saqarTvelos erovnuli muzeumi N 5 / 2019
6 / ოქროდ ქცეული სიბრძნე 50 / წითელი ტერორი და ქართველი მხატვრები 22 / მოხეტიალე სამყაროთა შორის 30 / ანბანით მოთხრობილი საქართველო 90 / მუზეუმის ციფრული სამყარო
საქართველოს ეროვნული მუზეუმი წარმოგიდგენთ გამოფენას
ვან გოგი და ფიროსმანი არლში ფიროსმანისა და ვან გოგის ერთად წარმოდგენა თავისთავად მეტყველებს ფიროსმანაშვილის მნიშვნელობასა და ადგილზე XX საუკუნის მსოფლიო ხელოვ ნებაში.
„შუა საუკუნეების საგანძური“
06 / მთავარი თემა სიბრძნის, საიდუმლო ცოდნის მარა დიული ძიება ევროპულ კულტურაში ასახვას პოვებს ოქროსთან დაკავში რებულ სიმბოლოებში, როგორები ცაა ოქროს საწმისი, ფილოსოფიური ქვა, გრაალის თასი.
10 ინტერვიუ 2009 წელს დმანისის მუზეუმმა პირ ველი დამთვალიერებელი მიიღო. ზუსტად 10 წლის შემდეგ დმანისის მუზეუმის არქიტექტურული პრო ექტის ავტორი ჟან ფრანსუა მილუ საქართველოს ეწვია და დმანისის მუზეუმის განვითარების გეგმასა და თბილისის სამუზეუმო უბნის კონ ცეფციაზე გვესაუბრა.
სარჩევი 14 / 30-წლიანი მეგობრობა 34 / გადარჩენილი შედევრები 36 / თბილისის კრეატიული ცენტრი 38 / კავკასიის ბიომრავალფეროვნება 42 / იტალიური ხელოვნება საქართველოში 50 / სამუზეუმო პუბლიკაციები 62 / საგანმანათლებლო პროგრამები მუზეუმში 68 / ოპერაცია – რესტავრაცია 70 / დაჩოქილი მამაკაცის ფიგურა 72 / ახალგორელი ქურუმი 74 / კოლექციების ახალი საცავი 76 / ჰენრიკ ჰრინევსკი – 150 82 / განახლებული მუზეუმი ახალციხეში 94 / მუზეუმი ვირტუალურ სივრცეში 96 / მუზეუმის ფესტივალი სამშაბათი-კვირა 10:00-18:00 მისამართი: სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმი, შოთა რუსთაველის გამზ. 3.
22 / საერთაშორისო გამოფენა 2018 წელს ფიროსმანის გარდაცვა ლებიდან 100 წელი შესრულდა. ამ თარიღს მიეძღვნა მისი ნამუშევ რების გამოფენა „ნიკო ფიროსმანი – მოხეტიალე სამყაროთა შორის“ ალბერტინას მუზეუმში (ვენა, ავსტ რია) და ვან-გოგის ფონდში (არლი, საფრანგეთი).
16 / ისტორია 1910-იან წლებში საქართველოში შეიქმნა დაწესებულებები, რომლე ბიც დღემდე ჩვენი ქვეყნის მთავარ კულტურულ კერებს წარმოადგენენ – ხელოვნების მუზეუმი და ეროვნუ ლი გალერეა.
86 / არქეოლოგია უძველესი მეტალურგია ლეჩხუმ ში – დასავლეთ საქართველოს, კოლხური ბრინჯაოს კულტურის ცენტრის, პრეისტორიული მეტა ლურგიის აღიარებულ რეგიონებს ლეჩხუმიც დაემატა.
04
მ
ოხარული ვარ წარმოგიდგინოთ მუ ზეუმის ჟურნალის ახალი ნომერი, რომელშიც შევეცადეთ თავი მოგვეყა რა ყველა იმ მიმართულებისთვის, რომელიც ჩვენი დაწესებულების მრავალფეროვნებას ასახავს და, რა თქმა უნდა, ეროვნულ ღირე ბულებებსა და ტრადიციებზეა დაფუძნებული. ის, რომ საქართველოს ეროვნულმა მუ ზეუმმა როგორც საერთაშორისო რანგის დაწესებულებამ უკვე დაიმკვიდრა თავი გლობალურ კულტურულ რუკაზე, ამას მიმ დინარე ნომრის ის სტატიებიც მოწმობს, რომლებშიც უკანასკნ ელი ორი წლის გან მავლობაში გამართულ რჩეულ საერთა შორისო გამოფენებზე მოგითხრობთ. ამ დროის განმავლობაში ჩვენ არა მარტო წარმოვადგინეთ სამი მნიშვნელოვანი გა მოფენა ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე, სადაც 2018 წელს საქართველო მასპინძელი ქვეყნის სტატუსით სარგებლობდა და ფი როსმანის ნამუშევრებით ვესტუმრეთ ისეთ მუზეუმებს, როგორებიცაა ალბერტინას მუ ზეუმი ვენაში და ვან გოგის ფონდი არლში, არამედ ვუმასპინძლეთ კიდეც იტალიური ხელოვნების კლასიკურ და თანამედროვე შედევრებს – მათ შორის ტიციანისა და ბო ტიჩელის ნამუშევრებს – ეროვნულ გალე რეასა და ს. ჯანაშიას სახელობის საქართვე ლოს მუზეუმში. ჟურნალის მთავარი თემა გადავწყვი ტეთ ყოფილიყო პროექტი, რომლის ფარ გლებში ეროვნული მუზეუმის მეცნიერის, ერმილე მაღრაძის ხელმძღვანელობით შესაძლებელი გახდა ლეგენდარული თრი ალეთის ოქროს თასის დეტალური შესწავ
ლა და მისი ზუსტი ასლის დამზადება. ერმი ლე მაღრაძის პროექტმა ჩვენ ერთის მხრივ საშუალება მოგვცა აღგვედგინა ძვ.წ. II ათასწლეულის საოქრომჭედლო ხერხები, მეორეს მხრივ კი დამთვალიერებლისთვის წარგვედგინა არა მხოლოდ ნივთი მშრა ლი ინფორმაციით, არამედ გვეჩვენებინა ამ ნივთის დამზადების მთელი პროცესი. საგამოფენო თხრობის ამგვარი სტილი უკ ვე ეროვნული მუზეუმის ერთგვარ სამარკო ნიშანს წამორადგენს და მის თითქმის ყვე ლა გამოფენაზე შეგვიძლია ვიხილოთ კონ ტექსტუალური თხრობა ამა თუ იმ ფორმით. ასეა საქართველოს მუზეუმის კავკასიის ბიომრავალფეროვნების მუდმივმოქმედ გამოფენაზეც, რომლის განხორციელებაც დავით ბეჟუაშვილის განათლების ფონდის მხარდაჭერით გახდა შესაძლებელი. ჩვენ შევეცადეთ კავკასიის მუზეუმის საგამო ფენო ვიტრინების, საარქივო ფოტოებისა და თანამედროვე სამუზეუმო სტანდარტე ბის სინთეზით დამთვ ალიერებლისთვის ერთდროულად წარმოგვედგინა როგორც კავკასიის ბიომრავალფეროვნება, ასევე საქართველოს პირველი მუზეუმის – კავ კასიის მუზეუმის ისტორია, სადაც თავმოყ რილი იყო როგორც საქართველოს, ისე მთელი კავკასიის ბუნებისა თუ ხელოვნების ნიმუშები და რომლის მემკვიდრე დღეს სა ქართველოს ეროვნული მუზეუმ ია. აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ თავად კავკა სიის მუზეუმის ერთგვარი ახალი სიცოცხ ლის დასაწყისად შეგვიძლია მივიჩნიოთ გამოფენა, რომელიც ჩვენს აზერბაიჯანელ კოლეგებთან ერთად მოვაწყვეთ ბაქო ში, ჰეიდარ ალიევის ცენტრში, სადაც ზაჰა ჰადიდის მიერ დაპროექტებულ შენობაში წარვადგინეთ სწორედ კავკასიის მუზეუმის კოლექციები აღმოსავლური ფონდებიდან. უკანასკნ ელ ხანს ეროვნული მუზეუმის ფონდებს არაერთი უნიკალური ექსპონა ტი შეემატა; მათ შორისაა „ახალგორელი ქურუმის“ ძვ.წ. VIII-VII საუკუნეებით და თარიღებული ფიგურა, რომელიც „შატო
მუხრანმა“ გადმოგვცა საჩუქრად და წი თელი ტერორის ერთ-ერთი მსხვერპ ლის, ვახტანგ კოტეტიშვილის სკულპტურა „დაჩოქილი მამაკაცის ფიგურა“, რომელიც მისმა შვილიშვილმა, გუგა კოტეტიშვილმა გვისახსოვრა. განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს განათ ლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორ ტის სამინისტროს ინიციატივით დაწყებული ახალი პროექტი, რომლის ფარგლ ებში ყოველ ორშაბათს სპეციალურად სკოლის მოსწავლეებისთვის ეწყობა ლექციები და საგანმანათლებლო ტურები. დაბოლოს, როგორც ყოველთვის, დიდი სიამოვნებით წარმოგიდგენთ ინტერვიუს მუზეუმის განსაკუთრებულ და ერთგულ მე გობრებთან – არქიტექტორ ჟან ფრანსუა მი ლუსთან და მის მეუღლესთან სიუზან ოგთან, ასევე გუნტრამ და ჰაიდემარი კოხებთან. ბატონი მილუ, როგორც უმაღლესი რან გის პროფესიონალი, ყოველთვის ქმნის კარგად გააზრებულ, გარემოთი და შინა არსით ნაკარნახებ ნამუშევრებს, რისი ნა თელი დადასტურებაა დმანისის არქეო ლოგიური მუზეუმი. დღეს იგი თბილისის სამუზეუმო უბნის პროექტზე მუშაობს და სწორედ ამის შესახებ მოგვითხრობს სუ ზანთან ერთად, რომელიც UNESCO-ს ექს პერტია კულტურული მემკვიდრეობის დაც ვის მიმართულებით. რაც შეეხება პროფესორ გუნტრამ და ჰა იდემარი კოხებს – ისინი ჩვენი მეგობრები ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დროიდან არიან. ისინი წლების განმავლობაში იკვ ლევენ ქართულ კულტურას და მონაწილე ობენ ჩვენი ინსტიტუციის განვითარებაში: სულ ცოტა ხნის წინათ მათ უნიკალური წიგ ნები გადმოსცეს საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ბიბლიოთეკას, რაც ბევრად გაუ ადვილებს შუა საუკუნეების მკვლევართ სა მეცნიერო საქმიანობას.
მთავარი რედაქტორი: დავით ლორთქიფანიძე სარედაქციო კოლეგია: ეკეატერინე გამყრელიძე, ნათია ხულუზაური, მიხეილ წერეთელი, მერაბ მიქელაძე არტ-რედაქტორი: თორნიკე ლორთქიფანიძე ფოტოგრაფები: მირიან კილაძე, ფერნანდო ხავიერ ურკიხო, ბორის სკრინიკოვი, დავით ცვარიანი გამომცემელი: გიორგი ბეზარაშვილი მენეჯერი: მარიამ ინანიაშვილი ყდა: თრიალეთის ოქროს თასი, ძვ. წ. II ათასწლეული. ფოტო: ფერნანდო ხავიერ ურკიხო სტამბა: სეზანი, თბილისი, წერეთლის 140, ტელ.: 2 357002 მადლობას ვუხდით კომპანია JTI-ს ჟურნალის გამოცემის მხარდაჭერისთვის ISSN 2298-0318
საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს ინიციატივით, ყოველ ორშაბათს, სკოლის მოსწავლეებს მასპინძლობს დ. შევარდნაძის სახელობის ეროვნული გალერეა, ს. ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმი და გ. ჩიტაიას სახელობის ეთნოგრაფიული მუზეუმი ღია ცის ქვეშ სპეციალურად ბავშვებისთვის ეწყობა ლექციები და საგანმანთლებლო ტურები
#ხელოვნებასკოლაში #ბავშვებიმუზეუმში #სკოლამუზეუმში
06 მთავარი თემა > ნინო ლორთქიფანიძე
კულტურული მემკვიდრეობის ევროპული წელი საქართველოში ოქროდ ქცეული სიბრძნე – ხიდი წარსულსა და მომავალს შორის
2018 წლის 5 დეკემბერს სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმში გაიხსნა გამოფენა სახელწოდებით „ოქროდ ქცეული სიბრძნე“, რომელიც კულტურული მემკვიდრეობის ევროპულ წელს ეძღვნება. მისი მხარდამჭერია საქართველოში ევროკავშირის წარმომადგენლობა. დამთვალიერებელს შესაძლებლობა აქვს, პირველად იხილოს საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში დაცული ოქრომჭედლობის ერთ-ერთი შედევრის – თრიალეთში აღმოჩენილი ძვ. წ. II ათასწლეულის ოქროს პოლიქრომიული თასის ექსპერიმენტული კვლევის შედეგები: პროექტის ავტორის, საქართველოს ეროვნული მუზეუმის მეცნიერ-თანამშრომლის, ერმილე მაღრაძის მიერ უძველესი ტექნოლოგიების აღდგენის საფუძველზე დამზადებული როგორც საოქრომჭედლო იარაღები, ასევე თავად თასის ზუსტი ასლი და ფილმი, რომელშიც დეტალურადაა აღბეჭდილი თასის რეკონსტრუქციის პროცესი.
“ნ
ეტარია ადამიანი სიბრძნის მპოვნელი და ადამიანი – ჭკუის მომხვეჭელი! რადგან მისი საზღაური ვერცხლის საზღაურს სჯობს და მისი მოსავალი – წმიდა ოქ როს. ის მარგალიტებზე ძვირფასია, და არანაირი შენი საწადელი არ შეედრე ბა მას“. ძველი აღთქმა, იგავნი სოლო მონისა, 3, 13-15. სიბრძნის, საიდუმლო ცოდნის მარა დიული ძიება ევროპულ კულტურაში ასახვას პოვებს ოქროსთან დაკავში რებულ სიმბოლოებში, როგორებიცაა ოქროს საწმისი, ფილოსოფიური ქვა, გრაალის თასი. ყველაზე კეთილშობი ლი მეტალი თავისი თვისებების გამო – მარადიული, მზის ლითონად წოდე ბული ოქრო იქცა ადამიანის სულიე რი მისწრ აფებების გამოსახვის საუ კეთესო ფიზიკურ საშუალებად, ხოლო მეცნიერული ცოდნა ოქროს შესახებ – თავად სიბრძნის ერთ-ერთ გამოვ ლინებად. ოქროს საწმისის – კაცობრიობის ის ტორიაში პირველი შორეული საზღვაო ლაშქრობის მთავარი მიზნის – რაცი ონალური ახსნისთვის ჯერ კიდევ ან ტიკურ ეპოქაში ამოსავალი იყო ორი ფენომენი: ოქრო და ცოდნა, მათ შო რის ცოდნა ოქროს შესახებ. ბერძენი ფილოსოფოსისა და მითოგრაფის, ევ ჰემეროსის მიმდევრების ინტერპრე ტაციის თანახმად ოქროს საწმისი იყო ეტრატზე აღნუსხული ოქროდამწერ
ლობის ხერხი ან წიგნი იმის შესახებ, თუ როგორ შეიძლება მიიღო ოქრო ქიმიის საშუალებით. რატომ უკავშირდება ანტიკურ კულ ტურაში მითი ოქროს საწმისის შესახებ სწორედ კოლხეთს, რომელიც ევრო პაში აგრძელებს სიცოცხლეს ჯერ შუა საუკუნეების ალქიმიაში, დღეს კი მეფე ფილიპე ქველის მიერ 1430 წელს დაარ სებულ ოქროს საწმისის ორდენში? პა სუხი შეიძლება ვეძებოთ არა მხოლოდ „ოქრომრავალ“ კოლხეთში, როგორც ის ბერძნულ წერილობით წყაროებში ოქროს სიმდიდრით სახელგანთქმუ ლი ქალაქების – მიკენის, სარდისისა და ბაბილონის მსგავსად იხსენიება, არამედ იმ სიბრძნეში, რომელიც ოქ როს მოპოვების, დამუშავებისა და ოქ როს მაღალი სულიერი მიზნებისთვის გამოყენების შესახებ ცოდნის სახით კოლხეთსა და საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ათასწლეულების მან ძილზე უწყვეტად გადაეცემოდა. დღეს ამ სიბრძნის თვითმხილველები ვართ საქართველოში აღმოჩენილი ოქრომ ჭედლობის არაერთი გამორჩეული ნიმუშისა და მათი მეცნიერული, მათ შორის ექსპერიმენტული კვლევების მეშვეობით. 2018 წელს ერმილე მაღ რაძის მიერ განხორციელებული პრო ექტი „ოქროდ ქცეული სიბრძნე“ და ამავე სახელწოდების გამოფენაც სწო რედ ამის თვალსაჩინო მაგალითია. წარსულის შენარჩუნება, სინამდვი
ლესთან ზიარება და მომავლის ხედ ვა – ეს არის გამოწვევები, რომელთა წინაშე დგას მუზეუმი როგორც საგან ძური და ცოდნის კერა. კულტურული მემკვ იდრეობის დაცვასთან ერთად საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ერთ-ერთი პრიორიტეტი ტექნოლო გიური ინოვაციების ისტორიის შეს წავლაა, რის შესაძლებლობას მუზეუ მის კოლექციებში დაცული არაერთი უნიკალური არტეფაქტის ექსპერიმენ ტული კვლევა იძლევა. ეს კვლევები გვეხმარება, უფრო ღრმად ჩავიხე დოთ წარსულში და ვეზიაროთ ცოდ ნას, რომელსაც თავად კულტურული მემკვ იდრეობა ეფუძნება. ხელოვნების ასეთ ნიმუშებს განეკუთვნება სწორედ ოქროს პოლიქრომიული თასი, რო მელსაც ქვეყნის საგანძურში ერთ-ერ თი გამორჩეული ადგილი უჭირავს. ის თრიალეთის XVII ყორღანში სხვა მდიდრულ სამარხეულ ინვენტართან ერთად იქნა აღმოჩენილი და არაუგ ვიანეს ძვ. წ. II ათასწლეულის და საწყისით თარიღდება. ურთულესი ტექნიკური ხერხების გა მოყენებით დამზ ადებული თასი ნათ ლად მოწმობს, რომ ოქრომჭედლობა განუყოფელია მეტალურგიული ცოდ ნისგ ან. მთავარი ამოცანა, რომელიც ცეცხლის გამოყენებით ნებისმიერი სა ოქრომჭედლო ოპერაციის განსახორ ციელებლად, იქნება ეს გრანულაცია, მავთულის დარჩილვა, აპლიკაცია თუ saqarTvelos erovnuli muzeumi
7
თავდაპირველად ცდები ჩატარდა ჩამოსხმული სპილენძის ზოდისგან მიღებულ ფურცლოვან სპილენძზე. აღნიშნული ექსპერიმენტისთ ვის ჩამოისხა ვერცხლი და უძველესი ხერხებით, ჭედვით იქნა მიყვანილი ფურცლოვან მდგომარეობამდე. უკვე მიღებული ფირფიტით საგანგებო, წინასწარ დამზადებულ გრდემლებზე იქნა ამოჭედილი თრიალეთის თასის ფორმა.
ფერადი ქვების ინკრ უსტაცია, სტაბი ლური ტემპ ერატურ ის შენარჩუნებას მოითხოვს, ერმილე მაღრაძემ თასის ასლის დამზ ადებისას ლითონის და მუშავების უძველესი გამოცდილებით გადაჭრა: მან შესაბამისი ხელსაწყო – მუფელი, რომელიც შედგ ება საწვა ვი კამერისგან, ღრუტანიანი სფეროს გან (ჩაკეტილი სივრცე, რომელშიც სა ბერველით მიწოდებული ცივი ჰაერის ნაკადი ერევა კამერიდან ჩამოსულ ცხელი ჰაერის მასას და გამთბარი სა ხით მიეწოდება კამერაში მოგიზგიზე ნაკვერჩხლებს) და სითბ ოს ამრეკლი ხუფისგან, მტკვარ- არაქსის კულტუ რის ეპოქის თიხის ორი არტეფაქტის 8
saqarTvelos erovnuli muzeumi
ფუნქ ციურად ზუსტ ი ასლებით დაამ ზადა. ექსპ ერიმენტმა ცხადყო, რომ ქვაცხელების (შიდა ქართლი) ძვ. წ. III ათასწლეულის პირვ ელი ნახევრის ნამოსახლარზე აღმოჩ ენილი თიხის ეს ორი ნივთი, რომლებიც აქამდე სა საკმევლედ და კერის მოდელად იყო მიჩნეული, მუფელის ტიპის ღუმელის შემადგენელ ი ნაწილები უნდ ა იყოს. ანალოგიური პრინციპით მომუ შავე მინანქრის გამოსაწვავი მუფე ლი აღწერილი აქვს შუა საუკუნეებში მოღვაწე ბენედიქტელ ბერს თეოფი ლუს პრესვიტერს თავის ტრაქტატში „სხვადასხვა ხელოვნებებზე“, რომლის მიხედვით ერმილე მაღრაძემ კოლხე
თის რელიგიურ ცენტრში, ვანში, ძვ.წ. I საუკუნის სატაძრო კომპლექსში აღმო ჩენილი რკინის ნივთის – „კოლხური ხუფის“ ფუნქცია განსაზღვრა. სწორედ 2012 წლის პროექტი – „დაკარგული ტექნოლოგიების კვალდაკვალ“ გახდა მისი ახალი მიგნების საწინდარი. აღ ნიშნული პროექტის ფარგლებში ერმი ლე მაღრაძემ ჩაატარა ექსპერიმენტი, რომელმაც ცხადყო, რომ „კოლხური ხუფი“ საოქრომჭედლო ხელსაწყოა. თასი გამოირჩევა მდიდრული ფი ლიგრანული დეკორით, რომელიც ორი სახეობითაა წარმოდგენილი: დაგრე ხილი ოთხკუთხაგანივკვეთიანი ერ თი მავთული და მრგვალგანიკვეთიანი
ორ-ორი მავთულის წნული, რომლებიც ერთმანეთის პარალელურადაა დარჩი ლული და ქმნის წიწვოვან ორნამენტს. როგორ ამზადებდნენ უძველესი სახე ლოსნოები ფილიგრანული დეკორის თვის განკუთვნილ მავთულს – ქვის ზედაპირზე მეტალის ღერაკის გორვა- ბრტყელებით, თუ ჰქონდათ მავთულის საჭიმი ხელსაწყო? ერმილე მაღრაძის ექსპერიმენტული კვლვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვანი შედეგია ის, რომ მან აჩვენა, თუ როგორ შეიძლება მავთუ ლის მიღება მყარ მასალაში გაკეთე ბულ საგანგებო ხვრელებში ძვირფასი ლითონის ღეროს გაჭიმვით და ასეთ მასალად მან სარდიონის მძივები გა მოიყენა. საქართველოში აღმოჩენილი ძველი ოქრომჭედლობის ეს შედევრი, რომლის დამზადების ყველა რთული ტექნიკური ხერხი გაგრძელებას პოულობს შემდგო მი ეპოქების ქართულ ოქრომჭედლობა ში, ნათელი მაგალითია იმისა, რომ კავ კასიის ეს რეგიონი იყო ხიდი მახლობელ აღმოსავლეთსა და ევროპას შორის და მნიშვნ ელოვან როლს ასრულებდა ტექ ნოლოგიური ინოვაციებ ის გავრცელება ში. უძველეს არქეოლოგიურ არტეფაქ ტებთან ერთად ექსპოზიციაზე პირველად წარმოდგენილი გვიანანტიკური ხანის ოქროს სამკაული, ეთნოგრაფიულ კო ლექციაში დაცული საოქრომჭედლო იარაღები და ძვირფასი ლითონების ნა კეთობები ასახავს ოქროსა და ზოგადად ლითონის შესახებ იმ ცოდნის მრავალ საუკ უნოვან გზას, რომელიც საქართვე ლოს ტერიტორიაზე თაობიდან თაობას გადაეცემა და რითაც ქართულმა კულ ტურამ საკუთარი ადგილი დაიმკვიდრა ევროპულ ცივილიზაციაში.
ძველი ოსტატები საკმაოდ იოლად და ეფექტურად ჭრიდნენ ძალიან მაღალი სიმტკიცის მინერალებს ფურცლოვანი სპილენძისგან დამზადებული ხერხებით და ხვრეტდნენ მათ ღეროვანი სპილენძის საშუალებით. saqarTvelos erovnuli muzeumi
9
10
არქიტექტურა როგორც სივრცის ორგანიზების
ხელოვნება ინტერვიუ ჟან-ფრანსუა მილუსთან და სიუზან ოგთან ინტერვიუ > ლიზა მეფარიშვილი, ნათია ხულუზაური დმანისის არქეოლოგიური აღმოჩენების შემდეგ კაცობრიობის განვითარების ისტორია თავიდან დაიწერა. „პირველი ევროპელების“ განსახლების ადგილი სწრაფად მოექცა უცხოელი მეცნიერების, ადგილობრივებისა და ტურისტების ყურადღების ცენტრში. შეიქმნა დმანისის არქეოლოგიური ძეგლის განვითარების კონცეფცია, რომელმაც საერთაშორისო აღიარება, 2004 წელს კი როლექსის პრემია მოიპოვა. 2009 წელს განახლებულმა დმანისის მუზეუმმა პირველი დამთვალიერებელი მიიღო. ამ მოვლენიდან ზუსტად 10 წლის შემდეგ დმანისის მუზეუმის არქიტექტურული პროექტის ფრანგი ავტორი თავის მეუღლესთან ერთად საქართველოს ეწვია. დმანისის მუზეუმის განვითარების გეგმასა და თბილისის სამუზეუმო უბნის კონცეფციაზე მუშაობა გრძელდება. წარმოგიდგენთ ინტერვიუს, რომელიც არაერთი საერთაშორისო ჯილდოს მფლობელი არქიტექტურული სახელოსნოს „სტუდია მილუ“ მთავარ არქიტექტორთან და დამფუძნებელთან ჟან ფრანსუა მილუსთან და მის მეუღლესთან, იუნესკოს ექსპერტ სიუზან ოგთან მათი თბილისში ყოფნის დროს ჩავწერეთ.
ბატონო ჟან-ფრანსუა, თქვენი სტუ დია ცნობილია მარტივი და ინოვაცი ური არქიტექტურული გადაწყვეტებით, რომლებიც კლასიკური ფორმებითაა ინსპირირებული. მოგვიყევით სტუდი ის პრიორიტეტებისა და პროექტების შესახებ. „სტუდია მილუ“ პარიზში, 1997 წელს დავაარსეთ. ჩვენს პრიორიტეტს სა ზოგადოებრივი, ისტორიულ და კულ ტურულ მემკვიდრეობასთან დაკავ შირებული პროექტები წარმოადგენს. ვთანამშრომლობთ მუზეუმებთან, თე
ატრებთან. ვმუშაობთ არქეოლოგიურ ძეგლებზე, ტურისტულ ცენტრებსა და მულტიფუნქციურ ინსტიტუციებზე. ვა ხორციელებთ სხვადასხვა შენობის ადაპტაციას, განახლებასა და რეკონ სტრუქციას. პარიზის გარდა ფილიალი გვაქვს სინგაპურში, საიდანაც ჩვენი გუნდი მუშაობს აზია-წყნარი ოკეანის პროექტებზე. ფილიალი გავხსენით ვიეტნამშიც. სტუდიის მიერ განხორ ციელებულ მასშტაბურ პროექტებს შორისაა პარიზის მულტიფუნქციური სივრცე – ცნობილი მარკეტი „Carre
au du Temple“ (2014) და სინგაპურის ეროვნული გალერეა (2015). ჩვენთვის ძალიან საინტერესო და მიმზიდველია საზოგადოებრივი და კულტურული პროექტები. სრულიად განსხვავებუ ლი გრძნობაა, როდესაც მუშაობ სივ რცეზე, რომელმაც ხშირ შემთხვევაში დღეში ასობით და ათასობით ადამი ანს უნდა უმასპინძლოს. ეს დიდი პა სუხისმგებლობაა. როგორ ფიქრობთ, საერთაშო რისოდ არაერთხელ აღიარებული
სინგაპურის ეროვნული გალერე ის პროექტი, რომელიც ორი შენობის ერთმ ანეთთან დაკავშირებას და მის თვის ახალი სიცოცხლის შთაბერვას ითვალისწინებდა, თქვენი კარიე რის მთავარი პროექტია დღევანდელ დღემდე? თუ ვიმსჯელებთ პროექტის მასშ ტაბითა და სპეციფიკით, მაშინ დიახ. აქამდე ასეთი კომპლექსური სამუ შაო არ მქონდა განხორციელებული. ამ პროექტს 10 წელი მივუძღვენით. ეს ყველაფერი გარკვეულწილად ბრძო ლას ჰგავდა. გასათვალისწინებელი იყო ძალიან ბევრი დეტალი, ასპექტი, განათება. აქ შენობის თითოეული ფან ჯარა განსხვავებული იყო. ჩვენ უზენა ესი სასამართლოსა და მერიის არსე ბული შენობები უნდა გარდაგვექმნა ერთ მთლიან ორგანიზმად, რომელიც ისტორიას შეინახავდა და ამავე დროს გახდებოდა კულტურული თავშეყრის ადგილი, სივრცე თანამედროვე ხე ლოვნების მოყვარულთათვის, შეხ ვედრებისა და გართობისთვის. ეს იყო საინტერესო და გამოწვევებით სავსე პროცესი, რომელმაც ბევრი მასწავ ლა. პარალელურად უნდა შეგვექმნა ადგილობრივ, პროფესიონალ არქი ტექტორთა გუნდი, რომელიც პროექტ ზე იმუშავებდა. დღეს ეს გუნდი ოჯახი ვითაა. ეს ყველაფერი მართლაც რომ დიდ შრომას მოითხოვდა. „ჟან-ფრანსუასთან ერთად გუნდში მუშაობა დიდი სიამოვნებაა“, – ამბობს არქიტექტორის მეუღლე სიუზან ოგი, რომელიც გახლავთ „სტუდია მილუს“ საერთაშორისო განვითარებისა და კულტურული პროექტების ხელმძღვა ნელი, ასევე იუნესკოს კონსულტანტი კულტურული მემკვიდრეობის პროექ ტებისა და სამუზეუმო განვითარების მიმართულებით. ქალბატონო სიუზან, „სტუდია მილუ“ და საქართველოს ეროვნული მუზეუმი უკვე წლების განმავლობაში მეგობ რობენ. მოგვიყვეთ, თუ როგორ და იწყო ეს მეგობრობა და თანამშრომ ლობა? 2000-იან წლებში საქართველო ში პირველად ჩამოვედი როგორც იუნესკოს ექსპერტი. მაშინ სამხრეთ 12
saqarTvelos erovnuli muzeumi
კავკასიაში სამუზეუმო მიმართულე ბის განვითარების პროექტს ვხელმ ძღვანელობდი. ჩემი მისია იყო აზერ ბაიჯანს, სომხეთსა და საქართველოს დავხმარებოდი, გამკლავებოდნენ იმ დროისთვის სამუზეუმო სფერო ში არსებულ გამოწვევებს. საქართ ველოში ჩემი ჩამოსვლა „ვარდების რევოლუციას“ დაემთხვა, რამაც ჩემი აქ ყოფნა კიდევ უფრო გაახანგრძლი ვა. ორწლიანი პროექტის ფარგლებ ში შევხვდი დავით ლორთქიფანიძეს, რომელიც ნომინირებული იყო რო ლექსის პრემიაზე როგორც დმანისის არქეოლოგიური აღმოჩენების ხელ მძღვანელი და დმანისის სამუზეუმო პროექტის ავტორი. სწორედ მაშინ მკითხა, ვიცნობდი თუ არა არქიტექ ტორს, რომელიც დაინტერესდებოდა და მონაწილეობას მიიღებდა სამუზე უმო უბნის არქიტექტურული კონცეფ ციის შექმნაში და კიდევ რამდენიმე არქიტექტურულ პროექტში. 2004 წელს დავით ლორთქიფანიძეს ჩემი მეუღ ლე პარიზის ლუვრში გავაცანი. იმ დროისთვის მხოლოდ ჟან ფრანსუას ვიცნობდი, ვინც თავიდან ბოლომდე კულტურული პროექტებით იყო დაინ ტერესებული და, ამავე დროს, თანამ შრომლობდა იუნესკოსთან. სწორედ ამ დღიდან დაიწყო ჩვენი მრავალწ ლიანი მეგობრობა. ქალბატონო სიუზან, როგორც იუნესკოს ექსპერტი, როგორ შეაფა სებთ საქართველოს კულტურულ მემ კვიდრეობას? დმანისს პირველად ჟან-ფრანსუას სამუშაო ვიზიტის ფარგლებში ვეწვიე. მახსოვს, თუ როგორ მომნუსხა ამ ად გილმა. ეს ემოცია დღემდე მომყვება. სოფელ დმანისში ვნახე ადგილობრი ვი კულტურის განსხვავებული ფენები. ამ ისტორიულ ნაქალაქარზე რამდენი მე ეპოქა ერთდროულად გაცოცხლდა. მაოცებს, როგორ თანამედროვედ ვი თარდება ცხოვრება სოფლებში. თა ნამედროვე ყოველდღიური ცხოვრება სოფლად საქართველოში – ეს რაღაც განსაკუთრებულია. სწორედ ამგვა რი აღფრთოვანებით შემიძლია ვი საუბრო საქართველოს იმ ადგილებ ზე, რომლებიც დღემდე მაქვს ნანახი.
ვფიქრობ, რომ საბჭოთა კავშირის 70-წლიანი მმართველობის მიუხედა ვად, თქვენმა ქვეყანამ შეძლო მაღალ დონეზე შეენარჩუნებინა კულტურული და ისტორიული მემკვიდრეობა.
თაც აუცილებლად უნდა გაუმკლავ დნენ. ვფიქრობ, თითოეული ქალაქი თავისი განვითარების ბუნებრივ გზას უნდა დაადგეს. ამ მხრივ თქვენ დიდი პოტენციალი გაქვთ.
