1. ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ Α. ΘΕΩΡΙΑ Στα λατινικά έχουμε τρία είδη υποθετικών λόγων:
Α) Το πρώτο είδος εκφράζει YΠΟΘΕΣΗ ΑΝΟΙΚΤΗ, χωρίς να δηλώνεται αν αληθεύει ή όχι, και εκφέρεται ως εξής: Yπόθεση: si (nisi: αποφατικές) + οριστική κάθε χρόνου Απόδοση: οποιαδήποτε έγκλιση.
Οι πιο συνηθισμένες μορφές του είναι οι ακόλουθες: 1) Υπόθεση: si (nisi) + οριστική ενεστώτα Απόδοση: οριστική ενεστώτα Δηλώνει ανοικτή υπόθεση στο παρόν. Π.χ. Si mentiris (: οριστική ενεστώτα), homo impudens es (: οριστική ενεστώτα) – (: Αν λες ψέματα, είσαι αναιδής άνθρωπος).
2) Υπόθεση: si (nisi) + oριστική παρατατικού ή παρακειμένου ή υπερσυντελίκου Απόδοση: oριστική παρατατικού ή παρακειμένου ή υπερσυντελίκου Δηλώνει ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν. Π.χ. Si mentitus es (oριστική παρακειμένου), homo impudens fuisti (οριστική παρακειμένου) - (: Αν είπες ψέματα, υπήρξες αναιδής άνθρωπος).
3) Υπόθεση: si (nisi) + oριστική μέλλοντα ή συντελεσμένου μέλλοντα Απόδοση: oριστική μέλλοντα Δηλώνει ανοικτή υπόθεση στο μέλλον. Π.χ. Si mentieris (oριστική μέλλοντα), homo impudens eris (οριστική μέλλοντα) – (: Αν θα πεις ψέματα, θα είσαι αναιδής άνθρωπος).
2
Γ. ... quorum auctoritatem secuti multi, non solum improbi verum etiam imperiti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum esse dicerent. (K. 42) Δ. Ergo ego nisi (te) peperissem, Roma non oppugnaretur. (K. 43) Ε. Nisi (te) filium haberem, libera in libera patri mortua essem. (K. 43) ΣΤ. Αt contra hos, si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet. (K. 43) Ζ. Quodsi forte, ut fit plerumque, ceciderunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicorum. (K. 44) – (Εξετάσεις 2006) H. Si quid durius ei videbatur, quod imperandum esset militibus, a cerva sese monitum esse praedicabat. (K. 48) – (Εξετάσεις 2004) 2. Να μετατρέψετε τους υποθετικούς λόγους των παραδειγμάτων Β, Δ, ΣΤ και Η της προηγούμενης άσκησης σε όλες τις άλλες μορφές (κανονικές, μεικτές) και των τριών ειδών.
2. ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ έχουμε όταν τα λόγια κάποιου δεν τα πληροφορούμαστε όπως ακριβώς τα είπε αλλά μας μεταφέρονται εξαρτημένα από συγκεκριμένα ρήματα, όπως ΛΕΚΤΙΚΑ (dico: λέγω, inquam: λέγω, scribo: γράφω, nuntio: αναγγέλλω, narro: αφηγούμαι, doceo: υποδεικνύω, fero: λέγω, παραδίδω, αναφέρω, trado: αναφέρω, παραδίδω, ...), ΔΟΞΑΣΤΙΚΑ (puto/existimo/arbitror: νομίζω, πιστεύω, sentio: πιστεύω, κρίνω, ...), ΓΝΩΣΤΙΚΑ (nosco/cognosco: γνωρίζω, ...), ΑΙΣΘΗΣΕΩΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ (video:βλέπω, audio: ακούω, πληροφορούμαι, sentio: αντιλαμβάνομαι, καταλαβαίνω,...) ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΑ (rogo/interrogo: ρωτώ, quaero: ρωτώ, ...), ΚΕΛΕΥΣΤΙΚΑ (iubeo/impero: διατάζω, ...), ΠΡΟΤΡΟΠΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ (oro: παρακαλώ, moneo/admoneo: συμβουλεύω, hortor/adhortor/incito: προτρέπω, praecipio: καθοδηγώ, ...), ΕΥΠΕΙΘΕΙΑΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ (persuadeo: πείθω, ...), κ.α. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Για να έχουμε πλάγιο λόγο απαιτείται να υπάρχει μεταφορά των λόγων κάποιου και, κατά συνέπεια, ένα κατάλληλο ρήμα εξάρτησης.
