www.sischiglia.it
SOMMARIO
In copertina: “Aquilino Cannas” 1 maggio 1994 foto di Daniela Zedda
III EDIZIONE ANNO I - SETTEMBRE 2012 Rassegna di cultura regionale, di ricerche tecnico-scientifiche sulla lingua sarda, di valorizzazione e conservazione di essa. Direttore Responsabile: GAVINO MAIELI Redattori: GIOVANNI FIORI GIANFRANCO GARRUCCIU GIOVANNI PIGA CRISTOFORO PUDDU ANNA CRISTINA SERRA M. ANTONIETTA SEU Direzione e Amministrazione: Via S’arrulloni 28 - 09126, Cagliari c/o Ilienses srl Telefono: 339.8847966 Email: sischiglia@ilienses.com Progetto grafico, Stampa e Pubblicità: Ilienses srl - Cagliari Telefono: 349.2265243 Email: ilienses@ilienses.com Pubblicazione registrata presso il Tribunale di Cagliari, N. 1/12 del 03.01.2012 Arretrati e Abbonamenti: COPIA SINGOLA € 4,00 ABBONAMENTO ANNUALE € 20,00 Per abbonamenti inviare il pagamento al c/c postale n° 1007464652 intestato a: Ilienses srl Via S’arrulloni 28 - 09126, Cagliari Tutte le collaborazioni alla rivista, ad ogni livello, avvengono a titolo di gratuito volontariato. Il materiale ricevuto, pubblicato o no, non verrà restituito.
Poetas “balentes”, de Gavino Maieli pag. 67 Mio padre, Aquilino Cannas, di Valeria Cannas » 69 Pensamentu de unu becciu piscadori de Sa marina, de Aquilino Cannas » 70 Mascaras casteddaias, de Aquilino Cannas » 72 Deu a de notti non dormu, de Faustinu Onnis » 73 Femmina ‘e nessunu, de Gonario Carta Brocca » 74 Poeta, de Giancarlo Secci » 75 Poeta Sardu, de Mario Sanna » 75 S’isperu, de Maria Luisa Pisanu » 75 Sa mastra de cosire, de Minnia Pani » 76 Signore!, de Antoni Maria Pinna » 78 Meigama, de Marinella Sestu » 79 Su telarzu de giaia, de Lycia Castiglia » 79 Abba, de Salvatore Pintore » 80 Terra mia, de Dante Erriu » 80 Coru de Buggerru, de Mario Licheri » 81 Amistade, de Antonello Bazzu » 82 Annus e obbilus, de Giovanni Bellisai » 82 Desizos de armunia, de Vittorio Sella » 83 Est tandu chi ti cantu, de Teresa Piredda Paoloni » 83 Ancora sciustus de latti, de Ignazio Lecca » 84 Petri di riu, de Gianfranco Garrucciu » 86 Calda estate di fuoco, di Rosalba Satta Ceriale » 86 Pueta, de Maria Antonietta Noce » 87 Cortecce – Acqua, di Vanna Flore » 87 S’arangiu de ziu Tobruch, de Giovanni Manconi » 88 Vagabundu volontariu, de Angelo Porcheddu » 90 Piscadore, de Rosario Porcu » 91 Santa Brabara, de Laura Ficco » 91 Coro, de Rita Ledda » 92 Bòlidus, de Rosanna Podda » 93 S’Ardia, de Petronio Boy » 94 Giassus, de Guglielmo Piras » 95 D’amore giogande, de Antonio Sannia » 95 Si la cantas cun amore, de Domenico Angelo Fadda » 96
EDITORIALE
Poetas “balentes” de Gavino Maieli
Totu cantos, omines de sa terra e de su tempus, semus, o podimus essere, omines (o, nessi, calchi cosa chi si b’assimizet), pius de totu cando hamus sa bona sorte de agatare, in sas camineras de sa vida, mastros chi sas cosas ti la faghen a cumprendere. E ti las faghen amare. No est cosa fazile, a bi pensare, ma est in custa capazidade chi si distinghen sos omines chi ‘alen e chi in sos passos chi ponen in s’esistenzia insoro han sa forza de lassare istigas e sinnos chi bastat unu pagu ‘e volontade, pro chie creschet a su sole de-i cussa sabiesa, pro sighire a nde tenner biu non tamen s’ammentu, chi cussu restat sempre in su coro de chie los hat connotos e istimados, ma pius a prestu s’impreu e sa fadiga chi los han distintos in su mantenner altas sas bideas e, retoricas a parte, sas bandelas: sas bandelas de sa dignidade, de s’identidade, de su valore de sa terra amada. Sas bandelas de sas cosas giustas. Omines chi ‘alen, fimis nende; est a narrer, omines “balentes”, ca forsis est bennida s’ora de torrare a-i custa peraula su sensu chi hat in positivu: de omines de peraula, de omines de coraggiu, de omines chi non mujan s’ischina, mai, pro cantu manna potat essere sa prepotenzia de sos… prepotentes. De-i cussos chi, o pro sa forza de su ‘inari, o pro su chi lis permittit su haer in manos sas redines de onzi podere o su connoscher pius peraulas de sa zente comune (pro non narrer de sa povera zente…), faghen torrare sas cosas segundu s’interessu insoro, iscriende segundu cuss’interessu sas paginas de s’istoria. E sas paginas de sa vida. Sighende custos criterios, essere balente
tando cheret narrere totu su contrariu de su sensu negativu chi in medas, intellettuales e non solu, dan de solitu a-i custa peraula, pensende chi sun balentes ebbìa sos piccioccos chi lean a fusiladas lampiones e cartellos istradales e sos chi affirman su propriu valore cun sa forza ‘e sos punzos o cun cussa de sas istrumpadas, e duncas medas boltas cun sa forza ‘e s’arroganzia. E non, comente diat essere giustu, cussos chi s’onore lu faghen rispettare cun sa ricchesa ‘e sos sentidos, cun sa sabiesa ‘e sas peraulas, cun sa frimmesa ‘e sos valores, cun sa forza ‘e sas bideas, e non bocchende o fattende ‘occhire, ca si non bocchis pro samunare un’offesa ti naran chi non bales nudda. In custu sensu sa balentia est atera cosa, e atera cosa sun sos balentes. In custu sensu cussos mastros chi nos han lassadu in eredidade su dovere de b’essere in sa vida che omines, su dirittu de b’essere in sa libertade, su dirittu de b’essere in sa dignidade, sun bistados, e sighin a essere, “balentes”. E pro chie crêt chi sa poesia siat una manera de ‘ogare a foras sentidos bellos, pensende a-i cussos mastros no est fora ‘e rejone faeddare de Poetas “balentes”. Già, poeti “balentes”… Come non considerare “balentes” quei Grandi Padri che hanno fatto la storia di S’ISCHIGLIA, la storia della poesia in lingua sarda? “Balente” lo era a tutto tondo un uomo e un poeta come Aquilino Cannas. Lo era per la sua austerità, la sua sobrietà, la sua ritrosia, la sua dignità, la sua generosità nel condividere momenti e nel donare concetti importanti, che aiutavano a
- 67 -
Piazzetta Aquilino Cannas - Cagliari -
crescere, che aiutavano a migliorare, che aiutavano a stare in piedi anche quando sarebbe stato forse più facile e comodo lasciarsi andare e arrendersi. Quella “balentia” espressa in maniera semplice è ancora oggi un punto fermo della poesia e della cultura di Sardegna, un riferimento al quale ricorrere a maggior ragione oggi coi tempi bui che corrono (che, a pensarci, quante volte abbiamo avuto la buona sorte di vedere tempi luminosi?), con la ragionevole e triste prospettiva che niente cambierà e bui resteranno i tempi se non ci si rimboccherà le maniche a raccogliere i semi di quella saggezza. Di quella “balentia”. Questo numero è dedicato ad Aquilino Cannas come un omaggio a un Grande Padre, come ringraziamento a un Grande di Sardegna. Abbiamo chiesto che fosse qualcuno della sua famiglia a ricordarlo, come per tiu Angheleddu il
numero scorso. È toccato alla figlia Valeria, che ringraziamo di cuore, ma sappiamo che dietro le sue parole ci sono tutti, figli, generi, nipoti, e la moglie, signora Gabriella, alla quale ci lega un affetto speciale. E c’è tutta Cagliari, che non ha dimenticato certo il “suo” poeta, dedicandogli una piazzetta vicino a Porta Cristina, nel Viale Buoncammino, in uno degli angoli più suggestivi di Cagliari, dove lo spirito di Aquilino continua di sicuro a far poesia e ad indicarci la strada che porta fuori dal buio.
