4 خرداد 1387
با آثاری از
احمد حبیبی دکتر اسداله نوروزی فرهاد ابراهیم‌پور سید مصطفی کشفی عبدالرسول جعفری آزاده صالحی لیال دهش حسین آرمان‌مهر محمدامین نوبهار حمید منشی راحله جهانبانی زهرا متین حبیبه قنبرپور خلیل روئینا عبدالرضا مفتوحی مهدی مزارعی مریم کامیاب شهرام زمانی تائب اوزی رقیه فیوضات قاسم ایزدیان مصطفی کارگر معصومه بهمنی مریم انصاری محمد خواجه‌پور
دکتر محمد باقر وثوقی -1345الر
4
شماره نوزدهم -خرداد 1387
نام‌ها
2
ع ا ش ق ال ر س ت ا ن ب ا ت ا ر ی خ پر دا
هنوز هم که هنوز اس��ت وقتی وارد ش��هر الر (شهری به رنگ خاک) مرکز الرس��تان پر رمز و راز و باستان می‌ش��وم ،به یاد دوران خوش دو س��اله‌ی دانشسرای مقدماتی آن روزگار می‌افتم که با هم‌کالس��انی همراه و هم‌دل و دوستانی دیرین ،در محضر دبیرانی دانشمند و اس��تادانی بنام و ارزشمند ،درس عشق و ایمان و معلّم شدن را می‌آموختیم. از بس��تک که به س��وی الر حرکت می‌کردیم ،با جیپ، وانت بار و ماشین‌های باری و در جا ّده‌های تمام خاکی، شش-هفت س��اعتی در راه بودیم تا به گاراژ معتمد در شهر قدیم می‌رسیدیم .از ماشین که پیاده می‌شدیم ،سر و صورت و لباس خود را از گرد و خاک‌های مسیر راه، پاک می‌کردیم و یک‌راست به قهوه‌خانه‌ی سنتی ،تمیز و دوست داشتنی مش براد (مشتی برار :مشهدی برادر) می‌رفتیم .خدا رحمت کند او را که مردی بسیار مؤ ّدب و مردم‌دار بود .خودش و پسران خوبش ،با احترام اطعام می‌کردند .جالب بود که در ازای پرداخت یک اس��کناس دو تومانی ،از یک دست غذای خوب با ماست و نوشابه و هر تعداد چای که بخواهیم ،پذیرایی می‌شدیم. از گاراژ معتمد بیرون می‌آمدیم و به سمت چپ خیابان می‌رفتیم و هنوز به باغ ملی نرسیده به ایستگاه تاکسی و مینی‌بوس می‌رسیدیم. چهار-پن��ج دس��تگاه تاکس��ی و ده-دوازده دس��تگاه مینی‌بوس ،کار حمل اهالی را از شهر قدیم به شهر جدید الر انجام می دادند .کرایه‌ی تاکسی برای هر نفر 5ریال و مینی‌ب��وس 2ریال بود .فاصله‌ی 5کیلومتری بین دو ش��هر با ش��نیدن گفت و گوها ،بگو مگو‌ها و خاطرات و خ��وش و بش‌های مردم نکته‌دان :الر ،گراش ،اوز ،خنج، بس��تک و دیگر آبادی‌ها از هر گوش��ه و کنار الرستان کهن ،چه زیبا و دل‌انگیز سپری می‌شد! اولین ایستگاه، س��ینما، در آغاز ورود به ش��هر جدید، ّ دادگاه ،دومین و دانشس��رای مق ّدماتی پسران ،سومین ایس��تگاه ب��ود .م��ا در همی��ن ایس��تگاه س��وم ،پیاده می‌شدیم. پس از حال و احوال با مشهدی اصغر ،نگهبان و سرایدار دانشسرا ،وارد این مرکز تربیت معلّم می‌شدیم. آق��ای مح ّمد ابراهیم بنی‌زمانی و آقای یوس��ف آبی که سمت سرپرستی دانشس��را را به عهده داشتند ،نه تنها در این مسؤول ّیت به نحو احسن ،انجام وظیفه می‌کردند، بلکه با ما به عنوان معلّمان فردای این مناطق ،دوستانی صمیمی و راهنمایانی ج ّدی بودند. من با پسر دایی‌ام آقای مح ّمدرشید مرتضوی از دهنگ و آقایان :مح ّمد ش��ریف بروش��ان ،مح ّمد رفیع بهرمن ،صالح‌الدی��ن خداحاف��ظ ،ابراهیم بس��تکی ،لطف‌علی راهنورد از بس��تک ،عبدالرحیم قادری ،احمد دست‌پاک ،مح ّم��د عقیل افکار از جناح ،مح ّمد نور اس��ماعیلی از هرنگ و … گروهی بودیم که در دانشس��رای مقدماتی الر ،با دکتر مح ّمد باقر وثوقی هم‌کالس بودیم.
آثار و تالیفا
ت دکتر محمدباقر وثوقی
-1الر ،ش��هری به رنگ خاک -2تاریخ الرستان -3خنج ،گذرگاه باستانی الرستان -4بزرگان خنج -5الرستان و جنبش مشروطیت -6باستان‌شناسی الرستان -7تاریخ مهاجرت اقوام در خلیج فارس -8بیرم ،دار االولیای الرستان -9جنگ‌نامه‌ی کِشم و جرون نامه -10ارج نامه‌ی احمدی -11حزب برادران شيراز به روايت اسناد -12تايخ مفصل الرستان -13تاريخ خليج فارس و ممالك هم‌جوار -14دزدان دريايي در خليج فارس -15آيت اهلل الري و جنبش مشروطه -16پژوهشي در زبان‌شناسي الرستان -17تحوالت سياسي صفحات جنوبي ايران -18الرستان -19زندگي و مبارزات آيت اهلل حاج سيد عبداالعلي آيت‌اللهي -20اسناد و مكاتبات آيت اهلل حاج سيد عبدالحسين الري
دکتر وثوقی در حیاط دانشس��را با چند نفر از دوستان ،بیش��تر اوقات فراغت را به بازی فوتبال می‌گذراندند. ولی من با او در کتابخانه‌ی دانشس��را ،دوست شدم و با خواندن کتاب ،نش��ر ّیه و مق��االت مختلف و بحث و گفت‌و‌گ��و در باره‌ی آنها ،به ان��س و الفتمان ،قوام و دوام دادیم. آری ،این گونه بود که سنگ بنای کاخ مح ّبت و دوستی دو نف��ر از دو دیار گرم و تفتی��ده‌ی جنوب یعنی الر و بستک در دوران نوجوانی و از پشت نیم‌کت های کالس درس دبیرانی مجرب و باس��واد و فراموش ناش��دنی ، استوار و محکم نهاده شد. آقای فتح اهلل نیاکوثری ،رئیس دانشس��را و بسیار جدی ،سخت کوش و پرتالش بود. مرحوم خلیل مس��عودی ،دبیری بسیار فاضل ،خ��وش خط ،مردم دوس��ت و ّ متشخص و مو ّقر بود. دیگر دبیران خوب ،دل‌سوز و دانشمند دانشس��را ،آقای��ان :عبدالج ّبار خضری ،مح ّم��د ص��ادق افتخار ،امج��د بدر ، هوش��نگ کارگر مز ّین ،تق��ی زادگان، محمود وکیلی ،مرحوم الیاس گودرزی ،عبدالحمید درتاج ،اسماعیلی زاده ، الری ،بهادری ،میر هادی ،امیری و … بودند. دکتر محمد باقر وثوقی فرزند مرحوم بابا وثوقی به س��ال 1337در ش��هر الر دی��ده به جهان گش��ود .تحصیالت
حمد حبیبی
ا
ستان
د و ر ه‌ی ابتدای��ی و متوس��طه را در زادگاه خوی��ش گذراند .از دانش��گاه ته��ران به ترتیب ب��ه اخذ مدرک: -1کارشناس��ی -2کارشناس��ی ارش��د -3دکت��ری در رش��ته‌ی تاریخ ،نایل آمد و اینک به عنوان عضو هیأت علمی و اس��تاد بخش تاریخ دانشگاه تهران به تدریس، تحقیق و تفحص مشغول است. دکتر وثوقی ،سال‌های چندی به تدریس در دبیرستان‌ها و دانشگاه‌های الر و الرستان مشغول بوده و به عنوان رئیس دانش��گاه پیام نور اوز در گس��ترش و توسعه‌ی کیفی و ک ّمی این مرکز دانشگاهی ،اهتمامی بلیغ مبذول داشته است. در کالس درس دانشگاه آزاد اسالمی واحد الرستان از استادان بنام و صاحب فکر و رأی بوده است. س��ال‌ها به عنوان معاون بنیاد ایران‌شناس��ی ،منش��أ خدمات پژوهش��ی و تحقیقات فرهنگی و ایران‌شناس��ی گران‌قدری بوده است.
4
نام‌ها
شماره نوزدهم -خرداد 1387
3
طبع و زیباپرست
ده ،شاعری شوخ
طالع‌زا
ه نوروزی
دکتر اسدال
محمد جعفر طالع‌زاده در ادبیات الرستان چهره‌ای کامال آشناست و گمان نمی‌کنم فردی با سروده‌های بومی این اقلیم سر و کار داشته باشد و شعری از او به خاطر نیاورد. بی‌تردید پدر شعر این مرز و بوم نیست و گویش الری پیش از او نیز شاعرانی داشته‌اند اما او در میان پیشکسوتان این عرصه جایگاهی در خور دارد و در حدی است که بتوان او را شهریار شعر الرستان دانست .با همان قدرت و ضعف شعری مرحوم شهریار :چه از یک طرف ،غالب اهل کوچه و بازار او را می‌شناسند ،معروفترین محلی سراست و سخنش ورد زبان اهل ذوق و دوستداران گویش الریست .از طرف دیگر نیز به جهت شغل معلمی و تدریس فارسی ،الری گویی او کامال سرد نیست بلکه در کنار واژه‌ها و ترکیبات مهجور و فراموش شده محلی که تحصیل کردگان با آنها بیگانه‌اند، الفاظ و کلماتی به کار می‌برد که جز قشر باسواد از آن سر در نمی‌آورند و برای عامه مردم قابل فهم نتواند بود. علی ای حال ،آنچه به سروده های او تشخیص بخشیده و سبب محبوبیتش شده است شاید جوهره شوخ طبعی ،زیبا پرستی و طنزی باشد که از کالم او معجونی شفا بخش برای دل‌های عطش زده گویش سنتی و مشتاق حفظ میراثهای فرهنگی پدید آورده است. کار نقد و بررسی آثار این شاعر را مثل هر شاعر دیگری باید به زمانی محول کرد که اگر نه همه، حداقل بخش قابل مالحظه‌ای از سروده هایش با آوانگاری مناسب ،تدوین و منتشر شود .آنچه تاکنون به نظر نگارنده رسیده عاری از مسامحات شعری نیست ،مسامحاتی که بخشی از آن را می‌توان متوجه کاتبان و دشواری ضبط سروده‌ها از طریق خط رسمی دانست .سروده های فارسی وی نیز بسیار ساده‌تر و بی‌پیرایه‌تر از آن است که بتوان مالک قضاوت در باب کل آثارش قرار داد و نگارنده داوری بر اساس آنها را ظلمی آشکار به کارهای ارزنده محلی شاعر و موجب تضییع جایگاه واالی محلی سرایی او می‌داند .زیرا آنچه ابتکار در صور خیال و تشبیه و جوهره شعریست چاشنی گویش محلی این سراینده است و آنچه را باید نظم صرف خواند در معدود سروده های فارسی او جلوه‌گر شده است. اسدا ...نوروزی81/1/7
م ن ا ظ ر ه عقل و
د ل و د ی د ه
یَک ُدتُه َسر َحدی اُن ِد ُچ ِن ُگ ِ لبرگ تَ ِر َکوش و شَ لوار شَ پا جا َکت َزردی شَ َب ِر مثل دو سیب و دو ل َ ُبش یاقوتِ دو ُگ ُپش ِ دو َچشُ ش مِثل ُسهیل از ِزر بُر ُمش َو َد ِر دو تا بُر ُمش دو تا خنجر ولی از خنج ِر تیز جون خُ ت َهر دو سِ َرش ِچن ِد کویی تیزت ِر ِ ندش ا َ ِزر بُرم سیاش ِم َزه تیز و بُلَ ُ ا َ ُگئش بلکه َگلَه تُرک ا َ ِز ِر پُل ل َ َو ِر دو تا ُزل ُفش دو تا مار ا ِسی که شِ ش تی بُسِ ن َگه شَ ُله سینه َک ِ ت َگه شَ میون َک َمر
