08
ლუსის ძიებაში მთავარი თემა > ნათია ხულუზაური დონალდ კარლ ჯოჰანსონი ცნობილი ამერიკელი პალეოანთროპოლოგია, რომლისთვისაც ყველაზე წარმა ტებული 1974 წლის ექსპედიცია აღმოჩნდა. ტომ გრეისთან ერთად მან ჰადარში (ეთიოპია) აღმოაჩინა ლუსის სახელით ცნობილი 3,2 მილიონი წლის წინანდელი Australopithecus afarensis-ის თითქმ ის მთლიანი ჩონჩხი, რომელიც თანამედროვე ადამიანის ყველაზე ადრეულ წინაპრადაა მიჩნეული. „ლუსი“ – ასე უწოდა თავის სა მეცნიერო-პოპულარულ წიგნს დონ ჯოჰანსომა, რომელიც არაერთი ახალგაზრდისთვის აღმოჩნდა პროფესიის განმსაზღვრელი. დონალდ ჯოჰანსონი საქართველოს მეცნიერების ფესტივალისა და საერთაშორისო კონფერენციის „Homo erectus-ის 100+25 წელი: დმანისი და მის მიღმა“ ფარგლებში სტუმრობდა და საქართველოს ეროვნული მუზეუ მის ეზოში საჯარო ლექციაც წაიკითხა თავისი ცნობილი აღმოჩენის შესახებ.
ბატონო ჯოჰანსონ, რას გვეტყვით თქვენი ბესტსელერის შესახებ, რომელ მაც მეცნიერებით დაინტერესებული ბევრი ახალგაზრდის ცხოვრებას მისცა მიმართულება 80-იანი წლებიდან მო ყოლებული? რა თქმა უნდა, ძალიან მიხარია, რომ ჩემი წიგნი „ლუსი“, რომელიც მრავალი წლის წინ, 1981 წელს გამოიცა ახალგაზ რდა თაობის ინსპირაციის წყაროდ იქცა, რომ დღეს ისინი ჩემ კვალს მიჰყვებიან და ისეთივე მონუსხულნი არიან პალეო ანთროპოლოგიით, როგორც მე. მეც ძა ლიან გამიმართლა პატარაობისას, ერთ ამერიკელ ბიჭუნას, როდესაც მეზობლად მცხოვრებმა პროფესორმა ტომას ჰენრი ჰაქსლის 1800-იან წლებში გამოქვეყნე ბული წიგნი მომცა. ჰაქსლი დარვინის ახლო მეგობარი იყო და ისინი ხშირად საუბრობდნენ ევოლუციის შესახებ და იმაზეც მსჯელობდნენ, ადამიან ებმაც გა ნიცადეს თუ არა ევოლუცია. სწორედ ამ საუბრებისას აღმოაჩინეს დიდი მსგავსე ბა აფრიკულ პრიმატებსა და ადამიანებს
შორის. ამან კი განაპირობა მათი დასკვ ნა, რომ უადრეს, ყველაზე ძველ ადამიანს სწორედ აფრიკაში უნდა ეცხოვრა. მაშინ 13 წლის ვიყავი და ჩემში უძველესი ადა მიან ის შესახებ მეტის გაგების სურვილმა იფეთქა, მომინდა ძიების მონაწილე გავ მხდარიყავი, მეპოვა ეს წინაპრები და მა თი მეშვეობით გამეგო ჩვენი წარმომავ ლობის შესახებ. იმის გააზრება, რომ ჩვენ და აფრიკელ პრიმატებს საერთო წინა პარი შეიძლებოდა გვყოლოდა, თავბრუს მახვევდა. როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა თქვენი წარმატება, იღბლის რამდენად გჯერათ? აფრიკასა თუ აზიაში ბევრი ანთრ ო პოლოგი წასულა იმ იმედით, რომ დიდ აღმოჩენას გააკეთებდა. ისეთი მნიშვნე ლობის აღმოჩენები, როგორიც ლუსია, ძალიან იშვიათია. მე ვერც კი ვიოცნე ბებდი იმაზე, რომ ასეთ მნიშვნ ელოვან რამეს ვიპოვიდი. მინდოდა ვყოფილიყავი კვლევის თანამონაწილე, რა თქმა უნდა