ბატონო ჟან-ფრანსუა, მუზეუმისა და თქვენი პირველი თანამშრომლო ბა დმანისის არქეოლოგიური ძეგლის პროექტით შედგა. მოგვიყევით პრო ექტისა და იმ გამოწვევის შესახებ, რომლის წინაშეც თქვენ დადექით. დმანისის პროექტზე მუშაობა მას შემდეგ დაიწყო, რაც დავით ლორთ ქიფანიძის ხელმძღვანელობით ქარ თველმა არქეოლოგებმა ადრეული ადამიანის ნამარხებს მიაგნეს. და ვითს სურდა, რომ დაეცვა არქეო ლოგიური ძეგლი, გაგრძელებულიყო არქეოლიგიური გათხრები, კვლევა და, ამავდროულად, მოეთხრო ამბავი ფართო საზოგადოებისთვის, მიეღო ვიზიტორები – როგორც ეს დღესაა. არქეოლოგიური ძეგლის პროექტი დმანისამდეც მქონდა განხორციელე ბული, თუმცა აქ ჩემთვის საინტერესო იყო, რომ დამკვეთი, დავით ლორთ ქიფანიძე, ჩემი თანამოაზრე იყო. ჩვენ გვსურდა, რომ ეს ადგილი ინტერაქ ტიული გამხდარიყო, გაგრძელებული ყო კვლევა და თან კონტაქტი გვქო ნოდა საზოგადოებასთან – „პირველი ევროპელების“ აღმოჩენის ადგილი ყველასთვის ხელმისაწვდომი უნდა ყოფილიყო. გვინდოდა მეტი, ვიდრე მხოლოდ ძეგლის დაცვაა. სწორედ ეს იყო ერთგვარი გამოწვევა. 2009 წლის სექტემბერში გაიხსნა მუზეუმი, რომე ლიც ყველა ჩვენს ჩანაფიქრს ითვა ლისწინებდა. ზუსტად 10 წლის შემდეგ ვაგრძელებთ მუშაობას, ახლა უკვე დმანისის ტურისტული ცენტრის პრო ექტზე.
ეროვნული მუზეუმის ინიციატივით წლების წინ თქვენ მუშაობა დაიწყეთ თბილისის სამუზეუმო უბნის განვითა რების კონცეფციაზე. თქვენი აზრით, იქნება ეს პროექტი ისეთივე წარმატე ბული, როგორც ბერლინის მუზეუმე ბის კუნძული ან სამუზეუმო კვარტალი ვენაში? რა პოტენციალი აქვს ამ პრო ექტს? თბილისში სამუზეუმო უბნის შექმ ნის იდეა ჯერ კიდევ XIX საუკუნიდან იყო აქტუალური. ლადო გუდიაშვილის ქუჩა და მისი მიმდებარე ტერიტორია ბუნებრივად წარმოადგენს ქალაქის კულტურულ ცენტრს თავისი დაწესე ბულებებით – მუზეუმებით, საგამოფე ნო სივრცეებითა და ბიბლიოთეკებით. 15 წლის წინ დავით ლორთქიფანიძის ინიციატივით მუზეუმის გუნდთან ერ თად მუშაობა დავიწყეთ სამუზეუმო უბნის კონცეფციაზე. ჩვენ უნდა შეგ ვექმნა კულტურულ-საგანმანათლებ ლო კერა ადგილობრივებისა და ტუ რისტებისთვის. 2008 წელს გვქონდა სახელოვნებო უბნის პროექტი, თუმცა ამის განსახორციელებლად არ არსე ბობდა საკმარისი დაფინანსება. დღეს განსხვავებულ რეალობაში ვართ, შეცვლილია გარემო, მიმდებარე ტე რიტორიაზე რამდენიმე შენობა აშენ და. ახლა უკვე ახალი გამოწვევების წინაშე ვდგავართ. ეს არის კომპლექ სური სამუშაო, რომელზე მუშაობაც განახლდა, რადგან ქალაქისთვის სა სიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია სამუ ზეუმო-სახელოვნებო სივრცის შექმნა. ეს იქნება ფეხით მოსიარულეთა ზონა, თითოეული ადამიანი ამ ურბანულ გა რემოში მონახავს მისთვის საინტერე სო ადგილს რომელიმე აქ მდებარე შენობაში ან მის გარშემო. ვფიქრობ, რომ ამ პროექტს დიდი პოტენციალი აქვს. ის შეიძლება ისეთივე პოპულა რული გახდეს, როგორიც არის, მაგა ლითად, ბერლინის მუზეუმების კუნ ძული. მთავარია, ჩვენი კონცეფცია რეალობად იქცეს.
ბატონო ჟან-ფრანსუა, თქვენი გად მოსახედიდან როგორ შეიცვალა სა ქართველო წლების განმავლობაში და რა სახის არქიტექტურული პოტენცია ლი გვაქვს? დროთა განმავლობაში მსოფლი ოს ძალიან ბევრმა ქალაქმა განიცადა ცვლილება. პერიოდულად ისინი გა მოწვევების წინაშე დგებიან, რომელ
ბატონო ჟან-ფრანსუა, დღეს, ინტენ სიური მშენებლობების დროს, ხშირად გამოიყენება ისეთი მასალა, რომელიც ნეგატიურ გავლენას ახდენს ჩვენს გა რემოზე. რას გვეტყვით ამ მიმართუ ლებით, როგორია თქვენი მიდგომა? არქიტექტურა თავის თავში გუ ლისხმობს სივრცის ისეთ ორგა ნიზებას, რომელიც ჰარმონიული იქნება ბუნებასთან, გარემოსთან. ზო გადად, ტრადიციული არქიტექტურული გადაწყვეტების მომხრე ვარ. პრაქტი კაში ვიყენებ ისეთ სამშენებლო მასა ლას, რომელიც ნაკლებად დააზიანებს ჩვენს ეკოსისტემას. ესაა არქიტექტუ რის ბუნებრივი მახასიათებელი. ციფრულმა ხანამ ძალიან ბევრი რამ შეცვალა; დღეს სხვადასხვა თანამედ როვე არხებით თითქმის ყველაფრის
სიუზანი: თანამედროვე ტექნო ლოგიების დახმარებით მუზეუმები სწრაფად განვითარდნენ და აუწყვეს ფეხი საზოგადოების თანადროულ მოთხოვნებს. მუზეუმი არის დაწესებუ ლება, რომელსაც ადამიანები ნდობას უცხადებენ. მუზეუმი არის განათლე ბის მიღების არაფორმალური კერა. ქალბატონო სიუზან და ბატონო ჟან- ფრანსუა, როგორც მუზეუმის მეგობრე ბი, როგორ შეაფასებთ საქართველოს ეროვნული მუზეუმის როგორც ინსტი ტუციის განვითარებას წლების განმავ ლობაში? სიუზანი: თქვენ გაქვთ დიდი სამუ ზეუმო ტრადიცია და უნიკალური კო ლექციები, რომელთა საფუძველზეც შექმენით არაერთი საერთაშორისო დონის გამოფენა. ეროვნული მუზეუმი
ქალაქისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია სამუზეუმო-სახელოვნებო სივრცის შექმნა. ეს იქნება ფეხით მოსიარულეთა ზონა, თითოეული ადამიანი ამ ურბანულ გარემოში მონახავს მისთვის საინტერესო ადგილს რომელიმე აქ მდებარე შენობაში ან მის გარშემო. ეს პროექტი შეიძლება ისეთივე პოპულარული გახდეს, როგორიც არის, მაგალითად, ბერლინის მუზეუმების კუნძული.
ნახვა არის შესაძლებელი. როგორ ფიქრობთ, რატომ უნდა იარონ ბავშ ვებმა და ახალგაზრდებმა მუზეუმში? ჟან-ფრანსუა: მუზეუმი მხოლოდ ის ტორიას არ ინახავს, ის შეხვედრების, ინფორმაციის გაცვლისა და გადაცე მის კარგი გზაა. დღეს თანამედრო ვე მუზეუმი ინტერაქციის საშუალებას იძლევა. ის არის მედიუმი, რომელიც ადამიანს მეცნიერებასა და ხელოვნე ბასთან აკავშირებს. თუ მუზეუმი კარგ გამოფენას გთავაზობს, მაშინ დამ თვალიერებელი რამდენიმემეტრიან რიგშიც ჩადგება. ამის ბოლოდროინ დელ მაგალითად მახსენდება დიორის მოდის სახლის გამოფენა პარიზის დე კორატიულ-გამოყენებითი ხელოვნე ბის მუზეუმში.
ყოველწლიურად ვითარდება. ძალიან მოკლე ხანში აქ ჩამოყალიბდა ინს ტიტუცია თავისი გუნდით, რომელმაც ცვლილებები მოახდინა სამუზეუმო სფეროში. დღეს უკვე ვხედავთ არა ერთ რეაბილიტირებულ მუზეუმს, თა ნამედროვე სტანდარტებით შექმნილ გამოფენებსა და შესრულებულ პრო ექტებს, საერთაშორისო აღიარებას. მოხარულები ვართ, რომ ჩვენი ჩარ თულობითაც არის დაგეგმილი რამ დენიმე მასშტაბური არქიტექტურული პროექტის განხორციელება. ჟან-ფრანსუა: დიახ, „სტუდია მილუ“ და ეროვნული მუზეუმი ვაგრძელებთ მეგობრობას.
saqarTvelos erovnuli muzeumi
13
ორის პოვნა შეიძლება. მრავალი ფოტო არაა დიგიტალიზებული და ამიტომ უნდა გქონდეთ წიგნები, რათა შეძლოთ მასალის შედარება. წიგნები შეგიძლია გაშალო დიდ მაგიდაზე, დააწყო მაგალითად 10 ილუსტ რირებული წიგნი და შეად არო ერთმანეთს მანგლისის, მარტვილის, კონსტანტინეპო ლის და საბერძნეთის ეკლესიები. ეს შე უძლებელია ინტერნეტის შემთხვევაში. ინ ტერნეტში ვიპოვით მხოლოდ ერთ ფოტოს და თან დეტალების გარეშე.
30-წლიანი მეგობრობა მუზეუმ ის მეგობარი > ნათია ხულუზაური
საქართველოს ეროვნული მუზეუმ ის ოთარ ლორთქიფანიძის სახელობის არქეოლოგიურ ცენტრთან ცნობილი მეცნიერების, ჰეიდამარი და გუნტრამ კოხების მეგობრობა უკვე 30 წელიწადზე მეტია გრძელდება. მათი ღვაწლი განუზომელია საერთაშორისო საზოგადოებისთვის ქართული კულტურის წარმოჩენის თვალსაზრისით, ხოლო თანადგომა, რომელსაც არქეოლოგიურ ცენტრ სა და აწ უკვე საქართველოს ეროვნულ მუზეუმს უწევენ, ძალიან მნიშვნელოვანი. ცოტა ხნის წინ მათ კიდევ ერთი დიდი საჩუქარი გაუკეთეს ეროვნული მუზეუმის ბიბლიოთეკას შუა საუკუნეების ხელოვნებისა და ბიზანტიის ისტორიის უნიკალური წიგნების სახით. ჩვენ ხელიდან არ გავუშვით შესაძ ლებლობა და მუზეუმის ერთგულ მეგობრებს ინტერვიუ ვთხოვეთ. საქართველოსა და საქართველოს ეროვნულ მუზეუმთან თქვენ მრავალწლი ანი მეგობრობა გაკავშირებთ, შეგიძლიათ მოგვიყვეთ, როგორ დაიწყო ყველაფერი? ბატონი კოხი: მე ადრექრისტიანული ბი ზანტიური ხელოვნების პროფესორი ვარ. მართალია საქართველო ბიზანტიის იმ პერიაში არ შედიოდა, მაგრამ მის საკმაო გავლენას ნამდვილად განიცდიდა. ასე რომ, ჩემს სტუდენტებთან ერთად საქარ თველოზე სემინარი მოვამზადე 1980-იან წლებში. მაშინ, 1988 წელს, ჩვენი პირველი ექსკურსიაც დავგეგმეთ საქართველოში, თუმცა ვერ განვახორციელეთ. დაახლოე ბით 30 წლის წინ შევხვდით ოთარ ლორ თქიფანიძეს – რომში გერმანიის არქეო ლოგიის ინსტიტუტში ვიყავით ერთად და იმდენად დიდი სიმპათიით განვიმსჭვა ლეთ ერთმანეთის მიმართ, რომ დიდხანს ვისაუბრეთ, ერთად ვივახშმეთ და მიუხე
დავად იმისა, რომ დიდი ხნის ნაცნობობა არ გვაკავშირებდა, ისეთი შეგრძნება გაგ ვიჩნდა, რომ მრავალი წლის განმავლო ბაში ვიცნობდით ერთმანეთს. ამის შემდეგ საქართველოსთან მჭიდრო ურთიერთობა გვქონდა და, აქედან გამომდინარე, 2000 წელს მოვაწყვეთ ექსკურსია საქართვე ლოში, სადაც სტუდენტების დიდ ჯგუფთან და ჩვენს კოლეგებთან ერთად ჩამოვედით. არაჩვეულებრივი ექსკურსია გამოგვივი და. გადავწყვიტეთ, ჩვენი შესაძლებლობე ბის ფარგლებში დავხმარებოდით მუზეუმს. 2000 წელს ყველა სტუდენტმა სულ ცოტა 2 ან 3 წიგნი წამოიღო თან და ჩვენ ოთხმო ცამდე წიგნი გადავეცით არქეოლოგიურ ცენტრს. მოგვიანებით შევამჩნიეთ, რომ საჭირო იყო წიგნები ხატებისა და კედლის მხატვრობის შესახებ იმისთვის, რომ ჩვენს ქართველ კოლეგებს ჰქონოდათ შესადა რებელი მასალა ბიზანტიიდან. სწორედ
ამიტომ გადავწყვიტეთ წიგნების მოძიება საბერძნეთსა და გერმანიაში, რომლებიც ჩვენს კოლეგებს სამეცნიერ ო მუშაობაში დაეხმარებოდა. მუზეუმის ბიბლიოთეკას შესანიშნავი წიგნების კოლექცია გადმოეცით. თუმცა, დღეს თითქმის ყველაფრის ელექტრონუ ლი ვერსიის მოძიებაა შესაძლებელი ინ ტერნეტში. რატომ ფიქრობთ, რომ წიგნე ბი მაინც მნიშვნელოვანია, რას ეტყოდით ახალგაზრდა თაობას? ბატონი კოხი: დღეს ასეა, წიგნი ყველგან შეგვიძლია წავიკითხოთ, ინტერნეტში და ა.შ., მაგრამ წიგნები აუცილებელია იმიტომ, რომ ისინი შეიც ავს ილუსტრაციებს და შე სადარებელ მასალას და, რაც მთავარია, იმ მასალას, რომელსაც ინტერნეტში ვერ მო ვიძიებთ. მაგალითად, თუ წიგნში 100 ფო ტოსურათია, ინტერნეტში ალბათ მხოლოდ
მოგვიყევით საქართველოს შუა საუკ უნე ების ხელოვნებაზე. რა ადგილს მიუჩ ენდით მას მსოფლიო ისტორიის კონტექსტში? ბატონი კოხი: ჩემთვის ეს საკითხი ძა ლიან საინტერესოა, რადგან ჩემი ინტე რესების ერთ-ერთ სფეროს ყოველთვის წარმოადგენდა კავშირები ბიზანტიასა და სხვა რეგიონებს შორის. სამეცნიერო მუშაობა ხელოვნების ისტორიის სფერო ში დავიწყე და დაინტერესებული ვიყა ვი ბიზანტიის გავლენით გერმანიაზე და მოგვიანებით საქართველოზე, სადაც მი უხედავად იმისა, რომ არქიტექტურა და დაგეგმარება ბიზანტიური ხასიათისაა, ყველა დეკორი, ქვის სახეობა, გუმბათების ფორმა და ზომა და ა.შ. ტიპური ქართუ ლია. სწორედ ამიტომაა ძალიან საინტე რესო საქართველოს თითოეუ ლი კუთხის შესწავლა. მაგალითად, ჩვენ გვაქვს შესა ნიშნავი მინანქარი და აქ, საქართველოში იყვნენ მინანქრის ბრწყინვალე ოსტატები, რომლებიც კოპირებას კი არ ახდენდნენ, არამედ ქმნიდნენ მინანქარს თავიანთი საკუთარი ფერებით, გამოსახულებებით და ა.შ. ძალიან საინტერესო და რთულია ამ ყველაფრის ცოდნა. მგონია, რომ ბევრ მკვლევარს სხვადასხვა მოსაზრება აქვს ამაზე, თუმცა მე ჩემი აზრი მაქვს. ერთ წლიანი სემინარი გავიარე ბიზანტიურ, ქართულ და ყირიმის და ა.შ. მინანქარზე იმისთვის, რომ შემესწავლა, გამეგო საი დან მოდის ის. და როგორ ფიქრობთ, საიდან მოდის? ბატონი კოხი: საქართველოში ყველა ფერს ვხვდებით, გვაქვს იმპორტი, აშკა რად არიან მინანქრის ოსტატები, რომლე ბიც ბიზანტიიდან ჩამოვიდნენ და გვყავს ქართველი ოსტატები, რომლებიც არაჩვე ულებრივ ნამუშვრებს ქმნიან. იგივე ხდება კედლის მხატვრობაშიც; აქ ჩვენ გვხვდება ბიზანტიელი მხატვრების მიერ შესრულე ბული ბერძნული წარწერები.
რამდენად დიდია ბიზანტიური ხელოვ ნების გავლენა ადგილობრივად შესრულე ბულ ნიმუშებზე? გავლენა დიდია. თუმცა, ძალიან ბევრი დეტალია გასათვალისწინებელი. ქარ თული ეკლესიები უმეტესად იმ ქართვე ლი მხატვრების მოხატულია, რომლებიც იცნობდნენ ბიზანტიურ იკონოგრაფიას, მაგრამ ქართულ ხელოვნების ნიმუშებს ქმნიდნენ. მაგალითად, ხელოვნების მუზე უმის საგანძურში სამი პატარა ფირფიტაა, რომლებიც ქართული ხელოვნების ნიმუ შებს წარმოადგენს და არა ასლებს, მაგრამ ისინი ბიზანტიური ხელოვნების ტრადიციის შესაბამისადაა დამზადებული. მიუხ ედავად ამისა, პირველივე შეხედვისთანავე ნათე ლია, რომ ისინი ადგილობრივადაა დამზა დებული. ქალბატონო კოხ, მე ვიცი, რომ თქვენ ირანული კულტურის სპეციალისტი ხართ. თუ შეიძლება, მოგვიყევით თქვენი ინტე რესის სფეროს შესახებ, როგორ დაინტე რესდით ირანით? ქალბატონი კოხი: ირანული კულტუ რა მანამდე მიყვარდა, სანამ საქართვე ლოს მოვინახულებდი, თუმცა როდესაც საქართველოში ჩამოვედი, მაშინვე შე ვამჩნიე ამ ორი კულტურის კავშირი ერთ მანეთთან. ამის შემდეგ გადავწყვიტე შე მესწავლა ქართული ხელოვნება და უკეთ გავრკვეულიყავი იმაში, თუ რა იყო ნამდ ვილად ქართული. თავდაპირველად კლასიკური არქეო ლოგიისა და ძველი ენების სწავლით და ვიწყე. ზოგ მათგანს, როგორიცაა ძველი ბერძნული და ლათინური, სკოლის ასაკი დანვე ვსწავლობდი. როდესაც უნივერსი ტეტში ჩავაბარე, ახალი ენების შესწავლა გადავწყვიტე. იმ პერიოდში უნივერსიტეტ ში ჩემი საყვარელი მასწავლებელი, ცნო ბილი აღმოსავლეთმც ოდნე, ირანისტი ვალტერ ჰინცი ასწავლიდა. იგი გვასწავლა ძველ ენებს და დამწერლობებს და სწო რედ მაშინ გაიხსნა ჩემთვის უფრო ფართო ჰორიზონტი სამეცნიერო მუშაობისთვ ის, ასე რომ, გადავწყვიტე შემესწავლა იშვი ათი ძველი ენები, როგორიცაა ელამური, საშუალო სპარსული და შემდეგ უკვე სასა ნური სამყარო. სასანურის გავლენა და კავ შირები აშკარაა საქართველოშიც. ამ ორ კულტურას – ბიზანტიურსა და სა სანურს უზარმაზარი გავლენა ჰქონდა ქარ თულ კულტურაზე. რამდენად საინტერე
სოა საქართველოზე, ამ ე.წ. კულტურათა „გზაჯვარედინზე“ დაკვირვება? როგორ ხე დავთ საქართველოს – ქვეყანას, რომელიც აღმოსავლეთ და დასავლეთ სამყაროს გზაგასაყარზე მდებარეობს? ბატონი კოხი: ძალიან რთული საკითხია, რადგან განზოგადებაა საჭირო. საქართ ველოში მარტივად შეგვიძლია განვსაზღვ როთ, კონკრეტულად სად და ვისი გავლენა იგრძნობა. როგორც უკვე აღვნიშნე, ეკლე სიის დაგეგმარებაში შეიძლება ბიზანტიური კულტურის გავლენა დავინახოთ, მაგრამ მიუხ ედავად ამისა, მაინც მარტივად მიხვ დებით, რომ ის ქართულია. ასევე ძალიან საინტერესოა ის, რომ შემდგომ პერიოდში შესამჩნევია სპარსული გავლენაც. კიდევ უფრო საინტერესოა ის, რომ სელჩუკების პერიოდში, ანუ ადრეულ ისლამურ პერი ოდში, ქრისტიანი არქიტექტორები მუშა ობდნენ. ასე რომ, შენობები ისლამურია და, ამავე დროს, ქართული. მაგრამ ძნელი სათქმ ელია, ზუსტად რა არის აქ ქართული, რა ბიზანტიური და რა ისლამური. ქალბატონო და ბატონო კოხ, თქვენ ჩვე ნი მუზეუმის დიდი ხნის მეგობრები ხართ. თქვენ შეესწარით იმ გაერთიანების დაარ სებას, რომელსაც საქართველოს ეროვნუ ლი მუზეუმი ჰქვია. რას იტყვით ეროვნული მუზეუმის განვითარების პროცესზე, რო გორ შეიცვალა ის ამ წლების განმავლო ბაში? ალბათ ყველაფერს ვერ შევეხებით ამ პატარა რეპლიკაში, მაგრამ ყველა ზე მნიშვნელოვანი არის ის, რომ ყველა სირთულის მიუხედავად არქეოლოგიუ რი საგანძურის, არქეოლოგიური და შუა საუკუნეების გამოფენების განახლების პროცესი არაჩვეულებრივად დასრულდა. დიდი სურვილი გვაქვს, არსებობდეს მეტი ფინანსური რესურსი ამ პროცესის გასაგ რძელებლად, რადგან კარგად დავინა ხეთ, თუ რა საგანძური ინახება მუზეუმის კოლექციებში. დაბოლოს, რატომ არის მნიშვნელოვა ნი ბავშვებისთვის და ახალგაზრდებისთვის მუზეუმში სიარული, რა როლი აქვს მუზე უმს დღეს? ეს რთული კითხვაა. მუზეუმის მთავა რი მიზანი ჩვენი მემკვიდრეობის მოვ ლა, მომავალი თაობებისთვ ის შენახვა და გაცნობაა. ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტელებს ჰქონდათ გამოთქმა: თუ იცით წარსული, მომავალიც გეცოდინებათ. saqarTvelos erovnuli muzeumi
15
16
1
888 წელს აგებულ „დიდების ტა ძარში“ – სამხედრო-ისტორიულ მუზეუმში, რომელიც კავკასიაში რუ სეთის იმპერიის დამპყრობლურ პო ლიტიკას განადიდებდა, 1920 წელს სა ქართველოს რესპუბლიკის მთავრობის ხელმძღვანელის, ნოე ჟორდანიას გან კარგულებით სურათების ეროვნული გალერეა დაარსდა. ეროვნული გალერეის დირექტორად დაინიშნა 35 წლის მხატვარი და საზო გადო მოღვაწე დიმიტრი შევარდნაძე. იგი სულ 4 წლის დაბრუნებული იყო გერმანიიდ ან, სადაც მიუნხენის სამხატ ვრო აკადემიაშ ი მიიღო განათლება. სა ქართველოში დაბრუნებისთანავე, 1916 წლის თებერვალში, მან დააარსა ქარ თველ ხელოვანთა საზოგადოება. სა ზოგადოების მიერ ქვეყანაში უმნიშვნე ლოვანესი სახელოვნებო პროცესების ინიცირება მოხდა. ამასთანავე, ექვთიმე თაყაიშვილის საისტორიო-საეთნოგრა
ფიო საზოგადოებასთან თანამშრომ ლობით მოეწყო რამდენიმე ექსპედიცია შუა საუკუნეების ქართული ძეგლების შესასწავლად. 1917-1920 წლებში ეროვნულ გალერე აში ქართველ ხელოვანთა საზოგადო ებისა და საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოების მიერ, დიმიტრი შევარდ ნაძის თაოსნობით, რამდენიმე გამოფე ნა გაიმართა. გამოფენებზე სხვადასხვა წელს წარმოდგენილი იყო შუა საუკუნე ების სამეცნიერ ო ექსპედიციების მიერ მოპოვებული მასალა – მონუმენტური მხატვრობის ასლები, ძეგლების ანაზო მები, არქიტექტურული ფრაგმენტები, საქართველოში მცხოვრები სხვადას ხვა თაობის მხატვრების შემოქმედება. გამოფენებმა ხელი შეუწყო ქართული ტრადიციული და თანამედროვე კულ ტურის კვლევისა და პოპულარიზაციის პროცესს. ეს იყო ნიადაგი, რომელზეც დიმიტრი შევარდნაძემ პირველი ქარ
თული მუზეუმი დააფუძნა და განვითა რების ეფექტური კონცეფციის წყალო ბით მოკლე ხანში აღმავლობის გზაზე დააყენა. ეროვნული გალერეის საქმიანობა, რომელსაც თავიდან მხოლოდ 4 თანამ შრომელი ჰყავდა, რამდენიმე მიმართუ ლებით წარმოებდა: ბიბლიოთ ეკისა და სამეცნიერო კვლევითი კერის ჩამოყა ლიბება, რესტავრაცია-კონსერვაციის ლაბორატორიის ამუშავება, რაციონა ლური საგამოფენო პოლიტიკის წარ მოება და, რაც მთავარია, ქართული, ევროპული და აღმოსავლური ხელოვ ნების კოლექციების შექმნა. დიმიტრი შევარდნაძის დამსახურე ბით 1920-1933 წლებში ეროვნული გა ლერეის კოლექციები შეივსო ბიბლი ოგრაფიული რარიტეტებით, ქართული და ევროპული მხატვრობით, აღმოსავ ლური მხატვრობისა და მინიატიურათა უნიკალური კოლექციით, ანტიკვარული
შალვა ამირანაშვილი 120 ეროვნული გალერეა 100 ხელოვნების მუზეუმი და ეროვნული გალერეა ისტორია > ეკატერინე კიკნაძე, ნინო ტაბუცაძე, ნონა ხარატიშვილი 1910-იან წლებში საქართველოში შეიქმნა დაწესებულებები, რომლებიც დღემდე ჩვენი ქვეყნის მთავარ კულტურულ კერებს წარმოადგენენ. მათ შორისაა როგორც საქართველოს, ისე რეგიონის კულტურული ცხოვრებისთვის უმნიშვნელოვანესი სამუზეუმო და საგამოფენო ცენტრის – საქართველოს ეროვნული გალერეის დაარსება. saqarTvelos erovnuli muzeumi
17
დიმიტრი შევარდნაძე
ავეჯის, ჭურჭლისა და ხალიჩების უიშვი ათესი ნიმუშებით. სურათების ეროვნულ გალერეასა და დიმიტრი შევარდნაძის სახელს უკავშირდება ნიკო ფიროსმა ნაშვილის შემოქმედების უდიდესი სა მუზეუმო კოლექციის შექმნა და მისი სახელის პოპულარიზაცია როგორც სა ქართველოში, ისე მის საზღვრებს გა რეთ. 1930 წლისთვის ეროვნული გალე რეის კოლექციები 6000-მდე ექსპონატს ითვლიდა და ქვეყანაში ხელოვნებათ მცოდნეობითი კვლევების უმთავრესი ცენტრ ი იყო. დიმიტრი შევარდნაძის მი ერ შექმნილი კოლექციები დღეს შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნე ბის მუზეუმის კოლექციების ბაზისს წარ მოადგენენ. რამდენიმე წელიწადში ეროვნული გალერეის შენობა საკმარისი აღარ იყო სწრაფად მზარდი კოლექციებისთვის. დიმიტრი შევარდნაძის ძალისხმევის შედეგად 1933 წლის 18 ნოემბერს სა 18
saqarTvelos erovnuli muzeumi
ქართველოს მთავრობის სპეციალ ური დადგენილებით მუზეუმს გადაეცა მეტე ხის საპყრობილის შენობა, სადაც ბინა დაიდო ეროვნული გალერეის კოლექ ციებმა. 1930-იან წლებში ხელოვნების მუზე უმ „მეტეხში“ გრძელდება ქართული და მსოფლიო ხელოვნების ნიმუშების კო ლექციებ ის შეგროვება. მუზეუმის ბაზაზე სიძველეთა შემსწავლელი და სარეს ტავრაციო ლაბორატორიების მოწყობა იყო დაგეგმილი. ამასთანავე, მოეწყო რამდენიმე უმნიშვნელოვანესი გამო ფენა: „ძველი ქართული ხელოვნების გამოფენა“, „მონუმენტური ფერწერა“, „ქართული ხელოვნება XVIII საუკუნი დან დღემდე“. დიმიტრი შევარდნაძისა და გიორგი ჩუბინაშვილის ინიციატი ვითა და ორგანიზებით ქართული ხე ლოვნება საქართველოს ფარგლებს გარეთაც რამდენჯერმე იყო ნაჩვენები – 1930 წელს მოსკოვში, ლენინგრადში,
კიევში, ხარკოვსა და ოდესაში მოეწყო ნიკო ფიროსმანაშვილის ნამუშევრების გამოფენები, ხოლო 1930 წელს ძველი ქართული ხელოვნების გამოფენა გერ მანიაში (ბერლინი, კიოლნი, ლაიფციგი, მიუნხენი), რომლის ორგანიზატორე ბი იყვნენ აღმოსავლეთ ევროპის შემ სწავლელი გერმანული საზოგადოება, საქართველოს განათლების სახალხო კომისარიატი და ხელოვნების მუზეუმი „მეტეხი“. ხელოვნების მუზეუმ „მეტეხს“ დიმიტ რი შევარდნაძე 1936 წლამდე ხელმძღ ვანელობდა. 1937 წელს იგი სტალინურ რეპრესიების შეეწირა. 2012 წელს სა ქართველოს ეროვნულ გალერეას მიე ნიჭა დიმიტრი შევარდნაძის სახელი. დიმიტრი შევარდნაძის დახვრეტის შემდეგ ხელოვნების მუზეუმ „მეტეხს“ გ. ბუხნიკაშვილი ხელმძღვანელობდა, ხოლო 1938 წლიდან მის დირექტორად შალვა ამირანაშვილი დაინიშნა. შალ ვა ამირანაშვილის სახელთანაა და კავშირებული 1920-იან წლებში საქარ თველოდან რუსეთის მუზეუმებსა და არქივებში გატანილი ქართული ხელნა წერების, ისტორიული დოკუმენტებისა და არტეფაქტების გამოვლენა და მათი საქართველოში დაბრუნება. არაერთი დაბრკოლების გადალახვის და მყარი სამეცნიერ ო არგუმენტაციის საშუალე ბით შალვა ამირანაშვილის თაოსნობით სხვა ნივთებთან ერთად საქართველოში მრავალი არტეფაქტი, მათ შორის საფა რის ტაძრის კანკელი დაბრუნდა. შალვა ამირანაშვილის სამეცნიერ ო ინტერესე ბი მოიცავდა საქართველოს, ბიზანტი ის, დასავლეთ ევროპის, რუსეთისა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების ხე ლოვნების ისტორიის კვლევას. იგი არის ავტორი არაერთი სამეცნიერო ნაშრო მისა და მონოგრაფიის: „უბისი. მასა ლები ქართული კედლის მხატვრობის ისტორიისათვის“, „ქართული ხელოვ ნების ისტორია“, „ქართული კედლის მხატვრობის ისტორია“ (ტ.1), „ქართული მინანქარი“, „ქართული მინიატურა“, „ირანული დაზგური მხატვრობა“. შალვა ამირანაშვილმა ექვთიმე თაყაიშვილ თან ერთად მონაწილეობა მიიღო საფ რანგეთიდან ეროვნული განძის დაბ რუნებაში, 1946 წელს კი მისი უშუალო თაოსნობით და იროდიონ სონღულაშ saqarTvelos erovnuli muzeumi
19
1933 წლის 18 ნოემბერს მუზეუმს გადაეცა მეტეხის საპყრობილის შენობა, სადაც ბინა დაიდო ეროვნული გალერეის კოლექციებმა.
ხელოვნების მუზეუმი
ვილთან თანამშრომლობით გაიხსნა ქართული ოქრომჭედლობის გამოფენა. შალვა ამირანაშვილი სიცოცხლის ბო ლომდე ხელმძღვანელობდა მუზეუმს. 1990 წელს ხელოვნების მუზეუმს მისი სახელი მიენიჭა. ხელოვნების მუზეუმი დღეს არსებულ შენობაში 1952 წელს გადავიდა. შენობა 1838 წელს იაკობ ზუბალაშვილის შეკ ვეთით შვეიცარიელმა არქიტექტორმა ჯუზეპე მარკო ბერნარდაჩიმ ააგო. ეს არის ევროპული არქიტექტურის ერთერთი პირველი ნიმუში თბილისში და უმნიშვნელოვანესი შენობა როგორც ქალაქის, ისე ქალაქის არქიტექტურის ისტორიისთვის. სხვადასხვა დროს მას ში საშემოსავლო სახლი, რესტორნები, კინოთეატრი, სასულიერ ო სემინარია და სასტუმრო იყო განთავსებული. შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმი საქართველო 20
saqarTvelos erovnuli muzeumi
ში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და უმდიდრესი მუზეუმია. აქ დაცული კო ლექციებ ი აერთიანებს საქართველოს, ახლო რეგიონ ების, ევროპისა და აღ მოსავლეთის ქვეყნების ხელოვნების განვითარების ყველა ეტაპსა და სფე როს. მუზეუმის კოლექციებში დაცულია მდიდარი და მრავალფეროვანი არქე ოლოგიურ ი მასალა, შუა საუკუნეებ ის ჭედური და ფერწერული ხატები, ნაქარ გობა და ქსოვილები, არქიტექტურული ნახაზები და ანაზომები. მუზეუმში ინა ხება ქვისა და ხის ნაკეთობების კოლექ ცია, ასევე საქართველოს, ევროპისა და აღმოსავლეთის ქვეყნების ფერწერა, მონუმენტური და დაზგური ფერწერა და გრაფიკა, ქანდაკება, დეკორატი ულ-გამოყენებითი ხელოვნება, ადრეუ ლი ფოტოგრაფიის, ბიბლიოთეკისა და ხელნაწერთა მემორიალ ური ფონდის კოლექციები.