گیس گردوش َم َچش وابُئس اِنگار بُلور ِ َم ِدلُم ُگت ا ِ َکئی؟ حور و پری با بَشَ ِر ورد بِبِم از اَمِکه که دِل َچش َم ِوس آبَنِم َ َمخِ ر ن ِجو بُئس اُی ُگت ا ِِچه َو ِ خت گذ ِر مثل ُمشاط اُیوامِز بُرو یاهلل شَ بِشَ خِ ، تا ب َِدن ِش که شِ ری تَر ِزن َبات و شَ ک ِر َمة ،دِل اُمنا که َولی خَ یلی تماشاش َمکِه دل و َطعنه شَ ُگتَم ِوشَ هِ ،چق ََد بی هن ِر َعق ُلم اُی ُگت بُرو َرد بَش َم َگه نادون ِش تو مپ ُگل و شاخ َز ِر ِچه َکرید با ِره ،که ا ِم ُگ ِ همت اُمکِه ب ُ ُگروزم که د ِِل کور ب ُ َدم ُچ ُنخوَ ،وسوسه اُشکِه که ن ِه َو ِ خت َس َف ِر ُدتو کِشت اُشخَ هَ ،چشُ م خال سیا ُهش اُیدی لَن َگر اُیبِس که چقد جای خَ ش و خُ وش ن َظ ِر عقل فریاد شَ َزت َفند ا َ ُگتائ ِن َچش و دل ا ِره پُر خط ِر پُر خط ِر پُر خط ِر دل شَ ت یَقه عقل آی ِگ ِرت اَی ُگت تَ ُکشَ م کار تو صبح و پسین در ِد س ِر در ِد س ِر َچش َکت اَما ِر َکه ایُ ُگت که چرا َجنگ ا َ ُکنی؟ واروسی َچش بکنی آفت دور قم ِر ُ عقل بی تاب بُئس َد َسه ُچماغ اُند ا َ ُجلَو نقل َج ِر َچش و دل هر دو َگروختِن که شُ دی ِ َعره شَ َزت مثل پلنگ عقل جِ نجال شَ کِه ن َ شَ ز ُدم دل َو َدنا فزکر تَکِه شیر ن َ ِر َچش َکت ُِسن اَتَقال اُچو یا َویسِ ه که َرسی عقل و ا ِ َمم ت ِنگی حاال َدر َو َد ِر
4
شماره نوزدهم -خرداد 1387
کتاب
کتاب بررسی آثار تاریخی و هنری اوز نوشته خانم حمیرا کمال توسط انتشارات نوید شیراز در 368 صفحه و با تیراژ3000نسخه به چاپ رسیده و منتشر شده است. خانم حمیرا کمال فرزند محمد شریف متولد 1346در آبادان دوران تحصیالت ابتدايی را در آبادان گذراندند و با شروع جنگ تحمیلی به زادگاه اجدادی خویش اوز نقل مکان نمودند دوران راهنمايی را در مدرسه احمدیه و متوسطه را در دبیرستان رهنما اوز گذارند .عالقه شدید ایشان به باقت سنتی و معماری در اوز انگیزه اصلی اودر انتخاب رشته تحصیلی اش شد و در رشته باستان شناسی دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت سال 1366وارد دانشگاه تهران شد و در سال 1370فارغ التحصیل در رشته باستان شناسی و کارشناس ارشد در رشته معماری شدند .پایان نامه خود را در آثار تاریخی الرستان گرفتند و اکنون فوق لیسانس رشته باستان شناسی از دانشگاه تهران می باشند 3سال سرپرست میراث فرهنگی الرستان (75تا )77بوده اند و همچنان مشغول تحقیق و تفحص در رشته مورد عالقه خود هستند. کتاب حاضر که نتیجه تحقیق و تفحص چندین ساله مولف است بعد از ارایه یک آشنایی کلی درباره شهر اوز در بخش اول به پیشینه تاریخی و قدرت اوز و جایگاه آن نسبت به راه ها و جاده های اصلی ایران در طول تاریخ می پردازد و در بخش دوم به معرفی آثار و بناهای برجسته تاریخی اوز و عوامل موثر در شکل گیری معماری پرداخته و در این بررسی به مکان های مهم اوز (مسجدها-مقبره ها-بازارقدیم اوز-اماکن مقدسه اطراف اوز –کاروانسراها-برکه ها-قلعه ها-خانه های قدیمی –حمام و)....و نوشته های و آثار به جای مانده از گذشته اوز که نشانی از تاریخ و فرهنگ شهر اوز بوده توجه نموده اند .کتاب دارای نقشه های متعددی از جغرافیای اوز و راه های منطقه بوده و دارای 82 عکس رنگی و 91عکس سیاه سفید از آثار تاریخی و مکان های مهم اوز و اطراف ان می باشد. این کتاب که در نوع خودبرای بررسی تاریخی و هنری اوز نگاشته شد کم نظیر است و برای یک زن که کار تحقیق و تفحص در منطقه را انجام داده کاری سنگین می نماید چرا که دشواری این کار کم نبوده است ارزشمندی این اثر دو چندان میشود وقتی می بینیم که آنچه خانم کمال به رشته تحریر
بررسی آثار تاریخی و هنری اوز
لها حاصل سا
4
در آورده بر اساس مستندات تاریخی و پژوهش علمی ست نه بر اساس نقل قول و حدس و گمان که در آثار های پیش از این مشهوده بوده دالئل ارائه شده در متن هر موضوع برگرفته از منابع معتبری ست که ایشان با حفظ امانت از آنها یاد کرده اند تا خواننده به پیش داوری کمتر توجه نماید و برای تحقیق بیشتر در صحت مطالب به منابع رجوع کند. این کتاب منبع قابل اعتنایی برای پزوهشگران رشته تاریخ وباستانشناسی وعالقمندان به هنر ومعماری وگذشته تاریخی در منطقه جنوب ایران والرستان کهن می باشد تاریخ دلگشای اوز که در نوع خود یک اثر به جا مانده از اوضاع و احوا ل اجتماعی و جغرافیائی در یک مقطع از تاریخ شهر اوز می باشد و نویسنده کتاب حاضر از آن نیز بهره برده است اما از لحاظ توچه به منابع و ماخذ فقیر بوده و اثر خانم کمال این نقیصه را تا اندازه زیادی جبران نموده وبه لحاظ تاریخی و علمی فراتر برای شناخت گذشته اوز و آثار به جای مانده از آن پرداخته این کتاب هما نگونه که خانم کمال در پیشگفتار بدان اشاره نموده---((:حاصل سالها جستجوی همه جانبه در منابع معتبر فارسی و التین و به ویژه در کتابخانه های تهران و بررسی برروی آثار موجود در محل می باشد............مجموعه حاضر در بر گیرنده آثار تاریخی درون شهری وبرون شهری اوز می باشد که هر چند کامل نیست اما سهمی بر آن بوده تا با توجه به امکانات موجود وتعداد زیاد و پراکندگی آثار ،نمونه های برجسته انتخاب و معرفی گردند)) بدون تردید کتاب حاضر خالی از ضعف نبوده و از همشهـریان و دوستداران تاریخ و فرهنگ اوز و جامعه می طلبد که با ضعف و ایرادات آن منصفانه برخورد کنند قبل از تحقیق پیش داوری نکنند وبرای هر آنکس که گامی درجهت شناخت بیشتر شهر اوز ومنطقه آن برمی دارد ارزش قائل شویم مطالعه یک بار این کتاب ارزش آن رابرای ما روشن خواهد ساخت بر داریم و بخوانیم تا از تاریخ شهر اوز ومنطقه الرستان بیشتر بدانیم .
پژوهش علمی فرهاد ابراهیم‌پور
تاریخ مفصل الرستان ا ی ن ک ش ش و ک و ش ش ر ا ، د س ت ک م نگیریم آن قطعه‌ی سنگ داد زد :باید ماند! در خاک زمانه ،دانه باید افشاند در وسعت آب و خاک الرستانی تاریخ مرا ،به خشت و گل باید خواند! تاریخ نگاری ،نوعی نبرد است که در داالن پرپیچ و خمش و در چشم انداز هزار چمش ،با سالح صبر و حوصله و متانت ،و صد البته ،سماجت ،رفیق نیمه راه شتابزدگی را ،کنار بزند و با چراغی که در آغاز راه ،کورسو می‌زند ،در این داالن هزار تو ،رزم آغاز میشود .در جبهه‌ی وسیع نبرد گاه یک تنه و گاه جمعی اندک اما همراه ،به کاوش می‌پردازند .کاوشی از سر صبر! با امید و تردید! با ترازوی گمان ،در نگاه و هیجان ،صفحه را ،می‌کاود! در مسیر ایام، جام کیخسروی و نقش و نگاری با هم! سکه و ساز و عیاری با هم! سنگ گوری ،بشود نقش زمان! بازتاب قومی ،جلوه ی جان سند از قعر زمین می آید! مانده را ،در دل خود ،می پاید! قلم عشق ،کهن مصطبه ،می آراید! آفرین بر همت ،مرحبا بر غیرت! کاوش در چند و چون و چند شاخه و مسیر! یکی ،چنگ در نسخه های پوسیده و از هم گسیخته ی خطی دارد و دیگری، ر ٌد پای چرنده و پرنده را ،در نقش سنگ ،می جوید و دیگری ،به دنبال مرزهای شرف انسانی ،می‌گردد و در پی یافتن مرواریدی از دل تمدن ها به دوران‌ها ،دل به دریای می‌زند و شیدایی را برای رسیدن به معشوق گم شده می‌خواهد و بس! هجرت‌ها و هجران‌ها هم ،داستان شگرف حیات است تاریخ ،چون رودی روان ،رشته رشته می شود و در مسیرش ،به هر خانه و کاشانه ،سر می‌کشد و گل و الی بودن و ماندن را ،بر جای می‌نهد و می گذرد! تاریخ نگار ،سررشته دار است و امانتدار! و وامدار انسان!
گویی ،زندگی را ،به او سپرده‌اند! که بیا! آلبوم خانوادگی ما را در خلوت خویش ،ورق بزن و از چم و خم ایام ،گفتنی‌ها را ،بازگو! تو که آستین همت را ،باال زده ای و آفتابگردان کاله راه ،با حرکت پیشانی آفتاب خورده ،به سوی هدف ،چرخانده‌ای و در این مسیر سنگالخ و ناهموار« ،عشق» چراغ راهنماست! تاریخ نگار ،هویت خویشتن خویش را ،باز می جوید و مستی‌اش را ،به ما نیز می چشاند! قطعه: ما گدایان در می خانه‌اش ُدر ِد جامی ،الیق پیمانه‌اش! سرزنش‌هایی به فصل عاشقی شمع جان سوز و دل دیوانه‌اش! و در این گیر و دار ،در التهاب بسیار ،زمان ،برای تاریخ نگار ،می شود کف بین! گذشت و صبر و عشق و پای مردی ز نقش سنگ ،خاکستر زداید! بپردازد به کاوش های دیرین سند از دست تاریکی ،رباید! گسسته رد پا ،در حلقه‌ی وصل وقایع ،پشت سر ،مجهول مانده امید و همت و تلواسه‌ی راه به روی گنج معنا ،غول مانده! کتاب دوستان ژرف اندیش به الرستانی از دوران بگوید سپرده راه را ،منزل به منزل گل صحرایی از باران بروید قدم‌های یاران ،در برگ برگ گل‌های بابونه‌ی باران زمستانی، انگ مهر زده و سرانجام ،بر تحقیق چهار یار الرستانی ،مهری نقش بسته ،پایدار و ماندگار! خوانده ام من ،حدیث الرستانی از کتاب مفصل یاران!