Κατά τη διαδικασία μετατροπής του ευθέος λόγου σε πλάγιο ισχύουν οι επόμενοι κανόνες:
5
est) σε ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ παρακειμένου (deleta sit), διότι βρίσκεται πια ΣΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ και δηλώνει το ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ σε σχέση με το ρήμα εξάρτησης narrat (: ενεστώτας). ΠΡΟΣΟΧΗ! Σπανιότατα μπορεί η οριστική μιας δευτερεύουσας πρότασης του ευθέος λόγου να διατηρηθεί και στον πλάγιο λόγο, επειδή θεωρείται ότι η πρόταση αυτή λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο. Πρόκειται όμως για μια πολύ σπάνια περίπτωση. Aυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι στις μετατροπές των δευτερευουσών προτάσεων από τον ευθύ στον πλάγιο ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΠΑΝΤΑ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ. Ας δούμε εντούτοις ένα σχετικό παράδειγμα: Κείμενο 42: Nunc intellego, si iste in Manliana castra pervenerit, quo intendit, neminem tam stultum fore, ... (: Τώρα καταλαβαίνω ότι, αν αυτός έχει φτάσει στο στρατόπεδο του Μάνλιου, όπου κατευθύνεται, κανείς δε θα είναι τόσο ανόητος, ... ). Η δευτερεύουσα επιθετική αναφορική πρόταση (προσδιοριστική στο castra) εκφέρεται με ΟΡΙΣΤΙΚΗ αντί ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗΣ, διότι θερείται ότι λειτουργεί ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ από τον πλάγιο λόγο (si iste in Manliana castra pervenerit, ... neminem tam stultum fore, ... ).
5) Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι οι χρόνοι στον πλάγιο λόγο συμμορφώνονται πάντοτε προς τους γνωστούς κανόνες της ακολουθίας χρόνων.
6) Τέλος οι αντωνυμίες και ορισμένα επιρρήματα μεταβάλλονται ως εξής: ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ Α΄ ΠΡΟΣΩΠΟ Ego = εγώ Meus – a – um = δικός – ή – ό μου Β΄ ΠΡΟΣΩΠΟ Tu = εσύ Tuus – a – um = δικός – ή – ό σου Γ΄ ΠΡΟΣΩΠΟ Hic ή iste = αυτός
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ Γ΄ ΠΡΟΣΩΠΟ Se (ή ipse) = αυτός Suus - a- um = δικός - ή - ό του Γ΄ ΠΡΟΣΩΠΟ Ille = εκείνος Illius = εκείνου Γ΄ ΠΡΟΣΩΠΟ Ille (ή is) = εκείνος ή αυτός ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ Nunc = τώρα Hodie = σήμερα Cras = αύριο Hic = εδώ 8
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ Tunc = τότε Illo die = εκείνη τη μέρα Postero die = την επόμενη μέρα Ibi = εκεί
MICHELANGELO BUONARROTI (1475-1564), ΠΙΕΤΑ (PIETA), 14981499, ΡΩΜΗ-ΒΑΤΙΚΑΝΟ, ΣΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ
15
GIAN LORENZO BERNINI (1598-1680), ΑΠΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΔΑΦΝΗ (APOLLO E DAFNE), 1622-1625, ΡΩΜΗ, GALLERIA BORGHESE
25
7. ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗ ΕΛΞΗ Α. ΘΕΩΡΙΑ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗ ΕΛΞΗ ονομάζουμε τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, κατά την οποία συμβαίνουν οι ακόλουθες αλλαγές: Α) Το ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ γίνεται ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ και Β) Το ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟΥ.
ΤΟΥ
ΓΕΡΟΥΝΔΙΟΥ
γίνεται
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ
ΤΟΥ
Ας εξετάσουμε το ακόλουθο παράδειγμα: Romam venimus puellam pulchram videndi causa (: Ήρθαμε στη Ρώμη για να δούμε την ωραία κοπέλα). Για να πραγματοποιήσουμε τη γερουνδιακή έλξη ακολουθούμε τα εξής βήματα: 1) Το αντικείμενο του γερουνδίου (puellam) και οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί του (pulchram) τίθενται στην ίδια πτώση με το γερούνδιο: videndi: γενική ενικού ... puellae pulchrae: γενική ενικού. 2) Σχηματίζουμε το γερουνδιακό του ρήματος από το οποίο προέρχεται το γερούνδιο: video ...... videndus. 3) Το γερουνδιακό ως επίθετο τίθεται στην ίδια πτώση, το ίδιο γένος και τον ίδιο αριθμό με το υποκείμενό του: puellae: γενική, θηλυκό, ενικός ...... videndae: γενική, θηλυκό, ενικός. 4) Εννοείται πως το ρήμα της πρότασης (venimus), οι προσδιορισμοί του (Romam) και η πρόθεση causa δε μεταβάλλονται. Άρα, έχουμε τελικά:Romam venimus puellae pulchrae videndae causa. Στη μετάφραση όμως διατηρούμε την ενεργητική σύνταξη, σαν να μην υπήρχε η έλξη: Ήρθαμε στη Ρώμη για να δούμε την ωραία κοπέλα.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗΣ ΕΛΞΗΣ: A) H γερουνδιακή έλξη είναι υποχρεωτική: α) όταν υπάρχει οποιοδήποτε εμπρόθετο γερούνδιο (causa/gratia + γενική: σκοπός, ad/in + αιτιατική: σκοπός/προορισμός,αναφορά, de/ex/ab/ex + αφαιρετική: αναφορά,αφετηρία) με αντικείμενο σε αιτιατική. Π.χ. Romam venimus puellam pulchram videndi causa: Η έλξη είναι υποχρεωτική, διότι έχουμε εμπρόθετη γενική γερουνδίου (videndi causa) που φανερώνει σκοπό και αντικείμενο του γερουνδίου σε αιτιατική (puellam).