ხელოვნების მუზეუმ ის შენობის არა საკმარისი ფართი მდიდარი კოლექცი ების განსათავსებლად და მათ გამო საფენად, შენობის ინფრასტრუქტურის გაუმართაობა 1950-იანი წლებიდან მო ყოლებული დღევანდელ დღემდე იყო მუზეუმის მესვეურთა წუხილის საგანი. შენობა უკვე მრავალი წელია სრულ გა ნახლებას და თანამედროვე სამუზეუ მო სტანდარტით აღჭურვას საჭიროებს. ისევ აქტუალურია სამუზეუმ ო კოლექ ციების არასათანადო დაცულობისა და მათი რესტავრაცია-კონსერვაციისა და გამოფენასთან დაკავშირებული პრობ ლემები. 2009-2011 წლებში, ევროკავშირის მი ერ დაფინანსებული თანამშრომლობის ფარგლებში, საქართველოს ეროვნული მუზეუმის სიძველეთა ეროვნული ცენტ რის (რესტავრაცია-კონსერვაციის ცენტ რისა და ხელოვნების ნიმუშთა საცავის)
შექმნის დეტალური გეგმა მომზადდა. სიძველეთა ეროვნული ცენტრი წარმო ადგენს მეცნიერებისა და უახლესი ტექ ნოლოგიური განვითარების უკანასკნელ მიღწევებზე დაფუძნებულ მრავალფუნ ქციურ დაწესებულებას, რომელშიც ხე ლოვნების ნიმუშების საცავი და ყველა ტიპის სამუზეუმო კოლექციის რესტავ რაცია-კონსერვაციის ლაბორატორიე ბი ერთდროულ ად განთავსდება. ასეთი ცენტრის შექმნა საქართველოს ეროვ ნულ მუზეუმს და სხვა დაწესებულებებს კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუ ნებასა და კვლევაში დაეხმარება. ცენტ რი ხელოვნების მუზეუმის ახალ, 1980-იან წლებში აშენებულ კორპუსში განთავს დება. შენობა მოძველებული სტანდარ ტებით არის აშენებული და სრულმასშ ტაბიან რეკონსტრუქციას საჭიროებს. ხელოვნების მუზეუმის რეაბილიტაცი ის გეგმის თანახმად, მუზეუმის ისტორი
ულ შენობაში სამომავლოდ მხოლოდ საზოგადოებრივი და საექსპოზიციო ფართების მოწყობა იგეგმება მუზეუ მის კოლექციების მუდმივმოქმედი და დროებითი გამოფენებისა და საგანმა ნათლებლო პროგრამებისათვის. თანა მედროვე სამუზეუმ ო პრაქტიკის გათვა ლისწინებით, მუზეუმის შენობა თავისი არქიტექტურული გადაწყვეტით უნდა იქცეს მიზიდულობის ცენტრად, რომელ შიც ხაზგასმული იქნება მისი მნიშვნე ლობა, ხელმისაწვდომობა და ფუნქცია. კოლექციების მრავალფეროვნებიდან (ფორმით, შინაარსით, პერიოდ იზაციით, გეოგრაფიული წარმომავლობით, მასა ლით და ა.შ.) გამომდინარე და მათზე დაყრდნობით, ხელოვნების მუზეუმის განახლებული მუდმივმოქმედი გამო ფენა უნდა ასახავდეს ქართული კულ ტურის განვითარების უწყვეტ ხაზს და წარმოაჩენდეს მის ყველა ეტაპსა და
სფეროს. ამავდროულ ად, ევროპისა და აღმოსავლეთის ქვეყნების ხელოვნების კოლექციებ ის დახმარებით, ქართული კულტურის განვითარება მათთან ერთი ან კონტექსტში უნდა იყოს ნაჩვენები. შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმისა და სიძველე თა ეროვნული ცენტრის პროექტების განხორციელებით, პრაქტიკულად, სა ქართველოში სამუზეუმო რეფორმის უმნიშვნელოვანესი ეტაპი დასრულდე ბა, რაც უზრუნველყოფს საქართველოს ეროვნული მუზეუმის სისტემაში შემა ვალი მუზეუმების კოლექციების სათა ნადო გამოფენას, შენახვას და დაცვას; სამეცნიერო, კვლევითი და საგანმა ნათლებლო საქმიანობის წარმართ ვას და, რაც მთავარია, ეროვნული და მსოფლიო მნიშვნელობის საგანძურის შენარჩუნებას მომავალი თაობებისათ ვის. saqarTvelos erovnuli muzeumi
21
22
ნიკო ფიროსმანი
მოხეტიალე სამყაროთა შორის ნიკო ფიროსმანაშვილი ვენასა და არლში
საერთაშორისო გამოფენა > მარიამ დვალი
2
018 წელს საქართველოს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკის და არსების 100 წლის იუბილე აღინიშ ნა. საქართველოს ეროვნული მუზეუმი ამ თარიღთან დაკავშირებული არაერ თი მნიშვნელოვანი საერთაშორისო კულტურული მოვლენის თანამონაწი ლე იყო. ამავე წელს დაემთხვა ქართველი მხატვრის ნიკო ფიროსმანაშვილის გარ დაცვალების მე-100 წლისთავი. ამ მნიშ ვნელოვან თარიღს მიეძღვნა ავსტრიის დედაქალაქ ვენაში, ალბერტინას მუ ზეუმში მხატვრის გამოფენა სახელწო დებით „ნიკო ფიროსმანი მოხეტიალე სამყაროთა შორის“. საქართველოს ეროვნული მუზეუ მის გენერალური დირექტორი პროფ. დავით ლორთქიფანიძე ავსტრიაში, ქვეყანაში, რომელიც 2018 წელს უკვე მესამედ იყო ევროკავშირის საბჭოს თავმჯ დომარე ქვეყანა, ნიკო ფიროს მანაშვილის გამოფენას უაღრესად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს და გამო
24
saqarTvelos erovnuli muzeumi
სიტყვით გამოვიდა ალბერტინას მუზეუმის დირექტორი პროფ. კლაუს ალბერტ შროდერი, საქართვე ლოს ეროვნული მუზეუმის დირექტორი პროფ. დავით ლორთქიფანიძე, საქართველოს განათლების, მეცნიერ ების, კულტურისა და სპორტის მინისტრის პირველი მოადგილე მიხეილ გიორგაძე და გამოფე ნის მთავარი კურატორი ბიჩე კურიგერი.
ფენის კატალოგის წინასიტყვაობაში აღნიშნავს:
„საქართველოს მთავრობა მტკიცედ უჭერს მხარს ფიროსმანის ნამუშევრე
ბის ამ გამოფენას როგორც ჩვენი ქვეყნის გრძელვადიანი სტრატეგიის ერთ- ერთ ელემენტს, გახდეს ევროპის განუყოფელი ნაწილი. მრავალფეროვანი კულტურული ღონისძიებებიდან, რომლებიც ევროკავ შირთან დაახლოებას ისახავს მიზნად, ეს პროექტი ერთ- ერთი გამორჩეული იქნება და ხაზს გაუსვამს იმას, რომ საქართველო თავისი კულტურით ყოველთვის დასავ ლური სამყაროს ნაწილი იყო“.1 საქართველოს განათლების, მეცნი ერების, კულტურისა და სპორტის სა მინისტროს მხარდაჭერით, „InfinitArt Foundation“-ის დამაარსებლის, ადრიან ჩიპრიან ბარსანის ინიციატივით და სა ქართველოს ეროვნული მუზეუმის, ალ ბერტინას მუზეუმისა და არლის ვინსენტ ვან გოგის ფონდის თანამშრომლობით და ორგანიზებით ალბერტინას მუზეუმ ში ნიკო ფიროსმანასშვილის გამოფენა 2018 წლის 26 ოქტომბერს გაიხსნა. ალბერტინას მუზეუმში ფიროსმანაშ ვილის გამოფენის გახსნა ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული იყო, ოფიცია ლურ ცერემონიალს 22.000-ზე მეტი ონ ლაინ მაყურებელი ჰყავდა. (Facebook live) ალბერტინას მუზეუმის პირველ სარ თულზე, სამ დარბაზში საქართველოს ეროვნული მუზეუმის შალვა ამირა ნაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმის კოლექციიდან ფიროსმანაშ ვილის ოცდაცხრა ნამუშევარი გამოი ფინა. პროექტის ინიციატორს, ჩიპრიან ად რიან ბარსანს, გამოფენის ორგანიზება ში უაღრესად დიდი წვლილი მიუძღვის. მან, მხატვრის ტრაგიკული ბედით და ცნობილი სიტყვით ინსპირირებულმა, რომელიც ფიროსმანაშვილმა 1916 წელს ქართველ ხელოვანთა საზოგადოების კრებაზე წარმოთქვა, მიზნად დაისახა ხელოვანის მეტაფორული საფლავის შექმნა, საფლავის, რომელსაც მაგიდის ფორმა ექნებოდა. „განზრახვა იყო ფიროსმანის მი ვიწყებული ოცნებისა და ჩანაფიქრის რეალიზება და დროისა და სივრცის გადალახვა, წარსულის, აწმყოს და მო მავლის დაკავშირება, რათა სხვადასხვა ეროვნებისა და ენების ერთად თავმოყ რით ფიროსმანის ოცნება ახდენილი ყო“. – ჩიპრიან ადრიან ბარსანი.
მეტაფორული „საფლავი-მაგიდა“ მსოფლიოში ერთ-ერთმა ცნობილმა იაპონელმა არქიტექტორმა, პრიცკე რის არქიტექტურული პრემიის მფლო ბელმა, ტადაო ანდომ შექმნა. არქი ტექტორმა ფიროსმანაშვილის პატივის მისაგებ სიმბოლოდ ვარდი აირჩია. თა ვის კონცეფციაში ხელოვანი აღნიშნავს, რომ მხატვრის ნამუშევრებში ხშირად ჩნდება ყვავილების მოტივები, ვარდე ბი. „The rose is ephemeral, a fleeting re presentation of the short space between birth and death“2 (ვარდი ეფემერულია, იგი ერთგვარი რეპრეზენტაციაა წუთი სოფლისა). ალბერტინას მუზეუმში ფიროსმა ნაშვილის ნამუშევრებთან ერთად კო ლონებიან სივრცეში პირველად იყო წარმოდგენილი ტადაო ანდოს შვიდ მეტრიანი „საფლავი-მაგიდა“, შესრუ ლებული ორგანული მინის ბლოკებით,
რომლის შიგნით 600 ლურჯი ვარდია მოთავსებული. გამოფენის – „ნიკო ფიროსმანი – მო ხეტიალე სამყაროთა შორის“ ფარგლებ ში ალბერტინას მუზეუმის თანამედროვე ხელოვნების სივრცეში ექსპონირებული იყო 1972 წელს ილია ზდანევიჩის მიერ პარიზში გამოცემული წიგნი, სახელწო დებით – „ფიროსმანაშვილი 1914“, პაბლო პიკასოს მიერ შესრულებული ფიროს მანის პორტრეტით და თანამედროვე ხელოვანთა ნამუშევრები, რომელებიც ფიროსმანაშვილის ხსოვნას მიეძღვნა: ან დრო ვეკუას ქანდაკება, ჯორჯ ბაზელიცის და ადრიან გეინის მიერ შესრულებული ნიკო ფიროსმანაშვილის პორტრეტები. იოშიტომო ნარას – „თამარ მეფე“ და „აქტრისა მარგარიტა“, ალბერტინას მუზე უმის კოლექციიდან კიკი სმიტის „ცისფერი ვარსკვლავები ცისფერ ხეზე“ და კარენ კილიმნიკის „ქარიშხლის მოახლოება“.
saqarTvelos erovnuli muzeumi
25
„ფიროსმანაშვილი 1914“ ილია ზდანევიჩი. პარიზი. 1972
ადრიან გეინი. ნიკო ფიროსმანის პორტრეტი (ტილო, ზეთი, 35x30სმ. 2018)
ალბერტინას მუზეუმი. ვენა, ავსტრია. 25 ოქტომბერი, 2018
იოშიტომო ნარა. „აქტრისა მარგარიტა“ (ტილო, ზეთი, 120 x110სმ. 2018) და „თამარ მეფე“ (ტილო, ზეთი, 120x110სმ. 2018)
ანდრო ვეკუა. ქანდაკება (ბრინჯაო, 160x41x46. 2017/18) ჯორჯ ბაზელიცი. ფიროსმანის პორტრეტი, დიპტიხი (ქაღალდი, მელანი, ფანქარი. ა.66.4x50.1 სმ, ბ. 65.8x50.2სმ. 2018)
26
saqarTvelos erovnuli muzeumi
კიკი სმიტი „ცისფერი ვარსკვლავები ცისფერ ხეზე“ (ნეპალური ქაღალდი, მე ლანი და ვერცხლის ფირფიტა, 234x178 სმ. 2006) კარენ კილიმნიკი „ქარიშხლის მოახლოება“ (ტილო, ზეთი, 61 x 46 სმ. 2002)
ალბერტინას მუზეუმში ფიროსმა ნაშვილის გამოფენის პარალელურად მიმდინარეობდა გამოფენები „მუნკი, შაგალი, პიკასო“ და „უორჰოლიდან ლიხტენშტეინამდე“. ამ პარალელური ექსპოზიციებიდან თავისი მნიშვნელო ბით გამოირჩეოდა მონეს მონოგრაფი ული გამოფენა, სადაც მხატვრის 100მდე ნამუშევარი იყო გამოფენილი. ფიროსმანაშვილის გამოფენა ალ ბერტინაში 2019 წლის 27 იანვრამდე 400.000-მდე დამთვალიერებელმა ნა ხა, ალბერტინას მუზეუმის დირექტორ მა პროფესორმა კლაუს ალბერტ შრო დერმა აღნიშნა: „ჩემთვის ნიკო ფიროსმანის გამო ფენა ითვლება ერთ-ერთ იმ უმნიშვნე ლოვანეს გამოფენებში, რომელიც ალ ბერტინას მუზეუმს ოდესმე მოუწყვია... ამ რეტროსპექტივაში ჩვენ შევეცადეთ წარმოგვედგინა ის განუზომელი ძალა და მიგნებები, რაც მეოცე საუკუნის და საწყისისთვის თვითნასწავლმა მხატ
ვრებმა შეუქმნეს ავანგარდის უდიდეს არტისტებსა და თანამედროვე ხელოვ ნების დიდ სახელებს“.3 „ნიკო ფიროსმანი – მოხეტიალე სამ ყაროთა შორის“ მხატვრის რიგით მე ორე გამოფენას წარმოადგენს ვენაში. პირველი გამოფენა 1969 წელს ვენის ხელოვნების აკადემიაში მოეწყო. 1960იან წლებიდან ფიროსმანაშვილის შე მოქმედების მიმართ ინტერესი საკმაოდ გაიზარდა, რაც ერთგვარად განპირობე ბული იყო იმით, რომ 1962 წელს იუნეს კომ ნიკო ფიროსმანაშვილი მსოფლიო მნიშვნელობის მოვლენად აღიარა. 1969 წელს პარიზის დეკორატიული ხელოვ ნების მუზეუმში მოწყობილი გამოფენა, რომელიც ლუვრის შენობის აღმოსავ ლეთ ნაწილში მდებარეობს, ნამდვილ სენსაციად იქცა. პარიზიდან გამოფენამ ვენასა და ბერლინში გადაინაცვლა. გა მოფენების ორგანიზატორი საქართვე ლოს ხელოვნების მუზეუმ ის მაშინდელი დირექტორი აკადემიკოსი შალვა ამი
რანაშვილი გახლდათ. გამოიცა გამო ფენის კატალოგები, დაიბეჭდა არაერთი საქებარი რეცენზია. ალბერტინას მუზეუმში ფიროსმანის გამოფენის კურატორები მუზეუმ ის XX საუკუნის ხელოვნების კოლექციის კუ რატორი ელიზაბეტ დუცი და არლის ვინსენტ ვან გოგის ფონდის დირექტორი ბიჩე კურიგერი იყვნენ. გამოფენის მთავარი კურატორი ბი ჩე კურიგერი ნიკო ფიროსმანაშვილის ხელოვნებას 1989 წლიდან იცნობს. მი სი ინიციატივითა და კურატორობით 1995 წელს Kunsthaus Zürich-ში მოეწყო მხატვრის გამოფენა სახელწოდებით „ნიშნები და საოცრება: ნიკო ფიროსმა ნი (1968-1918) და თანამედროვე ხელოვ ნება“. „ნიკო ფიროსმანი – მოხეტიალ ე სამ ყაროთა შორის“ გამოფენის კატალო გი გერმანული გამომცემლობის Hatje Cantz Verlag-ის მიერ გამოიცა ინგლი სურ, ფრანგულ და გერმანულ ენებზე. saqarTvelos erovnuli muzeumi
27
არლის ვინსენტვან გოგის ფონდი, საფ რანგეთი. 2 მარტი 2019.
2018 წლის 12 ოქტომბერს ფრანკფურ ტის წიგნის ბაზრობაზე საქართველოს – საპატიო სტუმარი ქვეყნის – პავილიონში გამოფენის კურატორების ბიჩე კურიგე რისა და ელიზაბეტ დუცის საუბარი და გამოფენის კატალოგის პრეზენტაცია გაიმართა. კატალოგი, მსოფლიოში ცნობილი ამერიკული ჟურნალის BOOKFORUM-ის 2019 წლის აპრილი/მაისის ნომერში სე ზონის გამორჩეული ხელოვნების წიგ ნების ხუთეულში შევიდა.
„InfinitArt Foundation“-ის დაკვეთით გამოფე ნისთვის სპეციალ ურად გადაიღეს ანიმაციური ვიდეორგოლი. რეჟისორი მრავალი ჯილდოს მფლობელი ბრიტანელი თომას ჰარნეთ ო’მეარა, კომპოზიტორი დავით ევგენიძე.
28
saqarTvelos erovnuli muzeumi
ვენაში დიდი წარმატების შემდეგ გამოფენამ საფრანგეთში, არლში გადაინაცვლა და 2019 წლის 2 მარტს ოფიციალურად გაიხსნა არლის ვინ სენტ ვან გოგის ფონდში. გახსნ ის ცერემონიალზე სიტყვით გამოვიდა ფონდის დირექტორი ბიჩე კურიგერი, საქართველოს ეროვნული მუზეუმის დირექტორი პროფ. დავით ლორთქიფანიძე, საქართველოს გა ნათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის მინისტრის პირველი მო ადგილე მიხეილ გიორგაძე და „Infi nitArt Foundation“-ის დამაარსებელი ადრიან ჩიპრიან ბარსანი. საქართველოდან საპატიო სტუმრის სტატუსით იმყოფებოდა მრავალი სა ერთაშორისო პრემიით დაჯილდოებუ ლი ფილმის „ფიროსმანი“ რეჟისორი გიორგი შენგელაია. არლი 1981 წლიდან იუნესკოს მსოფ ლიო მემკვიდრეობის ძეგლს წარმო ადგენს. ვინსენტ ვან გოგი არლში 1888 წლიდან 14 თვე ცხოვრობდა და 200-მდე ფერწერული ნამუშევარი შექმნა. არ ლის ვინსენტ ვანგოგის ფონდი ოფიცი ალურად 2014 წლის 7 აპრილს გაიხსნა და მხატვრის შემოქმედებას ეძღვნება, იმავდროულად კი იკვლევს ვან გოგის
გავლენას თანამედროვე ხელოვნებაზე. მსოფლიოში ცნობილია არლის ფო ტოფესტივალი „Rencontres Interna tionales de la Photographie“, რომე ლიც 1970 წლიდან ყოველწლიურად ზაფხულში იმართება. არლის ვინსენტ ვან გოგის ფონდის და მაარსებლის ქალიშვილის, ამჟამად ფონ დის პრეზიდენტის, მაია ჰოფმანის, არა ერთი მუზეუმისა და გალერეის გამგეობის წევრისა (როგორიცაა ნიუ იორკის შვეი ცარული ინსტიტუტის და New Museum, Serpentine Gallery და Kunsthalle Zürich) და Luma Foundation-ის დამაარსებლის პატრონაჟით არლი მნიშვნელოვან და ძლიერ კულტურულ ცენტრად იქცა. არლში ფიროსმანაშვილის და ვან გოგის ნამუშევრების ერთდროულად წარმოდგენა თავისთავად მეტყველებს ფიროსმანაშვილის მნიშვნელობასა და ადგილზე XX საუკუნის მსოფლიო ხელოვნებაში. ვან გოგის ოთხი ნამუშევარი ამს ტერდ ამის ვან გოგის მუზეუმიდან „ხის მჭრელ ი“ (ტიო,ზეთი, 44 x 26.2 სმ. 1889), „მფრინავი მელა“ (ტილო, ზეთი. 41,5 x 79 სმ. 1884), „ფეხსაცმელები“ (მუყაო, ზეთი, 32 x 40,8 სმ. 1887) და „ბილიკი მონმარტზე“ (მუყაო, ზეთი. 22.2 x 16.3 სმ.
1886), ასევე ციურიხიდან ე.გ. ბიურლეს ფონდ ის კოლექციიდან „მთესველი მზის ჩასვლისას“ (ტილო, ზეთი 73 x 92 სმ. 1888) და რომის თანამედროვ ე ხე ლოვნების ეროვნული გალერეიდან „არლელი ქალი“ (მადამ ჟინო. ტილო, ზეთი, 60 x 50 სმ. 1890) გაერთიანებუ ლია სახელწოდებით „ვინსენტ ვან გო გი: სიჩქარე და აპლომბი“. გამოფენის კურატორმა ბიჩე კუ რიგერმა ძალზედ ორიგინალური ექ სპოზიცია წარმოგვიდგინა. ფერად კედლებზე, რომლებსაც ერთგვარი ხავერდის ეფექტი ჰქონდა, ფიროსმა ნაშვილის ნამუშევრები დამთვალი ერებლებში განსხ ვავებულ, საოცარ ემოციას იწვევდა. განსაკუთრებული შთამბეჭდაობით გამოირჩეოდა სივრც ე, რომელშიც მხოლოდ ორი ნამუშევარი – ვან გო
გის „მფრინავი მელა“ და ფიროსმა ნაშვილის „დათვი მთვარიან ღამეში“ იყო წარმოდგენილი. ფიროსმანაშვილის ნამუშევრებთან ერთად გამოიფინა ანდრო ვეკუას და რაფაელა ფოგელის ნამუშევრები. გამ ოფ ენ ისთ ვ ის სპეც ია ლ ურ ად დამზ ადდ ა 15-წუთანი ვიდ ეო რგ ო ლი გიო რგ ი შენგელაიას ფილმ ი დან „ფიროსმანი“ (1969), რომელსაც ცალკე საექსპოზიციო სივრცეში უჩვენებდნენ. ფილმ ის ჩვენ ებ ა 2019 წლის 11 ივნ ისს გაი მ ართ ა „Cinémas Actes Sud“-ში. მეორე სართულზეა წარმოდგენი ლი მხატვრისადმი მიძღვნილი ჯორჯ ბაზელიცის, ადრიან გეინის, იოშიტო მო ნარას, შირანა შაჰბაზის, რაფაე ლა ფოგელის, კრისტინა ფორერის ნამუშევრები, ასევე ილია ზდანევიჩის წიგნი „ფიროსმანაშვილი 1914“ პაბლო პიკასოს მიერ შესრულებული ფიროს მანის პორტრ ეტით და ტადაო ანდოს ფიროსმანის მაგიდა. გამოფენაზე ექსპონირებულია ასევე ფიროსმანაშვილის 1969 წლის პარიზის გამოფენის შესახებ იმდროინდელი რეცენზიები, კირილე ზდანევიჩის 1963 წელს ქართულ ენაზე გამოქვეყნებული
წიგნი „ნიკო ფიროსმანაშვილი“ ფრან სუა მერეს კოლექციიდან. არლში გამოფენა 2019 წლის 20 ოქ ტომბრამდე გაგრძელდება. ნიკო ფიროსმანაშვილის საერთა შორისო გამოფენები უდაოდ მნიშვნე ლოვანი მოვლენაა ქართული კულტუ რის პროპაგანდის საქმეში. ნიკო ფიროსმანაშვილის როგორც მსოფლიოში საქართველოს კულტუ რის ელჩის დიდმა წარმატებამ დამსა ხურებული სიამაყის განცდა გამოიწვია ყველა ქართველში.
1 Niko Pirosmani - Wanderer Between Worlds. (2018, გამომცემლობა Hatje Cantz, ბერლინი. გამოფენის კატალოგი. ალბერტინას მუზე უმი, ვენა, ავსტრია 26/10/2018-27/01/2019, არ ლის ვინსენტ ვან გოგის ფონდი, საფრანგეთი 02/03/2019-20/10/2019, საქართველოს ეროვნუ ლი მუზეუმი, INFINITART Foundation. ინგლი სური, გერმანული და ფრანგული.) გვ. 11 2 Ibid. გვ. 198 3 https://imedinews.ge/ge/kultura/90721/alber tinas-muzeumis-direqtori-pirosmani-agmosa vluri-avangardis-ganukopeli-natsilia 4 ფოტოები © Infinitart Foundation Vienna saqarTvelos erovnuli muzeumi
29
30
ს
ფოტო: U. Dettmar/Archäologisches Museum Frankfurt
„ანბანით მოთხრობილი საქართველო“
საქართველოს ეროვნული მუზეუმი ფრანკფურტის წიგნის საერთაშორისო ფესტივალზე საერთაშორისო გამოფენა > ალისა დათუნაშვილი
აუ კუნ ეე ბ ის მანძ ილზ ე ფრანკ ფურტ ი ევრ ოპ ის ფინ ანსურ ი და კომ ერციუ ლი ცენტ რ ია . წელი წადშ ი ერთ ხელ, ოქტ ომბ რ ის თვეშ ი, ყოველთ ვის საქმ ია ნ ი ქალაქი კიდევ უფრ ო მეტ ად საქმ ია ნ ი და ხალხ მ რ ა ვალი ხდებ ა: იგი მსოფლიო ს ყველაზ ე დიდ წიგნ ის საე რთ აშ ორ ისო ფესტ ი ვალს მასპ ინძ ლობს. გამ ომცემლებ ი, მწერლებ ი, ლიტ ერ ატ ურ ის კრიტ ი კოსებ ი, მეცნ იე რ ებ ი, ჟურნ ალისტ ე ბი, მულტ იმ ედიი სა და ტექნ ოლოგიუ რი კომპ ან იე ბ ი, ტელესაკომ უნ იკაციო სისტ ემ ებ ის წარმ ომ ადგენლებ ი თავს იყრ ია ნ ფრანკფურტის წიგნ ის ბაზრ ო ბაზ ე, კომპ ლექსშ ი, რომ ელიც 37 000ზე მეტ კვადრ ატ ულ მეტრს მოი ცავს. ფესტ ივალს ყოველწ ლიუ რ ად 7 300 მონ აწ ილე ჰყავს 100 ქვეყნ იდან. მის 4000-მდე ღონ ისძ იე ბ ას დაა ხლოე ბ ით 300 000 დამთ ვალიე რ ებ ელი სტუმ რობს და 10 000 ჟურნ ალისტ ი აშუქებს მთელი მსოფლიო დან. ფესტ ივალის პირველი სამ ი დღე მხოლოდ პრო ფესიონალებისთ ვისაა განკუთვნილი, ხოლო შაბ ათ- კვირ ას დასწ რ ებ ა ნე ბისმ იე რ მსურველს შეუ ძლია . აქ იბადება ახალი იდეები, ისახება შემოქმედებითი თუ საქმიანი გეგმები, ვითარდება თანამშრომლობა და ახა ლი ბიზნესმოდელები, დგინდება სა ერთაშორისო საგამომცემლო უფლე ბები თუ ლიცენზიათა ფასები. ფესტივალზე გამოფენილია ყველა ჟანრისა და ყველანაირი აუდიტორი ისთვის განკუთვნილი წიგნები – მხატ ვრული, სამეცნიერო და საბავშვ ო ლი ტერატურა მთელი მსოფლიოდან. გამოფენა-გაყიდვა 1949 წლიდან ეწყობა. მაშინ ფრანკფურტის წმინდა პავლეს ტაძარში 250 გერმანელი მო ნაწილე შეიკრიბა, თუმცა ფესტივალს გაცილებით უფრო დიდი ისტორია აქვს. ჯერ კიდევ ნაბეჭდი წიგნების გა ჩენამდე ფრანკფურტში ხელნაწერ თა გამოფენა-გაყიდვა იმართებოდა. პირველი ცნობები ფრანკფურტის წიგ ნის ფესტივალის შესახებ 1150 წლიდან ჩნდება და უკვე მაშინვე მას საერთა შორისო მნიშვნ ელობა ენიჭება. 1454 წელს კი, გუტენბერგის მი ერ სტამბის გამოგონებიდან მა ლევე, ფრანკფურტთან, ქალაქ
მაინცში, ადგილობრივმა წიგნით მო ვაჭრეებმა ნაბეჭდი წიგნის პირველი ბაზრ ობა გამართეს. პეტერ ვაიდჰაასის (ფესტივალის დირექტორი 1975-2000 წწ.) წიგნ ის მიხედვით, ინგლ ისის მე ფე ჰენრი მერვემ ფრანკფურტში პი რადად მიავლ ინა სერ თომას ბოდლი ოქსფ ორდის უნივერსიტეტის ახალი ბიბლ იოთეკისთვის წიგნების შესაძე ნად. რეფორმაციის პერიოდში ბაზრო ბას ვაჭრების გარდა მეცნიერები და მკვლევრები სტუმრობდნენ, რომლ ე ბიც ახალ სამეცნიერო ლიტერატურას ეცნობოდნენ. XVII საუკუნის დასასრულამდე ფრანკფურტის წიგნის ფესტივალი ევ როპის ყველაზე მნიშვნელოვანი წიგ ნის ბაზრობა იყო, სანამ კათოლიკური ეკლესია ცენზურას შემოიღებდა და აკრძალული წიგნების სიას გამოსცემდა. იმხანად ფრანკფურ ტის ბაზრობა ძირითადად პროტეს ტანტებით დასახლებული ლაიფციგის ბაზრობამ დაჩრდილა, თუმცა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მან კვლავ დაიბრუნა ძველი მასშტაბები. დღეის თვის ფრანკფურტის წიგნის ფესტივა ლი მსოფლიოს ყველაზე დიდი წიგნის ბაზრობაა როგორც მასზე წარმოდგე ნილი გამომცემლობების, ისე – დამთ ვალიერებელთა რაოდენობით. 1976 წლიდან ფესტივალი ირჩევს სა პატიო სტუმარს, ქვეყანას, რომელიც განსაკუთრებული ინტერესის საგანია. საპატიო სტუმრის პროგრამის ფარ გლებში ეწყობა უამრავი ღონისძიე ბა: შეხვედრები მწერლებთან, მხატ ვრული კითხვა, გამოფენები, საჯარო დისკუსიები, თეატრალური წარმოდ გენები, კონცერტები, რადიო და ტელე გადაცემები. საპატიო სტუმარს ეთმობა სპეციალური პავილიონი, რომელშიც ქვეყნის მთავარი გამომცემლები არი ან წარმოდგენილნი. 2018 წელს ეს პატივი საქართველოს ხვდა წილად. პროექტის ორგანიზატო რები იყვნენ საქართველოს კულტუ რისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტრო და ეროვნული წიგნის ცენტრი. საქარ თველოს საშუალება ჰქონდა მთელი წლის განმავლობაში გერმანიის სხვა დასხვა ქალაქში წარმოეჩინა მთე ლი თავისი შემოქმედებითი რესურსი saqarTvelos erovnuli muzeumi
31
ფოტო: Gerd Hautsch/Frankfurt
(ლიტერატურა, თეატრი, მუსიკა, ფერ წერა, კინო, ფოლკლორი, სამზარეულ ო და სხვ.). პროგრამის კონცეფციის ამო სავალი წერტილი უნიკალური ქართუ ლი ანბანი გახდა: ‘ანბანით მოთხრო ბილი საქართველო / Georgia Made by Characters’, რადგან, როგორც კონცეფ ციის ტექსტის ავტორი აკა მორჩილაძე აღნიშნავს, „საქართველოში არაფერი ისე არ ჰგავს საქართველოს, როგორც ქართული ანბანი. არაფერი ისე არ ეხამება ქართულ სიტყვას და ქართულ ხასიათს, როგორც ქართული ანბანი და არაფერი არაა ისე ქართული, რო გორც ქართული ანბანი“. კონცეფციის ავტორებმა სიტყვის თამაშიც გამოი ყენეს, რადგან ინგლისური ‘Character’ აღნიშნავს არა მარტო ასო-ნიშანს, არამედ ხასიათსა და პერსონაჟსაც. ქართველ და გერმანელ პარტნიორებ თან თანამშრომლობით მთელი წლის განმავლობაში 600-მდე ლიტერატურუ ლი ღონისძიება გაიმართა ქართველი ავტორების, არტისტებისა და მთარგმ ნელების მონაწილეობით, რომელმაც კულმინაციას კვირეულის ფარგლებ ში, კერძოდ 9-14 ოქტომბრის დღეებში მიაღწია. საქართველოს პავილიონი, პროექტის კონცეფციის შესაბამისად, ქართული ასოებით იყო გაფორმებუ ლი. საგანგებოდ მოწყობილ 2 სცენაზე 70-მდე ქართველი ავტორი უცხოელ
მკითხველს შეხვდა და ქართული ლი ტერატურა გააცნო, გაიმართა დისკუ სიები და საჯარო კითხვა ქართველი მწერლების, მთარგმნელების და წამ ყვანი ქართველი და გერმანელი ექს პერტებისა და კრიტიკოსების მონაწი ლეობით. სპეციალურად მოწყობილ სივრცეში გამოიფინა ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრის მხარდაჭერით გა მოცემული ქართული ლიტერატურის 300-მდე უცხოენოვანი თარგმანი-გა მოცემა. ჯამში აღნიშნულ სივრცეში გამოფენილი იყო უცხოელი გამომცემ ლების მიერ სხვადასხვა ენაზე საქარ თველოს შესახებ გამოცემული 600-ზე მეტი წიგნი. გარდა ამისა, კულტურის პროგრამის ფარგლებში გერმანიის 31 ქალაქში 50-ზე მეტი საგამოფენო, თე ატრალური, მუსიკალური, კინო და კუ ლინარიული ღონისძიება გაიმართა. საქართველოს ეროვნული მუზეუ მი ქვეყნის სხვა დაწესებულებებთან ერთად მონაწილეობდა საპატიო სტუ მარი ქვეყნის ეგიდით მოწყობილ ღო ნისძიებებში. სამი უმნიშვნელოვანესი გამოფე ნით მუზეუმმა გამორჩეული ადგილი დაიკავა საპატიო სტუმარი ქვეყნის პროგრამაში. გამოფენების მიზანი იყო, წარმოგვედგინა ადამიანის განვითარე ბის ისტორია საქართველოსა და კავ კასიის ტერიტორიაზე პრეისტორიული
ეპოქიდან ანტიკური ხანის ჩათვლით. გამოფენების შინაარსიდან გამომდინა რე შეირჩა სამი მუზეუმი მაინის ფრან კფურტში: ადამიანის წინაპართა ისტო რია და მათი მოგზაურობა აფრიკიდან კავკასიის გავლით წარმოდგენილი იყო ზენკენბერგის საბუნებისმეტყველო მუ ზეუმში (Naturmuseum Senckenberg), სადაც გამოიფინა დმანისში აღმოჩენი ლი 1 800 000 წლის წინანდელი ჰომინი ნის ნაშთები. ღვინისა და ოქროს წარ მოების შესახებ ქვის ხანიდან ბრინჯაოს ხანის ჩათვლით მოთხრობილი იყო არ ქეოლოგიის მუზეუმში (Archäologisches Museum Frankfurt am Main), ხოლო ანტიკური სამყაროსა და მედეას მითო ლოგიზებული სახე ძველ მსოფლიოში წარმოვაჩინეთ ლიბიგჰაუზის მუზეუმში (Skulpturensammlung Liebghaus). თანამედროვე მკვლევრები მიიჩ ნევენ, რომ დმანისის ტერიტორია ზე აღმოჩენილი ჰომინინთა ნაშთები აფრიკიდან ევრაზიის ტერიტორიაზე გამოსული პირველი ადამიანები და პირველი ევროპელების წინაპრები არიან. ხუთი საუკეთესოდ შემონახუ ლი პირველყოფილი ადამიანის თავის ქალა წარმოადგენს ინდივიდუალუ რი ასაკობრივი განვითარების სრულ სპექტრს, რაც ძალიან მნიშვნელოვა ნია ადამიანის ევოლუციური განვი თარების კვლევისთვის. დეტალურმა
კვლევებმა აჩვენა, რომ ეს ცალკეული ინდივიდები ერთი და იმავე სახეობის – ჰომო ერექტუსის წარმომადგენლები არიან. სწორედ ამ კვლევების შედეგე ბი და ყველაზე კარგად შემონახული ე.წ. „მეხუთე თავის ქალა“ და ქვედა ყბა 2018 წ. 11 ოქტომბრიდან 18 ნოემ ბრამდე ფრანკფურტის ზენკენბერგის საბუნებისმეტყველო მუზეუმში იყო წარმოდგენილი. გამოფენაზე „ოქრო და ღვინო – სა ქართველოს უძველესი საგანძური“ ასახული იყო საქართველოს ტე რიტორიაზე არსებული ადრეული კულტურების განვითარების სრუ ლი სურათი სასოფლო-სამეურნეო კულტურის საწყისებიდან კავკასიაში (დაახლოებით ძვ. წ. 6000-დან 21001700 წლებამდე). გამოფენაზე წარმოჩენილი იყო სა ქართველოს კავშირები მესოპოტამიი სა და ჩრდილო პონტოური სტეპებისა და შავი ზღვის კულტურებთან, ასევე ქართულ-გერმანული ერთობლივი
არქეოლოგიური პროექტების უახლე სი შედეგები, რომლებიც პირველად გამოიფინა. ძველი მსოფლიოს შესანიშნავი მი თი კოლხეთის მეფის ასულ გრძნეულ მედეასა და უფლისწულ იასონს შო რის საბედისწერო სიყვარულზე არა ერთი მწერლის, პოეტისა თუ მკვლევ რის შთაგონების წყაროა. იასონისა და ბერძენ გმირთა სახიფათო საზღ ვაო მოგზაურობა კოლხეთის მიწაზე ოქროს საწმისის ხელში ჩასაგდებად ლიბიგჰაუსში წარმოდგენილი იყო უძ ველესი გამოსახულებების საშუალე ბით, რომლებიც ბრწყინვალედაა შე მონახული ბერძნულსა და ეტრუსკულ ლარნაკებზე, რომაულ კედლის მხატ ვრობასა და, განსაკუთრებით, ბერ ძნულსა და რომაულ სკულპტურაში. გამოფენის კულმინაცია კი საქართვე ლოს ეროვნული მუზეუმის უნიკალური ექსპონატები იყო. გამოფენაზე, ისევე როგორც მითში, საქართველო დაკავ შირებულია ოქროს მოპოვებასთან,
რადგან ახალი კვლევები ადასტურებს ოქროს მოპოვების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ადრეული საქართვე ლოს ცივილიზაციისთვის და კიდევ ერთხელ ამტკიცებს ქვეყნის სიმდიდ რეს, რომელიც ოქროს საწმისის ლე გენდაში აისახა. 2018 წელს ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე საქართველოს საპატიო სტუმარი ქვეყნის პროექტის შესახებ საგაზეთო და ონლაინ გამოცემებ ში გამოქვეყნდა 7285 გამოხმაურება, რომელსაც ჰქონდა 1 526 562 017 ნახ ვა მთელი მსოფლიოდან. აღსანიშ ნავია, რომ აღნიშნული სტატიებიდან და გამოხმაურებებიდან არც ერთი ყოფილა სარეკლამო და არ მომზადე ბულა დაკვეთით, ასეთი წარმატება კი უდაოდ პროექტზე მომუშავე ჯგუფის თავდაუზოგავი შრომისა და პროფე სიონალიზმის, ჩვენი საერთაშორისო პარტნ იორებისა და სახელმწიფო ინს ტიტუტების წარმატებული თანამშრომ ლობის შედეგია.
