Genoeg 97 doorgeefnummer

www.bionext.nl/hartvoorbiodiversiteit

Zomer 2013

Bionext wil deze ontwikkeling een halt toeroepen.

Dieren- en plantenrassen zijn onderdeel van de natuur ĂŠn van onze landbouwcultuur en dus van ons allemaal!

Je kunt de actie steunen door de petitie te tekenen, via de website of maak een bijdrage over op rekeningnummer 784 784 000 t.n.v. stichting Bionext o.v.v. 'Hart voor biodiversiteit' Ruim 6000 mensen gingen je al voor.

Rijk zonder geld

Steeds vaker vragen grote bedrijven octrooi aan op erfelijke eigenschappen van planten of dieren.

Ze krijgen daarmee zeggenschap over alle planten- of dierenrassen waar deze eigenschappen in zitten en over al het voedsel dat daaruit voortkomt.

Daarbij gaat het allang niet meer alleen om genetisch gemanipuleerde gewassen.

Ook op gewone, klassiek veredelde gewassen van bijvoorbeeld tomaten, broccoli en meloen is octrooi aangevraagd.

Thema: ruilen

Hart voor biodiversiteit Geen octrooi op leven O

ZOMER

97

2013

Thema: ruilen, delen, geven

Rijk zonder geld!

Eenvoudig leven

Geld besparen Lekker zelf doen

Het genoeg van Jort Kelder Reportage Landelijke Genoegdag Agnes van den Berg: groen doet goed Woonlusten: huren of kopen?

3 bespaartrucs: auto kopen Tie-rib ligstoel zonder schroeven

Zestiende jaargang

97 | â‚Ź 6,50

Met Moestuinkalender

Coverpaginas Genoeg 97.indd 1

05-06-13 17:37

Genoeg kunst

Community

Genoeg & social media Genoeg op Pinterest: pinterest.com/genoeg

Brei(n)kraker Slimme Zwitserse designstudenten ontwikkelden een aantal lowtech 'klaar-terwijl-u-wacht (en lacht!)' concepten. Onze favoriet: deze schommelstoel die je voorziet van een zelfgebreide muts terwijl je je krantje leest.

Studenten van de Designacademie in het Zwitserse Langenthal kregen een utdagende opdacht: onder de noemer 'Lowtech factory' moesten ze een door de mens aangedreven machine bedenken die een materiaal naar keuze zou transformeren tot een compleet eindproduct.

Studenten Colin Peillex en Damien Ludi kozen voor de schommelstoel vanwege de vloeiende beweging en het feit dat het gebruik plezierig is voor de gebruiker. De machine die door de schommelstoel wordt aangedreven, breit in het rond. Je hoeft alleen de steken aan de bovenkant bij elkaar te halen en je hebt een muts.

De makers van de breiende stoel vertelden ons enthousiast over 'hun' Lowtech factory: 'Dit project was voor ons een geweldige ervaring. In een wereld die gedomineerd wordt door industriële massaproductie stelt onze machine vragen bij het verstrijken van de tijd, de tijd die we nemen om iets te doen of te maken. Met onze machine willen we mensen een beetje aan het denken zetten, hen inspireren om dingen zelf te maken en bijdragen aan een beetje lol in het leven.'

Genoeg op Facebook: facebook.com/Genoeg.nl

Genoeg om te delen

Genoeg wordt gemaakt voor iedereen die meer wil doen met minder. Maar niet iedereen die meer wil doen met minder weet al dat Genoeg bestaat.

Daar willen we graag verandering in brengen. Daarom hebben we duizend extra 'Genoegen om te delen' laten drukken. Help mee om deze exemplaren van Genoeg te verspreiden in openbare ruimten: de leestafel in je stamkroeg, het buurthuis, de wachtkamer van je huisarts, etccetera. Vraag een pakketje Deelgenoegen aan via info@genoeg.nl en/of steun de actie door een bijdrage over te maken naar banknummer 8592251 o.v.v. 'Genoeg om te delen'. Uw bijdrage wordt dan gebruikt voor de druk- en verzendkosten van deze actie.

Ontwerp en realisatie: Colin Peillex en Damien Ludi Foto: ECAL/Nicolas Genta filmpje: vimeo.com/52541217

Fotowedstrijd

Lekker zonder stekker Genoeg op Twitter: twitter.com/Genoeg

Coverpaginas Genoeg 97.indd 2

Gebruikt u een slim apparaat dat prima functioneert zonder stekker of batterij? Maak er een foto van en vertel ons er iets persoonlijks over. In het herfstnummer van Genoeg maken we een reportage over deze apparaten. Wordt uw foto geplaatst, dan ontvangt u een mooi boek cadeau. Inzenden kan tot en met 22 juli naar redactie@genoeg.nl.

Meer dan een magazine Er zijn tal van manieren om op de hoogte te blijven van Genoegactiviteiten en een bijdrage te leveren aan de Genoeg-gemeenschap.

Lezers geven Genoeg Dankzij het fonds Lezers geven Genoeg kunnen wij een aantal mensen die hun abonnement om financiële redenen moesten opzeggen blij maken met een jaar gratis verlenging van hun abonnement.

Giften zijn welkom op 8592251 t.n.v.

Uitgeverij Genoeg o.v.v. 'Lezers geven Genoeg'.

Genoeg.nl Op de website van Genoeg vindt u actueel nieuws en tips, columns, recensies en recepten. Via genoeg.nl/ magazine/contact legt u contact met de abonnementenservice, de redactie en de advertentie-afdeling. Ook kunt u hier uw tips doorgeven aan de tipredactie en uw vraag of aanbod voor de rubriek 'Ik bied, ik zoek'.

Winkel.genoeg.nl In de online winkel van Genoeg kunt u uw abonnement verlengen, (cadeau)-abonnementen, boeken en reeds verschenen nummers bestellen.

Met uw aankoop in de genoegwinkel steunt u de Genoeg community.

Genoeg Nieuwsbrief De gratis digitale Genoeg Nieuwsbrief biedt actueel nieuws en tips voor iedereen die meer wil doen met minder. De Nieuwsbrief komt uit als het uitkomt, maar minimaal één keer per maand. Wilt u de Nieuwsbrief ontvangen? Vul op genoeg.nl uw e-mailadres bij 'Nieuwsbrief'.

(Cadeau)abonnementen Zie pagina 25 voor de aanbieding.

05-06-13 17:37

Heleen van der Sanden Uitgever | hoofdredac teur redactie@genoeg.nl

Kiezen voor delen Nog niet zo lang geleden hadden we bij Genoeg vaak veel uit te leggen. 'Waarom zou je zuinig doen als alles in overvloed aanwezig is?' Maar ineens is dat anders. Het thema in dit nummer over ruil-, deel- en geefinitiatieven, kwam de afgelopen weken uitgebreid aan bod in kranten en tijdschriften, op radio en tv. De Genoeg-redactie is er blij mee: Genoeg gaat van marge naar mainstream. Hoera! Bovendien is onze site ook geslecteerd voor het webarchief van de Koninklijke Bibliotheek. Nog een keer hoera!

De opmars van deel-, ruil-, en geefinitiatieven is niet meer te stuiten: er is genoeg vraag en genoeg aanbod. Internet biedt de versnellende weg waardoor reeds lang bestaande initiatieven als autodelen en huizenruilen nu ineens uit de kinderschoenen groeien en nieuwe ruil-, deel- en geefwebsites als paddestoelen uit de grond schieten.

Hoe komt het dat delen, ruilen en geven zo enorm in de belangstelling staan? Is het omdat mensen alternatieven zoeken omdat ze minder te besteden hebben? Wellicht. Maar ik geloof dat er nog iets anders aan de hand is. Steeds meer mensen gaan erop vertrouwen dat er genoeg is voor iedereen. Ze willen niet meer uit angst voor tekort krampachtig veel meer om zich heen verzamelen dan nodig is. Het delen van spullen en talenten levert veel op: plezier, contact en als je samen deelt kun je met minder toe. Hoe meer mensen kiezen voor delen, hoe meer we samen een enorme bron vormen, waaruit iedereen kan putten.

Doe mee aan de actie: Genoeg om te delen!

We snappen dat je jouw exemplaar van Genoeg misschien toch liever zelf wilt houden.

Daarom hebben we van dit nummer 1.000 extra exemplaren laten drukken . Die gaan wee verspreiden in trein, bus, buurthuis etcetera. Meedoen? Kijk op pagina 75.

Genoeg is een onafhankelijk tijdschrift voor iedereen die meer wil doen met minder. Elk nummer van Genoeg is opgebouwd uit vier onderdelen.

Gelukkig met genoeg Weinig bezitten, uit noodzaak of keuze, kan heel rijk voelen. Lees de inspirerende verhalen.

Genoeg voor iedereen Hoeveel is genoeg? Over eerlijk delen in de overvloed en voldoende overhouden voor de generatie na ons.

Geld genoeg Kritisch kiezen en vrolijk besparen.

Over de grote economie en het kleine huishoudboekje.

Praktisch genoeg We doppen onze eigen boontjes en maken dingen lekker zelf. Origineel, goedkoop, en vaak beter voor het milieu. Een gids voor huis en tuin.

En overal: úw tips.

Genoeg op Twitter: twitter.com/genoeg

Abonneeservice

Colofon Genoeg verschijnt elk kwartaal. Dit is jaargang 16, nummer 97, zomer 2013 Uitgever: Heleen van der Sanden Uitgeverij Genoeg, Ridderstraat 56, 5342 AL Oss, tel. 0412-691782 E-mail: info@genoeg.nl Website: genoeg.nl Hoofdredactie: Heleen van der Sanden. E-mail: redactie@genoeg.nl Redactie: Ilse Ariëns (adjunct), Martin van der Gaag, Eva Prins (eindredacteur), Frieda Pruim (eindredacteur), Marion Rhoen (eindredacteur), Roos van der Sanden (beeldredacteur) Redactieadres: Uitgeverij Genoeg, Ridderstraat 56, 5342 AL Oss tel. 0412-691782 E-mail: redactie@genoeg.nl

Aan dit nummer werkten mee: Mariette van Beek, Mirre Bots, Casper van den Broek, Michiel Bussink, Annemiek van Deursen, Hester Gielis, Marieke Henselmans, Tieme Hermans, Petra Kruijt, Joost Melten, Elisabeth Noorduin, Mar Oomen, Mieke Prins, Eva Rensman, Repair Café (Martine Postma), Robert Visscher, Thomas Volman, Govert-Jan de Vrieze Beeld: Dolph Cantrijn, Annemiek van Deursen, Elly Hees, Tieme Hermans, Kamagurka, Marte, Joep Naber, Ontwerplab Muswerk, Tessa Posthuma de Boer, Martine Postma, Heleen van der Sanden, Roos van der Sanden

Genoegtips Wij doen ons best alle tips te checken op veiligheid en juistheid, maar het gebruikmaken van de tips is voor eigen verantwoordelijkheid van de lezers.

Advertentiewerving: Heleen Petter, tel. 0648051056 E-mail: advertenties@genoeg.nl Vormgeving: Quadro Vormgevers Drukwerkverzorging: Incido, Uden Genoeg wordt gedrukt op papier met FSC®Keurmerk.

Distributie: Aldipress ISSN 1386-2782 © 2013 Uitgeverij Genoeg

Tel. 0412-691782 E-mail: abonnementen@genoeg.nl Abonneeservice Genoeg Ridderstraat 56, 5342 AL Oss Abonneren: via winkel.genoeg.nl/abonnementen of via de abonneeservice. Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan.

Prijs: € 24,50 per jaar (4 nummers).

Voor België € 29,50 per jaar.

Voor overige Europese landen € 34,50 per jaar.

Opzeggen: schriftelijk, telefonisch of via e-mail naar de abonnementenservice tot twee maanden vóór het einde van het lopende abonnement. Bij niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd tot wederopzegging.

Adreswijziging: schriftelijk of via e-mail naar abonnementen@genoeg.nl Nabestellen reeds eerder verschenen nummers: winkel.genoeg.nl/magazine, hier staat een beknopte inhoudsopgave per nummer.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 3

3

05-06-13 16:45

22 Interview Agnes van den Berg Natuurbelevingsdeskundige verklaart waarom natuur gelukkig maakt.

18 Reportage Genoeg-dag 2013: berekoud en oergezellig.

66

Dat doe ik lekker zelf

Tie-ribstoel Snel gemaakt om lekker lang te luieren.

Portret Martijn Engelbregt wil met prikkelende kunst reacties uitlokken.

14

Thema

Rijk zonder geld | Alles over delen, geven en ruilen

31 4 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 4

05-06-13 16:45

Zomer GELUKKIG MET GENOEG

Inhoud

Nummer 97 - 2013

GELD GENOEG

PRAKTISCH GENOEG

Over rijk leven met weinig

Over kritisch kiezen en vrolijk besparen

Over eigen boontjes doppen

8 Kort genoeg Ilse Ariëns 9 Boeken Michiel Bussink en Frieda Pruim 10 Het genoeg van... Jort Kelder Eva Prins 13 Denkers E.F. Schumacher Govert-Jan de Vrieze 14 Portret Kunstenaar Martijn Engelbregt Mar Oomen 18 Reportage Landelijke Genoeg-dag 2013 Joep Naber (foto’s) en Ilse Ariëns (tekst) 22 Interview Natuurbelevingsdeskundige Agnes van den Berg Frieda Pruim

GENOEG VOOR IEDEREEN

42 Kort genoeg Ilse Ariëns 43 Boeken Ilse Ariëns, Martin van der Gaag 44 Huishoudboekje open Twee studenten Mieke Prins 46 Welgeteld Ontvangen Marieke Henselmans 47 Kicks voor niks Spijbelen Eva Rensman 48 Geldzaken Woonlusten Mariëtte van Beek 50 Kopen of laten lopen Hervulbare waterflesjes Ilse Ariëns 53 Bitje wijzer Ov-chipkaart Petra Kruijt

28 Kort genoeg Ilse Ariëns 29 Boeken Ilse Ariëns, Martin van der Gaag 30 Wie genoeg heeft, geeft Joost Melten 30, 73 Ik zoek, ik bied 31 Thema Rijk zonder geld Mirre Bots en Eva Prins 38 Zo doe je dat Spullen lenen Robert Visscher

2 Genoeg kunst 3 Redactioneel 3 Colofon 6, 26, 40, 54, 70 Fotoverhaal Zomerse genoegens Dolph Cantrijn (foto’s) en Frieda Pruim (tekst) 63 Keukentips 67 Tuintips 74 Brieven van lezers 80 Doe-het-zelftips Creative Commons

56 Kort genoeg Ilse Ariëns 57 Boeken Ilse Ariëns, Martin van der Gaag, Marion Rhoen, Heleen van der Sanden 58 Koken met genoeg Eet dier van kop tot kont Michiel Bussink 61 Over de datum Aardappelen Martin van der Gaag en Thomas Volman 62 De tuin van Annemiek Gouden tijd Annemiek van Deursen 66 Dat doe ik lekker zelf Tie-ribstoel zonder schroeven Heleen van der Sanden 69 Over auto’s Auto kopen Casper van den Broek 65 Natuur in overvloed Griezelen Elisabeth Noorduin 68 Repair Café Waterkoker Martine Postma 60 Op de fiets naar Bali Even naar Afghanistan Tieme Hermans 71 Lezers maken het 72 Lezerstips 75 Genoeg community

Over delen en vermenigvuldigen

28

EN VERDER

10

Nieuw: Genoeg Academie Pagina 21

40 Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 5

5

05-06-13 16:45

Fotoverhaal

Madeliefjeskrans Mathilde Pruim (43), ambulant werker in de jeugdhulpverlening, vlecht kransen van madeliefjes voor haar dochter Madelief (2).

Beeld: Dolph Cantrijn (Lees verder op pagina 70)

6 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 6

05-06-13 16:45

GELUKKIG MET Over rijk leven met weinig

Jort Kelder. Pagina 10

‘Ik koop binnenkort een derde auto.

Een elektrische, om mijn voetafdruk te verkleinen.’

ZOMER Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 7

7

05-06-13 16:45

Kort Genoeg Samenstelling: Ilse Ariens genoegnieuws@live.nl

Kijk voor meer nieuws en de Genoeg-agenda op genoeg.nl

Voorbij luilekker la De geschiedenis van de vooruitgang verhaalt hoe we er duizenden jaren over deden om zo rijk en gezond te worden als we nu zijn. Volgens de auteur, historicus en journalist Rutger Bregman, liggen andere, mooiere wegen van vooruitgang dan de materiële in het verschiet.

Gratis geluk

Psycholoog en wetenschapsjournalist Ad Bergsma deed onderzoek naar geluk en schreef er een flinke stapel boeken over. Op zijn website geeft hij adviezen voor een gelukkiger leven. Je vindt er bijvoorbeeld een veertiendelige cursus van de Amerikaanse psycholoog Michael Fordyce, die Bergsma voor de Volkskrant bewerkte. Bergsma geeft af en toe gratis online gelukstrainingen. Op grootstegeluk.nl staan die aangekondigd.

Schuld & boete Dit jaar was ‘Schuld & Boete’ het thema van de Maand van de filosofie: hoe is de economische crisis ontstaan en wie is de hoofdschuldige? Filosoof en journalist Coen Simon schreef het essay voor de filosofiemaand: ‘Schuldgevoel. Over de behoefte aan dingen die we niet nodig hebben.’ Het essay gemist? Het ligt voor ongeveer 5 euro in de boekwinkel.

Móeten we vooruit?

‘Het vooruitgangsdenken zit diep in ons. We dromen van een luilekkerland, maar we willen het niet echt.

Een maatschappij waarin alles perfect is en blijft, vinden we simpelweg saai.

Maar hóe we vooruit moeten, daar valt over te twisten. Vooruitgang is in onze maatschappij synoniem aan economische groei. Politici zijn gefixeerd op die groei, van links tot rechts. Pleiten ze voor beter onderwijs, dan zit daar een economisch motief achter: verbetering van onze internationale concurrentiepositie.’

‘Economische groei is niet zaligmakend’ Is die fixatie op economie niet logisch in crisistijd?

‘Ja, maar we maken ons druk om de verkeerde dingen. In mijn ogen is werkloosheid het enige echte probleem van de crisis, de groeiende groep die thuis zit en zich nutteloos voelt. Maar iedereen heeft het vooral over de koopkracht, waar juist weinig mis mee is. We hebben meer materiële welvaart dan ooit. We zijn anderhalf keer zo rijk als in 1980. En overigens precies even gelukkig, wat maar aangeeft dat economische groei niet zaligmakend is.’

Wat is goede vooruitgang?

‘Een radicaal kortere werkweek. De

Rutger Bregman

econoom John Maynard Keynes voorspelde dat we in de 21e eeuw nog maar 15 uur per week zouden hoeven te werken, maar we werken alleen maar meer. We denken dat het economische voorspoed brengt – maar kijk naar de Grieken, die de langste werkweek kennen van alle Europeanen. Door minder te werken, hebben we weer tijd voor belangrijke dingen als vriendschap, hobby’s en zorg voor anderen.’

8 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 8

05-06-13 16:45

Boeken Boeken voor u gelezen door Michiel Bussink en Frieda Pruim Stuur uw boekentip naar Redactie@genoeg.nl

er land Het praktisch idealisme van Genoeg, wat vind je daarvan?

‘Consuminderen is goed, maar til het naar een hoger plan. De wereld heeft er weinig aan als jij je binnen de muren van je huis te pletter werkt om bijvoorbeeld het milieu te sparen. Je moet de boer op met je verhaal, zaken op de nationale agenda krijgen. We hebben grote behoefte aan mensen met visie die ons weer doen geloven in een ideale samenleving, waarin we misschien niet een nog rijker, maar wel zinvol leven leiden.’

Rutger Bregman: De geschiedenis van de vooruitgang. De Bezige Bij, € 22,90. ISBN 9789023477549.

Tijdsurfen Gestrest door alles wat er op je bordje ligt? Dan is Ik heb de tijd van zenmonnik en coach Paul Loomans een behulpzaam boek. Loomans ontwikkelde een alternatief voor timemanagement toen zijn werk en vaderschap hem boven het hoofd groeiden. Hij noemde het ‘tijdsurfen’. Daarbij laat je je niet leiden door verstand en controle, maar door gevoel en vertrouwen.

Het gevolg is dat je meer rust ervaart in je bezigheden.

Enkele ingrediënten van zijn methode: doe steeds één ding tegelijk met je volle aandacht; multitasken is taboe. Neem geregeld korte pauzes (‘witjes’). Word je afgeleid door een telefoontje of een herinnering aan iets dat je nog moet doen, geef daar dan even je volledige aandacht aan. Onderzoek ‘knagende ratten’ (activiteiten die je voor je uitschuift) en ‘achtergrondprogramma’s’ (malende gedachten): ga er met je aandacht naartoe in plaats van ervoor te vluchten. Als je er contact mee hebt gemaakt, verliezen ze namelijk hun lading en wordt het makkelijker ze aan te pakken.

Loomans’ lastigste advies vind ik om spontaan te kiezen wat je gaat doen.

Dat is zeker in werktijd lang niet altijd mogelijk. En aan het verscheuren van al mijn lijstjes ben ik nog niet toe.

Maar veel andere tips uit het mooi geschreven en vormgegeven boek breng ik al met succes in praktijk. (FP) Paul Loomans/Rick Hanson: Ik heb de tijd. Ankh Hermes, € 17,95. ISBN 9789020209013

Genoeg-vakantie Wil je eenvoudig en betaalbaar op vakantie? Reisjournalist Mariëtte van Beek schreef al diverse malen in Genoeg over goedkoop reizen. In een gratis e-boek geeft zij tal van ideeën voor het net iets anders regelen van vervoer, accommodatie en attracties. De tips zijn geschikt voor iedereen en direct toepasbaar. reisomtereizen.nl

Eenzame loutering ‘Als ik maar bleef waar ik was, zou ik krijgen wat het reizen me niet gaf: rust.’

De Franse schrijver, filosoof en reiziger Sylvain Tesson doet verslag van een half jaar wonen in een hut aan het Siberische Bajkalmeer, op vijf uur lopen van de eerstvolgende bewoonde hut.

Bij dertig graden onder nul klautert hij in de bergen, maakt dagtochten over het meer, hakt hout en vangt vis. ’Onder de naaldbomen beperkt het leven zich tot hoofdzaken', schrijft hij.

En daaraan heeft hij genoeg. ‘Ik mis niets van mijn vorige leven, noch mijn bezittingen, noch mijn dierbaren.’ Dat eerste valt te snappen: Tesson beschrijft indringend de schoonheid van alles om zich heen, van de kleur van het ijs, het rukken van de wind en het ontluiken van de wereld als het eindelijk lente wordt. Maar je dierbaren niet missen? Ook zijn enorme gezuip irriteert: waarom doet hij dat toch? In één zin, over de helft van het boek, blijkt dat dat drinken te maken heeft met een dierbare die tóch wordt gemist.

Dat maakt hem een stuk menselijker, waarmee het boek aan kracht wint, maar de hele onderneming iets ambivalents krijgt. Aan het eind komt een bootje Tesson ophalen. ‘Het is goed om te weten dat ergens op de wereld een blokhut staat waar het levensgeluk binnen handbereik ligt.’ (MB) Sylvain Tesson: Zes maanden in de Siberische wouden.

De Arbeiderspers, € 19,95.

ISBN 978902958625.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 9

9

05-06-13 16:45

Het genoeg van

Jort Kelder

Jort Kelder (1964) is onder meer journalist, presentator, debatleider en televisiemaker.

Hij kreeg landelijke bekendheid als hoofdredacteur van het zakenblad Quote (1993 – 2007).

Sinds 2000 presenteert hij tvprogramma’s (Bij ons in de PC en Hoe heurt het eigenlijk?).

Als gast en tafelheer is hij regelmatig te zien bij De Wereld Draait Door.

10 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 10

05-06-13 16:45

Jort Kelder koestert zijn imago van rechtse, snelle jongen.

Maar hij is ook vegetariër. En kritisch consument, zo blijkt.

‘Ik geloof in less is more.’ Alleen die vermaledijde autootjes…

Tekst: Eva Prins | Foto: Marte

C

onsumeren, consuminderen, genoeg – het zijn onderwerpen die Jort Kelder aanspreken.

‘Onze maatschappij is koopverslaafd. Kijk eens hoeveel overbodige rotzooi er gekocht wordt, hoe doelloos shoppers over straat slenteren. Ik doe daar niet aan mee. Ik koop zelden of nooit iets, behalve kleding. Ik eet matig en alleen vegetarisch en ik haat vliegen. Ik geloof in less is more, maar heb ook m’n zwaktes.

Zo ben ik dol op die vermaledijde autootjes. Stom, maar het appelleert aan vrijheid en avontuur. Altijd weg kunnen, dat is een auto.’

Hoeveel auto’s heb je? En is dat genoeg?

‘Eén auto is genoeg, en vaak zelfs al te veel. Maar meer auto’s is voor een petrolhead als ik leuker. Ik heb twee auto’s voor zakelijk gebruik: een snelle voor de lange afstanden en een slome, stoere werker voor de stad. Aan dat duo voeg ik binnenkort een elektrisch exemplaar toe om mijn voetafdruk te verkleinen. Daarnaast spaar ik samen met mijn broer klassiekers. Ik heb er nu pas twee, maar ik hoop een collectie op te bouwen. Die auto’s overwinteren, ze rijden zelden en je moet ze beschouwen als cultureel erfgoed.’

‘Als ik minder belasting zou moeten betalen, zou ik mijn centen in goede dingen stoppen’ Heb je daarvan ooit genoeg?

‘Dat ligt eraan hoe groot de schuur wordt waar we ze stallen. Een collectie begint bij twee dozijn, schat ik. Postzegelverzamelaars hebben ook meer dan drie zegels.’

Je gelooft in less is more. Leg eens uit?

‘Echte schoonheid schuilt in de eenvoud. Dat zie je niet alleen in de architectuur, de mode en de keuken, maar ook in het materiële bestaan. Er komt een moment dat je al die extra spullen, al die ballast, kwijt wilt. Een mooie paradox voor vooral rijke mensen. Ze kunnen alles kopen, en doen dat soms ook, maar merken dat ieder nieuw verworven blingblingniemendalletje weinig toevoegt. Of hooguit kortstondig.

Dat betekent overigens niet dat ik mij aansluit bij de stroming van het consuminderen. Ze hebben wel gelijk, maar ze richten zich alleen op hoger opgeleiden die snappen

dat nóg meer spullen weinig toevoegt. Intussen slenteren de hordes verveelde leeghoofden door de winkelstraten op zoek naar nieuwe overbodigheden die hun leegte vullen. Ik zeg het hard, maar ga een keer in de Kalverstraat kijken en je raakt heel erg gedeprimeerd. Holle ogen staren in lelijke etalages – ik snap dat gewoon niet.’

Waarvan heb je nooit genoeg?

‘Als ik zou zeggen wat jullie verwachten en wellicht hopen, zou het antwoord zijn: geld. Wat schokt het?’

En is dat zo?

‘Vrij naar Warren Buffett, de beste belegger van de wereld: je moet genoeg geld hebben om alles te kunnen doen, maar te weinig om niets meer te hoeven doen. Het geld dat ik verdien, gaat op of wordt geïnvesteerd in mijn huisjes. Als ik iets minder belasting zou betalen dan de 60 procent die ik nu betaal, zou ik de centen in goede dingen stoppen: banen voor een paar bloggers, donaties voor Het Beloofde Varkensland en Wakker Dier.’

Waarvan heb je te weinig?

'Van één ding sowieso: tijd. En stilte. Boeken lezen en reizen, feitelijk bittere noodzaak, maar voor mij luxes die ik mij ternauwernood permitteer. Waarom? Omdat ik de hele godganse dag lastiggevallen word door bellende types die iets van mij willen. Heb ik allemaal niets aan, integendeel, maar ik ben niet onaardig genoeg om mij af te sluiten voor al die afleidende impulsen.’

Waarvan heb je te veel?

‘Iedereen in dit land heeft te veel spullen, ook ik. Ga door je interieur en de helft kan zo naar de schroot. Toch zou ik nog wel een paar verpletterend mooie dingen willen hebben, vooral foto’s.’

Waarvan heb je meer dan genoeg?

‘Het menselijk milieu mag wel wat aangenamer. Er is veel woede, frustratie, agressie. We gaan lang niet allemaal hoffelijk met elkaar om, waarbij ik mijzelf overigens niet als heilig boontje percipieer. Alles wat sociaal zou moeten zijn, hebben we gedelegeerd aan bureaucraten die lijstjes afvinken. Heel treurig. Goede omgang, attent gedrag maken het leven net even leuker. Het wordt tijd dat de hufters en de populisten iets minder schel schreeuwen en dat we de kleine schoon fluitende vogeltjes wat meer ruimte gunnen.’

Waarvan krijg je nooit genoeg?

‘Van het leven, vooralsnog.’

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 11

11

05-06-13 16:45

09-02 HK/Panir Genoeg 87 x 253

02-09-2011

15:55

Pagina

(Advertenties)

Panir, een heerlijke vleesvervanger nu ook van schapenmelk!

Panir de perfecte vleesvervanger: Voor het in de vaart houden van veerponten in Nederland en ervoor zorgen dat pontjes terug komen waar ze verdwenen zijn

• is een unieke kaassoort gemaakt van biologische melk en citroensap.

• smelt niet en kan worden gebakken, gefrituurd of Heilige Koe gegrild.

• heeft een romige en panir van koemelk neutrale smaak, kinderen zijn er gek op.

• is zuiver, voedzaam Heilige Schaap en makkelijk te panir van schapenmelk bereiden.

zie het overzicht veerponten op onze website, of het boekje  Wordt ook vriend van de voetveren Stort € 5,- op giro 9646019 t.n.v. Vrienden van de Voetveren



Plankje© Je eigen verticale moestuin voor binnen en buiten

Te koop bij uw natuurvoedingswinkel.