- 68 -
Mio padre, Aquilino Cannas di Valeria Cannas
Serate intere trascorse, avvolto nella nebbia delle cento sigarette, a leggere con passione, vagliare, selezionare gli scritti e le poesie che da tutta la Sardegna ti arrivavano. S’Ischiglia, una rivista che potesse parlare e far parlare una lingua ancora viva e però dimenticata dalle istituzioni, dalla scuola, talvolta addirittura rinnegata, considerata espressione di cultura subalterna. Ecco, questo volevi tenacemente, far capire che la nostra identità passa in primo luogo attraverso la parola, che se eravamo un popolo insignificante e di serie B per i nostri governanti era anche perché avevamo perso la nostra forza, abiurando alla nostra cultura. Come Sansone che, tagliati i capelli, era diventato inerme e fragile, così noi, tagliata la nostra lingua, avevamo in qualche modo perduto la dignità di chiamarci popolo.
Una posizione molto romantica per certi versi ma corrispondente sicuramente al vero. Quante discussioni, accese e vibranti, con gli amici che si riunivano nel salotto di casa: Giovanni Lilliu, Cicito Masala, Faustino Onnis, Gavino Maieli, un crogiolo di idee, tutte votate alla salvezza del sardo, non come malinconico reperto da conservare in una teca da museo ma testimonianza di suoni ancestrali capaci di rinnovarsi e far palpitare l’animo sui versi di una poesia, di una ninna nanna o di esortare i più scettici a prendere coscienza della propria ricchezza culturale. Quanti anni ti ho visto “in trincea”, come dicevi tu, ostinato, indignato, convinto che una battaglia necessaria non si perde mai. *** Cerco di seguire i tuoi pensieri, mentre seduto, lo sguardo verso il mare, ti lasci riscaldare le ossa al giovane sole di primavera. Conti le rondini che arrivano e ti domandi se le vedrai partire? Sei vecchio, parola impronunciabile ai nostri giorni; oggi è d’obbligo fermare il tempo e far finta con trucchi e contraffazioni più o meno riusciti, più o meno volgari, di non conoscere l’insulto dell’età. Sei vecchio come i tuoi novant’anni ti hanno costretto. Ti muovi incerto, ti tremano le mani, ti stanchi presto ma sei libero di andare e tornare con la mente a visitare spazi interminabili e profondi. E assorto così ti trovo, racchiuso nelle tue elucubrazioni. Quasi mi dispiace chiamarti e disturbare questi tuoi momenti in cui, io son sicura, ancora fai poesia. Poesia pura, senza compromessi, non illusoria, non consolatoria ma alimento e sostegno a chi resiste.
- 69 -
Pensamentu de unu becciu piscadori de Sa marina de Aquilino Cannas
A unu chemu seus torraus, arrenconaus in s’arruga ‘e Su Fortinu, arrimaus senz’acconortu e senz’’e faina, chi non nc’est prus genti ‘e arremu, in Sa Marina. E custu est suzzediu apustis de sa gherra, apustis de sa gherra su sciaccu nd’est arrutu, isciaccu mannu po totu is appendizius: isperdiu Stampasci, mesu sderrutu Casteddu ‘e Susu, Biddanoa chi non tenit prus ne ortus e ne giardinus, e nosus!… a nosus su tempus de nd’arregolli’ is trastus s’hanti lassau! E pigaus si ndi funti is bascius, pigaus a unus a unus, po nci oberri’ buttegas e magazinus (is bascius nostrus sempri allichirius, segaus aintru ‘e s’arrocca antiga, friscus de istari e callentis de ierru). Pagus o nisciunus nc’est aici atturau. E no est accabau. Infatti, su mercau becciu s’hanti furau! Su mercau mannu aundi portamus in carinu a bendi’ friscu su pisci ancora sartiendi… No! Non sa gherra hat fattu custu dannu! Non sa gherra si immoi nisciunus ghettat prus arrezza a mari biu, puita finzas su mari hanti boccìu! E non po sa gherra sa genti s’est fuìa, si finzas is cresias immoi hanti serrau! Chi a nci passai de dominigu a mengianu manc’anima bia has a incontrai,… e su logu t’hat a parri’ unu mortoriu, una tristura de mundu isperdiu e frastimau. Ohi Casteddu Casteddu! Chi dopu millanta e millant’annus arruta ses in malas manus! Arruta in manus arrennegaras, arruta e sfigurara,… bella chi fiasta! Bella chi fiasta in oru ‘e mari intra a montis e intra a istanis comenti de giunchiglius e de arrecaras cuncordara… Bella chi fiasta! Bella chi fiasta in bell’arias limpia e cumprìa: asseliara!… E immoi brutta e dirruta: iscempiara. Ohi Casteddu! Casteddu bella che reina! Ohi!… chi non tenis prus genti ‘e arremu, in Sa Marina.
- 70 -
Inquietudine di un vecchio pescatore della Marina di Aquilino Cannas
Ad un pugno ci siamo ridotti, emarginati nella via del Fortino, dimenticati senza conforto e senza lavoro, perché non c’è più gente di remo, nella Marina. E questo è accaduto dopo la guerra, dopo la guerra è avvenuto il disastro, disastro grande per tutti i quartieri: distrutto Stampace, mezzo rovinato Castello, Villanova che non ha più né orti né giardini, e noi!…a noi il tempo di raccogliere le masserizie ci hanno lasciato! E presi si sono i sottani, presi uno dopo l’altro, per aprirvi botteghe e magazzini (i nostri sottani sempre lindi, ricavati dentro la roccia antica, freschi d’estate e caldi d’inverno). Pochi o nessuno c’è così rimasto. E non è finito! Dopo, il mercato vecchio ci hanno rubato! Il mercato grande dove portavamo nei cestini a vendere fresco il pesce ancora guizzante… No! Non la guerra ha fatto questo danno! Non la guerra se adesso nessuno getta più la rete in mare aperto, perché perfino il mare hanno ammazzato! E non per la guerra la gente è fuggita, se perfino le chiese adesso hanno chiuso! Ché a passare di domenica al mattino manc’anima viva incontrerai,…ed il luogo ti sembrerà un mortorio, una tristezza di mondo sperduto e bestemmiato. Ohi Cagliari Cagliari! Che dopo mille e mille anni caduta sei in empie mani! Caduta in mani rinnegate, caduta e sfigurata,… bella com’eri! Bella com’eri in riva al mare tra colli e tra lagune come da collane e da orecchini adornata… Bella com’eri! Bella com’eri nel tuo bel cielo schietta e compiuta: quieta!… Ed ora sporca e rovinata: sfregiata… Ohi Cagliari! Cagliari bella che regina! Ohi!… ché non hai più gente di remo, nella Marina.
- 71 -
Mascaras casteddaias de Aquilino Cannas
Ita nd’estis a nai o casteddaius si sa Turri ‘e s’Elefanti si furriessiri a pulenta e dogna perda in gerda? Aici comenti sonnianta is ferreris fradisceddus, is fradis Macceddus, a su mentris chi arrustìanta a libbas (de a mengianeddu: tanti po tastai, po smurzai) conchedda ‘e pischera in d’una arreccia ‘e lettu intera po cardiga! O si de Prazza Yenne ammuinendi is cantus de s‘Inferru de Dante Alighieri allevantau nd’arziessit Pietro Evento: vergine davanti e martire di dietro? O in Porta ‘e Biddanoa “Casu Marzu” ammolentau arroliendi si ponghessiri impari a sulittai Giovinezza cun s’Internazionale? (e “Furriottu” de Santu Jaccu su scolanu a ddi zerriai spramau: O maccu! maccu: ita ses fendi?) O Troddium! Troddium, o casteddaius!