ფოტო: Liebieghaus Skulpturensammlung
32
saqarTvelos erovnuli muzeumi
saqarTvelos erovnuli muzeumi
33
34
გადარჩენილი შედევრები
აზერბაიჯანული და აღმოსავლური კოლექციები საქართველოს ეროვნული მუზეუმიდან საერთაშორისო გამოფენა > ირინა კოშორიძე, ნათია დემურიშვილი
ს
აოცრად ლამაზი ქალაქია ბაქო. კას პიის ზღვის სანაპიროს ნამდვილი მარგალიტი... უზარმაზარი, ხმაურიანი მეგაპოლისი... ქალაქი, რომელშიც ერთმა ნეთს ჰარმონიულად ერწყმის თანამედ როვეობა და წარსული... დღეისთვის ამიერკავკასიის უდიდესი ეკონომიკური და კულტურული ცენტრი ბაქო – გემოვნებით ნაგები გრანდიოზული შენობებით, გიგანტური ცათამბჯენებით, მასშტაბური სავაჭრო და ბიზნეს ცენტრე ბით, უახლესი თანამედროვე გალერეე ბითა და საგამოფენო სივრცეებით, ულა მაზესი ბულვარით და, იმავდროულად, შორეულ ი წარსულის ძვირფასი სახსოვ რით - ძველი ქალაქით – იპყრობს მნახ ველთა გულებს. ქალაქის ისტორიული ნაწილი იჩერი-შეჰერი მდიდარი არქი ტექტურული ძეგლებით, სიმწვანეში და ყვავილებში ჩაფლული ფართო ქუჩებითა და გამზირებით, რომლებსაც ენაცვლე ბა პატარა, მოკირწლული, ქვაფენილია ნი ქუჩები ჭრელაჭრულა ხალიჩებითა და აღმოსავლური ლაზათით დახუნძლული დახლებით – აი, ასეთია ბაქო. ამ ქალაქის
შეყვარება ძალიან ადვილია, ამ ქალაქში სტუმრობა კი ყოველთვის განსაკუთრე ბულ სიხარულს განიჭებს. ამჯერადაც ასე იყო – 2019 წლის მაისში საქართველოს ეროვნ ული მუზეუმის აღ მოსავლურ კოლექციებსა და მუზეუ მის თა ნამშრომლებს ქ. ბაქოს ჰეიდარ ალიევის ცენტრმა უმასპინძლა. ჩვენი აზერბაიჯანე ლი კოლეგების, დიდი ხნის მეგობრების, ტრადიციულად სტუმართმოყვარე და გუ ლითადი მასპინძ ლობის სიხარულს ამჯე რად დიდი პროფესიული წარმატება, ორი მეგობ არი ქვეყნის დიდი გამარჯვება ახლ და თან: 27 მაისს ბაქოში გაიხსნა გამოფენა „გადარჩენილი შედევრები – აზერბაიჯანუ ლი და აღმოსავლური კოლექც იები საქარ თველოს ეროვნული მუზეუმიდან“. ჩვენი მუზეუმის აღმოსავლური საგან ძური მთელ მსოფლიოშია სახელგანთქ მული. ეს მრავალფეროვანი კოლექციები, რომელთა ქრონოლოგიური და გეოგრა ფიული დიაპაზონი ძალზე ფართოა, ცხა დად ადასტურებს აღმოსავლური ხელოვ ნების ზოგადსაკაცობრიო მნიშვნელობას, იმავდროულად კი ასეთი მდიდარი და სა
ინტერესო აღმოსავლური მატერიალური კულტურის არსებობა ჩვენთან საქართვე ლოსა და აღმოსავლური სამყაროს მრა ვალსაუკუნოვანი ისტორიული და კულტუ რული ურთიერთობების ყველაზე მკაფიო დასტურია. საგამოფენო პროექტი ჩვენს აზერბაიჯა ნელ კოლეგებთან ერთად დავგეგმეთ და მოვამზადეთ. პროექტის ყველაზე მნიშვნე ლოვან, საკვანძო ნაწილს წარმოადგენდა საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში დაცუ ლი ირევანის სახანოს არქიტექტურული ძეგლის – სარდრის სასახლის გადარჩენი ლი ნაწილის რესტავრაცია და ფართო სა ზოგადოებისთვის წარდგენა. ირევანის სახანო XVIII საუკუნის შუა წლებში წარმოიქმნა თანამედროვე სომ ხეთის ტერიტორიაზე, მდ. რაზდანის მარ ცხენა სანაპიროზე. სახანოს თურქული მოდგმის ყაჯართა დინასტია განაგებდა. სწორედ ყაჯარმა მმართველებმა ააგეს XVII ს-ში სარდრის სასახლის ბრწყინვალე არქიტექტურული კომპლექსი, რომელიც რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში, მის სრულ განადგურებამდე (1914 წ.), უამრავი
პოეტის, მწერლის, მოგზაურის თუ ხელო ვანის შთაგონების წყაროდ იქცა. სარდრის სასახლის გადარჩენილი ნაწი ლი – ინტერიერისა და ექსტერიერის ფასა დების შემკულობის ნაწილი, სასახლის მე ჩეთის რელიეფების მცირე ნაწილი და, რაც მთავარია, სასახლის უნიკალური ფერწე რა – სულ 6 ნამუშევარი, კავკასიაში პირ ველი სამუზეუმო გაერთიანების, სახელ განთქმული კავკასიის მუზეუმის (1852-1919) კოლექციაში იყო დაცული ქ. თბილისში. კავკასიის მუზეუმის ლიკვიდაციის შემდ გომ ის სამართალმემკვიდრეთა – სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზე უმისა და შალვა ამირანაშვილის სახელო ბის ხელოვნების მუზეუმის კოლექციებში გადანაწილდა. საქართველოს ეროვნული მუზეუმის კოლექციაში დაცულია ასევე სარდრის სასახლის ამსახველი ფოტოკოლექცია, შექმნილი ცნობილი ფოტოგრაფის, დიმიტ რი ერმაკოვის (1845-1916) მიერ, რომელმაც 1880-1913 წწ. იმოგზაურა კავკასიის სხვა დასხვა რეგიონში და დოკუმენტური ფო ტოების სახით ფაქტობრივად მთელი კავ კასიის მოსახლეობის ყოფა-ცხოვრება და ეთნოგრაფიული სინამდვილე აღგვიწერა. სარდრის სასახლე თავისი დროის ულა მაზეს ნაგებობას წარმოადგენდა; ქალაქის შემაღლებულ ბორცვზე მდებარე შეის რულთაღებიანი, ტიპური აღმოსავლური შენობა, განსაკუთრებით ინტერიერის ხა სიათით იქცევდა ყურადღებას: ე.წ. სარ კეებიანი დარბაზი კედლის და დაზგური მხატვრობის ნიმუშებით, მდიდრული და
მრავალფეროვანი შორენკეცებით ყოფი ლა შემკული. ინტერიერს ამშვენებდა ასე ვე იმ პერიოდისთვის მოდური ავეჯი და დეკორატიულ-გამოყენებითი ხელოვნე ბის ნიმუშები. ჩვენს კოლექციაში დაცულია 1850-იან წლებში სარდრის სასახლის მხატვრის, აზერბაიჯანელი მირზა ყადიმ ირევანის (1825-1875) მიერ სასახლისთვის შესრულე ბული დაზგური ფერწერული ნამუშევრები, რომლებიც კოლექციაში დაცულ ირანული დაზგური ფერწერის სხვა ბრწყინვალე ნა მუშევრებთან და ასევე ირანული და აზერ ბაიჯანული დეკორატიულ-გამოყენებითი ხელოვნების, მინიატიურების, ერმაკოვის ფოტოკოლექციასთან ერთად პირველად გამოიფინა. აღსანიშნავია, რომ გამოფენა თანამედ როვე ბაქოს სავიზიტო ბარათად ქცეულ – ალიევის ცენტრის შენობაში გაიმართა. ეს პოსტმოდერნისტული ხელოვნების ნამ დვილი შედევრი 2007 წელს გენიალურმა არქიტექტორმა, ზაჰა ჰადიდიმ (1950-2016) დააპროექტა. შენობა მსოფლიოს საუკე თესო არქიტექტურულ ნაგებობათა შორის საპატიო ადგილს იკავებს. ექსტერიერის და ინტერიერის ნატიფი სითეთრე, სწორ ხაზოვნებისა და კუთხოვანი ფორმების თითქმის სრული უარყოფა და ხვეული ფორმების საოცარი ჰარმონია გრანდი ოზულ ნაგებობას გასაოც არ სიმსუბუქეს სძენს. უყურებ და ფიქრობ, რომ უზარმა ზარი შენობა მიწაზე კი არ დგას, მითიური ფრინველივით ციდან დასცქერის ქალაქს. შენობის 2 სართული დაეთმო ჩვენს კო
ლექციას და სრულიად თამამად შეიძლე ბა ითქვას, შედეგად მივიღეთ წარსულისა და თანამედროვეობის სინთეზი, სადაც ბრწყინვალე ისტორიული არტეფაქტები და პოსტმოდერნიზმის მასშტაბები თანაბ რად გჭრის თვალს. როგორც აღვნიშნეთ, გამოფენა მრა ვალწლიანი ერთობლივი პროექტის დას კვნით ეტაპს წარმოადგენდა. მას წინ უძღოდა საკმაოდ რთული მოსამზადებე ლი სამუშაოე ბი, რომლებიც ქართველმა და აზერბაიჯანელმა რესტავრატორებმა განახორციელეს. ექსპოზიციაც ერთობლივი ძალისხმევით მომზადდა: საქართველოს ეროვნულ მუ ზეუმში დაცული უნიკალური ფერწერა და მინიატიურა, ულამაზესი აღმოსავლური ქსოვილი, ხალიჩები და სამოსი, იარაღი, ავეჯი, კერამიკა და ეროვნული მუზეუმის ერმაკოვის ფოტოკოლექციის უნიკალური ნიმუშები ქართველმა და აზერბაიჯანელმა კოლეგებმა ორიგინალურ არქიტექტურულ -სივრცულ გარემოში ინოვაციური ტექნო ლოგიური და მხატვრული გაფორმებით წარმოადგინეს. საგანგებოდ და სიმბოლურად შეირჩა გახსნის დღეც, 27 მაისი: მოგეხსენებათ, 26 მაისს საქართველო, ხოლო 28 მაისს – აზერბაიჯანის რესპუბლიკა ეროვნულ დღესასწაულს, დამოუკიდებლობის დღეს აღნიშნავენ. 27 მაისი – ეროვნული დღე სასწაულის ამაღლებული განწყობით და პროექტის წარმატებით დაგვირგვინების ნამდვილ დღესასწაულად იქცა ორივე მხა რისათვის. saqarTvelos erovnuli muzeumi
35
36
თბილისის კრეატიული ცენტრი პროექტი > მიხეილ გაფრინდაშვილი
თ
ბილისის კრეატ იული ცენტრი ბრიტანეთის საბჭოს მხარ დაჭერით, საქართველოს ეროვნულ მუზეუმთან პარტნ იორო ბით, ბიზნესისა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტის (ბტუ) და ჰენლის ბიზ ნეს სკოლის (ბრიტანეთი) მონაწილე ობით 2019 წელს თბილისის ისტორიის მუზეუმში (ქარვასლა) ამოქმედდა და ის კრეატ იულ ინდუსტრიაში მომუშა ვე პირებს შესაძლებლობას აძლევს, შექმნან ახალი სტარტაპები, მოიძიონ საერთაშორისო პარტნიორები, მონა წილეობა მიიღონ ადგილობრივი და უცხოელი ექსპერტების მიერ გამარ თულ ვორკშ ოპებში და საერთაშო
რისო კონკურსში, ასევე მოახდინონ საკუთარი სტარტაპების კომერციალი ზაცია მსოფლიო ბაზარზე. პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ თავად თბილისის ისტორიის მუ ზეუმი ქარვასლის სწორედ იმ ისტორი ულ შენობაშია განთავსებული, რომე ლიც XVII საუკუნის მეორე ნახევრიდან მოყოლებული ერთგვარი მულტიკულ ტურული ჰაბის ფუნქციას ასრულებდა აღმოსავლეთ-დასავლეთის საქარავ ნო გზაზე. გარდა ამისა, გასულ საუ კუნეებში ქარვასლებში განთავსებულ სახელოსნოებში მზადდებოდა და იქვე მოწყობილ მაღაზიებში იყიდებოდა იმ ტიპის პროდუქციის ნაწილიც, რომლის
შექმნაც დღეს ხალხური რეწვის მი ვიწყებად დარგებთან და ჩვენს არამა ტერიალურ კულტურულ მემკვიდრეო ბასთანაა დაკავშირებული. ბტუ-სთან თანამშრომლობით დაწყებულ პროექტში, რომელიც თბი ლისის ისტორიის მუზეუმში თბილისის კრეატ იული ცენტრის შექმნას გულის ხმობდა, ქარვასლის ისტორიულ შე ნობაში ერთმანეთს შეხვდა წარსული – როგორც მემკვ იდრეობა და თანა მედროვეობა – როგორც განვითარე ბაზე ორიენტირებული ტექნოლოგიუ რი წინსვლა. პროექტის განხორციელების ადგი ლად ქარვასლის შერჩევით შენობას
არა მარტო სიმბოლურად დაუბრუნდა ავთენტური ელემენტი, არამედ ამავ დროულად წარმოჩნდა ის, რომ მუზე უმებს არა მხოლოდ მემკვ იდრეობის მოვლა და მისი ღირსეული წარდგენა, არამედ ახალი ტექნოლოგიების ინ ტეგრირებაც წარმატებით შეუძლიათ. უნდა აღინიშნოს, რომ ეროვნულმა მუზეუმმა იუნესკოსთან თანამშრომ ლობით გასულ წლებში უკვე განახორ ციელა მსგავსი (თუმცა არა იდენტური) პროექტი და ტრადიციული რეწვის მი ვიწყებადი დარგების პოპულარიზაცი ის მიზნით ეთნოგრაფიულ მუზეუმში მოაწყო „ხალხური რეწვის სკოლა“, რომლისადმი ინტერესიც იმდენად დი დი აღმოჩნდა, რომ ის ყოველწლიური გახდა და სეზონურად დღემდე ფუნ ქციონირებს. განსხ ვავება ამ პროექ ტებს შორის ერთია: ეთნოგრაფიული მუზეუმის შემთხვევაში ეროვნულმა მუზეუმმა აჩვენა უშუალოდ რეწვის პროცესის ავთენტური ელემენტები, თბილისის ისტორიის მუზეუმის შემ თხვევაში კი ავთენტურობის აქცენტი ქარვასლის შენობის ისტორიულ ფუნ ქციაზე გაკეთდა. ამგვარად, კულტურისა და ინოვაცი ების ინტეგრირების გზით კრეატ იული ინდუსტრიების გასავითარებლად თბი ლისის ისტორიის მუზეუმში – ქარვას ლაში თბილისის კრეატ იული ცენტრი მოეწყო. 2019 წლიდან ცენტ რის ბაზაზე ბრი ტანეთის საბჭოს მხარდაჭერით და საქართველოს ეროვნულ მუზეუმისა და ბიზნესისა და ტექნოლოგიების უნი ვერსიტეტთან პარტნიორობით დაიწყო პროექტი „შემოქმედებითი ნაპერწ კალი“, რომელიც სამ ძირითად ეტა პად განხორციელდა. ესენია – არტ -ინკუბატორი, ბიზნ ეს-კლინიკა და ე.წ. „BOOT-CAMP“. აღნიშნული ეტაპების მიმდინარეობისას მონაწილეებმა გა დამზადება გაიარეს კრეატიული სტარ ტაპ-იდეის გენერირებისა და იდეის კო მერციალიზაციის საკითხებზე, იმუშავეს თავიანთ კონკრეტულ ბიზნეს-იდეებზე, მოამზადეს ბაზარზე შესვლის სტრატე გიები, განივითარეს ის უნარები, რაც კრეატიული იდეების საერთაშორისო ფესტ ივალზე („IDEAFEST“) საკუთარი სტარტაპების წარსადგენად სჭირდე
ბოდათ. "IDEAFEST"-ი ქარვ ასლ აშ ი პროე ქტ ის მეო თხე ეტაპზ ე მოე წყო და ის კონკ ურს ის წეს ით გამ არჯ ვ ებ უ ლი იდეი ს გამ ოვლ ენ ას გულ ისხ მ ობ და. კონკ ურს ის მონ აწ ილ ეე ბმ ა თავ ი ანთ ი სტარტ აპ იდეე ბ ი წარ ადგ ინ ეს, ფესტ ივ ალ ის გამარჯვებულ სტარტაპს – „არეალი“ კი ფულადი პრიზი – 1000 ევრო გადაეცა.
ქარვასლაში თბილისის კრეატიუ ლი ცენტრის მოწყობა საქართველოს ეროვნული მუზეუმისა და ბიზნესისა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტის თა ნამშრომლობის მორიგი ნაყოფიერი მაგალითია და მსგავსი პროექტების განხორციელება ქალაქის ისტორიული ნაწილის ისტორიულ შენობაში კვლა ვაც გაგრძელდება. saqarTvelos erovnuli muzeumi
37
38
აღმოაჩინე კავკასიის ბიომრავალფეროვნება გამოფენა > ვერა ფხაკაძე გამოფენა მომზადდა დავით ბეჟუაშვილის განათლების ფონდის მხარდაჭერით.
პ
ლანეტის ერთ- ერთი ყველაზე მნიშ ვნელოვანი და ძვირფასი საგანძუ რი მისი ბუნებაა. დედამიწაზე არ სებულ ბიომრავალფეროვნების ცხელ წერტილებსა (საფრთხის ქვეშ მყოფი, ფლორითა და ფაუნით განსაკუთრებით გამორჩეული ეკორეგიონი) და ბუნების დაცვის მსოფლიო ფონდის (WWF) მიერ გამოყოფილ 200 გლობალურ ეკოლოგი ურ რეგიონს შორის ერთ-ერთი კავკასიაა.
კავკასია მდებარეობს ალპურ-ჰიმა ლაურ მთათა სისტემის ცენტრში, ევ როპისა და აზიის გზაჯვარედინზე, შავ, აზოვისა და კასპიის ზღვებს შორის. მისი ფართობი 580 000 კმ2-ია. მილიონობით წლის განმავლობაში მრავალი ცვლილებისა და სხვადასხვა გეოლოგიური პროცესის შედეგად ჩა მოყალიბდა კავკასიის რელიეფის რთუ ლი სტრუქტურა მკვეთრად განსხვავე
ბული სიმაღლებრივი სარტყლებით, რაც ლანდშაფტის მრავალფეროვნებასა და ცოცხალი ბუნების სიმდიდრეში აისა ხება. აქ გვხვდება ფართოფოთლოვანი, წიწვოვანი და შერეული ტყეები, ჭაობები და ჭალის ტყეები, ნახევარუდაბნოები, სტეპები, ნათელი მეჩხერი, სუბალპური და ალპური სარტყლები, სუბნივალური – მარადიულ ი თოვლისა და მყინვარე ბის პირობებში არსებული – მცენარეუ saqarTvelos erovnuli muzeumi
39
ლობა და სახეობრივად მდიდარი ცხო ველთა სამყარო. საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში დაცული ბუნების ისტორიის კოლექცი ები თავისი სიმდიდრით, შინაარსითა და უნიკალურობით მსოფლიოში საყო ველთაოდ ცნობილ მუზეუმებში დაცულ საბუნებისმეტყველო მიმართულების კოლექციებს არ ჩამოუვარდება. ბუნების ისტორიის ფონდების დაფუძ ნებასა და შევსებაში მრავალ თაობას მიუძღვის წვლილი, რომელთა დამსახუ რებით დღეს საცავებში დაცულია ძირი თადად კავკასიის, მათ შორის საქართ ველოს ტერიტორიებზე გავრცელებული თითქმის ყველა მნიშვნელოვანი სახეობა. ბუნების ისტორიის კოლექციები წლე ბის განმავლობაში მდიდრდებოდა როგორც კავკასიის ექსპედიციებიდან,
ასევე სხვა ქვეყნებიდან, ორგანიზაციე ბიდან ან კერძო პირებისგან შემოსული მასალით გაცვლის წესით, შემოწირუ ლობით და შესყიდვის გზით. ბუნების ისტორიის კოლექციების შეგ როვება მუზეუმში 1852 წლიდან დაიწყო. 1856-1868 წლებში ნატურალისტ ფრიდ რიხ ბაიერნის ინიციატივით მოეწყო სა ბუნებისმეტყველო მუზეუმის პირველი გამოფენა-კაბინეტი. სწორედ აღნიშნუ ლი გამოფენის დახურვიდან 150 წლის შემდეგ საქართველოს ეროვნული მუ ზეუმში, ს. ჯანაშიას სახელობის მუზეუ მის საგამოფენო სივრცეში 2018 წლის 12 ივნისიდან წარმატებით ფუნქციონირებს გამოფენა „კავკასიის ბიომრავალფე როვნება“. გამოფენა მიეძღვნა საქარ თველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 100 წლის იუბილეს.
გამოფენა მომზადდა დავით ბეჟუაშვილის განათლების ფონდის მხარდაჭერით.
აღსანიშნავია, რომ დღეს გამოფენილ ექსპონატთა ნაწილი წარმოდგენილი იყო პარიზის 1867-1869 წლების საერ თაშორისო გამოფენაზე, სადაც ბევრმა მათგანმა ოქროს, ვერცხლის და ბრინ ჯაოს მედლები დაიმსახურა. XIX საუკუნის შუა ხანებში საქართ ველოს სამუზეუმო საქმიანობის გან ვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა გერმანელმა მეცნიერმა და ნა ტურალისტმ ა გუსტავ რადემ. 1928 წელს მისი თაოსნობით შეგროვებულმა კო ლექციამ საფუძველი ჩაუყარა კავკასი აში პირველ ზოოლოგიურ გამოფენას, რომელმაც 1972 წლამდე იარსება. მას შემდეგ საგანმანათლებლო მიზნებიდან გამომდინარე მუზეუმში პერიოდულად ეწყობოდა მცირე მასშტაბის გამოფენე ბი, რომელთა შორის მნიშვნელოვანია ბუნების ისტორიის განახლებული ექს პოზიცია (2013-2016 წწ.). დღეს თანამედროვე სამუზეუმ ო ტექ ნოლოგიებ ის გამოყენებით შექმნილ ახალ გამოფენაზე დამთვალიერებელი ეცნობა კავკასიის რეგიონის ბიომრა ვალფეროვნებას – გეოლოგიურ, ბო ტანიკურ და ზოოლოგიურ კოლექციებს (მინერალებს, ქანებს, ნამარხ უხერხემ ლო ცხოველთა ფაუნას, უმაღლესი და უმდაბლესი მცენარეებ ის საჰერბარი უმო ნიმუშებს, მოლუსკებს, მწერებს, თევზებს, ამფიბიებს, ქვეწარმავლებს,
ფრინველებს და ძუძუმწოვრებს, რომ ლებიც სრულყოფილად ასახავს საქარ თველოს და, ზოგადად, კავკასიის რეგი ონის ფლორისა და ფაუნის ევოლუციურ განვითარებას), რომელთა შორისაა კავკასიის ტერიტორიაზე გავრცელებუ ლი ენდემური სახეობები, რელიქტები, გადაშენების პირას მყოფი ან უკვე გა დაშენებული სახეობები. განახლებულია გამოფენის დიორამე ბი – თურანული ვეფხვის და გარეული ღორის ფიტულები მტკვრის ჭალის ტყის ფონზე. ასევე საქართველოს ტბების და ჭაობების ფაუნა ჭალის ტყის მახლობ ლად და ძუძუმწოვარ ცხოველთა მრა ვალფეროვანი კოლექციები მდინარე ვერეს პანორამის ფონზე. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ვეფხვი საქართველოში კასპიისპი რა ჰირკანის რეფუგიუმიდან (თალიში (აზერბაიჯანი) და მიმდებარე ირანი) გადმოიხვეწა. ის გარდაბნის ჭალის ტყისა და მანგლისის გავლით მოხვდ ა სოფელ ლელობთან, თბილისიდან 23 კმ-ის დაშორებით. ეს საქართველოში ვეფხვის შემთხვევითი მიგრაციის (1922 წ.) მეორე შემთხვევა იყო. ისტორი ულ მასალებზე დაყრდ ნობით, პირვე ლი აღნიშნული აქვს დავით რექტორს XVIII საუკუნეში, როდესაც მონადირე ებმა მტაცებელი კახეთში მოკლეს და
მეფე ერეკლეს მიართვეს. XVIII და XIX საუკუნეებში საქართველოში მოპოვე ბული თურანული ვეფხვის ორივე ეგ ზემპლარი მდ. მტკვრის ჭალით აზერ ბაიჯანიდანაა შემოსული. გამოფენაზე ექსპონატებთან ერთად ნაჩვენებია XIX-XX საუკუნის პერიოდ ის ბუნების ისტორიის კოლექციების გა მოფენების ამსახველი ფოტოებ ი, რო მელთა მიხედვითაც ნახევარი საუკუნის შემდეგ მოხდა აღნიშნული ექსპოზიციის აღდგენა. გამოფენა „კავკასიის ბიომრავალ ფეროვნება“ წარმოადგენს ტრადიცი ული მუზეოლოგიის მრავალწლიანი სამეცნიერო კვლევებისა და თანამედ როვე ტექნოლოგიური შესაძლებლო
ბების სინთეზს და გვევლინება ბუნების ისტორიის შესწავლის მძლავრ სა განმანათლებლო კერად ნებისმიერი ასაკის დამთვალიერებლისთვის, გან საკუთრებით კი ბავშვებისა და მოზრ დილებისთვის. გამოფენა იმართება „კულტურული მემკვიდრეობის ევროპული წელი 2018ის“ ფარგლებში. გამოფენის პარტნიორ ია National Geographic საქართველო. პროექტი მომზადდა საქართველოს ეროვნული მუზეუმის გენერალური დირექტორის, ბატონი დავით ლორთქიფანიძის ხელ მძღვანელობითა და ბატონი დავით ბე ჟუაშვილის განათლების ფონდის მხარ დაჭერით.
saqarTvelos erovnuli muzeumi
41
42
იტალიური ხელოვნება საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში: 2017-2019 გამოფენა > ნინო ტაბუცაძე
2
017 წლის შემოდგ ომ იდ ან დღემ დე საქართველ ოს ეროვნ ულმ ა მუზეუმმა იტალიუ რ ი ხელ ოვნ ე ბის 9 გამოფენას უმასპ ინძ ლ ა. დიმ იტ რი შევარდნაძის სახ ელ ობ ის ეროვ ნული გალერეისა და სიმ ონ ჯან აშ იას სახელობის საქართ ველ ოს მუზეუ მ ის კარები ცნობილ ი მუზეუ მ ებ ის კოლ ექ ციებშ ი დაც ულ ი იტალ იუ რ ი ხელ ოვ ნების შედ ევრებისთ ვის გაიღო. წარ მოდგ ენილი გამოფ ენ ებ ი იტალ იუ რ ი ხელოვნების განვით არებ ას რენ ეს ან სის ეპოქიდან XXI საუ კ უნ ის ჩათვლ ით ასახავს. ეს მასშტაბ ური პროექტებ ი საქართველოში იტალ იის საელჩ ოს ა და საქართველ ოს ეროვნ ულ ი მუზე
უმ ის მჭიდრ ო თან ამშ რ ომლ ობ ის შე დეგ ია. პირველივე გამოფენამ ეროვნული გალერეის სტუმრებს იტალიური რენე სანსის უნივერსალური ღირებულებები გააცნო: სილამაზე და სინათლე. სილა მაზეს სანდრო ბოტიჩელის „ვენერა“ წარმოადგენდა ტურინის „გალერეა სა ბაუდ ას“ კოლექციიდან, სინათლეს კი – მიქელანჯელო მერიზი და კარავაჯოს რეტროსპექტიული გამოფენა, რომე ლიც მხატვრის 40 ნამუშევრის ციფრულ რეპროდუქციას აერთიანებდა. ბოტი ჩელის „ვენერა“ იტალიური მხატვრო ბის პირველი შედევრი იყო, რომელიც საქართველოში ჩამოვიდა. კარავაჯოს
ფერწერული ნამუშევრების რეალ ური ზომისა და მაღალი რეზოლუციის ციფ რული რეპროდუქციები კი ნამუშევრე ბის ყოველი დეტალის დანახვის და მათ რეალურ მასშტაბში აღქმის შესაძლებ ლობას იძლეოდა. ამავდროულად, გა მოფენა მსოფლიოს დიდ მუზეუმებსა და ტაძრებში მიმოფანტულ კარავაჯოს შე მოქმედებას თავს ერთ სივრცეში უყრის. ეს საგანმანათლებლო პროექტი – ქრო ნოლოგიური, ისტორიული და თემატური მოგზაურობა მხატვრის შემოქმედებაში – მსოფლიოს კულტურული მემკვიდრე ობის შედევრების დამთვალიერებლის თვის თანამედროვე ტექნოლოგიების გა მოყენებით გაცნობას ისახავდა მიზნად.
