkje - dateert uit plm. 1200, de toren uit 1655. Na restauratie (1985) werd het een sociaal- cultureel centrum (‘t Marnehoes). WESTEREMDEN - 13e eeuwse kruiskerk - (N.H.) met fraaie koorgevel in romangotische stijl en schilderwerk op de koepelgewelven WESTERGEEST - Een ruime Romaanse kerk uit 1200 met o.a. grafzerken waarvan de oudste van rode bremerzandsteen uit circa 1200. WESTERNIELAND - NH-kerk dateert uit de 13e eeuw; verplaatst na de kerstvloed van 1717. Bezichtiging op afspraak en in jul/aug za 14-17 u. Schaapweg 2. WESTERNIJTSJERK - NH-kerk uit begin 13e eeuw. De klokken zijn van 1385 en 1405. WESTERWIJTWERD - Hervormde kerk uit de 13e eeuw. Het imponerende orgel is nep; het bestaat uit zilverkleurig geverfde paaltjes. WETSENS - Vituskerk - vermoedelijk gebouwd voor de 12e eeuw. In 1842 kreeg de kerk zijn huidige vorm.

WINSUM - Torenkerk - Dorpskerk uit de 11e eeuw, tufsteen en zadeldak met holle en bolle pannen. Opvallende trap aan de toren. WINSUM-OBERGUM - Nicolaaskerk - Neogotische kerk uit de 13e eeuw op wierde. WIRDUM - Hervormde kerk - Kerkgebouw uit de 13e eeuw met aan de noordgevel drie romaanse vensters. In het interieur een aantal schilderingen uit de 15e eeuw. ’t ZANDT - Maria kerk (NH) ZEERIJP - Hervormde kerk - 14e eeuwse gotische kerk, met romano-gotische elementen. In het fraaie interieur onder meer een aantal rouwborden met wapens en ornamenten. ZOUTKAMP - ‘Oude Kerk’ - Voormalig NH kerk uit 1836, gerestaureerd en ingericht tot een sociaal-cultuur centrum in 2010. De kerk is een mooie trouw-/rouwlocatie. Bovendien voor vele doeleinden te huur. Tel. 06-45884185 ZUIDWOLDE - Romaanse kerk - (NH) uit de 11e eeuw. Kerk en onderste deel van de toren zijn van tufsteen. ZUURDIJK - Van oorsprong Romaanse kerk uit begin 13e eeuw met nog volledig bestaand 19e eeuws interieur. Prachtige grafzerken in en om kerk.

Niet alleen de monumentale kerken zijn opvallend ruim vertegenwoordigd in Lauwersland. Ook zijn er veel historische molens aanwezig. Geen wonder dat er vroeger zoveel waren: elk dorp had in ieder geval één, maar vaak ook meerdere molens. Niet alleen waren ze nodig voor het malen van koren, ook voor het zagen van hout en het pellen van gerst werden ze gebruikt. Bovendien waren er poldermolens voor de waterhuishouding en oliemolens voor de productie van (lijn)olie. Wel is het bijzonder dat er in Lauwersland zoveel goed bewaard gebleven zijn. En voor de liefhebbers is het mooi dat ze bovendien vaak opengesteld zijn voor bezichtiging.

ADORP - Koren-/pelmolen Aeolus - achtkantige bovenkruier uit 1851. ANJUM - Museummolen De Eendracht - (1889). Mounebuorren 18, tel. 0519-321926. AUGUSTINUSGA - Net buiten het dorp een molen van het type ‘Boktjasker’, één van de twee in Friesland, gebruikt om het land te bemalen. BROEKSTERWÂLD - ‘Grote Molen’ - poldermolen uit 1880, aan de rand van het Bûtenfjild (Burg. Nautaweg). Prachtig gelegen nabij een natuurgebied. Bezichtiging op afspraak. ‘Broekmolen’ - een poldermolen uit 1876. (Schwarzenberglaan).

BUITENPOST - Watermolen De Mûnts - ten westen van het dorp. BURDAARD - ‘De Zwaluw’ uit 1875, uniek in Nederland: koren-, pel- en houtzaagmolen. Houtzagerij en Bezoekerscentrum staan naast de molen. Open: 1 mei-1 okt di t/m za 10-12 u. en 13.30-17 u. Groepen op afspraak. BURUM - zie pagina 68 DEN ANDEL - Koren-/pelmolen De Jonge Hendrik - Achtkantige bovenkruier (1875). Elke vr van 10-16 u. vrij te bezichtigen. DOKKUM - Op de bastions van Dokkum staan twee pelmolens: de bovenkruiers ‘De Hoop’ (1849) te bezichtigen tijdens winkeltijden en ‘Zeldenrust’ (1862). Bezichtiging mogelijk, eventueel op afspraak.

LAUWERSLAND MAGAZINE

'DE LELIE' IN EENRUM

Molens in het Lauwersland

St. Musea Noardeast Frysl창n

VAN DOKKUM NAAR DOKKUM

schilderijen en tekeningen van Marius van Dokkum

expositie 3 april tm 8 augustus 2015 Diepswal 27 Dokkum | open: bel 0519 29 31 34 of zie www.museumdokkum.nl

Open: op zondag in de oneven weken. Verder op verzoek. READTSJERK - Poldermolen ‘De Hoop’ uit 1911 (nabij Rietveldsweg, ten oosten van Readtsjerk). RINSUMAGEAST - Klaarkampstermeermolen - een poldermolen uit 1893 (nabij Trekweg 11). SURHUISTERVEEN - Korenmolen ‘Koartwâld’ - In de molen wordt op ambachtelijke wijze graan gemalen. VIERHUIZEN - De Onderneming - bovenkruier met stelling uit 1858. In 2010 zijn er nieuwe wieken geplaatst. Draait bij voldoende wind altijd op zo 14-16.30 uur en op afspraak. VISVLIET - De Hilmahuister Poldermolen - deze molen is via een goed fietspad bereikbaar. WESTERWIJTWERD - Korenmolen Zeldenrust - bovenkruier met stelling uit 1845. Poldermolen De Palen - dateert uit 1876, gerestaureerd in 1991/92. WETSINGE - Koren-/pelmolen Eureka - achtkantige bovenkruier uit 1872. Niet te bezichtigen. WINSUM - Korenmolen De Vriendschap achtkantige bovenkruier uit 1801. Korenmolen De Ster - achtkantige bovenkruier uit 1851. WYNS - ‘De Wynsermolen’ gebouwd in 1871 voor de bemaling van de Wynserpolder, die veel landschappelijke waarde heeft. Niet te bezichtigen. ZEERIJP - Koren- en pelmolen De Leeuw - achtkantige bovenkruier met stelling uit 1835. Eén van de zwaarst gebouwde houten korenmolens. Binnen kleine expositie. ZUIDWOLDE - Poldermolen De Koningslaagte - Bovenkruier uit 1878. Poldermolen De Krimstermolen - Bovenkruier uit 1862. Poldermolen Het Witte Lam - Bovenkruier uit 1860. (Molenstichting Hunsingo) ZUURDIJK - De Zwaluw - achtkantige bovenkruier uit 1858, geheel gerestaureerd. Open: meestal zo van 12 tot 16 u. en op afspraak.

DOKKUM

EENRUM - Molen De Lelie - achtkantige stellingmolen uit 1862, draait in zomermaanden op zaterdagmiddag. Rondleidingen op afspraak. www.molendelelie.nl FEERWERD - Korenmolen Joeswert - uit 1855. Open: do t/m za 13.30-17.30 u. FERWERDERADIEL - Verspreid over de dorpen telt deze gemeente nog negen poldermolens, bijna allemaal uit de vorige eeuw. GARNWERD - Korenmolen De Meeuw - bovenkruier uit 1851. Fraai uitzicht vanaf de omloop. Bezichtiging op zo 14-17 u. en op afspraak. GARSTHUIZEN - Koren- en pelmolen De Hoop - 1839, maakt deel uit van groter molen-complex. HOLWERD - Koren- en pelmolen De Hoop - gerestaureerd in 1994. Opleiding voor vrijwillige molenaars. KOLLUM - Poldermolen uit 1893 in het Tochmaland, te bezichtigen. KOLLUMERPOMP - Watermolen uit 1845. LOPPERSUM - Korenmolen Stormvogel - achtkantige bovenkruier met stelling uit 1859. MENSINGEWEER - ‘Hollands Welvaart’ - koren- en pelmolen uit 1855. Compleet bedrijfsvaardig en goed onderhouden. Tevens koffie- en theeschenkerij ‘In de Malle Molen’. METSLAWIER - Korenmolen ‘Ropta’ Bovenkruier met stelling uit 1836. MIDDELSTUM - Korenmolen De Hoop Bovenkruier met stelling uit 1855. MUNNEKEZIJL - Stellingkorenmolen - uit 1856. Voor groepen te bezichtigen na afspraak. ONDERDENDAM - Poldermolen De Zilvermeeuw Achtkantige bovenkruier uit 1870. PAESENS-MODDERGAT - Stellingmolen De Hond uit 1861, achtkantige bovenkruier, van het type koren- en pelmolen. PIETERBUREN - ‘Vier Winden’ - achtkantige bovenkruier met stelling, gebouwd in 1846 als korenmolen.