Troddium cun su gravellu sempri friscu all’occhiello e nel taschino unu muccadori ‘e seda tricolori de legionariu, issu, poeta fiumanu de Novella Dolia dannunzianu de Parteolla chi passàra derettu che fruconi (come ardito in parata militare) in mesu a is pideddus de is piccioccus de crobi! O si de sa Marina nd’arziessit torra “Macchiori” de fundus e fundixeddus de botus medagliau impari a s’amigu suu stimau “Stampu Nieddu (chi, brusciu, cun d’unu arrogu ‘e cannonara, a boxi ‘e tubu il destino t’inzertàra!) ma in conca a totus “Pei ‘e Boi” allampanau basciu arrorau e de sulidu campioni chi arruttendi ti cantàra l’ultima canzonetta in voga: “Tripoli bel sol d’amore”! Oh! Ita nd’estis a nai, o casteddaius, si si ndi torressinti a pesai?
- 72 -
Deu a de notti non dormu - Ad Aquilino Cannas -
de Faustinu Onnis
Mancai sa notti siat fatta po dormiri, deu a de notti non dormu: mi turmentant is dolus de is ossus ch’immoi hanti spacciau totu su mueddu e non m’arreint prus e mi turmentant a dogna scuta su frius o su calenti cun attittirigus, sudori e ispasimus chi mi procurant fastidius affannosus. Deu a de notti non dormu: mi sezzu in sa lolla de prazza, in domu, po fastiggiai cun is isteddus in celu e po portai a pasciri is bisus mius in is pardus intre is istendalis sparzinaus in s’estremau de is celus aundi mi parrit de biri a Tui sezziu in is nurchis de is pizzus prus artus. E pensu a insaras candu, deu e Tui, trogaiaus sa poesia noedda de Sardigna cun versus campidanesus armoniosus e prenus de melodias e de consolu;
e a immoi chi sunt torraus is bardaneris totus prenus de feli leggiu e arrabiori po poni a ferru e fogu custu logu chi Deus in tempus attesu hiat benedittu. E mi domandu intre mei, pensendu a Tui: candu hat acabai custa bregungia de biri is Sardus bendius de is sardus de cara mora e sezzius in iscannus de poderi e prepotenzia chene studa? Candu, po torrai veramenti a su conotu, heus a teni’ su coru de strantaxai furcas po appiccai is guntruxus de sa terra nostra? Ma unu topi mi pispisat a s’origa: po tui e is aturus biseris est ora de s’indi scidai, poita s’ind’est andau su tempus de is bisus cun su tempus de su spantu e sa maja chi bistit de bellesa e poesia sa vida nostra; ma immoi sa poesia s’inc’est andada po biviri disterrada de Sardigna aundi nci fait niu sa traitoria.
- 73 -
Femmina ‘e nessunu - Donna di nessuno -
de Gonario Carta Brocca
E ghite hap’a cantare, chin totas nove musas in cadenas patinde sa ‘irgonza de bramas incestuosas, a un’a una totu violentadas da-e s’omine-bestia?
Che mai potrò cantare, con le muse in catene che subiscon l’infamia di brame incestuose, ad una ad una tutte violentate dall’uomo bestia?
Comente hap’a cantare in sa notte de custa terra mia chi sumit coraddinos selenos de dolore e alinos de morte e prudigore e disisperu e famene e abbandonu? Chin sos tronos maleittos de sas bombas chi mi ballan in conca e sa limba tropeìa da’ illaganà timoria?
Come potrei cantare nella notte di questa terra mia che trasuda rossastre rugiade di dolore e aliti di morte e di marciume ed impotenza e carestia ed oblio? Con i tremendi tuoni delle bombe che rintronano in testa e la lingua legata da terrore infinito?
E a chie hap’a cantare, chin su ‘erme inimigu in sa pettorra rodendemi s’anima e marturiandemi sa cussiessia? Comente, si sa vida chi in sinu m’est creschende milli dudas mi punghet in sa carre che sazos de truiscu chi abbenenan sa ‘erta vuluntade e mi junghen a su malignu carru de chie m’hat cattigau?
A chi potrò cantare, con il verme nemico dentro il petto che l’anima mi rode e tormenta la coscienza? Come, se la vita che in seno sta crescendo mille dubbi mi infonde come aculei di fiele, la volontà ferita avvelenando ed aggiogandomi al carro maledetto di chi mi ha calpestata?
A chie hap’a cantare, jeo, frore allizau chene su tempus in sa tula ‘e sos donnos de sa gherra? jeo, femmina ‘e nessunu…
A chi potrò cantare, io, fiore anzitempo appassito nel giardino dei signori della guerra? Io, donna di nessuno…
- 74 -
Poeta de Giancarlo Secci
Unu schèsciu corriazzu deu cantu Scocu is froris in su logu de is oxralis In sa terra tostada sèminu crubas asulinas
Acapiu in s’arrochett’’e s’anima su bisu de is fueddus Candu proit mi pinturu su coru cun froris de acùa.
S’Isperu
Poeta Sardu
de Maria Luisa Pisanu
de Mario Sanna
Filaiat istuppa a lughe ‘e luna, sezzida in su zannile ‘e pedra lada, cun sa manu gallosa, insaliada, tirande trama longa a una a una.
Cantat. Cantat e boghe non l’essit su poeta sardu. Sa cantone antiga si bortat in lamentu. Andat su tunchiu da-e nuraghe in nuraghe, da-e badde in badde, ma non brinchiat mare. Privau de istoria, privau de limba, restat pezzi, inutile su lamentu ‘e s’anima.
Su fusu giraiat, sa fortuna l’haiat da-e meda abbandonada, sola, misera, trista, isconsolada, prena ‘e fele e d’amore zeuna. Como, in isettu chi sa sorte mala bolet attesu in biccu ‘e puzone e, che bentu, s’isperdat in s’aèra; cun s’alidu ‘e sa noa primavera, tessinde lana modde e corizone, sa fortuna l’amparet sutta s’ala.
- 75 -
Sa mastra de cosire de Minnia Pani
Mastra Nannedda est una trapera rinomada: fachet giaccas, bunneddas, costumes sardos siat de masciu che de femina. Sas clientes suas sun tota zente chi si podet permittere de pagare unu preju caru bastante: su trabagliu si lu faghet pagare a preju ‘e oro. Si devet narrer sa veridade: ca già est de manos bonas. Unu manzanu si nde pesat chito e fit finende de cosire a macchina unu paju ‘e calzones. Intendet burdellu in carrela e s’accerat a su balcone: fit su bandidore, tiu Pepe Toeddu chi cominzat de goi a bettare su bandu: “Si avvisat totu sa populascione chi a su marcadu est arrivadu unu camiu de pische friscu friscu: triglia, calamaretti, giarrette, pazellu e ambidda, totu a preju ‘onu, a frundidura, a tremiza francos su chilu!”. Mastra Nannedda bi pessat e narat intr’’e coro sou: “Assiat, ite preju barattu, como ‘esso e b’acculzio!”. Si cambiat sas iscarpas e andat a su marcadu. Sa zente fit meda: bi fit s’imperiu… Tot’ind’una girat sa cara e bidet una comare sua de Ozu Santu, comare Luisa.
“Ben’ennida, comare Nannè!”. “Oh comà, ben’hapida!”. “Ben’istades?”. “Non b’hat male, comare Luì; e fizolu meu, Toedduzzu? Già so’ duas chenaburas chena lu ‘idere! Trabagliende est, comà?”. “Sempre s’istagninu, comà. Bos cheria preguntare, comare Nannè: a mi la leades a Cicita a cosire? No ischit attaccare mancu unu buttone: gai imparat a gigher nessi nessi s’agu in manu!”. “Già l’ichides comà, de dischentes bi nd’haia duas. Una die est bennida sa Finanza e che las hapo cuadas indaisegus de una tenda, ma da chi custas si sun postas a riere già mi l’han posta una bella contravvenzione! Da-e sa ‘olta so’ iscammentada!”. “E leadela, nessi sas agos bos infilat, pro no istare periglì periglià. E ite diaulu, comà, no hat a essere sempr’iscollendesi a dom’ostra custa Finanza! E poi, Cicita non riet mancu si li faghen su cori cori!”. “Beh, comà, pro s’Ozu Santu chi b’est, mandademila. Però, una cosa: no mi la mandedas ne de martis e ne de gioja!”.