سید مصطفی کشفی
ر ٌد پا ،جست و جو ،به تاریخش گفته‌ها ،چون طراوات باران چشم‌ها ،در پی اثر افتاد! یاد شد از سرشت عیاران هر کجا ،سایه‌های طاق و رواق دست‌های بلند معماران یا ،نمادی ز نقش یک س ٌکه برگ و باری به نام گل کاران قلمی ،در ستایش اقلیم چشمه‌هایی ز چشم بیداران نام ها ،آشنای دیرین اند! دل ،به دنبال نام سرداران یاد باد از طالیه‌های جنوب یادشان چفت و بند غم خواران تشنگان و طراوات برکه ! دور ،از دیده‌ی طمع کاران دست‌هایی که بی ریا بودند دستشان شد پناه بیماران ای قلم! عشق را ،تو می دانی ! بوی معشوق و عطر عطاران و چنین است که عزیزانی دل سوخته و عاشق ،دکتر محمدباقر وثوقی ،صادق رحمانی ،مهندس منوچهر عابدی راد ،کرامت اهلل تقوی ،در گذر زمان ،هم گام و هم رزم و هم قسم می شوند و به «الرستان» و تاریخش ،با نگاهی صمیمی ،به مدد جوهر «خواستن و پرداختن» قلم می‌زنند ،تا در ژرفای گسترده‌اش، الیه‌های پنهان را ،بهتر و روشن‌تر ،بکاوند و بر یک دو جلدی به رنگ جال ،بنگارند :تاریخ مفصل الرستان .این کشش و کوشش را ،دست کم نگیریم. یک بامداد جمعه / 1385/12/25تهران
4
شماره نوزدهم -خرداد 1387
گفتگو
عبدالرسول جعفري – بحرين :خانه ي شاعران و نويسندگان بحرين ،همه ساله در سالروز جهاني شعر ،شاعران و پژوهشگراني را به بحرين دعوت مي كند .يونسكو اول فرودين ماه را به عنوان روز جهاني شعر به رسميت شناخته است .به گفته ي كريم رضي ،يكي از مديران خانه شاعران و نويسندگان بحرين ،سال گذشته شاعراني از روسيه ،آلمان ،فرانسه دعوت شده بودند و امسال با تأكيد بر شعر و ادب ايران ،صادق رحماني ،مهرنوش قربانعلي و مهري شاه‌حسيني، مهمان بحرين بودند .عالوه بر شاعران و پژوهشگران ايراني ،شاعراني از يمن ( :نبيله زبير) اردن( :زهير ابوشايب) مصر( :اشرف عامر) و عربستان سعودي ( ،محمدالعلي) شركت داشتند. در مدت پنج روز در بحرين ،شش جلسه ي شعرخواني و ميزگرد تشكيل شد .مركز فرهنگي – ورزشي با ربار (قريه اي در بحرين) ،تاالر فرهنگي االهلي (ملتقاي الثقافي االهلي) االسره االدبا الكتاب ،جامعه العربي (دانشگاه عربي بحرين) و مركز فرهنگي هنري عروبه. در شب گشايش اين آيين ،حسن بوكمال وزير فرهنگ بحرين نيز با لبخندي كه از لب هايش دور نمي شد تا آخر جلسه حضور داشت .در اين جلسه از دو داستان نويس و نمايشنامه نويس بحريني تجليل شد .در اين مراسم با پخش فيلم هايي از فوزيه رشيد ،قصه نويس و علي الشرقاوي ،نمايشنامه نويس بحريني ،تجليل شد .صادق رحماني با خواندن شعري تحت عنوان «السكين ثمره الحسد» (چاقو ميوه ي حسادت است) با اقبال حاضران رو به رو شد .در روزهاي برپايي جشنواره ي روز شعر در بحرين ،يك شب به شعر و ادب ايران اختصاص داشت .در اين شب شعر ،محمداالمين شاعر عراقي مقيم هلند ،ضمن بر شمردن ويژگي هاي شعر و ادبيات امروز ايران ،بخش هايي از شعرهاي نيما يوشيج ،احمد شاملو ،فروغ فرخزاد ،بيژن جاللي و چند شاعر ديگر را با ترجمه به زبان عربي براي حاضران قرائت كرد .به گفته ي جعفر حسن ،منتقد
ب
ف ه ر س ت آ ث ا ر د ر ی ا
5
بحريني ،برگزاري چنين جلساتي ،باعث آگاهي و شناخت از شعر ديگر كشورها خواهد شد. عبدا ل ر س البرز» وقت «به مجموعه از قربانعلي مهرنوش از شعر چند ول جع ف و «تبصره» و شعرهايي از خانم مهري شاه حسيني به ترجمه ر ی محمداالمين خوانده شد كه مورد توجه حاضران قرار گرفت. يكي از ويژگي هاي اين ديدارها آن بود كه شاعران كتاب هاي خود را براي ارتباط با فضاهاي شعري به همديگر هديه مي دادند. عالوه بر بخش هاي شعرخواني ،ديدار از آثار قديمي و گالري هاي نقاشي و موزه ي بحرين نيز جزو برنامه هاي اين ديدار فرهنگي بود.در اين مراسم شاعراني همچون ايمان اسيري ،احمد رضي ،مهدي سلمان ،فهد حسين ،جعفر حسن ،كريم رضي ،وضحي مسجون ،فاطمه محسن، هنادي الجودر از بحرين حضور داشتند. گفتني است به مناسبت والدت حضرت رسول اكرم (ص) حسينيه ي گراشي هاي بحرين جشن مفصلي تدارك ديده بود .در اين جسن كه نسل هاي مختلف گراشي هاي مقيم بحرين در حسينيه حضور داشتند عاله بر سخنراني حاج آقا استاد مهدي البحراني و مداحي در شادماني ميالد رسول اكرم (ص) ،صادق رحماني ،نيز اشعار گراشي خود را براي شركت كنندگان در اين جشن قرائت كرد .به دليل شعف بيش از حد براي اولين بار در حسينيه گراشي ها با زدن دست به تشويق اين شاعر گراشي پرداختند.
آزاد
ح ر ی ن ی ه ا و شعر ه صالحی
آزاده صالحی :دومین همایش روز جهانی شعر که 29اسفند 86با دعوت از سه شاعر ایرانی در منامه پایتخت بحرین برگزار شد و یک هفته به طول انجامید ،با «نگاه ویژه به شعر ایران» همراه بود .گزارش مهر حاصل گفتگو با شرکت کنندگان ایرانی این همایش است. به گزارش خبرنگار مهر ،مهرنوش قربانعلی ،مهری شاه حسینی و صادق رحمانی شاعران ایرانی مدعو در همایش روز جهانی شعر در بحرین بودند که به دعوت بنیاد ادیبان و نویسندگان بحرین در این همایش حضور یافتند.
فارسی
شناسند .آنها همچنین تمایل دارند از تحوالت و حرکتهای جدیدی که در شعر امروز ما صورت می‌گیرد باخبر شوند.
روز جهانی شعر در ایران جدی گرفته نمی شود
صادق رحمانی دیگر شاعر شرکت کننده در این همایش با اشاره به اینکه روز اول گرایش بحرینی ها به شعر فروردین ماه از سوی یونسکو روز جهانی شعر معرفی شده سنتی ایران است یادآور شد :متاسفانه در حاضران از و شاعر مهرنوش قربانعلی تنها در کشور ایران است که این مراسم به آن روز اندرکاران دست گفت: باره همایش -در این شکلی که باید جدی گرفته نمی‌شود و یا اگر فرهنگ که داشتند اعتقاد بحرین جهانی شعر در برگزار میشود ،سر وقت صورت نمی گیرد .به و ادبیات ایران همواره با نوعی عرفان تلطیف هر حال کشور بحرین این هوشمندی را داشت کننده همراه است .آنها از آشنایی با ادبیات ما که همایش روز جهانی شعر را برگزار کند. ابراز خوشحالی می کردند و فرهنگ و ادب ما وی درباره چگونگی حضور خود در این برنامه را به ادبیات خود از بسیاری جهات نزدیک می گفت :من پیش از این مجموعه شعری با عنوان دانستند .همایش روز جهانی شعر در بحرین تا «همه چیز آبی است» را به دو زبان فارسی و جایی مورد استقبال واقع شد که مطبوعات این عربی منتشر کردم که این کتاب از طریق کشور به خوبی به انعکاس این واقعه پرداختند .مترجم در بحرین معرفی و به دعوت من به این در این مراسم محمد االمین -شاعر و مترجم همایش منجر شد .دو شاعر دیگر هم از طریق عراقی مقیم هلند -هم به خواندن اشعار ایرانی رایزنی‌هایی به این کشور دعوت شدند. پرداخت. این شاعر افزود :با اقامت یک هفته ای در بحرین نکته کرد: اضافه البرز» وقت «به مجموعه شاعر به این نکته پی بردم که فاصله زیادی میان ما و یک که بود آن همایش این برگزاری در جالب عربها در حیطه ادبیات وجود ندارد .به خصوص شب مشخصا به شعرخوانی شاعران اختصاص ای نکه قدمت طوالنی عربها در زمینه شعر را یافته بود .به طور کلی رویکرد اهالی ادب بحرین نمی‌توان نادیده گرفت ،به طوری که شعر آنها نسبت به شعر ایران مطلوب بود. در قیاس با شعر ما برد بیشتری دارد .به نظر تشکیل به آنها به گفته قربانعلی ،برخی از می رسد دلیل موفقیت آثار مکتوب عربها در زبان فراگیری تکمیل گروه‌های کوچکی برای جهان این است که کارهایشان اعم از معاصر عمده درمجموع اما فارسی پرداخته بودند و کالسیک را به زبانهای زنده دنیا ترجمه می بود ایران سنتی شعر سمت گرایش بحرینی‌ها به کنند .در واقع آنها برای معرفی ادبیات خود به می خوبی به را موالنا و حافظ و شاعرانی چون جهان تالش‌های زیادی انجام می‌دهند.
ازراست :محمد االمین -صادق رحمانی -مهرنوش قربانعلی -مهری شاه‌حسینی
رحمانی درباره اینکه عربها بیشتر به ویژگی های زبانی شعر ایران توجه دارند یا به محتوا گفت :متاسفانه بازی های زبانی در جریان ترجمه آثار ما به آن شکل دیده نمی‌شود و مورد توجه قرار نمی‌گیرد ،بنابراین عمده تکیه آنها بر محتوای اشعار ما بوده است؛ به ویژه شعرهای ساده و تغزل گونه ما را دوست دارند ،همچنین به اشعاری که دارای بن مایه های فلسفی است عالقمندند .آنها حافظ و سعدی و خیام را به خوبی می‌شناسند اما با شاعران معاصر ما آشنایی چندانی ندارند. وی ادامه داد :محمد االمین مترجم و شاعر عراقی در یکی از شب‌های همایش ،آنتولوژی شعر شاعران ایرانی از نیما تا بیژن جاللی را ارائه کرد و به خواندن قطعاتی از اشعار آنها نیز پرداخت.
توجه بحرینی ها نسبت به ریتم در شعر فارسی
مهری شاه حسینی که در کنار این دو شاعر در همایش روز جهانی شعر حضور یافته بود تصریح کرد :مهم‌ترین دستاورد این همایش تبادل فرهنگی بود .عالوه بر آن ما به عنوان شاعران ایرانی با فرهنگ دیگر ملل آشنا شدیم و تا
حدودی به زوایای ادبیات برون مرزی پی بردیم. آنچه در این همایش حائز اهمیت بود ،گرایش بحرینی ها به مقوله ریتم در شعر فارسی بود. شاه حسینی خاطرنشان کرد :من در شب افتتاحیه به مثنوی خوانی پرداختم که خیلی مورد توجه قرارگرفت .واقعیت این است که همه جای دنیا ایران را با ادبیات کالسیک می شناسند. به گزارش مهر ،کشور بحرین سال 85برای نخستین بار همایش روز جهانی شعر را برگزار کرد که طی آن به ادبیات کشورهای فرانسه و روسیه پرداخت. در دومین همایش که 29اسفند 86آغاز شد و یک هفته به طول انجامید ،مهرنوش قربانعلی به خواندن اشعاری از سه کتاب «در ناتمامی خود»، «به وقت البرز» و «تبصره» پرداخت .مهری شاه حسینی نیز قطعاتی از مجموعه «عشقبازی می کنم با نام او» و صادق رحمانی اشعاری از کتاب «همه چیز آبی است» را خواند .همچنین در کنار شاعران ایرانی ،شاعرانی از کشورهای مصر ،اردن ،یمن ،عربستان ،سوریه و ...حضور داشتند .دبیری دومین همایش روز جهانی شعر در بحرین بر عهده «ابراهیم ابوهندی» بود.
Q Qمقدمه
4
شماره نوزدهم -خرداد 1387
در روزگاران کهن ،ابتدا مرد و زن در کنار یکدیگر و به دور از تعصب��ات جاهالنه زندگی می‌کردند. از نظ��ر آنان جن��س برتر و جن��س دومی وجود نداش��ت .کسی س��رور و دیگری بنده نبود .اما با گذش��ت زمان و در بس��تر تاریخ ،اندیشه‌های نو در مقابل اندیشه‌های کهن قرار گرفتند و در این میان زنان در معرض آسیب‌های ناشی از این دید تازه قرار گرفتند. زن در آثار شاعران و نویسندگان نیز مورد تحقیر ق��رار می‌گیرد و او را به داش��تن انواع صفت‌های منفی متهم می‌کنند .مث ً ال «ناصر خسرو» چنین نگرشی در مورد زن دارد: به گفتار زنان هرگز مکن کار زنان را تا توانی مرده انگار زنان چون ناقصان عقل و دینند چرا مردان ره آنان گزینند منه بر جان خود بار زر و زن قدم بر تارک این هر دو بر زن و یا «موالنا» ،زن را دلیل س��قوط «آدم البش��ر» می‌داند: اول وآخر هبوط من ز زن چونک بودم روح و گشتم بدن با تمام تحقیرهایی که در مورد زن اعمال شده ،باز هم آنان توانستند خودشان را در تمام عرصه‌هایی که جامعه مرد ساالر اجازه داده ،ارتقا بخشند.