LAUWERSLAND MAGAZINE

DE EENDENKOOI ALS CURIEUS ELEMENT IN HET FRIES-GRONINGER LANDSCHAP

Vogels vinden ‘rust’ in eendenkooi ‘Nieuw Onrust’ in de Westpolder

Westpolder / Hornhuizen - In opdracht van de Stichting het Groninger Landschap is een tiental jaren geleden begonnen met de start van onderhoud van het kooibos in de eendenkooi Nieuw Onrust in de Westpolder. Nieuw Onrust is omstreeks 1898 met de hand gegraven en is één van de laatste twee geregistreerde eendenkooien in de provincie Groningen. Sinds 1991 is de kooi in het bezit van Het Groninger Landschap. In de loop der jaren is de kooi volledig gerestaureerd en verkeert in een zeer goede staat. De kooi is niet vrij toegankelijk maar wel worden er met enige regelmaat excursies georganiseerd.

64 LAUWERSLAND MAGAZINE

De eendenkooi is een belangrijke pleisterplaats, natuurlijk voor met name diverse eendensoorten. Deze werden in vroeger jaren door de kooiker gevangen voor consumptie, vandaag de dag worden ze gevangen voor ringonderzoek en nadien weer vrijgelaten. De kooi bestaat uit een kooibos, vier vangpijpen en een gegraven plas in het midden. Het genoemde onderhoud was noodzakelijk om de kooi optimaal te laten functioneren. Daarnaast werd door de snoeibeurten de variatie in boom- en struiksoorten en de structuur van het kooibos in stand gehouden. De hoge bomen aan de rand van de plas belemmeren het in- en uitvliegen van de eenden. Een deel van deze bomen is afgezaagd, zodat ze opnieuw uitlopen en een lage begroei-

de eenden zich er veilig. Zoals beschreven, worden er nu nog alleen eenden gevangen voor vogelonderzoek. Daarom lokt de kooiker de eenden met voer en met behulp van zijn kooikerhondje de vogels een vangpijp in. Pas als de eenden in de pijp zitten laat de kooiker zich zien. De wilde eenden schrikken en vliegen naar het einde van de pijp, daar worden ze opgevangen. De staleenden kennen deze ‘truc’ al en blijven rustig zitten. De wilde eenden worden gewogen en gemeten en krijgen een ring om hun poot en worden vervolgens weer vrijgelaten.

'Nieuw Onrust' en 'De Westpolder' zijn van groot cultuurhistorisch belang Uniek zijn de twee eendenkooien in de Westpolder. Het zijn de laatste eendenkooien in Groningen waar het kooikers vak nog wordt uitgeoefend. De eendenkooi Nieuw Onrust ligt langs de waddendijk. Het is een belangrijke rust en verzamelplaats voor trekvogels. In Nieuw Onrust worden de eenden geringd en daarna weer vrijgelaten. De eendenkooi Nieuw Onrust is omstreeks 1898 met de hand gegraven en is ongeveer twee hectare groot. Sinds 1991 is de kooi in het bezit van Het Groninger Landschap. De stichting houdt de kooi en het kooibedrijf in stand evenals de cultuurhistorische, landschappelijke en natuurwetenschappelijke waarden ervan. Bijzonder -en nog in particulier eigendom- is eendenkooi 'de Westpolder', gelegen achter de boerderijen Manneplaats en Nieuw Midhuizen in de Westpolder. De kooi is in 1896 ingericht door enkele ingelanden van de Westpolder. Hiervoor werd een kolk, die in 1877 was ontstaan na een dijkdoorbraak, verder uitgegraven.

Voor de exploitatie van de kooi koos men voor een naamloze vennootschap. Deze vennootschap is in 1926 geliquideerd en de exploitatie werd voortgezet als maatschap. De kooi is de laatste met kooirecht die nog in particulier bezit is in de provincie Groningen. Aan het begin van het pad dat naar de kooi leidt, staat de woning waar de kooiker woont. Deze valt buiten rijks bescherming vanwege onvoldoende kwaliteit. Ten noordoosten van de kooi ligt op ongeveer 750 meter afstand een tweede kooi. Deze is in eigendom bij de Stichting het Groninger Landschap. 

ing gaan vormen. Daarnaast zijn er struiken aangeplant die er van nature thuishoren. Na voltooiing van het project was er een ideale overgang gecreëerd van kooiplas naar kooibos en kunnen nog meer trekvogels gebruik maken van de ‘rust’ in de eendenkooi Nieuw Onrust. Vooral door de ligging van de kooi, pal langs de zeedijk, is het een belangrijke pleisterplaats voor verschillende vogelsoorten. Een aantal jaren geleden heeft de kooiker van het Groninger Landschap een aantal staleenden aangeschaft. Staleenden zijn tamme eenden die het hele jaar in de kooi verblijven. Deze staleenden lokken, alleen al door hun aanwezigheid, wilde eenden de kooi in. De kooiker voert de eenden en door de beschutte ligging van de kooiplas, omzoomd door bos, voelen

LAUWERSLAND MAGAZINE

E E N E E N D E N K O O I , M E T Z I J N VA R I AT I E A A N B O M E N , S T R U I K E N E N P L A N T E N E N N I E T T E V E R G E T E N R U S T E N S T I LT E , I S O O K E E N PA R A D I J S J E V O O R A N D E R E V O G E L S , Z O A L S D E I J S V O G E L .

Omschrijving: de eendenkooi bestaande uit een kooibos en een kooiplas met vier vangpijpen; rondom de kooiplas bevinden zich zitwallen met daaromheen een grondwal voor afscherming en beschutting. De vangpijpen zijn licht gebogen en bestaan uit een kolk met schermen van riet en hout; een vangbak met valluik en spiegel zijn iets schuin achter de pijp geplaatst. Aan twee zijden van de kooi loopt een gracht als buffer voor het water. Waardering Eendenkooi ''de Westpolder" van algemeen cultuurhistorisch belang - als goed voorbeeld van een nog in gebruik zijnde laat negentiende-eeuwse kooi in particulier bezit - vanwege de hoge mate van gaafheid - vanwege de ruimtelijk-visuele relatie met de eendenkooi "Nieuw Onrust" - ĂŠn vanwege de hoge mate van zeldzaamheid in de regio (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed).

Opengestelde eendenkooien in het Lauwersland

Nassaukooi op Ameland Gelegen aan het eind van de Kooiweg ten oosten van Buren. Van 1 april tot 1 november (na betaling) zelfstandig te bezichtigen. Regelmatig worden excursies gehouden, inlichtingen bij de VVV: 0519-546546 of bij het Natuurcentrum: 0519-542737.

Eendenkooi Schiermonnikoog Adres: de Kooiplaats, Kooipad 1. Een in 1860 aangelegde en in 1990 geheel gerestaureerde kooi met vier vangpijpen van het Friese type. Rond de plas bevindt zich een aarden wal in plaats van een rietscherm. De kooi is eigendom van Vereniging Natuurmonumenten. Excursies mogelijk in de periode 15 april tot 15 juli. Bezoektijden in overleg. Leden Natuurmonumenten gratis. Niet leden betalen een geringe toegangsprijs. Afspreken kan bij het Bezoekerscentrum Schiermonnikoog. 0519531641. Maximale groepsgrootte 15 personen. ď ś

Ten noordoosten van Leeuwarden. Een kooi van het Friese type met vijf vangpijpen. Er is een kooihuisje aanwezig. De kooi is zeker 350 jaar oud. In het voorjaar is de kooi op aanvraag in excursieverband te bezoeken. Ook staat zij soms vermeld in het vaste excursieprogramma van It Fryske Gea. Belangstellenden kunnen contact opnemen met het hoofdkantoor: 0512-381448. Ook vindt u informatie op www.itfryskegea.nl.

Eendenkooi Nieuw Onrust Gelegen aan de Groningse waddenkust ten noordwesten van Kloosterburen. In het voorjaar staan een aantal vaste excursiedata gepland. Bezoek is slechts mogelijk in kleine groepjes. Opgave en informatie zijn te vinden bij de winkel van het Groninger Landschap. 050 - 5892714. Ook vindt u informatie op www.groningerlandschap.nl.