- 76 -
“Pruite, comà? A unu macchìne mì!” “Comà, han a essere contos de foghile, però bos aggiungo a bos narrere chi martis est tortu, e gioja est fuiditta: mandademila in chenabura chi s’est pienu su mare battit fortuna!”. Sa chenabura Cicita andat a cosire, zoccat sa manetta de su portale e mastra Nanedda aberit sa gianna: “Oh, bonas dies, mastra Nannè!”. “Beni beni chi so’ sestende una ‘unnedda de gabardine: est roba ‘ona, como ti signo sos filos cun su gesso, e gai s’orizu e-i sos costazos e tue l’isciampras. Intantu mi prancias sa costura de custa giacca: ista attenta a su ricamu chi gighet, abbà ite bellu, l’han fattu sas sorres Funtanas de Roma, e sa padrona de sa giacca est Donna Pepica Pillai. Ista attenta mì. Poi cando has pranciadu sa costura m’infilas sas agos chi deo ponzo in sestu su collu e-i sas manigas”. Mastra Nannedda si sezzit e Cicita infilat s’agu e bi la dat. “It’oramala assiat cabu longu, paret su cabu de sa zega! Ponelu pius culzu su filu. Infila cun d’unu pagu de gabbu…. e ite diaulu! Tè, abbà, rifila custa costura e faghela a anca ‘e musca: abbà ti lu fatto ‘idere. A puntos minores. Ti so’ avvertende!”. Poi de una mes’ora mastra Nannedda abbaidat su trabagliu chi fit fattende Cicita e la rimproverat de goi: “Ancu ti falet unu corrale de dimonios, raju ibbichittadu! A parte chi t’hapo nadu a puntos minudos, custos paren puntos de trobea. Tue fist andada ‘ene a fagher su salamaju, lighende pudderigheddas de saltizza. Torradiche a domo tua, bae e li naras a Comare Luisa chi t’imparet a infilare sa sula!”.
- 77 -
Signore! de Antoni Maria Pinna
Sa notte est pili cana, ma sa luna de lughinzu mi faghet in s’andera cun sa bertula a coddu, cun s’ispera chi pota semenare custos ranos. Signore! Nara, ma cantos manzanos m’has bidu chito in chirca ‘e sa fortuna? Oh, Deus meus, sos sulcos arados postos a rughe che’ sas manos tuas pedin perdonu. Saludan sas ruas cun calandras in chirca ‘e semenonzu. Dami sa manu: nde tenzo bisonzu o Signore ‘e manzanos assolados. Sole ch’isbozet sas chevas luzanas cando lis betto in coro su laore. Abba lis siet, abba su suore che latte appena murtu in pett’’e mama pro chi crescat e tenzat sa fiama da’ tempus morta in mesu sas mattanas. Ecco! Mi sinno, Signore e los betto a manu isparta sos ranos fadados subra sos sulcos bene tribagliados cun custas manos che issos abertas, raidas de ispera e sempre zertas de incunzas rassas. Signore: T’isetto! Sos pilos sun biancos, paren nie. Forsis est custa s’ultima fadiga. Gesus meu illumina ogni ispiga e damila bundante sa messera, in modu chi sos ranos in s’aèra cando morzo semenen pro a tie.
- 78 -
Su telarzu de giaia
Meigama
de Lycia Castiglia
de Marinella Sestu
Cun su telarzu de giaia costoidu sutta sa pula, onzi notte m’apparto e tesso filos de luna.
Sterria in s’ottomana accanta a sa ventana accostada ascurtu sa boxi fini-fini de s’aqua chi cantat chieta in is imbirdis indromiscaus de su meigama.
Una notte b’hapo pintu su ‘olu ‘e su ‘entu. Folas, nde prendo chentu totu cun nodos de sole ca su filu est finidu.
A ogus grais imbruscinu sa nappa de is pensamentus mius aundi no nc’est logu po is surrungius chi allisant donnia arrexoni.
Cun s’ala bianca ‘e s’avreschida e antigos cantos de amore hapo inferzidu s’orizu. Bi ponzo limentas de lizu e mi so’ posta a furare da-e sa bertula ‘e su tempus alas de sonnios pintos.
Acùada de unu scantu nais abbasciadas una croxuetta allampanada sighit sa melanconia mia e dda losingat a tiradas longas de proina finzas a nd’ammostrai sa spezia chi no est imperdada.
Recramos de lentore hapo furadu s’amore e postu che l’hapo intro. Ca non cherzo una ‘estimenta pro muda ma una ‘estimenta fadada chi mi fettat sonniare onzi die.
Dd’appubu gioghendi a mamacua aundi s’arrubiu arrùsciat ogus de arrosas, una folla dda sulat e in pressi allonghiat speddius arrescius proi-proi su soli.
Gasi, onzi notte m’apparto e tesso filos de luna ma est pro pensare a tie…
- 79 -
Terra mia
Abba
de Dante Erriu
de Salvatore Pintore
T’aspettu, di` po di`, a bortas lagrimendi, disigiosu de biri is comas tuas, is murus a bullu de is cungiaus, is arrizzolus e is fromas de is caronaxus. Disigiosu de intendi’ su callenti de is murus de sa domixedd’antiga chi m’hanti anninniau, e mi subenit su fragu de sa lana e de su fenu de cuddu sterridroxu antigu. Si serru is ogus mi cumparis, beccia terra, m’acciuvuint is fragus tuus de moddizzi e murta, ca mi nci funti xelaus de su sentidu miu. Candu? Cand’est chi hap’a torrai, a intendi’ is sonallus de tallus belendi, cuddu fragu di arrescottu, meli, e cifraxu adiziu sforrau? Forzis, candu hap’a torrai, totu had’essi cambiau, ma hap’a bivi cun s’alligria, ca t’hap’essi de nou accanta.
Finamentas chi m’has a iscurrere lestra in sas venas in sos chirrios de sa mente o ancora pius a làcana in sos ojos abertos de su presente t’hap’haere isposa promissa frisca e serena intro ‘e sa carena comente ala de su respiru subra sas laras de su risu che lentore subra sas pedras cussumadas da-e pessamentos e da-e passos in erva. Finas a cando has a istare in domo mia ospite preziosa in su riu de su tempus hap’a intendere su sabore de su diversu e finas tue affacca cussa differenzia chi creat s’ispantu e su saltiu un’ojada pius manna resistenzia infinida... Finas chi m’has a iscurrere in su telarzu de sa vida puru pius pasida ma gárriga de mundu e de ‘entu frimmu guvernada da-e cussa rocca sibemolle de su coro meu chi de sulu in sulu tancat e aberit sas giannas has a essere vida chi si donat e m’’ìede finas sos segretos pius cuados custas peraulas lentoradas de amore.
- 80 -
Coru de Buggerru de Mario Licheri
Ita no fiast in cussa dì de argiolas! Sterriu po longu de su monti a su mari. Ita non fianta cantus is zerrius tabarchinus attuendu a coffas sa calamina arriccada. E barzolu pariant is barcas ladas, movendu cun s’und’’e su mari. Bentu mineri, primu sulidu miu, poita mi zerrias finzas in custu ierru? Hap’a torrai! Hap’a torrai una dì cun is ogus serraus. Serraus che tui,
Buggerru, ca tui puru ses mortu. Aundi sonus de piccu? Aundi su tremi tremi de griglia ‘e laveria? Aundi trumbas de avvisu de minas? Aundi lantias mineras ingruxendusì in fileras, arzia e cala, bessi e intra, de sa bucca niedda de su monti? Aundi? Aundi dd’heis postu? In cali baulu de zinibri heis interrau su coru ‘e Buggerru?