2019 წელს საქართველოს მუზეუმში ლეონარდო და ვინჩის გარდაცვალები დან 500 წლის აღსანიშნავად წარმოდ გენილი გამოფენაც ამავე ტექნოლოგი ას ემყარებოდა. მრავალ ქვეყანასა და მუზეუმში გაბნეული ლეონარდოს ნა მუშევრების ერთ სივრცეში თავმოყრა შეუძლებელია, ამიტომ სპეციალურად ამ მიზნით მულტიმედიური გამოფენა შეიქმნა. მეცნიერებისა და ტექნოლო გიის სინთეზზე დაფუძნებულმა მულ ტიმედიურმა ექსპოზიციამ Opera Omnia დამთვალიერებელს ლეონარდოს 17 ფერწერული ნამუშევარი გააცნო რეა ლური ზომის ციფრული რეპროდუქცი ებით, მათ შორის ფრესკა „საიდუმლო სერობა“, რომლის ზომებია 4.6 x 8.8 მ. იტალიის საზღვრებს გარეთ კარავა ჯოსა და ლეონარდოს მულტიმედიური გამოფენები პირველად ქართველმა დამთვალიერებელმა იხილა. ახლა ისი ნი მოგზაურობას სხვა ქვეყნებში აგრ ძელებენ. იტალიური ხელოვნების გამოფენების სიმრავლით 2018 წლის გაზაფხულიც გამოირჩეოდა. ბოტიჩელის „ვენერას“ სახლში დაბრუნების შემდეგ ეროვნულ გალერეას იტალიური რენესანსის შე დევრების კიდევ ოთხი გამოფენა ეწვია. ექსპოზიციაზე „მიქელანჯელო და სიქსტეს კაპელა“ ფლორენციაში, მუ ზეუმ „კაზა ბუონაროტიში“ დაცული 6 გრაფიკული ნამუშევარი იყო წარ მოდგენილი – მიქელანჯელოს მიერ სიქსტეს კაპელის ჭერის მოხატულო ბისთვის 1508-1510 წლებში შესრულე ბული ესკიზები (ფრესკები: „ადამის შექმნა“, „სამოთხიდან განდევნა“, „უკანასკნელი სამსჯავრო“). ეროვნული გალერეის სტუმრების „შემდეგი მასპინძელი“ ტიციანო ვე ჩელიოს შედევრი „ღვთისმშობელი ყრმით“ („ალბერტინის მადონა“) გახ ლდათ, რომელიც ვენეციის აკადემიის გალერეის კოლექციაშია დაცული. იმავე პერიოდში ეროვნული გალე რეის დარბაზები იტალიური რენესან სის დიდოსტატების გამოფენას დაეთ მო. ტურინის სამეფო ბიბლიოთეკის კოლექციებიდან 45 გრაფიკული ნამუ შევარი, მათ შორის: ლეონარდო და ვინჩის, მიქელანჯელო ბუონაროტის, რაფაელო სანციოს, სანდრო ბოტიჩე
ლის, ჯორჯო ვაზარის, ჯულიო რომა ნოს, ლუკა სინიორელის, ანიბალე კა რაჩის, პიერო დი კოზიმოსა და სხვების ჩანახატები გამოიფინა. მიქელანჯელოსა და ტიციანის შემდეგ თბილისის მცხოვრებლებს და სტუმ რებს ჯან ლორენცო ბერნინისა და XVII საუკუნის იტალიელი ოსტატების შე მოქმედების გაცნობის საშუალება მი ეცათ. გამოფენა „ბერნინის სკოლა და რომაული ბაროკო“ არიჩაში მდებარე პალაცო კიჯის კოლექციებში დაცულ ბაროკოს სტილის 60-მდე ნამუშევარს მოიცავდა. 500 წლის წინ ანდელი უძვირფ ასე სი ნამ უშ ევრ ებ ის ორიგინ ალებ ის სა
ქართვ ელოში ჩამოტანას უდიდესი კულტურული და საგანმანათლებლო მნიშვ ნელობა ენიჭება. იტალიური ხელოვნების შედევრების თბილის ში სტუმრობა იმ ნდობას უსვ ამს ხაზს, რომელიც საქ ართვ ელოს ეროვნულმა მუზეუმმა როგორც კულტურულმა ინ სტიტუციამ მრავ ალწლიანი საერთა შორისო თანამშრომლობის შედეგად მოიპოვ ა. საქ ართვ ელოს ეროვნუ ლი მუზეუმი არა მხოლოდ ქართული კულტურის ქვეყნის საზღვ რებს გარეთ ექსპორტიორია, არამედ მსოფლიო ხელოვნებისა და კულტურული მემკ ვიდრეობის საქ ართვ ელოში შემომ ტანიც.
saqarTvelos erovnuli muzeumi
43
შემოთავაზებული გამოფენების სე რიის ფარგლებში ხელოვნების მოყ ვარულებს თანამედროვე, XX და XXI საუკუნეების იტალიური ხელოვნების გაცნობის საშუალებაც მიეცათ. სულ ცოტა ხნის წინ ეროვნულ გალერეაში მეტაფიზიკური მხატვრობის ფუძემდებ ლის გამოფენა „ეზოთერიკოსი ჯორჯო დე კირიკო. მოგზაური ორ სამყაროს შორის“ მოეწყო. დე კირიკოს 15 ნამუშევარმა მნახველს შემოქმედის იდუ მალებით სავსე სამყარო გა აცნო. XX საუკუნის მეორე ნახევ რისა და XXI საუკუნის იტა ლიური ხელოვნება 18 არტის ტის ერთობლივ გამოფენაზე „Evidence. A New State of Art“ იყო ნაჩვენები. გარუ ცოს ვიზუალური ხელოვნე ბის ინსტიტუტის (IGAV) მიერ შექმნ ილი გამოფენა ნამუ შევრების ნაირსახეობით, მა სალისა და შესრულების ტექ ნიკის მრავალფეროვნებით გამოირჩეოდა. მიქელანჯე ლო პისტოლეტოს, ნინო მი ლიორ ის, მიმო პალადინის, მარიზა ალბანეზეს, ბოტო & ბრუნოსა და სხვების ფერ წერული, ფოტო, ვიდეონა მუშევრები, ქანდაკება და ინ სტალაციები თანამედროვე იტალიელი არტისტების ხედ ვას, სამყაროსა და ექსპერი მენტებს ასახავდა. კიდევ ერთ მნიშვნელო ვან ტექნოლოგიურ სიახლეს წარმოადგენს განათების, ხმისა და გარემომცველი (იმერსიული) გამოსახულე ბის ეფექტის ერთობლიობით (ასევე VR-ტექნლოგიების გამოყენებით) შექმნ ილი ინოვაციური, მულტიმედიური გამოფენა „IMMAGI CA“ – ვირტუალური მოგზაურობა XIV -XIX საუკუნეების იტალიური ხელოვნე ბის სამყაროში. მნახველი სპეციალურ ეკრანებ ზე პროექციული ჩვენებით ჯოტოს „მაესტა დი ონისანტისა“ და სკრო ვენის კაპელის ფრესკებს, ლეონარ 44
saqarTvelos erovnuli muzeumi
დო და ვინჩის „ხარებას“, სანდრო ბოტიჩელის „ვენერას დაბადებასა“ და „გაზაფხულს“, რაფაელო სანცი ოს „მადონა ჩიტბატონას“, კანალეტოს „ამურსა და ფსიქეას“ და „სამ გრაციას“, ასევე XIV-XIX საუკუნეების იტალიური ფერწერისა და ქანდაკების სხვა ნიმუ შებს გაეცნობა.
გამოფენა უმნიშვნელოვანეს საგან მანათლებლო პლათფორმას წარმო ადგენს და მიზნად ისახავს სამუზეუმო სივრცეებში ახალგაზრდების მოზიდ ვას. თითოეულ გამოფენას თან ახლდა საგანმანათლებლო პროგრამები მათი შინაარსისა და ფორმის გათვალის წინებით. 2017 წლის შემოდგომიდან
დღემდე საქართველოს ეროვნულ მუ ზეუმში წარმოდგენილ იტალიურ გამო ფენებს 150 000-ზე მეტი დამთვალიერე ბელი ესტუმრა. გამოფენები ისევ გრძელდება: 2019 წლის შემოდგომაზე ეროვნულ გალერე აში გამოფენა „ფერთა გამა. ტინტორე ტოდან კანალეტომდე“ გაიხსნება, რო მელზეც ცნობილი იტალიელი მხატვრ ების 55 ნამუშევარი იქნება წარმოდგენ ილი ტრი ესტეს ძველი ხელოვნების გა ლერეის კოლექციი დან. იტალიური ხელოვნების ასეთი მასშტაბით წარმოდ გენა საქართველოში იტა ლიის საელჩოსა და საქართ ველოს ეროვნული მუზეუმის თანამშრომლობით და სხვა დასხვა პროექტის ფარგლებ ში შემდეგი ორგანიზაციების მხარდაჭერით განხორცი ელდა: იტალიის საგარეო საქმეთა და საერთაშორი სო თანამშრომლობის სამი ნისტრ ო, იტალიის კულტუ რის სამინისტრო, იტალიის ეკონომიკური განვითარე ბის სამინისტრო, უცხოეთ ში იტალიური კომპანიების ხელშეწყობის სააგენტო, პროექტი „Venus pudica“, ტურინის სამეფო მუზეუმი, „კაზა ბუონაროტი“, Palazzo Chigi, კულტურული ასოცია ცია „მეტამორფოზი“, პროგ რამა „VivereALL’italiana“, Global Project Consulting, DBA, Salini Impregilo, Leo nardo, Gulf, Anas, Cose Belle d’Italia Media Entertainment, Centrica, ETT; საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტრო, საქართველოს ეკონო მიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო, ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაცია, საქართველოს მთავ რობის პროექტი Check-in-Georgia, ქალაქ თბილისის მერია, ვითიბი ბან კი. საქართველოს ეროვნული მუზეუმი თითოეულ მათგანს მადლობას უხდის თანამშომლობისათვის. saqarTvelos erovnuli muzeumi
45
46
გამოფენა „დიეგო და ფრიდა. ღიმილი შუა გზაზე“ საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში გამოფენა > ლელა წიწუაშვილი „ეს წყვილი არის სრულყოფილების მეტაფორა, ყველა ძალების თანხვედრის წერტილი და ყვე ლა ფორმის მარცვალი. ეს წყვილი არის დროზე კვლავ გამარჯვება, დრო დრომდე“. ასე წერდა ცნობილი მექსიკელი მწერალი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ოქტავიო პაზი მექსიკის ხელოვ ნების ისტორიაშ ი ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეულ და არაორდინალურ შემოქმედ წყვილზე დიეგო რივერასა და ფრიდა კალოზე.
XX
საუკუნის ამ ცნობილი წყვილის ცხოვრებისა და სიყვარულის ისტორიის ამსახველი გამოფენა პირველად 2002 წელს მოეწყო დიეგო რივერასა და ფრიდა კალოს სახელოსნო-მუზეუმ ში მეხიკოში (Museo Casa Estudio Die go Rivera y Frida Kahlo) და მას შემდეგ მთელ მსოფლიოში მოგზაურობს. დიეგოსა და ფრიდას 25-წლიანი ქორ წინება 1929-დან 1954 წლამდე (ფრიდას გარდაცვალებამდე) სავსე იყო საო ცარი სიყვარულით, აღტაცებით, ურ თიერთაღფრთოვანებით, ლტოლვით, ვნებით და, ამასთანავე, წინააღმდეგო ბებით, სიძულვილით, სკანდალებით,
განშორებით და შერიგებით, განქორწი ნებით და თავიდან ქორწინებით, მუდ მივი ბრძოლით. ამ წყვილზე წერდნენ: დიეგოს ექსტრავერტი და ფრიდას ინ ტროვერტი შემოქმედებითი ნატურები ერთად პრაქტიკულად ფეთქებად კავ შირს ქმნიდა, მაგრამ უთანხმოებებისა და განშორებების მიუხედავად ორივემ ისწავლა ერთმანეთის სიყვარული და ურთიერთობის შენარჩუნება, რადგან ერთმანეთის გარეშე ცხოვრება მათ უბრალოდ არ შეეძლოთ. დიეგოსა და ფრიდას წყვილი ჯერ კიდევ სიცოცხლე შივე აღიარეს უნიკალურ ფენომენად მექსიკის ხელოვნების ისტორიაში. ეს წყვილი მუდმივად საზოგადოების ყუ
რადღების ცენტრში იყო. მათი პირადი ცხოვრებისა და შემოქმედებითი მუ შაობის პროცესის ამსახველი უამრა ვი კადრი მექსიკის ყველაზე ცნობილი ფოტოგრაფების ობიექტივში მოექცა და ასახა ორივეს ცხოვრება, ბავშვო ბიდან გარდაცვალების და უკანასკნელ გზაზე გაცილების კადრებამდე. დიეგო სა და ფრიდას ურთიერთობის ამსახ ველი მდიდარი მატიანე აღბეჭდილია ბრწყინვალე ფოტოხელოვანთა, პიტერ ჯულის, გილერმო ზამორას, ნიკოლას მიურეის, ედვარდ ვესტონის, მანუ ელ ალვარეს ბრავოსა, ხუან გუსმანის, ფრიდას მამის გილერმო კალოს მი ერ. გილერმო კალო მთელი ცხოვრება განსაკუთრებული სითბოთი და სიყვა რულით უღებდა ფოტოებს თავის ქა ლიშვილს, რომელთანაც გამორჩეული სულიერი სიახლოვე აკავშირებდა. დიეგო 21 წლით უფროსი იყო ფრიდა ზე. თავიდან ისინი პარტიზანულმა კავ შირმა დააახლოვა, იმ პერიოდში ორივე მექსიკის მემარცხენე მოძრაობის აქტი ვისტი იყო, თანაც ერთნაირი გემოვნება ჰქონდათ ხელოვნებაში. დიეგო მექსიკის რევოლუციის და კომუნისტური იდეო ლოგიის მიმდევარი იყო, ფრიდა, რო მელიც რევოლუციის დროს მხოლოდ 3 წლის იყო, სწორედ ამ წელს მიიჩნევდა თავის ნამდვილ დაბადების თარიღად. ფრიდა მხოლოდ მექსიკაში გრძნობ და თავს კომფორტულად. მისი პიროვ ნება და შემოქმედება გამსჭვალული იყო ნაციონალური სულისკვეთებით,
მექსიკური ფოლკლორით, პრეესპანუ რი ტრადიციებით. სწორედ ეს აახლო ვებდა დიეგოსა და ფრიდას სრულიად განსხვავებულ მხატვრულ სტილს – დი ეგოს გრანდიოზულ მონუმენტურ და აშ კარად პროპაგანდისტულ პანოებს და ფრიდას ტკივილითა და ტრაგიზმით გაჟ ღენთილ ფერადოვან შემოქმედებით სამყაროს, სადაც მისი ავტოპორტრე ტები დომინირებს. ფრიდას არაორდი ნალური მხატვრული სტილი და გემოვ ნება გვამოგზაურებს მისი აზროვნების სიურეალისტურ ლაბირინთებში და ათ წლეულების მანძილზე მოსვენებას არ აძლევს სამყაროს. დიეგოსა და ფრიდას გენიალურ შემოქმედებით და უძლიე რესი პიროვნებების წყვილში ფრიდას მაინც განსაკუთრებული მისია ხვდა წი ლად – სრულიად გამორჩეული კვალი დაეტოვებინა არა მხოლოდ მექსიკის, არამედ მსოფლიო ხელოვნების ისტო რიაში. მისი ცხოვრება და შემოქმედება დღემდე აღელვებს კაცობრიობას რო გორც უპრეცედენტო მაგალითი სული ერი სიმტკიცის, ძლიერი და მებრძოლი 48
saqarTvelos erovnuli muzeumi
ხასიათის, შემოქმედებითი თავდადე ბის, სიცოცხლის სიყვარულისა. 19 წლის ასაკში ავტოავარიის შედეგად მიღე ბულმა უმძიმესმა ტრავმებმა ფრიდას ცხოვრება აქცია სიცოცხლისა და შე მოქმედებითი თვითგამოხატვისთვის მუდმივი ბრძოლის ველად. თითქმის ნახევარი ცხოვრება საწოლს მიჯაჭვული არასოდეს წყვეტდა ხატვას, 30-ზე მეტი გადატანილი ქირურგიული ოპერაციის, უკანასკნელ წლებში ფეხის დაკარგვის, მუდმივი აუტანელი ფიზიკური თუ სუ ლიერი ტკივილების და განცდების, ალ კოჰოლსა და ნარკოტიკებზე დამოკიდე ბულების მიუხედავად, ფრიდა იბრძოდა და არ ნებდებოდა, ყოველთვის მოხდე ნილი და დახვეწილი ატარებდა თავი სივე შექმნილ სამოსს და თავსამკაულს, რომელსაც ხშირად მისივე ულამაზეს ბაღში მოწყვეტილი ყვავილებისგან აკე თებდა. საწოლშიც კი ყოველთვის გე მოვნებით და ლამაზად ჩაცმული იყო. მისი სამოსი ცალკე შემოქმედების გა ნუყოფელი ნაწილია. დღემდე ფრიდა სეული სტილი ხელოვანთა შთაგონების
წყაროა. მინიატურული, ელეგანტური, ფერადი, ეპატაჟური და ექსტრავაგანტუ ლი გარეგნობით და საქციელით ფრიდა და სრულიად განსხვავებული, უხეში, დიდი დიეგო არა მხოლოდ საინტერე სო შემოქმედებისა და პიროვნული არა ორდინალურობის, არამედ ვიზუალური ეფექტის გამოც მუდმივად ფოტოობი ექტივში ხვდებოდნენ. ფოტოებზე წყვი ლი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპებზეა აღბეჭდილი. გამოფენა ასევე ასახავს მათ მეორედ დაქორწინებას და მათ კავშირს იმდროინდელ სახელოვნებო სამყაროსთან; ურთიერთობებს სიკეი როსსა და ოროსკოსთან, მათ ასისტენ ტებთან, სტუდენტებთან. გამორჩეულია მათი მეგობრების, მანუელ ალვარეს ბრავოს, ნიკოლას მიურეისა და ედვარდ ვესტონის მიერ ამ პერიოდში გადაღე ბული მათი ფოტოები. მათ გვერდით ვხედავთ XX საუკუნის ცნობილ ისტო რიულ პირებს, ლევ ტროცკის და ანდ რე ბრეტონს. 1937 წელს კოიოაკანში, ცისფერ სახლში წყვილი ლევ ტროცკის და მის მეუღლეს მასპინძლობდა. მაშინ
ტროცკი და ფრიდა ერთმანეთს საიდუმ ლოდ ხვდებოდნენ. 1938 წელს დიეგო და ფრიდა დაუმეგობრდნენ სიურეა ლისტური მანიფესტის ავტორს ანდრე ბრეტონს და მის მეუღლეს ჟაკლინ ლამ ბას. რივერა-კალოს წყვილთან მეგობ რობამ მათ მექსიკა განსაკუთრებულად დაანახა. ტროცკი იქ დასახლდა და იქვე იქნა მოკლული, ბრეტონმა აღმოაჩინა სიურეალისტური სამყარო, რომელიც წარმოადგ ინა საფრანგეთში ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს გამოფენაზე. ბრე ტონმა პირველმა მიაკუთვნა ფრიდას მხატვრობა სიურეალიზმს. 1954 წელს, სიცოცხლის ბოლოს, თა ნამედროვე ხელოვნების გალერეაში ფრიდას ერთადერთი პერსონალური გამოფენა მოეწყო. ფიზიკური დაბრ კოლების მიუხედავად, ფრიდა გამო ფენის გახსნაზე საწოლით მიიყვანეს. 2 ივლისს ფრიდა, რომელიც გამო კეთდა, დემონსტრაციაზე დიეგოსთან ერთად აპროტესტებდა აშშ-ის მიერ გვატემალის ინტერვენციას. 10 დღის შემდეგ, 1954 წლის 13 ივლისს, იგი გარ
დაიცვალა. 1957 წელს გარდაიცვალა დიეგო. საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში 2018 წელს ჩამოვიდა ფოტოგამოფენა მექსი კიდან „დიეგო და ფრიდა. ღიმილი შუა გზაზე“, რომელიც ორგანიზებული იყო მექსიკის შეერთებული შტატების საელ ჩოს, საქართველოს ეროვნული მუზეუ მისა და საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ და ორი თვის მან ძილზე წარმოდგენილი იყო ჯერ სიღ ნაღის ისტორიის და ეთნოგრაფიის მუ ზეუმში, ხოლო შემდეგ, საზოგადოების განსაკუთრებული ინტერესის და თხოვნის გათვალისწინებით, თბილისში, სიმონ ჯა ნაშიას სახელობის საქართველოს მუზე უმში. ექსპ ოზიციაზე წარმოდგენილი იყო XX საუკ უნის ამ ცნობილი წყვილის პირა დი ცხოვრების ამსახველი 100-მდე ფოტო ნამუშევარი, ასევე მსოფლიოს სხვადას ხვა ქვეყნის თანამედროვე მხატვრების დიეგოსა და ფრიდასადმი მიძღვნილი 100 პოსტერის ვიდეოპროექცია, ხოლო ს. ჯანაშიას სახელობის მუზეუმის ექსპ ოზი ციას დაემ ატა ქართველი არტისტის, ირმა
შარიქაძის ინსტალაცია „სიზმარი ბაღში“, რომელმაც ჩაველა ვარგასის სიმღერე ბის მუსიკალურ თანხლებასთან ერთად განსაკუთრებულად ეფექტური ელფერი და „ფრიდასეული“ ვიზუალური ესთეტიკა შესძინა გამოფენას. გენიალური მექსიკე ლი მხატვარი ათწლეულების მანძილზე რჩება მსოფლიოში მრავალი ხელოვანის თვის შემოქმედებითი ინსპირაციისა და შთაგონების წყაროდ. ირმა შარიქაძე უკვე მრავალი წელია ფრიდას თავის მუზად მო იაზრებს და არაერთი საინტერესო პრო ექტი მიუძღვნა მას, მათ შორის პროექტი „წერილები“ და ვიდეოარტი „ფრიდას სიზმარი“. თბილისში გამოფენის ფარგ ლებში ჩატარდა გამოფენის კურატორის ლექცია დიეგოსა და ფრიდას ცხოვრებასა და შემოქმედებაზე, კურატორის და არ ტისტ ირმა შარიქაძის „საუბრები ფრიდა ზე“ და ასევე საგანმანათლებლო პროგრა მა „Viva la Vida – ფრიდა კალო“. საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში გამოფენამ დიდი წარმატებით ჩაირა – ორი თვის მანძილზე გამოფენას 20 000მდე ვიზიტორი ესტუმრა. saqarTvelos erovnuli muzeumi
49
50
წითელი ტერორი და ქართველი მხატვრები გამოფენა > ეკატერინე კიკნაძე პროექტი წითელი ტერორი და ქართველი მხატვრები საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში 2018-2019 წლებში განხორციელდა. პროექტი სამ ეტაპს მოიცავდა: საკითხის სამეცნიერო კვლევას, გამოფენას საბჭოთა ოკუპაციის ამსახველ სივრცეში (სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმი), პუბლიკაციას, რომელიც მომზადდა და დაიბეჭდა საქართველოში პოლონეთის რესპუბლიკის საელჩოს და თბილისში პოლონური ინსტიტუტის მხარდაჭერით.
ირაკლი თოიძე, „დუშეთის აჯანყება“
პ
როექტი სტალინური რეპრესი ების ხანაში დახვრეტილ მხატვ რებს მიეძღვნა. მათი სახელისა და შემოქმედების პოპულარიზაციასთან ერთად გვინდოდა ასევე გვეჩვენებინა ის რადიკალური ცვლილება, რომელიც საბჭოთა კულტურის პოლიტიკის გავ ლენით 1910-იანი წლებიდან 1940-იან წლებამდე განიცადა ქართულმა მხატვ რობამ.
52
saqarTvelos erovnuli muzeumi
საბჭოთა წარსულის კვლევა და მისი ობიექტური გააზრება ერთ-ერთი მთა ვარი გამოწვევაა ქართული საზოგადო ებისთვის. ახალგაზრდა მკვლევართა დაინტერესების მიზნით პროექტში ჩარ თულები იყვნენ შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმის კუ რატორის ასისტენტები (დავით ნიორაძე, თემურ ჯაბადარი, გვანცა ბერძენიშვილი, გიორგი თოფურია, კოტე მარტინენკო).
მათი დახმარებით შალვა ამირანაშვი ლის სახელობის ხელოვნების მუზეუ მის კოლექციებ იდან საგამოფენოდ და პუბლიკაციისთვის შეირჩა ნამუშევრები, შეივსო მონაცემთა ბაზაში არსებული არასრული ინფორმაცია, დაზუსტდა თა რიღები, მოხდა პერსონების იდენტი ფიცირება, მომზადდა გამოფენის სცე ნოგრაფია და დოკუმენტური საარქივო მასალისგან შედგენილი ვიდეოთანხლე
ბა. პროექტის ფარგლებში ეროვნული მუზეუმის რესტავრატორებმა (ნინო მე რაბიშვილი, ნანა მანაგაძე, ეველინა კარ სელი, ეკა თევზაძე, ნათია კორკოტაშვი ლი, ნინო ბურდული, თეა ყველაშვილი, მაია სეთურიძე, გიორგი მინდორაშვილი) რესტავრაცია და გაწმენდითი სამუშაო ჩაუტარეს ფერწერისა და ქანდაკების 12 ნიმუშს, ჩარჩოში ჩაისვა 16 ფერწერული და გრაფიკული სურათი.
გამოფენა საბჭოთა ოკუპაციის ამ სახველი სივრცის 2 სართულს მოიცავ და. პირველი სართული ეძღვნებოდა 1937-1938 წლებში დახვრეტილ მხატვ რებს დიმიტრი შევარდნაძეს, ვახტანგ კოტეტიშვილს, პეტრე ოცხელს, რიჰარდ ზომერსა და ჰენრიკ ჰრინევსკის. წარ მოდგენილი იყო მათი ნამუშევრები, ბი ოგრაფია და ჩამონათვალი იმ უდიდესი დამსახურებისა, რომელიც თითოეუ ლს
მიუძღვის ქართული კულტურის წინაშე. დამთვალიერებელს ასევე საშუალება ჰქონდა ენახა სასამართლ ოს სხდომის ოქმები (შინაგან საქმეთა სამინისტრ ოს არქივის მასალა) და ის აბსურდული ბრალდებები, რომელთათვისაც მხატვ რებს დახვრეტის განაჩენი გამოუტანეს. აქვე იყო წარმოდგენილი ტექსტები დო კუმენტებისა, რომლებიც საფუძვლად დაედო 1930-იანი წლების წითელი ტე saqarTvelos erovnuli muzeumi
53
დახვრეტის ოქმებში ზოგჯერ სულ რამდენიმე წი ნადადებით ეწერა სიკვდილით დასჯის მიზეზი. თითქმის ყველა დამნაშავემ აღიარა დანაშაული. ეს ვახტანგ კოტეტიშვილის დახვრეტის ოქმია. საქ მე N12361.
რორის სახელით ცნობილ სტალინურ რეპრესიებს, რომელთა შედეგად 19371938 წლებში 386 798 საბჭოთა მოქალა ქე დახვრიტეს (ციფრი მოხმობილია ტ. სნაიდერის პუბლიკაციიდან „სისხლიანი მიწები. ევროპა ჰიტლერსა და სტალინს შორის“. თბილისი, 2014. გვ. 149). საგამოფენ ო სივრცის მეორე სარ თულზე დახვრეტილი მხატვ რების შე მოქმედებ ასთან ერთად წარმოდგენ ილი იყო ნამუშევრებ ი და ინფ ორმაცია მხატვ რებისა და მოქანდაკეების შესახებ, რო მელნიც რეპრესიე ბს ფიზიკურად გადა ურჩნენ, თუმცა სხვადასხვა ბრალდ ებით გადაასახლეს და უმძიმესი წლებ ი გაატ ა რეს საბჭოთა ბანაკებში: ვასილ შუხაე ვი, კირილე ზდან ევიჩი, რაის ა მიქაძე და ივანე პატარიძე. ასევე, წარმოდგენილი იყო 1920-1940-იანი წლების ქართული მხატვრობა ლადო გუდიაშვილის, დავით კაკაბაძის, ელენე ახვლედიანის, ალექ სანდრე ბაჟბეუქ-მელიქოვის, კორნელი სანაძის, ივანე ვეფხვაძის ნამუშევრების სახით. ექსპოზიციის ეს ნაწილი აჩვე ნებდა ცენზურის მოთხოვნით მკაცრ ად იდეოლოგიზებურ ახალ საბჭოთა ხე ლოვნებას, რომელსაც ბედნიერი საბჭო 54
saqarTvelos erovnuli muzeumi
თა მოქალაქე, ბელადების ჰეროიკულად იდეალიზებური სახეები და საბჭოთა შრომ ა და აღმშ ენებლობა უნდა აესახა. გამოფენაზე საქართველ ოს ეროვნული მუზეუმის ექსპონატების გარდა წარ მოდგენილი იყო საქართველ ოს გიორგი ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმის და კოტე მარჯანიშვილ ის სახე ლობის სახელმწიფ ო აკადემიური თეატ რის მუზეუმის 2 ექსპონატი. გამოფენისა და პუბლიკაციისთვის კვლევის ფარგლებში შესწავლილი და გაანალიზებული იქნა საქართველოს ეროვნული მუზეუმის არქივებში, სა ქართველოს ეროვნულ არქივში, შინა გან საქმეთა სამინისტრ ოს არქივში და საქართველოს გიორგი ლეონიძის სა ხელობის ლიტერატურის მუზეუმში და ცული შესაბამისი მასალა. პროექტის შედეგად გამოფენილი და პუბლიკაცი აში შესული მასალის ნაწილი პრაქტი კულად უცნობი იყო როგორც დამთვა ლიერებელთა ფართო წრისთვის, ისე სპეციალისტებისთვის და ვიმედოვნებთ, ის სამომავლო კვლევებს დაედება სა ფუძვლად. გამოფენის ფარგლებში ჩატარდა 6 სა ჯარო ლექცია: ფილოსოფოს გიორგი მა ისურაძის „შოთა, ილია, სოსელო – სტა ლინის ქართული იკონოგრაფია და მისი ნარატიული პარალელები“, ხელოვნებათ მცოდნე ეკა კიკნაძის „მოდერნიზმიდან – წითელ ტერორამდე“, ფილოლოგ ნონა კუპრეიშვილის „ვახტანგ კოტეტიშვილი – უცნობი წერილები“, იურისტ დიმიტ რი გეგენავას „ქართული სამართალი და წითელი ტერორი“, ფილოლოგ ლევან ბერძენიშვილის „კედელთან მიყენებული მწერლობა“, ისტორიკოს ლაშა ბაქრაძის „მწერალი და ძალაუფლება“; სისტემა ტურად ტარდებოდა კურატორის ტური. გამოფენა ფართოდ გაშუქდა მედიასაშუ ალებების მიერ, მომზადდა კინომცოდ ნე გოგი გვახარიას საავტორო გადაცემა „ანარეკლები“. პუბლიკაცია „წითელი ტერორი და ქართველი მხატვრები“ საქართველოს ეროვნული მუზეუმის, საქართველოს გიორგი ლეონიძის სახელობის ლიტე რატურის სახელმწიფო მუზეუმის, სა ქართველოს თეატრის, კინოს, მუსიკისა და ქორეოგრაფიის მუზეუმში დაცულ მასალაზე დაყრდნობით მომზადდა.
