უდაბნოპითეკი ავტორი: დავით ლორთქიფანიძე
ფერნანდო ხავიერ ურკიხო
პალეოანთრო პოლოგი დავით ლორთქიფანიძე საქართველოს ეროვნული მუზეუმის გენერალური დირექ ტორია. მას National Geographic-თან მრა ვალი წლის თანამშ რომლობა აკავში რებს და იგი ჩვენი ქართული გამოცემის სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარეა.
26 nat ional g eo graphic
ექსპონატებით ისტორიის მოყოლა მუზეუმებისთვის მიღებულ ფორმატს წარმოადგენს. მეც გადავწყვიტე საქართველოს ეროვნული მუზეუმის კოლექციებში დაცული ნივთებით მომეთხრო თქვენთვის ჩვენი ქვეყნის ისტორია უძველესი გეოლოგიური ეპოქებიდან დაწყე ბული, თანამედროვეობამდე. მინდა გაგაცნოთ ის ფაქტები, რომელ თაც მუზეუმის დამთვალიერებელი ვერც საგამოფენო ეტიკეტზე ამოიკითხავს და ვერც საინფორმაციო დაფაზე. ამიტომ, 2016 წლის განმავლობაში, „National Geographic საქართველოს~ საშუალებით გიამბობთ რომელიმე ერთი ექსპონატის ისტორიის, მისი სამეცნიერო მნიშვნელობისა და აღმომჩენი მეცნიერების შესახებ.
1939 წელს, დავითგარეჯას უდაბნოში სამეცნიერო ექსპედიცია მუ შაობდა. ნასადილევს, ნარჩენების ალაგებისას, ახალგაზრდა მეცნიერ მა, ეკატერინე (კატო) გაბაშვილმა საეჭვო ძვალი შენიშნა, ხოლო მისმა ხელმძღვანელმა, ცნობილმა პალეონტოლოგმა ბურჩაკ აბრამოვიჩმა, თავისი გამოცდილი თვალის წყალობით მყისვე განსაზღვრა, რომ ეს პრიმატის ზედა ყბის ფრაგმენტი უნდა ყოფილიყო ორი კბილით. ეკატერ ინე გაბაშვილისა და ბურჩაკ აბრამოვიჩის ერთობლივი სტატიით სამეცნიერო ლიტერატურაში აღნიშნული ნამარხი უდაბ ნოპითეკის სახელით გახდა ცნობილი, ხოლო საბჭოთა პრესა მას მოიხსენიებდა, როგორც სსრკ-ის (!) ტერიტორიაზე მცხოვრები უძ ველესი ადამიანის მსგავს მაიმუნს. არავინ იცოდა, ზუსტად რა ად გილას აღმოჩნდა უდაბნოპითეკი – ქალბატონ კატოს ამ თემაზე საუბარი არ უყვარდა. როდესაც მუზეუმში იმ განყოფილების ხელძღვანელი გავხვდი, სადაც ქალბატონი კატო მუშაობდა, ამ აღმოჩენიდან 60 წელი იყო გასული. უდაბნოპითეკის მიმართ კი ჩემი ინტერესი – ძალიან დიდი. პირდაპირ მივედი და ვუთხარი, რომ მას კვლევის ახალი პერსპექტი ვა ეძლეოდა, ამისთვის კი დავითგარეჯაში წასვლა და იმ ადგილის განსაზღვრა იყო საჭირო, სადაც კბილები იპოვა. უნდა გენახათ, რა მარჯვედ დადიოდა ქალბატონი კატო უდაბნოს პაპანაქებაში; ზუსტად გვაჩვენა ადგილი, სადაც ნახევარ საუკუნეზე მეტი ხნის წინ, უდაბნოპითეკის ზედა ყბის ნაწილი აღმოაჩინა. ქალბატონი კატო დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა ჩემს უცხო ელ კოლეგებს შორის. ერთი ცნობილი ესპანელი პალეონტოლოგი მას აგატა კრისტის გმირის სახელს – მის მარპლს – ეძახდა. პენსია ზე გასვლის შემდეგაც, თანამშრომლები სამსახურში რამეს რომ ვერ იპოვიდნენ, ქალბატონ კატოს სახლში ურეკავდნენ და ისიც ამა თუ •
თებერვალი 2016
იმ მასალის ზუსტ ადგილსამყოფელს ეუბნებოდა. ეკატერინე გაბაშვი ლი 97 წლის ასაკში გარდაიცვალა და, შეიძლება ითქვას, სიცოცხლის ბოლომდე არ შეუწყვეტია მუშაობა. ჩვენი პირველი ერთობლივი გასვლა კი, იმ ახალი ექსპედიციებისა და აღმოჩენების საფუძველი გახდა, დღესაც რომ გრძელდება. ალბ ათ გაი ნტერესებთ, თუ რა სამეცნ იერ ო მნიშვნელ ობ ის აა „უდაბნოპითეკი~. სხვადასხვა ლაბორატორიული კვლევებით დავადგინეთ, რომ ნა მარხის გეოლოგიური ასაკი დაახლოებით 8,5 მილიონ წელს ითვლის. ახალ მონაცემებზე დაყრდნობით, ჩემს უფროს კოლეგებთან, ლეო გაბუნიასა და აბესალომ ვეკუასთან ერთად თავიდან შევისწავლეთ მასალა და მივედით დასკვნამდე, რომ უდაბნოს პრიმატის ზედა ყბის ორი კბილი, რომელსაც ჩვენ მიერ ნაპოვნი ახალი კბილიც მიემატა, დრიოპითეკების ჯგუფის წარმომადგენელს ეკუთვნოდა.