- 81 -
Annus e obbilus
Amistade
de Giovanni Bellisai
de Antonello Bazzu
De chini is obbilus arruinaus arrutus a terra chi su pei m’hanti cravau a dogna passu? Fiant de su mundu interu chi cun su prantu hat fattu su mari! Tenia is mius, regollìa e ponìa in coru e bucciaccas, puntu a dogna logu, chene sanguini e chene boxi finzas po nai ohi! E tui chene piedadi prenis ateras ‘ias, sbuidendi cascias de obbilius, po pungi’ a mei i a chini m’est accanta... Chi chene acciungi’ sanguni lassat a mei solu a limpiai sa ‘ia. A mei chi depu e speru de andai su prus a longu, a palas curvas i a pesu mannu puru chi dogna ‘ia mi parit tressa a lazzu, chi ciappat pegu becciu stancu ‘e bivi’! Totus passant currendi, portaus de su bentu e de su tempus. Nisciunu mi narat firma e pasiatì, foras che una boxi fatta sola chi sonat perou una nota sceti. T’abettu in basciu. Coida, tengu pressi.
It’est s’amistade? Si no unu moju ‘e abes chi sa lèrina cantat de unu riu, su ‘olu ‘e un’alipintu chi battimosu chircat s’appozu ‘e su reposu, una mura mura isfatta in laras de unu pizzinnu, unu coro ‘e abbrazzare chi t’iscultat sempre s’has boza ‘e faeddare. Su tempus haia cherfidu frimmare e in ojos tuos sa lughe ch’allughet beranu e su risu ‘e su manzanu lenu lenu t’istrinare sas uras pius bellas fiza mia! Prenda luminosa e sinzera: chi su ‘entu ti sulet sempr’in palas e mai si canset su sole de ti ‘asare in laras.
- 82 -
Est tandus chi ti cantu
Desizos de armunia
de Teresa Piredda Paoloni
de Vittorio Sella (Bitti)
Aporrimì sa manu ti dd’’ollu stringi a forti ma chenz’’e t’infadai is bisus chi ses fendi e mancu pregontai a innui ses andendi ca su chi bivis oi est un’atru caminu. Innoi mancat su pani est sànguni su binu is bisus funti mudus a sutta ‘e su cuscinu is bias de s’onori scuriosas e strintas me is matas pagus froris is mentis ispollincas. E puru ti biu in dònnia sprigu de aqua tueddas e campuras; m’agiudat su penzai ca ses s’ala ‘e su entu sa ‘omu de ancà piscu po binci su trumentu cumpudendi sa vida chi stugiat is ternuras in s’aposentu bonu. Est tandus chi ti cantu or’oru de cuss’arnu e in mimi ti fais sonu stringendu unu pipiu. Aporrimì sa manu beranu ‘e custa terra e prus a forti inserra su trigu de messai. Deu sodigu a cantai ca annoi puru che in cussu Logu ancà imoi luxis nc’hat essi’ pani e binu chene gruxis.
Lepia est s’unda e sa rena lena s’impercat in mesu de sas roccas eternas. Cumparin gai virmas e virdes sas chimas de sos pinos in su mare de Santu Juanne, ma allargu baddes e trempas inasprin colores de rughinzu. Est in cue supra, a cudd’ala de sa turre rizza a chelu in sa rocca, chi noto ramos siccos, puzones atturdidos in agunia e raichinas alliatas intro sa terra brujata da-e su ‘ocu. Comente ferit s’unda cuata chi iscanzat sa janna ‘e sos ammentos in custa chillia serena de abba! E si iscrio como chi si pesan in mente desizos de biancura e armunia est pro ovitare cras in custa cala urminas de passos crudeles supra sos lizos de s’Assunta, visione vruttuosa de vroeddas vriscas in sa rena salita. E tanno, in cust’oru de mare remiralu s’ispantu! E assetia.
- 83 -
Ancora sciustus de latti… de Ignazio Lecca
Ventanas cravadas, onnia corp’’e marteddu parrit de prantai obbìlus in sa gruxi. Seus aici carraxaus de pensamentus de no intendi’ is carrogas chi passanta messendu s’airi cun alas nieddas comenti sa notti. In custas dîs fattas fetti de nottis is silenzius callant in su sentidu intra is zacchidus de is bombas. Luxi ollosa e custu prantu de pipiu chi non agatat prus sa domu sua in fund’a su fossu aundi est infrorìa una rosa de fogu. Candu a ispanigadroxu is peis tuus non agatant’a or’’e lettu is carzolas lassadas in aterus aposentus no est tragedia. Aterus peis no scinti aundi ponni’ is passus, cali arrastus sighìri. In sa borea de sa memoria galligiat su zicchìrriu de unu carru, scannus, cascias e cavagnas, una cupa arruinada, s’inginugadroxu di ajaja, matalafus e unu brazzolu sfundau. Unu mundu diaderus miserinu. Su suidu ‘e su cuaddu in su sforzu de tragai est borea cussu puru; su carradori pispisat cumandus: “Abarrai impari, fradis, sempri impari, impari…”. S’arruga tenit sabori marigosu e is lampionis parint pinninus intintus in d’una notti de fogus. Tragat is passus cun nosu unu poeta becciu, asegus s’est lassau totus is liburus de una vida; immoi est su prus poberu, ma no prangit, regalat is urtimus versus a is giovunus: “Seu fuiu un’atera borta: fiat una notti calisisiat e sa morti arribàda cun is autocarrus tedescus; is cumpangius accurìus a su cumbattimentu arruiant in s’airi imbriaga de su bentu de libertadi ancora sciustus de su latti de is mammas”.
Immoi toccat a nosaterus de non bivi’ fetti de sa rendita insoru. Mattoni asub’’e mattoni ndi peseus s’unicu dominariu chi merescit: s’omu ‘e sa paxi de totu is ominis. E in is brabas de su ‘entu, in is prabaristas de is celus pintaus is bandieras de su colori de is cosas immortalis.
- 84 -
Ancora bagnati del latte… di Ignazio Lecca
Finestre inchiodate, a ogni colpo di martello pare di piantare chiodi nella croce. Assillati dalle preoccupazioni non sentiamo le cornacchie che ci sorvolano falciando l’aria con ali nere come la notte. In questi giorni fatti di sole notti i silenzi s’addensano nell’animo degli intervalli degli scoppi delle bombe. Luce opaca e questo pianto di fanciullo che non trova più la sua casa nel cratere dove è fiorita una rosa di fuoco. Quando all’alba i tuoi piedi non trovano accanto al letto le ciabatte lasciate in altre stanze non è tragedia. Altri piedi non sanno dove mettere i passi, quali tracce seguire. Nella nebbia della memoria galleggia il cigolio di un carro: scranni, casse e ceste, un braciere arrugginito, l’inginocchiatoio della nonna, materassi e una culla sfondata. Un mondo davvero misero. Il fiato del cavallo nello sforzo del tiro è anch’esso nebbia; il conducente bisbiglia consigli:“Restate insieme, fratelli, sempre insieme, insieme…”. La strada ha sapore amaro e i lampioni sembrano pennini intinti in una notte di fuochi. Insieme a noi trascina i passi un vecchio poeta, si è lasciato dietro tutti i libri di una vita; adesso è il più povero, ma non dispera, regala gli ultimi suoi versi ai ragazzi: “Sono fuggito un’altra volta: era una notte qualunque e la morte giungeva sugli autocarri tedeschi; i compagni accorsi al combattimento cadevano nell’aria ubriaca del vento di libertà ancora bagnati del latte delle madri”.
- 85 -
Adesso tocca a noi di non vivere soltanto della loro rendita. Mattone su mattone costruiamo l’unico fabbricato che merita: la casa della pace di tutti gli uomini. E nelle barbe del vento, nelle ciglia dei cieli dipingiamo le bandiere del colore delle cose immortali.