Zie ook www.panir.nl voor recepten.

HANDGEMAAKT VAN GERECYCLED PALLETHOUT Voor bestellingen op maat (vanaf vijftig stuks), het onder licentie zelf produceren van Plankje© en andere vragen: tinyurl.com/plankje-contact

Advies verkoopprijs Ca. € 2,80 - 250 gram koe naturel Ca. € 3,00 - 250 gram koe naturel, italiaanse kruiden Ca. € 4,00 - 200 gram schaap naturel

www.zeelichtsieraden.nl .

Voor telefonisch contact: 06-42053389

Zorg voor meer duurzame energie word lid van

de Windvogel

Profiteer nu van

15% korting

op aankoop van zonnepanelen

re ve

niging

‘D e vogel’ ind

Coöperati

e

W

ev

meer informatie op www.Windvogel.nl

12 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 12

05-06-13 16:46

Denkers

Govert-Jan de Vrieze is filosoof en theoloog. Hij schrijft op deze plaats over inspirerende denkers.

Pleidooi voor kleinschaligheid Hij bakte zelf brood, plaatste als een van de eersten zonnepanelen op zijn dak en begon zijn werkdagen met spitten in zijn groentetuin. De econoom E.F. Schumacher, auteur van Small is Beautiful, pleitte in werk én privéleven voor kleinschaligheid.

S

mall is Beautiful. Het klinkt als de leus van een toonaangevend elektronicaconcern of een trendy tijdschrift. Het is echter de titel van een boek uit 1973 van E.F. (Fritz) Schumacher (19111977), dat nog actueel is. En het vestigde definitief de naam van een denker die wijsheid in het midden van de samenleving wilde plaatsen.

Die wijsheid is volgens Schumacher vaak ver te zoeken in de westerse samenleving. Economische groei en materiële welvaart staan centraal: ‘Het is nauwelijks overdreven om te zeggen dat de economie in het centrum van de publieke belangstelling is komen te staan, en economische prestaties, economische groei en economische expansie de obsessie van alle westerse landen zijn geworden.’

Schumacher, geboren en getogen Duitser, wist waarover hij sprak. Na een studie economie in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten koos hij ervoor om als econoom en journalist te gaan werken, want ‘een pond praktijk is net zoveel waard als een ton theorie’.

Hij was adviseur van de National Coal Board, de overheidsorganisatie die verantwoordelijk was voor de steenkoolexploitatie in Groot-Brittannië. Elke morgen stond hij om zes uur op om nog even in de groentetuin te werken voordat hij naar zijn werk ging. Zijn kinderen leerde hij om zelf brood te bakken. En hij was een van de eersten in Groot-Brittannië die zonnepanelen op het dak van zijn huis monteerde.

Schumacher was een rusteloze zoeker, in werk en studie steeds bezig de waarheid te vinden. Hij schreef eens dat hij in zijn opvoeding weliswaar veel kennis had meegekregen, maar dat die kennis hem niet hielp bij de vraag hoe hij zou moeten leven. Dit probleem zag hij ook in de samenleving.

Wetenschap en techniek kunnen ons geen richting geven, daarvoor zijn we volgens hem afhankelijk van filosofie,

religie en kunst. Ideeën in de hoofden van mensen bepalen hoe de wereld eruitziet, ook de wereld van de economie.

En achter het opvoeren van productie en het verwerven van rijkdom zag Schumacher een filosofie van materialisme. Met zijn kritiek schaarde hij zich in een rij van denkers die waarschuwden voor de gevaren van hebzucht en veel bezittingen.

Volgens Schumacher werd deze manier van leven inmiddels niet meer alleen weersproken door ideeën, maar vooral door de wereld zelf – in de vorm van vervuiling, uitputting en het uitsterven van diersoorten. Als de mens denkt dat hij de natuur moet overwinnen, zal straks blijken dat hij zelf de grootste verliezer is. Nodig was volgens hem een verandering van ideeën en een andere levensstijl, een waarin geld en bezittingen minder centraal staan.

Hij pleitte dan ook voor kleinschalige vormen van samenleven en -werken. Dat was volgens hem een levensstijl die geen roofbouw pleegt op de eindige hulpbronnen van de aarde en die daarom werkelijk toekomst heeft. En hij was ervan overtuigd dat alleen zo wijsheid een centrale plaats in de samenleving kan krijgen. Want de beste van menselijke eigenschappen, zoals vriendelijkheid en mededogen, komen alleen tot bloei in kleine, overzichtelijke groepen. In steeds grotere bedrijven, scholen en ziekenhuizen geven mensen de macht uit handen aan een bureaucratisch systeem dat gaandeweg een doel op zich wordt.

In een poging om grootschalige anonimiteit tegen te gaan, ijverde hij binnen de National Coal Board voor meer verantwoordelijkheid van lagere niveaus binnen de organisatie.

Aan het eind van zijn leven sloot Schumacher zich aan bij de Rooms-Katholieke Kerk, waarin de universele wijsheid volgens hem het best tot uitdrukking kwam. De mens is volgens hem gemaakt om God en de medemens te dienen. Wie dat doel uit het oog verliest, zal politiek, economie en kunst gebruiken om meer macht en bezit te verwerven. Toen hij in 1977 plotseling overleed, werd hij tijdens een herdenkingsdienst in Westminster Cathedral in Londen geroemd door verschillende hoogwaardigheidsbekleders. Small is Beautiful had een kleine beroemdheid van hem gemaakt.

‘Een pond praktijk is net zoveel waard als een ton theorie’

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 13

13

05-06-13 16:46

Portret

14 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 14

05-06-13 16:46

Kunstenaar Martijn Engelbregt

‘Net (niet) echt’ Als kind was hij een buitenbeentje, als kunstenaar steekt hij de draak met zijn omgeving. Martijn Engelbregt (41) rammelt graag aan vermeende vanzelfsprekendheden. Dat maakt hem ook kwetsbaar. ‘Als mensen niet reageren, is een project mislukt.’

Z

Tekst: Mar Oomen | Beeld: Tessa Posthuma de Boer

o’n twee, drie jaar geleden kwakkelde kunstenaar Martijn Engelbregt (41) met zijn gezondheid. Zeker een jaar lang was hij snel moe, altijd verkouden, ‘depressievig’. De dokter dacht aan hooikoorts en schreef hem een middel voor. De verschijnselen werden daar alleen maar erger van.

Uiteindelijk, na veel heen-en-weergedoe, bleek Engelbregt te lijden aan de ziekte van lyme, de ziekte die verspreid wordt door een teek. ‘Ok’, dacht hij, ‘nu ze weten wat ik heb, kan ik behandeld worden.’ Bleek lyme in allerlei varianten voor te kunnen komen, en waarschijnlijk niet echt te genezen.

Engelbregt moest een half jaar lang antibioticum slikken, daarna zouden ze wel verder zien. Het enige wat een beetje hielp, ontdekte hij, was zorgen voor een goede weerstand.

Voor Engelbregt was het een onthutsende ervaring. Tot dan toe had hij altijd gedacht: als je ziek bent, ga je naar de dokter, die onderzoekt je, geeft je een medicijn en dan word je vanzelf weer beter. ‘We leggen de verantwoordelijkheid voor ons lichaam bij de man in de witte jas, maar die blijkt dus vaak helemaal niet te weten wat er aan de hand is.

Mijn beeld dat andere mensen weten wat goed is voor mijn gezondheid, viel compleet in duigen.’

Proceskunstenaar Engelbregt trekt graag zekerheden in twijfel, bij zichzelf en bij anderen. Dus Engelbregt zou Engelbregt niet zijn als zijn ervaring niet meteen onderwerp werd van een nieuw project. Hoe vanzelfsprekend is gezondheid? Waarom was hijzelf ziek geworden? Had het met zijn kunstenaarsschap te maken? Zijn manier van leven?

Hij zette een zeer officieel – lees: wetenschappelijk – ogende website op voor het zogeheten Behring Institute for Medical Research om onderzoek te kunnen doen naar ‘placebo kunst’ en the art of healing. Heel toevallig werd hij in dezelfde tijd door de kunstcommissie van een ziekenhuis gevraagd om na te denken over de mogelijkheden van samenwerking.

En zo kwam het dat afgelopen winter onder zijn leiding in

het Medisch Centrum Haaglanden in Den Haag een groot ‘interactief expositieonderzoek’ plaatsvond naar de helende werking van kunst, én placebo’s voor kunst. Op allerlei manieren – met interviews, vragenlijsten en sensoren op het lijf – werd onderzocht hoe bezoekers van het ziekenhuis reageerden op de kunstwerken aan de muur. Maar liefst zestig kunstenaars en verschillende onderzoekers van de TU Delft en de Rijksuniversiteit Groningen deden mee aan het project. In juni 2013 zullen de onderzoeksresultaten gepresenteerd worden. Engelbregt: ‘Wij dachten dat het moeilijkste van het onderzoek zou zijn om te definiëren wat kunst nu eigenlijk is, maar het lastige zat hem vooral in het bepalen wat gezondheid is.’

‘Tekenen is mijn redding geweest’ Wat het belangrijkste is dat uit het onderzoek is voortgekomen? Die vraag lijkt Engelbregt eigenlijk niet relevant te vinden. In zijn werkruimte op de eerste verdieping van een voormalig pakhuis in Amsterdam – prachtig uitzicht over de Uilenburgergracht – mompelt hij iets als: ‘iets aan de muur – of het nu placebokunst is of echte – is beter dan niets aan de muur.’ En: ‘of je gezond bent, kun je alleen zelf bepalen. Of je iets kunst vindt, kun je ook alleen zelf bepalen.’

Het gaat Engelbregt niet zozeer om het eindresultaat van zijn werk, meer om het proces er naartoe, het onderzoek zelf. Hij noemt zich ook wel proceskunstenaar, procesontwikkelaar of onderzoeker. Op zijn meest recente visitekaartje staat: ondernemer. Engelbregt wil graag dat mensen niet alles vanzelfsprekend vinden, dat ze op een andere manier gaan denken. Dat bijvoorbeeld artsen en wetenschappers op een andere manier naar gezondheid en ziekte gaan kijken dan ze gewend zijn.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 15

15

05-06-13 16:46

‘Door de term placebokunst in te voeren, ga je vanzelf nadenken over kunst. Wat is, om het in medische termen te houden, het werkende element van kunst?

Met mijn projecten wil ik laten zien dat je op verschillende manieren naar iets of iemand kunt kijken. Stel je hebt een tuintje met allemaal paardebloemen erin. Bah, onkruid, denk je, weg ermee. Maar het blad van de jonge paardebloem is net zo lekker en zeker zo gezond als rucola. Als je dat weet, worden de paardebloemen in je tuin ineens iets heel anders, je gaat je er anders toe verhouden, je gaat ze koesteren.’

Buitenstaander Zijn manier van werken zou wel eens te maken kunnen hebben met zijn achtergrond, ontdekte Engelbregt in de afgelopen jaren van zelfonderzoek. Als oudste van drie kinderen groeide hij op in een doodgewoon gezin in Heerhugowaard. Zijn ouders waren daar op zijn eerste vanuit Den Haag naartoe verhuisd omdat zijn vader bij de hoogovens in IJmuiden een baan kon krijgen. Het was een leuke tijd, in dat Noordhollandse stadje. Veel kinderen in de buurt,

‘Ik wil laten zien dat je op verschillende manieren naar iets of iemand kunt kijken’ veel ruimte. Altijd zomer, als het ware.

Een paar jaar later besloten zijn ouders opnieuw te verhuizen. Zijn vader had een huis gekocht in het dorpje Waarland, precies tussen Schagen en Heerhugowaard in. ‘Daar waar het echte West-Friesland begint, met zware klei en een katholieke bevolking, allemaal CDA-stemmers. Mijn ouders waren links georiënteerd.’ In dat ‘echte West-Friesland’ werd Engelbregt, zonder dat hij er iets aan kon doen, ineens iemand die er nooit helemaal bij hoorde, een ‘aparte’, een buitenstaander.

Zo stond hij, 7 jaar oud, de eerste schooldag op het schoolplein van zijn nieuwe school: met kort rood haar, flaporen en op klompen. ‘Die moest ik van mijn moeder aan, ik weet niet waarom.’ Alle kinderen kwamen om hem heen staan en lachten hem uit, ze joelden en schreeuwden. Van de weeromstuit ging Martijn Engelbregt gek doen. Hij werd de clown van de klas. In extreme mate. ‘De lerares heeft nog overwogen mij naar de LOM-school te sturen.

Het was een afschuwelijke tijd.’ Gelukkig kon Engelbregt goed tekenen. Dezelfde juf die hem naar de LOM-school had willen sturen, had een tekening van hem in de klas aan de muur gehangen. ‘Dat vond ik heel leuk, daarvan kreeg ik het gevoel: hé, ik mag er zijn. Door te tekenen word ik gezien. Dat is mijn redding geweest.’

Na de middelbare school wilde Engelbregt graag naar de

De Medicijnfabriek

Deze zomer begint in het Amstelpark in Amsterdam het project ‘De medicijnfabriek’, een soort workshop voor ouderen uit de omgeving waarin ze worden uitgenodigd over hun kwalen te vertellen om vervolgens met een planten- en kruidenspecialist in het park op zoek te gaan naar kruiden die verlichting kunnen brengen.

Van die kruiden zullen ze in een laboratorium ter plaatse echt-ogende medicijnen maken: zalfjes, pilletjes, lotions enz. Om te oefenen heeft Engelbregt alvast een echte pil gemaakt van de Equisetum arvense, ofwel van de buitengewoon geneeskrachtige plant heermoes (zie foto). ‘Mijn tuin staat er vol mee. Ze zeggen dat dat niet zomaar is, wat zou het betekenen?’

16 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 16

05-06-13 16:46

kunstacademie, maar zijn vader was daar tegen. Die vond: met vwo moet je naar de universiteit. ‘Hij had zelf nooit mogen studeren. Vandaar. Pas toen ik had uitgezocht wat ik zou studeren als ik niet toegelaten werd tot een kunstacademie, ging hij akkoord. Een beroepentest wees uit: culturele antropologie. Ik had daar nog nooit van gehoord.’ Gelukkig, zegt Engelbregt, werd hij aangenomen aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Vier jaar later studeerde hij er cum laude af, met een levensgroot driedimensionaal formulier, opgesteld als een soort doolhof.

Dit project kwam, zoals veel van zijn latere projecten, voort uit irritatie, verbazing, boosheid. Engelbregt: ‘Formulieren worden gemaakt om mensen te systematiseren. Een vraag die bijvoorbeeld altijd gesteld wordt, is: bent u man of vrouw? Er is een groep mensen die daar helemaal geen antwoord op kan geven.’ Op het formulierbord met vraag één, stond: EGBG heet u hartelijk welkom. Het bord met de laatste vraag eindigde met: Eens Gegeven Blijft Gegeven.

Engelbregt: ‘Ik heb mij er altijd over verbaasd met hoeveel gemak mensen hun privacy opgeven, bijvoorbeeld alleen al om één euro korting op iets te krijgen.’ De naam EGBG heeft Engelbregt al die jaren gehouden voor zijn, zoals hij dat bij zijn afstuderen in 1996 noemde: ‘registratieonderzoeksbureau.’

Net (niet) echt Engelbregt steekt, kortom, graag de draak met zijn omgeving. Hij wil het liefst, zei hij eens in een interview met NRC Handelsblad, ‘kortsluiting veroorzaken’. Dat doet hij door dingen te maken en projecten te ontwikkelen die heel sterk lijken op gewone, alledaagse ‘maatschappijdingen’ maar dat net niet zijn: formulieren, wetenschappelijk onderzoek, grafieken en taartdiagrammen, websites, voedsel, medicijnen – op zijn website staan ze allemaal verzameld.

Favoriet bij sommige Genoeg-medewerkers is het zogeheten ‘Tegenscript’ dat Engelbregt eind jaren negentig ontwikkelde om lastige telemarketeers van repliek te kunnen dienen.

Hij maakte een lijst vragen die je zelf aan de verkoper of enquêteur kon stellen, zoals: Doet u dit werk fulltime of parttime? Of: Krijgt u vrij als u naar de tandarts moet?

Zomer 2008 bouwde Engelbregt in Wageningen het tijdelijke openluchtrestaurant Rest., een piramide van maar liefst 45 op elkaar gestapelde picknicktafels waar je daadwerkelijk aan kon eten. Een aantal zondagen bereidde kok Miguel Brugman er overheerlijke maaltijden van onkruid uit de berm en resten voedsel van bakkers, slagers, marktkooplieden en kantines uit de omgeving. Engelbregt: ‘Ik heb dat project kunnen doen omdat ik kunstenaar ben. Als ik bijvoorbeeld restauranthouder was geweest, had de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit er waarschijnlijk een stokje voor gestoken.’

Vorig jaar bedacht hij voor de Leidse kunstinstelling Utopisch Nest posters met de tekst ‘Niets is genoeg’ die in heel Leiden op allerlei muren en zuilen werden geplakt.

‘Ze hadden me gevraagd iets te ontwikkelen aan de hand van het thema ‘Ik wil mijn geld terug’. Dat bleek lastiger dan ik dacht. Geld is echt mijn blokkade. Ik heb een heel

ingewikkelde verhouding met geld. Waarom, bijvoorbeeld, zijn we als samenleving wel bereid een computerdeskundige honderden euro’s te betalen voor een bepaalde klus en moet je als kunstenaar blij zijn met een fles wijn voor een lezing waarvoor je ook nog helemaal naar Tilburg moet afreizen?'

De posters riepen veel vragen op en lokten veel reacties uit.

Mensen maakten er een foto van voor hun facebook-pagina, hun tijdschrift – zoals Genoeg en het personeelsblad van de wegenwacht – en, zegt Engelbregt trots ‘iemand heeft hem zelfs als illustratie bij de wikipedia-pagina over materialisme gezet en de Volkskrant gebruikte hem voor een foto bij de opening van het Stedelijk Museum.’

Dat mensen reageren, vragen gaan stellen, dat is precies wat hij met zijn projecten wil. Zonder reactie, zegt hij, is een project mislukt. ‘Ik ben met mijn werk heel afhankelijk van reacties. Die kan ik niet zomaar langs mij heen laten glijden, was het maar waar. Negatieve reacties kunnen heel hard aankomen. Zoals indertijd met het illegalenproject.’

Zelfonderzoek Als reactie op hoe Nederland met illegalen omgaat, had Engelbregt in 2003 in opdracht van het debatcentrum De Balie en het Amsterdamse Fonds voor de Kunst een zeer echt ogend formulier ontwikkeld met vragen als: Van hoeveel mensen in uw omgeving weet u dat ze illegaal zijn? en: Wilt u deze illegalen aangeven? Onder de naam Registratie Orgaan Nederland – Regoned - werd het formulier in 200.608 Amsterdamse brievenbussen gestopt met het dwingende verzoek het zo snel mogelijk ingevuld te retourneren.

Iedereen viel over hem heen, de pers, de politiek, de mensen die het formulier in de bus hadden gekregen.

Engelbregt: ‘Het ging alle kanten op. Ik had het gevoel dat ik verantwoordelijk was voor hoe er gereageerd werd en ik dacht ook dat ik daar invloed op kon uitoefenen. Het was een hele zware tijd.’

‘Mede dankzij die gekke lyme-bacterie - waar een ziekte al niet goed voor is - onderzoek ik nu op verschillende manieren waarom ik de dingen doe zoals ik ze doe, waarom ik ben zoals ik ben, waarom ik die reacties nodig heb. Zoek ik bevestiging? Is het een mechanisme om een andere pijn weg te houden? Of is het misschien de jongen met rood haar en flaporen op het schoolplein die zo doet.’

Alle projecten van Martijn Engelbregt zijn te vinden op zijn site: egbg.nl Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 17

17

05-06-13 16:46

Reportage

LANDELIJKE GENOEGDAG 2

Berekoud en o Op de ijskoude eerste dag van de lente trotseerden ruim tweehonderd Genoeg-fans de snijdende kou en reisden af naar Pllek in Amsterdam op de NDSM-werf. Met de trein uiteraard, want het was die dag gratis reizen met het boekenweekgeschenk.

Tekst: Ilse AriĂŤns | Foto's: Joep Naber

18 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 18

05-06-13 16:46

Lezers van Genoeg versierden samen een reusachtige jubileumtaart (1,2). Rob van Eden (5) en Hanneke van der Veen (3), grondleggers van Genoeg, hielden een ontroerende speech en sneden daarna samen met hoofdredacteur Heleen van der Sanden (4) de taart aan.

1

G 2013

n oergezellig 3

2

4

5

Je kon bij allerlei standjes ideeĂŤn opdoen, maar je kon ook je ideeĂŤn kwijt.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 19

19

05-06-13 16:46

Reportage

Zowel denkers als doeners konden hun hart ophalen. Er waren workshops over onder andere je huis opruimen, vrolijk besparen, tevreden leven, kleding ruilen en over de filosofie van de eenvoud.

De redactie stond 's avonds half bevroren op de laatste veerpont naar Amsterdam Centraal.

Maar tjonge, wat hadden we een warm gevoel overgehouden aan deze dag!

20 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 20

05-06-13 16:46

Genoeg Academie Heb je de workshops op de Landelijke Genoeg-dag gemist of had je ze allemaal wel willen doen? Geen probleem: je kunt nu Genoeg Workshops boeken.

Een greep uit het aanbod.

Govert-Jan de Vrieze

Els Jacobs

Genoeg inspiratie!

Het informatiedieet

Filosoof en theoloog Govert-Jan de Vrieze heeft in Genoeg een vaste rubriek over belangrijke denkers. Veel schrijvers, kunstenaars, filosofen en spirituele leiders hebben opgeroepen tot een leven van eenvoud. Wat dreef hen, wat hoopten ze te vinden en hoe inspireren ze ons?

Een interactieve workshop over hoe eenvoudig leven niet alleen praktische zaken, maar ook je hoofd en hart raakt.

Twitter, Facebook, radio, televisie en een overvolle mailbox. Als je niet oppast verdrink je in de enorme stroom aan informatie die op je afkomt en kom je nauwelijks meer toe aan wat écht belangrijk is. Maddy-Devi Homburg is organizer en deskundige op het gebied van time management. Je leert van haar hoe je er ruimte komt voor fantasie, focus en flow als je de informatiestroom indamt.

Maddy-Devi Homburg

Ruimte in huis

Over de datum

Heb je meer spullen dan ruimte en wil je graag orde op zaken stellen? Maar heb je geen idee wáár je het beste met opruimen kunt beginnen? In deze workshop laat Els Jacobs - organizer en schrijfster van het succesvolle boek De HuishoudCoach® - je ontdekken hoe je jouw spullen zo snel mogelijk weer onder controle krijgt. Geschikt voor alle chaoten en niet-chaoten met chronisch ruimte- en tijdgebrek.

Wanneer is 'over-de-datum' ongezond of gevaarlijk?

Martin van der Gaag en Thomas Volman, de schrijvers van de Genoeg-rubriek 'Over de datum', leren je hoe je eenvoudig zelf de werkelijke houdbaarheidsdatum van levensmiddelen bepaalt. Heb je nog iets in je keukenkast dat (ver) over de datum is? Neem het mee en hoor wat je er nog mee kunt.

Martin van der Gaag en Thomas Volman

Recept voor klein geluk

Gelukkig met genoeg

Nynke Valk

Geluk zit niet in spullen, in dingen buiten jezelf, in het zoeken van afleiding. Geluk heeft een diepere waarde.

Geluk zit vooral in jezelf. Door eenvoudig te leven komen je dichter bij je essentie. Dat is de spirituele kant van eenvoudig leven. In deze workshop ga je onder leiding van boeddhistisch coach Nynke Valk in gesprek over jouw motieven om eenvoudig te leven.

Maria Grijpma en Inge Jager

Wellicht is klein geluk het grootste van allemaal: van die gewone, kleine dingen die je zo makkelijk over het hoofd ziet en waarvan je gelukkig wordt als je ervoor openstaat.

In deze workshop gaan Inge Jager en Maria Grijpma op een inspirerende manier met u aan de slag met de recepten uit hun succesvolle Handboek voor klein geluk.

Meer informatie Genoeg Academie Op genoeg.nl/academie vind je het actuele overzicht van alle Genoeg Workshops, data en prijzen.

Aanmelden voor de workshop van je keuze gaat eenvoudig op genoeg.nl/academie.

Bel voor meer info 0412 69 17 82

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 21

21

05-06-13 16:47

Interview

Hoogleraar natuurbeleving Agnes van den Berg

‘Zelfs een plastic plant kan rustgevend werken’ In een groene wijk leven mensen langer. En op een speelplein met bomen en bloemen maken kinderen minder ruzie. Agnes van den Berg, hoogleraar natuurbeleving, over de soms opmerkelijke effecten van natuur. ‘Er vanuit je raam naar kijken, werkt al stressverlagend.’

W

Tekst: Frieda Pruim Foto: Joep Naber

at heb ik toch raar werk’, verzucht Agnes van den Berg (45) in de tuinkamer van haar vrijstaande huis in de weilanden tussen Utrecht en Groenekan. De psycholoog heeft een hele ochtend besteed aan het bekijken van akelige filmpjes op YouTube van hongerende kinderen. ‘Die heb ik nodig om emoties op te roepen bij mijn proefpersonen, om daarna het effect van natuur te kunnen meten op hun stress’, legt ze uit. Volgende week gaat ze de filmpjes vertonen. Daarna krijgen de proefpersonen mindfulnessoefeningen in een ruimte waar een 3D-film vertoond wordt van een kabbelend meertje of een nieuwbouwwijk zonder groen. ‘We kijken in opdracht van een zorgverzekeraar of de natuur ondersteunend werkt bij de oefeningen om tot rust te komen.’

Wild of aangeharkt Van den Berg (45) doet al twintig jaar onderzoek naar natuurbeleving en de invloed van natuur op stress en gezondheid. Eerst bij onderzoeksinstituut Alterra in Wageningen, vanaf augustus bij haar eigen bureau Natuurvoormensen.

Sinds vorig jaar is ze daarnaast een dag per week bijzonder hoogleraar natuurbeleving aan de Rijksuniversiteit Groningen. Haar nieuwste plan: onderzoeken in hoeverre planten in gevangenissen en op politiebureaus agressie verminderen.

In de jaren negentig onderzocht ze voor haar proefschrift het verzet tegen het beleid om weilanden om te vormen tot wilde natuur. Ecologen waren daar groot voorstander van, boeren waren mordicus tegen. Van den Berg ontdekte een verband tussen sociaal-economische status, karakter en de voorkeur voor een bepaald soort landschap. Vooral mensen met behoefte aan structuur en controle en angst voor onzekerheid bleken van ‘aangeharkte’ natuur te houden. Vaak ging het om laagopgeleiden, ouderen en allochtonen. Avonturiers, spiritueel geïnteresseerden en mensen die stevig in

hun schoenen stonden, vonden verwildering juist prachtig.

Weerstand tegen verandering of in wat voor omgeving iemand was opgegroeid, speelde nauwelijks een rol.

Die voorkeur kan in de loop van iemands leven veranderen, zegt Van den Berg: ‘Je ziet nu dat veel mensen door de crisis meer houvast zoeken. Daardoor is er minder animo voor wilde natuur. Ook een persoonlijke crisis kan tot een andere natuurbeleving leiden: wie overspannen is of ernstig ziek, moet je niet het moeras in sturen.’

Minder eenzaam Na haar promotie switchte Van den Berg van onderwerp.

‘Ik werd een beetje moe van de discussie over wie welke soort natuur het mooist vindt, terwijl het beetje natuur dat er nog is ons ondertussen wordt afgepakt. Wat ons verbindt, is dat we allemaal ervaren dat we van natuur gelukkig worden. Dat wilde ik wetenschappelijk bewijzen, zodat daar in bouwplannen meer rekening mee gehouden wordt.’

Uit een grootschalig onderzoek van Van den Berg en anderen onder 300.000 Nederlanders bleek dat wonen in een groene buurt (de eigen tuin niet meegerekend) veel positieve effecten heeft: de bewoners zijn gezonder, minder gestrest en hebben minder last van depressies, angst en migraine. Daarvoor hoeven ze niet eens naar buiten; er van achter het raam naar kijken werkt al. Ze voelen zich ook minder eenzaam. ‘Dat lijkt niet zozeer te komen doordat ze in een park in de buurt vaker buren treffen, maar omdat ze trots zijn op hun wijk en daar een band mee voelen.’

Hoe lager iemands inkomen, hoe sterker het effect van groen in de buurt. ‘Dat komt omdat mensen met weinig geld meer tijd in hun eigen leefomgeving doorbrengen. Bovendien leven zij vaker ongezond, dus er is ook meer winst te behalen. Laagopgeleiden overlijden zeven jaar eerder dan hoger opgeleiden. Daar kan de overheid eenvoudig iets aan doen door meer bomen te planten of een park aan te leg-

22 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 22

05-06-13 16:47

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 23

23

05-06-13 16:47

gen. Uit Brits onderzoek blijkt dat in de groenste buurten het verschil in levensduur tussen laag- en hoogopgeleiden anderhalf keer zo klein is als in de minst groene buurten.’

De combinatie van groen en bewegen heeft het meeste effect, blijkt uit ander onderzoek van de omgevingspsycholoog. Daarvoor liet ze mensen een ingewikkelde opdracht doen op de computer en ze daarna een half uurtje tuinieren of in een tuinhuisje lezen. Tuinieren is het effectiefst, maar in een groene omgeving zijn helpt ook al. Zelfs als je er niet op gefocust bent, heeft natuur dus effect, maar als je je er helemaal op richt, is de heilzame werking het sterkst. Uit ander onderzoek bleek dat mensen met een volkstuin tevredener over hun leven zijn dan leeftijdsgenoten zonder.