Q Qتحقیر و خوارداشت زن یکی از نتایج دید منفی نس��بت ب��ه زن ،تحقیر و کوچک ش��مردن اوست .در بس��یاری از آثار و نوشته‌های ادبی ،زنان به صورت موجوداتی ساده لوح ،زود باور ،کم طاقت ،حس��ود و بدخو معرفی شده‌اند که به واسطه‌ی داشتن چنین صفاتی در خور تحقیر و زبونی هستند. «ارسطو» می گوید« :طبیعت آنجا که از آفریدن م��رد نات��وان اس��ت ،زن را می‌آفرین��د .زن��ان و بندگان از س��وی طبیعت محکوم به اسارت‌اند و به هیچ وجه س��زاوار شرکت در کارهای عمومی نیستند». «ج�لال س��تاری» در «س��یمای زن در فرهنگ ایران» در مورد زبونی و تحقیر زن می‌نویسد: «در واقع زبونی و کوچک شماری زن که داستانی دراز دارد ،منحص��ر به منطق��ه و فرهنگی خاص نیست و مرد ساالری هنوز در بخش اعظم جهان امروز حاکم اس��ت و بسیارند جوامع پدرساالر که زن را شری می‌دانند که از بخت بد قابل اجتناب نیست .و به همین علت که نمی‌توان از او گذشت. مردان می‌کوش��ند تا حوزه‌ی اختیار و اقتدار وی را هر چه تنگ‌تر کنند و از زن تصویری معکوس تصوی��ر خود بس��ازند تا آنجا که م��رد ،آفریده‌ی خداوند و تجس��م خی��ر می‌باش��د و زن مخلوق شیطان و مظهر شر». (ستاری)233 :1373 ، تحقیر زن از مواردی است که به وفور در بسیاری از آثار دیده میشود. -1-2Q Qکلیله و دمنه در باب شیر و گاو« ،دمنه» که قصد فتنه انگیزی دارد ،خطاب به شیر می‌گوید: جایی که چو زن شود همی مرد آن جا مرد است بوالفضایل در بسیاری از موارد ،همچون مثال فوق به هنگام سرکوفت زدن و طعنه زدن به یک مرد ،او را زن می‌خوانند .که منظور از این نکته حقارت و زبونی و خواری زن است. این داس��تان به طور مفص��ل در بخش مربوط به «سیاس��ت و تدبیر» زن ذکر شده است .در باب «زرگر و س��یاح» نمونه‌ی دیگ��ری از تحقیر زن مشاهده میشود:
نام‌ها
6
ت ح ق ی ر و خ و ا ر د ا شت زن در برخ
«و اسباب ظاهر در چش��م اصحاب بصیرت و دل ارباب بصارت وزنی نیارد «:زن مرد نگردد به نکوبستن دستار» «برهمن» برای مس��تند جلوه دادن سخن خود خطاب ب��ه «رای» می‌گوی��د :امکانات ظاهری و مادی در نظر صاحب��ان صیرت ارزش و اعتباری ندارد و هیچ اس��ت ،درس��ت مانن��د این که زنی دس��تار را به طریقی درس��ت بر س��ر بگ��ذارد، نمی‌تواند ادعای مردی کند و همچنان زنی حقیر و زبون است. باز در باب «شاهزاده و یاران او» می‌آورد: « ...و مل��ک بر وی ق��رار گرفت و مثال داد که :از این دیار بباید رفت تا زنان به تو مفتون نگردند و از آن فسادی نزاید». (همان)414 : ش��اهزاده نیز که خطاب به یاران چنین س��خنی می‌ران��د ،به حق��ارت زن اش��اره دارد که زن جز مایه‌ی فساد و تباهی چیزی نیست. (نویس��نده در قس��مت آخر کتاب ک��ه خاتمه‌ی مترج��م نامیده به ذکر بیت��ی پرداخته که باز به تحقیر زن برمی‌گردد): زمانه ندارد زمن به پسر نهانم چه دارد چو بد دختری؟ (همان)421 : نویس��نده به س��تایش خود می‌پردازد که روزگار پس��ری بهتر از او ندارد .پس چ��را باید همچون دختری بد او را پنهان بدارد؟
-2-2Q Qخسرو و شیرین
در این داس��تان زمانی که «خسرو» نزد «مریم» به شفاعت از «شیرین» می‌پردازد« ،مریم» انواع استخفاف‌ها را به زن روا می‌دارد از جمله این که؛ زن از پهلوی چپ آفریده ش��ده و نباید از چنین زنانی راستی طلبید: زن از پهلوی چپ گویند برخاست مجوی از جانب چپ جانب راست متاسفانه این عقیده که زن از پهلوی چپ آفریده ش��ده ،به صورت مثل درآمده که اکثر مردان به آن اس��تناد می‌کنند ،حال آنکه خداوند از وجود خود آدم ،حوا را آفرید: «و خلق منها زوجها( ».نساء :آیه )1 چطور ممکن است آفرینش آدم بی عیب و نقص باش��د ولی آفرینش حوا ک��ه از جنس همان آدم است ،ناقص و دارای عیب باشد؟ همین تفک��رات غلط باعث ش��ده که در همه‌ی نقاط جه��ان ،مردان دیدی منف��ی و تحقیرآمیز به زن داشته باش��ند .از جمله‌ی این نگرش‌های منفی سخن «سنت آگوستین» است: «زن حیوانی است که نه استقامت دارد نه استوار است» «سیمون دوبووار» نیز در جلد دوم از کتاب «جنس دوم» به نقل از «کیه‌ر کگارد» می‌نویسد: «چه بدبختی است زن بودن .اما وقتی انسان زن باش��د؛ بدبختی واقعی این است که خود شخص نداند این امر بدبختی است».
-3-2Q Qلیلی و مجنون در ای��ن داس��تان زمانی که خان��واده «لیلی» به «عامریان» پاسخ منفی می‌دهند« ،نوفل» یکی از افراد قبیله‌ی «مجنون» تصمیم می‌گیرد هر طور شده «لیلی» را به همس��ری «مجنون» درآورد. «نوف��ل»« ،لیلی» را به دیده‌ی یک کاال می‌نگرد ک��ه می‌تواند با پرداخت مبال��غ هنگفتی او را به دست آورد و به مجنون سپارد: کز دوری آن چراغ پر نور هان ،تا نشوی چو شمع رنجور
کو را به زر و به زور بازو گردانم با تو هم ترازو گر مرغ شود ،هوا بگیرد هم چنگ منش قفا بگیرد گر باشد چون شراره در سنگ از آهنش آورم فرا چنگ تا همسر تو نگردد آن ماه از وی نکنم کمند کوتاه در همین داس��تان زمانی که «لیلی» را به اجبار به همسری «ابن‌س�لام» در می‌آورند« ،لیلی» از شدت غم و اندوه نامه‌ای به «مجنون» می‌نویسد و از محدودیت‌های خود سخن می‌راند و از زبونی و حقارت خود و همه‌ی زنان سخن می‌گوید: زن اگر چه بود مبارز افکن آخر چو زن است هم بود زن زن گیر که خود به خون دلیر است زن باشد زن ،اگر چه شیر است باز «نظامی» از زبان یک زن به مسئله‌ی حقارت و زبونی زن پرداخته است.
-4-2Q Qبوستان
تحقیر و خوار داشت زن در این اثر به وفور دیده میشود: در «ب��اب اول در عدل و تدبی��ر رای» در تحقیر زن آمده: چو مردانگی آید از رهزنان چه مردان لشکر ،چه خیل زنان (سعدی ،ب)16 :1381 ، چو هم چون زنان حله در تن کنم به مردی کجا دفع دشمن کنم؟ در بیت��ی دیگ��ر از همی��ن ب��اب ب��از از مردان می‌خواهد که به فن و رموز جنگ آش��نایی یابند و مطربی رها س��ازند ،در غیر ای��ن صورت با زن فرقی ندارند: قلم زن نکودار و شمشیر زن نه مطرب ،که مردی نیاید ز زن در همین باب «س��عدی» در ابی��ات زیر ،به طور زیرکانه‌ای به تحقیر زن پرداخته ،که در نگاه اول ذکر خوب��ی و برتری او بر مرد ب��ه اذهان خطور می‌کند: زن از مرد موذی به بسیار به سگ از مردم مردم آزار به در باب دوم «در احسان» طی حکایتی به گونه‌ای شدیدتر به تحقیر زن پرداخته است ،تا جایی که خر عاجز و ناتوان و از پای افتاده را با زن و دختر در یک رده قرار می‌دهد: یکی را خری در گل افتاده بود ز سوداش خون در دل افتاده بود بیابان و باران و سرما و سیل فروهشته ظلمت بر آفاق ذیل همه شب در این غصه تا بامداد سقط گفت و نفرین و دشنام داد نه دشمن برست از زبانش ،نه دوست نه سلطان -که این بوم بر زآن اوست قضا را خداوند آن پهن دشت در آن حال منکر بر او برگذشت شنید این سخن‌های دور از صواب نه صبر شنیدن ،نه روی جواب ملک شرمگین در حشم بنگریست که سودای این بر من از بهر چیست؟ «یکی گفت شاها به تیغش بزن که نگذاشت کسی را نه دختر ،نه زن» در حکایتی دیگر از باب سوم «در عشق و مستی
ی متون کهن لیال دهش
و ش��ور» با بی‌هن��ر خواندن زن و ای��ن که تنها هنرش خوابیدن می‌باشد ،به تحقیر و خوارداشت آنها پرداخته است: یکی پنجه‌ی آهنین راست کرد که با شیر زورآوری خواست کرد چو شیرش به سر پنجه در خود کشید دگر زور در پنجه‌ی خود ندید یکی گفت آخر چه خسبی چو زن؟ به سرپنچه‌ی آهنینش بزن در ب��اب هفتم «در عالم تربیت» در بیتی به نحو ش��دیدتری به تحقی��ر زن پرداخته اس��ت بدین ص��ورت که از مردان خواس��ته در هر س��ال زن جدیدی را جایگزین زن سابق خود نمایند: زن نو کن ای دوست هر نوبهار که تقویم پاری نیاید به کار از ای��ن دی��دگاه گوی��ی زن به منزله‌ی اس��باب و اثاثی��ه‌ی خانه اس��ت که هر س��ال باید عوض ش��ود .حتی از اس��باب و لوازم خانه نیز پایین‌تر و بی‌ارزش‌تر ش��مرده شده اس��ت ،چرا که کمتر کسی اس��باب و اثاثیه‌ی منزل را ساالنه تعویض می‌کند. ب��از در همین ب��اب در تحقیر و خوارداش��ت زن چنین می‌آورد: وگر کاخ و ایوان منقش کند تن خویش را کسوتی خوش کند به جان آید از دست طعنه زنان که خود را بیاراست همچون زنان اگر پارسایی سیاحت نکرد سفر کرد کانش نخوانند مرد که نارفته بیرون ز آغوش زن کدامش هنر باید و رای و فن؟ در اینجا «س��عدی» آن دس��ته از م��ردان را که پارس��ایی پیشه نسازند و تنها به فکر پرورش تن و جس��م باش��ند و از هیچ فن و هنری برخوردار نباشند ،در رده‌ی زنان قرار می‌دهد. در ب��اب نهم «در توب��ه و راه ص��واب» با آوردن ابیاتی چند ،که تلمیحی به داس��تان «یوس��ف و زلیخ��ا» دارد ،زلیخا (زن) را به «گرگ» تش��بیه کرده است: زلیخا چو گشت از می عشق مست به دامان یوسف در آویخت دست چنان دیو شهوت رضا داده بود که چون گرگ بر یوسف افتاده بود در همی��ن باب به منظور طعن��ه زدن و نکوهش کردن مردان به تحقیر زن می‌پردازد: چو از راستی بگذری ،خم بود چه مردی بود کز زنی کم بود از این بیت برمی‌آيد که زن خود به خود و ذاتاً از ارزش و اعتبار کمی برخوردار اس��ت .پس مردان باید هوش��یار باش��ند که به درجه‌ی زنان سقوط نکنند. در آخری��ن باب از همین کت��اب «در مناجات و ختم کتاب» باز به بیتی مشابه‌ی ابیات قبل اشاره دارد: به تکبیر مردان شمشیر زن که مرد وغا را شمارند زن
-5-2Q Qگلستان «س��عدی» در ب��اب اول «گلس��تان» برخ�لاف «بوس��تان» تنها ی��ک بار به مس��ئله‌ی تحقیر و خوارداش��ت زن اشاره نموده اس��ت .ولی همین
4
شماره نوزدهم -خرداد 1387
مورد نیز ش��بیه مواردی است که در «بوستان» به وفور از آن یاد کرده است: «آورده‌اند که سپاه دشمن بسیار بود و اینان اندک. جماعتی آهنگ گریز کردند ،پس��ر نعره زد و گفت که ای مردان بکوشید یا جامه‌ی زنان بپوشید». از موارد ذکر شده درباره‌ی تحقیر زن در هر یک از این متون پنجگانه می‌توان دریافت که در «کلیله و دمنه» و «گلستان» و «بوستان» به منظور تحقیر مردان ،آنها را به زن تش��بیه نموده‌اند که در واقع این خود نوعی تحقیر و توهین نسبت به زنان است. از میان س��ه اثر (کلیله و دمنه ،بوستان و گلستان) «س��عدی» در «بوستان» در موارد بیشتری دیدی تحقیرآمیز به زن روا داش��ته اس��ت .نویس��نده‌ی «کلیل��ه و دمنه» نیز در موارد متعددی به تحقیر زن پرداخت��ه اس��ت. احتماالً قصد نویسنده‌ی آن از آوردن چنی��ن مطال��ب و ذهنیاتی این است که؛ زنان باید تحت هر شرایطی با همسران خود بسازند ،در غیر این صورت نابکار هستند. نگ��رش «نظام��ی» در «لیل��ی و مجن��ون» و «خس��رو و ش��یرین» نس��بت ب��ه زن بس��یار مالیم‌ت��ر اس��ت و در مقایس��ه ب��ا «کلیل��ه و دمنه» و «بوس��تان» در سطح خیلی کمتری به تحقیر زن پرداخته است. دق��ت و تام��ل در آثار و نوش��ته‌های ادبی نش��ان می‌دهد که تا چ��ه اندازه زن را خوار و زبون فرض کرده اند« .غالمحس��ین یوس��فی» در «چشمه‌ی روشن» می‌نویسد: «بس��یار اندکند کسانی که زن را از دیدگاه انسانی نگریس��ته‌اند و بیش��ترین آنها زن را فقط س��اقی، مط��رب و خنیاگر نش��ان داده‌اند و یا معش��وقه و کنی��زی که تنها برای برآوردن نیازهای آنها به کار می‌آید». متاس��فانه با وجود توصیه‌ها و س��فارش‌های مکرر ب��زرگان و دین ،مبنی بر لزوم احترام گذاش��تن به زنان ،ب��از هم مردان با دیدی تحقیرآمیز به جنس زن می‌نگرن��د و به هیچ‌کدام از این توصیه‌ها وقعی نمی‌نهند. از جمل��ه‌ی معروف‌تری��ن س��فارش‌ها مبن��ی بر گرامی‌داش��ت زن��ان می‌ت��وان به آی��های از قرآن تمسک جست: «و عاشر وهن بالمعروف» «با ایشان به نیکویی رفتار کنید» (نساء)19 :
-6-2Q Qنفحات االنس جامي
«جامي» در اين اثر مي‌نويسد: «فاطمه‌ي نيس��ابوريه روزي براي ذوالنون چيزي فرستاد ،ذوالنون قبول نكرد و گفت :در قبول كردن چيزي از نسوان مذلت است و نقصان». (جامي :1370 ،ص)618-19
-7-3Q Qقابوس نامه «عنص��ر المعالي» در اين كتاب به مقدار زيادي به تحقي��ر زن پرداخته ،تا جايي كه داش��تن دختر را «محنتي عظيم» ناميده است: «ت��و آن چه داري بذل ك��ن و دختر خود را گردن كسي كن و برهان خود را از محنتي عظيم». (عنصرالمعالي)138 :1373 ، -8-2Q Qتاريخ بيهقي در اي��ن كتاب از قول بوذر جمهر وزير انوش��يروان آمده است: «دور باشي از زنان كه نعمت پاك بستانند و خانه‌ها
نام‌ها
ويران كنند».