MUSA GALLURESA
Petri di riu de Gianfranco Garrucciu
Alzi sicchi in chissu riu asciuttu undi no curri più vena bundanti e ne li ceddi com’e primma a brutoni si càlani stracchi a fa nascì li bracciali. Mancu una gjema nuda vi rimpudda o annoi di dulci fiori posti a pintà lu branu e acchisogli a trumi imbulcinati cuntenti di stà illu biitoggju. Sicchi l’alzi e sicca la natura MUSA ITALIANA
Calda estate di fuoco di Rosalba Satta Ceriale
Il violino tace abbandonato nell’angolo più buio della stanza. E tace anche l’aria in quest’assurda estate di fuoco. Arsura… Afa… Respiro che fugge … e fugge e corre via
chì da lu monti avaru in chistu tempu l’ea s’è fattu stragna e no s’intendi più illu laatoggju lu cantu di li fèmini comu ‘ita chi dispàri e si cunsumi molta in un cuatoggju… E v’eran’òmini sicchi comu l’alzi e alti avari cussì comu lu monti e petri di riu disiosi d’una piena… ma felmi, immobbili a occhji a celi illa ‘ana attesa d’un sonniu d’un accinnu d’un’impruisa acciotta… …da sola... mal’a vinè.
anche la poesia aspirata e seviziata in un vortice di fumo acre pungente. E rimane lo scheletro mucchio di rottami anonimi di sentimenti sepolti di freschezze perdute di innocenze scomparse… E’ il distacco. Il cordone ombelicale spezzato. E’ la rottura e sento la frattura da un mondo che rifiuto che non amo. Voglio andare lontano distante dalla bieca ipocrisia e dalla cieca follia che vedo… e non comprendo.
- 86 -
MUSA SASSARESA
Pueta de Maria Antonietta Noce
No è lu meu l’arenu d’un pueta candu lu raióru di la marasorthi m’arrodda l’ugni che rasoggi pa’ trampà la néura fraizza chi si pesa da lu mondu. E no è cantu di puisia lu zuccheddu assusthaddu di lu cori candu vedi i’ l’azzadda chena fini zentu barandigli àrriddi di trampi pronti pa’ arriggì li passi a me’ figliori.
Cortecce
La luzi di la luna più no mi rigara impratiadda l’azzòra di lu firu pa’ tissì la téra di la fantasia e la bozi pibiosa di lu riu lu giògguru no ninna lizéri di li fori. Soru una gana manna di ghirrà immobi la me’ manu chi iffrabbineggia paràuri nieddi chena pasu drent’a un fògliu. Una gana manna di ghirrà pa’ no campà che una mariunetta pessa i’ lu maisthrari di la vidda, pa’ arribbà drentu a li me’ veni minudda una làgrima d’amori.
Acqua
di Vanna Flore
di Vanna Flore
Alle cortecce di sughero sgiogate dai tronchi ho legato la forza del toro perché nel parto l’agnella non si ferisse ed io corpo nell’ulivo scontassi la semina preda della polvere nell’origine primordiale e interminabile.
Dalla montagna che si apre a bocca ho visto nascere il mio fiume di pietraia e d’erbe. D’acqua che affonda nei crepacci di calcare viola d’inverno. Acqua che mi ritorna come familiare, sorgiva fino ad incurvare la parabola del tempo. Ritrovarla intatta è una sfida in due atti nella recita della creazione.
- 87 -
S’arangiu de ziu Tobruch de Giovanni Manconi
Candu in bidda ghettànta grida po chi hessat boffiu comporai arangiu, a cumenzai de su bandidori etotu, in dogna bixinau fut a arriri: totus penzanta a s’arangiu de ziu Tobruch. Ziu Tobruch fudi s’allomingiu de ziu Peppi Coronas. Tobruch, ca in su 1911 fut istetiu cun is sordaus italianus chi hiant occupau cussa cittadina de sa Libia, nomenada po su strategismu e storicamenti po sa potenzia de gittada de unu cannoni chi ddu hiant piazzau is tedescus. Candu ddu fadiant isparai, a parti totu su chi distruìat e sa genti chi boccìat, parìat ca tremìat su mundu intreu! Ziu Tobruch non si dda pigàda a ddu zerriai de aici, anzis po issu fut un’onori, e chi ddu zerriànta a nomini, no arrespundìat. Finìa sa guerra, dd’hiat occupau sa Sanac in is gavas de axridda e de caulinu, e dogna dì a mesudì ziu Tobruch cun is atrus minadoris fadìant scoppiai is minas. Tremìat totu sa ’idda. “A iscì chi hant essi’ sceti is minas!? Oi puru ziu Tobruch gei s’ispassiat!”, naràt sa genti iscraccalliendi. Ziu Tobruch fut un’omini bonu, de cumpangìa: andàt de accordiu cun totus e scherzàda cun totus. Fut cojau, ma non teniat fillus, e candu ndi ddi pregontànta su poita, arrespundìat arriendi ca no est sempiri chi sa bruvura agatat sa miccia giusta! Ma siat issu che sa pubidda, fianta arrabiosus po is pippius. Ddus fadìant intrai a giogai in prazzixedda insoru, bastàt chi non ddis hessinti toccau is geranius de cosa ’e bottus de cunzerva chi tenìant in sa lolla. E si fadìant a bonus, a cada una caramella. O, in mancanza de-i cussa, un’arangiu po totus! Ziu Tobruch non fadìat sceti su minadori. Si puru non fessat bonu ne a liggi’ e ne a iscriri, fadiat casi de totu: su craccinaju, su messadori, s’ortulanu, unu pagu su pastori, su maistu ’e muru
e su ’occidori de porcus chi allevànta in famiglia. Po chini si fidàda, fadìat is nezionis e tiràt dentis a ispagu chenza fai pagai nudda a nemus: fut issu chi po cuai is increscidas ddis arregalàda un’arangiu! Fadìat parti de sa cunfrarìa e cantàt s’orrosariu in is prucissionis, e po Pasca a s’Incontru, chini prangìat de commozioni sciendi a Gesucristu risortu torrendi a s’incontrai cun sa Mamma, atrus chi arriìant a is isparus de is cassadoris castiendi a ziu Tobruch candu cun s’atra cunfrarìa s’incrubàda po fai fai s’inchinu a Gesucristu e sa Madonna, penzendi chissai a cal’isforzu! Si puru no hessat connotu sa musica, in cresia, assumancu po sa festa manna de su Patronu, zoppiddi zoppiddi sonàda is organus po accumpangiai is goccius a fini ’e missa. Chini ddu scit chi fessanta sonendi veramenti is organus? E calincunu trisinàt cadiras e bancus po podiri cunfundi’ is sonus, arriendi a Santu Sebastianu in sa cappella sua accappiau a una matta ’e arangiu! Su predi non si nd’accattàda mai: sa missa dda faìat palas a sa genti, in prus fut becciu e surdu comenti una campana! Ziu Tobruch fut meda cresiasticu, ma de is primus comunistas de ’idda. Sa festa de s’Unidadi fut sempiri issu a dd’organizzai cun is atrus cumpangius de partidu. Non permittìat a nemus chi hessanta nau mali de sa cresia, e ancora prus pagu non bolìat intendi’ giovunus frastimendi. Un’annu si fut ammalaidau su segretariu locali. In su palcu ddui fut giai su politicu mandau de sa Federazioni prontu a fai su discursu de circostanzia, ma abettàda chi calincunu de is presentis dd’hessat presentau prima de chistionai. Ziu Tobruch, chi non tenìat su viziu de buffai, fut buffendisìa una coca cola impari a sa pubidda in sa locanda de su partidu. Totus tenìant bregungia de
- 88 -