Van den Berg deed ook onderzoek naar de invloed van de natuur op de ontwikkeling van kinderen. Spelen in de natuur leidt tot creatiever en gevarieerder speelgedrag. Op lange termijn is het goed voor de motorische ontwikkeling.

Een opmerkelijke ontdekking deed ze op een speelplein in een achterstandsbuurt in Rotterdam. ‘Toen dat plein nog een kale steenvlakte was, maakten de kinderen veel ruzie.

Dat nam enorm af toen er bomen en bloemen kwamen.

De natuur trok de aandacht en kwetsbare kinderen konden zich ergens terugtrekken.’

Onzeker Hoe komt het dat natuur zo’n heilzame werking heeft?

Frisse lucht blijkt niet de verklaring. Die kan wel een zuiverende werking hebben, maar deze is niet sterk genoeg om de gezondheidseffecten te verklaren. En ook achter de geraniums doet de natuur z’n werk. Beweging verklaart dus evenmin het effect, al draagt dat wel bij aan ontspanning.

Even weg zijn uit je omgeving vol verplichtingen, is ook geen afdoende verklaring, want dan zou je net zo goed in een andere ruimte kunnen gaan zitten. En hoe zit het dan met het positieve effect van kamerplanten of een natuurfoto in je werkkamer?

Van den Berg denkt dat het iets met de informatiestructuur van de natuur te maken heeft: grillige, onregelmatige vormen die anders zijn dan wat mensen maken. ‘Denk maar aan rotsformaties, duinen of stromend water.

Grove vormen herhalen zich in het klein als we dichterbij komen, zoals bij takken met zijtakjes.

Er opent zich steeds een nieuwe dimensie, waardoor we geboeid blijven.

Misschien speelt mee dat onze ogen op deze beelden zijn gebouwd of maakt de herhaling in de beelden het makkelijk om ernaar te kijken.’

Samen met andere onderzoekers is ze deze hypothese nu verder aan het toetsen. Proefpersonen liet ze verschillende soorten natuur en gebouwen bekijken van veraf en dichtbij.

Ze registreerde hoe lang ze geboeid bleven. De meeste natuur bleef tot heel dichtbij de aandacht vasthouden en rust geven. Moderne gebouwen niet; historische gebouwen al iets meer. ‘Ik heb nu een formule waarmee ik kan voorspellen hoe rustgevend een stuk natuur of een gebouw is. Ik ben al een jaar bezig om hierover iets op papier te zetten, maar ik ben nog een beetje onzeker. Het zou een enorme ontdekking kunnen zijn, maar ik sluit ook niet uit dat ik over tien jaar moet concluderen dat ik op het verkeerde spoor zat.’

‘Alleen al door naar buiten te kijken, ervaar ik rust’ Wat raadt ze mensen aan die niet in het groen wonen om toch optimaal te profiteren van de natuur? ‘Ook in de stad is er best veel natuur, als je het maar wilt zien. Al is het maar gras en zogenaamd onkruid tussen de stoeptegels.

Probeer daar oog voor te hebben. Je kunt de natuur ook in huis halen met kamerplanten, als je ze tenminste goed in leven kunt houden. Anders kan zelfs een plastic plant effect hebben. Stof die dan wel af, anders ziet hij er niet meer natuurlijk uit. Een bosbehangetje, als je ervan houdt, en natuurfoto’s kunnen ook ontspannend werken. Natuurfilms werken nog beter. Heb je een appartement met twee balkons boven elkaar, dan kun je met hangplanten werken; groen voor je raam heeft veel effect.’

Verder raadt ze iedereen aan om er zoveel mogelijk uit te gaan. ‘Een wandeling door het park om de hoek werkt even goed als in het bos buiten de stad. Het is veel stressverlagender dan shoppen, waar de meeste mensen toe geneigd zijn. Trek voor zo’n wandeling minstens een half uur uit: na een kwartier is de meeste stress wel weg; daarna komt er ruimte voor vrije gedachten. Dat is goed voor je welbevinden. Uren lopen is niet nodig.’

Zelf ervaart ze het heilzame effect van natuur in haar werkkamer in het groen. ‘Alleen al door van achter mijn bureau naar buiten te kijken, ervaar ik rust. Om mijn werk te onderbreken, loop ik vaak een rondje langs onze schapen, ga ik even tuinieren of in de zon zitten. We zijn de stad uitgegaan voor onze dochter van inmiddels zeven, maar mijn vriend en ik genieten minstens zoveel van de natuur rondom ons huis.’

Haar sterkste natuurervaring deed ze op toen ze in 2005 deelnam aan het survival televisieprogrammaTerra Incognita, in Thailand. ‘Tijdens een eliminatieronde voelde ik mijn hart in mijn keel kloppen zoals ik dat nog nooit gevoeld had. Toen heb ik me omgedraaid naar de oceaan en me helemaal op mijn uitzicht gericht. Mijn stress verdween volkomen! Ik paste gewoon mijn eigen onderzoek toe. Toch stond ik versteld dat het zó goed werkte.’

24 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 24

05-06-13 16:47

(Advertenties)

Educare een magazine over het opvoeden van kinderen

Meer voor minder

JAARGANG 30 •nr.3/2012 • € 6,60

Laat alle stemmen spreken

Ontdek het communicatieve vermogen van je tong JAARGANG 30 •nr.4/2012 • € 6,60

Genoeg is hét tijdschrift voor iedereen die meer wil doen met minder. Genoeg is vernieuwd: het werd steviger met meer pagina’s. Elk kwartaal frisse inspiratie en tips voor een creatiever leven, met zorg voor mens en milieu.

Rekenles met stoepkrijt

Hoera, de tafels staan op straat!

• Het belang van ‘groen leren’

• Maak een zomerse omega-3-dip

letters nog HR beeld pakken na goedkeuring

• EenEXT spel van verf en intuïtie Gratis

RA

lespakket stoep• Liefdestalen en cadeautjes mandala's maken JAARGANG 29 •nr.5/2012 • € 6,60

praktische inspiratie voor ouders en leerkrachten EDU12_0256_TDS_nr3_corr.indd 1

10-05-12 16:42

Geef elkaar de ruimte!

Geluk vo� jezelf en je gezin

• Flow in de klas, toeval of kunst?

• Sfeer maken; maken, dat kunnen kinderen heel goed zelf • Maskers om te overleven, hoe krijg je ze weer af?

• Leer kinderen dat stilte ruimte biedt

praktische inspiratie voor ouders en opvoeders

Neem nu een abonnement en ontvang

JAARGANG 31 •nr.1/2013 • € 6,60

5 nummers voor de prijs van 4

Voel je eens een wondermens:

maak muziek!

• De relatie tussen desoriëntatie en dyslectie • Lekker slapen? Kinderyoga helpt • Je mond: altijd je instrument bij je • Overledenen horen erbij

5 x per jaar boordevol praktische inspiratie voor ouders en leerkrachten

praktische inspiratie voor ouders en opvoeders JAARGANG 31 •nr.2/2013 • € 6,60

EDU12_TDS_nr5.indd 1

18-10-12 16:15

Lente Lente Lente Lente Lente

Durf jij het aan?

Risico ho�t bij het leven

Hoeveel Hoeveel Hoeveel Hoeveel Hoeveel ruimte ruimte ruimte ruimte ruimte

• Autisme: stoornis of breindiversiteit?

• Naar elkaar luisteren valt niet mee

EDU13_TDS_nr1DEF.indd 1

2013 2013 2013 2013 2013

Thema: Thema: Thema: wonen Thema: wonen Thema: wonen wonen wonen

• Ieder kind wil iemand zijn, én worden

praktische inspiratie voor ouders en opvoeders 07-01-13 15:45

hebheb jeheb jeheb jeheb je je nodig? nodig? nodig? nodig? nodig?

• Buiten spelen is een must!

• Paul de Blot: “het kindsysteem is in gevaar” • De No Blame-methode: een moedig antipestbeleid praktische inspiratie voor ouders, opvoeders en leerkrachten EDU13_TDS_nr2.indd 1

07-03-13 12:53

Neem nu een abonnement op Educare (of geef een abonnement cadeau) en ontvang het spel Tuintopia (kijk op www.tuintopia.nl) gratis thuis. Ga voor een abonnement naar www.educare.nl en klik op lid worden. Wilt u bij inschrijving de actiecode G.1 invullen?

Schaapherder Schaapherder Schaapherder Schaapherder Hilde Schaapherder Hilde Groen Hilde Groen wilHilde Groen stilte wilHilde Groen stilte wilGroen stilte wil stilte wil stilte Eenvoudig Eenvoudig Eenvoudig leven Eenvoudig leven Eenvoudig leven leven leven

Zestiende Zest jaargang iende Zest jaargang iende Zest jaargang iende Zest jaargang iende jaargang

96 | € 966,50 |€ 966,50 |€ 966,50 |€ 966,50 | € 6,50

Stadslandbouw Stadslandbouw Stadslandbouw Stadslandbouw wint Stadslandbouw wint terrein wint terrein wint terrein wint terrein terrein Jan Rotmans Jan Rotmans Jan Rotmans gelooft Jan gelooft in Rotmans gelooft duurzame ingelooft duurzame ingelooft duurzame revolutie in duurzame revolutie in duurzame revolutie revolutie revolutie Jan Rotmans GeldGeld besparen Geld besparen Geld besparen Geld besparen besparen Je hypotheek Je hypotheek Je hypotheek Je ossen afl hypotheek ossen afl biedt ossen biedt rust afl biedt rust ossen biedt rustbiedt rust rust Jeafl hypotheek afl ossen 3 bespaartrucs: 3 bespaartrucs: 3 bespaartrucs: zo 3 bespaartrucs: kost zo kost jezo auto kost jezo auto minder kost jezo auto minder jegeld auto minder minder geld geld geld 3 bespaartrucs: kost jegeld auto minder Lekker Lekker Lekker zelfLekker zelf doen Lekker zelf doen zelf doen zelf doen doen Tuingereedschap Tuingereedschap Tuingereedschap Tuingereedschap slijpen slijpen slijpen slijpen Tuingereedschap slijpen

Deze actie loopt tot 31.12.2013.

kalender kalender kalender kalender kalender Moestuin Moestuin Moestuin Moestuin metNu metNu metNu met Moestuin Nu metNu

Def. Genoeg Def. 96Genoeg deel Def. 1.indd 96Genoeg deel 1 Def. 1.indd 96Genoeg deel 1 Def. 1.indd 96Genoeg deel 1 1.indd 96 deel 1 1.indd 1

26-02-13 26-02-13 15:12 26-02-13 15:12 26-02-13 15:12 26-02-13 15:12 15:12

Een abonnement (4 nummers) kost € 24,50 per jaar.

Nieuwe (cadeau)abonnees krijgen een extra nummer gratis. Vul de antwoordbon in en stuur hem op.

Of ga naar winkel.genoeg.nl/ abonnementen en bestel online met de actiecode GENOEG97

Ik neem/geef een Genoegabonnement ❏

Ik betaal € 24,50 voor 1 jaar (5 nummers voor de prijs van 4).

Naam

❏m❏v

Adres Postcode

plaats

Telefoon E-mail

GOOD FOOD TASTES BETTER

Ik ontvang graag maandelijks de digitale Genoeg Nieuwsbrief ❏ ja ❏ nee Kruis aub uw keuze aan: ❏ Het abonnement is voor mijzelf ❏ Het abonnement is een cadeau van mij voor:

Ons idee is simpel: goed eten maken dat beter smaakt.

Beter in je mond, in je hoofd én in je hart. Dus vind je bij ons alleen gerechten die we elke dag eigenhandig hebben klaargemaakt met respect voor mens, dier, milieu en economie.

Dat betekent: 100% biologisch en 100% vegetarisch.

Naam

❏m❏v

Adres Postcode

plaats

Telefoon E-mail Ik machtig uitgeverij Genoeg éénmalig € 24,50 van mijn rekening af te schrijven.

Banknummer Datum

www.spiritrotterdam.nl

Handtekening

Stuur (een kopie van) deze bon in een ongefrankeerde envelop naar: Uitgeverij Genoeg, antwoordnr. 10516, 5340 WB Oss

SPIRIT_adv92,5x135mm.indd 1

Genoeg 97 deel 1.indd 25

16-04-13 09:56

Zomer 2013 Genoeg

25

05-06-13 16:47

Tuinieren in een bak Grafisch vormgever Jelle Medema (19) promoot de Makkelijke Moestuin.

Beeld: Dolph Cantrijn.

(Lees verder op pagina 70)

26 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 26

05-06-13 16:47

VOOR IEDEREEN

Over delen en vermenigvuldigen

‘Jongeren zijn geen schaarste gewend, maar overvloed.

In zo’n wereld is bezit niet meer van belang’ Trendwatcher Hilde Roothart, pagina 33.

Zomer Lente 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 27

27

05-06-13 16:47

Kort Genoeg Samenstelling: Ilse Ariëns genoegnieuws@live.nl

Kijk voor meer nieuws en de Genoegagenda op genoeg.nl

Youth Food Movement

Met eten de wereld verbeteren Doen ze dat niet dan?

‘Nog té vaak zien ze hun voedsel als een pakketje energie. Ze zijn zich er niet van bewust dat ze door verstandig inkopen te doen invloed kunnen uitoefenen op bijvoorbeeld dierenwelzijn en milieu. Móet je zeven dagen per week vlees eten?

Wil je boontjes op je bord, ook buiten het seizoen?’

Liever eens per week een goed stukje vlees dan elke dag een kiloknaller, vindt Dionne van Zijl van de Youth Food Movement (YFM). Nederlandse jongeren mogen best vaker stilstaan bij wat ze eten.

De genoeg-voor-iedereenfactor, speelt die ook nog mee?

‘Zeker. Het moet mogelijk zijn om 9 miljard wereldburgers te eten te geven, als we maar verantwoord omgaan met ons voedsel. In

Nederland worden kromme of dubbele worteltjes vernietigd, alleen omdat ze niet mooi zijn.’

Wat is de Youth Food Movement?

‘We zijn de jongerenclub van de Slow Food beweging. Minder braaf, meer activistisch. Misschien ken je ons van het Food Film Festival of van de ‘DAMn Food Waste’ lunch tegen de voedselverspilling in Amsterdam. We richten ons op de generatie die het straks voor het zeggen krijgt, op de toekomstige wetenschappers, managers en ondernemers.’

De jonge mensen onder de Genoeg-lezers, kunnen die meedoen?

‘Je kunt bijvoorbeeld als vrijwilliger een dagje helpen in onze moestuin in Amsterdam. Wie zich serieus in voedselproductie wil verdiepen, kan zich opgeven voor de jaarlijkse YFM Academie.

Voor acties kun je onze website in de gaten houden en ons volgen op Twitter en Facebook.’

De volgende DAMn Food Waste lunch vindt plaats op zaterdag 29 juni op het Museumplein in Amsterdam. Er is een gratis lunch voor 5000 mensen, bereid van eten dat anders weggegooid zou worden. youthfoodmovement.nl

Verbod kinderreclame Stripfiguurtjes op de verpakking, speeltjes bij een kindermenu, advergames (internetspelletjes met reclame erin). De voedselindustrie doet er alles aan om de aandacht te trekken van kinderen. Die maken niet alleen een groot deel van hun zakgeld op aan snoep en snacks, ze hebben ook invloed op de gezinsboodschappen.

Zorgwekkend is dat alle gepushte kinderproducten te veel vet, suiker of zout bevatten. Voedselwaakhond Foodwatch begint een burgerinitiatief om marketing van ongezonde kinder-

Genoeg voor later

producten bij wet te verbieden. Doel is om dit jaar 40.000 handtekeningen te verzamelen. Die zijn nodig om een verbod op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen. Meedoen? Ga naar foodwatch.nl en zet je handtekening.

&

Dat is nog eens letterlijk ‘Genoeg voor iedereen’.

De website van Genoeg is geselecteerd voor het web-archief van de Koninklijke Bibliotheek.

De complete inhoud van de website wordt zodoende bewaard voor toekomstige generaties. kb.nl/catalogi-digitale-collecties/kb-webarchief

Genoeg voor nu Onder het motto 'Genoeg om door te geven' worden de komende maanden 1.000 exemplaren van Genoeg verspreid in bus, trein, wachtkamers etcetera.

De nummers zijn voorzien van een speciale sticker 'Genoeg om te delen'.

Helpen? Stuur een mail naar r info@genoeg.nl

Fruitreclame wekt snoeplust op Online spelletjes die het eten van fruit promoten werken averechts. Kinderen gaan er extra van snoepen, ontdekten onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam.

28 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 28

05-06-13 16:47

Boeken Voor u gelezen door Ilse Ariëns, Michiel Buss Martin van der Gaag.

Boekentip? Mail redactie@genoeg.nl

Waar blijft mijn geld?

‘Where does my aid go’ is een app die laat zien welke landen ontwikkelingsgeld krijgen van Nederland en waaraan ze dat besteden. Met veel informatie over de landen die de hulp ontvangen, zoals het inkomen per hoofd van de bevolking, levensverwachting, CO2-uitstoot per persoon. Nu nog ietsje te veel voor de ingewijden, maar er wordt aan gewerkt om de data toegankelijker te maken voor het grote publiek.

Zoek in de market of appstore op ‘OneWorld’.

Iedereen tevreden Een maatschappij waarin iedereen gelijkwaardig is en waarin ieders stem even belangrijk is. Dat is het uitgangspunt van de sociocratie. Bedrijven maken gebruik van sociocratische besluitvorming, maar de methode is ook erg geschikt voor vrijwilligersorganisaties.

Door goed naar ieders argumenten te luisteren, voorkom je dat er kampen ontstaan en dat mensen elkaar als vijand gaan zien. Dat vergroot de kans op beslissingen waar iedereen mee kan leven. Transition Town Roermond (transitiontownroermond.nl) organiseerde kort geleden een avond over sociocratie. Ook geïnteresseerd?

Geloof in hebzucht 'Sinds de Renaissance is de westerse maatschappij doordrongen geraakt van een doelloos geworden vooruitgangsgeloof, dat grote schade aan onze wereld heeft toegebracht en een onverschillige, hebzuchtige samenleving heeft opgeleverd die hulpeloos naar een afgrond dendert op basis van een sterke overwaardering van geld en technologie – die onverenigbaar is met christelijke waarden.' In een notedop is dit de boodschap van het maatschappelijk-historisch essay Het geloof in hebzucht. Met dit maatschappelijkhistorische essay wil Erik-Jan Dijkman verklaren hoe we die ‘onontkoombare vooruitgang’ samen hebben geaccepteerd. Hij doet dit op nogal herhalende en zwartgallige toon: rechtvaardigheid, onderlinge samenwerking en respect voor onze leefomgeving verdwijnen - en we doen er weinig aan. Politici hebben nauwelijks een rol, omdat de maatschappij feitelijk wordt bestuurd door het bedrijfsleven, waardoor we ‘de economie aanbidden’. De vrije markt en de overheid deugen niet. (De lezers waarschijnlijk ook niet.) Omdat feitenmateriaal vrijwel ontbreekt in deze theoretische analyses, zullen niet veel lezers hier enthousiast doorkomen. 'Waarom doen we niets met al veertig jaar bestaande doordachte kritiek op "groeigeloof"?', vraagt Dijkman. Antwoord geeft hij niet. Genoeg-lezers kunnen waarschijnlijk wèl voorbeelden noemen van mensen en organisaties die succes anders dan in geld uitdrukken. (MG) Erik-Jan Dijkman: Het geloof in de hebzucht. Over de betekenis van de vooruitgang voor onze beschaving.

Uitgeverij Aspekt, €14,95.

ISBN 9789461532251.

ink en

Einde mensheid Waarom minder autorijden, de was aan de lijn hangen en minder vlees eten? Omdat je wilt dat de aarde leefbaar blijft voor generaties na ons.

Duurzaam leven doe je omdat je bepaalde aannames hebt over de toekomst. Je verwacht een tekort aan energie, schaarste aan schoon drinkwater, of dat de klimaatcrisis zich verdiept. Maar is dat zo? Martijn van Calmthout, wetenschapsjournalist bij de Volkskrant, schets in Survivalgids voor de toekomst 66 scenario’s. Hij baseert zich daarbij op nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen. Een tikje koffiedikkijken blijft het altijd, dat beseft hij ook, maar zijn verkenningen zijn niettemin interessant en vooral leuk om te lezen, ook voor niettechneuten. Het boek bestaat uit losse verhaaltjes – over kosmologie en over bio-, computer- en gentechnologie – die je kriskras kunt lezen. Wat we over pakweg vijftig jaar kunnen verwachten? We eten geen plofkippen meer maar kweekvlees, halen brandstof uit algen en hebben de laatste kolencentrales gesloten. En héél ver in de toekomst, over zo’n vijf miljard jaar, is er niets meer om ons druk over te maken: ‘De aarde wordt opgeslokt en verdampt.

Einde mensheid.’

(IA) Martijn van Calmthout: Survivalgids voor de toekomst. Over de wereld van morgen met de kennis van nu.

Lias, € 12,50.

ISBN 9789088030291.

Kijk eens op sociocratie.nl.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 29

29

05-06-13 16:47

Wie genoeg heeft, geeft...

... voor afvalscheiding en -verwerking

Ik bied, ik zoek

is een ruilrubriek van en voor Genoeg-lezers.

Plaatsing van berichten is gratis. De redactie kan berichten inkorten of niet plaatsen.

Inzenden voor Genoeg 98 kan tot 5 augustus 2013.

Redactie Genoeg, Ridderstraat 56, 5342 AL Oss. E-mail: redactie@genoeg.nl

Ik bied: Moestuin Ik bied een moestuin aan in ruil voor wat meewerken in mijn eigen tuin. Ik woon in een dorp tussen Den Bosch en Eindhoven.

Anja: anjavandenbiggelaar@live.nl

Tekst: Joost Melten

Edit woont al ruim twintig jaar in de Dominicaanse Republiek, waar ze als toeristengids werkt. In de loop der jaren ging ze zich steeds meer storen aan de geringe aandacht in dat land voor afvalscheiding en -recycling. Met een van de Amerikanen die regelmatig in haar gastenverblijf logeerden, kwam Edit een paar jaar geleden op het idee een project op te zetten voor het composteren van organisch afval. Ze kochten wat machines en een lapje grond buiten Las Terrenas – het plaatsje waar ze woont – en begonnen onder de naam 'Puro Verde' met het composteren van het tuinafval van enige hotels in de buurt. Het bedrijfje op idealistische grondslag heeft inmiddels een betaalde lokale medewerker die met een kleine vrachtauto GFT-afval ophaalt bij hotels en particulieren. Op het terrein wordt het hout er uitgevist om er houtskool van te maken. Brenda de Jong: 'Toen mijn zus in 2010 begon was het concept compost en composteren nog geheel onbekend in het land, en ze besteedt nog steeds veel tijd aan het duidelijk maken dat compost een goed alternatief is voor kunstmest.' Het is de bedoeling dat de verkoop van houtskool en compost uiteindelijk een steeds groter deel van de lopende kosten gaat dekken.

Van de gemeente kreeg Edit een kleine subsidie om in samenwerking met een lokale opbouworganisatie aan scholieren en leerkrachten voorlichting te geven over afvalscheiding, afvalverwerking en composteren. En er loopt overleg over de mogelijke verwerking van plastic afval. Brenda: 'Het zou mooi zijn als de lezers van Genoeg het project financieel willen ondersteunen. Er is geld nodig voor het onderhoud van de machines en het aanstellen van een tweede medewerker, zodat er meer tijd overblijft voor het geven van voorlichting.' Elke bijdrage is welkom – hoe klein ook – op 3557343 (ING) t.n.v. Brenda de Jong, Haarlem, o.v.v. bijdrage Puro Verde.

Puro verde Meer info: brendaedejong@xs4all.nl en www.puroverdelasterrenas.info

Deepak Chopra Af te halen in Zeewolde: een Queen Ann salontafel (notenhouten fineer, doorsnede 90 cm) in ruil voor een paar boeken van Deepak Chopra. Leny, idisse@ gmail.com Genoeg Af te halen in Vlaardingen: anderhalf jaar edities van Genoeg. Marion, noeppie@ hotmail.com Bakstenen Gratis af te halen in Aalten: we een partij oude bakstenen. Marijke, marijkewesterveld@live.nl Yogamat Ik bied een mooie zachte yogamat met paarse afneembare hoes in ruil voor een boekenbon. Af te halen in Rotterdam.

Rebecca, rvdlugt@gmail.com Piepklein huisje Kom je bij mij logeren? Ik woon op de Veluwe in Beekbergen, in een piepklein houten huisje, met twee prachtige kindjes, vijf zenpaarden en één bromhondje en ik wil dit graag delen! Iedereen is welkom, mits je een fractie van het geheel bent. dayengroot2@hotmail.com Oppas voor huis Zoekt u nog iemand om een weekendje op uw huis te passen? Omdat we bijna 35 jaar getrouwd zijn, wil ik mijn man verrassen met een weekendje weg. Maar ik heb nul budget. Ik heb mijn diploma hondentrainer dus een hond in huis is geen probleem. Graag in de buurt van het openbaar vervoer. Marianne, weustinkvanrossen@gmail.com

Opruiming Wie heeft er belangstelling voor één of meer van de volgende dingen. Graag ruilen tegen een flesje wijn, speciaal bier of aardbeienplantjes. Omgeving Emmen.

Een grote koffer, een computermonitor (geen flatscreen, 17 inch, incl. kabels), boeken (o.a. Hans Achterhuis, P. Thomese, Hella Haasse, Harry Mulisch, Leon de Winter, Michael Zeeman, Connie Palmen), een gewoon internetmodem, een kabelmodem, een router, een koffertje met theaterschmink en –attributen, een electrisch kacheltje, een doos wasnoten (natuurlijk wasmiddel), een ecobal inclusief vulling, een jaren 70 dressoir, een poster van Harry Potter, een ouderwetse naaimachine. Mail voor meer informatie naar: svgm@uvh.nl Caravan voor rustzoekers Ik heb een caravan op een geweldige plek in de Soesterduinen, voor rustzoekers, op een camping waar het voor kinderen en dieren goed toeven is. In de oneven weekeinden ben ik er niet en dan kan iemand anders ervan genieten voor ruildiensten. Ik heb een klushuis, kan hulp gebruiken, maar ben ook blij met een ander gebaar. Maria, Maria@towanda.nl Kindermatras Ik bied een kindermatras (190cm.) in ruil voor een lavendelplantje.

Irma, I.goedhart7@chello.nl

Ik zoek: Glaswerk Voor een kunstproject heb ik wit schoon glaswerk nodig, zoals (grote) potten, flessen of vazen. Bij genoeg aanbod kom ik het ophalen. Mirjam, mec.voets@live.nl Roze wc Ik ga mijn wc opknappen en zoek daarvoor restanten roze verf (latex en hoogglans) en behang met roze en grijs. Omgeving Zeist/Utrecht. Carien, carienboerma@gmail.com (Meer bieden en zoeken op pagina 73)

30 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 30

05-06-13 16:47

THEMA R캐 R 캐k zonder geld

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 31

31

05-06-13 16:47

THEMARijk zonder geld

Hebben hoeft niet Bij nieuwe manieren van werken en samen optrekken, gaat het niet om hebben, maar om delen en geven. Je geeft spullen, kennis, ervaring, inzet. Daar hoeft lang niet altijd geld tegenover te staan. Sommigen zien al een nieuwe economische orde aan de horizon.

Tekst: Mirre Bots | Interviews: Eva Prins | Illustraties: Elly Hees

B

edrijfskundige Robbert Vesseur (27) werkte als beleggingsadviseur bij de Triodosbank, een bank met idealen op het gebied van duurzaamheid en kleinschaligheid. Maar na een paar jaar vond hij het toch te veel over targets gaan. Met collega’s kwam hij tot de conclusie dat, als je alle geldsystemen zou wegdenken, we zouden teruggaan naar de ruilhandel. ‘Maar hoeveel kippen ruil je bijvoorbeeld tegen een koe? Die waarde is niet zomaar te meten.’ Hun conclusie was: de waarde zit vooral in het geven. ‘Geven is een positieve impuls, daar zouden we ons meer op moeten concentreren.’

Uiteindelijk ging Vesseur, als uiterste consequentie, leven zonder geld of bezit. Alleen een rugzak met telefoon en

laptop hield hij. De vastigheid loslaten vond hij een heftige ervaring. ‘Ik kreeg last van allerlei angsten en was bang voor de reacties van mensen. Zullen ze me geen profiteur noemen? Hoe kom ik aan mijn eten? Maar in een "geefeconomie" valt de drijfveer van geld weg, zo was mijn redenering. Ik wilde dat helemaal leven en ervaren.’

Hij zette zijn keuze online en kreeg een stortvloed aan positieve reacties.

Hij kon tijdelijk in huizen wonen, kreeg eten of een lift ergens heen. ‘Ik kwam midden in een stroom liefde.

Geven haalt het beste in mensen naar boven. Ik heb nooit hoeven bedelen.

Ik hoefde alleen maar te vertellen dat mijn drijfveer positief was, en wat ik nodig had, stroomde naar me toe.’

Wel kwam de vraag op of hij nu wel of niet zonder geld leefde. Hij

gebruikte immers zaken die anderen hem gaven. ‘Daardoor dreef ik te ver weg van wat ik eigenlijk wilde, dus heb ik een stap teruggedaan. Ik leef nu weer met geld, zij het met weinig.

Het staat absoluut niet meer voorop.

Mijn angst voor tekort is ook helemaal verdwenen, dat heeft me een stuk vrijer gemaakt.’

Naar een bezitloze samenleving?