-9-2Q Qتذكره االولياء
در مورد «حبيب عجمي» كه همسر خود را تحقير مي‌كند آمده: «يك روز پس��ر خود را ديد خرام��ان .گفت :هيچ مي‌داني كه تو كيس��تي؟ مادرت را به دويست درم خري��ده‌ام و من كه پدر توأم ،چنانم كه از من بهتر در ميان مس��لمانان كسي نيست .اين خراميدن تو چراست؟»
-10-2Q Qكيمياي سعادت «غزالي» در جلد اول كيمياي س��عادت در تحقير زنان پير مي‌نويسد: «آن كاالي درويش��ان گران‌ت��ر بخرد تا ايش��ان شاد شوند -چون ريس��مان پير زن��ان – و ميوه از دس��ت كودكان و درويشي كه باز پس‌مانده باشد». «ام��ام محم��د غزال��ي» در جلد دوم اي��ن كت��اب در «ادب كردن كودكان» مي‌آورد: « و چون به دبيرستان دهد ،قرآن يام��وزد ،پ��س از آن ب��ه اخبار و حكايات پارسيان و سيرت صحابه و س��لف مش��غول كن��د و البت��ه نگ��ذارد ك��ه به اش��عاركه در وي حديث عش��ق و صفت زنان باشد مشغول شود .و چون معلم وي را بزند ،بگويد تا فرياد و جزع بسيار نكند و شفيع نينگيزد و صبر كند و بگويد كه كار مردان اين باشد و بانگ كردن كار زنان و پرستاران» باز در جايي ديگر از اين كتاب مي‌نويسد« :ابليس ف��را موس��ي(ع) گفت :كه «با هي��چ زني به خلوت منشين كه هيچ مرد با زني خلوت نكرد كه نه من مالزم وي باش��م تا وي را فتنه گردانم» و داود (ع) فرا پس��ر خويش گفت :روا باشد كه از پس شير و اژدها شوي و لكن از پس زنان فرا مشو» -11-2Q Qجام‌جم مراغه‌اي در تحقير زن مي‌گويد: بخت بد باشد زن عطارد روي چون قلم نهاده بر خط شوي زن چو خطاط باشد بگيرد هم همچو بلقيس عرش را به قلم كاغذ وقلم دواتش گور پس بود گر كند به دانش زور آن كه بي نامه نامه‌ها بد كرد نامه‌خواني كند چه خواهد كرد در دار از قلم لجاجت او تو قلم مي‌زني چه حاجت او (اوحدي مراغه‌اي)92 :1370 ،
Q Qنتيجه گيري تحير و خوارداش��ت زن از جمله مواردي است كه به وفور در متون كهن ش��اهد آن هستيم .شاعران و نويس��ندگان م��رد به ن��درت ب��راي زن ،احترام قايل ش��ده و در بيشتر موارد ،بستر سخن و زبان مردانه‌شان ،سرشار از ش��ديد‌ترين نوع تحقير‌ها و اهانت‌ها به جنس زن است .شاعر نام‌آوري همچون «س��عدي» در دو اثر خود «گستان» و «بوستان» به منظور تش��ويق نمودن مردان به انجام كاري و يا درهنگام طعنه و س��ركوفت زدن به آن دسته از ن‌ها مرداني كه هيچ‌كار مفيدي انجام نمي‌دهند ،آ را به زنان تش��بيه كرده ك��ه توانايي و لياقت انجام هيچ‌كاري را ندارند .به اين ترتيب غيرمس��تقيم به تحقير و خوارداشت زن پرداخته است. ای��ن مقاله ،گزیده پایان نامه خانم دهش در مقطع کارشناس��ی ارش��د دانش��گاه آزاد فیروزآباد است. منابع مقاله در دفتر نشریه موجود است.
7
د ر ح ض و ر م ر د ی که ف ض ی ل ت و ف ر و غ ب ا ا و ست حسین آرمان‌مهر
او همان گونه که باید باش��د ،بود .با همان لهجه‌ی صاف و س��اده و چهره‌ي دوست‌داشتنی‌اش. اگ��ر یک بار او را دیده باش��ی و با او همکالم ش��ده باش��ی ،هیچ وق��ت او را فراموش نمی‌کنی و دوس��ت‌داری س��اعت‌ها با او وق��ت بگذرانی وقتی از او خواهش ک��ردم برایمان ،زخمه‌ای به س��یم‌های س��نتور بزند ،بی‌درنگ پذیرفت .آن قدر زیبا و بی‌دریغ نواخت ،در مایه‌های ش��ور و گوشه‌های آن ،که از گوشه‌ی چشم ما رودی کوچک روان شد؛ به یاد فضلیت و فروغ .اما همه‌ی فضلیت‌ها و فروغ‌ها در اندیشه و چشم‌هایش درخشیدن داشت .فضل‌اله گلستانی ،هنرمردی که س��ال‌ها در گوشه عزلت و هنر ،راز خردمندی را به دیگران آموخت ،اکنون نیز همان دغدغه‌ها و دلمش��غولی‌ها را دارد .ب��ا هنر زیس��ته اس��ت و هنرمندانه به زندگی ادام��ه می‌دهد .در یک ش��ب فروردینی که حال و هوای تابس��تانی دارد ،در خانه او در خیابان صیاد شیرازی میهمان لحظه‌های ناب و باصفای او می‌شویم. Q Qاس��تاد گلس��تانی ،حض��رت عال��ی ،کار هنری را از چه س��الی به صورت حرفه‌ای ش��روع کرده‌اید؟ دقیقاً از س��ال 1363زیر نظر اس��تاد رحیم فتحعلی‌زاده ش��یرازی و دکتر مس��یح افقه آغاز به آموختن س��نتور کردم از همان س��ال‌ها تاکنون خود را همواره ش��اگرد پنداشته‌ام و هنوز هم به آموختن می‌پردازم .دکتر افقه از ش��اگردان اس��تاد فرامرز پایور اس��ت و در کار خود اس��تاد اس��ت .اس��تاد فتحعلی‌زاده نیز که دوران کهولت خود را می‌گذارند ،بسیار با اخالق و پرحوصله هستند. QQ Q Qدر زمینه خوشنویسی استاد شما چه کسی بوده است؟ از همان آغاز تاکنون ،استاد ارجمند جناب آقای سید مصطفی مصطفوی هستند که هم اکنون در ش��هر جدید الر حضور دارند .من عالوه بر آموختن ،به تدریس نیز همت گماش��ته‌ام چون بدون تدریس هنرمند پیشرفت نمی‌کند. Q Qاز ابتدا تاکنون چند هنرجو داشته‌اید؟ در دو عرصه‌ي موسیقی و خوشنویسی ،حدود 200شاگرد ،در دوره‌های مختلف تربیت کرده‌ام. بعضی از این هنرجویان ،به مرتبه اس��تادی رس��یده‌اند ،مث ً ال در گراش خانم‌ها عالمی ،یوسفی و آذربادگان در عرصه خط به دوره‌ي ممتاز رس��یده‌اند و یا در حوزه موس��یقی آقایان مهرزاد افتخاری الری و اسد حسین‌شیری گراشی ،واقعاً پیشرفت خوبی دارند و حدود پنج سال است که پرتالش به کار خود ادامه می‌دهند .یکی از مس��ائلی که در کار هنری باید مورد توجه قرار گیرد آن اس��ت که هنرجویان باید برای فراگیری هنر حتماً حوصله به خرج دهند و بدانند که باید س��ال‌ها این راه را بپیمایند .مث ً ال خود بنده برای فراگیری موس��یقی و عضویت در خانه‌ی موسیقی ،دو سال به تهران رفت و آمد داشتم ،در شرایط بسیار دشوار ،اما چون هدف برایم مهم مغیالن دشواری بود ،سرزنش‌های خار ِ برایم آس��ان می‌نم��ود .االن فقط ده نفر در اس��تان فارس عضو خانه‌ي موس��یقی هستند ،و من یکی از آن‌هایم. Q Qکالس‌های شما در کجا دایر است؟ ب��ه دالیل خاص��ی از جمله مراقب��ت از اه��ل من��زل، هنرجوی��ان ب��رای فراگیری موس��یقی و خوشنویس��ی ب��ه منزل ما مراجعه می‌کنند. ب��ا او خداحافظ��ی می‌کنیم ،در حال��ی که نس��یم خنک��ی وزیدن گرفته است و موسیقی لطیف سازش، در ذه��ن م��ا طنین‌انداز اس��ت .فضل‌اله گلس��تانی متول��د 1335در الر ،پس از بازنشس��تگی از آم��وزش و پ��رورش در گ��راش زندگی می‌کن��د .او داماد خان��واده کامیرزا منفرد اس��ت و در بین م��ردم گ��راش و الر به دلی��ل اخالق حسنه‌اش و رفتار مسالمت‌آمیز و خ��وی هنرمندان��ه‌اش محبوبی��ت دارد .امید که این مختصر را از ما پذیرا باشد.
4
شماره نوزدهم -خرداد 1387
م ح م د ا م ی ن عکس
نوبهار
8
4
نگاه
شماره نوزدهم -خرداد 1387
محمد خ
واجه‌پور
یات ،چشم فقدان ادب
9
ان الرستانی
اسفندیار زب
اگر بخواهیم که به کالبدشکافی ضعف‌های فرهنگی و اجتماعی سرزمین خود بپردازیم گزیری نداریم جز آن که تیغ به دست بگیریم و بی ترحم به واکاوی آنچه بوده‌ایم و هستیم بپردازیم .این تیغی که بر تن ما فرود می‌آید بی‌گمان همراه با درد است اما شاید بتواند بخشی از شناخت ما را نسبت به بدن فرهنگ خوود اصالح کند .بتواند دمل‌های خودبزرگ‌بینی و یا دیگر هراسی و دیگر پرستی را جراحی کند. بی تعارف باید پذیرفت زبان الرستانی در میان زبانهای هم تراز خود مانند زبانهای لری ،بلوچی ،کردی نتواسته جایگاه مناسبی در قاموس زبانهای سرزمین ایران کسب کند .به تبع آن مردم الرستان نیز نتواسته‌اند هویتی مستقل برای خود و زبان‌شان داشته باشند. زبان در شکل اولیه خود وظایف ارتباطی را بر عهده می‌گیرد .اما در حالت‌های پیشرفته است این ادبیات است که زبان را قوی می‌کند ،زنده نگه می‌دارد و گسترش می‌دهد .زبان برای ارتباط معموالً در حیطه گفتار باقی می‌ماند به همین علت در برابر زبانهای دیگر ضعیف است اما ادبیات معموالً شکل مکتوب زبان را می‌سازد و از طریق آن زبان تکثیر پیدا می‌کند .حتی بسیاری زبانهای شفاهی نیز با ادبیات تقویت میشود (عربی بدوی نمونه‌ای از زبانهای شفاهی و ادبی است) .ادبیات هنر استفاده از زبان است در واقع ادبیات است که به زبان هویت و شخصیت می‌دهد .مردمان الرستان بسیار دیرتر از اقوام دیگر تالش برای هویت‌یابی خود را آغاز کرده‌اند .بیشتر این تالش‌ها نیز در فضای تاریخ‌نگاری بوده است .حتی تالش‌های ادبی نیز متاثر از دیدگاه ضرورت هویت تاریخی به سمت تاریخ ادبیات و زبان شناسی تاریخی و جمع‌آوری واژه‌ها گرایش پیدا کرده است .الرستان در طی تاریخ پربار خود نتوانسته است چهره‌ای را معرفی کند که با قدرت ادبیات بتواند در ماندگاری زبان خود موثر باشد .حتی در زبان فارسی به عنوان زبان مسلط نیز الرستانی‌های فاقد چهره‌ای حتی متوسط هستند.