arziai a pizzus de su palcu, po cussu dd’hìanta nau a ziu Tobruch si podìat nai dûs fueddus issu. “Po su partidu, custu e de prus de custu!”, hiat arrispustu domandendi iscusa a sa pubidda chi fut accabendisì de pappai una carapigna frisca. E arziau a su palcu e pigau fueddu cun d’unu italianu sciorroccau peus de issu, e in candu in candu buffendi coca cola po ddi scrarì sa boxi, hiat finìu narendi: “Compagni! Che la bandiera rossa nel nostro beneamato paese sigat a isventagliare liberamente, sempri più alta!”. Beni o mali naus, cussus fueddus fianta praxius a totus e totus dd’hiant zaccarrau is manus e parìat andendi totu beni. Ma candu su politicu dd’hiat istrintu sa manu e nau: “Bravo, compagno!”, ziu Tobruch, hiat essi’ s’emozioni o sa coca cola chi s’hiat buffau, o sa cuntentesa de nci dd’hai fatta a chistionai in su microfunu, cumenti si fut incrubau po arringraziai a totus, hiat naigau totu sa matta ’e s’arangiu chi, si puru fessat in cabudanni, promittìat abbastanza un’annada bona! Non bastat custu: su microfonu allutu nd’hìat aumentau prus puru sa potenzia chi pariat s’orroda finali de sa festa de su Patronu! Est de tandus chi deu, piccioccheddu, hìa cumprendiu ita fut s’arangiu de ziu Tobruch. Postus a parti cuddus “non mi tocchetti che mi caghetti”, ziu Tobruch fut circau de totus: de is cumitaus, de is locandas de dogna festa, de is familias chi organizzànta su carnovali, chi mancu si ’estìat prus de mascara, tanti ddu scidìat ca ddu connoscìant su propriu. Una dì, baddendi su dundurinu, cumenti si fut frimmada sa fisarmonica e is ballerinus depìanta sighìri a baddai a passu abettendi torra sa musica, ziu Tobruch, cunvintu chi no s’essat guastada sa fisarmonica, hìat sighiu a sonai issu. Ddu invitànta a is isposorius e fadìat s’arregalu a totus. Pagu chi fessat, donàt pagu francus e una quarra de trigu chi aràt issu etotu. Ma sa sporta de s’arangiu fut sempiri assigurada po totus! “De innui totu nd’hìat a bogai cuss’arangiu?”, naràt sempiri dottori Faedda, connoscendi sa langesa de cuss’omini. Candu passillàda cun sa pubidda, parìanta sa cresia cun su campanili. Issu, stinghirizzu e longu; issa bascittedda ma prena de brenti chi pariat
una carradedda. Beffiana cantu fessat, issa non si lassàt mai pigai a brazzettu. Parti po no iscumparri’ troppu cun s’altesa de su pubiddu, e parti ca non nci arrenescìat a andai a passu giustu cun issu poita fut troppu bascia. E difattu, ziu Tobruch fadiat dûs passus, issa ses o setti po su propriu tantu. Sa televisioni fut arribada a bidda puru, ma in poderi de pagus a dda podi’ comporai. Ziu Tobruch si puru cun sacrifiziu nci fut arrennesciu a si dda comporai, e fadìat intrai a totus a dda biri in domu sua, bastàt chi non dd’hessant toccau is geranius de sa lolla. Po Paschixedda, in medas domus s’arriunìanta po giogai a barraliccu o a tombola. A sa essida de missa ’e puddus, ziu Tobruch impari a sa pubidda andàda a abbisitai a totus. E candu bincìat a tombola (o ddu fadìant binci apposta?), po noranta bortas noranta fut a ghettai arangiu fadendi zaullai totus is canis de ’idda. A is primis de su sessantaxincu, dd’est morta sa pubidda. Agattendisìa a solu, ziu Tobruch non fut prus issu. Dopu donau medas cosas a is poburus, bessìat sceti su dominigu a su chizzi po andai a cresia a primu missa. “In mesu de unu dolori e de una mancanzia aici manna, po mimi non s’agatat prus mundu!”, naràt a totus prangendi. E acciungìat: “Spacciau totu, finzas s’arangiu!”. S’annu etotu, in bidda fiant preparendi sa festa de su Patronu. In sa piazza principali prena de paradas, fraganta is turronis de meli, su pisci arrustìu, su binu e sa coca cola in is locandas e sa carapigna appenas fatta, candu is campanas arrepicchendi tristas annunziant sa morti improvvisa de ziu Tobruch. Sa genti, sa ’idda totu dd’arregordat cumenti ’e omini storicu. Finzas oi candu a is pippius ddis iscudint in sa schina po ddis fai fai su “ruttinu” (e non sceti cussu!), “Saludi!”, ddi narant is babbus e is mammas totus cumpraxius, “Atru chi s’arangiu de ziu Tobruch!”. Est curiosa sa vida. In cussa domu lassàda isciusciai de su tempus, cun is bottus de cunzerva prenus de occiau e non prus de geranius, ddu hat nasciu sola sola una matta ’e arangiu. E dogna dì ddui cantant is pillonis.
- 89 -
Vagabundu volontariu de Angelo Porcheddu
Isvilidu ‘e su mundu faularzu, cun sa ‘strale acuta ‘e sas bideas, hat truncadu cadenas e trobea de custu tempus cun coro ‘e attarzu.
Como bramosu suzzat su cabiju amenu ‘e sa cunsciescia istrobeida e furende sas dies a sa vida, lièru crabiolat che anniju.
Truncadu ‘e viles bramas hat ispidos ch’inferchende lu fin cun lughe falza bettendecheli s’anima in sa balza infame, inue affogan sos sentidos.
Mere assolutu de sa libertade, de sa natura padronu e istranzu, amigu de sos bentos e cumpanzu de su sole, e de sos isteddos: frade.
Ma oe, undas luadas chi covàcana s’andare zegu e surdu ‘e custu mundu, no ponen frenos a su vagabundu chi curret in cussorzas chena làcana:
Sa reina ‘e sa notte l’est amiga cando sa prata su chelu affianzat, li cunfidat segretos, l’accumpanzat in su misteriu de sa paghe antiga.
e senza funes brincat che tentorzu isoltu, e in tancas innidas che rujat… Su ‘entu isfidiadu no lu mujat… Ne lusingas li faghen de presorzu.
S’avrèschida l’est mama, su manzanu l’est babbu, e inghiriendeli de oro sos nettos orizzontes de su coro, de sa notte l’isvelan donzi arcanu.
Liberu vagabundu volontariu ch’iscurrizat in sa mudesa sua e cun bisos alados leat fua in baddes risulanas: solitariu!
Sa solidade, isposa l’est fidele e lu carignat cun bisos amenos pro l’addulchire in vida sos velenos chi su mundu l’hat dad’in giambu ‘e mele.
Fizu est de oe, ma sighire a suere non cheret su cabiju ‘e “s’era” nostra, c’a su postu de licchitta colostra l’hat dadu ludu, neula e piuere.
Passat su vagabundu in sas carrelas de sa presone ‘e su mundu… istraoltu. Passat cantende: fieru e isoltu da-e sos colores de falzas bandelas.
- 90 -
Santa Brabara
Piscadore
de Laura Ficco
de Rosario Porcu
Santa Brabara, stùgia is corus nostus ardentis e animosus de minadoris, stiddius preziaus de solidariedadi po su mundu in poderi de cust’oceanu de lamentus. Ch’is piumas in sa manu tua affòrtint su coraggiu nostu, donnia dì acciuvau in su dolori de is assupus e in s’amori po s’assustu de is aterus e pòzzat sa luxi de su sacrifiziu tuu illuminai is bias de is gallerias scuriosas. Devotus a tui in su silenziu umanu de is cunduttus, sempiri t’heus arresai po chi mai s’amànchint traballu e protezioni.
Irmurinande isparghet colores piantande traspirat su sole in sa cussorja manna de chelu. Andat, su motu istraccu tra lepias boches in sa suffratta, grispisande si franghet s’unda.... curren ride ride predischeddas aggraminadas. A murmuttu si pesat su motore lamas de luche d’incantu jocan chin s’ispuma e su lentore. Sichit, in d’unu anticu cantu, in s’ampraria ‘e su mare, su poveru traballu de un’umile.... piscadore.
- 91 -
Coro - Cuore -
de Rita Ledda
Debile, s’est paradu su coro meu a su tempus de sa vida, tremulosu e cun afficcos de chissà cales sizidas glorias.
S’è offerto, indifeso, il mio cuore, ai giorni della vita, tremulo e immaginario di chissà quali ingenue glorie…
Diligu, che canna ‘e trigu passadu hat istajones in tancas chena fine, ninnadu da-e carignos de aèra, in brazzu a su sole, forsi cuntentu e chissà poite…
Fragile, come stelo di grano tra campi immensi ha vissuto stagioni perdendosi in carezze d’aria e abbracci di sole, forse felice, chissà perché…
Ite vanu pensamentu! Ite tristura in d’unu alenu ‘e vida! Calincunu t’hat cundennadu reu ‘e franchesa ca amadu has solamente, chena armas ne paraulas.