Volgens MVO Nederland (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Nederland) is het een van de tien trends voor 2013: de circulaire economie, ook wel cradle-tocradle -economie genoemd. Je betaalt niet langer voor het bezit van spullen, maar voor het gebruik. De spullen, bijvoorbeeld meubels of gereedschap, blijven eigendom van de producent die ze na afloop van de gebruiksperiode weer terugneemt – en hergebruikt. Zo worden geen dure en schaarse grondstoffen verspild.

Een van de pleitbezorgers en voorlopers van deze revolutionaire manier van denken is architect Thomas Rau (zie foto links). In Genoeg 91 werd hij uitgebreid geïnterviewd over zijn ideaal: de bezitloze samenleving. Rau bedacht het turntoosysteem, een financieel model waarmee hij de overstap van betalen voor bezit naar betalen voor gebruik makkelijker maakt voor producenten en consumenten.

Enkele grote bedrijven en organisaties (Bam utiliteitsbouw en Philips) wist hij al te strikken om mee te doen. Meer informatie: turntoo.com

32 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 32

05-06-13 16:47

Met zijn Stichting GEEFeconomie wil hij nu mensen en netwerken met elkaar verbinden die zich richten op geven en ontvangen. ‘Ik geef lezingen en organiseer inspiratiebijeenkomsten en waardecirkels: hoe willen we dat de wereld er morgen uitziet, en welke rol speelt geld daar in? De deelnemers mogen achteraf zelf bepalen wat ze ervoor geven.’

Schaarste is voorbij Vesseurs actie komt in een tijd dat de ‘geefeconomie’ gestalte krijgt bij een kleine groep mensen. Dat dat juist nu gebeurt, heeft verschillende oorzaken.

Uiteraard de nieuwe media, die gevers en ontvangers makkelijker met elkaar in contact brengen. Deel-, geef- en ruilsites schieten als paddenstoelen uit de grond (zie pagina 39). Maar ook de crisis, die wel wordt gezien als het falen van het huidige economische systeem, en de vele staaltjes van zelfverrijking in de top van organisaties zijn oorzaken.

Het gevoel dat het anders kan en moet, is hierdoor urgenter. Het beste alternatief is dan om het zelf maar te gaan doen.

Trendwatcher Hilde Roothart van bureau Trendslator signaleert nog iets anders. ‘Oudere generaties zijn opgegroeid met het idee dat er schaarste is. De economie is hier nog steeds op ingesteld. Maar de jongeren tussen pakweg 18 en 34 jaar zien een wereld vol spullen. Zij ervaren overvloed, en dan is bezit niet meer van belang.

Paulien met op de grond dochter Maartje (8) en naast haar op de bank dochter Karlijn (6).

Ruilen: kinderkleertjes

In één keer een flinke stapel kwijt Paulien Rinsema-Jansen (39), moeder van twee dochters van zes en acht, ruilt haar overtollige kinderkleding via krijgdekleertjes.nl.

‘Het idee dat je dingen aanbiedt die je over hebt en er dingen voor terugkrijgt die je kunt gebruiken, spreekt me erg aan. Ik heb zo veel kleertjes waar de meiden uit zijn gegroeid. Natuurlijk geef ik wel eens wat weg, maar ik heb weinig mensen met kleinere kinderen in mijn omgeving. In het verleden probeerde ik ook wel kleertjes te verkopen via Marktplaats, maar dat is geen doen. Het aanbod is veel te groot. En het is veel werk om al die kleertjes te fotograferen en steeds te onderhandelen over een prijs.

Het voordeel van krijgdekleertjes is dat je pakketten ruilt. In één keer ben je dus een flinke stapel kwijt. Wat je in een pakket stopt, mag je zelf weten: speelgoed, kraamspullen en zwangerschapskleding mogen ook. Je beschrijft wat er in je pakket zit, maakt er een paar foto's van en zet die online.

Voor elk pakket dat je kwijtraakt, bouw je een tegoed op waarmee je weer een pakket aan kunt schaffen. Je betaalt (en krijgt) alleen verzendkosten. Het initiatief heeft geen winstoogmerk. Integendeel: voor ieder verstuurd pakket gaat 50 cent naar een goed doel.

Ik vind het heel makkelijk én leuk. Je maakt echt iemand blij met jouw spullen! Het enige nadeel is dat er nog niet zoveel grote maten worden aangeboden. Ik heb inmiddels dan ook een flink tegoed opgebouwd, want ik ben al zeven pakketten kwijt en heb er nog maar één aangeschaft: een pakket met prinsessenboekjes.

Die vielen bij mijn dochters erg in de smaak.’

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 33

33

05-06-13 16:47

THEMARijk zonder geld Toegang tot goederen en diensten, daar gaat het vandaag de dag om. Je ziet dan ook op vele gebieden een overgang van bezit naar gebruik. Je kunt nu zelfs je nieuwe spijkerbroek huren. Die trend zal zich alleen maar voortzetten. Milieu- aspecten spelen meestal niet zo’n grote rol, is mijn ervaring, al beseffen jongeren het nut van een kringloopeconomie.’ (Voor meer informatie over de kringloopeconomie, zie het kader op pagina 32).

Wederkerigheid In de geefeconomie geef je iets zonder te weten of er iets terugkomt. Soms mag je zelf bepalen hoeveel je iets waard vindt. Bij lezingen of workshops kan een prijskaartje vooraf ontbreken (zie Genoeg 84). Ook vinden in diverse steden in Nederland en België durf-te-vragensessies plaats.

Professionals en niet-professionals denken – zonder er iets voor terug te vragen – mee over een mogelijk antwoord op een specifieke vraag of probleem van een van de aanwezigen.

Dat leidt niet alleen tot verrassende oplossingen, maar is ook een manier om kennis, enthousiasme, vaardigheden en contacten te delen.

Voor organisatiepsycholoog Tom Wintgens zijn dat de redenen om gratis lachworkshops en meditatiesessies aan te bieden via De lachpauze (gevestigd in Nijmegen, te vinden op Facebook). ‘Ik wil de toegang tot

Dick Stada.

actieve meditaties laagdrempeliger maken, en het is leuk om te doen.

We deden het aanvankelijk met een vriendengroepje, maar al snel dacht ik: hoe meer mensen meedoen, hoe leuker het is. Ik word enthousiast van mensen samenbrengen, iets delen en nieuwe dingen doen.’

Zelf heb ik die ervaring ook: zomaar eens iets voor een ander doen, ook op mijn vakgebied, maakt me vrolijker en blijer. Eind vorig jaar zat ik nog te somberen over hoe het allemaal moest met mijn werk als zzp’er toen een tijdschrift waarvoor ik zeer regelmatig schreef de stekker eruittrok. Een paar maanden later besloot ik dat somberen niet hielp, en dat ik af en toe ook eens wat gratis voor mensen zou kunnen doen, bijvoorbeeld omdat ze met iets goeds bezig zijn. Zoals een websitetekst voor iemand herschrijven, meedoen aan acht uur overwerk voor het goede doel, of een persbericht maken voor een groep jongeren die drie weken in Nepal de handen uit de mouwen gaat steken. Dit alles zet een positieve stroom in gang.

Daardoor komen nieuwe opdrachten op mijn pad.

Dit gebeurt als je uit de kramp van het tekort raakt, niet zozeer bent gericht op het hebben. Begrijp me goed.

Het is niet de bedoeling dat ik steeds voor niets ga werken, want dat kan ik me niet permitteren. Ik kan het mede doen omdat ik een financiële buffer heb.

Henry Mentink van MyWheels:

‘Je eigen auto wordt een bedrijfje dat geld oplevert in plaats van bakken geld kost’ En wederkerigheid is toch ook belangrijk. Het is leuker en voelt fijner om te geven, als je daarvoor af en toe ook iets terugkrijgt. Het gaat er niet om dat het steeds gelijke munt moet zijn of dat er altijd iets tegenover zou moeten staan, maar we stellen het wel op prijs als er af en toe ook wat onze kant op komt, zo blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek van sociologe Aafke Komter. Geven is niet altijd onbaatzuchtig, concludeert ze in Solidariteit en de gift uit 2003, we verwachten er te zijner tijd ook iets voor terug. Waarschijnlijk, zo stel ik me voor, is het ook makkelijker te ontvangen als je weet dat je af en toe iets terug kunt geven.

Alternatief geld De geefeconomie kent voorlopers. In 1983 ontstonden in Canada LETSkringen die werken met eigen alternatief geld voor producten en diensten die ze elkaar leveren. Tien jaar later kwamen ze naar Nederland. Deelnemers proberen alleen lokale produc-

Groente ruilen Je eigen groenten verbouwen is helemaal hot want het heeft veel voordelen: je ecologische footprint wordt veel kleiner, je eet gezonder en het is goedkoper. Maar veel tuiniers houden een deel van hun oogst over. Dick Stada, ICT-er met groene vingers, ondervond dat zelf ook. Hoewel zijn daktuin klein is, bleef er toch wel eens wat over. Zo ontstond het idee om een website te maken waarop tuiniers makkelijk kunnen zien of er mensen zijn die een deel van hun oogst willen ruilen.

In maart dit jaar is Dick’s website gestart. Hij heeft het zo eenvoudig mogelijk gehouden. Een wachtwoord is niet nodig. Door je ruil erop aan te melden, verschijnt er op een kaartje een icoon waarop de bezoeker kan klikken. De groente die men heeft en wil hebben komt dan in beeld en het telefoonnummer of e-mailadres van de aanbieder. Dit platform lijkt in een behoefte te voorzien: meteen na de lancering wisten mensen de website te vinden en op dit moment, nog niet eens in het oogstseizoen, komen er dagelijks icoontjes bij op de kaart. Kijk op groenteruilen.nl

34 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 34

05-06-13 16:47

ten en diensten af te nemen, en zo tot een sterkere en meer gevarieerde lokale economie te komen. Dat moet enigszins de macht breken van multinationals die in steeds meer steden het straatbeeld bepalen. (Zie ook de reportage in Genoeg 94).

In het gebruik van dit alternatieve geld wordt men steeds creatiever. Amsterdam heeft bijvoorbeeld, naast de Noppes, ook Makkies. Doe je voor een buurman een klusje, dan verdien je er een paar, en vervolgens kun je er bij lokale winkeliers en organisaties mee betalen. Ook met zorgen voor anderen zijn Makkies te verdienen. Wie later zelf zorg nodig heeft, kan ze dan weer inleveren.

Auto delen Henry Mentink begon in 1993 met het delen van één auto. In 2002 deelden veertig gezinnen zes auto's, en nu heeft zijn bedrijf MyWheels bijna duizend auto's. Niet alleen traditionele deelauto's, maar ook particuliere auto's van mensen uit de buurt. Alles gebeurt op non-profit basis. Mentink: ‘Als je een auto deelt, moet de bedrijfsfilosofie daar bij passen. Ik denk niet in termen van concurrentie, maar in termen van samenwerking. Leden kunnen bijvoorbeeld ook geld inleggen, daar krijgen ze gratis kilometers voor. Dat geldt ook voor mensen die beheerder zijn en zorgen voor het onderhoud van de auto. Op die manier wordt je auto een eigen bedrijfje dat geld oplevert in plaats van bakken geld kost. Want een eigen auto is duur, en als je hem niet deelt, gebruik je hem ook vaker. Juist om dat te voorkomen ben ik tot dit concept gekomen, want als er minder

Eric Went, zijn vrouw Saskia met hun beide dochters.

Delen: een auto

We grijpen nooit mis Eric Went (50) en zijn vrouw Saskia uit Zoeterwoude delen een auto met buurtgenoten via MyWheels.nl.

‘Wij waren in 2005 een van de eerste autodelers via MyWheels. Daarvoor hadden we een eigen auto, maar die gebruikten we heel weinig. Werk hebben we allebei op fietsafstand. Een deelauto is dan veel goedkoper, zeker via MyWheels. Je betaalt per keer een klein bedrag aan boekingskosten en verder € 2,50 per uur met een maximum van € 25 per dag, en de benzinekosten. Gemiddeld gebruiken we ‘m tien keer per maand, dat kost zo’n € 200. Wij zijn er heel tevreden over, het werkt echt hartstikke goed. Je moet je even eigen maken dat je op tijd reserveert – dat gaat allemaal digitaal – maar wij hebben nog nooit misgegrepen. De enkele keer dat de auto al gereserveerd was, konden we het onderling regelen of een andere MyWheels-auto in de buurt gebruiken. Een nieuwe dienst is dat nu ook particulieren hun auto via MyWheels kunnen verhuren.

Zo maak je nog beter gebruik van de auto’s die er al zijn. Echt superslim bedacht. Onze kinderen – nu negen en twaalf — vinden het niks. Die zeggen: iedereen heeft een eigen auto, dus waarom wij niet? Maar voor ons is een auto een instrument om van A naar B te komen.

Waarom zou ik die zelf moeten hebben als het op een andere manier slimmer, goedkoper en minder milieubelastend kan?’

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 35

35

05-06-13 16:47

THEMARijk zonder geld Geven: aan fonds Lezers geven Genoeg

Op basis van vertrouwen

Marja Ulijn (54) kreeg én gaf een jaarabonnement op Genoeg via het fonds ‘Lezers geven Genoeg.’

‘Zo’n twee jaar geleden verloor ik mijn baan als juf op een basisschool. Daardoor moest ik drastisch bezuinigen. Een van mijn maatregelen was: alle abonnementen de deur uit. Zo ook dat op Genoeg.

Toen las ik over het fonds ‘Lezers geven Genoeg’ en meldde me aan.

Tot mijn verassing kreeg ik zo een jaarabonnement cadeau.

Het fonds is een prachtig initiatief dat helemaal bij Genoeg past. Je hoeft geen loonstrookje ofzo te laten zien, het gaat puur op basis van vertrouwen. Dat vind ik heel bijzonder. Maar het maakte ook dat ik me toch een beetje schuldig voelde: er waren vast mensen die het nog harder nodig hadden dan ik. Daarom besloot ik dit jaar niet alleen weer een abonnement te nemen, maar ook om zelf te doneren aan het fonds. Mijn financiële situatie is nog niet erg verbeterd, maar uiteindelijk is het ook een kwestie van keuzes maken. Zo ben ik bezig een moestuin aan te leggen, verkoop ik overbodige spullen via Marktplaats en ga ik vaker naar de kringloopwinkel. Van Genoeg krijg ik veel inspiratie en energie, dus wil ik ’m niet missen. Maar ik wilde ook niet nog een jaar gebruikmaken van het fonds.

Mijn gift is een beetje om mijn schuldgevoel af te kopen, maar ook omdat ik het fonds zo’n mooi initiatief vind dat ik graag in stand wil houden. En het voelt ook heel goed om iets terug te geven, minstens zo goed als om te ontvangen.’ genoeg.nl/magazine/wat-is-genoeg/vriendenfonds

Marja Ulijn aan het werk in haar moestuin.

auto's zijn, ontstaat er meer leef- en speelruimte in buurten.’

Dat het concept zo aanslaat, komt volgens Mentink ook omdat jongeren een eigen auto niet meer zo belangrijk vinden. ‘Ze vinden het geen statussymbool meer, maar meer een last, vanwege de kosten. Ze delen deze liever en zoeken een auto die in hun buurt staat, dat gaat tegenwoordig heel gemakkelijk. Ze zijn met een app te reserveren en met een ov-chipkaart te openen.’

Uitwisseling Er zijn ook bedrijven en organisaties voor wie een open uitwisseling en gebruikmaking van elkaars kennis steeds gewoner wordt. Vaak zijn het jonge ondernemers, kleine softwarebedrijven. Iedereen mag hun software gewoon gebruiken. Een kwestie van integriteit, vinden zij, anders moet iedereen steeds het wiel uitvinden en er opnieuw voor betalen, terwijl de ontwikkelaars hun kosten er al uit hebben. Ook bij het ontwikkelen van onderwijsmateriaal en overheidsbeleid komt dit steeds vaker voor.

Een bedrijf als Enviu in Rotterdam heeft het verbeteren van de wereld tot corebusiness gemaakt. Het start bedrijven op die een positieve impact hebben op de natuur en de samenleving. Zo ontwierpen diverse teams van architecten uit meer dan 45 landen duurzame huizen voor mensen met een laag inkomen. Al die ontwerpen zijn online te vinden.

Godelieve Spaas, die voor de Postcodeloterij bedrijven selecteert, ziet een kentering. ‘Geven en delen maakten tot nu toe niet direct deel uit van ons economisch handelen. Maar dat is aan het veranderen. Steeds vaker hebben organisaties bijvoorbeeld een fonds om maatschappelijke doelen te steunen. Of ze schenken een deel van de verkoopprijs van een artikel aan een project.’

Positieve bijdrage Delen, geven en ruilen: het wordt steeds gewoner. Sommigen zien het zelfs als de noodzakelijke omslag om tot een duurzamere en kleinschaligere economie te komen, waarbij het veel

36 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 36

05-06-13 16:48

Godelieve Spaas, Postcodeloterij:

‘Geven en delen maakten niet direct deel uit van ons economisch handelen.

Dat is aan het veranderen’ meer gaat om een positieve bijdrage aan het milieu, de maatschappij en de levens van mensen. Uiteindelijk zullen de lokale geef-, deel-, en ruilinitiatieven leiden tot een verschuiving van de productieprocessen. Dat is althans de overtuiging van Jan Jonker, hoogleraar Corporate Sustainabilities in Nijmegen. Wat trendwatcher Roothart zei over het bezit van een spijkerbroek, vertaalt hij naar productie van goederen: ‘Bezit van productiemiddelen is niet langer de norm. Wat telt, is de toegang daartoe. In de toekomst zal steeds meer betaald worden voor het gebruik, niet voor het bezit.’ Geld zal niet langer het enige ruilmiddel zijn, denkt hij. ‘Tijd, energie of zorg kunnen eveneens worden uitgewisseld.’

De crisis helpt waarschijnlijk een handje bij bij deze ontwikkeling, want mensen hebben soms gewoon minder geld om uit te geven. ‘De macht is niet meer aan groot, de kracht is aan klein’, stond onlangs in de Volkskrant. Beter is deze beweging niet samen te vatten.

Hanny Hazelaar aan het ontbijt in een van haar vakantiehuizen.

Ruilen: je huis

Even wonen in het centrum van Venetië Hanny Hazelaar (76) en haar man Henk ruilen zo’n drie keer per jaar hun huis in Haarlem via homeforexchange.com 'Als je niet zoveel geld hebt en toch wat van de wereld wilt zien, is huizenruil een hele goede optie. Wij doen het nu sinds een jaar of vijf. Je kan op de meest fantastische plekken komen. We hebben onder andere in een gigantisch landhuis in Normandië gezeten, met zwembad, en in prachtige appartementen in het hart van Wenen, Parijs en Venetië.

We ruilen via homeforexchange.com, van de Nederlandse Ans Lammers. Inschrijving voor een jaar kost ongeveer vijftig euro en daarvoor krijg je toegang tot duizenden huizen over de hele wereld. Je kan zelf zoeken, op land en periode. Vervolgens leg je ook zelf de contacten met potentiële ruilpartners. Het kost soms wat tijd, maar dat kost het zoeken van een huisje of hotel ook. Tot nu toe is het ons altijd gelukt om een match te vinden voor de plaats en periode die we wilden. We wonen zelf in Haarlem, dat is natuurlijk heel aantrekkelijk met het strand en Amsterdam dichtbij.

Je hebt vreemden in je huis, dat moet je willen. Maar wij hebben nog nooit iets vervelends meegemaakt, in het huis van aankomst noch bij thuiskomst. Het gaat eigenlijk altijd heel relaxt. Wel haal ik soms kostbaarheden of privéspullen weg. Jij zit ook in hun huis; dat is de beste garantie. We hebben zelfs al twee keer de auto erbij geruild. Ideaal.'

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 37

37

05-06-13 16:48

THEMARijk zonder geld Alternatieve geldsystemen In het boek Geld en duurzaamheid ontrafelen de Belgische econoom Bernard Lietaer en zijn mede-auteurs de achtergronden van ons falende geldsysteem op een boeiende en goed leesbare wijze. Lietaer legt uit waarom naar zijn mening het ontwerp van ons huidige monetaire systeem met maar één munt niet deugt:

het legt de nadruk te veel op efficiëntie. Het ontbreekt in dit systeem aan veerkracht. Als er ergens een crisis optreedt, heeft dit tot gevolg dat het hele systeem inklapt. Daarom pleiten de auteurs voor een monetair ecosysteem met meerdere complementaire munten om de economische veerkracht te vergroten. Negen complementaire muntsystemen

worden nader toegelicht. Een boeiend betoog dat onze aandacht verdient. (HvdS) Download de eerste hoofdstukken gratis op tinyurl.com/Geld-en-duurzaamheid.

Bernard Lietaer e.a.: Geld en duurzaamheid. Van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem.

Uitgeverij Jan van Arkel, € 17,95. ISBN 9062245218.

Zo doe je dat Spullen delen is een avontuur. Robert Visscher gaat het aan.

Spullen lenen

Niet iedereen met een tuin hoeft een grasmaaier te hebben. Het is veel handiger, beter voor het milieu en goedkoper als buren er een delen. Via Peerby.com is het heel eenvoudig om spullen aan te bieden en er om te vragen.

Nu de zomer nadert, is het hoog tijd dat mijn tuin flink wordt omgespit. Sinds ik mijn huis ruim een half jaar geleden kocht, was ik vooral bezig om het van binnen op te knappen en bleef de tuin een wildernis.

Een vriendin komt helpen, maar ik heb slechts één spade en hark. Zonde om voor één dag nieuwe spullen te kopen. Peerby.com biedt uitkomst.

Ik schrijf me gratis in en doe een oproep via de site.

Binnen twee uur bieden al vijf buurtbewoners kosteloos hun spades en harken aan, zodat mijn vriendin mee kan helpen. Ik leg contact met Marjon, die 400 meter bij me vandaan woont. Tuurlijk kan ik haar spullen lenen; ik mag direct langskomen.

Marjon is milieuadviseur en al maanden actief op

Peerby. Ze leende al eerder het een en ander uit, zoals een barkruk aan een visagiste. Zelf deed ze ook al oproepjes op de website. ‘We geven binnenkort een housewarmingparty. Ik vond feestverlichting voor in de tuin. Statafels heb ik ook nog nodig, maar die heb ik helaas niet kunnen lenen.’

Peerby is niet voor alle spullen geschikt. Marjon en ik kregen een oproep om onze auto uit te lenen aan een buurtbewoner die er mee naar de andere kant van het land wilde. We reageerden er beiden niet op. Zoiets kostbaars uitlenen aan iemand die je niet kent, gaat ons blijkbaar te ver.

Als bedankje geef ik Marjon gevulde koeken van de banketbakker. ‘Ook al is het eigenlijk niet nodig, toch is het leuk om een kleinigheidje te krijgen', zegt ze. 'Ik geef. Ik geef ook wat lekkers als ik spullen leen. Maar niet omdat het moet.’

Vanaf oktober 2012 tot en met begin 2013 schreven tienduizend mensen zich in. Iedere maand komt er een grote groep deelnemers bij. Al achthonderd succesvolle uitwisselingen vonden plaats.

De kracht van Peerby is dat de deelnemers een oproep van een buurtbewoner per e-mail binnen krijgen. Dat zorgt ervoor dat je eerder geneigd bent om te reageren dan wanneer je zelf naar een website moet gaan om te kijken wat mensen voor spullen zoeken.

In een drukke stad als Rotterdam, waar ik woon, ken ik alleen mijn directe buren en wat andere mensen in mijn straat. Via Peerby leer ik steeds meer buurtbewoners kennen. Zo leende ik onlangs een plantenspuit uit aan iemand die een straat verderop woont. Verder geeft het delen een goed gevoel en scheelt het in de portemonnee.

38 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 1.indd 38

05-06-13 16:48

Ruil- deel- en geefinitiatieven Aanvullingen? Stuur ze naar redactie@genoeg.nl

Spullen: ruilen.nl, swapit.nl, ruilmee.nl Eten: groenteruilen.nl (uit eigen moestuin), proviandruil.nl (uit eigen voorraadkast) Kleding: littlegreendress.nl, dasnouveauvod.wordpress.com, rouleerdekleer.nl, krijgdekleertjes.nl (kinderkleertjes) Huizen: homeforexchange.com, thuisinhonderdhuizen.com en huizenruil.com Lets: letscontact.nl (kringen in diverse gemeenten wier leden onderling diensten ruilen, zie Genoeg 94) Tuin: ruiltuin.nl (voor zaden, planten en kruiden), groenteruilen.nl

Sharenl.nl (platform voor de Nederlandse deeleconomie) Spullen: spullendelen.nl, peerby.nl Auto: MyWheels.nl, snappcar.nl, toogethr.com, autodelen.nl (greenwheels) Eten: thuisafgehaald.nl en youthfoodmovement.nl/p/eatins (tafelgenoten nemen zelf 'eerlijk’ eten mee voor een gezamenlijke maaltijd) Werkplekken: deelstoel.nl (werkplekkenroulatie, alleen voor ambtenaren) Kennis en informatie: durftevragen (#dtv), konnektid.com (mensen bij jou in de buurt) Wensen: facebook.com/groups/deeljewensenlijstje/

Geefeconomie.nl (van de gelijknamige stichting, die geef-mensen met elkaar wil verbinden) Gratisoptehalen.nl (spullen) Weggeefwinkels.nl (spullen zijn er gratis te brengen en te halen) Bookcrossing.nl (voor in het wild achterlaten van boeken, zodat anderen ze kunnen lezen) Givingisallwehave.nl (trainingen en consultancy, maar ook projecten met individuen) Dressforsucces.nl (voor het doneren van nette kleding voor sollicitaties)

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 1.indd 39

39

05-06-13 16:48

Fluitje van een cent Beeldend kunstenaar Jan van Schaik (55) maakt hutten en fluitjes van wilgentakken.

Beeld: Dolph Cantrijn.

(Lees verder op pagina 70)

40 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 40

05-06-13 16:33

Genoeg GELD

Over kritisch kiezen en vrolijk besparen

Student Robert Groenendijk, pagina 46.

‘Nu mijn spaarrekening leeg raakt, dwing ik mezelf om niet meer op Marktplaats te kijken.’

Zomer Lente 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 41

41

05-06-13 16:33

Kort Genoeg Samenstelling: Ilse Ariens genoegnieuws@live.nl

Kijk voor meer nieuws en de Genoeg-agenda op genoeg.nl

Weg met dure 0900-nummers Wie kent het niet: een kwartier in de wacht voor 20 cent per minuut met een irritant muziekje in je oor.

Ergerlijk! Kritisch consument Albert Hamans heeft een website die je helpt dure servicenummers te omzeilen: 0900Alternatieven.nl.

Hoe is je site ontstaan?

‘Achter elk 0900-nummer schuilt een gewoon telefoonnummer. Toen ik dat jaren geleden hoorde, maakte ik voor mezelf een lijstje van deze alternatieve nummers. Al snel vroegen vrienden erom en toen heb ik ze online gezet.

Het aantal bezoekers van mijn site vloog omhoog tot inmiddels vijf- tot tienduizend per werkdag.’

Hoe kom je aan die alternatieve nummers?

‘In het begin zocht ik gewoon op de website van het bedrijf. In de meeste gevallen hadden ze een gewoon nummer voor mensen die wilden bellen vanuit het buitenland.

Door de toegenomen bekendheid van 0900Alternatieven.nl vermelden ze deze echter steeds minder vaak. Op dit moment krijg ik de meeste nummers via een zelfgeschreven script dat internet afspeurt naar 0900-alternatieven. Daarnaast geven bezoekers van de website soms nieuwe alternatieve nummers.’

Hoe verklaar je het succes van je site?

‘Mensen vinden het ergerlijk dat ze klant zijn bij een bedrijf en toch flink moeten betalen. Ze hebben zelfs vaak

Hoezo graaicultuur?

Vijf miljoen Nederlanders doen vrijwilligerswerk.

Daarmee geven ze onze maatschappij ruim een miljard arbeidsuren per jaar cadeau. 93 procent van de vrijwilligers legt er zelfs geld op toe. (bron: Movisie)

het gevoel dat ze met opzet lang aan de lijn worden gehouden. De site is trouwens ook populair bij vakantiegangers, omdat vanuit het buitenland 0900-nummers niet te bereiken zijn.’

Worden bedrijven niet boos als ik via de achterdeur binnenkom?

‘Op jou als klant niet zo snel, maar ik ontvang soms dreigementen. Er is een voortdurend kat-en-muisspel tussen mij en de bedrijven: ik zet een alternatief nummer op de site, zij krijgen honderden telefoontjes, ze blokkeren het nummer en ik haal weer een nieuw nummer boven water.’

Zie je verbetering?

‘Ik kom steeds vaker bedrijven tegen

die de 0900-nummers afschaffen. En vanaf 1 juli mogen mobiele providers niks extra’s meer rekenen voor bellen naar 0900-nummers. Veel consumenten weten het niet, maar naast de 20 cent voor het servicenummer betaal je vaak ook een bijdrage aan je provider.

Absurde bedragen van soms €2,50 per minuut, die alleen te vinden zijn in kleine lettertjes op de website van je telefoonmaatschappij.’

Worden 0900-alternatieven op den duur overbodig?

Vanaf volgend jaar juni mogen bedrijven geen extra kosten per minuut meer vragen aan hun klanten. Er gaat een maximum gelden van 1 euro per gesprek naast de gewone belkosten voor dat gesprek.

(Zie ook het artikel over 0900-nummers in Genoeg 77: Verkeerd verbonden)

Vooral rijken sparen voor pensioen

Mensen met een lager inkomen bereiden zich minder goed voor op hun pensioen dan mensen met een hoog inkomen. Daardoor zijn ze extra kwetsbaar als de pensioenuitkeringen naar beneden gaan. Dit blijkt uit promotieonderzoek van econoom Peter van Santen van de Rijksuniversiteit Groningen.

