Varken

Vlekziekte vereist oplettendheid

Vlekziekte is een infectie veroorzaakt door de bacterie Erysipelothrix rhusiopathiae. De aandoening komt bij vrijwel alle diersoorten voor, maar is vooral bekend bij varkens, schapen en pluimvee. Vlekziekte is bovendien een zoönose die huidinfecties bij mensen veroorzaakt.

Varkens kunnen erg ziek worden van vlekziekte. De Nederlandse varkenshouderij is over het algemeen goed beschermd dankzij grootschalige vaccinatie van zeugen. Deze vaccinatie is niet verplicht, maar eigenlijk wel noodzakelijk vanwege de ernstige ziekteverschijnselen bij varkens en de bedrijfseconomische gevolgen van een uitbraak voor de varkenshouder. GD krijgt gemiddeld een paar keer per maand een melding van vlekziekte door veehouders of hun dierenartsen. Enkele gevallen per jaar worden ontdekt door afkeur aan de slachtlijn.

Niet altijd herkend

Vlekziekte veroorzaakt bij varkens vaak eerst hoge koorts, eetlustdaling en braken. Later kunnen ook sepsis (bloedvergiftiging), ademhalingsmoeilijkheden en diarree optreden. Een chronische vorm van de ziekte veroorzaakt gewrichtsontstekingen en soms ontsteking van de hartkleppen. De typische baksteenkleurige vlekken op de huid, waar de ziekte zijn naam aan dankt, ontstaan pas in een later stadium. Daarom wordt het beeld niet altijd direct herkend. Het is belangrijk dat veehouders en dierenartsen vlekziekte in het achterhoofd houden als mogelijke oorzaak van uitval, ontstekingen en bloedvergiftiging. De ernst van de symptomen varieert: van nauwelijks ziekteverschijnselen tot een snelle dood.

Bacterie overleeft in omgeving

Het lastige van de Erysipelothrix-bacterie is dat deze overal in de omgeving voorkomt. Ook gezonde dieren kunnen de bacterie bij zich dragen. Deze gezonde dragers scheiden de bacterie uit via hun mest. Besmetting kan bij mens en dier plaatsvinden via huidbeschadigingen of door opname van de bacterie via de mond. De bacterie is resistent tegen omgevings- en chemische invloeden en ook tegen een aantal vleesbewerkingen zoals het zouten van vlees en roken van ham. De overlevingstijd in de bodem kan zelfs meerdere jaren zijn. Dit is onder meer afhankelijk van de temperatuur en pH van de grond. Daarnaast kan de bacterie overleven in onder meer vliegen, muggen en bloedzuigende mijten. De overleving is hoger bij lage temperaturen.

Zoönose

Vlekziekte is een zoönose. De mens kan besmet raken via contact met besmette dieren, vooral als er wondjes of krassen op de huid zitten. Bij mensen ontstaat een lokale cellulitis, huiduitslag, meestal aan de handen. Het is een beroepsziekte bij veehouders, dierenartsen, koks, vissers, slagers en visboeren, en werknemers in de vlees- of visverwerkende industrie.

“Bij de Veekijker komen elke maand één of twee telefoontjes over vlekziekte binnen. Dit jaar kregen we een melding van een slachthuis over een bedrijf waarvan we ook in de sectiezaal dieren binnenkregen. Uit secties bleek dat deze varkens hartklepontsteking hadden. Vervolgens toonde bacteriologisch onderzoek aan dat het vlekziekte was.

Bij de varkens van dit bedrijf waren geen huidvlekken te zien in de stal, alleen aan de slachtlijn. Wel speelden andere klinische verschijnselen en was de uitval hoger. Subtielere symptomen van vlekziekte zijn hartklepontsteking en gewrichtsontsteking. Daarbij wordt vaak eerder aan Streptococcus gedacht. Maar dat ontstaat vaak secundair bij dieren die al vlekziekte hebben. Vlekziekte is dan de wegbereider voor de streptokokken en soms zelfs niet meer aan te tonen. Daar moet je goed op bedacht zijn. Het isoleren van de Erysipelothrix-bacterie is een redelijk specialistisch werkje dat vooral bij GD gebeurt. Bij veel dierenartsenpraktijken komt deze kiem niet naar boven.

Het is belangrijk om vlekziekte als mogelijke oorzaak van uitval, ontstekingen en bloedvergiftiging bij varkens in je achterhoofd te houden. De acute vorm van vlekziekte, met de bekende diamantvormige vlekken op de varkenshuid, zien we slechts bij uitzondering. Over het algemeen zijn de ziekteverschijnselen subtieler. Als je de huidvlekken gaat zien, mag je aannemen dat het ook verder verspreid is in de koppel. In dit geval ging het om een biologisch bedrijf. De kans op vlekziekte is bij een uitloop iets groter dan op een gesloten conventioneel bedrijf, al kan je het ook daar zeker niet uitsluiten.