66 LAUWERSLAND MAGAZINE

O M H E T K O O I R E C H T T E K U N N E N D O E N G E L D E N M O E T E N PA L E N E N B O R D E N W O RD E N G E P L A AT S T M E T E E N V O O R G E S C H R E V E N T E K S T.

Buismans eendenkooi in Giekerk

K ANOROUTE VAN 27 KILOME TER L ANGS DE WE STK ANT VAN HE T L AUWER SMEER

Varen via de Zuider Ee, het Dokkumer Grootdiep en de Oude Zwemmer

Het startpunt van deze kanoroute is Dokkumer Nieuwe Zijlen. Vanuit de richting Kollum is het rechts, net over de brug. Daar is een klein parkeerterrein en ligt een stevige kanosteiger. De afstand is overigens 27 km. Met een omweg naar Dokkum is dit 33 km. De Willem LorĂŠsluis vormt een belangrijke verbinding tussen Friesland, het Lauwersmeer en de Waddenzee. Vanaf het beginpunt varen we naar het oosten over het Dokkumer Diep. Het water is buiten de vaargeulen erg ondiep, maar met een kano is dit geen probleem. Na een bocht naar links wordt het water breder. Je passeert een eilandje aan de linkerkant. Hier is een aanlegplaats waar je aan land kunt. Voorbij het eiland volg je op enige afstand de linkeroever. Er kan bij noordelijke wind flink wat golfslag staan. ď&#x192;¤

LAUWERSLAND MAGAZINE

sc hw ad

t chga

Schiermonnikoog

Spr ui

Zu Lau w

stgat

Waddenzee

Lauwersoog

4 3 n 2ieuw1 e

Westernieland

gat

Kloosterburen

Uile

achter de Zwarten

Oostmahorn Oostmahorn

nest

erm

va ar

aar

dok

kum erd

aal

iep

6 Zoutkamp

8 ee

ied jlst

err

Westergeest

rzi ike nn Mu

ezinge

Oldeho

ofdse

Oldehove

Winsum

Kanaa

Sauwerd

Kommerzijl

iep Zijld

pieterzijl

Burum

rrie

e Zuid

friesLand

triemen

rzij

Kom

Winsumerdiep

Lauwers

Kollum

Oudwoude

iep

Warfstermolen

de W e

opdie

erlo

aduarderd

erst

tdie

Munnekezijl

ijt

rr tte

uerd

Rie

engwierum

ewe

Reitdiep

Kollumerpomp

sing

ken

ril

Rasq

Baflo

mper

Men

Wehe- den hoorn

hunsingokan

Zoutk a

Leens

Rasquert BafloMensingeweer

eenrum

piet

Ulrum

vierhuizen

lg erba vlind Jaap deensgat

Slenk

orn

Oude Robbengat

anjum

rmaar

landste

ie Western

ar terma andels

ben

LauwersMeer

erbu urst erm aar

Rob

sens

pieterburen

Robbenoord

Broekstermaa r

paesens

adorp niezijl

visvliet

van S

noordhorn

Grijpskerk

veenklooster

tark

aduard

kanaal

arde

ndie

zum

al 1. MUSEUMHAVEN HET 22. Stichting Recreatiehaven Onderdendam ana BOOZE WIJF, LAUWERSOOG 2. Watersportbedrijf kR.Jansma, Lauwersoog 23. Lutjegast Jachthaven De Oude Weer/De Pollen Warffum niekerk 3. Stichting Jachthaven Lauwersoog 24. Jachthaven Op ‘t End, Spijk Sebaldeburen t ie gr ar Passanten (Vissers) haven Lauwersoog M 4. 25. JACHTHAVEN APPINGEDAM Kootstertille 5. JACHTHAVEN HUNZEGAT ZOUTKAMP 26. Jachthaven Boei 12, Steendam Oldekerk 6. Jachthaven Waterrecreatie Zoutkamp 27. Jachthaven De Otter, Steendam augustinusga 7. Camping/Jachthaven De Waterwolf, Lauwerzijl 28. JACHTHAVEN ’T DOK, DELFZIJL 8. Jachthaven Camping De Rousant, Lauwerzijl 29. Jachthaven Z.V. Neptunus, Delfzijl Grootegast t 9. Passantenhaven ‘t Eiland, Munnekezijl 30. Jachthaven Termunterzijl sloo Mat 10. Jachthaven 31. JACHTHAVEN ZUIDWESTHOEK, HAREN SurhuizumTrekweg, Ulrum 11. W.S.V.Leenstertillen, Leens 32. ALLROUND WATERSPORT MEERWIJCK, KROPSWOLDE doezum 12. Camping Jachthaven Roodehaan, Warfhuizen 33. Jachthaven De Rietzoom, Kropswolde eham de petten 13. JACHTHAVEN BRILTIL 34. Recreatiecentrum De Leine, Kropswolde Boerakker 14. Jachthaven Erica, Oostwold (gem.Leek) 35. KAMPEERTERREIN JACHTHAVEN MEERWIJCK Surhuisterveen 15. Watersportbedrijf Paviljoen Meerzicht, Matsloot 36. JACHTHAVEN WATERPARK DE BLOEMERT, MIDLAREN 16. Watersportcentrum Cnossen Leekstermeer, Nietap/Roden 37. Jachthaven Meerzicht, Midlaren 17. Nienoordshaven gemeente Leek 38. Jachthaven Woudbloem MarineService, Woudbloem tolbert harkema 18. Jachthaven St.Kreatie F, EenrumOpende 3 9. Gemeentelijke Jachthaven Slochteren Kornhorn 19. JACHTHAVEN GARNWERD 40. Jachthaven De Combinatie, Zuidbroek 20. Jachthaven’t Aanleg, Winsum 41. Passantenhaven Zuidbroek 21. Jachthaven Marenland Recreatie, Winsum 42. Jachthaven Zuidbroek Boelenslaan noordwijk niebert

rdie

cht erto

twijzel

A adu

hoe

doe

Wolddiep

enborgh

van Stark

Katerhals

Buitenpost Gerkesklooster

hoogkerk

dw ars die p

traansterwijk

rterdiep Lettelbe

68 LAUWERSLAND MAGAZINE

nuis

hoendiep

hoendiep Oostwold

14 15

Matsloot

16 LeeksterMeer Leek

houtigehage

enb

Zuidhorn

Gaarkeuken

nietap

of rho e di p

ste

k Lee

peize

nieuw-Roden

Marum

art

Jonkersva

Roden

orgh

ree

er e ems

doekegat

eemshaven

Binnenbermsloot

aar old

die

duurswold

uur ska ring a te afw

ieu we die p

Slochteren

Roeiba an

ite

te W ijk

nieuw

Gro

dsh hon

Bu Ru

BorgMeer

iten

hofsloot

Froombosch

iep

nieuw- Scheemda

ae noordbroek

Kolham

aal

kan

dr en

PaterswoLdeMeer a28

Onnen

40 Winschoter 41 42

hoogezand

Scheemda

heiligerle

Munte Watering Westerlee

LAUWERSLAND MAGAZINE

zuidLaarderMeer

Muntendam

a.G.Wildervaanck- Kanaal

35 32 33 34

diep

Glimmen

Zuidbroek

saPPeMeer

ster Kiel

eelde

die

Foxhol

diep

foXhoLsterMeer tse

nie

rma

alste

oterd

haren

termunterzijld

ille -W ord

hoornseMeer

zijld

ter

Wagenborgen

hondshaLster Meer

hellum

t natuurbad

Wins ch

nt mu

nd l va naa

Siddeburen

Slochter ae

tering

ter ms da ar ma be ab

die p ter

26Borgwa

Schildwolde

harkstede

loo rgs

E D

aal

skan

eem

t heek Grote eve Gro

erm

Zuid aa

schiLdMeer

naa

ka ms

Slochterdiep

groningen

orp Los d

r aa

naal rska

Wes te harm

Munnikesloot

ven

ers

ate

afw

sk ing

rnha

m Wij

erho

van W atum Zeeha venka naal

er tig

ten Boer

Bocht

erd

Beijum

Ste

Oude Weer

delthe

Oude aa

aPPingedaM

ijtw

deLfzijL

Oost

erw

th e

ending Zuidw

naa

atje

aar

Stedum

maar

term dl

um er W ijme

st We

aar

germ

h ka

holwierde

ers

Lu s

sin

Zuidwolde

er inz

Loppersum

Lop p

Kardin

Boterdiep

noordwolde

een um ma er ar

Bedum

Bierumer

ens

Leegemaar

rm Lee

rma

slo

der twer erwij West maar

Boterdiep

uize

Zee m

a ma

izin

aa term

sth

nds

hoo

Menkeweerstertocht Middelstum

iep

etsing

Godlinze

Kantens

Boterd

r ermaa

eppenhuizen

gepa

Bierum

Gar

rume aar m

eer

Spijk

iep

terriet

Zandeweer

Boterd

a Koksm

rff Wa

aar

Spijks

a se G

maa rder

Usqu

derm

aar

arffum

rmaar

meedste

Uithuizer

rderm

Uithuizermeeden

24 helwe

frie

Usquert

t Oos

Uithuizen

iet

jar

t Gro

Roodeschool

Bocht van Watum

Zijlriet al

rkana

polde

d noor

Meeden

Lauwersland Magazine 2015 is een uitgave van Seal Productions Zoutkamp.