در سال‌های اخیر تاریخ‌نگاران و تاریخ ادبیات نگاران الرستان سعی کرده اند با پرداختن برخی چهره‌ها ادبی آنها را مطرح کنند اما نه این چهره‌ها توان عرض اندام کردن در برابر غول‌های ادبیات را دارا هستند و نه کوششگران از پشتیبانی مراکز قدرت برخوردار بوده‌اند .فرهنگ سرزمین ما روز به روز بیشتر در خود فرو می‌رود و هراس نیمه‌جان شدن آن تن دوست‌داران‌اش را می‌لرزاند .لرزان شدن پایه‌های زبان الرستان ،از فقدان ادبیات در آن سرچشمه می‌گیرد .زبان الرستانی حتی نتوانسته‌اند هنوز دارای رسم‌الخط و حروفی باشد که بتواند به شکل مکتوب درآید و ادبیات عامیانه در حال نابودی خود را حفظ کند. اما این سوال وجود دارد که برای زایش ادبیات الرستانی کمی دیر نشده است؟ به نظر می‌رسد که به دلیل فقدان پایه‌های ادبی و شکل ادبی زبان امکان تولید ادبیات الرستانی تقریباً محال است .می‌توان نمونه‌های ادبی به زبان الرستانی ایجاد کرد ولی خود ادبیات الرستانی آرزویی دور از دسترس است .شاید راه برون‌رفت از این بن بست فرهنگی ،تولید ادبیاتی فارسی با پایه‌های بومی باشد .راهی که مث ً ال نمونه آن را در ادبیات داستانی در بوشهر می‌بینیم که تجلی فرهنگ بندری نه در زبان بومی که در زبان فارسی است .این گونه عملکرد توانسته است ادبیات جنوب را به عنوانی شاخصی برای معرفی این منطقه متمایز سازد. راهی که ادبیات در الرستان باید بپیماید .تبادل بیشتر با زبان فارسی در حوزه ادبیات است .این تبادل در بخش واژه‌شناسی به دلیل قدرت زبان فارسی یک جانبه است ولی گامی که زبانشناسان و ادیبان ما باید بردارند ایجاد تعامل دو سویه با زبان فارسی است. در دیدی جامع‌تر قابل مشاهده است که این فقدان زیباشناسی تنها در زبان الرستانی نیست .در واقع کلیت فرهنگ این منطقه فاقد شاخصه‌های قابل طرح هنری است که بتواند در هویت‌یابی مردمان آن موثر باشد .در واقع مردم الرستان در مواجهه با فرهنگ‌های دیگر ایرانی و ملی نتوانسته است چیزی شایسته عرضه ارائه کند .شاید یکی از عوامل در عدم توفیق الرستان در بخش تقسیمات کشوری همین ناتوانی در ارائه شاخصه‌های فرهنگی برای تعریف هویت الرستانی است.
ه و ا ی ت ا زه در حمی
د منشی
آنچه نگارنده را به نوشتن این سطور واداشت ،حسی بود خوشایند از بروز استعدادهای جدید شعری الرستان. شهری که تا قبل از این اغلب شعرایش از شعرهایشان یا ابزاری می ساختند برای خرید شفاعت دنیا و عقبی و وسیله‌ای برای حصول آبرو و مقام! یا سنگی ناشاعرانه بر سینه خود می‌زدند و خطی کاسبکارانه به حساب خود می‌کشیدند! و یا در نهایت امر نگهبان بی شکوه مزار شعرای قبل خویش بودند! اما طیف جدید شاعران این اقلیم در قالب «انجمن شعر آفتاب» که بیش از چهار سال است بطور مستمر شکل می گیرد ،توانسته اند خود را به عنوان وزنه های شعری منطقه معرفی کنند. یکی از چهره های شاخص این محفل «خلیل روئینا» است که هرچند سرودن شعر را بسیار دیر شروع کرد اما پختگی شخصیتی‌اش در این سن توانست اکسیر اندیشگی را به اشعارش تزریق نماید .اشعر وی که غالباً غزل هستند در عین داشتن وزن‌‌های سخت و نامتعارف از چنان ظرافتی برخوردار است که به حتم برای خوانش آن به هرمنوتیک نیاز است .توجه وی به واژگان همخوان و تسلط به بیان نو در ساحت زبان پیراسته و پرداخته و توجه به درونمایه‌ها و مضامینی که هریک به نوعی
ش ع ر ال ر ستان
از «وهن» انسان امروزی می گوید. روئینا هرچند در اشعار متاخر خود (به اعتقاد نگارنده) به ورطه تغزل پراستعاره و پردست انداز و بدخوان افتاده اما پتانسیل عظیم وی در پرداخت شاعرانه هر موضوعی همچنان همگان را به تحسین وا می‌دارد. «مریم کامیاب» به عنوان پدیده نو این انجمن توانسته است زاللی واژه‌های تراشیده و بلورین آهنگ‌دار را به قالبی زیبا برای مضامینی بکر و امروزی مبدل کند و با شروع طوفانی ،توقع همگان را از خویش استعال دهد .بی‌شک وی با تسلطی که به عروض شعری و تکنیک‌های غزل‌سرایی امروز دارد و در سایه ارتباط و تعامل خوبی که با دیگر غزل‌سرایان مطرح دارد می‌تواند مطلعی برای خورشید غزل نو در این جغرافیا باشد. «عبدالرضا مفتوحی» بواسطه طنازی ذاتی خود و لطایف اشعارش از چهره‌های شناخته‌شده‌تر این محفل است که به حق بایستی تالش و پیشرفت وی را در این عرصه ستود .اشعار وی به لحاظ ریتم بسیار خوش‌خوان و روان است و شیطنت‌های همیشگی‌اش از ذات «شاعر» به بطن «شعر» تزریق می شود .تجربه های وی در حوزه زبان و بافت فولکلوریک و عامیانه نیز از تجارب جذاب و موفقیت بخش بوده است .اما
نگارنده معتقد است وی همچنان از تشتت موضوعی و نیافتن «تفرد» خویش رنج می برد! «عاطفه آریان»« ،مهدی کوه پیما»« ،حسین طاهری» و «فیروزه خرم بخت» که اعتقاد دارم همچنان در پی آزمون و خطا و در جستجوی یافتن لحن شخصی خود هستند نیز دارای پتانسیلی‌اند که هر آن می توانند از شعرای کهنه‌کارتر انجمن سبقت بگیرند. «عنایت سیار» نیز که عضو پاره وقت این محفل است در سایه ترسیم فضاهای متفاوت و آوانگارد در قالب زبان معیار و رفاقت هایی که با جریان های شعر استان دارد توانسته با وجود اشعار کم ،جایگاه بلندی یابد. اگر به تمامی این شاعران کالسیک نام هایی همچون «نوید بازیار» و «صادق اخضری» که بیشتر در حوزه شعر آزاد و زبان گفتار تجربه دارند اضافه کنیم، ترکیبی حاصل میشود که حداقل تاکنون در نوع خود بی‌سابقه بوده است. بی شک اگر درکنار چهره های شعر الر ،شعرای کل منطقه الرستان را به تشریک مساعی بیشتر فراخوانیم ،وزنه ها و جریان شعری استان از شمال آن به سمت جنوب سنگینی می کند.
4
شماره نوزدهم -خرداد 1387
پیش‌نهاد
آسمان شب ،صاف و پر ستاره بود .گويي آن را چراغاني كرده ِ بودند .نيكالس در دل خداوند را شكر مي‌كرد كه هوا باراني نيست. زماني كه جوان‌تر بود ،سعي مي‌كرد در روزهاي باراني با خانم‌ها قرار بگذارد .به نظرش بسيار رمانتيك مي‌نمود .ولي حاال ،در سن چهل سالگي ،محيط‌هاي خلوت و دنج را ترجيح مي‌داد. امشب خرج زيادي كرده بود .يك ميز دو نفري در رستوران ماكسيم .رمانتيك‌ترين قسمت را انتخاب كرده بود .كنار ديواري تمام شيشه با دورنمايي بسيار دلفريب .از گارسون درخواست كرده بود به جاي گل‌هاي اركيده ،دو شاخه گل رز قرمز داخل گلدان بگذارد .گل مورد عالقه ليان .به هر حال ارزشش را داشت، به خصوص اگر جواب ليان مثبت باشد .بايد دل را به دريا مي‌زد. جوابش از دو حالت كه بيشتر نبود؛ بله يا نه .ظاهرا ً بسيار آرام مي‌نمود ولي در درونش غوغايي برپا بود .همانگونه كه به آسمان چشم دوخته بود بر خود نهيب زد: بايد امشب تقاضايم را مطرح كنم .امشب بهترين فرصت است.و سرش را به عالمت تصديق تكان داد. ساعت شماطه دار ده ضربه نواخت و همزمان ليان وارد رستوران شد. آه خداي من ،چه زيبا شده!ظاهرا ً نيكالس را نديده بود .از گارسوني كه به استقبالش رفته بود چيزي پرسيد و گارسون با دست «نيك» را نشان داد .نيك برايش
دستي تكان داد و ليان با لبخندي مليح به طرفش به نبانی له جها راه افتاد .امشب بسيار دلفريب راح و باوقار مي‌نمود .نيك هميشه او را با موهايي بافته در پشت سر ،عينكي نسبتاً بزرگ كه البته به صورتش مي‌آمد و كت دامني سورمه‌اي كه انيفرم اداره بود ،ديده بود .اما امشب ليان موجود ديگري بود. بسيار جذاب و زيبا .با متانتي خاص به طرف نيكالس مي‌آمد. سالم نيك لياننيكالس از جايش بلند شد ،دست ليان را بوسيد و در حالي كه لبخند زيبايي بر لبهايش نقش بسته بود ،سرجايشان نشستند. نيكالس خيلي سعي مي‌كرد ظاهر آرام چند لحظه قبل را به دست بياورد ،اما نمي‌توانست .صداي قلب خودش را به وضوح مي‌شنيد .از گونه‌هايش شعله آتش زبانه مي‌كشيد .تمام كلمات از ذهنش فرار كرده بودند .جمالتي را كه مي‌خواست براي ليان بازگو كند را چندين بار تمرين كرده بود .ولي حاال معلوم نبود كدام گوري رفته بودند .ليان بسيار به موقع به دادش رسيد. اين كت و شلوار خيلي بهت مياد.نيك نگاهي گذرا به كتش انداخت .در حالي كه لبخند مي‌زد. تو هم امشب خيلي زيبا شدي .مخصوصاً رنگ قرمز خيلي بهپوستت مياد. و در حالي كه به گارسون اشاره مي‌كرد. نوشيدني چي مي‌خوري؟ -براندي لطفاً.