Vaccinatie is gelukkig nog steeds succesvol. De meeste Nederlandse bedrijven vaccineren standaard de zeugen. De biggen krijgen via de biest bescherming mee, maar zijn na twaalf weken weer vatbaar voor infectie. Vleesvarkens worden standaard niet gevaccineerd, dat is ook niet verplicht. Het varken is veruit de meest gevoelige diersoort en als je niet vaccineert, krijg je vlekziekte heel snel terug. Omdat de bacterie lang kan overleven in de grond, kunnen voedingsgewassen besmet zijn. Vlekziekte kan in elke levering van mais of gras zitten. Vlekziekte is heel gevoelig voor antibiotica dus behandelen zal zeker helpen. Het is goed om altijd te weten wat er kan spelen en vlekziekte in de differentiaaldiagnose mee te nemen. Zeker omdat het een zoönose is. Blijf dus alert op deze mogelijkheid en blijf vaccineren!”

“Afgelopen jaar speelde vlekziekte op een biologisch varkensbedrijf in onze praktijk. Het eerste signaal kwam uit het slachthuis, dat foto’s stuurde van de typische verdikte, diamantvormige vlekken op de huid. Vervolgens hebben een collega en ik alle locaties van dit varkensbedrijf heel goed bekeken, maar konden geen dieren met huidvlekken vinden. Ook waren er geen zieke of slome varkens en geen varkens met koorts. Er was geen toename van het aantal spontane abortussen en ook de vaccinatiegegevens waren op orde. In overleg met de varkenshouder hebben we het toen even aangekeken. Drie weken later viel plotseling een gezond uitziend varken van zo’n 75 kilogram dood neer. Aan de buitenkant was niets te zien. We wisten dat op het bedrijf wel streptokokken speelden en dit leek op een hartprobleem. Daarom is besloten om het varken in te zenden naar GD. Het varken bleek bij sectie niet een hartzakontsteking te hebben, maar een endocarditis (hartklepontsteking). Tevens werd sepsis gevonden door vlekziekte. Ook bij inspectie op de sectietafel bleek dit varken geen huidafwijkingen te hebben.

De vleesvarkens en biggen worden op dit bedrijf niet tegen vlekziekte gevaccineerd. Meestal gaat dat goed omdat ze redelijk wat antistoffen van de zeug meekrijgen. Maar als ze ouder worden, zijn de vleesvarkens wel vatbaarder. De varkens op dit bedrijf hebben een betonnen buitenuitloop, zonder contact met grond. Naar aanleiding van de vondst van vlekziekte hebben we nog een keer heel goed in de stallen gekeken en het vaccinatieprotocol van de zeugen nagelopen. We konden daarin geen fouten vinden en kwamen ook geen zieke dieren tegen. Wel waren door uitbreiding van het aantal zeugen veel jonge zeugen aanwezig, die recent van een opfokbedrijf kwamen. Een paar weken na dit bezoek was er nog één vergelijkbare casus, maar sindsdien hebben we geen vlekziekte meer gezien. Zelfs al zijn we nu extra alert.

Het systeem van de monitoring functioneerde heel goed. Prettig was dat er foto’s meekwamen vanuit de slachterij. Zo was meteen duidelijk dat het om vlekziekte ging, ook voor de varkenshouder. Deze casus was nuttig, want je ziet maar zelden vlekziekte in de stal en varkenshouders vragen zich daarom weleens af of enten nog nodig is. Je ziet het klinisch heel weinig, juist dankzij die vaccinaties. En als je netjes vaccineert, dan blijft dat ook zo.”

FACTS & FIGURES

Aantal Bedrijven

1.078 bedrijven met vleeskippen

1.064 bedrijven met legkippen

52 bedrijven met eenden

38 bedrijven met kalkoenen

BEDRIJFSDICHTHEID*

>77 UBN’s

15-77 UBN’s

3-14 UBN’s

1-2 UBN’s

1.332 VEEKIJKERCONTACTEN

Early Warning System

Salmonella Gallinarum/Pullorum: geen meldingen

Mycoplasma gallisepticum: 28 meldingen

755 PATHOLOGIE­INZENDINGEN

Reguliere secties: 413

Secties peilpraktijken: 321

NVWA-slachtlijnonderzoek: 21

504.021 ONDERZOCHTE MONSTERS

AI EN NCD

NCD-HAR: 283.894

AI-ELISA: 180.470

AI-AGP: 8.673

Coryza/Avibacterium paragallinarum: 22 meldingen

Gumboro: 27 meldingen

ILT: 10 meldingen