Er zijn verschillende redenen waarom armen minder voor hun oude dag sparen dan rijken.

‘Het kan zijn dat ze onvoldoende geld overhouden om opzij te zetten’, aldus Van Santen. ‘Maar in Nederland speelt ook een rol dat lagere inkomens zich minder hoeven voor te bereiden omdat de AOW niet inkomensafhankelijk is.’ Met andere woorden: als je toch al weinig verdient, is de terugval minder groot. Toch lopen lage inkomens ook risico. De pensioenfondsen hebben steeds minder geld in kas waardoor het risico bestaat dat pensioenen op termijn dusdanig worden verlaagd dat ook mensen met een laag inkomen na hun pensionering met een behoorlijke terugval te maken krijgen.

42 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 42

05-06-13 16:39

Boeken der Gaag en Voor u gelezen door Ilse Ariëns, Martin van tie@genoeg.nl Heleen van der Sanden. Boekentip? Mail redac

op een van Doe mee aan de fotowedstrijd en maak kans op pagina 75. de 5 gratis exemplaren van dit boek. Kijk

Boeken Leve het kapitalisme Het kapitalisme is de schuld van de crisis, hoor je steeds vaker. Hebzuchtige ondernemers hebben de markt kapot gemaakt en laten de gemeenschap voor de schade opdraaien. Caroline Ven komt met een voor dit moment opmerkelijk boek waarin ze de economie van de vrije markt juist bejubelt.

Ven – topvrouw van het Vlaamse ondernemersplatform VKW en voormalig sociaal-economisch kabinetschef onder premier Leterme – begrijpt de toenemende weerstand tegen het kapitalisme, maar het systeem overboord gooien is volgens haar onverstandig.

Ven ziet het kapitalisme niet als een asociaal, maar juist als een erg sociaal systeem: ‘Eigendom en privébezit is een basisrecht. Voor álle mensen, niet enkel voor wie toevallig in de juiste kaste geboren is.’ Eigendom en eigenbelang kunnen volgens haar leiden tot hebzucht maar ook tot mooie dingen.

Mensen zorgen beter voor hun eigen tuin dan voor een braakliggend stukje grond. Juist kapitalisme heeft het in zich om mensen zorgvuldiger te laten omspringen met grondstoffen en milieu. Deze goede kant moeten we behouden en de slechte – hebzucht en kortetermijndenken – moeten we kwijt. Duurzaam kapitalisme, daar moeten we volgens Ven naartoe. Dat is verbeteren van je eigen welvaart én die van anderen. (IA) Caroline Ven: Duurzame Economie.

Een warm pleidooi voor kapitalisme.

Davidsfonds, € 14,95.

ISBN 987 90 5826 941 6.

TIP

Iedereen miljonair Veel mensen dromen ervan miljonair te zijn, maar zelden ondernemen ze concrete stappen om rijkdom dichterbij te brengen. Ze hebben geen zin zich te verdiepen in geldzaken en shoppen liever dan dat ze sparen. Bovendien geloven ze niet in hun eigen mogelijkheden. Miljonair worden, dat is weggelegd voor een klein groepje rijke erfgenamen, uitmuntende zakenlieden of loterijwinnaars.

Onzin, iedereen kan rijk worden, als je maar wilt en er hard aan werkt, zegt econoom Erica Verdegaal. Lezers die al langer een abonnement hebben, zullen haar nog kennen van de geldrubriek die ze jaren schreef voor Genoeg. Ze leerde ons om op een zakelijke, rationele manier naar geld te kijken en precies dat doet ze ook in haar boek. Steek je kop niet in het zand, maar steek de handen uit de mouwen. Los leningen af, maak financiële overzichten, laat elke maand een vast bedrag overboeken naar een spaarrekening.

Verdegaal laat zien hoe miljonairs doen en denken en hoe je dat gedrag kunt overnemen. Ze steken hun geld niet in consumptiegoederen, maar in zaken die hun waarde houden of die geld opleveren. Ze concentreren zich niet op hun inkomen, maar op hun vermogen. Belangrijk zijn ook hun gevoelens over geld. Geld is niet vies en rijk zijn is niet verwerpelijk.

Geld geeft je de vrijheid om te leven volgens je eigen opvattingen: ‘Geld is ingeblikt geluk.’ (IA) Erica Verdegaal: Waar doen ze het van? Hoe je rijk wordt. En blijft.

Uitgeverij Haystack, €16,95. ISBN 9789461260550

Jong geleerd Dit boek met 24 kleurenfoto’s met tekst is voor kinderen van vijf tot zeven jaar een eerste kennismaking met geld: bankbiljetten, pasjes, loon, sparen, diensten, goederen. En natuurlijk geld uitgeven – aan iets wat je hard nodig hebt (een behoefte), of niet zo hard nodig hebt (een wens). Het boek heeft sympathieke (Amerikaanse) foto’s, maar het gaat niet duidelijk over de omgang met geld (overwegingen).

Het vertelt weinig over veel. Het is daardoor vooral geschikt om samen met een volwassene door te nemen, die er meer over vertelt dan hier te zien is.

(MvdG) Rebecca Rissman: Omgaan met geld.

Ars Scribendi B.V., €12,-.

ISBN 789055668410

Geld besparen voor dummies Het credo van auteur Deborah TaylorHough: ‘Besteed minder geld aan wat je nodig hebt en houd meer over voor wat je wilt’ zal de Genoeg-lezer bekend in de oren klinken. Voor de gemiddelde Genoeg-lezer heeft dit gidsje dan ook niet veel nieuws te bieden. Het geeft veel (beknopte) informatie voor beginnende bespaarders, maar een tip als ‘er is geen goedkoper middel voor het doden van schimmels en bacteriën dan bleekmiddel’ is wel echt voor dummies, want uiterst milieuonvriendelijk en onnodig. (HvdS)

Deborah Taylor-Hough: De kleine Geld besparen voor dummies. Uitgeverij Pearson Benelux, €8,95. ISBN: 9043028541.

Ook verkrijgbaar als e-book voor € 5,99.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 43

43

05-06-13 16:33

Huishoudboekje boekje open

‘Ik houd geld over voor verre reizen’ Ilona Jochems (24) is vijfdejaars student diergeneeskunde in Utrecht. Ze woont op kamers op de Uithof, de campus van de universiteit. Ze houdt maandelijks geld over, dat ze spaart voor een reis naar Australië en Maleisië.

Ilona is een reizigster in hart en nieren. Tussen haar bachelor en master maakte ze al een rondreis door Midden- en Zuid-Amerika. Ook haar geld verdient ze reizend: ‘Ik werk op een internationale trein. In de zomer is dat de autoslaaptrein naar Italië en Slovenië, in de winter de skitrein naar Oostenrijk. Ik werk ongeveer een weekend per maand, ’s zomers 36 uur per weekend, ’s winters 24 uur.

Gemiddeld verdien ik daarmee 250 euro.’

Ilona’s huur is laag voor een Utrechtse kamer. ‘Ik huur via studentenhuisvesting. Dat is goedkoper dan een particuliere verhuurder. Ik heb 25 vierkante meter voor mezelf en deel de keuken en badkamer met twee anderen. In de binnenstad betaal je hetzelfde bedrag voor een kamer die half zo groot is.

Het enige nadeel van de Uithof is dat er alleen een Spar zit. Die vind ik te duur, dus ik moet tien minuten fietsen voor mijn boodschappen.’

Ilona budgetteert werkelijk alles.

‘Zodra ik mijn studiefinanciering binnen heb, pak ik mijn schriftje en verdeel het geld. Ik weet dan precies wat ik die maand kan uitgeven en wat ik overhoud. Dat sluis ik direct door naar mijn spaarrekening. Daar heb ik ook verschillende potjes: voor mijn zomervakantie, dit jaar met de zeekadetten op kamp en met mijn zusje een paar dagen naar Nice; mijn kamer; mijn onderzoeksstage in het buitenland en mijn Maleisiëreis. Door al die potjes kan ik tegenvallers altijd opvangen.’

Daarnaast heeft ze een studiespaarrekening, een initiatief van haar ouders en grootouders. Ilona: ‘Vanaf onze geboorte hebben ze voor mijn zus en mij gespaard. Dat geld is bedoeld voor onze scholing. Ik betaal er mijn collegegeld en boeken van.’

Haar reis naar Maleisië staat voor 2014 gepland. ‘Eerst ga ik anderhalve maand naar Australië, daarna blijf ik een half jaar in Maleisië om daar te studeren. Het is een samenwerkingsprogramma tussen de universiteiten, daardoor is het relatief goedkoop: ik betaal geen extra collegegeld en omdat ik mijn ov-kaart niet gebruik, kan ik een ov-vergoeding aanvragen van bijna 100 euro per maand. Het levensonderhoud is in Maleisië natuurlijk niet zo duur, maar ik wil ook toeristische plekken bezoeken. Ik heb van tevoren uitgerekend hoeveel ik nodig heb en alles netjes in een Excel-bestand gezet: ongeveer 5000 euro. Daarvan gaat 4000 euro op aan de vakantie in Australië. In Maleisië moet ik kunnen rondkomen van mijn studiefinanciering, ov-vergoeding en onderhuur.

Omdat ik in het dagelijks leven zuinig ben, hou ik geld over om dit te kunnen doen.’

Tips van Ilona voor andere studenten: Schrijf al je inkomsten en uitgaven op.

Bepaal wat je waar aan wil uitgeven en zet het overige geld weg. Houd daarna bij wat je aan de diverse posten uitgeeft, dan weet je altijd hoe je ervoor staat.

Koop alleen kleren als je ze nodig hebt.

Als je twijfelt, stel de aankoop dan een weekje uit.

Huishoudboekje

van Ilona Jochems: Inkomsten: Salaris Huur- en zorgtooeslag Studiefinanciering Tooeslag ouders Totaal inkomsten:

250 207 272 160 889

Uitgaven: Collegegeld van studiespaarrekening Boeken van studiespaarrekening Huis huur 405 Gas/water/elektra 12 Andere verzekeringen 7 Huishoudgeld 75 Kleding/schoenen 35 Uitgaan 60 Cadeaus 15 Sport (roeien) 25 Lidmaatschap (zeekadetten) 14 Tv/internet/telefoon 15 Vakantie 50 Bril 20 Reserve (als er iets kapotgaat) 10 Totaal uitgaven: 693 Verschil inkomsten – uitgaven = € 146

Virtuele spaarpotten De spaarrekening met verschillende spaarpotten die Ilona heeft, heet Aegon Eigen Stijl Sparen. Deze rekening is per 1 mei niet meer beschikbaar. Bij Rabobank kun je wel ‘virtuele spaarpotten’ creëren op je spaarrekening. ING heeft sinds kort de Oranje Spaarrekening, waarmee je voor aparte doelen kunt sparen. Maar je kunt ook gratis een aantal spaarrekeningen openen bij je lopende rekening, met elk een eigen doel.

44 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 44

05-06-13 16:33

Waar blijft het geld? Mieke Prins vraagt het aan in Genoeg?

Genoeglezers.Wil je ook met je huishoudboekje Mail naar redac tie@genoeg.nl

‘Niet meer op Marktplaats kijken’ Robert Groenendijk (19) is eerstejaars student recht en economie in Rotterdam. Hij woont op kamers. Hoewel hij zuinig leeft, teert hij langzaam in op zijn spaarrekening.

Huishoudboekje van Robert Groenendijk: Inkomsten: Salaris Zorgtooeslag Studiefinanciering Tooeslag ouders Totaal inkomsten:

50 68 288 300 706

Uitgaven: Collegegeld Boeken Huis huur Huishoudgeld Kleding/schoenen Hobby's Uitgaan Cadeaus Lidmaatschap (studentenvereniging) Openbaar vervoer Vakantie Goede doelen Totaal uitgaven:

148 30 300 80 15 50 50 10 20 10 40 10 763

Verschil inkomsten – uitgaven = -€ 57

‘Op de middelbare school verdiende ik meer geld dan ik opmaakte. Ik werkte veel bij een kwekerij, vooral in de vakanties. Ik kocht alles wat ik wilde, maar spaarde toch. Nu ik op kamers woon in Rotterdam en hier ook vaak het weekend doorbreng, werk ik daar bijna nooit meer. Het geld dat ik toen gespaard heb is nog steeds niet op, al komt de bodem wel in zicht. Ik moet eigenlijk op zoek naar ander werk, maar ik heb het te druk.’

‘Ik kan het me eigenlijk niet veroorloven, maar zie het als een investering’ Het lukt Robert om van weinig rond te komen. De kamerhuur is inclusief gas, elektra, water, tv en internet. Hij woont met drie andere studenten in een huis in Rotterdam-Noord. Ze storten maandelijks 50 euro in de pot en daar eten ze samen van. Soms eet Robert op de sociëteit van zijn studentenvereniging, of hij eet eerder of later dan zijn huisgenoten; daar gaat de andere 30 euro huishoudgeld aan op.

Kleding koopt hij zelden; hij doet een paar jaar met zijn kleren. Zijn prepaid mobiele telefoon kost hem niks, want die gebruikt hij alleen om berichten te ontvangen en gebeld te worden.

Ook gaat er gemiddeld vijftig euro per maand op aan uitjes. Robert: ‘Dat zijn vooral de dispuutweekenden, eens in de twee maanden. Ook drink ik af

en toe iets op de sociëteit. En ik ga deze zomer weer met mijn dispuut op vakantie, kamperen in Zuid-Frankrijk.

Verder ga ik bijna nooit uit.’

Wel heeft Robert een hobby waar hij relatief veel geld aan uitgeeft: zijn Suskes & Wiskes. 'Ik verzamel speciale uitgaven en heb inmiddels een flinke collectie. Pas heb ik nog een heel bijzonder exemplaar aangeschaft via een online veiling. Dat kostte ruim 300 euro. Ik kan het me eigenlijk niet veroorloven, maar zie het als een investering. Toch zal ik er niet makkelijk afstand van doen. Dat zit in onze familie: mijn vader is ook een verzamelaar en die heeft het weer van zíjn vader. Nu mijn spaarrekening leeg raakt, dwing ik mezelf om niet meer op Marktplaats te kijken. Dan kom ik ook niet in de verleiding.’

Tips van Robert voor andere studenten: Als je huurbaas achterstallig onderhoud niet wil verhelpen, schakel dan de Huurcommissie in. Die kan de verhuurder tot actie manen, én de huurprijs tijdelijk verlagen. Zie ook: huurcommissie.nl.

Bij DUO kun je als student geld lenen tegen een lage rente (in 2013 0,6 procent). Je kunt dat geld ook lenen zonder dat je het nodig hebt en het dan bij een bank wegzetten tegen een hogere rente (bijvoorbeeld 2 procent). Robert waarschuwt: ‘Je moet dat natuurlijk alleen doen als je zeker weet dat je van dat geld kunt afblijven. Om die reden weet ik nog niet of ik het zelf wel ga doen.’

Ook het Nibud waarschuwt voor lenen als student.

Zie ook: tinyurl.com/cl698up.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 45

45

05-06-13 16:33

Welgeteld

Column van Marieke Henselmans over omgaan met geld

Ontvangen Op die fijne nationale Genoeg-dag raakte ik even in gesprek met Inge de Jager, die samen met Maria Grijpma het boek Klein geluk schreef. Ze had in de ochtend een workshop over dat onderwerp gegeven, in de zaal waar ik in de middag over Vrolijk besparen zou praten.

We ruilden van boek. In de week die volgde, genoot ik van haar boek. De beschreven gelukjes zijn super herkenbaar: de was lekker buiten laten drogen, dansen, dingen repareren, zingen en ‘het geluk van geven’.

Wie geld uitgeeft aan zichzelf wordt daar – zo blijkt uit onderzoek – niet gelukkiger van. Geven aan anderen maakt wel gelukkiger. In het boek staan leuke voorbeelden. De muzikant bij het station een muntje in zijn koffer werpen, of voor een heerlijk effect een keer een tientje. Of stop een bepaald bedrag in een apart vakje van je portemonnee – dat geld is om weg te geven. Ontzettend leuke ideeën. Ze roepen mooie herinneringen op aan mijn eigen leuke geef-acties. En met terugwerkende kracht geniet ik van het idee dat dit boek door ruilen in mijn bezit is gekomen.

Iets krijgen is ook fijn, dat brengt ook klein geluk. Maar daar hoor je eigenlijk nooit iets over.

Want het is 'zaliger te geven dan te ontvangen', is de oude wijsheid. Het is een uitspraak die Paulus in de bijbel aan Jezus toeschrijft. De betekenis lijkt helder: het is fijner te geven dan om te krijgen. Maar zit er misschien ook een moreel oordeel in? Je bent een beter mens als je geeft dan wanneer je ontvangt? Ik zeg niet dat het er staat, maar ik vrees dat het vaak zo wordt opgevat. En dat is ontzettend jammer.

De afgelopen jaren kreeg ik vaak te maken met mensen die in de problemen waren gekomen. Ze hadden schulden, en ploeterden in hun eentje in het diepste geheim. Omdat ze de rekeningen niet meer konden betalen, én omdat ze geen hulp wilden vragen. Als er niet zo’n negatief label hing aan het ontvangen van hulp, steun, giften, vriendelijkheid en liefde, dan waren de zaken nooit zo uit de klauwen gelopen.

Waar moet je heen met je mooie giften en vriendelijkheid als mensen zich schamen om het aan te pakken? De eerste reactie (wanneer je iets groters wilt geven, gewoon een keertje het verschil wilt maken) is altijd: ‘Dat kan ik niet aannemen’. Soms vertel ik de mop van de zeer gelovige man die ook geen hulp kon aannemen.

Hij was aan het verdrinken in zee. De kustwacht roeide naar hem toe, maar hij wilde niet aan boord komen. Hij was aan het bidden en riep: 'Ik heb alle vertrouwen, God zal mij redden!' Er kwam nog een helikopter, maar ook die wees hij af, vertrouwend op echte hulp van boven.

Hij verdronk en kwam een beetje ontstemd aan de hemelpoort. ‘Wat is dit nu, ik dacht dat U mij zou redden?!’ ‘Ja, hoor eens’, zei onze lieve Heer, ‘ik heb eerst een boot gestuurd, daarna een helikopter, maar je stapte niet in!’

Het is dan misschien zaliger om te geven, het is ook mákkelijker om te geven dan om te ontvangen. De kunst om te vragen en van harte te ontvangen, die zouden we moeten oppoetsen.

Waar moet je heen met je giften als mensen ze niet durven aan te pakken?

46 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 46

05-06-13 16:33

n ze.

De mooiste dingen in het leven zijn gratis, zegge Eva Rensman kijkt of dat klopt.

Kicks voor niks

Spijbelen

B

ijna niets is zo fijn als vrije tijd. Je ligt op de bank, kussens in je rug, kijkt naar buiten en denkt: wat zal ik doen? Een goed boek lezen?

Onkruid wieden? En dan nestel je je nog eens in je kussens en besluit: nee, dat doe ik niet. Ik blijf gewoon liggen en doe niets. Het kost niets, je wordt er niet moe van, wat wil een mens nog meer?

Er is een overtreffende trap van vrije tijd. Spijbeltijd. Tijd die je cadeau krijgt omdat je niets doet terwijl je eigenlijk iets moet. Spijbeltijd is de zaligste vrije tijd die er is.

Ik ben begonnen met spijbelen op de middelbare school.

Toen ik eenmaal door had hoe geweldig het was, deed ik het meteen goed. Eindeloos veel uren heb ik gespijbeld.

Dat kon gewoon want ik zat op een heel moderne school.

Zo’n school waar ze vonden dat je innerlijke groei tot compleet mens werd beknot door regels en grenzen. De gymzaal heb ik na de vierde klas dus nooit meer van binnen gezien. En van maatschappijleer weet ik niets, want dat was op vrijdagmiddag en dan ging ik altijd met een vriendin de stad in.

Al jaren ben ik van school af, maar ik spijbel nog steeds.

Op een gewone woensdagmiddag bijvoorbeeld, als er werk op mijn bureau ligt dat af moet, mijn voeten aan de keukenvloer blijven plakken en de kinderen al uren stompzinnige spelletjes op de computer doen. Ik zet mijn zonnebril op, ga in de tuin zitten met een tijdschrift en doe of het weekend is.

Nog beter is het spijbelen van een sociale verplichting. Een borrel waar je niemand kent. Een feest waarvoor je anderhalf uur moet rijden. Of een kinderverjaardag op zaterdagmiddag. Je zit net wat lekkerder op de bank als je weet dat je ook naast een tante had kunnen zitten die je vertelde dat ze al twee maanden op dieet is, maar dat ze toch niet afvalt omdat ze dik wordt van een glas water. Maar toch.

Zo goed als vroeger is het nooit meer. Vroeger kwam ik ongestraft weg met spijbelen, maar nu zit ik altijd met de brokken. Het werk moet nog steeds worden gedaan. Het huis is een zooi. De kinderen slecht opgevoed. En als ik te veel sociale verplichtingen oversla, houd ik geen vrienden meer over. De conclusie is simpel, maar hard. Sommige dingen worden slechter als je ouder wordt.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 47

47

05-06-13 16:33

7 tips 1 2 4 3 5

Geldzaken

Woonlusten

Wil je niet te veel lasten van je woning? Kies dan voor huur in plaats van koop.

En soms is kleiner ook fijner: je bespaart dan flink wat kosten.

Tekst: Mariëtte van Beek | Foto: Heleen van der Sanden

Tip 1: Ga huren (als je nog niet kocht) Wordt Nederland weer een huurdersland? Dat je je geld goed belegt door een huis te kopen, is in een dalende huizenmarkt immers niet langer de heilige waarheid. Wie overweegt een huis te kopen, kan misschien beter even wachten. De kans dat de huizenprijzen de komende jaren weer stijgen is minimaal. Ze zullen eerder verder dalen. En als koper moet je toch echt overwaarde realiseren, wil je uit de kosten komen. Alleen de overdrachtsbelasting en de notariskosten zijn al fors. Daar komen hypotheekrente, diverse belastingheffingen, onderhouds- en verzekeringskosten nog eens bovenop.

Beter nog even huren dus. Huurders hebben weliswaar te maken met jaarlijkse huurstijgingen, maar grote onderhoudskosten hebben ze niet. Ze zijn flexibel en kunnen weg wanneer ze willen. En in het geval ze besluiten kleiner te gaan wonen, kunnen ze via de wooncorporaties vrij eenvoudig huizen ruilen. De huur en inboedelpremie vallen dan direct lager uit.

Tip 2: Koop op maat Ben je van plan op termijn toch te kopen, koop dan niet groter dan nodig. Dan bespaar je direct op alle koopgerelateerde kosten die onder tip 1 genoemd staan. Bovendien ben je minder kwijt aan bijvoorbeeld stoffering en inrichting.

Tip 3.

Splits je koophuis Zit je al in een koophuis? Kijk dan eens kritisch naar je oppervlaktegebruik. De meeste huizen hebben ten minste m inste vier kamers, maar soms wordt eeen en deel ervan niet gebruikt, omdat het h et doel waarvoor ze oorspronkelijk dienden, d ienden, is weggevallen. De kinderkamers, m ers, de werkkamer en garage staan bijvoorbeeld leeg. Verkopen is in deze tijd meestal geen optie, vooral niet als je met een restschuld blijft zitten. Dan is het slimmer en duurzamer om je eigen huis met een beperkte verbouwing op te splitsen en een deel te verhuren.

Jij blij en je nieuwe huurders ook. De verkoop van je overtollige spullen kan ook extra geld opleveren.

Hoogte gasverbruik naar woningtype gemiddeld verbruik per jaar in m³ kosten per maand in €* flat 1.000 72 tussenwoning 1.400 95 hoekwoning 1.650 109 2 onder 1 kap 1.750 114 vrijstaand 2.350 148 gemiddeld alle woningen 1.500 100 * Gebruik in een huis met CV, bedragen zijn inclusief vastrecht en 19% BTW. Bron: Agentschap NL, bewerking Nibud 2012

woningtype

Tip 4: Kleiner wonen spaart energie en geld Hoeveel je met een kleiner huis aan gasverbruik kunt besparen, laat het overzicht links onderaan deze paggina ina zien. Ook op elektriciteit kun je bbesparenals esparenals je kleiner woont. Dan heb jjee bijvoorbeeld minder lampen en tv’s nodig. n odig.

Tip 5: Kies de juiste locatie Moet je je stek nog kiezen, ga dan zo dicht mogelijk bij je werk en de voorzieningen in de bebouwde kom zzitten. itten. Dat scheelt reizen, en behalve ggeld eld ook tijd. Rijtjeshuizen binnen dee bebouwde kom verbruiken ook d minder m inder energie dan vrijstaande huizen daarbuiten. d aarbuiten. De handige Energielabeltest (www.energielabel.nl/woningen) van Milieu Centraal, de landelijke voorlichtingsorganisatie over energie en milieu, laat dat zien. Het energielabel dat verhuurders en verkopers aan hun huizen moeten hangen, geeft in één oogopslag informatie over de energiezuinigheid van een woning.

Het groene label staat voor energiezuinig gebruik, het rode voor onzuinig. Huizen met gele en oranje labels zitten daar tussenin.

De Energielabeltest in echter niet perfect. Dat blijkt als je de totaalscores van kleinere en grotere woningen vergelijkt. Het energielabel van een kleiner huis is mogelijk nog niet optimaal, maar door zijn kleinere oppervlakte scoort hij toch voordeliger dan een groter huis met beter label.

48 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 48

05-06-13 16:33

v

voor lagere woonlasten

6 7

Tip 6: Klein is sneller schoon Hoe kleiner het onderkomen is, hoe minder schoonmaak het vergt.

De exacte besparingen aan water en schoonmaakmiddelen per vierkante meter m eter zijn onbekend en afhankelijk vvan an poetsroutines, maar alle beetjes helpen. h elpen.

Tip 7: Bepaal je eigen maat En dan eerste zin die luidt: Hoeveel woonruimte is voor jou genoeg? Stel jezelf kritisch vragen. Wat wil jĂ­j met de ruimte? Laat waardering door bezzoek, oek, incidentele logĂŠs of de standaard vvan an familie en vrienden (even) buiten bbeschouwing. eschouwing. Kun je slim functies ((zoals zoals slapen en studeren of werken) iin n dezelfde ruimte combineren?

Hoeveel geld, tijd en energie wil je maximaal aan onderhoud, inrichten en klussen kwijt zijn? Zijn de omvang van je huis en inboedel daarmee in overeenstemming? Kun je ook een gevoel van ruimte halen uit je directe omgeving, activiteiten en sociale contacten? Het rigoreus ontrommelen van je huis kan ook veel ruimte opleveren.

Meer inspiratie nodig?

Lees het woonthema in Genoeg 96.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 49

49

05-06-13 16:33

Kopen of laten lopen

Hervulbare water fl Je ziet ze steeds vaker in de trein en op de sportschool: designflesjes die je zelf kunt vullen met water. Is water uit je eigen kraan net zo gezond als gebotteld water?

En zijn die speciale flesjes duurzamer en handiger dan petflesjes?

Nederlanders gooien per dag ongeveer 500.000 plastic flesjes weg, waarvan een groot deel waterflesjes. Precieze cijfers over de verkoop van gebotteld water in Nederland zijn er niet, maar in Duitsland steeg de verkoop van flessenwater in 2011 met 14 procent.

Vermoedelijk wijken de Nederlandse cijfers daar niet veel van af.

Toch merk je dat er ook een tegenbeweging is. Niet besmuikt, maar juist met trots vertellen vriendinnen dat ze af en toe een nieuw mineraalwaterflesje kopen en het daarna maandenlang bijvullen met kraanwater.

Er is zelfs een ideologisch bedrijf dat consumenten, bedrijven en horeca van het flessenwater probeert af te krijgen: krnwtr.nl.

De prijs Kraanwater kost gemiddeld 15 cent per honderd liter. De goedkopere flessenwaters kosten ongeveer 25 euro per honderd liter. Dat maakt gebotteld water dus minstens 167 (!) keer zo duur als kraanwater. Een gekoeld flesje op het station is zelfs al snel tweeduizend keer zo duur. En dan hebben we het nog niet over de exclusieve waters uit speciaalzaken. In de Springwatershop verkopen ze water van 26 euro per liter. Van zeer goede ‘ongereptheid’, met ‘lage mineraliteit’, dat wel.

Uit het oogpunt van consuminderen is de keuze dus snel gemaakt: zelf een flesje vullen bespaart je handenvol geld.

Ik testte met mijn gezin twee veel verkochte flesjes. De Dopper (€12,50) en de JustWater (€9,99). De flesjes kosten

50 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 50

05-06-13 16:33

vriendelijk?

Is dit product geldbesparend, tijdbesparend, milieu uit. het zoekt s Arien Zal ik het kopen of laten lopen? Ilse (Foto: Paul Tolenaar).

r flesjes ongeveer evenveel als veertig literflessen water uit de supermarkt. Koop je vaak kleine flesjes gekoeld water, dan kan een hervulfles al na een keer of vijf voordeliger zijn.

bond – onderzocht vorige zomer 29 merken plat mineraalwater. Conclusie: er zitten minder heilzame stoffen in dan mensen denken, in vijf gevallen zelfs ongewenste stoffen.

Het milieu Wegwerpflesjes zijn twee keer vervuilend: wanneer ze geproduceerd worden en wanneer ze worden weggegooid. Ook voor het maken van de hervulflesjes zijn grondstoffen en energie nodig, maar omdat ze jaren mee kunnen, zijn ze toch duurzamer.

Wat vooral funest is bij gebotteld water, is het transport. Een liter verpakt drinkwater zorgt voor driehonderd keer meer CO2-uitstoot dan een liter kraanwater.