აღმოჩენაც მინდოდა, მაგრამ პირველი სამი წლის განმავლობაში აფრიკაში სა ერთოდ არაფერი მიპოვია – არაფერი. ასე რომ, საკმაო დრო დამჭირდა ადაპტა ციისთვის და როდესაც 1974-ში ლუსი ვი პოვე, ჩემთვ ის საოც არი მომენტი დადგა, მომენტი, რომელშიც რეალურად გადაწყ და ჩემი როგორც ანთროპოლოგის სამო მავლო კარიერა. იმ ერთმა წამმა, როდე საც პირველი ძვალი ვიპოვე, სრულიად შეცვალა ჩემი ცხოვრება. შეგიძლიათ გაიხსენოთ თქვენი ემოცია, როდესაც გააცნობიერეთ, რომ ადამიან ის წინაპრის ძვალი გეჭირათ ხელში? როგორც კი გავაცნობიერ ე, რომ ძვალი ადამიანის წინაპრის იყო, ფართო ღიმი ლით გამეღიმა. იმდენად დიდი ემოციუ რი ტალღა მომაწვა, რომ თავიდან ვერც კი შევნიშნე ჩონჩხის სხვა ნაწილები... და როდესაც გორაკს თვალი ავაყოლე და ეს ნაწილები დავინახე, გავიფიქრე, რომ ისი ნი ერთ ინდივიდს ეკუთვნოდა. იმ წუთში წარმოდგენა არ მქონდა, ვინ იყო ეს ერთი პროფ. დონალდ ჯოჰანსონი. 1974 წელს მან ტომ გრეისთან ერთად, ჰადარში (ეთიოპია) აღმოაჩინა 3,2 მილიონი წლის წინანდელი ადამიანის წინაპრის, Australopithecus afarensis-ის თითქმის მთლიანი ჩონჩხი.
თავდადებული უნდა იყო შენი საქმის თვის და, რაც ყველაზე მთავარია, უნდა გქონდეს ცოდნა... განათლება უმნიშვნე ლოვანესია... ჩემზეც უთქვამთ, რომ მე შემთხ ვევით გავაკეთე ეს აღმოჩენა, რომ „გადავაწყდი“ ნაშთებს. რა თქმა უნდა, ეს ასე არ იყო. მე ძალიან ბევრი წელი ვსწავლობდი უნივერსიტეტში, ენთუზი აზმითა და ცნობისმოყვარეობ ით ვიყავი აღსავსე... იმ ადგილას ჩემამდეც ძალიან ბევრი იყო და ჩემ შემდეგაც... თუმცა, მე კიდევ მოთმინებაც მქონდა. იქაურობას მანამდეც იკვლევდნენ მეცნიერ ები, რო მლებსაც ჩემნაირ ი განათლებაც ჰქონ დათ და არც ცნობისმოყვარეობ ა და ენთუზიაზმი აკლდათ... მაგრამ, მოთმი ნება არ ეყოთ, ემუშავათ თავდაუზოგა ვად, ყოველდღე გასულიყვნენ ველზე და უმეტესად ვერაფერი ეპოვათ. ასე რომ, მხოლოდ იღბალს ვერ დავაბრალებთ წარმატებას. ალბათ ყველა იმ ელემენ ტის ერთობლიობას მოაქვს წარმატე ბა, რაზეც ვისაუბრეთ. ჩემთვის კი ლუ სი უდიდესი ჯილდო იყო, რომელიც ამ ყველაფრისთვის 1974-ში მივიღე. პროფ. დონალდ ჯოჰანსონი და პროფ. დავით ლორთქიფანიძე დმანისის ცნობილ აღმოჩენებთან. დავით ლორთქიფანიძეს უჭირავს დონალდ ჯოჰანსონის ლეგენდარული წიგნი „ლუსი“, რომელმაც მისი პროფესია საბოლოოდ განსაზღვრა.