გრაფიკა: პალეოარტისტი მაურისიო ანტონის მიერ რეკონსტრუირებული უდა- ბნოპითეკი. ლაბორატორი- ული კვლევებით დადგინ- და, რომ გარეჯში აღმოჩე- ნილი დრიოპითეკის კბილები 8,5 მლნ. წლისაა.
ფოტო (კბილები): მირიან კილაძე; (გარეჯი) გიორგი ბუხაიძე
დრიოპითეკი უმაღლეს მაიმუნებში – ჰომინო იდებში შემავალი გადაშენებული ჯგუფია, რო მელსაც მეცნიერთა უმეტესობა თანამედროვე ორანგუტანებთან აახლოვებს. დრიოპითეკების უმეტესობა, ძირითადად, ევროპაშია აღმოჩენი ლი, ხოლო მათ შორის უძველესის ასაკი დაახ ლოებით 12 მილიონი წლითაა განსაზღვრული. დრიოპითეკების საცხოვრებელი გარემო ხასიათ დებოდა სუბტროპიკული ტყეებით, ტენიანი ჰა ვითა და ნაკლებად გამოხატული სეზონურობით. ამ ჯგუფ ის გად აშენებ ა ემთ ხვევა ე.წ. ვა ლეზ იუ რ კრიზ ისს, რომელ იც 9-9,5 მილ იონ ი წლის წინ ევრ ოპაში მოხდა და არიდ იზაციის მკვეთრ ზრდაშ ი (თბილი, ზომ იერ ი ტყეებ ის შეცვლა უფრ ო სეზონურ ი და ღია ბიოტოპით) გამოიხატა, რამაც ტყის ბინადარი პრიმატების ამოწყდომა გამოიწვია. უდაბნოპითეკს განსაკუთრებულ მნიშვნელო ბას ანიჭებს ის ფაქტიც, რომ იგი დრიოპითეკე ბის ყველაზე გვიანდელი წარმომადგენელია და, ამასთან, ჯგუფის აღმოსავლეთით უფრო ფართო გავრცელებაზე მიუთითებს. აღსანიშნავია ისიც, რომ იგი მორფოლოგიურად უფრო უახლოვდება დასავლურ ევროპულ პრიმატებს, ვიდრე ტერი ტორიულად ახლოს, თურქეთსა და საბერძნეთში ნაპოვნ ჰომინოიდებს. დავითგარეჯას უდაბნოს მაიმუნ ი ყველაზე გვიანდელია დღემდე ცნობილ დრიოპითეკებს შორის. ის ჩვენთან 1 მილიონი წლით მეტ ხანს შემორჩა, რის მიზეზადაც კავკასიის ბუნებ ის მრავ ალფ ერ ოვნ ებ ა შეგვ იძლ ია მივ იჩნ იო თ. კერძოდ, აქ არსებული საკვები რესურსების სიმ რავლე (განსაკუთრებით ხის ნაყოფები). უდაბ ნოს ძუძუმწოვართა ფაუნის შემადგენლობა და ნაპოვნი ხეების ნაშთები, ასევე, ჰომინოიდის კბილების თხელი ემალი საფუძველს გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ უდაბნოპითეკის ეპოქაში, გა რეჯას მიდამოებში ღია სივრცეებთან ერთად ტყის უბნებიც უნდა ყოფილიყო გავრცელებუ ლი, სადაც უდაბნოპითეკთან ერთად ჰიპარ ი ონები, აფთრები, მარტორქები, ჟირაფები და ანტ ილ ოპებ ი ბინ ადრ ობდნენ. შეს აბ ამ ის ად, დავითგარეჯას 8,5 მილიონი წლის წინანდელი ლანდშაფტი სრულიად განსხვავდებოდა დღეს არსებული უდაბნოსგან. j
28 nat ional g eo graphic
•
თებერვალი 2016
დავითგარეჯას დღევანდელი უდაბნოს ლანდშაფტი სრულიად განსხვავდება 8,5 მილიონი წლის წინ აქ არსებული სუბტროპიკული ეკოსისტემისგან, სადაც ტენიანი ჰავა და ნაკლებად გამოხატული სეზონურობა იყო გამეფებული.
ფოტო: გიორგი ბუხაიძე