ტოტალური შიში ადამიანებს აიძულებდა რეპრესირებულების სახეები ამოეშალათ ფოტოებ იდან. ისინი არავის უნდა გახსენებოდა. ეს ფოტო 1932 წელს უნდა იყოს გადაღებული. წაშლილთა შორის, სავარაუდოდ, არიან ტიციან ტაბიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, ფრიდონ ნაროუშვილი, ჰუსეინ ნაკაიძე, კოსტა ფარნიევი და პეტრე სამსონიძე (ქუთათელაძე).
saqarTvelos erovnuli muzeumi
55
56
წიგნში „წითელი ტერორი“ მოხვედრილ ქართველ მხატვრებზე პუბლიკაცია > ეკა ქევანიშვილი
“წ
ითელ ტერორს“, იგივე დიდ რეპრესიებს, როგორც ასევე უწოდებენ საქართველოს ის ტორიის ამ მონაკვეთს, გასაბჭოების შემ დეგ თითქმის ვერავინ გადაურჩა – არ არ სებობდა არც ერთი სოციალური ფენისა და წარმომავლობის, პროფესიის თუ პარ ტიული, ეთნიკური თუ სხვა ნიშნით გამორ ჩეულ ი ადამიანი, რომელიც „წითელმა ტერორმა“ დაინდო: ზოგი ფიზიკურად გა ანადგურა, ზოგიც მორალურად გატეხა. ქართვ ელი მხატვრებიც რეპრესირე ბულთა დიდი არმიის მხოლოდ ერთი ნა წილია. მათმა ამბებმა ეკა კიკნაძის წიგნში მოიყ არა თავი და რამდენიმე იმ დროის ძალიან მნიშვნელოვანი მხატვრის მაგა ლითზე ის რეალობა აჩვენა, რომლის წი ნაშეც იდგნ ენ ქართველი მხატვრები საბ ჭოთა რეჟიმის დროს, XX საუკ უნის ოციანი წლებიდან მოყოლებული კიდევ მრავალი წლის განმავლობაში. ეს არის წიგნი იმაზეც, თუ როგორ მიზან მიმართულად ანადგურებდა საბჭოთა ხე ლისუფლება მათ, ვისაც საზოგადოებრივ აზრზ ე გავლენის მოხდენა შეეძლო, ვინც
ტენდენციებს ქმნიდა, ვინც თავისი შემოქ მედებით თავისუფლების იდეისთვის იბ რძოდა – ამ შემთხვევაში საზოგადოების ინტელექტუალურ ნაწილს. მათი მართვის რამდენიმე გზა არსებობდა – ან სრული განადგურება – დახვრეტა, ან წლობით საკონცენტრაციო ბანაკებში გამოკეტვა, ან უბრალოდ მათი მორალურად გატეხ ვა და გაჩუმება, რაც მოხდა კიდეც და ეს, როგორც ამ წიგნში ავტორი მაგალითებით გვიყვება, პირველ რიგში სწორედ მათ შე მოქმედებას დაეტყო. თუმცა აბსოლუტურ გარანტიას რომ არც პარტიის მაამებელი ნამუშევრების შექმნა წარმოადგენდა, ეს ქართვ ელი მხატვრების ცხოვრებისთვის თვალის ერთი გადავლებითაც ჩანს. ეკა კიკნაძე წერს, რომ „დიდ წმენდას“ შეწირული ქართვ ელი და საქართველოში მცხოვრები სხვა ეროვნების მხატვრების უმეტესობის სამხატვრო და საზოგადოებ რივი მოღვაწეობა 1937-1938 წლებისთვის ათწლეულებს ითვლ იდა – ეს იყო ხალ ხი, რომელიც ქვეყანაში მიმდინარე სახე ლოვნებო პროცესების ავანგარდში იდგა… მათ შორის იყვნენ ჰენრიკ ჰრინევსკი,
დიმიტრი შევარდნაძე, ვახტანგ კოტეტიშ ვილი, რიჰარდ ზომერი, პეტრე ოცხელი – ისინი კონტრრევოლუციონერობისა თუ ჯაშუშობის ბრალდებით გაას ამართლ ეს და დახვრიტეს. ეს წიგნი, სხვებთან ერ თად, მათაც ეძღვნება. წლები გაატ არეს გადასახლებაში კი რილ ზდანევიჩმა, ივანე პატარიძემ, ვასილ შუხაევმა. „ხალხის მტრის ოჯახის წევრის“ ბრალდებით მოიხ ადეს სასჯელი მოქან დაკე რაის ა მიქაძემ და მხატვარმა ნინო ზაალიშვილმა. ხოლო ვინც დახვრეტასა და გადასახლე ბას გადაურჩა, „არსებობას განაგრძობ დნენ ქვეყანაში, სადაც ყოველდღიურ ად ეზღუდებოდათ თავისუფლება, ხოლო შემოქმედებითი ცხოვრება საქართვე ლოს უახლესი ისტორიის პერიპეტიებით „დაბედებული“ ჯერ ცარისტული, შემდეგ კი კომუნისტური რუსეთის „მხატვრულ“ გავლენებთან ბრძოლაში (ან მორჩილე ბაში) უწევდათ“. ეს წიგნი მათზეცაა. ავტორი მოკლედ და ამომწურავად მი მოიხ ილავს, თუ რა ეტაპზე იდგა მაშინ ქართული მხატვრობა – რა გზა ჰქონდა ამ
დროისთვის გამოვლილი და რა გზაზე შე იძლება შემდგარიყო, რომ არა ტოტალი ტარული რეჟიმის ტყვეობაში აღმოჩენა. ეკა კიკნაძე მოგვითხრობს, თუ როგორ იქცა მდიდარი არტისტული ცხოვრებით მცხოვრები ტფილისი ერთგვარ კულტუ რულ ოაზისად – ქართველი მხატვრების, მწერლებისა თუ პოეტებისთვის ნაყოფი ერ შემოქმედებით სივრცედ, ხოლო რუსე თიდან პირველი მსოფლიო ომისა და რე ვოლუციის პერიპეტიებს გამორიდებული არტისტებისთვის თავშესაფარად. შემდეგ, ბოლშევიკების გამარჯვებიდან მალევე, როგორ იქცა ხელოვნების მთავარ ფუნქ ციად სახელისუფლებო იდეების პროპა განდა. ეს პარალელები ამ წიგნის ყველაზე სევ დიანი ნაწილია. წიგნი დასურათებულია, რაც კიდევ უფ რო ნათლად გვაჩვენებს, როგორ იცვლე ბა დიდი მხატვრების ნახატების თემატიკა, როგორი სიღრმით, ამბოხითა და იდეებით იწყებდნენ და როგორი ხდება მოულოდ ნელად გასაბჭოებასთან ერთად მათი მხატვრობა – ეს რეჟიმის მიერ ხელოვანთა იძულების ყველაზე საშინელი შედეგია. ამიტომაა, რომ კირილ ზდანევიჩთან ვხვდებით სემინარისტი სტალინის, ან ქეთევან მაღალაშვილთან ახალგაზრდა სტალინის პორტრეტებს, თამარ აბაკე ლიასთან ახალგაზრდა სტალინის გა მოსვლას ბათუმში; ვხედავთ, როგორ იცვლება კორნელი სანაძის მხატვრო ბაში სტილი, ფერები და თემატიკა. და ისინი არ იყვნენ გამონაკლისები, თუმცა ყველაზე ტრაგიკული ის არის, რომ არც ეს გზა იყო გადარჩენის აბსოლუტური გარანტი. წიგნში ავტორი ცალკე ქვეთავად გა მოყოფს იმ დროის რამდენიმე ძალიან მნიშვნელოვანი მხატვრისა და საზოგადო მოღვაწის ამბავს, რომლებიც საბჭოთა რეჟიმმა ფიზიკურად გაან ადგურა. მათ შორის, საქართველოში მცხოვრები პოლონელი მხატვარი ჰენრიხ ჰრინევს კი, რომელმაც მხატვრულად გააფ ორმა ილია ჭავჭავაძის თხზულებების პირველი ტომი; რომლის სახელიც უკავშირდება სა ქართველოს ეროვნული ბიბლიოთეკის ინტერიერის გაფორმებასაც… ჰრინევსკი დახვრიტეს; მისი მეუღლე – ტფილისში პირველი საბალეტო სტუდიის დამაარ სებელი, იტალიელი მოცეკვავე მარია პე
რინი, რომლის სტუდიაშიც აღიზარდნენ ვახტანგ ჭაბუკიანი, ვერა წიგნაძე, მარია ბაუერი, ილიკო სუხიშვილი, ნინო რამიშ ვილი, ბინიდან გამოასახლეს. დაიჭ ირეს და დახვრიტეს მისი ვაჟი პირველი ქორ წინებიდან. 1938 წელს მარია პერინის, რო გორც უცხო ქვეყნის მოქალაქეს, ქვეყანა დაატოვებინეს. იგი ერთი წლის შემდეგ ნიცაში გარდაიცვალა. ამ წიგნიდან გაიგ ებთ თბილისში მოღ ვაწე გერმანელი მხატვრის, რიჰარდ ზომერის ამბავს, რომელიც 1937 წლის დეკემბერში დააპატიმრეს. იგი კავკასია ში მხატვართა საზოგადოების ერთ-ერთი დამაარსებელი იყო. 1937 წლის 31 დეკემბრით დათარიღე ბული ე.წ. სამეულის სხდომის ოქმის მი ხედვით რიჰარდ კარლ ზომერს გერმა ნიის დაზვერვის აგენტობაში, ჯაშუშური ინფორმაციის გადაცემასა და რამდენიმე უცხო ქვეყნის საკონსულოსთან კავშირ ში დასდეს ბრალი და დახვრეტა მიუსაჯეს. განაჩენი 1938 წლის 2 იანვარს აღსრულდა. აქ არის ამბავი ქართველ ხელოვან თა საზოგადოების დამაარსებლის, დი მიტრი შევარდნაძის შესახებ, რომელიც ასევე შეეწირა წითელ ტერორს, იგი პირველი დაინტერესდა ნიკო ფიროსმა ნის ნახატებით და ეროვნული გალერე ის კოლექციისთვის შეიძინა კიდეც მისი ნახატი – ამ გალერეის კოლექციას სწო რედ მას უნდა ვუმადლოდეთ. დიმიტ რი შევარდნაძის სახელს უკავშირდება თბილისში სამხატვრო აკადემიის დაარ სება და ისიც, რომ დღეს მეტეხის ტაძარი ხელუხლებლად დგას. დიმიტრი შევარდნაძე იყო ერთ-ერთი, ვინც ლავრენტი ბერიას მეტეხის ტაძრის აფეთქების საშუალება არ მისცა, რაც მას, ცხადია, არ აპატიეს. არ აპატიეს ის, წერს ეკა კიკნაძე, რომ ტაძრის დაკარგვის უფ რო ეშინოდა, ვიდრე თავად ბერიასი. დი მიტრი შევარდნაძეც 1937 წელს დახვრი ტეს. ფოლკლორისტი, ლიტერატურის ისტო რიკოსი, ხელოვნების თეორ ეტიკოსი, მო ქანდაკე, მხატვარი, ესეისტი, სოციოლოგი, პუბლიცისტი ვახტანგ კოტეტიშვილი – 45 წლისა შეეწირა „წითელ ტერორს“. როგორც დიმიტრი შევარდნაძისთვის, მისი იარაღიც ევროპაში მიღებული ფუნ დამენტური განათლება და საქმის ერთგუ ლება იყო.
ასაკით ყველაზე უმცრ ოსი იყო პეტრე ოცხელი – მისი შემოქმედებითი მემკვიდ რეობა 31 სპექტაკლის სცენოგრაფიას, გრა ფიკულ ჩანახატებს, რამდენიმე ფერწერულ ნამუშევარსა და ლ. ესაკიას ფილმისთვის „მფრინავი მღებავი“ შესრულებულ დეკო რაციებსა და კოსტიუმების ესკიზებს მოი ცავს. თეატრში მისვლისას იგი ოცი წლისა იყო, გარდაცვალებისას – ოცდაათის. ისიც 1937 წელს დახვრიტეს. კონტრრე ვოლუციურ-ტერორისტული ორგანიზაცი ის წევრობის აბსურდული ბრალდებით… ეკა კიკნაძე მოგვითხრობს ფიზიკურად გადარჩენილების, მაგრამ სხვადასხვ ა წელს უმძიმესი წნეხ ის ქვეშ მყოფ ი მხატვ რების – დავით კაკაბ აძის, ლადო გუდიაშ ვილის, ვალენტინ შერპილოვის, ალექსან დრე ბაჟბეუქ-მელიქოვის შესახებაც. 30-იანი წლების მიწურულს ყველა თა ობის მხატვრის შემოქმედებაში დომინი რებს სოციალისტური შრომის, შენების, რევოლუციური ისტორიის ამსახველი სუ რათები, ბელადების პორტრეტები: „ამ პე რიოდის საბჭოთა ხელოვნების საერთო სახე მშრალი რეალისტური მანერითა და ვულგარული სიყალბით გამოირჩევა“. ეკა კიკნაძე წერს, რომ მათი მხატვრული კომპრომისების ფონზე უფრო ღრმადაა საგრძნობი ის შემოქმედებითი და ადამი ანური ტრაგიზმი, რომელიც თან ახლავს ტოტალიტარულ სახელმწიფოში მცხოვ რები მოქალაქის ბედს. „წითელი ტერორი და ქართველი მხატვრები“ კიდევ ერთი ძალიან საჭირო ნაბიჯია საბჭოთა წარსულის გააზრების, შესწავლის და სინამდვილის ზედაპირზე ამოტანის გზაზე. იმ დროის საქართველო ზე ამბებს ხომ ახლა, ნელ-ნელა ეხდება ფარდა. წიგნი საქართველოს ეროვნული მუზე უმისა და საქართველოში პოლონეთის საელჩოსა და თბილისში პოლონური ინ სტიტუტის ხელშეწყობით დაისტამბა და ის სწორედ ჰენრიკ ჰრინევსკის გარდაცვა ლების 80 წლისთავს მიეძღვნა. წიგნში გამოყენებული მასალის ძირი თადი ნაწილი დაცულია საქართველოს ეროვნული მუზეუმის შალვა ამირანაშვი ლის სახელობის ხელოვნების მუზეუმში, თბილისის ისტორიის მუზეუმში და დიმიტ რი შევარდნაძის სახელობის ეროვნულ გალერეაში.
saqarTvelos erovnuli muzeumi
57
58
როგორ დავიცვათ სამუზეუმო კოლექციები შესაძლო საფრთხეებისგან პუბლიკაცია > ნინო კალანდაძე
ყ
ოველი ერისთვის აუცილებელია ისტორიის ცოდნა. ჭეშმარიტ ის ტორიასთან კი სწორედ კულტუ რული მემკვიდრეობის ძეგლები გვაზი არებენ, რომელთა დაცვა თითოეუ ლი ჩვენგანის ვალია. ზრუნვა კულტურულ მემკვიდრეობაზე ბავშვობის ასაკიდან უნდა ისწავლებოდეს. ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, თუ რამდენ რამეს გაუძ ლო კულტურის მოძრავმა თუ უძრავმა ძეგლებმა. მუზეუმში დაცული ნივთების დიდი ნაწილი ხომ ათასწლეულ ებს და ასწლეულებს ითვლის და იმან, რასაც ათასწლეულ ებს და ასწლეულებს გაუძ ლო, ახლა ჩვენ უნდა შევინარჩუნოთ, ვეცადოთ ყველა შესაძლო ხერხით გა ვუხანგრძლივოთ სიცოცხლე და დავიც ვათ შესაძლო საფრთხეებისგან. საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში და ცული კოლექციები წარმოადგენს მთავარ ფასეულობას, რომელთა დაცვა სამუ ზეუმო საქმიანობის უმნიშვნელოვანესი ასპექტია. მზადყოფნის მნიშვნელობა კულტურული მემკვ იდრეობისთვის – რისკისთვის – საქართველოს ეროვნული მუზეუმის საერთო სტრატეგიის მნიშვნე ლოვანი ნაწილია.
რისკის ანალიზი და მისი ზემოქმედე ბის შერბილება უზრუნველყოფს მწირი რესურსების უკეთეს გამოყენებას და საქართველოს ეროვნული მუზეუმ ის კოლექციების სიცოცხლის გახანგრძ ლივებისთვის ოპტიმალური პირობების შექმნას. საქართველოს ეროვნული მუზეუმ ის მეცნიერთა ჯგუფმა (ნინო კალანდაძე, ნინო ქებულაძე, თეა კინწურაშვილი, ეველინა კარსელი, ვახტანგ ხოშტარია, სალომე გურული, ელენე ღუდუშაური, ნინო ბურდული), საერთაშორისო სტან დარტებზე დაყრდნობით და საქართ ველოს ეროვნული მუზეუმის კოლექ ციების თავისებურებებისა და გარემოს გათვალისწინებით, შექმნა სახელმძღ ვანელო სახელწოდებით „როგორ და ვიცავთ სამუზეუმო კოლექციები შესაძ ლო საფრთხეებისგან“. სახელმძღვანელოში მოცემული პრო ცედურები შემუშავდა ევროკავშირის მიერ მხარდაჭერილი „დაძმობილების“ პროექტის „საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ინსტიტუციური განვითარების ხელშეწყობა“ ერთ- ერთი კომპონენტის ფარგლებში, პარტნიორ ინსტიტუციას
თან – პრუსიის კულტურული მემკვიდ რეობის ფონდთან – თანამშრომლო ბით. წიგნში თავმოყრილია სამუზეუმო კოლექციების დაზიანების ისეთი საფ რთხეები, რომლებიც ნებისმიერ დროს შეიძლება დაემუქროს ექსპონატებს. სწორედ მსგავს საფრთხეებს განეკუთ ვნება წყალი, არასწორი ტემპერატურა და ტენიანობა, ჰაერის დამაბინძურებ ლები, ხანძარი, არასწორი განათება, მწერები, მარკირება, ტრანსპორტირე ბის, ხელმისაწვდომობის, დალაგებისა და არასწორად დაგეგმილი საცავიდან მომდინარე საფრთხეები. სახელმძღ ვანელოში მოცემულია ზემოთ ჩამოთ ვლილი რისკებიდან მომდინარე საფ რთხეების მინიმუმამდე დაყვანის და შერბილების პრაქტიკული გზები. ვფიქრობთ, მოცემული წიგნი დიდ დახმარებას გაუწევს როგორც სამუ ზეუმო სფეროს წარმომადგენლებს, ასევე მომავალ თაობებს, რომლებმაც ზრუნვა კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებზე სკოლის ასაკიდანვე უნდა გაითავისონ.
saqarTvelos erovnuli muzeumi
59
60
სწავლა მუზეუმში ახალ მეთოდოლოგიაზე დაფუძნებული პროგრამები განათლება > მიხეილ წერეთელი
2
019 წლის მაისიდან საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულ ტურისა და სპორტის სამინისტროს ფინანსური მხარდაჭერით დაიწყო გან ხორციელება ახალი საგანმანათლებ ლო პროექტისა „ხელოვნება სკოლაში“. პროექტის საზეიმო გახსნა, რომლის მიზა ნიც სკოლებში კულტურის კომპონენტის გაძლიერება და მოსწავლეთა სასკოლო ცხოვრების გამრავალფეროვნებაა, სა ქართველოს ეროვნულ მუზეუმში მო ეწყო. ის მინისტრმა მიხეილ ბატიაშვილ მა წარადგინა. ღონისძიებას უძღვებოდა პროექტის ხელმძღვანელი და მინისტრის მრჩეველი მაია დათუნაშვილი. ეს პროექტი კულტურის სამ მნიშვნე ლოვან სფეროს აერთიან ებს – მუზეუმს, თეატრსა და კინოს. შესაბამისად, ის შემდეგ პროგრამებს მოიცავს: „სკოლა მუზეუმში“, „სკოლა თეატრში“ და „კინო სკოლაში“.
პროგრამა „სკოლა მუზეუმში“ მიზ ნად ისახავს ყველა სკოლის მოზიდვას მუზეუმებში და მათთვის მომზადებუ ლი შემეცნებითი პროგრამებით სას კოლო საგნების სწავლების პროცესის ხელშეწყობას. თუ სკოლაში მიმდინარე სასწავლო პროცესს პირობითად ფორ მალურ განათლებას ვუწოდებთ, მაშინ შეიძლება ვთქვათ, რომ პარალელურად მუზეუმებში სტუმრობით ხდება მოსწავ ლეთა არაფორმალური განათლება. არაფორმალური განათლების წახალი სებით სასკოლო ცხოვრება აქტიური და საინტერესო ხდება როგორც მოსწავ ლისთვის, ისე მასწავლებლისთვის. მუ ზეუმში პედაგოგებსაც ეძლევათ შესაძ ლებლობა აიმაღლონ კვალიფიკაცია და გაეცნონ უახლესი სამეცნიერ ო კვლევე ბის შედეგებს, რაც მათ სასწავლო პრო ცესს დიდად წაადგება. მუზეუმი ის ადგი ლია, სადაც, სკოლისგან განსხვავებით,
ნაკლებად ფორმალური გარემოა, მოს წავლეს საშუალება აქვს დააკვირდეს ექსპონატებს, მიიღოს ახალი ინფორმა ცია, განავითაროს დაკვირვებისა და შე მეცნების უნარები, გაიმყაროს საკლასო ოთახში მიღებული ცოდნა. პროექტის მთავარი აუდიტორია V-IX კლასების სკოლის მოსწავლეე ბი და მათი პედაგოგები არიან. ახალი საგანმანათლებლო პროგრამის გან ხორციელ ება საწყის საფეხურზე სამ მუ ზეუმში დაიწყო. ეს მუზეუმებია: სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმი, დიმიტრი შევარდნაძის სახე ლობის ეროვნული გალერეა და გიორ გი ჩიტაიას სახელობის ეთნოგრაფიული მუზეუმი ღია ცის ქვეშ. ერთ-ერთი სიახ ლე იყო, რომ პროგრამის ჩატარებისთ ვის შეირჩა ორშაბათი დღე, რომელიც ტრადიციულად დასვენების დღე იყო მუზეუმისთვის. ამ პროექტის ფარგლებ
ში წინასწარ ხდებოდა სკოლების და კონკრეტული კლასების რეგისტრაცია, მათი ვიზიტის გრაფიკის შემუშავება და ორშაბათ დღეს სპეციალ ურად ამ პროგ რამის მონაწილეებისთვის იღებოდა მუ ზეუმის კარი. საგამოფენო დარბაზებში კლასებს საქართველოს ეროვნული მუზეუმის სპეციალისტები მასპინძლობდნენ, რომლებმაც მათთვ ის მოამზადეს ინო ვაციურ მეთოდოლოგიაზე დაფუძნე ბული პროგრამა. რითი განსხ ვავდება ეს ტრადიციულისგან? სიახლე მდგო მარეობს შემდეგში: განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა ერთ კონკრეტულ ნივთს (და არა მთელ ექსპოზიციას), რომლის შესახებაც მსმენელს მიე წოდება ამომწურავი ინფორმაცია. ამ გზით მოსწავლეები ეცნობიან არა მხოლოდ ამ ნივთს, არამედ მასთან დაკავშირებულ ისტორიულ ეპოქას თუ ცნობილ პიროვნებებს ან საინტერესო ფაქტებს და ამბებს. ეს მსმენელს ფარ თო წარმოდგენას უქმნის და ზოგად კონტექსტს აცნობს. ამასთანავე, მოს წავლეებს საშუალება აქვთ, ყურადღე ბით დააკვირდნენ ექსპონატს, აღმოა ჩინონ ნივთისთვის დამახასიათებელი უნიკალური ნიშან-თვისებები. ამ გზით გაცნობილი ნივთი კი სამუდამოდ
იბეჭდება გონებაში, მოსწავლე ითავი სებს და იყვარებს მას. ეს იმ შთაბეჭ დილებას შეიძლება შევადაროთ, რო მელიც საინტერესო მოგზაურობისას ჩნდება ამა თუ იმ ძეგლის, ქალაქის თუ დაცული ტერიტორიის მონახულებისას და რომელიც შემდეგ მთელი ცხოვრე ბის მანძილზე მიგვყვება. გამოფენების დათვალიერების გარ და ამ პროგრამის ფარგლ ებში მოსწავ ლეებს და მათ პედაგოგებს საშუალება აქვთ, შეხვდ ნენ ცნობილ ქართველ მეცნიერებს. პირველი და ერთ-ერთი საინტერესო შეხვედრა მოეწყო არქე ოლოგთან, პროფესორ ჯონი აფაქი ძესთან, რომელიც წარმატებით მოღ ვაწეობს ჩვენში თუ უცხოეთში. იგი არის საქართველოს ეროვნული მუზე უმის წამყვ ანი მეცნიერ-თანამშრომე ლი და ასევე ბერლინში გერმანიის არ ქეოლოგიური ინსტიტუტის მკვლევარი. ჯონი აფაქიძე წლების განმავლობაში მუშაობდა ტროაშ ი და იყო არქეოლო გიური ექსპედიციის წევრი, რომელსაც ცნობილი გერმანელი მეცნიერი, ტიუ ბინგენის უნივერსიტეტის პროფესო რი მანფრედ კორფმანი ხელმძღვა ნელობდა. მოსწავლეებთან საუბრის თემა იყო: „ტროა – მითი და რეალო ბა: ახალი არქეოლოგიური აღმოჩენე
ბი“. ამ შეხვედრას ასამდე მოსწავლე დაესწრო. მათ საშუალება ჰქონდათ, გასცნობოდნენ ტროაშ ი ჩატარებული სამეცნიერო კვლევების შედეგებს და მოესმინათ არქეოლოგიური გათხრე ბის უშუალ ო მონაწილის შთაბეჭდი ლებები. 2019 წლის 20 ივნისს საქართველოს ეროვნული მუზეუმის აუდიტორიაში გა იმართა პროექტის „ხელოვნება სკო ლებში“ პირველი ეტაპის შემაჯამებე ლი ღონისძიება, რომელსაც პროექტის ორგანიზატორები, მონაწილე ბავშვები, საქართველოს განათლების, მეცნიერე ბის, კულტურისა და სპორტის სამინისტ როს წარმომადგენლები ესწრებოდნენ. პროექტის მონაწილე ბავშვებისთვის მოეწყო სპეციალური შემეცნებითი ტუ რი, დაჯილდოვების ცერემონია, რო მელზეც სხვადასხვა ინტელექტუალურ კონკურსშ ი გამარჯვებულ მოსწავლე ებს გადაეცათ პრიზები, მოგვიანებით კი სპეციალურად მათთვის თანამედროვე ქართული ანიმაციური ფილმების ჩვე ნებაც გაიმართა. აღსანიშნავია, რომ დაახლოებ ით ერთი თვის განმავლობაში მიმდინარე პროგრამას 4000-მდე მოსწავლე დაესწ რო. 2019 წლის სექტემბრ იდან პროექტი უფრო მასშტაბურ სახეს მიიღებს. saqarTvelos erovnuli muzeumi
61
საგანმანათლებლო პროგრამები ხელოვნების შედევრები და უახლესი ტექნოლოგიები
განათლება > დალი გოგორიშვილი
ს
აქართველოს ეროვნული მუზეუ მის მრავალფეროვანი საგანმა ნათლებლო პროგრამები მუდმივ მოქმედ და დროებით გამოფენებთანაა დაკავშირებული. პროგრამები ხშირად ეხმიანება სხვადასხვა მნიშვნელოვან თარიღს, დღესასწაულებს, საერთაშო რისო დღეებს, როგორიცაა მშვიდობის დღე, მუსიკის დღე, ცხოველთა დღე და სხვ. 2019 წელს საქართველოს ეროვნული მუზეუმი ლეონარდო და ვინჩის გარდაც ვალებიდან 500 წლისადმი მიძღვნილ საიუბილეო მულტიმედიური საგანმანათ ლებლო პროექტით ლეონარდო – Opera Omnia შეუერთდა. ამ გამოფენის ფარგ ლებში ორი საგანმანათლებლო პროგ რამა შეიქმნა: „Homo universalis – ლე
ონარდო და ვინჩი“ და „Rinascimento – ლეონარდო და ვინჩი“. პროგრამები სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფისთვის იყო განკუთვნილი. მრავალ ფეროვანი აუდიოვიზუალური მასალა, შემეცნებითი და სახალისო აქტივობები, პერფორმანსული ელემენტები, კოსტიუ მირებული ფოტოსესიები აღორძინების ხანას, ლეონარდო და ვინჩის ცხოვრებას, შემოქმედებას, მეცნიერულ მოღვაწეობას და გამოგონებებს უკავშირდებოდა. მულტიმედიურ პროექტს „ლეონარ დო – Opera Omnia“ და ჩვენ საგანმანათ ლებლო პროგრამებს წინ უსწრებდა წინა წლებში ეროვნულ გალერეაში გამართუ ლი გამოფენები, რომლებზეც იტალიური ფერწერის შედევრების ორიგინალებთან ერთად გამოფენილი იყო მულტიმედიუ
რი ექსპოზიცია. გამოფენაზე ბოტიჩელი – სილამაზე, კარავაჯო – სინათლე ბოტი ჩელის „ვენერას“ ორიგინალთან ერთად კარავაჯოს ფერწერის უმაღლესი თანა მედროვე ტექნოლოგიით შესრულებული რეალური ზომების ფოტოასლები იყო წარმოდგენილი. ამის საფუძველზე შეიქ მნა პროგრამა „Rinascimento – Barocco“, სადაც აღორძინებისა და ბაროკოს ხა ნის ძირითადი მახასიათებლები და გან მასხვავებელი ნიშნები იყო განხილული როგორც ფერწერაში, ასევე ხელოვნების სხვა დარგებში – არქიტექტურასა და მუ სიკაში. გამოფენის დათვალიერებისას სა უბრები ჩატარდა ბოტიჩელის და კარავა ჯოს ცხოვრებაზე და შემოქმედებაზე. სასიხარულოა, რომ ამ პროგრამაში ცენტრალური მუსიკალური ათწლედის
აღსაზრდელები მონაწილეობდნენ, რომ ლებმაც კარავაჯოს ფოტოების ფონზე ვი ოლინოზე და ფლეიტაზე ბაროკოს ხანის კომპოზიტორების – ვივალდისა და ბახის ნაწარმოებები შეასრულეს. ბაროკოს თემა გაგრძელდა იტალიური გამოფენის „ბერნინი და რომაული ბარო კო“ ფარგლებში, ასევე დ. შევარდნაძის სახელობის ეროვნულ გალერეაში. ექს პოზიციის მიხედვით საგანმანათლებლო პროგრამაში „Barocco – საოცარი მარ გალიტი“ გამოყენებული იყო მრავალ ფეროვანი აუდიოვიზუალური მასალა. მონაწილეები ბერნინის შემოქმედების საფუძველზე გაეცნენ ბაროკოს სტილის ჩამოყალიბებას და განვითარების გზას 64
saqarTvelos erovnuli muzeumi
ევროპის ქვეყნებში – ბაროკო არქიტექ ტურასა და სახვით ხელოვნებაში, მუსიკა სა და ქორეოგრაფიაში, საზოგადოებრივ ცხოვრებასა და მოდაში. მოსწავლეებსა და მასწავლებლებში განსაკუთრებული მოწონება პროგრა მის შემეცნებით-სახალისო აქტივობებმა დაიმსახურა. მონაწილეები კოსტიუმები სა და აქსესუარების საშუალებით თავად ხდებოდნენ ბაროკოს ეპოქის პერსონა ჟები, ცეკვავდნენ ბაროკოს ხანის მუსიკის თანხლებით ამ სტილისთვის დამახასია თებელი ქორეოგრაფიული ელემენტები თა და მოძრაობებით. სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმში მართლაც „წარმოუდგენელი“ გამოფენა „ლეო ნარდო – Opera Omnia“ ლეონარდოს ჩვიდმეტი ფერწერული ნამუშევარის რეალური ზომისა და მაღალი რეზოლუ ციის ციფრულ რეპროდუქციებს მოიცავ და. ამ გამოფენამ უდიდესი ინტერესი გამოიწვია. საგანმანათლებლო პროგ რამებს თბილისის სხვადასხვა სკოლე ბიდან ხუთასამდე მოსწავლე დაესწრო. პროგრამაში „Rinascimento – ლეო ნარდო და ვინჩი“ ლეონარდოს ცხოვ რებისა და შემოქმედების განხილვის და ინტერაქტიული საუბრების გარდა დიდი ყურადღება დაეთმო აღორძი ნების ხანას, ამ პერიოდისთვის და მახასიათებელ ძირითად ნიშნებს არქიტექტურასა და სახვით ხელოვნე ბაში. პროგრამაში „Homo universalis – ლეონარდო და ვინჩი“ განხილული იყო ამ ხელოვანის გენიალობა, უნი ვერსალობა. ლეონარდო არა მარ ტო მხატვარი, არამედ არქიტექტორი, მეცნიერი, გამომგონებელი, ინჟინერი, ანატომი, ბოტანიკოსი, მუსიკოსი, პოე ტი, მეიგავე და სხვ. მრავალფეროვანი ვიზუალური ანიმა ციური მასალით მონაწილეები გაეცნენ მის გამოგონებებს, ლეონარდოს პარაშუ ტის ჩანახატის მიხედვით სპეციალურად დამზადებული მოდელით ჩატარდა ექს პერიმენტები პარაშუტის ფრენასთან და კავშირებით. ორივე პროგრამა აღჭურვილი იყო კოსტიუმირებული ელემენტებით და ფო ტოსესიებით, რაც სახალისოს და თვალ საჩინოს ხდიდა პროგრამის მიმდინარე ობას.