Als flessenwater duizenden keren duurder is, niet bewezen gezonder en bovendien slechter voor het milieu, wat blijft er dan nog over? Smaak en gevoel. Reclames voor mineraalwater gaan vooral over lifestyle. Met gebotteld water koop je het gevoel van jeugdigheid, puurheid en vitaliteit.

KRNWTR speelt daar op in. Dit bedrijf probeert van gewoon kraanwater een merk te maken dat de concurrentie aankan met flessenwater.

Even zo subjectief als gevoel is smaak.

Niks zo basic als een gewoon glas water, zou je zeggen. Maar dan ken je de echte waterpuristen nog niet, zoals de Watersommelier.be: ‘De smaak van water hangt net zoals bij wijn voor een groot deel af van de bodem die haar voedt.’

Gezondheid Natuurlijk mineraalwater is water dat rechtstreeks uit een door de overheid erkende bron wordt gehaald. Alleen ijzer en zwavelverbindingen mogen worden verwijderd, verder moet het zijn oorspronkelijke samenstelling houden. Die kan afwijken van de eisen die gelden voor kraanwater.

Bronwater moet wel voldoen aan de standaardeisen voor drinkwater.

Bovendien hoeft het, in tegenstelling tot mineraalwater, niet aan de bron te worden gebotteld. Stel je bij het woord ‘bron’ overigens geen idyllisch plaatje voor. Een bron hoeft niet meer te zijn dan een punt waar water wordt gewonnen.

Bron- en mineraalwater worden aangeprezen als gezond, maar volgens het Voedingscentrum is kraanwater even gezond. VEWIN, de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland, zegt dat kraanwater zelfs beter wordt gecontroleerd dan flessenwater. Stiftung Warentest – de Duitse consumenten-

De test Zijn de geteste flesjes prettig in het gebruik? Om water mee te nemen, gebruiken we in mijn gezin doorgaans wielerbidons of lege petflesjes.

De hervulflessen zijn beter schoon te maken dan een petflesje. Ze hebben een wijde opening voor de afwasborstel, maar mogen ook in de vaatwasser.

Het is lekker drinken uit de Dopper en de JustWater. De JustWater heeft een slimme dop die maakt dat je kunt drinken als uit een glas maar niet kunt morsen – handig als je wandelt.

De Dopper heeft ook een ingenieus systeem. Als je het bovenste deel van de dop schroeft, heb je een kleine opening. Schroef je de hele dop eraf, dan heb je een grote drinkopening en

als je de dop op z’n kop zet, heb je een drinkglas met pootje.

Veel bidons ruiken sterk naar plastic, wat niet lekker is als je drinkt. De JustWater ruikt na een uurtje in de zon ook naar plastic, maar veel minder dan onze bidon. De Dopper doet het nog beter: na een paar uur in de zon geeft hij een zeer lichte plasticgeur en van die geur heb je geen last als je uit de kleine opening of uit het ‘glas’ drinkt. We vinden de JustWater prettig, de Dopper nog net iets fijner.

Maar kijk ook eens verder rond, want de hervulfles maakt een opmars en er zijn tientallen modellen op de markt.

Filterwater Er zijn waterdrinkers die de voorkeur geven aan gefilterd kraanwater. Ze vinden de smaak beter of menen dat gefilterd water gezonder is. Voor hen is de Bobble een optie, een hervulflesje met filter. De Bobble kost rond de tien euro, maar elke twee à drie maanden moet je wel het filter van 7 euro vervangen.

Hervulbare waterflesjes:

kopen of laten lopen?

Prijs: al snel voordeliger dan gebotteld water Milieu: héél veel beter dan wegwerpflesjes Gebruik: drinken fijner en zijn makkelijker schoon te maken dan een bidon of petflesje Gemak: je moet je flesje van thuis meenemen en kunt het niet weggooien als het leeg is Geur: in de zon gaat de Dopper zeer lichtjes en de JustWater wat sterker naar plastic ruiken

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 51

51

05-06-13 16:34

(Advertorial)

Het is alsof we in een dichte mist de toekomst inrijden. We kunnen doorrazen op dezelfde koers, maar we kunnen ons ook nu al voorbereiden op hoe we een transitie in ons voordeel kunnen benutten.

Elk van deze boeken licht een tipje van de sluier op. Samen zijn ze meer dan de som der delen.

Lees ze daarom allemaal, en geef ze cadeau aan wie nog rondtast in het duister.

Paradigma serie

boeken die je kijk op de wereld veranderen

Ten onder te boven Catastrofe, creativiteit en de vernieuwing van de beschaving Thomas Homer-Dixon ISBN: 978-90-6224-500-0 460 p, € 17,95 Onder het oppervlak van onze samenleving hopen zich vijf tektonische spanningen op: in de bevolkingsopbouw; de energievoorziening; het milieu; het klimaat; en de economie.

UITGEVERIJ JAN VAN ARKEL

Leren van de natuur Inspiratie voor een duurzame toekomst Ken Webster en Craig Johnson ISBN: 978-90-6224-495-9 213 p., € 17,95 Een groene economie vergt nieuwe vaardigheden.

Ook het onderwijs moet het denkkader van de gesloten kringloop en de afval=voedsel-benadering gaan toepassen.

Geld en duurzaamheid Van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem Bernard Lietaer e.a.

ISBN: 978-90-6224-521-5 320 p., € 17,95 Streven naar duurzaamheid zonder ons geldsysteem te herstructureren is een naïeve benadering en is gedoemd te mislukken.

De mens als god Hoe de aarde het Antropoceen kan doorstaan Mark Lynas ISBN: 978-90-6224-510-9 300 p., € 17,95 Wij botsen tegen negen ‘planetaire grenzen’ en daarvan zijn we ons amper bewust. We overschrijden er al drie en drastische maatregelen zijn acuut nodig.

De mythe van de groene economie Valstrik, verzet, alternatieven Anneleen Kenis en Matthias Lievens ISBN: 978-90-6224-523-9 336 p., € 17,95 De groene economie lijkt niet zozeer te gaan over het vergroenen van de economie, maar eerder over het economiseren van het groene gedachtegoed.

Einde aan de groei Ons aanpassen aan de nieuwe economische realiteit Richard Heinberg ISBN: 978-90-6224-507-9 380 p., € 17,95 Een einde aan de economische groei zou alles wat we gewend zijn aan diggelen slaan – en Heinberg levert en overtuigend betoog dat we dit inderdaad voor ons zien gebeuren.

De val van Amerika Een vergelijking met de Sovjet-Unie Dimitry Orlov ISBN: 978-90-6224-511-6 240 p., € 17,95 De supermacht VS staat eenzelfde lot te wachten als de Sovjet Unie anderhalf decennium terug en zal zich moeten aanpassen aan de veranderende wereld.

Terugkeer naar het leven Oefeningen en rituelen om ons weer te verbinden met het Levensweb Joanna Macy en Molly Brown ISBN: 978-90-6224-518-5 300 p., € 17,95 Wanneer we onze pijn om de wereld ontkennen of onderdrukken, ondermijnen we ook onze kracht om bij te dragen aan de heling ervan.

Welvaart zonder groei Economie voor een eindige planeet Tim Jackson ISBN: 978-90-6224-494-2 260 p., € 17,95 Groei maakt niet gelukkig.

In een samenleving zijn rijke mensen meestal gelukkiger dan armen, maar een samenleving die als geheel rijker wordt, wordt niet gelukkiger.

Terra Reversa De transitie naar een rechtvaardige duurzaamheid Peter Tom Jones en Vicky De Meyere ISBN: 978-90-6224-499-7 360 p., € 17,95 Het roer kán om naar een sociaal-rechtvaardig, ecologisch duurzaam en economisch stabiel samenlevingsmodel.

De Duurzaamheidsrevolutie Hoe mensen organisaties veranderen en organisaties de wereld veranderen Herman Verhagen ISBN: 978-90-6224-512-3 192 p., € 17,95 Duurzame ontwikkeling is aan de winnende hand.

Voorlopers creëren de kansen van morgen.

Jeroen van den Bergh

N ICOLAAS G. PIERSON FOUN DATION

Jules Bos Arjen Hoekstra Arjo Klamer Bill McKibben

‘In het huidige financiële systeem komt het nooit tot duurzaamheid.’

Leida Rijnhout Peter Roopnarine Jan Rotmans

Dennis Meadows

Bert Smit Jaap Schröder

Equam reritib usante dolor se vel ea voleserovit prernatus del magniscid mostemped miligenet expliqu iberatquam eos duntium ra secti dipic tet utem ape mossum dit, qui dolupta dipsaperiam, simus, eum quid que vellandis eosam, omnihil id quat.

Lor soluptur reiciat iandips aperit alignatur? Quis explab id ent min pa coreriberum eum int.

Een rapport van de Club van Rome voor Finance Watch, met instemming van de World Business Academy en de World Academy of Art and Science.

Arnold Tukker

M A R I A N N E T H I E M E ( R E D. )

Oluptatur ma simi, volore nullandusdae parum et dolenis pre nempos dolorum dolum faccullab illa sit quunte paria doluptat idelit as nis quo doluptatem et accum quis mo venimillo quiae nus dolorrum eos minum quo quiderist, nonetum et lani ut ex eosti di dem qui doluptatem net andae. Nam quos aut et, sed qui de et placcuptat.

Os mincto officiae consed molorum etur sum conse corepratur? Ibustis et harchillabor apictum quasperis denihil illab imposan impostrum que pa qui quibus.

Joseph Tainter Marianne Thieme (red.)

Marianne Thieme Nequam esti idi autatem estis dolorum fugiassequis maiosap iendes sint est, cusam liqui voles et quas simin nossum fugit harum fuga. Ovid molliquis rem ut endis sit aut.

MÉÉR!

Berum esed quunt ulpa corions eroresed quodit, im debit quam et volla aborrum ilitius, tenimo illupturia alicipsani dolorpo ritaspicid quiat ut plitibusto voluptatius cumquas aut quia volorion cum facepeliqui te dolori voluptam, cusa nulloritior ab imi, seque conet ut lanimendi dolorrum fugitam qui autas reiciet aped quodior as ipsamustem et ea aut lignam accat.

John Urry Geerat Vermeij Louise Vet

MÉÉR!

Dennis Meadows

Méér! (red.)Marianne Thieme ISBN: 978-90-6224-525-3 192 p., € 14,95 Méér! is het kernthema van onze samenleving geworden: meer van alles en meer dan er is. Echter niet de prijs van dingen, maar de waarde ervan dient centraal te worden gesteld.

Uitgeverij Jan van Arkel - www.janvanarkel.nl Boeken uit de Paradigma serie zijn ook te bestellen in de webshop van Genoeg: winkel.genoeg.nl/boeken

52 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 52

05-06-13 16:34

Petra Kruijt duikt in de digitale wereld en doet verslag.

Bitje wijzer

Ov-chipkaart of kaartje?

De ov-chipkaart kent nog steeds kinderziektes, ook al is hij al een paar jaar in gebruik. Maar voordelige abonnementen heeft hij ook opgeleverd.

E

en van de meest gehoorde klachten bij reizigersvereniging Rover gaat over het vergeten in- en uit te checken met de ov-chipkaart. Dat kost namelijk geld. Een busreis waarbij je vergeet uit te checken kost 4 euro, ongeacht de afstand, een treinreis 10 (voor abonnementhouders) of 20 euro. Je te veel betaalde geld kun je terugkrijgen, maar dat kost veel moeite.

Expres niet uitchecken kan gunstig zijn als je reis duurder is dan de ‘boete’, maar dat wordt bestraft: na een paar keer wordt je ov-chipkaart geblokkeerd en moet je de schuld betalen om hem weer te activeren.

Ook inchecken op het instapstation, een uurtje vergaderen in de stationsrestauratie van het eindstation en dan terugreizen om op het instapstation weer uit te checken, is niet mogelijk.

Je reist dan namelijk op de terugweg zonder geldig vervoersbewijs.

Voordelen Met de invoering van de ov-chipkaart heeft de NS nieuwe abonnementen ingevoerd die voordelen kunnen bieden. Een interessante is de Dal Vrij-kaart, waarmee je in alle daluren (’s ochtends voor 6.30 uur, overdag tussen 9.00 en 16.00 uur en ’s avonds na 18.30 uur) vrij mag reizen voor een vast bedrag per maand. Veel mensen realiseren zich niet dat in de spits reizen met deze kaart gewoon kan, mits je vlak ervóór je reis begint. Dit werkt overigens alleen als je niet tijdens de

reis opnieuw moet in- en uitchecken omdat je van vervoerder wisselt.

Een nieuw Voordeelurenabonnement afsluiten kan niet meer, maar wie het heeft, kan het houden. Met zo’n abonnement kun je vanaf 8.55 uur inchecken met korting. Ook als je trein om 8.57 uur vertrekt, kun je dus de hele reis met korting maken.

Voor busreizigers is het handig om goed te kijken of een dagkaart of ‘eurokaartje’ wellicht goedkoper is dan in- en uitchecken.

Papieren kaartjes Het papieren treinkaartje bestaat nog steeds, want er zijn nog te veel problemen met de ov-chipkaart om het af te schaffen. Vooral voor incidentele reizigers is dat prettig, want een ov-chipkaart kost € 7,50 en er moet minimaal 20 euro op staan om in te kunnen checken.

Maar ook reizigers die vaak gebruikmaken van de trein, kiezen soms nog voor het papieren kaartje. Zo blijft de mogelijkheid bestaan voor reizigers met een Voordeelurenabonnement om hun reis ‘op te knippen’ in een gedeelte zonder en een gedeelte mét korting, als ze voor en na negen uur ’s morgens reizen. Ook blijven speciale kaartjes zoals de meereiskorting voorlopig bestaan.

Om het verschil tussen de kosten van een enkele reis en een retour hoef je trouwens geen papieren kaartje te kopen: sinds de invoering van de ovchipkaart kost twee keer een enkele reis hetzelfde als een retour.

Voor- en nadelen van ov-chipkaart en kaartje Ov-chipkaart: Nieuwe abonnementsvormen kunnen geld besparen Met Voordeelurenabonnement al korting vanaf 8.55 uur Aanschafprijs € 7,50 en minimumsaldo van € 20 voor incidentele reiziger hoog Vergeten uit te checken levert rompslomp op Bij overstappen naar andere vervoerder moet je uit- en inchecken; soms pakt dit ook duurder uit Papieren kaartje: ‘Opknippen’ van de reis in deel zonder en met korting mogelijk Busreis soms goedkoper Overstappen van vervoerder eenvoudig Tijd kwijt met kaartjes kopen

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 53

53

05-06-13 16:34

Vijgen van eigen oogst Katrien Holland (49), illustrator van kinderboeken, maakt jam van de vijgen in haar tuin.

Beeld: Dolph Cantrijn.

(Lees verder op pagina 70)

54 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 54

05-06-13 16:34

PRAKTISCH Over eigen boontjes doppen

'Het eten van vlees zou stukken minder problematisch z캐n als we weer leren alles netjes op te eten.'

Michiel Bussink. Pagina 58.

Zomer Lente 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 55

55

05-06-13 16:34

Kort Genoeg Samenstelling: Ilse Ariens genoegnieuws@live.nl

Kijk voor meer nieuws en de Genoegagenda op genoeg.nl

Minder afdankertjes door crisis De crisis heeft ook z’n voordelen: we doen langer met onze spullen. Voor het eerst sinds 1999 zijn er minder elektrische apparaten (e-waste) ingezameld dan het voorgaande jaar.

In 2011 werd 128 miljoen kilo ingeleverd, in 2012 nog ‘slechts’ 121 miljoen.

Dit meldt Wecycle, de organisatie die de inzameling en recycling van e-waste registreert. Vanwege de crisis op de huizenmarkt wordt er ook minder verhuisd en worden er minder koelkasten en vaatwassers afgedankt.

Er belandt toch nog zo’n 35 miljoen kilo in de vuilnisbak.

Sjaal van oude KLM-uniformen.

Zonde, want meer dan 75 procent van de grondstoffen kan hergebruikt worden.

Ook kledinginzamelaars merken dat Nederlanders minder nieuwe kleren kopen en langer doen met hun spullen. Volgens Humana, een ontwikkelingsorganisatie die kleding inzamelt voor Afrika, is er in 2012 ongeveer 7 procent minder gedoneerd dan in 2011. Ook waren de spullen van mindere kwaliteit dan voorgaande jaren. Zo is zuinigheid dus goed voor het milieu, maar minder goed voor Afrika. De terugval zouden we kunnen compenseren door nog consciëntieuzer te zijn.

Een eigen ijsje in 4 stappen

Hergroeibaar groen Koop nog één keer lente-uitjes en daarna nooit meer. Als je de onderste 5 centimeter eraf snijdt en in water zet, dan groeien ze weer aan. De hergroeitruc kun je met nog een paar groenten doen: met bijvoorbeeld de slastronk, paksoi en bleekselderij. Die zet je in een bodempje water tot ze wortel schieten en daarna in een pot met aarde. Ze groeien niet zo snel weer aan als de uitjes, maar elke herwonnen vitamine is

Fris & Fruitig

1. Doe stukjes fruit in een ijsvormpje 2. overgiet ze met druivensap 3. steek er een stokje in 4. zet ze een paar uur in de vriezer Er zijn allerlei kant-en-klare ijsvormpjes te koop, maar je kunt ook plastic koffiebekers gebruiken, met plastic lepeltjes als stokje. Vul ze voor een derde en dek ze af met bijvoorbeeld plasticfolie.

Prik een gaatje in de folie en steek daar het stokje door.

Fietsrouteplanner

Inzamelbox

De routeplanner van de Fietsersbond is vernieuwd. Nog sneller en makkelijker kun je nu je eigen tocht uitstippelen of kiezen uit vaste fietsroutes. Ook is het mogelijk om een afstand op te geven. De planner zoekt daar dan een geschikt fietsrondje bij. De routeplanner werkt niet alleen op een gewone pc, maar ook op tablets en mobiele telefoons. De nieuwe versie gaat nog verder ontwikkeld worden. Zo is het de bedoeling dat er na de zomer een fietsroute-app beschikbaar is voor Android en iOS.

De Jekko is een handige inzamelbox voor thuis, om batterijen, lampen en kleine elektrische apparaten in op te sparen. te bestellen voor € 3,50 via wecycle.nl/jekko.

Bij sommige gemeenten, winkels en kinderboerderijen is hij gratis verkrijgen.

56 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 56

05-06-13 16:34

Boeken Boeken voor u gelezen door: Ilse Ariëns, Michiel Bussink, Martin van der Gaag en Marion Rhoen

Design uit noodzaak Iedereen heeft weleens een ketting van paperclips gemaakt – maar een kroonluchter? Daar moet je net wat anders voor in elkaar zitten. Net als om vakken te maken binnen de ruimte van een antieke schilderijlijst, en daar cd’s in te bewaren.

Beide objecten staan in Anders. Creatieve hergebruikideeën voor je interieur. Hergebruik staat in dit boek voor je iets toe-eigenen, ergens een eigen draai aan geven. De geselecteerde design- en kunstwerken werden deels geboren uit noodzaak, omdat hun makers geen geld hadden voor dure materialen (een tafeltje met gestapelde terracottapotten als voet) of op zoek waren naar nieuwe grondstoffen.

Anders is ook een doe-boek. Elke sectie (meubilair, opbergruimte, verlichting & accessoires, textiel & bekleding en huishouden) bevat een schat aan tips en handleidingen voor het eigenhandig sleutelen aan het interieur. Misschien geen kroonluchter van paperclips, maar dan toch de lampjes van kerstverlichting voorzien van een pingpongballenkapje (ja, is brandveilig). Een deel van de tips is gebaseerd op Britse overheidsinformatie uit de Tweede Wereldoorlog, toen veel schaars was.

De vormgeving is prachtig, de tekst levendig, de illustraties zijn helder, de inleiding plaatst hergebruik in een artistiek perspectief. Waarschuwing: overmatig grasduinen in de pagina’s kan serieuze handen-uit-de-mouwenkoorts tot gevolg hebben.

Kringloopgeluk is een minder kunstzinnig boek, met veel overpeinzingen van de schrijfster (‘zo leuk om over rommelmarkten te struinen’) en sfeerplaatjes. Het zelf doen gaat hier vooral over het jagen op spulletjes, en over manieren om ze te om te werken tot iets wat in je leven past. Wat behapbaarder allemaal: handwerken, knippen, plakken. (MR) Henrietta Thompson: Anders. Creatieve hergebruik-ideeën voor je interieur. The House of Books, € 22,50. ISBN 9789044329865.

Ingrid van Willenswaard: Kringloopgeluk. Een feelgood doe-boek.

Tirion Creatief, € 19,95.

ISBN 9789043915748.

Voetprintkoken Een gemiddelde warme maaltijd in Nederland kost 21 groene voetjes. Een gemiddeld hoofdgerecht in het boek van Dorien Soons vijf voetjes. Dat scheelt een CO2-uitstoot vergelijkbaar met acht kilometer autorijden per persoon. Welkom in de wondere wereld van het klimaatvriendelijk koken. De flinke inleiding van het boek vertelt waarom je sommige producten beter niet kunt gebruiken als je wilt letten op het klimaat: vlees en zuivel, groenten en fruit uit de verwarmde kas of die worden ingevlogen.

En welke voedingsmiddelen juist weinig CO2-uitstoot met zich meebrengen (peulvruchten, seizoensgroenten). Die laatste vind je uiteraard veel terug in de ongeveer zeventig recepten in het boek, met daarbij telkens een aantal groene voetjes. Je ziet ook hoeveel witte voetjes je haalt, oftewel aan CO2-uitstoot bespaart ten opzichte van de ‘gemiddelde’ maaltijd. Een leuk en toegankelijk vormgegeven boekje. Alleen, wie neemt CO2 als énige uitgangspunt bij het koken? Er is ook nog zoiets als dierenwelzijn, biodiversiteit, culinaire traditie, fair trade en niet te vergeten: lekker.

De recepten zijn best oké. Maar van de ondertitel 100 CO2-lage recepten loopt het water je niet in de mond. (MB) Dorien Soons: Voetprintcooking. Weet hoe groen je eet. Fontaine, € 17,95. ISBN 905956457X

Lief voor dieren Vlinders lok je met suikerwater en egels met rauw gehakt. Dit boekje voor alle leeftijden vertelt hoe je meer dieren in je tuin of op je balkon krijgt.

Zo mooi vormgegeven, dat je er uren in kunt bladeren. Er staan veel tips in en makkelijk uitvoerbare knutselprojecten. Vetbollen of een insectenhotel: je hebt ze zo gemaakt.

We kregen nóg een boek van de Vereniging voor Veldbiologie (KNNV) in handen: Mijn eerste moestuin. Al even liefdevol gemaakt. Daarom onze tip hun site eens te bekijken: knnvuitgeverij.nl. (IA) Doe mee aan de fotowedstrijd en maak kans op een van de 5 gratis exemplaren van dit boek. Kijk op pagina 75.

Barbara Rijpkema: Tuinieren voor (wilde) dieren. KNNV Uitgeverij, € 14,95.

ISBN 9789050114080

Huisgemaakt design Gebruiksvoorwerpen samengesteld uit wat voorhanden was zijn te bewonderen in Home Made Europe. Speelgoed, gereedschap, meubels, voertuigen – maar ook een klok, koelkast en metaaldetector. Omdat ze niet te koop waren, goedkoper of beter zelf te maken waren, of gewoon omdat het leuk of spannend was. (MvdG) Vladimir Archipov: Home-Made Europe.

Fuel, circa € 20 (via bookfinder.com).

ISBN 9780956896230.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 57

57

05-06-13 16:34

Koken met genoeg

Eet dier van kop tot kont Het eten van vlees zou minder problematisch zijn als we weer leren álle onderdelen van de beesten te verwerken. Dan kun je met minder dieren toe. Hart, nieren, botten en hersenen: het is allemaal eten. Je moet alleen even weten hoe je het bereidt. Uw verslaggever ging op les.

Het is inmiddels enorm lang geleden dat we in deze rubriek vlees hebben gegeten. Zo hoort het natuurlijk ook, uit oogpunt van zuinig en respectvol omgaan met grondstoffen, aarde, natuur, en dieren. Maar voor wie geen strikt veganistische leefwijze aanhangt, is het wel zo eerlijk om weer eens vlees op het menu te zetten. Ook vegetariërs moeten dat goed vinden van de beetje-vleeseters. Want wie weleens een eitje eet, is medeverantwoordelijk voor de dood van 50 miljoen eendagshaantjes per jaar in Nederland. Om maar eens wat te noemen.

Hoe dat zo? Legkippen worden speciaal gefokt om eieren te leggen, maar de helft van de kuikens die uit het ei kruipt, is een jongetje. Nu wil het geval dat hanen geen eieren leggen.

Daarom worden ze vergast en verhakseld, om te eindigen in dierentuinen en honden- en kattenvoer. Niet heel respectvol, zou je kunnen zeggen. De hennen hebben recht op hun broertjes. Maar die broertjes zijn geen plofkippenras, waardoor het te lang duurt voordat ze vlees op de botten hebben. Dat vindt niet alleen de intensieve veehouderij , maar ook de biologische legkippenhouderij.

Dat moet toch anders kunnen? Inderdaad. Inmiddels zijn er hier en daar weer boeren die ‘dubbeldoelkippen’ houden: zowel voor de eieren als het vlees. Ook de haantjes zijn dan weer welkom.

Een vergelijkbaar verhaal gaat op voor runderen. Wie melk, yoghurt, boter en vanillevla eet, weet dat daarvoor heel wat stiertjes jong worden geslacht: willen de koeien melk blijven geven, dan moeten ze om de zoveel tijd een kalfje werpen.

Waarvan ook weer de helft geen uiers krijgt. Daarom: leve de dubbeldoelkoeien, voor melk én vlees. En graag ook hier geen minachting voor de incourante delen. Zodat een boer wat meer verdient aan één beest en er dus in totaal minder hoeft te hebben voor een fatsoenlijk inkomen. Waardoor de veestapel weer kleiner kan, we minder mestoverschot hebben en dus een gezondere natuur. Zo is verhaal rond. Oftewel: het eten van vlees zou stukken minder problematisch zijn als we weer leren alles netjes op te eten.

Stierenkloten Wie zoiets vindt, moet de daad bij het woord voegen. Dus deed ik onlangs mee aan de Slow Food-workshop ‘Van kop tot kont’. Daar stonden we dan, boven de Daar stonden we dan, boven de witte bakken vol koeienogen, varkensoren, rundertesten, hart, milt, nieren, hersenen, uiers. witte bakken vol koeienogen, varkensoren, rundertesten, hart, milt, nieren, hersenen, uiers. De koeienogen aten we godzijdank niet, die schijnen nogal rubberachtig te zijn, maar de rest werd verwerkt. Voor ik het wist, stond ik gepocheerde kalfshersenen te prakken. Die werden verwerkt tot een soort guacamole. Best oké. ‘Testen’ bleek slagersjargon voor testikels.

Daar zitten twee lagen omheen die er af moeten, voordat de stierenkloten geschikt zijn voor verwerking en consumptie.

Die heb ik in plakjes gebakken tot smakelijke beignets. De op de barbecue geroosterde spies met hart en nier was verrassend lekker. Niet op het menu stond rundertong. Terwijl die zo’n smakelijk vlees levert, al schijnen veel mensen te gruwen bij het idee. Ik niet, mede dankzij de lange rundertongtraditie in mijn familie, waar het lichaamsdeel jaarlijks wordt geserveerd op de zomerse trouwdag van mijn vader en moeder.

Na het van-kop-tot-kontdiner had ik trouwens voor een paar weken genoeg vlees gegeten.

'Voor ik het wist, stond ik gepocheerde kalfshersenen te prakken'

Dubbeldoelkippen en - runderen Waarom niet zelf een paar dubbeldoelkippen in je tuintje laten scharrelen? Die beesten zijn fantastische verwerkers van alle denkbare etensresten. Net als vroeger dus, toen lang niet alles, maar sommige dingen toch wel beter waren. Er werd veel respectvoller met dode beesten om gegaan: als er eens een dier werd geslacht, werd alles verwerkt en opgegeten, tot aan het bloed toe (bloedworst). Nu eten Nederlanders nauwelijks kippenvleugels. Gek genoeg eten ze liever het kippenvlees met de minste smaak: de filet. Het vleugeloverschot wordt gedumpt op de West-Afrikaanse markt, zodat de kippenboeren daar kapot worden geconcurreerd. Eet je kip, dan graag álles van het beest, zodat de boeren ook wat aan de vleugels kunnen verdienen – hier én in Afrika.

58 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 58

05-06-13 16:34

Michiel Bussink schrijft over voeding die ons verbindt met de wereld. www.michielbussink.nl

Rundertong

met zelfgemaakte ookmuntmayonaise knoflookmuntmay onaise • • • • • •

1 1 1 1 1 1

rundertong laurierblad flinke wortel ui takje selderijgroen of stengel bleekselderij in stukjes

Eén flinke rundertong is genoeg voor een maaltijd voor 6 tot 8 personen.

Het vlees van een kalfstong is nog wat zachter en is vaak genoeg voor 4.

De tong afspoelen onder stromend water en grondig schuren met een doekje en eetlepels zout. Dan opzetten in de grootste pan die je hebt. De tong moet nét wonder water staan, met laurier, stukken wortel, ui en selderij. Het water moet nét niet koken. De tong is gaar na zo’n drie uur – als de punt zacht aanvoelt als je erin knijpt.

De tong uit het kookvocht (niet weggooien, zie tips) halen, wat laten afkoelen en het stugge vel van de tong stropen. Tong in plakken snijden en serveren met de mayonaise en bijvoorbeeld geroosterd brood en een tomatensalade.