لگرد ازدواج
هدیه سا
نا مه‌ا ي كه چن��د روز پيش به دستش رس��يده بود را باز كرد .مادرش مثل هميش��ه عاجزانه از او خواس��ته بود برگردد .پدرش نوش��ته بود «اين فقط خواست مادرت هست ،الزم نيست برگردي ،پيش��نهاد مي‌دهم ب��ه زندگي نكبت بارت ادامه بده��ي..،لطف��اً» لطفاً را براي بزرگتر نوشته بود .خط پدرش بود ،ولي نامه بوي مادرش مي‌داد .چه��ره‌ي مادر را با موهاي خيالي و ص��ورت اس��تخواني و ظريف ،ولي شكس��ته در حالي كه مش��غول شس��تن لباس‌هاي چرك مردم ب��ود در نظرش مجس��م كرد. دلش مي‌خواس��ت يكبار ديگر بر چش��مهاي خس��ته‌اش بوس��ه م��ي‌زد و او ه��م مهربانان��ه نوازش��ش مي‌كرد و مي‌گفت«:پس��رم ،مرد كوچكم روزي مي‌رس��د كه به تو افتخ��ارخواه��م ك��رد». دوباره از اول ش��روع مي‌كرد ،اما... روي كاناپ��ه دراز كش��يد .ب��ه نقط��هاي نامعل��وم خيره ش��د .امروز سالگرد ازدواجش اس��ت .بايد راحت بخوابد. خن��ده‌اش گرفت .بلند ش��د .حس كرد دم��اي بدنش به صد درجه رس��يده اس��ت .تمام قرص‌هاي يك بس��ته را به دهانش انداخت .كمي طول كش��يد ت��ا همه را پايين برد .س��يگاري روشن كرد و باز دراز كشيد .صداي ضربان قلبش را حس كرد .س��ردرد هميش��گي به سراغش آمد. كاش ميش��د به چيزي فكر نكند. چهره پ��در ،خواه��ر ،برادره��اش ...،و تمام كس��اني كه دوستش��ان نداش��ت ،در ذهنش در حال كوچك و بزرگ ش��دن بودند .انگار با هر صداي تيك تاك ساعت چكش محكمتر به س��رش مي‌خورد. اف��كارول‌كن��شنبودن��د. م��ادرش در حال��ي ك��ه صورت��ش را چن��گ م��ي‌زد، مي‌گفت«:خودت��و آواره نك��ن ،هر چي بود گذش��ت.نزار
داستان
زهرا متین
پس��رت بي‌پدر ش��ه» ام��ا پدرش با همان چش��اي فراخ و خصمان��ه‌اش داد مي‌زد «برو با چه روي��ي مي‌خواي بموني ،زنت رو كه خون جگر كردي نزار پس��رت».. تنش سنگين و سنگين‌تر شد .سرش را با دو دست محكم فش��ار داد .نتوانس��ته ب��ود تصوير پدرش كه دس��ت‌هاي زمخت و پينه بس��ته‌اش را براي سيلي زدن باال برده بود ه��مري��زد. ب��ه ب بلند شد .به سمت پله‌هاي طبقه باال رفت .حس كرد يك نفر از درون آيته خيره نگاهش مي‌كند .برگش��ت و مقابل آن ايس��تاد .خاك روي آينه مانع از ديدن تصوير بود. با گوش��هي آستين تميز كرد .چش��مهاي پف كرده و به گود نشسته و لب‌ها سياه خودش بود .خنديد .تصوير هم خنديد .فكر كرد خنده براي چه؟ جا س��يگاري روي ميز را برداش��ت و به طرف آينه پرتاب كرد .به خرده شيشه‌ها نگاه كرد و تكه‌اي را برداش��ت و به طرف ش��ومينه رفت. به ش��عله‌هاي آتش خيره ش��د .باز هم خنديد نگاهش را باالت��ر برد .عك��س تنها فرزندش بود .چش��مهاي او مثل چش��مهاي خودش ميش��ي ب��ود ولي گرم��ي و مهرباني چش��م‌هايمادرشراداش��ت. سيگاري ديگر روش��ن كرد .پلك‌هاش احساس سنگيني مي‌كردند .ش��ايد بتواند بخوابد .نعره‌هاي مردي مست به گوشش مي‌خورد كه وحشيانه موهاي زنش را گرفته بود و روي زمين مي‌كش��يد و صداي گريه‌ي پسر بچه‌اي كه التم��اسمي‌ك��رد. تك��هي آين��ه را جلوي صورت��ش گرفت ،م��ردي بود كه بي‌رحمان��ه لگ��د محكمي به ش��كم زن زد و او خون قي ك��ر.د بچ��ه را بغل گرفت تا برود ولي زن التماس��ش كرد .تمام ط�لا و جواهرات��ش را داد تا بچه را پ��س گرفت .آينه را محكمتر فش��ار داد .داشت مي‌س��وخت .حس كرد بدنش قطعه قطعه ميش��ود .صداي هق هق پسرش به گوشش رس��يد «بابا پريد ،نتونس��تم بگيرمش»
10 باز سكوت بينشان برقرار شد .نيك با خود گفت« :نبايد بيش از اين دست دست كنم». دست‌ها را قالب كرد و آرنج بر روي ميز گذاشت .دنبال كلمات مي‌گشت .به دست‌ها خيره شد .داشت با انگشتان بازي مي‌كرد... مي‌دوني .......مي‌خواستم ازت خواهشي بكنم... خوب... ...البته ممكنه ...چهارشنبه تا شنبه اين هفته به جاي من تواداره بموني. و به دنبال حرفش نفس بلندي كشيد .لبخند بر لب سر را بلند كرد .اما با ديدن ليان لبخند بر لبش ماسيد .ليان ايستاده بود. كف دست‌ها را روي ميز گذاشته بود .چون پلنگي خشمگين و آماده حمله ،به نيك خيره شده بود و در حالي كه سعي مي‌كرد صدايش بلندتر از حد معمول نباشد ،فرياد كشيد« :نمي‌تونستي اينو تو اداره بهم بگي؟» و با همان حال به طرف در رفت .اما چند قدم بيشتر نرفته بود كه برگشت .يك آن نور اميدي در دل نيك درخشيدن گرفت .ولي ليان عصباني‌تر از قبل كيفش را كه جا گذاشته بود از روي ميز برداشت و با سرعت باد از رستوران خارج شد. نيك در كمال ناباوري رفتن ليان را تماشا مي‌كرد .اما ليان واقعاً رفته بود .انتظار هر عكس‌العملي را داشت به غير از اين .شانه‌ها را باال انداخت و سري تكان داد .آرنج را روي ميز گذاشت و چانه را روي آن قرار داد... از اول حدس مي‌زدم كه نمي‌شه رو ليان حساب ،كاشكي از فِ ِردخواهش مي‌كردم .حيف اين همه خرج زمستان 1381
عباس آغا
حبیبه قنبرپور
عباس آغا اينا تو كوچة ما مي‌شينن .چند خونه پايين‌تر از خونة ما .تو محله همه ازش حساب مي‌برن ،از جمله من و دادشم كه هفت‌سالشه ،يعني دو سال از من بزرگتره. عباس آغا مثل يه لولوخوخوركه ،كه ما بچه‌هاي محل همه ازش مي‌ترسيم .حق هم داريم .آخه هيچ چيزش مثل آدمي‌زاد نيست. قدش كه خيلي كوچيكه ،يه متر ،شايد يه ذره بيشتر .پاهاش كه انگار پاي فيل و از بس كه گنده‌ست وقتي كه راه مي‌ره مثل اينه كه زلزله اومده .ولي اين يكي به نفع ماست .چرا كه وقتي از سر كوچه مي‌آد ،با زلزله‌اي كه ايجاد مي‌كنه ،ما به موقع مي‌تونيم خودمون رو قايم كنيم تا ريختشو نبينيم و به ما چشم غره نياد .سبيالش هم كه كلفت و آنچنان بلنده كه مثل حلزون دور خودشون پيچيدن .با لب و دماغي پهن و چشماني ريز كه الي گوشتاي صورتش گم شده است. ولي از سر عباس‌آغا خيلي خوشم مي‌آد و اين را به هيچ‌كس نمي‌گم .مي‌ترسم كه مسخرم كنن .آخه سرش تاسه و هميشه روشن. غروبا كه از سركارش به خونه برمي‌گرده ،سعي مي‌كنه جايي براي مخفي شدن پيدا كنم .سركوچه ،پشت تيربرق و يا الي در خونه‌مون ،تا بتونم المپي كه و در سر عباس آغا روشنه ببينم. گرچه ازش مي‌ترسم ولي از اين كار لذت مي‌برم و تفريح روزانة منه و فقط از اين جهته كه به او حسادت مي‌ورزم. با خودم مي‌گم خوش به حال عباس‌آغا كه يه المپي تو سرش داره و همه جا با خودشه و هرجا كه الزم باشه و يا برق بره ،سريع مي‌تونه المپشو روشن كنه. من هم آرزو دارم مثل عباس آغا يه همچين المپي داشته باشم تا بتوانم شكالتايي كه مادرم تو اتاق انباري البالي وسايال قايم مي‌كنه .زودتر پيدا كنم كه مبادا مامان به موقع برسه و يا با كمك اون مي‌تونم وقتي شبه و همه جا تاريكه ،چيش و ابروي زيباي عروسكم كه بابام برام خريده است ببينم. روزي براي عروسكم درد دل مي‌كردم و از آرزوم براش مي‌گفتم كه دوست‌دارم مثل عباس آغا يه همچين المپي تو سرم داشته باشم .غافل از اين كه داداشم تو اتاق كناريه حرفاي منو مي‌شنوه، و آن وقت بود كه داداشم حقيقت «كله عباس‌آغا» رو برايم روشن كرد.
4
شماره نوزدهم -خرداد 1387
ی تورها
تقاضا
خلیل روئینا
قرمز نمی‌شود ز تو دری��ای تورها از بخت من بلد ش��ده‌ای جای تورها ماهی‌تر از تو دیده‌ی دریا ندیده است ن��زدی �کت��ر بیا ق��زل آالی تورها از سیبری هر چه رگ ما عبور کن گاهی سری بزن تو به گرمای تورها بندر برای صید تو دل پهن کرده است عمری‌ست دل گذاشته جای پای تورها دلفین خودش به دست خودش ذبح میشود از بس ندیده صید دل آرای تورها دری��ا به لب ترانه‌ی ای��اک نستعین یعنی س��ری ب��زن به مصالی تورها جائی که دست‌ها طلب عشق می‌کنند جائی که زخم خورده تقاضای تورها شاید سواد خواندن دل نم کشیده است شاید که بد نوشته الفبای تورها امروز هم به شیوه دیروزمان گذشت شاید دری به تخته ف��ردای تورها
یاد بهار
عبدالرضا مفتوحی
دل ش��وی ک��ه دوب��اره به��ار واگ��رده دل��م اخ��ت خ��ت کیب��و ق��رار واگ��رده خدا بکن که وس��ی تپ تپی تش روش��ن بواج��ی وا پش اش��ک و خش��ار و واگرده پس��ین بب��و و ببین��م ک��ه از پ��س قعله غل��وم وا خ��ر خ��ور س��وار واگ��رده دوب��اره دل متک دوغ و مس��کی مش��ک خ��دا بک��ن ک��ه کلن��گ و تغ��ار واگرده چن قدیمو صدی ک��وگ و کفتر و قمری دوب��اره وا م��ن ش��اخی کن��ار واگ��رده کنگ��و و ارم��ی چن��ی ک��ف دوش��اب فی��ل و دمپ��ز و پن��گ و کف��ار واگ��رده ب��رو بی��ا و بب��و پ��ر تم��وم برکی��ا دوب��اره کن��در و پی��پ قط��ار واگ��رده دلم پراس��ی و امد اگتائ��م که یک وختی خدا دل��ش بس��خ و «ش��هر الر» واگرده
سوال کهنه
شعر
11 مریم کامیاب
من صفر نهصدو ...تو تمام مسیرها مسدود و بسته است به امکان پذیر ها از پنج عصر یکسره دل پرسه می زند بیهوده در پیاده روی ناگزیر ها له زیرحرف‌و چشمک‌و لبخند ،بوق‌و سوت له زیر زیرچشمی این سربه زیرها در ازدحام شهر فراموش می شوم یک ماهی غریب ته آبگیر ها فرعی ،سکوت ،در به زمین باز می شود جایی فراتر از برهوت کویر ها یک میلک شیک قهوه ،کمی شعر ناگهان فرزند تلخ و ثابت این زود و دیرها مشتی سیاه ،مکث ،قلم ،باز خط خطی من،من ...نمی رسند به تو این ضمیر ها یک نسخه "ماه تلخ" تر از من تو ساختی در نسخه ی جدید تو من چون اسیرها: در حد کفشهات زمین گیر می شوم چیزی شبیه ...بگذرم از این نظیرها انگار مدتی است که این طالع من است: فرزند ماه مهر ،تو فرزند تیرها... ... من ،فیش میلک شیک و این کافه مانده ایم لعنت به صفرنهصدو ...دیگر مسیرها مریم کامیاب
او رفت��ه ب��ا خوش��بختی ملم��وس برگ��ردد ب��ا اندک��ی ن��ان و کم��ی فان��وس برگ��ردد از روزه��ای زندگ��ی فرص��ت بگی��رد ب��از ت��ا عقربک‌ه��ای زم��ان معک��وس برگ��ردد تقدی��ر را کم��ی ش��اید کم��ی بهت��ر بگردان��د تعبی��ر تل��خ ای��ن هم��ه کاب��وس برگ��ردد ب��ا س��رفه‌های خش��ک و تب��دار پ��در رفت��ه ب��اد پادزه��ر و مره��م وی��روس برگ��ردد او رفت��ه ب��ا تعری��ف و تحلی��ل جدی��د از مفه��وم گن��گ غی��رت و نام��وس برگ��ردد اس��فند می‌ری��زم ب��ه آت��ش ب��ا امی��دی ک��ه از بخ��ت م��ا ای��ن طال��ع منح��وس برگ��ردد ح��ال و ه��وای خان��ه دلتنگ اس��ت و می‌خواهد آن روزه��ای ب��ا خوش��ی مان��وس برگ��ردد ب��ا چش��م و خیس و خی��ره‌ای ه��ر روز می‌گوید م��ادر ب��ه عکس��ی کاش��کی افس��وس برگ��ردد ه��ر روز می‌گوی��م ک��ه می‌آی��د و می‌ترس��م ب��ا دس��ت خال��ی عاقب��ت مای��وس برگ��ردد مهدی مزارعی