მონაწილეების განსაკუთრებული ინტე რესი გამოიწვია შემეცნებითმა ტესტებმა, რომლებიც ნახატების დეტალების მოძიე ბას და სხვადასხვა სახის თემატურ კითხ ვარს გულისხმობდა. დასკვნით დღეს გაიმართა პროგრამის სადღესასწაულო დახურვა. რენესანსის ხანის მუსიკის ფონზე მონაწილეებმა იტა ლიის დროშის ფერების – წითელი, თეთ რი და მწვანე ბუშტებით გაახალისეს ექს პოზიციის დარბაზი. ეროვნული მუზეუმის ახალი მულტიმე დიური გამოფენის „IMMAGICA – მოგზა
ურობა მშვენიერების სამყაროში“ მიხედ ვით კიდევ ორ პროგრამას ვთავაზობთ მოსწავლეებს – „Veduta ვირტუალურ რეალობაში“ და „პროტორენესანსიდან კლასიციზმამდე – ინოვაციური გზით“. XXI საუკუნე თავისი ტექნოლოგიებით საშუალებას აძლევს დღევანდელ თაობას, იხილოს მსოფლიო ხელოვნების შედევრე ბი და მიიღოს უდიდესი ინფორმაცია. კარ გია, რომ ეროვნული მუზეუმი აქტიურად არის ჩართული ამ პროცესში და საგანმა ნათლებლო ფუნქც იას მუზეუმის ერთ-ერთ მთავარ პრიორიტეტად მიიჩნევს. saqarTvelos erovnuli muzeumi
65
66
შემეცნებითი ბანაკი მუზეუმში განათლება > შოთა ბეზარაშვილი
XXI
საუკუნე ტექნოლოგიების სწრაფი განვითარებით ხასიათდება. ადამიანთა უმეტესობის ყოველდღიური ცხოვრება იწყება და მთავრდება ტექნოლოგიების გამოყენებით – მობილური, პლანშეტი, ლეპტოპი და სხვ. დღეისთვის გაჯეტები და სხვადასხვა თამაშები სკოლის ასაკის ბავშვებისთ ვის საუკეთესო გასართობ საშუალებას წარმოადგენს. ახალგაზრდა გონება ვერ ათვითცნობიერებს იმ ზიანს, რომელიც თანამედროვე ტექნოლოგიების გადა მეტებულმა მოხმარებამ შეიძლება გა მოიწვიოს. ვირტუალურ რეალობაში ჩაძირული ბავშვები, ხშირ შემთხევაში, ასოციალურები ხდებიან და წყდებიან რე ალურ სამყაროს. დაახლოებით 2 წლის წინ, „National Geographic Georgia“-ს ხელშეწყობით, გა დავწყვიტეთ საბავშვო შემეცნებითი ბანა კი შეგვექმნა, რომელიც ეთნოგრაფიული მუზეუმის ტერიტორიაზე განთავსდა. ად
გილმდებარეობა ბანაკის მნიშვნელოვანი დეტალია, რომელიც თემატურად შემეც ნების ძირითად ფუნქციას ასრულებს. შემეცნებითი ბანაკი განკუთვნილია სკოლის მოსწავლეებისთვის, რეკომენ დებული ასაკობრივი ზღვარი კი 9-დან 15 წლამდეა. ჩვეულებისამებრ, ბანაკის ვიზი ტორები თანაკლასელები არიან, მაგრამ, გამონაკლის შემთხვევებში, სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფებიც ერთიანდებიან. ეთნოგრაფიული მუზეუმის ტერიტო რია გამორჩეულია მრავალფეროვნე ბით. საქართველოს ისტორიული ყოფის მინი-მოდელი და ბუნებრივი ლანდშაფ ტის სინთეზი ლაშქრობის იმიტაციისთვის იდეალურ ადგილს წარმოადგენს. აღნიშ ნულ გარემო პირობებს ემატება ბანაკის ინფრასტრუქტურა, რომელიც საველე პი რობების აღქმის საუკეთესო საშუალებას იძლევა. კარავი, საძილე ტომარა, კოცონის დან თება – ეს დეტალები ბანაკის თანმდევი და განუყოფელი ელემენტებია. სტანდარტუ
ლად, ბანაკი ორდღიანია. ადგილზე მოსუ ლი ბავშვები სწავლობენ ბანაკის მოწყო ბას და თავისივე ხელით ქმნიან ღამის გასათევ ადგილს მუზეუმის დაცულ ტერი ტორიაზე. ბანაკის მონაწილეების პროგ რამა წინასწარ გაწერილია, თუმცა ხშირია პროგრამის კორექტირება მონაწილეების ინტერესებიდან გამომდინარე. აქტივობე ბის უმეტესობა ბავშვებისათვის სიახლეს წარმოადგენს. შემეცნებითი პროგრამის ფარგლებში ეწყობა ინდივიდუალური და გუნდური აქტივობები; პრეისტორიული შუბის ტყორცნა, ქვის იარაღის დამზადება, ეკოლოგიური პრობლემების გადაჭრაზე მსჯელობა, არქეოლოგიური გათხრები და ბუნების შემეცნება. ბანაკის მონაწილეთა განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს პოლ სალოპეკის1 პროგრამა, რომელიც ყველა დანარჩე ნი აქტივობისგან გამორჩეულია. აღნიშ ნული აქტივობა საუკეთესო საშუალებაა ყოველდღიურად, მიმდინარე პროცესებ ზე აუჩქარებლად და დეტალურად დასაკ
ვირვებლად. სწორედ აქედან გამომდი ნარეობს ბავშვების მხრიდან აღნიშნული პროგრამის მიმართ დიდი ინტერესი. პოლ სალოპეკის მეთოდის გამოყენება მოვ ლენებზე დასაკვირვებლად ხელს უწყობს ბავშვის აღქმისა და კონკრეტიკის უნარის განვითარებას. მრავალფეროვანი ინტელექტუალური თამაშები, რომლებშიც ბანაკის ტრენე რები ბავშვებთან ერთად მონაწილეობენ, მიზნად ისახავს, პრობლემის იდენტიფი კაციის და მათი გადაჭრის გზების პოვნას. აღნიშნული აქტივობები ხელს უწყობს ადრეულ ასაკში ლოგიკური აზროვნების ჩამოყალიბებას.
გარდა ფიზიკური და გონებრივი აქტი ვობებისა, შემეცნებითი ბანაკის ერთ- ერთ უმთავრეს კომპონენტს წარმოადგენს სა ველე ჰიგიენის ნორმების შესწავლა, რო გორიცაა: ტერიტორიის დასუფთავება, ნარჩენების (ბიოლოგიური და ქიმიური) გამიჯვნა მისი სპეციფიკიდან გამომდინა რე, ჭრილობის დამუშავება, პირადი ჰიგი ენური ნორმების დაცვა და სხვ. ორდღიანი ბანაკის მიმდინარეობისას პარალელურ რეჟიმში ხდება თითოეუ ლი მოქმედების ანალიზი მონაწილეე ბის მხრიდან. დღის განმავლობაში ბავ შვები აკეთებენ მათთვის საყურადღებო და საინტერესო დეტალების ჩანაწერებს
ან ჩანახატებს. მთელი დღის განმავლო ბაში დაგროვილი ჩანაწერებისა და ჩა ნახატების გაზიარება ხდება საღამოს. დღის ბოლოს ბანაკის ყველა მონაწილე თავს იყრის კოცონის გარშემო, სადაც ბავშვები მსჯელობენ განვლილი დღის შესახებ, ერთმანეთს უზიარებენ აზრებ სა და შთაბეჭდილებებს. შემეცნებითი ბანაკი ორიენტირე ბულია ახალგაზრდა თაობებისთვის არაფორმალური განათლების მიწო დებისკენ. სხვადასხვა საკითხზე სპეცია ლურად მომზადებული თემები ქვეცნო ბიერად აწვდის მოზარდს არასასკოლო განათლებას. ბანაკის ვიზიტორთათვის მნიშვნელო ვანი ფაქტორია გუნდურობის პრინციპი. აქტივობების უმეტესი ნაწილიც სწორედ გუნდურობაზეა დამყარებული. პროგრამებში ჩართული ტრენერები პროფესიონალურად უძღვებიან აქტი ვობებს და უზრუნველყოფენ შემეცნე ბისთვის საჭირო ყველა პირობის შექმ ნას. საგანმანათლებლო ბანაკის მიზანია, მოზარდებს შეუქმნას გარემო, რომელ შიც მათ თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენების გარეშე შეეძლებათ ადაპ ტაცია, გართობა და ერთმანეთთან კონ ტაქტი, რაც დღეს, სამწუხაროდ, ძნელად მისაღწევი გახდა.
1 პოლ სალოპეკი – ამერიკელი მოგზაური, ჟურნალისტი, მწერალი saqarTvelos erovnuli muzeumi
67
68
ოპერაცია – რესტავრაცია როდესაც ქირურგი რესტავრატორია, პაციენტი კი ხელოვნების ნიმუში რესტავრაცია > ლიზა მეფარიშვილი სანამ რემბრანდტის ყველაზე ცნობილი ტილოს „ღამის გზირნი“ რესტავრაციის პროცესის ყურებას ინტერნეტით „ლაივში“ შევძლებთ, მოგიყვებით საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში დაცულ ესპანური ხელოვნების ერთ-ერთ ნიმუშზე. ნამუშევარმა ქართველი რესტავრატორების ყურადღება მას შემდეგ მიიპყრო, რაც ხელოვნების არაერთ შედევრს ჩაუტარეს რესტავრაცია. მათ შორის იყო „ნადირობა ინდოეთში“, „სვირი“, „მადონა ჩიტბატონა“.
2
017 წელს შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმ ის რესტავრატორმა ნინო მერაბიშ ვილმა მორიგი „პაციენტი“ მიიღო. ტილო „წმ. ანდრეა – იერონიმე“ ესპანელი მხატ ვრის ხოსე რიბერას (1591-1652) სკოლას მიეკ უთვნება. ნამუშევარი ხელოვნების მუზეუმ ის დასავლეთ ევროპული ფერ წერის ფონდში ინახება ბერნარდო და დის, ლუკას კრანახის, გვიდო რენის, იან სტენის, პეტერ-პაულ რუბენსის (სკოლა/ სახელოსნო), იაკობ ვან რეისდალის, ოგიუსტ როდენის და სხვა ცნობილი მხატ ვრების ნამუშევრებთან ერთად. ხოსე რი ბერა ესპანეთში დაიბადა, თუმცა მალევე წავიდა იტალიაში. რიბერა რომში ცხოვ
რობდა, სადაც შეისწავლა აღორძინების ოსტატების შემოქმედება და აღმოჩნდა თანამედროვე იტალიელი მხატვრების გარემოცვაში. მიუხედავად იმისა, რომ მხატვარმა საკმაოდ დიდი დრო გაატარა იტალიაშ ი, იგი მაინც ესპანელ მხატვრად დარჩა და მისი შემოქმედება ყოველთ ვის მშობლიური ქვეყნის ტრადიციებზე იყო დაფუძნებული. მის ცნობილ ნამუ შევრებს შორისაა: „წმინდა იერონიმე“ (1652), „წმინდა პეტრეს მონანიება“ (1615), „წმინდა ბართლომეს წამება“ (1644). რიბერა ამ სიუჟეტებს ისე გადმოსცემს, როგორც ნაცნობ შთაბეჭდილებებს. მის კომპოზიციაში მაქსიმალურად გამოკ ვეთილია მთავარი მოქმედება, მთავარი
ფიგურები, რომლებიც ადამიან ურ განც დებს საუკეთესოდ გადმოსცემენ. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ ჩვენს მუზეუმში და ცულ ნამუშევარზე, რომელიც მეცნიერუ ლი შესწავლის შემდეგ შეიძლება თვი თონ რიბერას ფუნჯსაც მივაკუთვნოთ. სურათის განახლების ურთულესი და ხანგრძლივი პროცესი ფოტოფიქსაცი ით დაიწყო; ფერწერული ფენა პრო ფილაქტიკურად გამაგრდა, ძველი სა დუბლირებო ტილო თავისი კიდითა და საკერებლით ავტორისეული ტილოსგან მოიხსნა. ნამუშევარი გადაიტანეს სამუ შაო ქვეჩარჩოზე. ძველი წებოსგან გა იწმინდა სურათის უკანა მხარე. წებოს მოცილებისას გამოჩნდა ტილოს ად
რეული პერიოდის საკერებლებიც. მას შემდეგ, რაც გაიწმინდა უკანა მხარე, თევზის წებოთი გამაგრდა ფერწერული ფენა. შემდეგ მომზადდა სადუბლირებო ტილო და შესრულდა დუბლირება. ნა მუშევარი გადაიტანეს ახალ, მყარ ქვე ჩარჩოზე. ტილოს გადაკეცილი ნაპირე ბი, რომლებიც ქვეჩარჩოზე გადადიოდა, გაიშალა. სურათიდან რამდენიმე ფენად მოიხსნა სხვადასხვა სახისა და ფერის გრუნტები და ტონირებები. ნაცრისფერი გაქვავებული გრუნტი მოსწორდა სურა თის ზედაპირზე. ნაცრისფერთან ერთად იყო თეთრი და მოყავისფრო, შედარე ბით რბილი გრუნტები, რომლებიც გაწ მენდას დაექვემდებარა. ასევე გრუნტად იყო გამოყენებული ზოგან სანთელი და ზოგან ჩაწებებული ქაღალდები – ეს ყველაფერი, რესტავრატორის თქმით, მიანიშნებდა იმაზე, რომ საუკუნეების განმავლობაში სურათს არაერთხელ ჩაუტარდა „ოპერაცია“. რესტავრატორ მა სამუშაოს დასასრულს ფერწერული ფენის დანაკარგ ადგილებზე საღებავი დაიტანა და ტონირება გააკეთა. ორ წლიანი ურთულესი სამუშაოს შემდეგ ნახატმა პირვანდელთან მიახლოებული სახე დაიბრუნა. ნამუშევარი ახლა უკვე სრულყოფი ლად არის მზად მეცნიერული შესწავ ლისთვის. სწორედ ამას ისახავს მიზ ნად ეროვნული მუზეუმის სამეცნიერო გუნდის ჩართულობითა და შოთა რუს თაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მხარადჭერით მიმდინარე პროექტი „საქართველოს ეროვნული მუზეუმის დასავლეთ ევრო პული ხელოვნების კოლექციების ინ ტეგრირებული კვლევები“ (2019-2021). პროექტის ფარგლ ებში დაგეგმილია სა მეცნიერო პუბლიკაციის გამოცემა, დას კვნით ეტაპზე კი დასავლეთ ევროპული ფერწერის ნიმუშების საგამოფენოდ შერჩევა. საქართველოს ეროვნული მუზეუ მის პროფესიონალი რესტავრატორები აგრძელებენ ჩვენი კულტურული მემ კვიდრეობის შესწავლას, მოვლასა და „მკურნალობას“, ხელოვნების ნიმუშე ბისთვის ახალი სიცოცხლის ჩუქებას და მათ გადაცემას მომავალი თაობებისთ ვის. „შემოუშვით შემდეგი პაციენტი!“
70
ახალი ექსპონატი ეროვნული მუზეუმის კოლექციაში ახალი შენაძენი > ეკატერინე კიკნაძე
ს
აქართველოს ეროვნულ მუზე უმის სიმონ ჯანაშიას სახელო ბის საქართველოს მუზეუმში 2018 წლის ნოემბრ იდან გამოფენა ზე „წითელი ტერორი და ქართველი მხატვრები“ წარმოდგენილი იყო რეპ რესირებული მოქანდაკის ვახტანგ კო ტეტიშვილის ნამუშევარი „დაჩოქილი მამაკაცი“ (ხე. 31X6.8X16 სმ.) მოქანდა კის ოჯახის კოლექციიდან. ქანდაკებამ, რომელიც პრაქტიკულად უცნობი იყო საზოგადოებისთვის, სპეციალისტების დიდი ინტერესი დაიმსახურა და შეფას და როგორც 1920-1930-იანი წლების ქართული ქანდაკების გამორჩეულ ი ნიმუში. 2019 წლის აპრილში მოქან დაკის შვილიშვილმა, მხატვარმა გუგა
კოტეტიშვილმა, ქანდაკება საქართ ველოს ეროვნულ მუზეუმს საჩუქრად გადმოსცა. „დაჩოქილი მამაკაცი“ შეე მატა შალვა ამირანაშვილის სახელო ბის ხელოვნების მუზეუმის თანამედ როვე ქანდაკების კოლექციას. ლიტერატურის ისტორიკოსი, ესე ისტი, სოციოლოგი, პუბლიცისტი, ხე ლოვნების თეორეტიკოსი, ქართული ფოლკლორისტიკის ერთ-ერთი ფუ ძემდებელი, მხატვარი და მოქანდაკე ვახტანგ კოტეტიშვილი 1920-1930-იანი წლების ქართული სახელოვნებო სა ზოგადოების მნიშვნელოვანი წარ მომადგენელი იყო. მისი სამოღვაწეო დიაპაზონი არაერთ დარგს მოიცავ და და თითოეულში მას თვალსაჩინო
წვლილი აქვს შეტანილი. ვახტანგ კო ტეტიშვილის პუბლიცისტიკა და სამეც ნიერო შრომები ქართული პროზისა და პოეზიის შესახებ ჰუმანიტართა სა ზოგადოებისთვის კარგადაა ცნობი ლი, ხოლო როგორც მოქანდაკეს სა ზოგადოება მას არ იცნობს. 1938 წლის მარტში საბჭოთა სასამართლოს მიერ სოციალფედერალისტების კონტრნა ციონალისტური, ჯაშუშური, მავნებ ლური ჯგუფის წევრობის ბრალდებით დახვრეტილი ვახტანგ კოტეტიშვილის ქანდაკებები არ იფინებოდა ოფიცია ლურ გამოფენებზე და არ იბეჭდებოდა სახელოვნებათმცოდნეო გამოცემებში. მისი სახელი ტაბუირებული იყო რო გორც რეპრესირებულისა, ხოლო მის
ნამუშევრებს, სხვა რეპრესირებული მხატვრებისა და მოქანდაკეების ნა მუშევრების მსგავსად, ათეულობით წლის განმავლობაში არ უნახავთ მზის სინათლე. ვახტანგ კოტეტიშვილის სკულპტუ რულ ნამუშევართაგან დღევანდლამ დე ცოტამ მოაღწია. ნაწილი ავტორის ტრაგიკულ ბედს, ნაწილი კი 1991 წელს, სამოქალაქო ომის დროს, კოტეტიშვი ლების სახლში გაჩენილ ხანძარს შეე წირა, თუმცა იმ მცირედის მიხედვითაც, რაც ოჯახისა და საქართველოს ეროვ ნული მუზეუმის კოლექციამ შემოინა ხა, ჩანს, რომ ქართულმა ქანდაკებამ 1920-იანი წლების მიწურულს შეიძინა, ხოლო 1938 წელს დაკარგა უაღრესად საინტერესო მოქანდაკე. ხისგან შესრულებული „დაჩოქილი მამაკაცის“ ფიგურა საფეხურიან ბა ზისზეა მოთავსებული. ახალგაზრდა მამაკაცს ხელები მუხლებზე დაუწყვია. ნამუშევრის დანახვისთანავე შთაბეჭ დილებას ახდენს ბაზისის კუთხოვანი და სხეულის პლასტიკური ფორმების კონტრასტის მხატვრულობა. ფიგური სა და ბაზისის მასშტაბებისა და ფორ მის ერთმანეთთან შეხამებაში ავტორი კომპოზიციის უტყუარ გრძნობას ავ ლენს. ფიგურის სილუეტს ერთიან დე ნად რიტმში აერთიანებს სხეულთან ხაზგასმით დისპროპორციული ხელე ბის სიგრძე. თავი მამაკაცს მკვეთრად დაბლა დაუხრია, ისე, რომ წვერი მკერ დზე ეფინება და სახე თითქმის არ ჩანს. სახის ამგვარი დახრილობა და მისი სანახევროდ ჩრდილში გაუჩინარება, მხრების ოდნავი ასიმეტრია ერთი შე ხედვით მარტივ კომპოზიციას პლასტი კური სიმდიდრითა და ღრმა ემოციით ავსებს. ამ მცირე ფორმის ტრაგიკული პლასტიკა დაუვიწყარია. ჩუმი, არის ტოკრატიული თავშეკავებით გადმოცე მული დრამაა, კომპოზიციური სეგმენ ტების ორგანული მთლიანობითა და დიდი მხატვრული გამომსახველობის წყალობით შექმნილი სევდის მონუ მენტი. მოქანდაკის მიერ შექმნილი მხატ ვრული სახე – მუხლებზე დაცემული, ძლიერი, ლამაზი მამაკაცის უღონო სა სოწარკვეთილება – ძალზე უჩვეულო მხატვრული ხედვაა საბჭოთა სინამ
დვილეში. იდეოლოგიზებურ საბჭო თა ხელოვნებას საბჭოთა სამოთხეში მცხოვრები ძლიერი და ბედნიერი ადა მიანის ასახვა ევალებოდა. გმირისა, რომელსაც ზურგს ბელადები, პარტია და ძლიერი სახელმწიფო უმაგრებს. ვახტანგ კოტეტიშვილმა კი აჩვენა უფ ლებაწართმეული და სასტიკ რეალო ბას დანებებული ადამიანი. რთულია, ბედნიერ საბჭოთა მოქალაქეზე ყალბი პათეტიკით მომღერალ 30-იანი წლე ბის ხელოვნებაში გაიხსენო რეჟიმის მიერ გასრესილი ადამიანის ამსახვე ლი სხვა მხატვრული სახე. კოტეტიშ ვილის „დაჩოქილი მამაკაცი“ ის მწარე სიმართლეა, რომელსაც ამ პერიოდის ქართული ხელოვნება დუმილით უვ ლიდა გვერდს. როგორც მხატვრული, ისე შინაარსობრივი თვალსაზრისით ვახტანგ კოტეტიშვილის „დაჩოქილი მამაკაცი“ თანამედროვე ქართული ქანდაკების გამორჩეულ ი ნამუშევარია და ატარებს სამუზეუმო ფასეულობას. საქართველოს ეროვნული მუზეუმი
მადლობას უხდის მხატვარ გუგა კოტე ტიშვილს ასეთი მნიშვნელოვანი შემო წირულობისთვის. ჩვენთვის ნათელია, დახვრეტილი წინაპრის სახსოვრად დარჩენილ რამდენად ძვირფას ოჯა ხურ რელიქვიას შეელია იგი, მისივე თქმით „ბავშვობიდან განსაკუთრებით საყვარელს“ და მით უფრო დასაფასე ბელია ეს კეთილი ნების ჟესტი. ვახტანგ კოტეტიშვილის „დაჩოქილი მამაკაცი“ ამჟამად გამოფენილია სი მონ ჯანაშიას სახელობის ხელოვნების მუზეუმის საბჭოთა ოკუპაციის ამსახ ველ სივრცეში. შემდგომ კი, როდესაც შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმში თანამედრო ვე ქართული ხელოვნების ექსპოზიცია მომზადდება, ის 30-იანი წლების მო ნაკვეთში განთავსდება და ბედნიერ საბჭოთა ადამიანზე მომღერალი პრო პაგანდისტული ხელოვნების ფონზე იტყვის სიმართლეს ტოტალიტარულ ეპოქაზე და იმ ეპოქაში მცხოვრებ ადა მიანებზე. saqarTvelos erovnuli muzeumi
71
72
ახალგორელი ქურუმი ახალი შენაძენი > ვახტანგ ცინცაძე
ს
აქართველო მევენახეობა-მეღვი ნეობის უძველესი კერაა და ღვი ნო იმთავითვე იქცა ქართველების ყოფისა და კულტურის განუყოფელ, სის ხლ-ხორცეულ შემადგენელ ნაწილად. საქართველოში ჩამოყალიბდა ღვინის მოხმარების თავისთავადი, თვითმყოფა დი კულტურა. ღვინის გარეშე წარმოუდგენელია ქართ ველი კაცის ცხოვრების ოდნავ მაინც გამორ ჩეული მომენტი, სასიხარულო იქნება ის, თუ სამგლოვიარო. ღვინოს განსაკუთრებული როლი აკისრია რელიგიურ რიტუალებში. უკანასკნ ელ დრომდე ყველა ქართველი მეღვინე-მევენახის მარანში საგანგებო ქვევ რი იდგა, რომელშიც ინახებოდა საღვთო დღესასწაულებისთვ ის განკუთვნილი სა ზედაშე-ღვინო. ღვინით შესთხოვდა ქართ ველი კაცი წყალობას უფალს და შენდობას სთხოვდა მიცვალებულებისათვის. ეს ყველაფერი აისახა ქართულ ხელოვნე ბაში, მათ შორის ბრინჯაოს მცირე პლასტი კაშიც, რომელმაც განსაკუთრებულ აღმავ ლობას მიაღწია ადრეული რკინის ხანაში დაახლოებით სამი ათასი წლის წინ.
საღვინე სასმისით ხელში გამოსახულ მელაანელ მამაკაცს და საქვეყნოდ ცნო ბილ ვანელ თამადას შეემ ატა ახალგორში აღმოჩენილი ძველი ქართული ბრინჯაოს პლასტიკის კიდევ ერთი გამორჩეული ნი მუში – ახალგორელი ქურუმი, რომელიც ძვ. წ. VIII-VII საუკ უნეებ ით თარიღდება. მოკლე კაბაში გამოწყობილ წელზევით შიშველ ქურუმს ზემოთ გაწვდილ ხელებში ღვინით სავსე სასმისი უპყრია და უზენაესს შესთხოვს მშვიდობას, ბედნიერებასა და კეთილდღეობას ერისა და ქვეყნისთვის. ქანდაკებას დარგის სპეციალისტებ მა იმთავითვე უწოდეს მას ახალგორელი ქურუმი, რომელიც აღმოჩნდა საქართვე ლოს ისტორიულ ნაწილში – შიდა ქართ ლში. შიდა ქართლი ვრცელდებოდა აღ მოსავლეთით არაგვსა და თბილისამდე, ჩრდილოეთით – კავკასიის ცენტრალურ ქედამდე, დასავლეთით – ლიხის ქედამდე, ხოლო სამხრეთით – თრიალეთის ქედსა და ფარავნის ტბამდე. ისტორიული წყა როების ცნობით, ახალგორი დაარსებუ ლია ძვ.წ. II ს-ში, საურმაგის მეფობის პე რიოდში. ვახუშტი ბაგრატიონი მას „მცირე ქალაქად“ იხსენიებს. გვიანფეოდალურ ხანაში ახალგორი ქსნის ერისთავთა რე ზიდენცია იყო. ახალგორის მუნიციპალიტეტი ე.წ. „სამხრეთ ოსეთის“ ავტონომიურ ი რეს პუბლიკის შემადგენელი ნაწილი იყო. 1990-იან წლებში რუსეთ-საქართველოს შორის დაწყებული კონფლიქტის ნიად აგ ზე საქართველომ დაკარგა ავტონომიუ რი რესპუბლიკა. ახალგორი 2008 წლის აგვისტოს ომამდე რჩებოდა საქართვე ლოს იურისდიქციაში. რუსეთის მიერ 2008 წელს დაწყებული კონფლიქტის შედეგად ახალგორიც შეუერთდა იმ ოკუპირებუ ლი ტერიტორიების რიცხვს, რომლებიც რუსეთმა მიითვისა. სწორედ ახალგო რის ტერიტორიაზე მცხოვრები ქართული სახელმწიფოებრივი აზროვნების მქონე მოქალაქემ გადმოიტანა საქართველოს მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე საკუთარ კარ-მიდამოში ნაპოვნი ბრინჯა ოს პლასტიკური ფიგურა. ასე, ღვთის ნებით ჩაუვარდა ხელში ახალგორელი ქურუმის ბრინჯაოს მცირე პლასტიკური ფიგურა ქველმოქმედ, ქარ თული ტრადიციებ ის გამგრ ძელებელ მუხ რანში არსებულ ღვინის კომპანია „შატო მუხრანს“. „შატო მუხრანის“ ხელმძღვა
ნელთა გადაწყვეტილებით ძველი ქარ თული ბრინჯაოს პლასტიკის კიდევ ერთი გამორჩეული ნიმუში, ძვ. წ. VIII-VII საუკ უ ნეებით დათარიღებული ფიგურა საჩუქ რად გადმოეცა საქართველოს ეროვნულ მუზეუმს და შეუე რთდა 1908 წელს აღმოჩე ნილ „ახალგორის განძს“. ორიოდე სიტყვით უნდა ითქვ ას „შატო მუხრანის“ ღვინის კომპანიაზე, რომე ლიც განთავსებულია ბაგრატიონთა სა მეფო ოჯახის, მუხრანელ ბაგრატიონთა მამულში არსებულ 1873 წელს ივანე მუხ რანბატონის მიერ აშენებულ სასახლეში. სასახლე, რომელსაც ვერსალის სასახლის მებაღის დაპროექტებული ულამაზესი ბა ღი ამშვენებს, აგებულია ფრანგი არქიტექ ტორების მიერ. 2018 წლის 30 სექტემბერს, შატო მუხრა ნის ტრადიციად ქცეულ ყოველწლიური რთველის დაწყების დღეს, კომპანიის დამფუძნებლებმა საქართველოს ეროვ ნულ მუზეუმს საჩუქრად გადასცეს ძვ.წ. III საუკუნის ბრინჯაოს ქანდაკება. გადა ცემის ცერემონიალი ჩატარდა მუხრა ნის სასახლის ეზოში, ულამაზეს ბაღში, წმინდა ქეთევან დედოფლის მარტვი ლობის ამსახველი პანოს წინ, რომელიც იმეორებს პორტუგალიის ქალაქ ლისა ბონში, დეგრასას საკათედრო ტაძარში 12-მეტრიანი სიგრძისა და 3-მეტრიანი სიმაღლის ქაშანურისა და ფაიფურის ფილებით დამზადებული პანოს ასლს. გადაცემის ცერემონიალს ესწრებოდ ნენ ქართველი და უცხოელი სტუმრე ბი. სადღესასწაულო განწყობას ქმნიდა გორის გოგონათა გუნდის მიერ შესრუ ლებული სიმღერები, ხოლო მუხრანის ულამაზეს ბაღს ერწყმოდა საქართვე ლოს ეროვნული მუზეუმის მიერ მოწყო ბილი მცირე გამოფენა. უნდა ითქვ ას, რომ ძვ.წ. VIII-VII საუკუნე ებით დათარიღებული ფიგურის გადმოცე მას, რომელიც უზენაესს შესთხოვს მშვი დობას, ბედნიერებასა და კეთილდღეობას ერისა და ქვეყნისათვის, სიმბოლური დატ ვირთვა ჰქონდა. სწორედ ამ დროს წმინ და დიდმოწამე ქეთევან წამებულის, კახე თის დედოფლის, საქართველოს უდიდესი წმინდანისა და მნათობის, მუხრანბატონ თა შტოს წარმომადგენლის წმინდა ნა წილები ემშვ იდობებოდა საქართველოს. კახეთის დედოფალმა სამი საუკუნის შემ დეგ შეძლო საკუთარი მიწა-წყლის მონა
ხულება, ერის დალოცვა და სულიერად გაძლიერება. საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ორგანიზებით ერთი წლის მან ძილზე წმინდანის ნაწილებმა მოილ ოცა საქართველოს ორმოცი ეპარქია და თბი ლისის ყველა რაიონი. მუხრანბატონები უძველესი სამეფო დი ნასტიის ბაგრატიონთა გვარის ერთ შტოს წარმოადგენდნენ, რომელსაც საფუძველი დაედო 1512 წელს. გვარის ფუძემდებელია ბაგრატ მუხრანბატონი, რომელსაც საუფ ლისწულოდ გადაეცა სამუხრანო. გვარის წინამძღვარი შიდა ქართლის სადროშოს ხელმძღვანელობდა. სამფლობელოს ცენ ტრი იყო მუხრანი, სადაც მუხრანბატონებს ჰქონდათ სასახლე, ციხე, კარის ეკლესია და სხვ. მუხრანბატონები XVI-XVII საუკუნის განმავლობაში პოლიტ იკური, ეკონომიკუ რი, კულტურული და სულიერი ცხოვრების სადარაჯ ოზე იდგნენ. აშოთ მუხრანბატონს უკავშირდ ება საბერძნეთში ივერონ ის პორტაიტის, კარის ღვთისმშობლის სასწა ულმოქმედი ხატის მცირე სამლოცველოს აგება. სწორედ მუხრანბატონთა გვარის წინამძღვრის, აშოთ მუხრანბატონის ქა ლიშვილი იყო კახეთის მეფის დავით I-ის მეუღლე და ქართლ-კახეთის მეფე თეიმუ რაზ I-ის დედა ქეთევან წამებული. ქეთევან დედოფალი 1624 წლის 22 სექტემბერს შა ჰის დავალებით მართლმადიდებლობის დაცვისათვის მოწამეობრივად აღესრულა. როგორც იტყვიან, შემთხვევით არა ფერი ხდება. იმ დროს, როდესაც წმინდა ქეთევან დედოფალი ერთი წლის შემდეგ ემშვიდობებოდა საკუთარ ქვეყანას, მის საგვარეულო სახლში, წამებულის ფრეს კის წინ მოხდა ერისთვის მლოცველი „ახალგორელი ქურუმის“ ეროვნული მუ ზეუმისთვის გადაცემა. ინდოეთის მთავ რობამ სწორედ საქართველოს ეროვნულ მუზეუმს ანდო დიდი ქართველი დედოფ ლის, ერის ხელისუფლის წმინდა ნაწილე ბის, ქალაქ გოას არქეოლოგიური მუზე უმის ექსპონატის მოვლა-პატრონობა და მასპინძლობა. საქართველოს ეროვნული მუზეუ მი, ერის კულტურული მემკვიდრეობის დამცველი, მეცნიერულ კვლევა-ძიე ბაზე დაყრდნობით ინახავს, უვლის და პოპულარიზაციას უწევს როგორც წინაქ რისტიანული პერიოდის მსოფლიო მემ კვიდრეობას, ისე ქართული კულტურის საგანძურს. saqarTvelos erovnuli muzeumi
73
74
საქართველოს ეროვნული მუზეუმის შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმის კოლექციების ახალი საცავი ფონდი > ნინო ტაბუცაძე საქართველოს ეროვნული მუზეუმის შემადგენლობაში შემავალი მუზეუმების მდგომარეობა უკანასკნელი წლების განმავლობაში რადიკალურად გაუმჯობესდა. მიუხედავად ამისა, კვლავ რჩება გარკვეული პრობლემები, ძირითადად – სამუზეუმო კოლექციების სათანადო შენახვასთან და მათ კონსერვაციასთან დაკავშირებით.