PRODUCTIE & ACQUISITIE: Seal Productions Zoutkamp Postbus 44, 9974 ZG Zoutkamp E-mail: info@lauwerslandmagazine.nl UITGEVER : drs. G. K. Bakker

REDACTIE EN SAMENSTELLING: Seal Productions

MEDEWERKERS: o.a. Froukje Krist, Bert de Jong, Sandra Buitink en Sytze Tadema

ONTWERP & VORMGEVING: Dogravo Drukwerkverzorging: Hille Douma - www.dogravo.nl FOTO’S: Gerhard Kornelis DRUK: Veldhuis Media, Raalte DISTRIBUTIE: Seal Productions De uitgever heeft bij het samenstellen van dit magazine de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht genomen. Hij is echter niet aansprakelijk voor wijzigingen of kennelijke onjuistheden in de inhoud. © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN: 1879-3932 Koninklijke Bibliotheek Den Haag

OPVALLENDE

ADVERTENTIE? INTERESSANTE

FOLDER?

PROFESSIONELE

BROCHURE? WERVENDE

MAILING? Graag adviseren wij u hierin vrijblijvend. Bel of mail ons voor een afspraak.

Foto's (na)bestellen?

Hogeland, Waddenland, Lauwersland. mail: info@gerhardkornelis.nl Twitter: @GerhardKornelis

VORMGEVER VAN O.A. DIT MAGAZINE

Tel. (0511) 42 58 48 - mail@dogravo.nl - www.dogravo.nl

Na een tijdje kom je bij een stuw. Bij een schuurtje met een rond dak kun je met wat moeite bij de hoge houten kant eruit. Alternatief is even verder rechts bij de stuw eruit. Je moet dan wel wat riet en brandnetels plat slaan om je een weg te kunnen banen. Vlak hierachter loopt een slootje waar je goed kunt instappen. Volg de Oude Zwemmer tot aan het eind. Net voor het einde kun je rechtsaf en meteen linksaf een meertje op. Hier kun je goed uitstappen. Je moet hier het dijkje met een weg overdragen. Aan de andere kant is een vaart met een kanosteiger. Die is door de vele begroeiing vanaf de weg niet te zien. Je moet net voor het eerste witte reflectorpaaltje je een weg banen door het riet. Vaar de inham uit en ga linksaf. Het water maakt een grote bocht naar rechts en je komt terug op het Dokkumer Grootdiep. Vanaf hier is het 2,5 km terug naar het beginpunt. Net voor de sluis is aan de linkerkant is er een kanosteiger. Kijk ook eens op www.kanoroutes.nl

DOKKUMER NIEUWE ZIJLEN

Vanaf hier ga je na 1,5 km linksaf de Raskes op. Een smalle vaart waarvan de ingang wordt gemarkeerd door een houten driehoek op het eind van een strekdam van brokken steen. Volg deze vaart voor 1,5 km door een prachtig stuk natuur naar de sluis van Ezumazijl. Hier is aan de rechterkant een kanosteiger. Je draagt de kano over de dijk en dan de brug over. Bij de sluis negeer je het bord Verboden Toegang, want de kanosteiger is hier vlak achter de stenen rand. Vanaf hier volg je de Zuider Ee over een afstand van 7 km in westelijke richting. Het laatste stuk loopt het water langs een snelweg (N361). Als je rechts een parkje ziet waar vaak mensen zitten te vissen kun je linksaf (voor een omweg langs Dokkum ga je rechtuit, en in Dokkum twee keer linksaf). Je komt nu op een kleine vaart met verschillende bochten. Het loopt dood bij een oude steenfabriek. Hier moet je links uitstappen, de wei oversteken, dan over een dam een tweede weitje oversteken, een ijzeren hek over en nog een weitje oversteken en bij het fietspad zijn de restanten van een kanosteiger te vinden. De plek is gemarkeerd met een paal met een gele kop. Overdraagafstand 150 meter. Het klinkt ingewikkeld, maar het is wel te doen. Bij het Dokkumer Grootdiep ga je linksaf. Dit kanaal was rond 1600 een zeearm waarover grote driemasters tot in Dokkum konden varen. Bij storm kwam de vloed ook tot in het centrum van deze meest noordelijke Elfstedenstad. Voor een snelle terugtocht volg je het Dokkumer Grootdiep tot aan het beginpunt. Je kunt de route dan met ongeveer 3 km inkorten. Voor een interessantere, maar ook wat moeilijkere terugtocht ga je na 1,5 km rechtsaf. Na een korte afstand loopt het water net voorbij een brug dood. Achter de brug is een steigertje. Er ligt wel eens een boot dwars over het water onder de brug. Die kun je opzij duwen. Aan de andere kant is ook een steigertje, maar die staat wel eens onder water. Volg de sloot naar het oosten en volg de bocht naar rechts. Gezien de vele waterplanten is dit een beetje een dood stuk. Bij een molen moet je nogmaals overdragen. Hier zijn geen steigertjes, maar de kanten zijn laag. Even verder ga je bij een T-kruising linksaf de Oude Zwemmer op.

G E NIE T VA N E E N T O TA L E M A A N S V E R D U I S T E R IN G

De Nacht van Electra 2015

www.nachtvanelectra.nl

De Nacht van Electra 2015 strijkt neer in het Lauwersmeergebied. De aanstaande totale maansverduistering in de nacht van 27 op 28 september, vormt dit jaar de directe aanleiding. De verduistering vindt plaats tussen 2.11 en 7.24 's ochtends. De Nacht van Electra doet met dit evenement haar reputatie als 'nachtelijk avontuur' dus weer ruimschoots eer aan. Het effect zal nog worden versterkt door de relatieve nabijheid van de maan tot de aarde . Er is die nacht sprake van een zogeheten 'Supermaan'. Om 2.11 uur vindt aan het begin van de verduistering een aanroeping van de sterren plaats: Appel Interstellaire van Olivier Messiaen voor eenzame hoorn. Daarna speelt de maan de hoofdrol. Het Nationaal Park Lauwersmeer is een prachtig gebied waar het 's nachts nog echt donker is. De maansverduistering biedt natuurlijk een mooie gelegenheid om de stilte en de fantastische sterrenhemel in het gebied te beleven. Kom dus kijken naar de volledige verduistering op de donkerste plek van Nederland... de eerstvolgende is pas in 2029. Locatiecoördinaten: 53°23'46.7"N 6°13'34.0"E GPS-adres: Strandweg 11, 9976 VS Lauwersoog. Gratis toegankelijk!

LAUWERSLAND MAGAZINE

De Rousant

Als u de camping binnenrijdt, tussen de prachtige begroeiing door, dan wordt u gelijk al aangenaam geprikkeld door de aparte sfeer. De schelpen langs het pad. De zwaar verroeste ankers, hier en daar schijnbaar achteloos neergelegd. Het eikenhouten viskraampje bij de receptie en de vele frutsels en vindsels doen vermoeden dat deze plek onverbrekelijk verbonden is met de zee, zonder ook maar één glimp van de zee te zien. Ja, tussen de bomen ontwaart u, aan de overzijde van het Reitdiep, Zoutkamp, het ‘ garnalendorp’. Maar ook daar is de zee ver te zoeken. Dat was wel anders toen de Lauwersmeer nog een zee was! De sfeer is echter gebleven en u kunt nog steeds goed terecht voor ‘n visje of een portie garnalen. Ook de horeca is ruimschoots aanwezig en voor de dagelijkse proviand, bent u in dit dorp op het juiste adres. Bij het Waddenland-infopunt in het Visserijmuseum aan de Reitdiepskade kunt u terecht voor alle informatie om zo uw verblijf in het Lauwersland tot een succes te maken.