Bouillon Bouillon maken is essentieel in de keuken van de restverwerking. Behalve als restproduct van gekookt vlees (zoals rundertong) trek je hem van goedkope stukken vlees of vis en groentensnijsels die anders worden weggegooid: kippenkarkassen, runderbotten, viskoppen en graten, peterseliesteeltjes, venkelknolkapjes, preivoeten, restjes wijn. Resten opzetten met koud water, eventueel opkomende schuimlaag afscheppen en zachtjes laten trekken.

Vis een half uur, groenten en kruiden een uur, gevogelte anderhalf tot twee uur.

Kalf, rund en wild drie à vier uur. Zeven, eventueel inkoken en pas op het laatst zout toevoegen.

Mayonaise Het mooiste is natuurlijk met eieren van je eigen dubbeldoelkippen. Maar met eieren van andere herkomst gaat het ook, en dan het liefst met alle ingrediënten op kamertemperatuur. Eidooier plus scheutje azijn, theelepeltje mosterd, snufje zout en peper, eetlepel lauw water in de beker van een staafmixer.

Staafmixer in de beker en aanzetten.

Eerst druppels-, dan straalsgewijs de olie erbij gieten, tot een smeuïg geheel ontstaat. Op smaak te brengen met allerlei ingrediënten, zoals hier een teen knoflook en een handvol muntblaadjes.

Kan met de staafmixer erdoorheen gemixt.

Gebakken kippenlevertjes Waar zijn de levertjes gebleven als je een kip koopt? Hier ermee! Verwijder eventuele adertjes en dep de levertjes droog.

Verhit boter in een koekenpan, bak de levertjes rondom, draai het vuur laag, bestrooi met peper en zout, doe er een gesnipperd uitje bij en laat zachtjes zes minuten bakken. Roer de aanbaksels los met een scheut cognac. Serveer met de jus, als voorgerecht of bij de borrel.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 59

59

05-06-13 16:34

Op de fiets naar Bali

Journalist Tieme Hermans (27) zet hij, fietst van Zwolle naar Bali. In deze aflevering m. bode anse Afgha op heel even, voet

Even naar Afghanistan Motortjes jagen snel langs rennende schoolkinderen en bepakte ezeltjes over het akelig smalle zandpaadje dat tegen de bergwand zit geplakt. Wanneer ze mij in de verte zien fietsen, joelen en zwaaien de kinderen, terwijl onder hen de rivier raast die ons van elkaar scheidt. Ik fiets langs de grens met Afghanistan, en vanaf de verharde weg aan de Tadzjiekse zijde zie ik dorpjes waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan. Ik fiets door een gebied waar de beslotenheid van de bergen een oude cultuur overeind heeft gehouden. De Pamir is een lappendeken van taaltjes die een vage connectie hebben met Oud-Perzisch, en in de afgelegen dorpen ontmoet ik mensen die Tadzjieks noch Russisch spreken.

Elektriciteit is er hier niet, op een enkele oude generator na. De dagen eindigen dan ook vroeg in dit hoogland. Zowel in mijn tent als in de huizen van de vriendelijke Tadzjieken waar ik regelmatig word uitgenodigd. In de bergen is gastvrijheid een groot goed.

De traditionele huizen zijn van populierenhout en steunen op vijf pilaren.

Die symboliseren de vijf zuilen van de Ismaeli islam, een tak van het shiisme.

Mensen leven hier met wat het land ze geeft: aardappels, melk, vlees en koeienpoep, om de kachel mee te stoken.

Bepakt met enkele kilo’s rijst, noedels en spaarzame verse groenten ben ik onafhankelijk van de bewoonde wereld. En dat is nodig ook, want na het dorpje Langar stopt de beschaving. Ik fiets over een onverhard bergpad waar ik gedurende een paar dagen slechts twee soldaten, een herder en een paar auto’s passeer. Gelukkig is water nooit een probleem in de bergen; er is ijskoud water in overvloed uit talloze stroompjes die omlaag kronkelen vanaf de hoger gelegen bergtoppen die glimmen in de voorjaarszon.

‘Ik moest gewoon de Afghaanse bodem onder mijn voeten voelen’ Na twee weken fietsen langs een van die riviertjes die de grens met Afghanistan markeert, kan ik de verleiding niet langer weerstaan. Via een paar ijsschotsen in het smalle riviertje klim ik naar de overkant. Tweemaal zak ik bijna weg in de kolkende stroom eronder. Snel spring ik via de rotsen over en daar sta ik dan. Ik moest gewoon de Afghaanse bodem onder mijn

voeten gevoeld hebben. Natuurlijk is het een beetje belachelijk, en vanaf de waterkant kan ik nergens heen, dus na een paar minuten glorie kruip ik toch maar weer terug de legaliteit in.

Na het bereiken van het uitgestrekte Pamir Plateau, is het tijd voor een volgende uitdaging: de Ak-aibralpas.

Deze is 4655 meter hoog en mijn hele reis heb ik hiernaar uitgekeken, in spanning en met ontzag. De klim naar de top is steil en op een slechte weg, in de ijle lucht, is het een zware opgave.

Hijgend als een oud paard bereik ik de pas. Aan beide kanten spreiden hoge toppen zich uit en ik heb een fantastisch uitzicht. Maar veel tijd om te genieten van mijn overwinning heb ik niet, want de felle wind neemt een sneeuwbui met zich mee. Beschermd in een cocon van mijn bivakmuts en dikke kleding zoef ik naar beneden over de oude Russische weg die al in geen dertig jaar onderhouden is.

Ondanks de winteruitrusting zijn mijn vingers en tenen ijskoud. Maar het interesseert me niks. Ik laat mijn hoogste top achter me met een tevreden gevoel. De hoogvlakte met de grillige bergtoppen zal langzaam plaatsmaken voor het groene Kirgizische heuvelland, de lente tegemoet.

tiemehermans.nl

60 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 60

05-06-13 16:34

Over de datum

en Twee voedingskundigen, Martin van der Gaag eidsbaarh Thomas Volman, helpen de werkelijke houd datum van voedselwaren vast te stellen

Aardappelen Aardappelen zijn levende plantendelen die zich na aankoop verder ontwikkelen. Dat kan ongezond worden. Gelukkig kun je goed zien of het verstandig is om ze te eten.

Aardappelen zijn gezond basisvoedsel bij uitstek. Ze leveren energie (koolhydraten), voedingsvezels, vitamine C, eiwit en kalium. Ze zijn in vele gedaanten te koop: in de schil, geschild, voorgekookt, gesneden (waaronder friet) en als poeder. Voor de houdbaarheid is vooral die vorm belangrijk – meer nog dan het aardappelras.

Aardappel(puree)poeder heeft een Tenminste Houdbaar Tot-datum (THT), maar is mits kurkdroog vrijwel onbeperkt houdbaar. Op aardappelprodukten uit de koeling staat een Te Gebruiken Tot-datum (TGT): mits gekoeld kun je ze tot dan veilig eten, daarna niet meer. Tenzij je ze meteen invriest.

Op verpakkingen ongeschilde aardappelen hoeft geen houdbaarheidsdatum te staan. Is die er wel, dan is die vooral goed voor leverancier en winkelier. Mits koel (7-10°C), donker en geventileerd bewaard, blijven aardappelen tot zes weken goed. Soms nog langer. In de koelkast is het te koud: aardappelen drogen dan uit en worden zoetig. Je ziet dat aan (ongevaarlijke) donkere plekken ná het koken. Bewaar je aardappelen te warm (>8°C), dan lopen ze uit. De uitlopers (wortels) en ‘pitten’ zijn niet gezond, ze bevatten solanine, een voor sommige mensen licht giftige stof die in grote hoeveelheden buikklachten, depressies en slapeloosheid kan veroorzaken. Eruit snijden dus. Bij te vochtig bewaren, gaan aardappelen schimmelen en rotten, wat ongezonde, bruin-papperige delen oplevert die erg vies smaken. Bewaren in een mand of luchtdoorlatende zak boven de grond, in een luchtige kelder of in de schuur is ideaal.

Door licht worden aardappeldelen groen en bitter. Die groene stukken bevatten ook so-

lanine. Per ongeluk een paar groene stukjes eten is niet erg, maar snijd deze in de regel goed weg. Van een ruwe behandeling krijgen aardappelen blauwe plekken die de houdbaarheid verkorten; snijd ook die weg. Vanwege bestrijdings- en antikiemmiddelen kun je aardappelen het best geschild gebruiken. In Nederland geteelde biologische aardappelen zijn echter schoon, de ‘nieuwe’ zeker. Die worden namelijk meteen verkocht, en kunnen dus niet uitlopen tijdens een opslagperiode, waardoor behandelen met antikiemmiddel ook niet nodig is.

Geschilde aardappelen kun je tot twee dagen in de koelkast bewaren in een afgesloten bakje (gekookte) of in water (ongekookte); hele ongeschilde gekookte aardappelen drie dagen.

Zo snel mogelijk alsnog koken, bakken of frituren is echter het beste. Bederf merk je altijd aan een vreemde geur. Slaan de aardappels wit uit of worden ze plakkerig? Weggooien!

Aardappelen worden helaas ook onnodig weggegooid. Kook dus niet te veel, zo'n 200-250 gram (1 à 1½ aardappel van 10 cm lengte, of 4 à 5 stuks van 5 cm) per persoon.

Toch iets over? Aardappelkookwater is bruikbaar als zilverpoetsmiddel; het bevat veel voedingsstoffen en kan daardoor ook basisbouillon worden. Bloemenvazen worden mooi schoon door een nacht weken met aardappelschillen. Gifvrije aardappelschillen (uit eigen moestuin) kun je frituren tot lekkere chips. Oude rauwe aardappels worden prachtige aardappelstempels (tiny.cc/4macww). En aardappelen met uitlopers kun je poten – tot een nieuwe aardappelplant (tiny.cc/9nacww).

Een vraag of tip voor Over de datum?

Stuur hem naar redactie@genoeg.nl.

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 61

61

05-06-13 16:34

Tuinkalender

Vragen staat vrij: a-vandeursen@home.nl

Gouden tijd Het is de tijd van volop plukken, kruidenazijn maken, jam koken en bonen invriezen onder een warme zon. Tijdens de lange zomeravonden in de tuin geniet ik van geuren en groei. Wat een leven in de tuin!

Tekst en foto's: Annemiek van Deursen

Juni 21

24-25

Begin van de zomer. Lange avonden en altijd buiten met oogsten in dankbaarheid. Tweede ronde zaaien en poten om in de herfst nog steeds te mogen oogsten ‘as God beleef.’

22-23

5-6

8-9

Courgettes bloeien in de vroege ochtend, ’s middag zijn alle bloemen verwelkt.

Hommels en bijen dartelen van de mannelijke bloem naar de vrouwelijke en bevruchten die. Vrouwelijke bloemen hebben een vruchtbeginsel, de mannen alleen steeltjes. Bij gebrek aan bijen Bij de aardbeienjam kan in elke pot een eetlepel lavendelbloemtrosjes.

Fraai voor de kleur, maar vooral voor de smaak. Ik maak een hart van lavendel en bind bossen bijeen om te drogen. De gevallen bloemblaadjes kunnen in een bakje voor de geur of in van vitrage en kant gemaakte geurzakjes om weg te geven of om zelf te houden.

29-30 Een weekend heerlijkheid van aardbeien oogsten op het Limburgse land. Met schone handen plukken en in schone bakjes doen. Zo hoeven ze niet gewassen te worden. Ik maak er gebakjes van met gesneden aardbeitjes op een plak cake, of doe ze op beschuit met een lik slagroom en confiture. Neem voor confiture light een kilo vruchten en een pond geleisuiker. Een jaar lang heerlijk als taartvulling, bij ijs en in de yoghurt.

Juli

Lavendelkruidenazijn met in elke fles citroenmelisseblad, wat peperkorrels en drie of vier lavendeltakjes. De fles vullen met azijn.

kun je zelf met een zacht penseeltje het stuifmeel verplaatsen van man naar vrouw. Als de punt van een courgette gaat rotten, was het een slechte bevruchting. De mannenbloemen kun je door een pannekoekbeslagje halen en daarna frituren.

Elke dag is er verse pluksla. Die is in april gezaaid, in manden boven elkaar. Als je hem een paar centimeter boven het groeipunt afknipt, brengt hij tot wel driemaal nieuwe oogst. Het is aan te raden al een nieuw lijntje te zaaien in de volle grond of in een pot of krat met aarde. In juni is pluksla gemengd met rucola, bieslook en bieslookbloemen een delicatesse. In juli /augustus is de goudsbloem er een eetbare decoratie bij.

13-14

Antiluizensoepje: doe een flinke bos brandnetels in een emmer met een bekertje vloeibare groene zeep. Met

62 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 62

05-06-13 16:34

tuin.

Annemiek van Deursen is gek op haar moes STAD. PARK s Ze is de drijvende kracht achter Consuminderhui Meer info: consuminderhuisparkstad.nl

Augustus

1- 2

-

kokend water overgieten en minstens 24 uur laten staan. Zeven en in een jerrycan bewaren. Gewapend met een sprayflacon vol brandnetelsoep verklaar ik de bladluizen op de tuinbonenplanten de oorlog. De toppen had ik al eerder van de planten geknipt, die zijn het aantrekkelijkst voor de luis omdat daar de meeste voedingsstoffen te vinden zijn. Nu gaat de kracht van de plant naar de bonen. Oogst jonge bonen, die zijn het lekkerst, al zijn melige dikkere ook lekker. Je kunt ze rauw invriezen. Laat een paar planten ongemoeid. De geelbruine bonen leveren laat in oktober gedroogde zaden voor 2014.

warme bessen zo van de struik. De komende weken oogst ik in etappes en vries de bessen direct in, maar alleen als ze overrijp en zoet zijn. Dan hebben ze minder suiker nodig bij de taartjesmakerij.

27-28

22-23

Midzomer. De zon rijpt de eerste kruisbessen, die door het koude voorjaar aan de late kant zijn. ’s Avonds wandel ik naar de tuin op de heuvel en eet de

Er zijn langwerpige en ronde bietjes.

Van de vroege bietjes oogst ik de dikke uit de rij het liefst als het regent: dan ontstaat zonder beschadigingen groeiruimte voor de kleintjes. Het prachtige blad is in zijn geheel te gebruiken als decoratie bij aardappel-bietjessalade, kleingesneden kan het in de salade. Bij gebrek aan snijbietoogst kun je jong bietjesblad nemen. Probeer ook eens hoe mooi de kleur is op pasta.

Er is zo veel oogst in mijn Engelse tuin aan huis! En de bijtjes bezoeken er de bloemen, bevruchten de pompoen en wippen aan bij de bonenbloemen.

3-4

Een lelijke gaasafrastering wordt een bloeiende heg waar elke hoogtemeter wordt benut. Die gratis overvloed voelt ontzettend rijk. Ja, gratis want de laatste halve meter bonen levert zaad voor volgend jaar (zie 13-14 juni). De schorseneer die mocht doorschieten, gaat ook zaad leveren. Eind juni van hun tweede jaar is de rest ervan geoogst.

Het blad werd in april en mei geknipt tot 10 cm boven de aarde, om de kracht in het dikken van de wortels te houden.

In zware kleigrond heeft deze groenten wel anderhalf jaar nodig en dat mag van mij: we hebben de tijd.

Leve de regenton!

De geur van regen na lange droogte! Ik hoorde bijna de plantjes juichen in de tuin. In de stromende regen heb ik op blote voeten met gietertjes de overvolle regentonnen half leeg geschept naar een reserveton. Pracht oogst regenwater! www.rondomton.nl Start je eigen insectenhotel Maak van je tuin een paradijs voor nuttige insecten. Kijk hier voor de handleiding: duurzaamthuis.nl/ start-nu-je-eigen-insectenhotel

(Lees verder op pagina 64) Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 63

63

05-06-13 16:34

Tuinkalender

8-9

17 De vroege aardappel waar ik al enige tijd van oogst, gaat er nu helemaal uit.

Hij droogt nog een dag na op het land.

De aarde waarop ik met respect en dankbaarheid groenten teel, schenkt me aardappelharten. Ontroerend.

September 4-5

De hele zomer spaarde ik rucolazaadjes.

Nu worden ze gezaaid in bakken en potten. Als de nachten kouder worden, zijn ze makkelijk te verhuizen naar de luwte.

De gele tomaatjesoogst staat in een landelijk bakje nog wat te pronken, want het oog wil ook wat. De plant diende als afscheiding bij het terras en zal nog lang oogst geven, zo half onder het afdak.

14-15 Kruidenthee is een heerlijkheid, of hij nu warm is, lauw of koud. Mijn lievelingsmengsel: een flinke bos citroenmelisse en munt met wat bramen- en frambozenblad in een grote pan doen.

Net onder het kookpunt kan het gas uit en is het klaar.

10-11

En dan is alles opeens tegelijk oogstklaar. Ratatouilletijd dus! Courgette en chioggia, de eerste aardappels, ui, wortels en knoflook. Zonder vlees smaakt evengoed als je als basis ui en knoflook fruit in olie. Tijm, oregano en basilicum zijn er in overvloed in de tuin.

De bloeiende tijm komt in een kannetje op de eetkamertafel, voor de mooi.

12-13

Bonen oogst ik al een tijdje, ik zaai een rijtje gele en groene struikbonen bij, voor de oogstspreiding. De komkommerplant in pot krijgt elke dag water door een ingegraven pijpje dat eindigt bij de wortelkluit, want de stengel moet droog blijven.

24-25 De maartse winterprei gaat eruit en ligt in bossen op het tegelpad. Met de steekschop de helft van het blad afsteken en de wortelpruiken met een schaar inkorten, zodat ze niet dubbel komen te zitten in het pootgat. Ze komen op de plaats van de aardappels. Prei met lange witte stukken, daar houd ik van. Dus trek ik een geul en maak de pootgaten in het dalletje. De prei gaat erin, water, regen en wind vullen de gaten met wat aarde.

Als de prei gaat groeien, vul ik de geulen.

Niet eerder, dan sterft de prei.

31

De zomer, zwaar van oogst, brengt lome rust en lange etentjes in de moestuin. De bloeiende munt en de salie. Droogbonen doppen, de laatste kruiden wassen en in bosjes binden om te drogen.

De bramen zijn donker en zoet. De zware takken werden hoger aangebonden en dagelijks nagelopen op oogst, want de vogels oogsten mee. De voorraadkast raakt langzaam gevuld met de bramen, de aardbeienconfiture en de rabarber.

En dan zijn er nog vlierbessen aan de bosrand.

28-30 De topinamboer heeft een heg gevormd en word aan palen aangebonden, want de herfstwind komt eraan. De zaadpluizen van de schorseneren worden voorzichtig geplukt, voordat de wind ze meeneemt. De pompoenen rijpen, en ik liet een mooie dikke courgette aan de struik rijpen op een steen, voor mooi dik zaad. We sluiten de zomer af op het hofje met een glaasje oude port. Ik tel mijn zegeningen met gepaste trots. Een zomer lang was ik weer een goede rentmeester van de aarde.

64 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 64

05-06-13 16:34

Natuur in overvloed

Column van Elisabeth Noorduin

Griezelen Eerst maar een griezelverhaal, hebben we dat gehad.

Jaren geleden was ik in de nazomer op zoek naar de Tongelreep. Dat is een van de weinige Nederlandse beken die nog echt stroomt. Ik liep door een laantje met aan beide kanten sparren. Het was er stil en vochtig, heel sfeervol. En overal hing spinrag; je kon merken dat het herfst werd. Tot ik nog eens goed keek en zag dat tussen elke twee sparren, over de hele breedte van het pad en het hele laantje door, enorme webben waren gespannen, met in elk web een enorme spin. De Tongelreep heb ik nooit gezien, en ik voelde het nog lang kriebelen.

Vooruit, nog eentje. Ik zat op de wc naar het oude porseleinen fonteintje te staren.

Uit twee van de overloopgaten leken wel harige poten te steken... Zeker een scheurtje, dacht ik, tot één van de poten langzaam naar binnen verdween.

Over de hele wereld komen spinnen voor, en over de hele wereld vinden mensen ze eng. Ze hebben te veel poten, ze hebben te veel ogen (zes of acht), ze hebben gifkaken en ze eten hun partner op.

Toch is deze slechte pers niet helemaal terecht.

Die poten, daar kunnen ze niets aan doen. En met die ogen zien ze haast niets – dus als ze op je af komen rennen, doen ze dat niet expres. Wat betreft de gifkaken: er zijn maar twee spinnen in Nederland die ons kunnen bijten, en dat voelen we maar een klein beetje. En niet alle spinnen eten hun partner op. Om dat te voorkomen, nemen veel slimme spinnenmannen een lekker insect mee, om haar gunstig te stemmen en af te leiden.

Het paren van spinnen gebeurt trouwens nogal afstandelijk: het mannetje deponeert zijn sperma in een spinselpakketje dat hij met zijn tasters (die zitten naast de kaken) in de geslachtsopening van het vrouwtje stopt. Spinnen zijn goede moeders.

Ze spinnen een cocon voor hun eieren en houden die goed in de gaten. Sommige spinnen, zoals de wolfspin, dragen de eicocon zelfs met zich mee.

Naast eng vindt iedereen spinnen ook nuttig. We weten allemaal dat ze lastige insecten eten. En de meeste volken hebben wel een sprookje over een arm grootmoedertje dat uit haar huisje gezet gaat worden, haar kleindochter die verdrietig door het bos loopt en door een spinneweb geïnspireerd wordt om zo mooi te gaan spinnen, weven of kantklossen dat het de koning ter ore komt en ze in het vervolg met grootmoeder in het paleis mag wonen, als zijn bruid. Ook zijn er nogal wat scheppingsverhalen waarbij de spin de wereld maakte, of het licht bracht. En wie net als ik als kind Elfje Twaalfje van Martine Bijl voorgelezen kreeg, weet: je mag nooit een spinneweb kapot maken, want dan blijft er een elfje helemaal bloot; ze dragen namelijk jurkjes van spinneweb.

Overigens maken niet alle spinnen een web, en zijn niet alle webben rond. Let maar eens op, in tuin of park: tussen stenen zie je warrige webben, in hoeken of bij gaatjes in de grond trechtervormige, en op lage heggen zijn de elfenhangmatjes van de hangmatspin te zien. Daarmee vangen deze spinnen insecten en andere diertjes. Omdat ze slecht zien, reageren hangmatspinnen op het spartelen van hun prooi. De prooi wordt vervolgens geïnjecteerd met gif. Het gif doodt de prooi, en maakt ook het vlees vloeibaar. Daarna ‘drinkt’ de spin de prooi leeg. Spinnen die geen web maken, jagen te voet. Ze verstoppen zich in de begroeiing en bespringen hun prooi.

Eng, ja. Maar ook fascinerende beesten waar je toch eens bij stil zou moeten blijven staan, in plaats van hard weg te lopen.

Ze hebben te veel poten, te veel ogen, gifkaken en eten hun partner op

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 65

65

05-06-13 16:34

Dat doe ik lekker zelf

Ligstoel zonder schroeven Maak in een wip een lekkere ligstoel zonder hamer en spijkers. Je hebt slechts wat latten, een stuk stevig plaatmateriaal en een aantal tie ribs (kabelbinders) nodig.

De verbindingen van de stoel worden gemaakt met tie ribs.

Foto links: de stoel kan in twee standen gebruikt worden.

De ontwerpers van de tie-ribstoel maakten nog veel meer ontwerpen volgens hetzelfde principe. Zie creativeregion.org/familiebinder

66 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 66

05-06-13 16:35

.

Zelf maken en repareren geeft plezier en voldoening . uitleg geeft en Heleen van der Sand

BINDER 46/16 Cutting Plan

CREATIVE COMMONS LICENCE

7° .4 65

99.3

Bouwtekening

a 37.3

c 4°

8 4.

3

2x 79.69°

b 80

Creative Commons

Familie Binder is covered by a „Creative Commons“ license (CC) that d Creativerights Commons (CC) is een certain of utilization for the general public and results in free cont

De complete bouwtekening van deze stoel en een aantal andere meubels kun je gratis downloaden op creativeregion.org/ familiebinder/bauplane

oorspronkelijk Amerikaans project.

Het wil creatieve werken vrijer beschikbaar stellen LICENCE dan bij traditioneel CREATIVE COMMONS Familie Binder is subject to the rights module “Attribution” (BY). You ar auteursrecht of copyright mogelijk is, adapt, remix, distribute and further develop Familie Binder - also in a co zodat werken makBut thedie names of bijvoorbeeld the designers must be stated in any consecutive publ CREATIVE IfCOMMONS LICENCE „person x“, for instance, develops a piece of Familie Binder furniture, kelijker gekopieerd en verspreid kunnen the attribution could be described as follows: worden of dat anderen er verder aanof Familie Binder BY Katja Seifert und CC BY „person x“, as an adaption kunnen werken. De ontwerpers van Familie Binder is covered by a „Creative Commons“ license (CC) that d de tie-ribstoel hanteren de volgende certain rights of utilization for the general public and results in free cont Creative Commons licenties:

Galerie Is je stoel goed gelukt? Maak een foto en plaats hem bij alle andere voorbeelden van zelfgemaakte Tie-ribmeubels op creativeregion.org/familiebinder/ galerie-2

Familie Binder is also subject to the rights module „Share Alike“ (SA). If Familie is covered by ayou „Creative Commons“ (CC) that d or buildBinder upon Familie Binder, may distribute the license resulting work only certain of utilizationlicense. for the Here general public and results free aNaamsvermelding similarrights or a compatible is an example for the in use of cont the l CC BY-SA „person x“, as to anthe adaption of Familie Binder BY Katja Familie Binder is subject rights module “Attribution” (BY). Seifert You ar

Naamsvermelding (Attribution, BY)

adapt, remix, distribute and further develop Familie Binder - also in a co houdt dat hetofkopiëren, distribueren, But theinnames the designers must be stated in any consecutive publ Ifvertonen „personen x“,uitvoeren for instance, develops a piece of Familie Binder furniture, van het werk Familie Binder is subject to the rights module “Attribution” (BY). You ar the attribution could be described as follows: adapt, remix, distribute and further develop Binder in aund co en afgeleide werken is toegestaan op CC BY „person x“, as an adaption of FamilieFamilie Binder BY Katja- also Seifert But the names of the designers must be stated in any consecutive publ voorwaarde van het vermelden van de Attribution Share Alike If „person x“, for instance, develops a piece of Familie Binder furniture, CCin BY-SA oorspronkelijke auteurs, het geval as vanfollows: the attribution could be described

CC „personzijn x“,dat as an adaption of Familie Binder BY Katja Seifert und de BY tie-ribstoel Clemens Bauder

Familie Binder is also subject to the rights module „Share Alike“ (SA). If en Klaus Michael Scheibl. or build upon Familie Binder, you may distribute the resulting work only a similar or a compatible license. Here is an example for the use of the l CC BY-SA „person x“, as an adaption of Familie Binder BY Katja Seifert Gelijk delen Familie Binder is also subject to the rights module „Share Alike“ (SA). If orGelijk builddelen upon Familie Binder, you may distribute the resulting work only (Share Alike, SA): het distria similar or a compatible license. Here is an example for the use of the l bueren van afgeleide werken is alleen CC BY-SA „person x“, as an adaption of Familie Binder BY Katja Seifert

24

toegestaan onder een identieke licentie als gehanteerd door deAttribution ontwerper(s).

- Share Alike CC BY-SA Dit betekent dat je de tie-ribstoel mag aanpassen naar eigen idee en Attribution - Share Alike vervolgens de stoel en/of de bouwteCC BY-SA keningen mag verspreiden, onder de voorwaarde dat je dit doet onder de Creative Commons voorwaarden die de oorspronkelijke ontwerpers hanteren.

Je vermeld dan: CC (creative commons) door ... (je eigen naam) as an adaption of (als een aanpassing van) Familie Binder

by Clemens Bauder & Klaus Michael Scheibl.

Meer info: http://nl.wikipedia.org/wiki/ Creative_Commons

24

Genoeg 97 deel 2.indd 67

24

Zomer 2013 Genoeg

67

05-06-13 16:35

Repair Café Stichting Repair Café, Martine Postma, oprichter en directeur van schrijft in Genoeg over reparaties.

Foto: Ilvy Njiokiktjien/Stichting Repair Café.

Stoom uit de waterkoker De waterkoker functioneert technisch nog prima, maar vervelend: het deksel wil niet meer dicht.

Foto 1: Het deksel wil niet meer dicht Foto 2: Gelukkig: gewone kruiskopschroefjes

Foto 3: Een steuntje is afgebroken

Foto 4: Gaatje boren in dekselbodem

Mevrouw Kwispel heeft de waterkoker al jaren. ‘Ik zou niet eens weten hoe lang precies', vertelt ze aan reparateur Theo. Het is een handzaam ding, met een fijne greep en er kan lekker veel water in. Groot was dan ook de schrik bij mevrouw toen – een paar jaar geleden alweer – het deksel plotseling niet meer dicht wilde. ‘Het bleef ineens open staan, alsof er binnenin een veertje was geknapt’, vertelt ze in Repair Café Amsterdam-Oost.

Hoewel de waterkoker voor het overige nog prima werkte, was het mankement in de praktijk toch heel vervelend. ‘Als het water kookt, komt er gloeiendhete stoom vrij. Daar kun je je behoorlijk aan branden.’ Ze loste de zaak provisorisch op door een opgevouwen theedoek over het deksel te hangen, maar een echte oplossing was dat natuurlijk niet.

Haar dochter wees haar op het Repair Café. En daar zit mevrouw Kwispel nu, tegenover Theo – de man die alles maken kan. Hij is in zijn element met een ongebruikelijke reparatie zoals deze.