Che illusione! Che amarezza un palpito di vita! Qualcuno ti ha condannato reo d’ingenuità e di franchezza perché senz’armi né parole, hai solamente amato…
E gai, sutta un’’uttieddu ‘e lentore ti ses mujadu, e cun ‘irgonza ses rutu a su primu iscampiu ‘e sole.
E così, sotto una goccia di rugiada, ti sei piegato, miseramente sei caduto sotto il primo raggio di sole.
Como, chena sambene, ismentigadu restas in pizos de sa terra sicca de s’anima mia.
Ed ora, esangue, giaci al suolo nell’arida terra dell’anima mia.
- 92 -
Bòlidus - Voli -
de Rosanna Podda
Ita bòlidus heus fattu nosus, si parìat de arribai a celu asub’’e sanzianeddas appicadas a su bentu. Ita scimingiu tenemus nosus, lèbius, castiendisì imbriagus di amori. Ita passus impressìus ponemus, currendi a coru bogau senz’’e bì’ s’ora de s’agatai a pari. Ita amori mannu heus lassau nosus pinnichendi dònnia bisu, scarescendi basidus e schirìngius di arrisu. Pensendi de depi donai contu, crèendi chi no fessit cussa sa parti a nosus destinàda, in su teatru falsu de sa vida. No hat a essi’ stetiu…forzis, chi hapu bolau a sola, bisendimì a manu pigada e acatendimì, ancora indromiscàda, di essi’ fattu bòlidu ’e babaiola.
Che voli abbiamo fatto, ci sembrava di toccare il cielo sopra altalene appese al vento. Che stordimento avevamo noi, leggeri, guardandoci ubriachi d’amore. Che passi affrettati mettevamo, correndo col cuore in gola senza veder l’ora di stare insieme. Che amore grande abbiamo lasciato noi, ripiegando tutti i sogni, dimenticando baci e sorrisi. Pensando di dover dar conto, credendo che non fosse quella la parte a noi destinata, nel teatro falso della vita. Non sarà stato… forse, che ho volato da sola, sognandomi presa per mano e accorgendomi, ancora assonnata, d’aver fatto volo di coccinella.
- 93 -
S’Ardia - L’Ardia -
de Petronio Boy
Una ‘idda… Sant’Antine… s’Ardia… sos caddos… ojos e coros sun cun sas “bandelas” chi giogan a sa murra cun sa morte in s’iscameddu.
Un paese… San Costantino… l’Ardia… i cavalli… occhi e cuori son con le bandiere che giocan alla morra con la morte nel tratturo.
Sos fiancos toccados de isprone sambene in sos gambales ischizzan fogu sos ferros da-e sos crastos.
Fianchi piagati dallo sperone sangue nei gambali schizzano fuoco gli zoccoli dai sassi.
A sa zega difendet s’iscorta su caddu ‘e Sant’Antine e corpos de nerbiu e de bandela s’omine e su caddu iscontan sa valentìa.
Alla cieca la scorta difende le insegne del Santo a colpi d’asta e di frusta l’uomo e il cavallo pagano l’ardire.
In cresia profumos de chereos brusiantes e de incensu accumpanzan sos giogos su pispisinu fittianu de bezzas in pregadoria e chi affidan a votos sas urtimas isperas.
In chiesa profumi di ceri brucianti e d’incenso accompagnan le laudi il bisbiglio di vecchiette oranti per abitudine che affidano ai “voti” le ultime speranze.
A foras zente pruere sole zicchirrios e isparos cramos de bendidores de carrela lamentu ‘e pedulantes sonu ‘e “ferru”.
Fuori gente polvere sole urla e spari richiami di ambulanti lamenti di questuanti tintinnio di campanacci.
Ma a Sedilo sa malamorte no est istranza e non corpat solu cun su caddu.
A Sedilo la malamorte è di casa non giunge solo col cavallo.
- 94 -
D’amore giogande...
Giassus
de Antonio Sannia
de Guglielmo Piras
Fia siguru de poder amare una pisedda de sa ‘idda mia, ca tenta l’hapo sempre in simpatia, cuntentu de la poder cuntrestare. Cand’in giardinu podimis giogare, de margheritas, po proare a ischire, si b’hat amore o si devet finire, sos petalos fit bell’interrogare. Mi àmada o no, deo lis dimando, che pizzinnu chi giogat cun sa sorte, ca su disizu ‘e ischire est meda forte si semper m’hat amare, e fin’a cando. Ma s’ultima dimanda ch’hapo fattu, interrogande cussu bellu frore, mi narat chi pro como cuss’amore pro me s’est rivelande med’ingratu. Tando fit solu giogu ‘e pizzinnia, su chi, comente totus, hamos fattu, pro s’amore no b’haiat cuntrattu ma fidi solu sensu ‘e simpatia. Su tempus, ingannosu, ch’est passande, cun issu finind’est sa pizzinnia, ca forzis cussa fit sa sorte mia, ma cun s’amore tando fia giogande. Sa margherita chirco, ch’est siccada, po nâchi li torrare a dimandare si sa pizzinna m’hat ancor’amare, oppuru si pro semper ch’est andada. Sa risposta chi tenzo est una ebbìa, sa chi mi podiat solu isettare: cun ateru s’est devida isposare ca mai l’hapo nadu chi fit mia. Bae in bon’ora tando, prenda ‘e oro, in su caminu bellu de s’amore, ca como confirmadu hat cuddu frore chi semper t’hapo a tennere in su coro.
“Citti citti, fradi miu no ses solu a essi’ tristu no ddu bis ca in dogna trettu non c’est logu po s’arrisu? Castia castia custu tempus mancu Deus si stentat prus nudda tenit prus valori ne su bivi’ ne su morri’ ne s’abettu po su crasi. E no scìu it’est sa paxi candu biu sa terra mia impestada de is intruxus sanguneras e calorus. E ita nai de custa lingua chi “Comuna” oi dda zerriant? Mancu a mei hap’agatai si mi bogant “su fueddu” chi de sempri m’hat pesau. Su beranu fradi miu de diora s’est spacciau…” “No est s’ora ‘e si chesciai no est tempus de su prantu. Attuadì sa pena a coddu piga torra su camminu circa in bias tramancadas e su fogu ‘e su Connotu chi est sa braxa sempri tenta in su coru de sa genti e in is prazzas de sa festa. Poni in aqua cussa barca nuraghesa de is babbais chi biazu s’hant chistìu po imprassai torra is maris e sa genti prus attesu de aundi seus benìus. Su beranu chi tui circas funt’is giassus de memoria de mantenni’ sempri ananti po ninnai moris nous. Po no morri’, fradi miu”.
- 95 -
Si la cantas cun amore - decima glossa -
de Domenico Angelo Fadda
Si la cantas cun amore has ancora fantasia tando podes esser mia chen’un’iscuta ‘e dolore. S’has a coro una cantone in chelu che ses dognora pius altu ‘olende ancora ch’esseras unu puzone cun alas de passione lea a bolu unu fiore e luego in bonumore intonami notas bellas ca s’accheran sas istellas si la cantas cun amore. Cant’est dulche custu sonu chi sa chiterra nde ‘ogat ca in manos mias giogat a tie l’imbio a tonu pro lu ligare in consonu a cantare in allegria tra isteddos est majia chen’’entu in cust’incantu
si mi sighis in su cantu has ancora fantasia. Sa ‘oghe ch’has beneitta leat logu in s’aèra e no est mancu chimera ca non restat frimma e fritta cuss’alenu solu impitta attonadu d’armonia aberi laras ebbìa amada, in cust’ora ‘e pasu abbrazzad’a unu ‘asu tando podes esser mia! Sun bolende a un’a una sas notas e ti carignan e istanotte t’impignan a su giaror’’e sa luna non nd’ismentighes manc’una ca la cantas cun ardore mi das fiama e calore pro ierros chena soles e cun megus sempre ‘oles chen’un’iscuta ‘e dolore.
- 96 -