www.rousant.nl

e-i-n-d-e-l-o-o-s genieten van rust, ruimte en schoonheid

de Rousant

Nittersweg 8, 9885 TC Lauwerzijl/Zoutkamp. Tel. 0595-447150 - www.rousant.nl

Goldshrimp Goldshrimp is producent van garnalencroquetten en garnalensoepen. Goldshrimp maakt Terschellinger garnalencroquetten gevuld met garnalen gevangen in de Waddenzee en Noordzee rondom het eiland Terschelling. De garnalencroquetten bevatten 40% Terschellinger garnalen en zijn verkrijgbaar in 80 en 30 gram. De Terschellinger garnalencroquetten worden verkocht onder de merknaam Verhaagen. Het was de geboren en getogen Terschellinger Dirk Verhaagen die als eerste de machinale garnalenpellerij is begonnen onder de naam “Eerste machinale garnalenpellerij”. De Terschellinger garnalencroquet is ontstaan in samenwerking met Terschellinger horecaondernemers, en vooral niet te vergeten de Terschellinger garnalenvissers die dagelijks vanuit de haven van Terschelling zorgen voor verse aanvoer.

www.goldshrimp.nl

Goldshell, een 100% natuurproduct Schelpen zijn de omhulsels van weekdieren die leven in de Waddenzee en de Noordzee. Als de weekdieren ze niet langer nodig hebben, komen ze door de stroming van de zee op de zandbanken te liggen. De natuur zorgt voor steeds nieuwe voorraden. Het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee hee�t berekend dat de jaarlijkse aanwas van kokkelschelpen ongeveer 250.000 kubieke meter bedraagt. Winning De schelpen van Goldshell worden gewonnen door de Vissers van De Rousant. Een speciale zuiger zuigt de schelpen van de bodem van de zee. Aan boord worden meteen de beste schelpen uit gesorteerd. Bij binnenkomst van de haven worden de schelpen gewassen met zoet water. De schelpen kunnen direct overgebracht worden naar de vrachtwagens en op transport gezet worden naar de klant. Ecologisch verantwoord Goldshell hee�t respect voor de natuur van de zee. De winning van schelpen wordt daarom zorgvuldig uitgevoerd. Dit doet het bedrijf bijv. door alleen schelpen te winnen als er vraag is, er vindt beperkt opslag plaats. De winlocatie wordt met zorg uitgekozen, zodat de bodem zo min mogelijk verstoord wordt. De schelpen worden op zee geselecteerd. Schelpen die niet gebruikt kunnen worden voor isolatie, worden direct teruggegeven aan de zee.

www.goldshell.nl

Garnalenafslag Zoutkamp Nadat de visafslag van Zoutkamp in 1970 buiten gebruik is gesteld kunnen vanaf 2003 garnalenvissers hun garnalen weer aanvoeren in de thuishaven Zoutkamp. Garnalenafslag Zoutkamp is de enige afslag in Nederland die uitsluitend garnalen verwerkt. Garnalenafslag Zoutkamp verwerkt per jaar 5 miljoen kilo verse garnalen en hee�t ﬁlialen in Greetsiel, Cuxhaven en op het eiland Rømø. Garnalenafslag Zoutkamp beschikt over 12 eigen koelvriescombinaties, waarmee vanuit alle havens in Europa, de verse Garnalen naar de Garnalenafslag in Zoutkamp worden vervoerd om te worden verkocht. In tijden van topdrukte kan een tweede zeeﬁnstallatie worden ingezet waardoor de uur capaciteit kan worden opgevoerd naar 12.000 kg per uur. De verse garnalen kunnen met een moderne, roterende en gekoelde menginstallatie, naar wens van de klant, op stukstal worden gebracht. In de uiterst moderne (temperature controlled) garnalenafslag wordt gewerkt conform FSSC22000, waar kwawww.garnalenafslag.nl liteitscontrole een continu proces is.

OV ER N AC H T EN IN EEN N OS TA LGI SC HE SF EER M E T EEN UN IEK EN W I JDS UI T ZIC H T

waterpomp was derhalve niet meer nodig. In 1966 is Zoutkamp en omgeving aangesloten op het reguliere waterleidingnet. De hydrofoorinstallatie op de regenbak werd toen overbodig. De hydrofoorinstallatie is overigens nog steeds in de kelder van de sluismeesterswoning aanwezig. De sluismeesterswoning beschikt over een woonkamer met een royale stamtafel, keuken en fietsenberging. Op de eerste verdieping bevinden zich twee slaapkamers met ieder twee bedden en twee slaapkamers met ieder drie bedden waarvan twee bedden zich in de nok van het huis bevinden, van waaruit u liggend in bed uitzicht hebt In het jaar 1848 liet de stad Groningen een

vissershaven Zoutkamp in Groningen.

over de dijk van de voormalige Lauwers-

tionaal Park Lauwersmeer als het Reitdiep

onderzoek uitvoeren naar de mogelijkheid

Ten behoeve van de sluisbediening sluis

zee en uitkijkt over het Nationaal Park

uitstrekt. Tussen de provinciale zeesluis

om de zeeweg naar Groningen middels een

Groningen werd er een “sluismeesters-

Lauwersmeer. Vanuit de woning kunt

van Groningen en de provinciale zeesluis

dijk af te sluiten. Uiteindelijk werd ervoor

woning” gebouwd op de meest westelijke

u bovendien genieten van een riant en

van Friesland bevinden zich in de kruin

gekozen om deze vijf kilometer lange af-

punt van de provincie Groningen bij het

sfeervol uitzicht over de monding van het

van de dijk nog een vijftal schuttersputten

sluitdijk aan te leggen van Zoutkamp, gele-

dorp Zoutkamp, thans bekend als “de Bat-

Reitdiep, “het oudste cultuur landschap

uit de Tweede Wereldoorlog. Deze schut-

gen op de noordwestelijke punt van de pro-

terij”. Voor de sluisbediening van het Friese

van Europa” en Zoutkamp met zijn sfeer-

tersputten werden bemand door Duitse

vincie Groningen, naar de Nittershoek op

volle gekleurde huisjes en haar (garnalen)

militairen die er met zware bewapening

de noordoostelijke punt van de provincie

vissersvloot. De zon ziet u langzaam boven

voor moesten zorgen dat een invasie van

Friesland. De provincie Groningen bouwde

de monding van de Lauwers onder gaan,

Engelsen, Canadezen en Amerikanen in

hiertoe grote afwateringssluizen bij Zout-

totdat ze verdwijnt achter de voormalige

ieder geval niet zou plaatsen vinden via

kamp en de provincie Friesland kreeg de

zeedijk van de Lauwerszee.

de toenmalige Lauwerszee. Achter de

beschikking om het Friese boezemwater af

Vanuit de sluismeesterswoning kunt u een

sluismeesterswoning bevindt zich nog

te voeren via de zogenaamde “Friese sluis”

onvergetelijke natuurwandeling maken

de historische sluisdeurenloods uit het

op de grens van de provincie Groningen.

door het achter de dijk gelegen natuurter-

jaar 1877. Hier werden de sluisdeuren ge-

Het boezemwater in Friesland ligt dertig

rein van Staatsbosbeheer, het uitgestrek-

repareerd en onderhouden. Deze schuur

centimeter hoger dan het boezemwater

te schiereiland de Rousant, het tegenover

zal eveneens nog worden gerestaureerd

van Groningen. In dit hoogte verschil

gelegen natuurterrein van de Rousant en

en in de toekomst worden gebruikt voor

vindt de bijna twee kilometer meter lan-

natuurlijk via ons privé schelpenpad naar

culture doeleinden.Meer informatie over

ge landtong ‘de Rousant’ zijn oorsprong.

Zoutkamp, met uitzicht over het Reitdiep.

de ongekende verblijfsmogelijkheden die

In het jaar 1877 kwam de afsluitdijk ge-

boezemwater werd er direct aan het begin

Na een bezoek aan Zoutkamp is het een

de ‘sluismeesterswoning’ van ‘de Rousant

reed en kreeg het de naam Nittersweg.

van het schiereiland de Rousant eveneens

aanrader om lopend terug te gaan naar de

u te bieden heeft vindt u op:

De afsluitdijk vormde ze de verbinding

een sluismeesterswoning gebouwd.

sluismeesters woning over de oude zeedijk

tussen de Nittershoek in Friesland en de

waar tot aan de horizon zich zowel het NaDe sluismeesters hadden een zeer verantwoordelijke baan en moesten met hun ondergeschikten dag en nacht klaar staan om te voorkomen dat er zeewater, vooral bij storm, vanuit de Lauwerszee het binnenwater van Groningen en Friesland kon binnenstromen. De sluismeesterswoning behorend bij de Friese sluis is in 1956 afgebroken en vervangen door de huidige sluismeesterswoning. Het karakteristieke pand werd destijds voorzien van een ‘moderne’ waterhydrofoor-installatie om zo het opgevangen regenwater onder druk van 3 atmosfeer vanuit twee regenputten te laten vloeien. Een ‘ouderwetse’, handbediende

www.rousant.nl

ADVERTORIAL

De oude ‘sluismeesterswoning’ op de landtong van ‘de Rousant’ biedt u een meesterlijk verblijf

www.bakkerijpeters.nl

H E T S P E LT- P R O J E C T - Groninger koek, Speltbrood en diverse andere streekproducten - Dagelijks ruime sortering brood en vers gebak - Diverse hartige en vers belegde broodjes - Gezellige lunchroom met terras Openingstijden: ma. t/m vr. 8.00-18.00 uur za. 8.00-16.00 uur