ب��ا ی��ه ش��عر ی��ادگاری ت��وی ق��اب عک��س خونه دیدن��ت قص��ه م��ا ش��د واس��ه اولی��ن بهون��ه کاش��کی این قص��ه ما راخ��ودت هم یه ب��ار بخونی حقیق��ت خیل��ی قش��نگ ی��ه روزی اگ��ه بدون��ی ی��ه ش��ب ز خاط��ره لبری��ز فک��ر دی��دار ت��و بودم ب��ا یه عک��س ی��ادگاری که م��ن از چش��ات ربودم ت��وی ب��ازار گالی��ه حرفام��و نم��ی خری��دن گفت��ن اینج��ا ت��را با م��ن حتی ی��ه لحظ��ه ندیدن آخ��رش ب��ه خاط��ر ت��و ی��ه روزی می��رم از اینج��ا ت��ا بگم قس��مت من ب��ود گرف��ت از من اون��و دنیا ی��ه روزی ب��ه ن��ام غرب��ت می زن��م به قل��ب جاده دارم از ت��و می‌گری��زم ول��ی ب��ا پ��ای پی��اده مون��ده ی��ک س��وال کهن��ه ت��وی بارونی چش��مام تو چقدر «لی�لا» می‌مونی وقتی من مجنون و تنهام فک��ر معج��زه نباش��ی ت��وی چش��مای مس��افر منتظ��ر دس��تاتو وا ک��ن من��و دوره ک��ن از آخ��ر
عمق لحظه روییدن شهرام زمانی
م��را ب��ه کوچ��ه احس��اس ش��اعرانه ببر به ش��هر ش��عر و غزل‌های عاش��قانه ببر بب��ر به فصل ش��کفتن به موس��م رویش ب��ه عم��ق لحظ��ه رویی��دن جوان��ه ببر ش��بی ب��رای تماش��ای قصره��ای بل��ور به کهکش��ان پ��ر از ن��ور و بیکران��ه ببر طلوع کن س��حری روشن از دریچه صبح ز کن��ج پنجره خورش��ید را ب��ه خانه ببر به فص��ل کوچ پرس��تو پرن��ده را دریاب اس��یر کن��ج قف��س را ب��ه آش��یانه ببر بخ��وان ب��رای چ��کاوک چکام��ه پ��رواز ب��رای چلچل��ه ها یک س��بد تران��ه ببر تو روح پاک بهاری همیش��ه جاری باش بی��ا و از دل تنگ��م غ��م زمان��ه بب��ر
تائب اوزی
ز عش��قت س��ینـه ای دارم پـ��ر از درد قـــریـــن آه ســـردم بـــا دم گــــرم دلی��ل آن که تائـب عـاش��ـق تـوس��ـت دل درد و دم س��ـــــــــــرد و رخ زرد دالرام آمــــ��د و آرام مـــــن بـــــرد قـ��رار و طـاقتـ��م خـوش��کـام مـن بـرد دل پــ��ر درد غــ��م پــ��رورد تـــائــب بـت ش��یـریـن وش��ـم از بـ��ام مـن بـرد نگـارم آتش��یـن کــاش��ــانــه ام کــرد ز ش��مـع روی خـ��ود پـروانـ��ه ام کــرد اگر چ��ه عقـ��ل دانـش داش��ـت تـائـب ز چش��ـم جـادویـ��ش دیـوانـ��ه ام کـرد ز غـ��م دیـوانـ��ه و ش��یــدایــم امــروز چ��و مجنـون عـاش��ـق لیـالیـ��م امـروز اگـرچـ��ه نـ��ام نیکـی داش��ـت تــائـب ب��ه زش��تی در جه��ان رس��ـوایـم امـروز پــ��ری رو وپـــری مـــ��و پـــری وش دل��م بـردی بـ��ه زلـف و خـ��ال دلکـش ش��ـرار عش��ـق عـالــم س��ــوز تــائـب در آفــ��اق جهـــ��ان افکنـــده آتـــش پـری پیکـر بـت گیس��ــو ســالس��ــل ب��ه م��وت آویخته ص��د ج��ان وصـد دل توی��ی ترس��ا وتـائـ��ب همچـ��و صنعـان کنــد زنــ��ار از زلفـــ��ت حمـــایـــل زمـانـ��ی در غمـت ش��ــادی نــدیــدم دمـــی از قیـــ��دت آزادی نـــدیـــدم دل پ��ر خ��ون تائب ب��س خراب اس��ـت گهــی زان رس��ــم آبــادی نـــدیـــدم ز هجـ��رت ش��عـر درد آمیـ��ز گـویـ��م س��خنهـای مـ�لال انگیـ��ز گـــویــ��م چ��و تائ��ب کش��تی از ن��از و کـرش��مه ت��را عـاش��ق کـ��ش خـونری��ز گـوی��م م��را گر جـان بـ��ود جـانـم تـو بـاش��ـی بیـا جـاـ��ا کـه درمـانـم تـو بــاش��ــی ز کنــ��ج لــب دوا کــ��ن درد تــائــب کـه در هـ��ر درد درمـانـم تـوبـاش��ــی بـــ��رم دیـــر آمـــ��دی و زود رفتـــی بـه مـ��ن آتـش زدی چـ��ون دود رفتـی چه دی��دی کـز بـ��ر تـائـب بـ��ه نـاگـاه عتـاب آمیـز و خش��ــم آلــ��ود رفتــی زنی ب��ر روی خـوبـ��ت غـازه تـ��ا کـی؟ نمـایـ��ی زخــم دلهــا تــازه تــا کــی؟ اگــر نــه بــا رقیبــ��ا ن مهـــر داری؟ بـه تـایـ��ب جـور بـی انـ��دازه تـا کـی؟ کــالم عش��قــت ای دلــدار گـــویـــم حـدیـ��ث جـ��ورت ای عیـ��ار گــویــم نگـ��ردی چـون دمـ��ی همـ��راز تـائـب بــ��ه پنهــان راز بــا دیــ��وار گــویــم دمـی یـک ش��ـادی بـی غـم نــدیــدم زمـانـی عیـش بـ��ی مــاتــم نــدیــدم ب��ه ه��ر جایی که کـ��ردم س��یـر تـائـب گهـی حس��ـن و وفـا بـ��ا هـم نــدیــدم نـویـد وصـ��ل جــانــان تــا ش��نیــدم نـــوای خـــرمــــی از دل کش��یــــدم بحمـداللـ��ه کـ��ه دیگـر بــ��ار تــائــب جمـــال جـــانفـــ��زای یـــار دیـــدم
4
من و خدا
شماره نوزدهم -خرداد 1387
دل پاک بچیا
رقيه فيوضات
پنجره قطار مانيتوري با نماهاي زنده و كاراكترهاي خواب رفته تدوين اجزاي طبيعت نفسي تازه را جاري مي‌كند و بوي خدا را واگن‌هاي جدا مثال قلب آدمك‌ها و خدا ،با فاصله ولي در هم قطارهاي همسايه صداي بوقشان هشداري است براي خواب ابدي تونل ها به سياهي قبر به وحشت مرگ دره‌ها دست دراز كرده‌اند كه نفست را بگيرند يك كوپه ،خيره به اتفاق دكور حادثه ذهنم را تلنگر مي‌زند ترمز اضطراري 1 ،2 ،3آماده حركت... صداي سنگين بوق ازدحام مردمي كه مي‌خواهند اعتراف بگيرند سوژه منم مي‌دوم تا آنجا كه بايد كمي غافل از هميشه چه اتفاقي ما تنهاييم من و خدا ارديبهشت 86 قاسم ایزدیان
بار غم
دلم از هجر ،پر غم شد دوباره به زير بار غم ،خم شد دوباره براي گفتن نام نگارم تمام صورتم نم شد دوباره
نام‌ها
12
مصطفی کارگر
آند َّسه پُر ا ِز دِل ،د ِِل ِ پاک ب ِِچيا گـت َ شَ ُ ب ِِچيايي که ا َ ِچن راو َه َمه کِس راو َه َمه جا ِئل ُز ُمختي َهر ِرئز س خيلي گاتِ يَک غ ِ َد ِّ َ َ شاخَ شَ ِ ا َ ِچنِه هاي ا ِز هر و ادِت باد فنا َمکِس اِنگار ب ُ ُ ندل ِس آرومي شُ ني ک ُچن َس ُ َ کِه َه َمش ا ِز تَم ا ِچنَ ،ج َّس ِن داغي ت ِک َهوا گـرم ،اُشک و پَتي ،بَعضي تَريخ ب ِِچيا ت ِه تا ِو َ گـليلَه تافِ َمن َکل َه َمشو تَش ِز ِر پا ُچن ُ ُ گـپ بُزائ ِن و ِن ئ نتا ا بار ني ر َئ ت ک ِ حاال يَ َ ِ گـپ ا ِستَه َسالمي شُ نِزا ت م ر ح کِه ب َ ِر ُ َ َ َ شُ خِ يليا ُغ َصه با ِرن کِه َصباشو ِچه اب ِه َوختِه ت ِک پيري ب ُ ِزن ما ُکشَ ِ ک ِز ِ شت ُدکا ما ِگ ِرئخ اُمکِه َچشُ م خاد ِچ ِ رسش شَ ِن ِوشت: گ خَ ُ آند َّسه پُر ا ِز دِل ،د ِِل ِ پاک ب ِِچيا آخ کِه َ 83/3/28
دل پاک بچه‌ها
مي‌گفت هاون پر از دل است ـ دل پاک بچه‌ها بچه‌هايي که به سوي همه کس و همه جا مي‌روند دست خيلي بزرگ يک غول بدقواره هر روز شاخه‌اي را از شهر مي‌چيند و به باد فنا مي‌دهد مردم انگار مثل اسپند آرام و قرار ندارند که پيوسته از جا مي‌پرند ،پريدني داغ در هوا بچه‌ها مقابل آفتاب گرم ،جدي و برهنه ،برخي هم عصباني مثل گلوله‌ي اسپند توي منقل که زير پايشان آتش است امروزه طوري پرورش مي‌يابند و بزرگ مي‌شوند که براي حرمت کردن بزرگتر اصال سالمي هم نمي‌کنند خيلي‌ها را غصه گرفته‌است که فردايشان چه مي‌شود وقتي در پيري مثل «ما ُکشَ ک» 1زشت خميده شدند من گريه کردم و چشمم با نوک اشکش مي‌نوشت: دردا که هاون پر از دل است ـ دل پاک بچه‌ها پانوشت: -1جوانه کوچک نخل که بين برگهاي نخل مي‌رويد و وجودش براي نخل مضر است.
وداع
خداحافظ رفيق صبح و شامم خداحافظ گل سرخ بهارم ز پيشت مي‌روم ،اما دلم را از عشقت ،پيش تو جا مي‌گذارم
پاكي
تو ،پاكتر از هر نسيم مي‌آيي به خانه‌ي دل من اي سپيد شيدايي حديث عشق تو سرمست روزگارم كرد چه گويم از غم هجران و فصل رسوايي مرا جدا زخيل سواران عشق سوزاندي چو «هامي» از شرر و سوز و درد تنهايي
نامه
بيا جانا كه از هجرت دلم سوخت فراقت ،محفلم را بيش و كم سوخت بسي بر تو نوشتم نامه از سوز كه كاغذ با قلم از درد و غم سوخت به روي برگ گل هر دم نوشتم ز ُحسنت ،خامه و طور دلم سوخت مرا «هامي» تو كردي نام از آغاز كه دل در سينه‌ي من ،دم به دم سوخت
برای آقا عطر حضور س��بز تو در خاطرم ش��كفت اي گل! تمام عش��ق به نامت سالم گفت آق��ا س�لام! ت��ا ك��ه س�لامت بمان��ي و در عم��ق جان تش��نه طراوت نش��اني و م��ا را ب��ه روح پ��اك و زالل��ت دعا كني ب��ا هر چه ح��رف خوب خدا آش��نا كني شمش��ادها تكان��دن دس��تي ب��راي ت��و افتاده اس��ت هر چه ش��قايق ب��ه پاي تو نب��ض زمي��ن ب��راي توهي تن��د تند تند پاهاي صبر و حوصل��ه هم كند كند كند در عمق چش��مهاي پر از آيه‌ات چه بود؟ كاينگونه هر چه ب��ود و نبود از دلم ربود! اي س��ايه‌بان دس��ت ت��و آرام��ش زمان ت��ا ابت��داي س��بز ظه��ور رخ��ش بمان.
معصومه بهمنی
شکالت تلخ
محمد خواجه‌پور
بر صدای تخت یک تن خاموش تغزل پنکه‌ها که خسته‌اند و فاصله به قدر یک نفس یک آه
فاجعه در آغوش من است چون شکالتی تلخ در پتو پیچیده‌ام و در ویترین خیابان بوده‌ام برگشتی نیست به نکبت سبز طبیعت و حتی خیال‌اش و می‌روی کنار مردها و خمیازه‌ها کنار دختران چادرپوش می‌ایستی که تاکسی شاید یک بار تو را برگرداند به ده سالگی کسی غمگین نمی‌کندم درخت‌ها در بادها در بلوارها آن که می‌گذرد و سالم نمی‌کندم غریبه باید باشم شاید راه و گم بی‌خیال این رسم ویران شده زندگی-می‌توانم دست و پا نزنم تا آب مرا فرا بگیرد نترسم از روزی که می‌آید و خدا به بانک بروم حواله کنم به فردا ،بودها و بایدها را فردا نمی‌آید و توالی روزها و امروزهاست و همین‌طور خیابان من در ماشین‌ها در من زیر باران نئون نشوریدن به آرامش دستشویی قناعت کنم مسواک بزنم مثل بچه‌های خوب بعد بروم تا دست بشویم از زندگی صبح به خیر درهای گشوده‌ی مترو صبح به خیر پله برقی صبح به خیر ساختمان دراز کلفت خرداد 1386
بی تو
مریم انصاری
آیینه‌ه��ا سرش��ار از گ��رد و غبارن��د آدینه‌ه��ا دل خس��ته از ای��ن روزگارن��د وقت��ی تم��ام ابره��ای دل س��یاه اس��ت آخ��ر چگونه می‌ش��ود ه��ر دم ،نبارند...؟! امش��ب تم��ام جاده‌های س��رد و خاموش ع��زم س��فر در ج��اده‌ی گ��رم ت��و دارند بیت��و تم��ام باغ‌ه��ای پ��ر ز ش��بنم در قاب خش��ک این جهان محصور خارند م��ا را توقع نیس��ت ک��ه دل‌های س��نگی ب��ر قلب چ��ون آیین��ه‌ی تو ،دل س��پارند این ش��عرهایی که ز عش��قت بر زبان است در پی��ش س��نگین گوش دنی��ا ،واج وارند بیت��و ب��ه تک��رار ه��زاران ب��اره گوی��م: آیینه‌ه��ا سرش��ار از گ��رد و غبارن��د