ინდივიდი და რამდენად მნიშვნელოვა ნი იქნებოდა პალეოა ნთრ ოპოლოგიურ ი მეცნიერებისათვის. იმ საღამოს კი, რო დესაც მას ლუსი დავარქვით, ბითლზის ცნობილი სიმღერის „Lucy in the Sky With Dimonds“ შთაგონებით, ვერაფრით წარ მოვიდგენდით, ასეთი პოპულარული თუ გახდებოდა მთელ მსოფლიოში... რომ არა მარტო მეცნიერები გაიგებდნენ მის შესახებ, არამედ ყველა, მაგალითად ის, ვინც უბრალოდ გაზეთებს კითხულობს. ეს ახალი სახეობა იყო, რომელსაც Australopithecus afarensis ეწოდა. თქვენ ახსენეთ, რომ სამი წლის გან მავლობაში არაფერი გიპოვიათ. რა იყო ის, რის გამოც არ დანებდით და ძიე ბა განაგრძეთ. რა რჩევას მისცემდით ახალგაზრდა მეცნიერებს? ჩემი აზრით, თითოეული ადამიანისთ ვის უმნიშვნელოვანესია ცნობისმოყვა 10
saqarTvelos erovnuli muzeumi
რეობ ა და სამყაროს შეცნობის სურვი ლი; იმის გაგების სურვილი, თუ როგორ მოვედით აქამდე, როგორ ვითარდება გარემო, განსაკუთრებით ბუნებრივი გარემო, მე ძალიან გამიმართლა, რად გან მაშინ გამიჩნდა მისწრაფება, რომე ლიც ყველაფერზე მნიშვნელოვანი იყო, როდესაც ჯერ კიდევ პატარა ბიჭი ვიყა ვი. სულ პატარაობ იდან ვიცოდი, ზუს ტად რისი კეთება მინდოდა. არასოდეს მქონია ბიზნესმენობის, წარმატების, ან ფულის შოვნის სურვილი. მინდოდა ის მეკეთებინა, რაც აღფრთოვანებას იწ ვევდა ჩემში, რაც მიჩენდა განცდას, რომ ის, რასაც გავაკეთებდი, შეცვლ იდა და გაამდიდრებდა სამყაროს შესახებ ცოდ ნას. თავდადება და ენთუზიაზმი, რომე ლიც სულ პატარაობ აში ვიგრძ ენი, მთე ლი ცხოვრება გამყვ ა და ვფიქრობ, რომ თუკი გინდა ნამდვილად წარმატებული იყო, უნდა გქონდეს ცნობისმოყვარე ობა, აღსავსე უნდა იყო ენთუზიაზმით,
რამ გადაგაწყვეტინათ, რომ დაგეწე რათ წიგნი, რომელიც მხოლოდ სამეც ნიერო წრეებისთვის არ იქნებოდა გან კუთვნილი? როდესაც ლუსის შესახებ პრესაში დაი ბეჭდა, უამრავი კითხვა გაჩნდა – იცოდით რამდენი წლის იყო, როდესაც გარდაიც ვალა? რამდენი წლის წინ ცხოვრობდა? უკვე ზრდასრული იყო? შვილები ჰყავდა? ხალხს საკუთარი წინაპრების შესახებ მე ტის გაგების უზარმაზარი სურვილი აქვს. ერთ-ერთი პირველი კითხვა, რომელსაც ბავშვი სვამს, არის: „საიდან გავჩნ დი?“, ჰოდა მე ვფიქრობ, რომ პალეოანთრო პოლოგია სამეცნიერ ო ძიებაა, სამეცნიე რო გზაა, მცდელობა იმისა, რომ გამოვარ კვიოთ ჩვენი წარმომავლობა. სწორედ საზოგადოების ინტერესმა დამაფიქრა – დიახ, მე შემეძლო სამეცნიერო სტატი ების წერა, რომელთაც მხოლოდ ჩემი კოლეგები წაიკითხავდნენ და რომლებიც სავსეა ტერმინოლოგიით ა და ტექნიკური აღწერილობით, მაგრამ საზოგადოებას მართლ აც აინტერესებდა ეს თემა და ვი ფიქრე, რომ ნამდვილად მნიშვნელოვანი