Eenrumer klompen worden al sinds 1900 bij ons gemaakt. Ook voor schoenen, tassen en lederwaren!

g Uitstekende pasvorm, licht van gewicht g Gemaakt van wilgenhout g Tripklompen (met leren riem over de wreef) g Kapklompen g Kindertripklompen g Diverse kleuren g Aanpassingen mogelijk

Tijdens uw verblijf in het Marnegebied zijn wij met plezier uw Electro winkelier Knol Electro

Valge 12, 9965 PG Leens Tel. (0595) 57 14 23 knol@electroworld.nl

Eenrum Zuiderstraat 25 Tel. (0595) 491 383

Rondleiding

www.eenrumerklompen.nl op afspraak

Heerlijk genieten aan het Lauwersmeer H. Scholtestraat 6, 9971 AW Ulrum, Tel.: 0595 - 40 70 20 www.decohomevanduinen.nl

verf • behang • raamdecoratie PVC vloeren • laminaat

Nijverheidsweg 5, Leens, Tel.: 0595 - 57 15 20 www.vanduinenonline.nl

Bijzondere vogelsoorten spotten, avontuurlijk surfen en zeilen of een dagje fietsen op Schiermonnikoog? In de nabije omgeving van Landal Natuurdorp Suyderoogh is van alles te doen. Maar ook op het park zelf ontbreekt het u aan niets! Rust heerlijk uit in uw ruime, vrijstaande bungalow of geniet van een saunabezoek in de privé relaxruimte op het park. ‘s Avonds dineert u in het gezellige restaurant met terras. Toch nog zin in iets actiefs? Kom dan bowlen op onze sfeervolle bowlingbaan.

Meer weten?

www.groningerlandschap.nl

Kijk voor meer informatie en reserveringen op www.landal.nl/natuurdorpsuyderoogh De Rug 3, 9976 VT Lauwersoog, tel. 0519-34 92 67

N A D E HI S T O R I S C HE S T R I JD T E G E N HE T WAT E R N U G E NIE T E N VA N E E N G E VA R IE E R D A A NB O D IN ' WAT E R P L E Z IE R '

Ontdek de

t n a k r e t a W van het Lauwersland

LAUWERSLAND MAGAZINE

De terpen, dijken en polders zijn zonder twijfel de meeste imposante vormen van 'watermanagement' uit vroeger tijden. Maar het zijn niet de enige monumenten. De in veel Friese en Groningse plaatsnamen terug te vinden 'zijlen' (sluizen) herinneren er eveneens aan. Overal in het Lauwersland vindt u op de meeste onverwachte plaatsen voorbeelden van deze oudste waterwerken. Bijvoorbeeld in Aduarderzijl, waar twee prachtig gerestaureerde sluizen uit 1706 en 1876 als stille getuigen van de strijd tegen het water staan te pronken.

Routes Natuurlijk getuigen ook de vele windmolens in het gebied van de geschiedenis van de landaanwinning. Zij hielden eeuwenlang de waterstand in de regio op peil. Routes die u langs veelal nog werkende molens voeren, beginnen onder meer in Grijpskerk en Dokkum. U kunt ze per fiets, maar ook per auto volgen. Vandaag de dag vormt het water niet meer die dreiging die er eens van uitging. Tegenwoordig staat het water vooral voor een sportieve of ontspannende vakantie. Daarvoor bent u in het Lauwersland dan ook op de juiste plek. Ver weg van overvolle meren en druk bevaren rivieren en kanalen, kunt u hier nog echt genieten van de pure elementen. Niet alleen biedt het huidige Nationaal Park Lauwersmeer een ideale combinatie van zwem-, vaar-, zeil-, (kite)surfwater en natuurschoon. Ook de vele binnenwateren (in Groningen 'maren' genoemd), die vroeger het transportnet vormden van dit deel van Friesland en Groningen, maken het Lauwersland aantrekkelijk voor de waterrecreant.

Varen Verspreid over het hele Lauwersland kunt u bijna overal een (zeil)boot, een kano, of surfplank huren. Bovendien verzorgen diverse rondvaartbedrijven u een onvergetelijke dag met een vaartocht door het Lauwersland of op de Waddenzee. De Waddenzee is overigens ook een van de weinige natuurgebieden die (uiteraard onder deskundige begeleiding!) 'bewandeld' kunnen worden. Wadlooptochten worden onder meer georganiseerd vanuit Pieterburen, Holwerd, Ternaard en Wierum.

Concurrent

Zoals u elders in het Lauwersland Magazine kunt lezen, beschermden de eerste bewoners van de huidige Waddenkust en de Lauwerslandregio zich eerst met terpen en wierden en later met dijken tegen het water. Zo werd stukje bij beetje het land op de zee veroverd. Een van de laatste fasen hiervan betrof de afsluiting van de Lauwerszee in mei 1969.

76 LAUWERSLAND MAGAZINE

De traditionele watersportgebieden in Friesland hebben er met de ontwikkeling van het Lauwersland als watersportgebied dus een geduchte concurrent bij gekregen. Want er is voor iedere liefhebber van water(sport) wel wat wils. De variatie en mogelijkheden om op het water te recreĂŤren zijn onbeperkt. Eeuwenoude door riet omzoomde riviertjes, kanalen en maren voor de kanoĂŤrs en kleine bootjes; schitterende vaarroutes en aanlegplaatsen voor de motorkruisers; het open water van het Lauwersmeer voor zeilers en (kite)surfers en tot slot de Waddenzee voor de vaarrecreanten en waterratten met zeebenen.

Lauwersoog is natuurlijk vooral bekend als vissershaven. Het dagelijkse komen en gaan van grote kotters en de kleinere garnalenschepen zorgt voor bruisende activiteiten in de haven en rond de visafslag. Daarnaast is de Robbengatsluis van Lauwersoog dĂŠ toegangspoort naar open zee. Het schutten van de in- en uitvarende schepen is al een belevenis op zich. Jachthaven Noordergat is vaak de uitvalsbasis en dankt haar vorm en grootte aan het feit dat hier tot de afsluiting van de Lauwerszee in 1969 de caissons voor het sluitgat werden gemaakt. En al vrij snel na de afsluiting ontdekten de liefhebbers van strand en water de mogelijkheden van de beschutte stranden langs het Lauwersmeer. Deze stranden staan garant voor veel en onbezorgd waterplezier. En degenen die vanaf een rondvaartboot willen genieten van het Lauwersmeer of de Waddenzee kunnen ook op Lauwersoog, Oostmahorn, Zoutkamp (met de mooie, beschutte jachthavenHunzegat, www.hunzegat.nl) of in Dokkum terecht.

ook in Oostmahorn elk gewenst type vaartuig huren of aanmonsteren op een rondvaartboot. Als speciale tip voor de liefhebbers van het winden kitesurfen geldt de Hoek van de Bant (langs de snelweg tussen Lauwersoog en Anjum). Waar 's winters duizenden ganzen foerageren is het hier tijdens het zomerseizoen een paradijs voor de ware watersporter. ď ś

In Dokkumer Nieuwe Zijlen vindt u niet alleen de rustiek gelegen jachthaven Lunegat (www.lunegat.nl), maar bovendien rond de oude sluis een keur aan mogelijkheden om uw vakantie actief of passief door te brengen. Naast een hotel, restaurants, groepsaccomodaties, kampeerterreinen, fiets-, kano- en bootverhuur is daar ook 'Natuurlijk Kollumeroord' te vinden voor groepen en outdooractiviteiten. Oostmahorn behoeft nauwelijks een nadere introductie. Wie kent er niet de prachtige verhalen van 'de smokkelaars van de Schans'? Vanaf deze 'schans' (ander woord voor versterkt militair bolwerk) hebt u niet alleen een schitterend uitzicht over het Lauwersmeer, maar proeft u ook nog de veelbewogen historie van Oostmahorn, onder meer als voormalige uitvalsbasis van de reddingsboten Insulinde en Gebroeders Luden. Ook hier een ruime jachthaven, vakantiebungalows (zie ook pagina 41), chalets, een intiem strand en restaurants. En wie het water op wil kan

LAUWERSLAND MAGAZINE

HAAS

BERGEEND

Gerhard Kornelis fotografeerde 'het nieuwe Lauwersland leven' van 2015

78 LAUWERSLAND MAGAZINE

VOSSEN

K N O B B E L Z WA A N

p a h c s d j i l b t e M

LAM

H U I S Z WA L U W

Lauwersoog - 'Visueel journalist' Gerhard Kornelis (Zoutkamp, 1957) fotografeerde in april en mei van dit jaar 'het nieuwe Lauwerslandleven' van 2015. Speciaal voor lezers van het Lauwersland Magazine maakte hij een kleine selectie uit de fotoserie 'Met blijdschap geven wij kennis'.