‘Hoe raarder, hoe beter’, zegt hij.

De waterkoker is gelukkig zo oud, dat hij nog met gewone kruiskopschroefjes dicht zit (foto 2). Theo heeft het deksel dan ook binnen een minuut uit elkaar.

Als hij het zilverkleurige afdekplaatje verwijdert, valt het euvel direct op.

‘Kijk’, wijst Theo met de schroevendraaier (foto 3). ‘Daar is een steuntje afgebroken. Door het vele gebruik waarschijnlijk.’

‘Zouden we het afgebroken stukje er niet weer gewoon aan kunnen lijmen?’, stelt mevrouw Kwispel voor.

Maar daar ziet Theo niets in. ‘Lijm houdt niet op zo'n plek die constant heet wordt en dan weer afkoelt.’ Hij heeft een ander plan. Met de hand draait hij een klein boortje in de kunststof bodem van het deksel (foto 4). In het gaatje dat daardoor ontstaat, schroeft hij van onderaf een klein schroefje door de dekselbodem heen (foto 5 en 6). Daar schroeft hij het afgebroken steuntje vervolgens weer op (foto 7). ‘Alsof het zo hoort.’ Dan kunnen alle losse onderdeeltjes in het deksel weer op hun plaats (foto 8).

Aan mevrouw Kwispel de eer om het afdekplaatje weer vast te schroeven. En de proef op de som te nemen. Gaat het deksel weer open en dicht zoals het moet? ‘Ja!’, roept ze verrast uit.

Theo glimlacht. ‘Tuurlijk’, zegt hij.

Stichting Repair Café helpt lokale groepen vrijwilligers bij het organiseren van hun eigen repareerbijeenkomsten (Repair Cafés) in de buurt. repaircafe.nl

Foto 5 en 6: Schroefje door het deksel heen

Foto 7: Steuntje zit weer op zijn plaats

Foto 8: Losse onderdeeltjes weer op hun plaats

Foto 9: Waterkoker weer als nieuw

68 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 68

05-06-13 16:35

Over auto's Casper van den Broek over slim en zuinig autogebruik.

Auto kopen?

Doe je huiswerk Tot honderden euro’s kun je besparen als je je auto zuiniger en duurzamer gebruikt. In deze aflevering: het kopen van een nieuwe auto vergt veel ‘huiswerk’.

Slechte auto’s bestaan niet Franse auto’s starten bij vochtig weer slecht en Japanse auto’s roesten onder je kont weg. Het zijn de bekende verhalen van vroeger. Tegenwoordig bestaan er geen slechte auto’s.

Een goedkope ‘Koreaan’ kun je met een gerust hart kopen.

Alleen met modellen uit China en India moet je oppassen.

Helaas kiezen de meeste mensen een auto op emotionele gronden; ze willen een merk of model dat past bij hun status of levensstijl. Wie echter kiest voor goedkoop en duurzaam, moet die emoties thuislaten. Wees zakelijk en maak je huiswerk. Dus gooi de ANWB-Kampioen niet direct in de papierbak, vergelijk de kosten voor onderhoudsbeurten in de Consumentengids en kijk op internet bij bijvoorbeeld autoweek.nl naar verbruikskosten en veiligheid van auto’s.

Eerst sparen, dan rijden Voor trouwe lezers van Genoeg blijft het een wonderlijk gegeven: de meeste auto’s zijn leasewagens of voertuigen die (deels) betaald zijn met geleend geld. Liever een flitsend model met financiering, dan een goedkoper tweedehandsje betaald van spaargeld, zo luidt de geloofsbelijdenis in Nederland. De eerste forse korting op een auto behaal je door ver weg te blijven van leningen. Ga eerst sparen of kies een goedkoper model. Mocht je toch krediet nodig hebben, kies dan niet automatisch voor de autodealer, maar leg meerdere offertes van banken naast elkaar.

Probeer koop en verkoop te splitsen Vooroordeel 1: vrouwen kopen op een andere manier een auto dan mannen. Autoverkopers letten daar niet op. Ze weten wel dat uiteindelijk de vrouw de eindbeslissing neemt.

Vooroordeel 2: buiten de Randstad schaf je goedkoper een auto aan. Misschien, maar je krijgt daar ook minder geld voor je inruilwagen. Onder de streep ben je niet goedkoper uit. De oplossing: splits aankoop en verkoop.

Wat wel wijs is: koop een auto aan het einde van het jaar of van de maand. Dealers willen dan van hun oude modellen af. Houd ook reclames in de gaten voor de nieuwste modellen. Bijna honderd procent zeker dat een dealer de oudere modellen zo snel mogelijk kwijt wil.

Onder meer via de autoverkoopservice van de ANWB kun je je auto snel verkopen, hoewel sommige mensen vinden dat zij dan te weinig geld ontvangen.

(Advertentie)

Budget Bitch Marieke Henselmans is altijd geprezen vanwege haar vlotte pen en inspirerende vrolijke aanpak.

Maar vanaf nu gooit ze het over een andere boeg.

Ze is helemaal klaar klaar met alle gejammer en klachten over de krimpende economie. Vanaf nu spreekt ze de lezer aan als 'budget bitch'. Niet piepen over verlaagde toeslagen, maar aan de slag. Train je eigen koopkracht!

Doorloop de 10 stappen van dit boek en sta voortaan financieel sterk.

Bestel nu bij voorinschrijving en ontvang 5 euro korting!

Illustraties: Gijs Henselmans

Het nieuwste boek van Marieke Henselmans komt uit in oktober van dit jaar.

Als u voor 1 september bestelt met deze bon ontvangt u een door Marieke gesigneerd exemplaar voor € 9,95 inclusief verzendkosten.

5 euro korting

Ik bestel het nieuwste boek van Marieke Henselmans Naam ❏m❏v Adres Postcode plaats Telefoon E-mail Ik ontvang graag maandelijks de digitale Genoeg Nieuwsbrief ❏ ja ❏ nee

Ik machtig uitgeverij Genoeg éénmalig € 9,95 van mijn rekening af te schrijven.

Banknummer Datum Handtekening Stuur (een kopie van) deze bon in een ongefrankeerde envelop naar: Uitgeverij Genoeg Antwoordnr. 10516 5340 WB Oss

Volgende keer: een nieuwe of tweedehands auto, wat is duurzamer?.

Tips welkom bij tips@genoeg.nl

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 69

69

05-06-13 16:35

Fotoverhaal

Zomerse genoegens Van de natuur kun je gewoon genieten zoals die is. Maar bij sommige mensen begint het te kriebelen om er zelf iets mee te scheppen: fluitjes van wilgentakken bijvoorbeeld, of jam van vijgen.

Beeld: Dolph Cantrijn | Tekst: Frieda Pruim

Madeliefjeskrans

Tuinieren in een bak

Fluitje van een cent

Vijgen van eigen oogst

Mathilde Pruim (43), ambulant werker in de jeugdhulpverlening, vlecht kransen van madeliefjes voor haar dochter Madelief (2).

Grafisch vormgever Jelle Medema (19) promoot de Makkelijke Moestuin.

Beeldend kunstenaar Jan van Schaik (55) maakt hutten en fluitjes van wilgentakken.

Katrien Holland (49), illustrator van kinderboeken, maakt jam van de vijgen in haar tuin.

‘Bij het snoeien van een kronkelwilg in onze binnentuin vond ik het zonde om de prachtige takken door de versnipperaar te halen. Toen ik erin begon te snijden, kwam er mooi wit hout tevoorschijn. Een wilgentak die je in de grond steekt, begint te groeien. Zo kwam ik op het idee om levende hutten en tunnels te bouwen. De wilg werd een belangrijke inspiratiebron.

Van Henk Hortentius in het Zuiderzeemuseum leerde ik hoe je wilgenfluitjes kunt maken: trekfluitjes die meerdere tonen produceren, vaste fluitjes en foepers, fluitjes gemaakt van alleen bast. Die maak ik nu tijdens workshops voor kinderen. Dat kan alleen in mei. Dan ontstaat er door het lentesap ruimte tussen de bast en het hout. Ik klop de bast los onder het zingen van een lied dat ik van Henk leerde. Per fluitje ben ik een paar minuten bezig: een fluitje van een cent.’

Filmpje en uitleg op: janvanschaik.nl

‘Twaalf jaar geleden kocht ik twee vijgenboompjes voor in onze serre. De ene heeft het niet gered, de andere is een prachtige boom geworden. Hij staat nu op een beschutte plek in onze tuin.

Sinds een jaar of vijf oogst ik jaarlijks zo’n zeshonderd groene, superzoete vijgen, veel meer dan ik met mijn gezin op kan eten. Daarom ben ik er jam van gaan maken: dertig tot veertig potten per jaar. Vorig jaar is het gelukt de boom te stekken, dus dit jaar worden het er nog meer.

In het voorjaar hebben we een kleine oogst; in september een grote. Dan pluk ik drie keer per week een bord rijpe vruchten, schil ze en kook ze met geleisuiker. Dat duurt maar een paar minuten. Veel potten geef ik weg aan vrienden. Zelf vind ik de jam het lekkerst met geitenkaas of met yoghurt en noten.’

‘Toen we onze dochter Madelief noemden, dacht ik in eerste instantie niet aan de bloem, maar aan de stoere meid uit de kinderboeken van Guus Kuijer.

Pas later begon ik overal madeliefjes te zien en ze steeds mooier te vinden. Ik verzamel nu madeliefjeskaarten en de spiegel in de wc is met plastic madeliefjes versierd.

Madelief is dol op Maja de Bij en houdt van bloemen omdat Maja er ook van houdt. Als ze madeliefjes langs de kant van de weg ziet staan, wil ze stoppen en mag ze er één plukken. Als we op een grasveld vol madeliefjes liggen, vlecht ik vaak een krans voor in haar haar. Ik heb al tijden een potje in mijn auto om een keer een polletje uit te graven voor in onze tuin, want zaadjes van wilde madeliefjes heb ik nog niet kunnen vinden.’

‘Als klein kind wilde ik al een moestuin, maar ik ben ook lui. Op mijn veertiende ontdekte ik Square Foot Gardening van de Amerikaan Mel Bartholomew: tuinieren in een bak, verdeeld in vakjes met elk een of enkele plantjes in een geweldige aardemix. Je hebt er bijna geen werk aan en van onkruid heb je geen last. Ideaal, dus ik mailde Mel of ik zijn idee mocht uitdragen in Nederland. Dat vond hij prachtig. Ik maakte er een website over en schreef een boek: Jelle’s Makkelijke Moestuin.

De opbrengst daarvan gaat deels naar projecten om de Makkelijke Moestuin ook in ontwikkelingslanden te promoten.

Ik heb vier bakken bij mijn ouders in Den Andel en één op het balkon van mijn kamer in Groningen. Vooral mijn kleine, zoete tomaatjes zijn zó lekker! In de supermarkt zijn ze heel duur, maar als je de pitjes daaruit zaait, krijg je geweldige planten.’ makkelijkemoestuin.nl

70 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 70

05-06-13 16:35

Lezers maken het

Recyclen is leuk! Genoeg-lezeres Kyra Wudich maakt nieuw van oud. eexterhout.blogspot.nl

Feest!

Genieten van de zomer, lekker buiten eten, met familie en vrienden.

Genoeglezeres Kyra Wudich doet dat in stijl met een eigenzinnig tafelkleed.

Het basismateriaal? Overhemden!

Kussens Knip twee rechthoekige lappen op de gewenste maat. De knoopjessluiting is handig: zo kan het de kussenhoes makkelijk gewassen worden.

De tafel bestaat uit een aantal losse planken op

Slinger

twee kleine tafeltjes, met daaroverheen een groot kleed.

Die maak je van de mouwen. Driehoekjes knippen, randen zigzaggen en aan een lint vastnaaien.

Zo doe je dat: •

•

Het kleed is het resultaat van een opruimsessie van haar kasten en bezoek aan de kringloopwinkel.

Achttien overhemden zijn erin verwerkt.

• •

Knip zo groot mogelijke rechthoeken uit de rugpanden – het kleinste overhemd bepaalt de maat. Dit kleed meet 2.70x1.60.

Naai de rechthoeken aan elkaar, eerst in lange stroken (drie stuks met ieder zes blokken), en dan die stroken weer aan elkaar.

Werk de rafelranden af met een zigzagsteek.

Omzoom het kleed. Klaar!

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 71

71

05-06-13 16:35

Lezerstips Heef t u een goede tip? Geef hem door:

Tipsredactie Genoeg, Ridderstraat 56, 5342 AL Oss E-mail: tipsredactie@genoeg.nl

Blij nieuws Een sombere dag? Maak uw dag weer goed door op blijnieuws.nl te kijken.

Marianne van der Veer

Kaarten voor bijna niets Voor een regenachtige zomerdag: 1. Neem een oude agenda of tijdschrift waar leuke afbeeldingen in staan.

2. Zoek een afbeelding uit.

3. Neem een schaar of papiersnijder, wat lijm en gekleurd hobbykarton 4. Knip een opening in het dubbelgevouwen stuk karton en plak de afbeelding er aan de binnenkant in, als een passe-partout. Gebruik maar weinig lijm. En klaar is je leuke kaart voor bijna niets. Het karton kun je onder andere bij de Wibra kopen. Je kunt natuurlijk gewoon de afbeelding op het kartonnetje plakken, maar dit ziet er toch wat chiquer uit.

Judith van Bragt

Gratis boodschappen

Online zakgeld beheren

Zit je krap bij kas of wil je gewoon niet meedoen aan de voedselverspilling? Bij Jumbo krijg je verse producten met de datum van vandaag of morgen gratis mee! Vraag eerst een foldertje bij de balie met de regels, dat voorkomt gedoe bij de kassa en zuchtende klanten achter je. Als je veel producten hebt gevonden, geef dan even een seintje aan het personeel, want alle streepjescodes moeten worden opgeschreven en dat is veel werk. Ik voel soms wel wat schaamte, maar dat zal wel wennen.

Het is een sport om te koken met wat je hebt gevonden.

Marjan Jonker

Mijn Geldboekje is een gratis geldboekje voor kinderen in Excel voor het plannen en beheren van zakgeld, bijverdiensten en kleedgeld. Heb je geen Excel?

Via computerprive.nl is een gratis vervanger te downloaden. Daar staat ook een gratis online workshop om het geldboekje te kunnen gebruiken.

B. de Vries

Feestkleding ‘Ik koop mijn (feest)kleding bij Terre des Hommes: niet duur en voor een goed doel.

Je staat er van versteld wat een keuze die winkels hebben. terredeshommes.nl/ winkels mw. Buijs

ik de bedoeling: ‘Laat je inspireren en geef het door!’ Op deze manier geef je inspiratie door zónder het milieu te belasten.

Jocyta Agricola

Gratis software Besparen op software via: gratissoftware.nu Jelle de Bruin

Een e-mail of brief

Knoeien maar

De informatie op websites met 0900-alternatieven is in de praktijk vaak niet bruikbaar, omdat de bedrijven hun bekende telefoonnummers wijzigen. Via een automatisch bericht word je dan alsnog doorverwezen naar een betaald nummer.

Handiger is het om een e-mail te sturen of een brief. Zet in de brief je e-mailadres, zodat het bedrijf je ook via e-mail kan antwoorden. Dit werkt tot nu toe in de meeste gevallen prima.

Om een postzegel uit te sparen kun je kijken op www.antwoordnummer. nl om een antwoordnummer te vinden van het betreffende bedrijf.

Marianne Weustink

Katoenen luiers zijn ook na de babytijd nog bruikbaar voor kinderen, namelijk om met stof beklede (eetkamer)stoelen schoon te houden. Leg een katoenen luier, of een theedoek op de eetkamerstoel, kind erbovenop en knoeien maar! Ik doe nu al tien jaar met dezelfde bekleding, smetteloos.

Corien Bakker

Slakken

Regiovrije dvd-speler

Herinneringsdeken Na het overlijden van mijn man heeft een vriendin voor mij een deken gemaakt van zijn overhemden en pyjama's; op een oude deken van vroeger heeft ze allemaal lapjes gestikt. De deken ligt bij me op de bank en als ik het koud heb sla ik die lekker om. Een prachtige, warme en dierbare herinnering.

Karen, 's-Hertogenbosch

Ik had een dvd gekocht, maar thuis bleek dat de regiocode niet overeenkwam met de regiocode van mijn dvd-speler. Elk land heeft zijn eigen code. Nederland en België hebben code 2. Dvd's met een andere code kun je hierdoor niet afspelen tenzij je verder kijkt. Op deze siteis te vinden hoe je je dvd-speler regiovrij kunt maken: tinyurl.com/genoeg-regiovrij. Het kan heel eenvoudig met de afstandsbediening van je dvd-speler.

Noelle van Lieshout

Doorgeefboek Een boek dat mij geïnspireerd heeft maar stilletjes ongebruikt in mijn kast stond, heb ik als ‘doorgeefboek’ doorgegeven! Voorin het boek schreef

In Genoeg 96 ging de rubriek Kopen of laten lopen over ecologische slakkenkorrels. Ik heb nog een ecologische slakkentip: zet om de plantjes in de moestuin een petfles waar de bovenkant vanaf is geknipt of plastic bloempot waar de bodem uit is geknipt, graaf die wat in.

De slakken kunnen niet over de scherpe plastic randen.

Anita Bartstra

Gratis verjaardagsuitje Dit jaar jubileert het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Ben je jarig, dan mag je gratis naar binnen op vertoon van je legitimatiebewijs. Kijk voor meer informatie op: zuiderzeemuseum.nl/ nl/52/bezoek/prijzen/ Nienke Blaauw

72 Genoeg Zomer 2013

Genoeg 97 deel 2.indd 72

05-06-13 16:35

Ik bied, ik zoek

is een ruilrubriek van en voor Genoeg-lezers.

Plaatsing van berichten is gratis. De redactie kan berichten inkorten of niet plaatsen.

Inzenden voor Genoeg 98 kan tot 5 augustus 2013.

Redactie Genoeg, Ridderstraat 56, 5342 AL Oss. E-mail: redactie@genoeg.nl.

Meer kastruimte Door middel van grote of kleinere petflessen en een plankje kunt u uw kastruimte uitbreiden, zie bijgaande foto’s.

Michelle

Supermosselen in de aanbieding Ik eet graag mosselen, maar liefst wel goedkoop. Nu ik met pensioen ben, heb ik voldoende tijd om een paar supermarkten goed in de gaten te houden. Anders dan bij de meeste levensmiddelen kan de uiterste verkoopdatum bij mosselen beter niet worden overschreden. Dat betekent dat de supermarkten al twee dagen van tevoren hun mosselen gaan afprijzen.

Zeker eenmaal per week is het dan voor mij bingo.

Maarten Visser

Ik zoek: Zwerfkatten De Kattenbescherming zoekt gastgezinnen die tijdelijk verwilderde, schuwe zwerfkatten en heel soms kittens willen opvangen. U kunt aangeven of u voor kortere of langere perioden beschikbaar bent. karin@kattenbescherming.nl Breigaren Onze stichting (www.stichtingwcl.org) zet zich in voor een opvanghuis van jonge straatkinderen in Roemenië. Wij hebben een aantal lieve dames die voor deze kinderen sokken, truien enz. breien.

Daarvoor zijn wij op zoek naar restanten breigaren in alle soorten en diktes. Ook half afgebreide panden zijn welkom. info@stichtingwcl.org Babykleertjes voor Eritrea Ik maak voor een kraamkliniekje in Eritrea pakketjes met babykleertjes voor moeders die daar bevallen en helemaal niets voor hun pasgeborene hebben. baby'tjes zijn daar kleiner dan bij ons, dus ben ik op zoek naar heel kleine maatjes.

Met name overslaghemdjes, luiertruitjes en boxpakjes zijn welkom. Jonne, jonnemisset@yahoo.com Gitarist of toetsenist Wie - in de omgeving Capelle a/d IJssel - kan er goed keyboard of gitaar spelen en wil enkele nummers die ik zing op begrafenissen in de voor mij geschikte toonsoort opnemen op cd zodat ik niet meer alleen a capella hoef te zingen?

Wilma, w.zakelijk@casema.nl Knutselspullen Ik ben op zoek naar bolletjes wol/katoen en knutselspullen. Eventueel te ruilen tegen zelfgemaakte badartikelen als zeep, badbruisballen en scrubs. Kim, k.hellingwerf@live.nl

Glazen schaal Het venster van een kapotte wasmachine doet dienst als mooie glazen schaal.

Je kunt er bijvoorbeeld narcissen inzetten.

Marianne van der Veer

Naaipatronen voor baby’s Ik zoek oude Knippies of andere bladen waar naaipatroontjes in staan voor baby’s en peuters. Wilma, gpeelen@kpnmail.nl

Oude tijdschriften Ik zoek oude tijdschriften om collages mee te maken in ruil voor iets. Omgeving Utrecht/Zeist. Sylvia, 030-6962901, tantesylvia@live.nl Krachtige kijker Ik ben invalide en ik kijk graag naar vliegtuigen die bij mij overvliegen. Ook neem of nam ik de verrekijker graag mee als ik met mijn scootmobiel door de polder rijd en dieren spot. Mijn oude gevonden verrekijker voldoet niet. Heeft u er nog één liggen die u niet meer gebruikt en wilt u hem kwijt? Dan kunt u mij daar heel blij mee maken. hmgriekspoor@planet.nl Tuinbankje Ik zoek een houten tuinbankje, mag oud zijn maar nog enigszins degelijk. In ruil voor taart, quiche of lekker wijntje naar keuze. Paula, pamjas@planet.nl Planken Wij zijn op zoek naar overtollige planken om onze voorraadkast mee in te richten.

Liefst dichtbij Nijmegen. Hout voor de vloer van onze zolder is ook welkom.

Sandra, donnaduo@gmail.com Turks Ik zoek iemand die mij Turks kan leren.

Omgeving Nijmegen. Leo, janssenvisser@caiway.nl Vrekkenkrant 1 Ik zoek het boek De Vrekkenkrant Compleet. Wie wil ‘m aan mij overdoen?

Eventuele losse nummers zijn ook welkom. Anja, albert.anjagroeneveld@gmail.com Vrekkenkrant 2 Ik ben op zoek naar oude Vrekkenkranten. Ruilen voor de Irischeque? Gerda, prinsenjhj@hetnet.nl Vrekkenkrant 3 Ik zoek oude nummers van Genoeg en/of de Vrekkenkrant. Yvonne, yvonnesheila@live.nl

Zomer 2013 Genoeg

Genoeg 97 deel 2.indd 73

73

05-06-13 16:35

orgeef o D n e e t Dit is emaak g , g e ie Geno reen d et e d e i vo o r doen m m l i w r he mee Heb je . r e d or! n mi em do of h f e e a co lleg uit? G aan je

Naam:

Vindplaats:

Vindplaats:

Datum:

Datum:

Favoriete rubr iek:

Bericht vo or de vo lgende lezer: Achtergelaten

te:

Favoriete rubr iek:

Bericht vo or de vo lgende lezer: Achtergelaten

te:

Datum:

Datum: Favoriete rubriek: Bericht voor de volgende lezer: Achtergelaten te:

Naam:

Naam:

Vindplaats:

Vindplaats:

Favoriete rubr iek:

Bericht voor de volgende lezer:

Bericht vo or de vo lgende lezer:

Achtergelaten te:

Achtergelaten

te:

te:

Datum: Favoriete rubriek: Bericht voor de volgende lezer: Achtergelaten te:

Favoriete rubriek: Bericht voor de volgende lezer: Achtergelaten te:

enoeg Wil je G f? el vo o r j e z

naar Ga dan / enoeg.nl w inkel.g enten. abonnem e DELEN d o c e d Met 1 extra krijg je gratis bij num mer t. onnemen b a r a a j een

Is deze pagina vol? Maak een foto van deze pagina en post die op facebook.com/Genoeg. Dankjewel!

CTIE Coverpaginas Genoeg 97.indd 1

Zomer 2013

Vindplaats:

Bericht vo or de vo lgende lezer: Achtergelaten

te:

Naam:

Favoriete rubr iek:

Achtergelaten

Datum:

Favoriete rubriek:

Datum:

Bericht vo or de vo lgende lezer:

Rijk zonder geld!

Vindplaats:

Datum:

Vindplaats:

Favoriete rubr iek:

Thema: ruilen, delen, geven

2013 20 13

Dit is een Do orgeefGenoeg: Kijk op de achterkant!

Naam:

Datum:

Naam:

Achtergelaten te:

Rijk zonder geld

Datum:

Bericht voor de volgende lezer:

Vindplaats:

Vindplaats:

DOORGEEFNUMMER

Favoriete rubriek:

Naam:

Naam:

Vindplaats:

ZOMER

97

Thema: ruilen

er in rbeeld m acht Bijvo o aat he l f f o , an tclub o buur m e spor j ij b , tine je. ďŹ etent de kan te kof ie r o v fa bij je

Naam:

Naam:

Eenvoudig leven

Geld besparen Lekker zelf doen

Het genoeg van Jort Kelder Reportage Landelijke Genoegdag Agnes van den Berg: groen doet goed Woonlusten: huren of kopen?

3 bespaartrucs: auto kopen Tie-rib ligstoel zonder schroeven

Zestiende jaargang

97 | â‚Ź 6,50

Met Moestuinkalender

06-06-13 14:05

Genoeg kunst

Community

Genoeg & social media Genoeg op Pinterest: pinterest.com/genoeg

Brei(n)kraker Slimme Zwitserse designstudenten ontwikkelden een aantal lowtech 'klaar-terwijl-u-wacht (en lacht!)' concepten. Onze favoriet: deze schommelstoel die je voorziet van een zelfgebreide muts terwijl je je krantje leest.

Studenten van de Designacademie in het Zwitserse Langenthal kregen een utdagende opdacht: onder de noemer 'Lowtech factory' moesten ze een door de mens aangedreven machine bedenken die een materiaal naar keuze zou transformeren tot een compleet eindproduct.

Studenten Colin Peillex en Damien Ludi kozen voor de schommelstoel vanwege de vloeiende beweging en het feit dat het gebruik plezierig is voor de gebruiker. De machine die door de schommelstoel wordt aangedreven, breit in het rond. Je hoeft alleen de steken aan de bovenkant bij elkaar te halen en je hebt een muts.

De makers van de breiende stoel vertelden ons enthousiast over 'hun' Lowtech factory: 'Dit project was voor ons een geweldige ervaring. In een wereld die gedomineerd wordt door industriële massaproductie stelt onze machine vragen bij het verstrijken van de tijd, de tijd die we nemen om iets te doen of te maken. Met onze machine willen we mensen een beetje aan het denken zetten, hen inspireren om dingen zelf te maken en bijdragen aan een beetje lol in het leven.'

Genoeg op Facebook: facebook.com/Genoeg.nl

Genoeg om te delen

Genoeg wordt gemaakt voor iedereen die meer wil doen met minder. Maar niet iedereen die meer wil doen met minder weet al dat Genoeg bestaat.

Daar willen we graag verandering in brengen. Daarom hebben we duizend extra 'Genoegen om te delen' laten drukken. Help mee om deze exemplaren van Genoeg te verspreiden in openbare ruimten: de leestafel in je stamkroeg, het buurthuis, de wachtkamer van je huisarts, etccetera. Vraag een pakketje Deelgenoegen aan via info@genoeg.nl en/of steun de actie door een bijdrage over te maken naar banknummer 8592251 o.v.v. 'Genoeg om te delen'. Uw bijdrage wordt dan gebruikt voor de druk- en verzendkosten van deze actie.

Ontwerp en realisatie: Colin Peillex en Damien Ludi Foto: ECAL/Nicolas Genta filmpje: vimeo.com/52541217

Fotowedstrijd

Lekker zonder stekker Genoeg op Twitter: twitter.com/Genoeg

CTIE Coverpaginas Genoeg 97.indd 2

Gebruikt u een slim apparaat dat prima functioneert zonder stekker of batterij? Maak er een foto van en vertel ons er iets persoonlijks over. In het herfstnummer van Genoeg maken we een reportage over deze apparaten. Wordt uw foto geplaatst, dan ontvangt u een mooi boek cadeau. Inzenden kan tot en met 22 juli naar redactie@genoeg.nl.

Meer dan een magazine Er zijn tal van manieren om op de hoogte te blijven van Genoegactiviteiten en een bijdrage te leveren aan de Genoeg-gemeenschap.

Lezers geven Genoeg Dankzij het fonds Lezers geven Genoeg kunnen wij een aantal mensen die hun abonnement om financiële redenen moesten opzeggen blij maken met een jaar gratis verlenging van hun abonnement.

Giften zijn welkom op 8592251 t.n.v.

Uitgeverij Genoeg o.v.v. 'Lezers geven Genoeg'.

Genoeg.nl Op de website van Genoeg vindt u actueel nieuws en tips, columns, recensies en recepten. Via genoeg.nl/ magazine/contact legt u contact met de abonnementenservice, de redactie en de advertentie-afdeling. Ook kunt u hier uw tips doorgeven aan de tipredactie en uw vraag of aanbod voor de rubriek 'Ik bied, ik zoek'.

Winkel.genoeg.nl In de online winkel van Genoeg kunt u uw abonnement verlengen, (cadeau)-abonnementen, boeken en reeds verschenen nummers bestellen.

Met uw aankoop in de genoegwinkel steunt u de Genoeg community.

Genoeg Nieuwsbrief De gratis digitale Genoeg Nieuwsbrief biedt actueel nieuws en tips voor iedereen die meer wil doen met minder. De Nieuwsbrief komt uit als het uitkomt, maar minimaal één keer per maand. Wilt u de Nieuwsbrief ontvangen? Vul op genoeg.nl uw e-mailadres bij 'Nieuwsbrief'.

(Cadeau)abonnementen Zie pagina 25 voor de aanbieding.

06-06-13 14:05