26
όταν δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν και υπερσυντελίκου, όταν δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. Είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική. Π.χ. Cum Accius ex urbe Roma Tarentum venisset, ... , devertit ad eum (K. 27) – (: Όταν ο Άκκιος είχε έρθει από την πόλη Ρώμη στον Τάραντα, ... , έμεινε σ’ αυτόν).
Β. ΑΣΚΗΣΕΙΣ Στα επόμενα παραδείγματα να αναγνωριστεί το είδος του cum και να δικαιολογηθούν πλήρως οι προτάσεις που αυτός εισάγει: 1. Ibi vix animum sollicitum somno dederat, cum repente apparuit ei species horrenda. (K. 14) 2. Quin immo cum illa cubiculum mariti intraverat, vivere filium simulabat ... (K. 23) 3. Deinde cum lacrimae suae, diu cohibitae, vincerent prorumperentque, egrediebatur. (K. 23) 4. Cum Octanianus post victoriam Romam rediret, homo quidam ei occurrit corvum tenens. (K. 29) 5. Quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat ... (K. 29) 6. Is cum aliquando castris abiret, edixit ut omnes pugna abstinerent. (K. 31) 7. Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem, cuius opera hostes fugati erant, morte multavit. (K. 31) 8. Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset, praesidium domesticorum in tecto conlocavit. (K. 34) 9. Cum hoc neget, verum tamen est. 10. Quamvis infestο et minaci animo perveneras, cur, cum in conspectu Roma fuit, tibi non succurrit? (K. 43) 11. Tum intellexi, quos fidos amicos habuissem, quos infidos, cum iam neutris gratiam referre poteram. (K. 44) 12. Cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse, Sertorius eum iussit tacere. (K. 48)
32
5) Οι υπόλοιποι προσδιορισμοί (εμπρόθετοι, ετερόπτωτοι) δεν αλλάζουν, οπότε έχουμε τελικά: Porcia, Bruti uxor, consilio viri sui de interficiendo Caesare cognito, cultellum tonsorium quasi unguium resecandorum causa poposcit…
Β. ΑΣΚΗΣΕΙΣ Να συμπτυχθούν οι υπογραμμισμένες δευτερεύουσες προτάσεις σε μετοχές: 1. Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse. (K. 24) 2. … quotienscumque avis non respondebat, sutor dicere solebat … (K. 29) 3. Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem morte multavit. (K. 31) 4. … quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet. (K. 32) 5. Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt … (K. 34) 6. Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, vultum risu solvit et protinus dixit … (K. 36) 7. Nunc intellego … neminem tam stultum fore, qui non videat coniurationem esse factam, … (K. 42) 8. Ergo ego nisi (te) peperissem, Roma non oppugnaretur. (K. 43) 9. … at contra hos, si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet. (K. 43) 10. Etsi super vestem earum deprehendit canos, tamen Augustus dissimulavit eos vidisse. (K.47) 11. Cum cerva, emissa a servo, in cubiculum Sertorii introrupisset, admiratio magna orta est. (K. 48) 12. … experiri enim volui, quam aequo animo me ferro interemptura essem, si tibi consilium non ex sententia cessisset. (K. 49)
41
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΕΧΟΜΕΝΩΝ
1. ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ................................................................................................................2-5 2. ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ ...................................................................5-10 3. ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΠΛΑΓΙΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΕΥΘΥ ....................................................................11-14 4. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΥΠΟΘΕΤΙΚΩΝ ΛΟΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΕΥΘΥ......16-17 5. ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ......................................17-19 6. ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ ..........................................................................19-24 7. ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗ ΕΛΞΗ...........................................................................................................26-28 8. ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗ ΕΛΞΗ ..............................................................................28-29 9. ΕΚΦΟΡΑ ΣΚΟΠΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ ΚΙΝΗΣΕΩΣ ...............................................29-30 10. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ CUM ..............................................................................................................30-32 11. ANAΛΥΣΗ ΜΕΤΟΧΩΝ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ .....................................34-39 12. ΣΥΜΠΤΥΞΗ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΕ ΜΕΤΟΧΕΣ ..............................39-41 13. ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ........................................................................................... 43 14. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ..............................................................................................................................44-45 15. ΕΚΦΟΡΑ ΧΡΟΝΟΥ ...............................................................................................................45-46 16. ΕΚΦΟΡΑ ΤΟΠΟΥ .................................................................................................................47-49 ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ................................................................................................................................. 49 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ........................................................................................................ 50
50