იყო სამცნიერ ო ენის ყველასთვის გასა გებ ენაზე „თარგმნა“. მე არ ვარ ასტრო ფიზიკოსი, მაგრამ ძალიან მაინტერესებს, როგორ გაჩნდა სამყარო, ამიტომ ყო ველთვის მიხარია, როდესაც ამ დარგის მეცნიერ ი ჩემთვის გასაგებ ენაზე დაწერს წიგნს, რომელიც საშუალ ებას მომცემს, მაგალითად, კოსმოლოგიის დეტალებში გავერკვე. რა იყო თქვენი პირველი რეაქცია, როდესაც დმანისის აღმოჩენის შესახებ შეიტყვეთ? მახსოვს, აღფრთოვანება დამეუფ ლა, როდესაც პირველად გავიგე ამ დაუჯერებელი აღმოჩენის შესახებ აქ, საქართველოში. 1990-იანი წლების დასაწყისში აღმოჩენილი ქვედა ყბა უძველეს ადამიანს ეკუთვნოდა, ჩემი ინტერესიც ხომ აფრიკაა. მანამდე გვე გონა, რომ ადამიანმა აფრიკა არცთუ ისე დიდი ხნის წინათ დატოვა. დმანი სის ასაკის განსაზღვრამ და იმის გაგე ბამ, რომ ეს თითქმის 2 მილიონი – 1,8 მილიონი წლის წინ მოხდა, სრულიად შეცვალა ჩვენი წარმოდგენები იმაზე, თუ როდის დატოვეს აფრიკა ჩვენ მა წინაპრებმა. მაშინ მათ არ იცოდ ნენ ცეცხლის დანთება, პატარა ტვინი ჰქონდათ და მაინც, პიონერები იყვნენ, მათ გაიფართოვეს თვალსაწიერი აფ რიკის მიღმა. როდესაც თქვენი მუზეუმის გუნდმ ა უკვე სხვა ნაშთების, მათ შორის სრული თავის ქალების აღმოჩენა დაიწყო, ყველანი სა ოცრად ვღელავდით. თქვენ ფანტასტი კური კოლექცია გაქვთ. განამარხებული ნიმუშები არაჩვეულებრივადაა შენახუ ლი, მათი კვლევა ახლაც მიმდინარეობს და ჩვენ კიდევ და კიდევ უფრო მეტს ვი გებთ მათ შესახებ. ეს მართლაც მნიშვნე ლოვანი აღმოჩენაა, რომელიც გვეხმარე ბა იმის გაგებაში, თუ პირველად როდის დატოვეს პირველმა ადამიანებმა აფრიკა და როდის გადახდათ პირველი სამოგზა ურო თავგადასავალი. რა ადგილს მიუჩენდით დმანისის არ ქეოლოგიურ ძეგლსა და იქაურ აღმო ჩენებს პალეოანთროპოლოგიასა და, ზოგადად, უძველესი სამყაროს შემსწ ავ ლელ მეცნიერებებში?
ვფიქრობ, რომ დმანისის განამარ ხებული ნიმუშები უაღრესად მნიშვნე ლოვანია, რადგან მათი საშუალებით ვიგებთ, თუ როგორი იყო პირველი ადა მიანი, რომელიც აფრიკიდან წამოვიდა; რომ ის ბევრად უფრო ადრე წამოვიდა აფრიკიდან, ვიდრე ჩვენ ვფიქრობდით. აქ, თბილისში, ძალიან მნიშვნელოვანი საერთაშორისო კონფერენცია ჩატარდა, სადაც შეიკრიბნენ მსოფლიოს წამყვანი მეცნიერები ერთმანეთთან ინფორმა ციის გასაცვლელად. ძალიან ბედნიერი ვარ, რომ ჩამოვედი და საშუალება მო მეცა, დამეთვალიერებინა ორიგინალე ბი და პირადად გავსაუბრებოდი არქეო ლოგებსა და მეცნიერებს. გამოდის, რომ დმანისი ერთ-ერთი უმ ნიშვნელოვანესი არქეოლოგიური ძეგ ლია მსოფლიოში?