KIE VIT TEN

GR AUWE GANZEN

. . . s i n n e k j i w n geve

LAUWERSLAND MAGAZINE

. . . n e d r a a p k i n o K

80 LAUWERSLAND MAGAZINE

G R O T E G R A Z E R S IN D IE N S T VA N S TA AT S B O S B E HE E R

en Schotse hooglanders zorgen voor open landschap KOLLUMERWAARD - In het Lauwersmeergebied leven 'grote grazers' het gehele jaar op de voormalige zandplaten en kwelders van de oude Lauwerszee. De meeste Schotse hooglanders en Konikpaarden lopen rond op de Kollumerwaard en ondermeer de Zoutkamperplaat. Hun totale leefgebied bedraagt zo'n 2000 hectare. Het aantal Konikpaarden telt gemiddeld 250 dieren en dat van de Schotse hooglanders 700 stuks. Samen zorgen de runderen en de paarden voor een open en half open landschap in het Lauwersmeergebied. Zonder begrazing zullen binnen korte tijd overal uitgestrekte rietvelden met ruigtekruiden en broekbossen ontstaan. De graasactiviteiten zorgen voor afwisseling in het landschap. Op de plaatsen die voor de grazers bijna onbegaanbaar zijn, ontstaan bosstruwelen. De meer hoger gelegen delen worden als grazige open plekken in stand gehouden en soms uitgebreid ten koste van riet- en ruigte begroeiing. De open plaatsen worden op hun beurt weer veel bezocht door watervogels en ganzen, die zich te goed doen aan het jonge riet en de zaden van de verschillende plantensoorten. Aan de Schotse hooglanders hebben we in een vorige editie van het Lauwersland Magazine ruim aandacht besteed. Deze keer zijn de Konikpaarden aan de beurt. Waar komen ze vandaan en wat maakt hen zo geschikt voor een onbezoldigd dienstverband bij Staatsbosbeheer? Eigenlijk was het paardenras officieel uitgestorven. Toch heeft men dit oerpaard uit het verleden kunnen 'terugfokken'. Vijftienduizend jaar geleden leefden er drie paardenrassen in Europa in het wild: het bospaard, het przewazlski-paard en de tarpan. De tarpan is het ras dat als voorloper wordt gezien van het konikpaard. Ze leefden in de uitgestrekte moerassen en bossen van Polen. De tarpan is echter rond 1870 door overbejaging uitgestorven. Het vlees van de tarpan werd veel gegeten, het stond bekend als een delicatesse. Daarnaast vingen boeren in het gebied de dieren en kruisten getemde tarpans met hun eigen, tamme paarden. In Polen leven nog veel paarden met een beetje tarpan-bloed. Maar pure tarpan-genen bestaan niet meer. Deze half-tarpans worden in het pools 'konik' genoemd, wat 'klein paardje' betekent.

Terugfokken Aan de hand van oude beschrijvingen en een enkele afbeelding is geprobeerd het oude ras terug te fokken. Daarmee is men in de jaren dertig van de vorige eeuw in Proznan begonnen. Daartoe had de Poolse re-

LAUWERSLAND MAGAZINE

2015

GROEI OP â&#x20AC;&#x2DC;T HOOGELAND EXPOSITIE: H. N. Werkman en de jeugd van Nu STREEKMARKT: elke 3e zaterdag van de maand HISTORISCHE DAGEN: 8 en 9 augustus Ontdek het Landgoed met de STRUUNKAART Het VERHILDERSUM Mysterie, speur mee met Cam & Vinnie

Landgoed Borg Verhildersum, Wierde 40 9965 TB Leens 0595-571430 www.verhildersum.nl

is gegeten, ontbreekt de tijd aan om een bee tje te doezelen. Een soort middagpauze dus. Na de middag worden de dieren een voor een weer wat actiever. De 'wakkere' dieren besteden hun tijd aan elkaar. De veulens gebruiken deze tijd om uitbundig te spelen en te stoeien. Als de zon over haar hoogtepunt is, trekt de kudde weer naar een plaats om te grazen. Paarden hebben maar één maag, ze hoeven niet te herkauwen, zoals bijvoorbeeld koeien.

Dominant

S O M S R E DT E E N K O N I K V E U L E N H E T N I E T A L L E E N . O F W O R DT Z E V E R S T O T E N D O O R D E M O E D E R . D A N S C H I E T VA A K J U N I O R B O S WA C H T E R L I E S B E T H VA N D E N B E R G VA N S TA AT S B O S B E H E E R T E H U L P. O P D E F O T O H A A LT Z I J S A M E N M E T D E VA S T E D I E R E N A R T S E E N V E U L E N U I T D E K U D D E O M D E Z E E L D E R S A A N T E L AT E N S T E R K E N .

gering alle paarden gevorderd die nog op de oude tarpans leken. Nakomelingen van deze dieren vormden de basis voor de nieuwe poolse tarpan. In 1981 heeft in Nederland de stichting 'Tarpan' er voor gezorgd, dat er een keuze kon worden gemaakt uit een groep paarden met verschillende 'bloedlijnen'. Deze paarden zijn ter beschikking gesteld aan het Groninger Landschap en aan Staatsbosbeheer. De eerste dieren werden losgelaten op het terrein van de Ennemaborg (436 ha). Deze kleine groep breidde zich als snel uit en er zijn in de loop der jaren veel paarden vanuit dit gebied naar andere terreinen overgeplaatst. Deze groepen werden later aangevuld met in Polen aangekochte konikpaarden.

sommige planten eetbaar (en kennelijk ook lekker) zijn. Deze graven ze met hun hoeven uit. Wanneer het gras schaars is, eten de dieren ook droog riet. In een natuurgebied als het Nationaal Park Lauwersmeer kunnen de paarden zelf bepalen naar welk gedeelte ze gaan. De oudste merrie bepaalt dat. Zij weet, uit ervaring, waarop dat moment het meeste voedsel groeit. 's Ochtends loopt de kudde dan eerst naar het voedsel. Tijdens het eten verspreidt de kudde zich. Toch houden de dieren elkaar goed in het oog. Als er voldoende

Als bezoeker kunt u van een zekere afstand genieten van de kudde konikpaarden. Konikpaarden gedragen zich meestal rustig, maar het blijven natuurlijk beesten die in het wild zijn opgegroeid. Ze zijn dus gewend aan groepsregels van wilde paarden. In zo'n groep heerst een strenge rangorde. Als twee paarden elkaar tegenkomen zal de lager in rang geplaatste aan de kant gaan. Als hij of zij dat niet doet, heeft het paard grote kans gebeten te worden door het hoger geplaatste paard. Om te erkennen dat een ander paard hoger geplaatst is in de rangorde, kunnen lager geplaatste paarden het 'hogere' paard voorzichtig aanraken; bijvoorbeeld door te knabbelen aan de manen of de flank. Als een mens een konikpaard gaat aaien, dat geeft hij eigenlijk aan dat hij het paard als dominant ziet. Het paard kan zich dan op een paarden-manier gaan gedragen en agressief gedrag tonen richting de mens. 

Graven Nu is een grazend paard doorgaans niet erg spannend om te bestuderen. Maar bij de konikpaarden kunnen we nog zien wat paarden eigenlijk in het wild eten. Als er gras is, zoals in de zomermaanden, bestaat het menu voornamelijk uit gras. Maar in de winter eten de dieren allerlei planten of bomen. Vroeg in het voorjaar worden in de ondiepe waterplassen in het Lauwersmeer waterplanten gegeten. De paarden weten dat de wortels van

LAUWERSLAND MAGAZINE

Flessenpost

Een nieuwe rubriek met aardige weetjes, bijzondere waarnemingen en klein en groter nieuws

Adventurepark Waddenfun ook in de prijzen

Insektenwereld Leens gekozen tot 'Leukste Uitje' Leens-Warfhuizen - DoeZoo Insektenwereld in Leens is volgens ANWB-leden het leukste uitje van de provincie Groningen. Fontana Bad Nieuweschans, de winnaar van vorig jaar, eindigde op de tweede plaats, gevolgd door Adventurepark Waddenfun bij Warfhuizen. DoeZoo Insektenwereld debuteerde bij de verkiezing en ging dus meteen met de eerste prijs aan de haal. Men kreeg een extra hoge score op het gevarieerde aanbod. Ook waren de ANWB-leden zeer te spreken over het personeel van DoeZoo Insektenwereld, onder leiding van Ton van der Made. Tijdens een feestelijke bijeenkomst van de Stichting Promotie Waddenland in restaurant 'Het Boze Wijf' op Lauwersoog, werden de winnaars in het zonnetje gezet. Op de foto een trotse Ton v.d. Made met de ANWB-trofee.

Peter de Grote festival Van 15 tot en met 25 juli staat het grootste kamermuziekfestival van het Noorden op het programma: het Peter de Grote Festival. In de elf dagen dat het festival duurt, worden er zo’n 50 concerten gegeven. De concerten vinden plaats op bijzondere locaties, variërend van een restaurant tot een eeuwenoude kerk en van Infoversum tot het

84 LAUWERSLAND MAGAZINE

Groninger Museum. Ook lezingen, arrangementen en excursies maken deel uit van het festival. Jonge getalenteerde strijkers, klarinettisten, pianisten en zangers van een internationale Summer Academy trakteren het publiek dagelijks op gratis te bezoeken lunchconcerten. Zo’n zestig jonge, getalenteerde musici van over de hele wereld komen hiervoor speciaal naar Groningen. Kijk voor het programma op www.peterdegrotefestival.nl - www.peterdegrotefestival.nl

Speltproject Pieterburen In Speltproject Pieterburen werken boer Havenga, molenaar Wassens en bakker Peters samen. Ze werken alle drie met uitsluitend 100% zuivere spelt. Zij verbouwen en verwerken het oerras Oberkulmer Rotkorn. In 1997 is het Speltproject Pieterburen opgericht om spelt opnieuw onder de aandacht te brengen. Spelt was in Nederland een “vergeten” graansoort. Mede door dit noordelijke initiatief, is spelt nu gewoon ingeburgerd. Kom proeven, genieten en ervaren! Er is een spelt-informatiecentrum in de Theeschenkerij van Domies Toen, Hoofdstraat 76 in Pieterburen. Naast het geven van informatie over spelt, worden er ook speltproducten en -boekjes verkocht. Sinds kort is de Theeschenkerij 'rustpunt' aan route 33 van het fietsknooppuntennetwerk Groningen. Voor openingstijden zie www.domiestoen.nl. Voor meer informatie: www.spelt-pieterburen.nl.

De Vereniging tot Kerkelijk Recreatiewerk in het Lauwersmeergebied is al sinds 1976 actief. Tijdens de zomerperiode organiseert de vereniging diensten en sing-ins voor vakantiegangers en inwoners van en rond het Lauwersmeergebied. De activiteiten vinden plaats in een tent op het terrein van Staatsbosbeheer achter de parkeerplaats van de Jachthaven aan het Noordergat. De ‘Witte Tent’ is inmiddels een begrip en voor veel mensen onlosmakelijk verbonden met Lauwersoog tijdens de zomer. Jaarlijks bezoeken in totaal ruim 3000 mensen de diensten en sing-ins in de Witte Tent. Hieruit blijkt dat de Witte Tent duidelijk in een behoefte voorziet. Met name de laagdrempeligheid van de diensten en sing-ins spreekt veel mensen aan. De vereniging is opgezet vanuit kerkelijke gemeenten in de omgeving en ontvangt geen subsidies. Dankzij de financiële steun van omliggende kerkelijke gemeenten, de giften van bezoekers en niet te vergeten de hulp van vele vrijwilligers en bedrijven, kan de vereniging dit werk blijven doen. In 2015 is er wekelijks van 5 juli t/m 16 augustus elke zondag om 9.30 uur een dienst en om 19.30 uur een sing-in. De eerste sing-in van het seizoen wordt traditiegetrouw verzorgd door de Gospelgroep ‘Oir Choice’ uit Lauwersoog. Een vast en gewaardeerd onderdeel van het programma is de koffie, thee en limonade na afloop of tijdens de pauze. De toegang en koffie is gratis, wel is er elke dienst en singin een collecte voor de onkosten. Meer informatie en het volledige programma voor 2015 staat op www.vkrwlauwersoog.nl. Ook is de vereniging te volgen op www.facebook. com/WitteTentLauwersoog. Bezoekers zijn ook deze zomer weer van harte welkom in de ‘Witte Tent’!

Stormvloeden teisteren de Waddenkust Met enige regelmaat heeft de Waddenkust te kampen met hoge waterstanden. Vooral in de herfst en het vroege voorjaar kan het zeewater hoog opgestuwd worden. Deze eeuw staat het record op 4.83 meter boven NAP (2006). Ter vergelijking: gewoonlijk staat het water op Lauwersoog bij vloed rond de 1.50 meter boven NAP. Op woensdag 22 oktober 2014 steeg het water aan het einde van de ochtend naar een hoogste punt van 4.02 meter boven NAP. Sinds 07:00 uur waren tachtig medewerkers van het waterschap op pad om de zeedijk volledig in de gaten te houden. Ze liepen in groepen van drie over de dijk. Ook zaten op verschillende posten waterschappers paraat. Rond 11:30 uur hebben de eerste dijkploegen te horen gekregen dat ze de dijkbewaking konden afronden.

van en naar de Waddeneilanden verstoord. De hoge waterstand zorgde hier voor problemen bij het laden en lossen.

KNRM stond klaar De mensen van de reddingsbrigade van de KNRM op Schiermonnikoog zaten de hele ochtend al in hun gebouw. De kade waar de boot ligt was ondergelopen. Als ze niet klaar hadden gezeten in het gebouw, hadden ze de boot niet meer kunnen bereiken. Nu konden ze gelijk op de boot stappen als zich een noodsituatie had aangediend. Op de grote foto is goed te zien hoe hoog het zeewater in de haven van Lauwersoog werd opgestuwd. De inzet toont de situatie, vanaf hetzelfde standpunt, een paar dagen ná de storm.

mooiste stukje Reitdiep. Het Reitdiep vormt de natuurlijke scheiding tussen aan de ene kant het Nationaal Landschap Middag-Humsterland en aan de andere kant het Hogeland. Dat er nu een verbinding is, vormt veel nieuwe mogelijkheden voor fietsers en wandelaars omdat de fietsen wandelroutes op het Hogeland en in Middag-Humsterland nu met elkaar zijn verbonden. De overtocht duurt ongeveer twintig minuten. Het bootje vaart om het uur. Bij de aanlegplaatsen bestaat de mogelijkheid om eventjes uit te puffen, eventueel te schuilen of, in het geval van Aduarderzijl, een kopje koffie te drinken. De twee prachtige gerenoveerde ‘zijlen’ (zijl is Gronings voor sluis) stammen uit een ver verleden en kennen een bewogen historie. Meer info: www.reitdiepveer.nl

Visafslag onder water

Reitdiepveer vaart voor fietsers en wandelaars

Deze hoge waterstand had het waterschap Noorderzijlvest ook verwacht. Door het hoge water stond de visafslag in Lauwersoog onder water en stonden ook grote delen van het haventerrein blank. Door de storm en het hoge water was bovendien een aantal veerdiensten

Het Reitdiepveer is onlangs officieel in gebruik genomen. De veerpont voor fietsers en wandelaars vaart over het Reitdiep tussen Aduarderzijl en Schaphalsterzijl. Dit stuk staat bekend als het

LAUWERSLAND MAGAZINE

Uniek in het Lauwersmeer! Een dagje op pad met een heuse tuktuk. Aanschouw het mooie Lauwersmeergebied eens van een heel andere kant. Zeer geschikt voor kinderen. Maar ook voor bedrijfsfeestjes, familiedagen, vrijgezellenfeest of een vriendenuitje. Bel ons en laat u verrassen. www.tuktuklauwersoog.nl @tuklauwersoog tuktuklauwersoog

Telefoon 06 - 83 33 22 22 - www.tuktuklauwersoog.nl

2met=je1

Dal-Dagkaart in JU li en AUGUSTU S

+korting

op attracties

Voor € 10 reist u met de Dal-Dagkaart* de hele dag onbeperkt in alle bussen in Groningen, Drenthe en Zuidoost-Friesland. Per volwassene reizen 3 kinderen van 4 t/m 11 jaar gratis. In juli en augustus: • Reist een tweede volwassene gratis mee • Krijgt u korting bij zo’n 25 attracties in de regio Dus met 8 personen de hele dag met de bus voor € 10!

zomerbroezzn.nl * Het hele jaar te koop bij de chauffeur

Ontdek Ameland met Ameland InZicht! HĂŠt glossy magazine van, voor en over Ameland. Kijk voor online bestellen en verkoopadressen op aizmagazine.nl!

AiZMAGAZINE.NL