იქნებ წინ კიდევ უფრო მნიშვ ნელო ვანი აღმოჩენები გველის საქ ართ ველოში, ან თუნდაც მთელ კავკასი ის რეგიონში, მაგრამ ჩვენ მათ ვერ გავაკეთებთ, თუკი ოფისებსა და ლა ბორატორიებში დავრჩებით და არ გავ ალთ ველზე. ძიებაში ვპოულობთ ნამდვ ილ პასუხებს და ჩემ სტუდენ ტებს სულ ვუბიძგებ, რომ გარკვ ეული დრო გაატარონ ექსპედიციებში და იფიქრონ ახალი ადგილების ძიებაზე. გენატრებათ ველი? დიახ, ძალიან. ეს არაჩვეულებრი ვი წლები იყო – როდესაც შორს ხარ იმისგან, რასაც ჩვენ ცივილიზაციას ვე ძახით. მე ვფიქრობ, ველზე მუშაობა ბევრად უფრო ცივილიზებული საქმეა, თუმცა, უდაბნოში ყოფნა, ეთიოპია
უდაბნოში ყოფნა, ეთიოპიაში, სადაც წელიწადში 2-3 თვეს ვატარებდი, ტენტის ქვეშ ცხოვრება და შეგრძნ ე ბა, რომ ნამდვილად ბუნების ნაწილი ხარ, ყოველთ ვის უდიდეს კმაყოფილებას მანიჭებდა, რომელიც კი ოდესმე მიგრძ ვნია...
რა თქმა უნდა! როდესაც საქმე ეხება აფრიკიდან წამოსვლას, დმანისი ამ ასა კის ერთადერთი და უნიკალური ძეგლია ჯერჯერობით. არსებობს მნიშვნ ელოვა ნი არქეოლოგიური ძეგლები, მაგალი თად, ესპანეთში... მაგრამ არა ასეთი ძველი.
ში, სადაც წელიწადში 2-3 თვეს ვა ტარებდი, ტენტის ქვეშ ცხოვრება და შეგრძნება, რომ ნამდვილად ბუნების ნაწილი ხარ, ყოველთვის უდიდეს კმა ყოფილებას მანიჭებდა... აღმოჩენისას განცდ ილი გრძნობა და გუნდური მუ შაობ აც არაჩვეულებრივია.
როგორ ფიქრობთ, როგორი იქნება პალეოანთროპოლოგიის მომავალი, საით მიდის ეს მეცნიერება?
ამჟამად რა არის თქვენი ძირითად საქმიანობა?
რადგან მე ბევრ ძეგლზ ე მიმუშავია, ჩემ ი სტუდენტ ებ ი ხშირ ად მეკითხე ბია ნ, დარჩ ა თუ არა ადგილი, სადაც კიდევ რაი მ ე აღმ ოჩ ენ ის გაკეთ ე ბა შეი ძლებ ა. მე კი სულ ვპასუხ ობ, რომ მათ ყოვე ლთვის უნდა ჰქონდეთ გახსნ ილი გონ ებ ა, იყვნ ენ ენერგიი თ აღსავსენი და ეძებ ონ ახალი ადგილე ბი. ვინ იფიქრ ებდა, რომ ასეთ ი ძეგლი აღმ ოჩნ დებ ოდა დმან ისშ ი? – არავინ.
ვასწავლი, ძირითადად ელექტორნუ ლად, ჩემი კურსი www.edx.org-ზეა გან თვსებული და ადამიანის წარმოშობას შეეხება. დაახლოებით 10 000 მსმენელი მყავს ყოველწლ იურად. ასევე, არიზონის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ადამიან ის წარმოშობის ინსტიტუტში ვმუშაობ. ამავ დროულად, ვაგრძელებ სამეცნიერო სტა ტიებზე მუშაობას და ვიწყებ ავტობიოგრა ფიული წიგნის წერას.
saqarTvelos erovnuli muzeumi
11