ს
აქართველოს ეროვნული მუზე უმის შალვა ამირანაშვილის სა ხელობის ხელოვნების მუზეუმის კოლექციებში დაცულია საქართველოს მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის განმავ ლობაში შექმნილი კულტურული მემკ ვიდრეობ ისა და მსოფლიოს კულტურუ ლი მემკვიდრეობის მოძრავი ძეგლები, რომელთა დაცვა და მართვა მუზეუმის ერთ-ერთ მთავარ ფუნქციას და მოვა ლეობას წარმოადგენს. ხელოვნების მუზეუმში დაცული კო ლექციები მრავალი წლის განმავლო ბაში იმყოფება საკმაოდ რთულ და მათი შენახვისათვის არასახარბიელო პირობებში. ამის მიზეზი მუზეუმის შე ნობის მძიმე მდგომარეობა, მუდმივად ცვალებადი ტემპერატურული და ჰაე რის ტენიანობის რეჟიმი და სხვა უარ ყოფითი ზემოქმედების ფაქტორები იყო. საქართველოს ეროვნული მუზეუმის გაერთიანებაში, უპირველესად კი – ხე ლოვნების მუზეუმში არსებული კოლექ ციები თანამედროვე საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად დაცვას, აღრიცხვას, კვლევას და წარმოჩენას საჭიროებს. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, 2009-2011 წლებში ევროკავშირის მი ერ დაფინანსებული თანამშრომლობის ფარგლებში, მომზადდა საქართველოს ეროვნული მუზეუმის სიძველეთა ცენ ტრის შექმნის დეტალური გეგმა. სიძ
ველეთა ეროვნული ცენტრის შექმნამ დე საქართველოს ეროვნული მუზეუმი მუდმივად ცდილობს პრობლემის გა დაწყვეტის სხვადასხვა გზა მოძებნოს. 2015 წელს საქართველოს ეროვ ნულ მუზეუმს თბილისში, ლადო გუ დიაშვილის ქუჩაზე მდებარე შენობის (სასტუმრო უინდჰემი) 5 სართული გა დაეცა საერთო ფართით 3100 კვ. მ. შენობა შალვა ამირანაშვილის სახე ლობის ხელოვნების მუზეუმს და სიძვე ლეთა ცენტრს ესაზღვრება; მას პირობი თად ხელოვნების მუზეუმის III კორპუსი ეწოდა. ახალი შენობის სივრცითი გეგმა ხე ლოვნების მუზეუმში დაცული კოლექცი ების და იქ მომუშავე თანამშრომლების საჭიროებ ებზე დაყრდნობით შემუშავ და. 2017-2018 შენობის სამშენებლო-სა რემონტო სამუშაოებ ი განხორციელდა და ფონდები მათი სრულყოფილი ფუნქ ციონირებისათვის საჭირო სისტემებითა და ინვენტარით აღიჭურვა. ხელოვნების მუზეუმის III კორპუსი უახლესი საერ თაშორისო სამუზეუმ ო სტანდარტების დაცვით არის დაგეგმილი და კეთილ მოწყობილი. შედეგად, სულ მალე ხელოვნების მუ ზეუმის ისტორიულ შენობაში არასათა ნადო პირობებში დაცული კოლექციე ბი უსაფრთხო ადგილზე – მუზეუმის III კორპუსში დაიდებს ბინას. შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმის კოლექციების
ერთი ნაწილი (არქეოლოგიური მასალა, შუა საუკუნეებ ის ქართული არქიტექტუ რული ფრაგმენტებისა და მონუმენტუ რი მხატვრობის კოლექციები, ახალი და თანამედროვე ქართული ხელოვნების (ფერწერა, ქანდაკება, გამოყენებითი ხელოვნება) კოლექციები; დასავლეთ ევროპის ქვეყნების, რუსეთისა და მახ ლობელი საზღვარგარეთის ქვეყნების ხელოვნების კოლექციები) შენობის ქვე და სართულზე, 1661 კვ.მ. საერთო ფარ თის მქონე ფონდსაცავში განთავსდება. მთლიანი სივრცე სრულად არის აღ ჭურვილი ტექნიკური და უსაფრთხოე ბის სისტემებით, რომლებიც უზრუნველ ყოფს კოლექციების სათანადოდ დაცვას უახლესი საერთაშორისო სამუზეუმ ო სტანდარტების შესაბამისად. ხელოვნების მუზეუმის კოლექციების ახალი საცავი შერეული ტიპის ფონ დსაცავს წარმოადგენს, ვინაიდან ამ სივრცეში სხვადასხვა ორგანული და არაორგანული მასალისგან შემდგარი ნივთების შენახვა იგეგმება. ყოველივე ამის გათვალისწინებით საცავში ტემპე რატურისა და ტენიანობის მუდმივი რე ჟიმი კომპლექსური მასალის შენახვის პირობებზეა მორგებული (ფონდსაცავში ჰაერის ტემპერატურა არ აღემატება +18-21 გრადუსს ცელსიუს ის შკალით; ფარდობითი ტენიანობა: 50+/-5%. განა თება ორგვარია: სამუშაო (50-75 ლუქსი) და ნივთების დაცულობის შესამოწმებე ლი (50 ლუქსი).
შერეული ტიპის საცავი ერთიან სივ რცეს წარმოადგენს, რომელიც ვენტი ლაცია-კონდიცირების, ელექტრობის, დაცვისა და უსაფრთხოების სათანადო სისტემებით არის აღჭურვილი, საჭი რო რეჟიმების 24-საათიანი, უწყვეტი უზრუნველყოფით. ფონდსაცავის მო საწყობად უსაფრთხო და არატოქსიკუ რი, კომპლექსური მასალის შენახვის ნორმების შესაბამისი ქიმიური შემად გენლობის მქონე მასალებია გამოყენე ბული. საცავს აქვს სატვირთო მანქანის დამოუკიდებელი შესასვლელი, ასევე – სატვირთო მოწყობილობებისა და დიდი გაბარიტის მქონე სამუზეუმო ნივთების გადაადგილებისათვის განკუთვნილი ბილიკები. ფონდსაცავის სამუზეუმო ავეჯით (სტელაჟები, კარადები, პალე ტები, ბადე-კედლები და სხვ.) აღჭურვა ხელოვნების მუზეუმის კოლექციებში დაცული მასალის სპეციფიკის გათვა ლისწინებით მიმდინარეობს. მაღალი მგრძნობელობის მქონე კო ლექციებისთვის (ახალი და თანამედ
როვე ქართული ხელოვნების გრაფიკის კოლექცია, შუა საუკუნეებ ის ნაქარგობის და ქსოვილების კოლექცია, ფერწერუ ლი ხატებისა და მინიატურების ასლების კოლექცია, არქიტექტურული ნახაზებისა და ანაზომების კოლექცია, ხელოვნების მუზეუმის ბიბლიოთეკა და არქივი) გან კუთვნილი ფონდსაცავი შენობის ზედა (IV) სართულზე მდებარეობს. ხელოვნების მუზეუმში დაცული კო ლექციებ ი ერთიან სივრცეში განთავს დება და მათი თანამედროვე საერთა შორისო სტანდარტების შესაბამისად კონსერვაცია გახდება შესაძლებელი. შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმ ის III კორპუსში ასე ვე განლაგებულია: დარბაზი დროებ ითი გამოფენებისთვის, მუზეუმის თანამშ რომლების სამუშაო ოფისები, 3D ლა ბორატორია, ბიბლიოთეკა, არქივი და, ასევე – ფოტოფიქსაციის, ქსოვილების, ფერწერული და გრაფიკული ნამუშევ რების საკონსერვაციო-სარესტავრაციო ლაბორატორიები.
საქართველოს ეროვნული მუზეუმ ის ახალი შენობა – ხელოვნების მუზეუმის III კორპუსი იმ გასაღებს წარმოადგენს, რომელიც თბილისის მუზეუმების უბნის განვითარების ფარგლებში დაგეგმილი საკვანძო პროექტის განხორციელების – ხელოვნების მუზეუმ ის რეაბილიტაციის შესაძლებლობას ქმნის. ახალი შენობის გამოყენებით, ხელოვნების მუზეუმის ისტორიულ ი შენობის რეკონსტრ უქციის პერიოდში, სამეცნიერ ო, საგანმანათ ლებლო და საგამოფენო პროცესები შე უფერხებლად გაგრძელდება. სამომავლოდ, ხელოვნების მუზე უმის III კორპუსი მრავალფუნქც იუ რი კომპლექსის ნაწილი უნდა გახდეს: ფართების დიდი ნაწილი ფონდსაცავს დაეთმობა; ამას გარდა, შენობაში დრო ებითი საგამოფენო დარბაზებისა და არტ-ინკუბატორის – ულტრათანამედ როვე ტიპის ღია შემოქმედებითი სივრ ცის მოწყობა იგეგმება ახალგაზრდების მოზიდვისა და კულტურულ პროცესში ჩართვის მიზნით. saqarTvelos erovnuli muzeumi
75
76
ჰენრიკ ჰრინევსკი – 150 ხელოვნება > ეკატერინე კიკნაძე 2019 წელს სრულდება 150 წელი საქართველოში მოღვაწე პოლონელი მხატვრის, ჰენრიკ ჰრინევსკის (1869-1938) დაბადებიდან. საქართველოს ეროვნული მუზეუმი 2019 წლის დეკემბერში სიღნაღის მუზეუმში მართავს ჰენრიკ ჰრინევსკის საიუბილეო გამოფენას, რომელზეც წარმოდგენილი იქნება შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმის კოლექციებში დაცული მხატვრის ნამუშევრები. ასევე, თბილისში პოლონური ინსტიტუტის და საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მხარდაჭერით ეროვნულ მუზეუმში მზადდება საიუბილეო პუბლიკაცია „ჰენრიკ ჰრინევსკი – 150“.
ჰ
ენრიკ ჰრინევსკი ერთ- ერთი უმ ნიშვნელოვანესი ფიგურაა XX სა უკუნის პირველი ნახევრის ქარ თული სახვითი ხელოვნებისთვის. მისი შემოქმედებითი მემკვიდრეობა მოიცავს დაზგურსა და მონუმენტურ მხატვრ ობას, წიგნის ილუსტრაციას, ქართული ხუ როთმოძღვრების ძეგლების, არქიტექ ტურული დეტალებისა და ეთნოგრაფიუ ლი ნივთების უნიკალურ ჩანახატებს, მის მიერ დაპროექტებულსა და მოხატულ შე ნობას თბილისის ცენტრში. იგი გახლავთ თბილისის სახელმწიფო სამხატვრო აკა დემიის ერთ- ერთი დამაარსებელი, 1923 წლიდან არქიტექტურის ფაკულტეტის
დეკანი, ხოლო 1927-1929 წლებში აკადე მიის პრორექტორი. მისი ავტორობით გამოცემულია წიგნი „პრაქტიკული სა ხელმძღვანელო ხაზობრივ პერსპექტი ვაში“. დღეს წიგნი ბიბლიოგრაფიული იშვიათობაა. ჰენრიკ ჰრინევსკი 1869 წელს ქუთაისში დაიბადა. მხატვრობა და არქიტექტურა მან იტალიასა (ფლორენციის სამხატვრო აკადემია) და გერმანიაში (კარლსრუეს პოლიტექნიკური ინსტიტუტი) შეისწავ ლა. საქართველოში იგი 29 წლის ასაკ ში დაბრუნდა და დასახლდა ტფილისში გრიბოედოვის ქუჩის 24 ნომერში. ჰენრიკ ჰრინევსკის ნამუშევრები 1902 წლიდან
ჰენრიკ ჰრინევსკი saqarTvelos erovnuli muzeumi
77
იფინებოდა კავკასიის ნატიფ ხელოვნე ბათა საზოგადოების მიერ მოწყობილ გამოფენებზე. 1907 წლიდან იგი საზო გადოების მუდმივი წევრი გახდა, იყო საზოგადოების სამხატვრო სკოლის პე დაგოგი, 1918 წელს კი მის დირექტორად დაინიშნა. 1910-იან წლებში ჰენრიკ ჰრინევსკიმ ორ უმნიშვნელოვანეს პროექტზე იმუშა ვა: სათავადაზნაურო-საადგილმამულო ბანკის შენობასა (დღეს საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა) და ილია ჭავჭავაძის თხზულებების მხატ ვრულ გაფორმებაზე. ილია ჭავჭავაძის თხზულებების პირვე ლი ტომი 1914 წელს ექიმისა და საზოგა დო მოღვაწის მიხეილ გედევანიშვილის მეცენატობით გამოიცა. „ეს წიგნი ... არის ოცნება საქმედ ქცეული, დიდი ხნის ნა ფიქრ-ნააზრი“, – წერს მიხეილ გედევა ნიშვილი წიგნის წინასიტყვაობ აში. ქარ თველიშვილისეული „ვეფხისტყაოსნის“ შემდეგ ეს იყო პირველი მხატვრულად სრულად გაფორმებული წიგნი ფერადი ილუსტრაციებით და ილია ჭავჭავაძის ლიტერატურული მემკვიდრეობის პირ ველი გამოცემა. ნიშანდობლივია, რომ ქართული საზოგადოებისთვის ესოდენ მნიშვნ ელოვანი წიგნის მხატვრული გა ფორმება სწორედ ჰენრიკ ჰრინევსკის მიანდეს. ჰრინევსკი წიგნის ილუსტრაციებზე 1912-1913 წლებში მუშაობდა. გამოცემა გააზრებული მხატვრული წყობითა და აკადემიურობით გამოირჩევა. წიგნის საზედაო ასოების, თავსართ- ბოლოსარ თებისა თუ ილუსტრაციების გადაწყვე ტაში ჩანს ჰრინევსკის მიერ ქართული ხუროთმოძღვრ ებისა და ეთნოგრაფიის უზადო ცოდნა. მისი ილუსტრაციები ის ტორიული ეპოქის, კოსტიუმის, იარაღისა თუ ყოფითი გარემოს შესახებ ფასდაუ დებელი ცნობების წყაროცაა. ეფექტურია ტუშით შესრულებული ორნამენტების განლაგება, არქიტექტურული დეტალე ბის მეტყველი ჩანართები სცენებში. ილია ჭავჭავაძის თხზულებების პირველი გა მოცემა დღეს უმნიშვნელოვანეს რარი ტეტთა რიცხვშია შესული. ილია ჭავჭა ვაძის მკვლელობიდან 7 წლის თავზე გამოცემული წიგნის დიდ საზოგადოებ რივ მნიშვნელობასთან ერთად მის უნი კალობას ჰენრიკ ჰრინევსკის მიერ შეს 78
saqarTvelos erovnuli muzeumi
რულებული მხატვრული გაფორმებაც განსაზღვრავს. 1912 წელს არქიტექტორ ანატოლი კალგინისა და ჰენრიკ ჰრინევსკის პრო ექტმა სათავადაზნაურო-საადგილმა მულო ბანკის შენობის კონკურსში გა იმარჯვა. საკონკურსო პროექტებიდან სწორედ ჰრინევსკი-კალგინის პროექტი აკმაყოფილებდა კონკურსის პირობას შენობა „ქართული სტილ ის“ ყოფილიყო. ჰრინევსკის ეკუთვნის შენობის დეკორი რების ნაწილი. ფასადის და, განსაკუთ რებით, ინტ ერიერ ის დეკორირებისას იგი ორიგ ინალურად უხამებს ერთმანეთს შუა საუკუნეების ქართული ხუროთ მოძღვ რების მოტივებსა და მოდერნის სტილს. 1916 წელს დასრულებული შენო ბა XX საუკ უნის ქართული საერ ო არქი ტექტურის ერთ- ერთ უბრწყინვალეს ნი მუშს წარმოადგენს. ჰენრიკ ჰრინევსკის ეკუთვნის ქაშუ ეთის ტაძრის (1904-1910) კანკელის მო ხატულობა. 1908-1913 წლებში იგი იყო ქართველთა შორის წერა-კითხვის გა მავრცელებელი საზოგადოების მიერ შექმნილი ილია ჭავჭავაძის საფლავის ძეგლის კომისიის წევრი ანატოლი კალ გინთან, სიმონ კლდიაშვილთან და ივანე ჯავახიშვილთან ერთად. მისი უშუალო მონაწილეობ ით მიმდინარეობდა მუშაო ბა ძეგლის სკულპტურულსა და არქიტექ ტურულ ნაწილზე. 1927 წელს იგი დიმიტრი შევარდნაძესთან, გიორგი ჩუბინაშვილ თან, იოსებ შარლემანსა და სერგი გორ გაძესთან ერთად იყო სპეციალური კომისიის წევრი, რომელიც საქართვე ლოდან საფრანგეთში გადატანილი ქარ თული საგანძურის საკითხს სწავლობდა. ეს კიდევ ერთხელ მიანიშნებს იმას, თუ როგორი ავტორიტეტით სარგებლობდა მხატვარი საზოგადოებაში. საქართველოს ეროვნული მუზეუ მის შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმის თანამედროვე ქართული გრაფიკის, არქიტექტურული ანაზომებისა და ნახაზების და მონუმენ ტური მხატვრობის კოლექციაში ჰენრიკ ჰრინევსკის ათეულობით ნამუშევარია დაცული. 1937 წლის 15 დეკემბერს ჰენრიკ ჰრი ნევსკი დააპატიმრეს. 1938 წლის 3 თე ბერვლის ე.წ. სამეულის სხდომის ოქმის მიხედვით მას 20 წლის განმავლობაში
სამი უცხო ქვეყნის სასარგებლოდ ჯაშუ შურსა და დაზვერვით საქმიანობაში, ჯა შუშური მასალის შეგროვებასა და აგენ ტურის შექმნაში დაედო ბრალი. მიესაჯა დახვრეტა პირადი ქონების კონფისკაცი ით. მისი დაპატიმრება ე.წ. „პოლონური ოპერაციის“ ფარგლებში განხორციელ და. „პოლონური ოპერაცია“ სტალინუ რი რეპრესიების ერთ-ერთი ყველა ზე სასტიკი მონაკვეთია. მას საფუძვე 80
saqarTvelos erovnuli muzeumi
ლი დაუდო შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის 1937 წლის 11 აგვისტოს ბრძანებამ (#00485) საბჭოთა კავში რის მასშტაბით პოლონური აგენტუ რული ქსელის ჯაშუშების განადგურე ბის შესახებ. ეს იყო ეთნიკური ნიშნით წარმოებული პირველი რეპრესიები დეკლარირებული სოციალიზმისა და ერთა შორის მეგობრობაზე დამყარე ბულ საბჭოთა კავშირში. მეორე მსოფ ლიო ომის დაწყების შემდეგ იმავე ბედს
საბჭოთა კავშირში მცხოვრები გერ მანელებიც გაიზიარებენ, თუმცა სტა ლინური ტერორის ეთნიკური ნიშნით გაჩაღებული დევნის პირველი სამიზნე პოლონელები აღმოჩდნენ. საბჭოთა კავშირის მასშტაბით პოლო ნეთის აგენტობის აბსურდული ბრალ დებით 143 810 ადამიანი დააპატიმრეს. მათგან 111 091 ადამიანს დახვრეტა მი ესაჯა. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საარქივო მონაცემებით
1930-იან წლებში საქართველლოში 145 პოლონელი მოქალაქე დააპატიმრეს. დახვრეტა 88-ს მიესაჯა. მათ შორის იყო ჰენრიკ ჰრინევსკი. ჰრინევსკის დაპატიმრებიდან ორ დღე ში, 17 დეკემბერს, სამხატვრო აკადემიის პარტორგანიზაციის კრებაზე მოისმინეს „ინფორმაცია ამჟამად გამომჟღავნებუ ლი მტრების – გრინევსკისა და დევდა რიანის შესახებ (მეორე რეპრესირებუ ლი პირი – ე.კ.). აზრი გამოთქვეს, რომ
„ადგილობრივი პარტიული ორგანიზა ციის ბოლშევიკური შეტევითი სიფხიზლე სუსტია, ჯერ კიდევ არ არიან შესწავლი ლი აკადემიის პროფესორ პედაგოგები. ეს იქიდან ჩანს, რომ ჩვენმა ორგანიზა ციამ ვერ გამოამჟღავნა ამჟამად გამომ ჟღავნებული ხალხის მტრები“. 1938 წლის 7 მაისს სამხატვრო აკადე მიიდან თბილისის საბჭოს თავმჯდო მარეს, ამხანაგ მ. გვიშიანს, წერილით მიმართეს: „თბილისის სამხატვრო აკა
დემიის ეზოში, გრიბოედოვის ქ. 22-ში ცხოვრობდა პროფესორი გრინევსკი, რომელიც თებერვლის პირველი რიცხ ვებიდან დაპატიმრებულია. ვინაიდან აკადემია განიცდის დიდ სივიწროვეს ბი ნის მხრივ (აქ განკარგულების გამცემის სახელი და გვარი წაშლილია – ე.კ.) გასცა განკარგულება აღნიშნული ოთახი თავის ინვენტარით გადასცემოდა სამხატვრო აკადემიას. დღეს, 7 მაისს შინსახკომში მითხრეს, რომ ბინას და მის ინვენტარს გადასცემენ აკადემიას, მხოლოდ ინვენტარს ხელ წერილის ქვეშ შესანახად. აკადემიას არ აქვს არავითარი საშუალება შეინ ახოს ინვენტარი, საჭირო შესანახი ადგილის უქონლობის გამო. გთხოვთ, გადმოგვცეთ ეს ბინა და ინვენტარი განსაკუთრებით მხატვრუ ლი ლიტერატურა, იმ პირობით, რომ ის გამოვიყენოთ თავის დანიშნულე ბისდა მიხედვით. ინვენტარს გავატა რებთ ცალკე საინვენტარო წიგნში და ლიტერატურას კი შევუერთებთ აკა დემიაში არსებულ ბიბლიოთეკას“. ეს მიმოწერა ცხადს ხდის, რომ ჰენრიკ ჰრინევსკის დაპატიმრება, რომელ საც, სავარაუდოდ, დასმენა უძღოდა წინ, დიდწილად გამოწვეული იყო მისი საცხოვრებელი ბინის მიმართ მავან თა ინტერესით, სტალინური რეპრესი ები და „პოლონური ოპერაცია“ კი სა უკეთესო საშუალება აღმოჩნდა ბინის მფლობელის გზიდან ჩამოსაშორებ ლად. ჰენრიკ ჰრინევსკის მეუღლე, ტფილის ში პირველი საბალეტო სტუდიის დამა არსებელი, იტალიელი მოცეკვავე მარია პერინი, რომლის სტუდიაშიც ვახტანგ ჭაბუკიანი, ვერა წიგნაძე, მარია ბაუერი, ილიკო სუხიშვილი, ნინო რამიშვილი აღიზარდნენ, ბინიდან გამოასახლეს. და აპატიმრეს და დახვრიტეს მისი ვაჟი პირ ველი ქორწინებიდან. 1938 წელს მარია პერინის როგორც უცხო ქვეყნის მოქა ლაქეს, ქვეყანა დაატოვებინეს. იგი ერთი წლის შემდეგ ნიცაში გარდაიცვალა. ჰენრიკ ჰრინევსკი რეაბ ილიტირებუ ლია 1989 წლის 16 იანვარს. სტატიაში გამოყენებულია ცნობები სა ქართველოს ეროვნულ არქივსა და ში ნაგან საქმეთა სამინისტროს არქივში დაცული დოკუმენტებიდან. saqarTvelos erovnuli muzeumi
81
82
განახლებული მუზეუმი ახალციხეში რეგიონი > ციური ლაფაჩი
ს
აქართველოს ეროვნული მუზე უმის ივანე ჯავახიშვილის სახე ლობის სამცხე-ჯავახეთის ის ტორიის სამხარეო მუზეუმი სათავეს XIX საუკუნის 70-იან წლებში იღებს. მისი ფუძემდებელი და დამაარსებე ლი იყო „ვინმე მესხის“ ფსევდონიმით ცნობილი მოძღვარი და ისტორიკოსი, წიგნების: „ქართლის ცხოვრების“ და ქართული ენის გრამატიკის სახელმ ძღვანელოს ავტორი და გამომცემელი – ივანე გვარამაძე. აქვე უნდა აღინიშნოს ის გარემო ებაც, რომ ისტორიული განძი, რო მელიც სამცხე-ჯავახეთის ისტორიის მუზეუმის წიაღშია დავანებული, ერთერთი უმნიშვნელოვანესი ღირებულე ბის ფონდებითაა დაკომპლექტებული და დაუვიწყარ შთაბეჭდილებას ტო ვებს მნახველზე და მეცნიერ-მკვლე ვართა მუდმივი ყურადღების ცენტრში იმყოფება. დიდი დრო არ გასულა მას შემდეგ, რაც 2004 წელს – ივანე ჯავახიშვი
84
saqarTvelos erovnuli muzeumi
ლის სახელობის სამცხე-ჯავახეთის ისტორიის მუზეუმი საქართველოს ეროვნული მუზეუმის შემადგენლობა ში შევიდა, რასაც თან მოჰყვ ა ზრუნ ვა მუზეუმის სივრც ის თანამედროვე მოწყობასა და დაცვაზე, რისი თვალ საჩინო მაგალითიც გახდა 2012 წელს ჯაყელ ფეოდალთა სასახლეში, საერ თაშორისო სტანდარტებით გამართულ შენობაში, ახალი საგამოფენო სივრ ცის გამართვა, რომლის კონცეფციის ავტორია დიზაინერი ლინა მარია ლო პესი. აღს ან იშნ ავ ია , რომ მუზ ეუ მ ის ათვ ის განკ უთვ ნ ილ ი შენ ობ ა საშ უა ლ ებ ას იძლ ეოდა თან ამ ედრ ოვ ე, კომფ ორ ტულ პირ ობ ებშ ი მიგვ ეღ ო დამთ ვ ალ ი ერებ ელი და ღირს ეუ ლ ი მეგზ ურ ობ ა გაგვეწია მისთ ვ ის. რამდ ენ იმ ე წლის შემდ ეგ მეტ ად საი ნტ ერ ეს ო ფაქტ ის მომს წრ ენ ი გავხ დ ით, კერძ ოდ, 20152016 წწ. ადიგ ენ ის მუნ იც იპ ალ იტ ეტ ის ნას ოფლარ ორჭ ოს ანშ ი, სამხ რ ეთ კავკ ას იი ს მილს ად ენ ის გაფ ართ ოე
ბის პროე ქტ ის (SCPX) მშენ ებლობ ის ზონ აშ ი ჩატ არ ებ ულ ი არქ ეო ლოგიუ რ ი გათხრ ებ ის შედ ეგ ად მოპ ოვებ ულმ ა მას ალ ამ დღის წესრ იგში დაა ყენ ა – სამც ხე-ჯ ავ ახ ეთ ის ისტ ორ იი ს მუზ ეუ მის ექს პ ოზ იც იი ს შინ აა რსობრ ივი და ტექნ ოლ ოგ იუ რ ი გან ახლებ ის აუცი ლებლ ობ ის საკ ითხი. ამასთან დაკავშირებით საქართვე ლოს ეროვნული მუზეუმის გენერა ლურმა დირექტორმა, ბატონმა დავით ლორთქიფანიძემ 2018 წლის 5 ივნისს გამოსცა ბრძანება N 967, რომლის სა ფუძველზედაც მომზადდა პროექტი – „2018 – სამცხე-ჯავახეთის მუზეუმში SCPX არქეოლოგიური აღმოჩენები სადმი მიძღვნილი გამოფენის მომზა დება“. პროექტის კოორდინატორად დაინიშნა სალომე გურული, ხოლო პროექტის კურატორად – ირინა ღამ ბაშიძე. ამდენად, საქართველოს ეროვნუ ლი მუზეუმის დირექციამ (ეროვნული მუზეუმის გენერალური დირექტორი
ბატონი დავით ლორთქიფანიძე, აღ მასრულებელი დირექტორი ბატონი ირაკლი ღვალაძე) მიიღო გადაწყვეტი ლება, რომ მუზეუმის საგამოფენო სივ რცეში ჩაერთოთ ახალაღმოჩენილი ექსპონატები, რასაც თან მოჰყვ ა მუ ზეუმის ექსპოზიციის განახლება და აღჭურვა თანამედროვე სამუზეუმო სტანდარტების შესაბამისი განათების სისტემით. მუზეუმში განახლებული სამუშაო ების დაწყებამდე საქმიანი ვიზიტით ჩამოვიდა მუზეუმის კონცეფციის ავ ტორი, დიზაინერი ლინა მარია ლოპე სი. ზემოაღნიშნული მოსამზადებელი სამუშაოების შემდეგ დაიწყო მუზეუ მის საგამოფენო სივრცის განახლების პროცესი ნეოლითის ხანის ორჭოსანის ნამოსახლარზე მოპოვებული მასალის გათვალისწინებით. აღსანიშნავია ის გარემოებ ა, რომ მილსადენის მშენებლობის პერიოდ ში მიკვლეული იქნა ნეოლითის ხანის (ძვ.წ. 37-36 სს.) ორჭოსანის ნამოსახ ლარი და მის მიმართ დიდი სამეცნიერო ინტერესის გამო აუცილებელი გახდა, ექსპოზიციაში ასახულიყო საქართვე ლოს ის პერიოდი, როდესაც ძლიერდე ბა მესხეთის მოსახლეობის კავშირები შუამდინარეთსა და მახლობელი აღმო სავლეთის კულტურებთან. შემდეგ საგამოფენო ვიტრინებში წარმოდგენილია კავკასია, ანატოლია, ირანისა და შუამდინარეთის ნეოლითუ რი ხანის კულტურებში საქართველოს როლი და მნიშვნელობა. ამ პერიოდში პირველად იწყება რთულპროფილიანი სამელითონო ხელოსნობის წარმოება – ადგილობრივი უხეშად დამუშავებუ ლი თიხის ნაწარმის გვერდით ჩნდება წითლად შეღებილი და გაპრიალებული იმპორტული ჭურჭელი, კალიანი ბრინ ჯაოს ნაწარმში რელიგიური რიტუალე ბისათვის მზადება, ანთროპომორფული და ზოომორფული თიხის ქანდაკებე ბი, ჩნდება ბორბლიანი ტრანსპორტი, მზადდება სამკაული და ა.შ. მუზეუმის ახალი საგამოფენო სივრ ცე შეივსო VI-VII საუკუნეების ადრექ რისტიანული სარიტუალო ნივთები თაც, ასევე გამოიფინა ვანის ქვაბებში 1287 წელს მომხდარი მიწისძვრის ამ სახველი მასალები. დამთვალიერე
ბელს მესხეთის ისტორიის ამსახველი რუკების, წერილობითი მასალის, ვარ ძიის მიძინების ტაძარში არსებული თამარის ფრესკის ზუსტი ასლის და ბევრი სხვა მნიშვნელოვანი მასალის გაცნობის შესაძლებლობა მიეცა. განახლებულ საგამოფენო სივრც ეში ასევე მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ნუმიზმატიკური საგანძურის განახლე ბულ გამოფენას. ხმამაღლა ნათქვამი არ იქნება თუ აღვნიშნავ, რომ სამ
ცხე-ჯავახეთის ისტორიის მუზეუმში დაცულ ნუმიზმატიკურ კოლექციებს საქართველოს ისტორიაში გამორჩე ული ადგილი უკავია, რის მიზეზსაც, როგორც ამას ნუმიზმატი მაია პატარი ძე ბრძანებს – რეგიონში დოკუმენტუ რად დადასტურებული ორი სამონეტო კარის – ახალციხისა და არტანუჯის ზარაფხანის არსებობა განაპირობებს. რეგიონში სამონეტო მიმოქცევა ძვ.წ. V საუკუნის II ნახევრიდან – „კოლხური თეთრით“ დაწყებული XIX საუკუნის ჩათვლით, თითქმის ქრონოლოგიური უწყვეტობით მიმდინარეობს. ზემოთაღნიშნულიდან გამომდინა რე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ჩვენი რეგიონი ყოველთვის იყო აქტიურად ჩართული ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონო მიკურ პროცესებში და, იმავდროულად, მუდმივი კავშირი ჰქონდა გარე სამყა როსთან. ამასთანავე, დიდი მადლობა გვინ და გამოვხატოთ საუდის არაბეთის სამეფოში საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩის, ბატონი გიორგი ჯანჯღავას მიმართ, რომელ მაც მოგვცა საშუალება, ახალციხის ზა რაფხანაში მოჭრილ მონეტებს გვერდს უმშვენებდეს არტანუჯის ზარაფხანაში მოჭრილი მონეტაც. მადლიერებით უნდა აღინიშნოს, რომ მუზეუმის საექსპოზიციო დარბა ზის და საგამოფენო სივრც ის მოწყო ბა განხორციელდა კომპანია „ბრითიშ პეტროლიუმის“ (გენერალური დირექ ტორი კრის შლიდერი) ფინანსური დახმარებით. როდესაც მუზეუმის განახლებულ ექ სპოზიციაზე ვლაპარაკობთ, რომელ მაც საზოგადოების დიდი აღიარება მოიპოვა, არ შეიძლება მადლიერებით არ მოვიხსენიოთ ის ადამიანები, რომ ლებმაც თვენახევრის განმავლობაში მუხლჩაუხრელად იშრომეს მუზეუმის თანამშრომლებთან ერთად, რომ გა ნახლებული საგამოფენო ველი შინაარ სობრივად გამართული და მხატვრული თვალსაზრისით აკადემიური ყოფილი ყო. გამოფენის კურატორი იყო ირინა ღამბაშიძე, რესტავრატორები: ლევან მინდორაშვილი, ნინო თავართქილაძე, თემურ ფარჯანაძე, ვახტანგ ხოშტარია და დარეჯან გოგაშვილი. saqarTvelos erovnuli muzeumi
85
86
უძველესი მეტალურგია ლეჩხუმში არქეოლოგია > ნინო სულავა გასული საუკუნის 70-80-იან წლებში საქართველოს შავი ზღვის სანაპიროს მთიან ზოლში (აჭარიდან სამეგრელო-აფხაზეთამდე) აღმოჩენილი და გათხრილი პრეისტორიული კოლხეთის 400-ზე მეტი არქეომეტალურგიული ძეგლის გამოვლინებითა და შესწავლით სტრაბონის ცნობილი ციტატა რეალობად იქცა. „ . . . ამ ქვეყნის (კოლხეთის) სიმდიდრე ოქროთი, ვერცხლით, რკინითა და სპილენძით გვიხსნის /არგონავტთა/ ლაშქრობის სწორ საბაბს. ამ მიზნით პირველი მგზავრობა ფრიქსემ მოაწყო . . .“ [I, 2, 39]
დ
ასავლეთ საქართველოს, კოლხური ბრინჯაოს კულტუ რის ცენტრის, პრეისტორიული მეტალურგიის აღიარებულ რეგიონ ებს ლეჩხუმიც დაემატა. 2016 წლიდან შოთა რუსთაველის ეროვ ნული სამეცნიერო ფონდის მიერ დაფი ნანსებული პროექტის – „მეტალურგიის წარმოშობა და განვითარება მთიან კოლ ხეთში: ახალი აღმოჩენები, კვლევები და პერსპექტივები“ (# 217128, ხელმძღვ. ნ. სულავა) – ფარგლებში დაიწყო ლეჩხუ მის, კოლხეთის უძველესი მეტალურგიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი რეგიონის არქეომეტალურგიული ძეგლების არქეო ლოგიური და გეოლოგიური კვლევა. შეიძლება დაიბადოს კითხვა, თუ რა ტომ ლეჩხუმი, რა ვიცით ლეჩხუმის შე სახებ, რატომ არის აუცილებელი ამ რე გიონის არქეომეტალურგიის მიმართუ ლებით შესწავლა? ლეჩხუმის შესახებ, ქვის ხანიდან მო ყოლებული შუა საუკუნეებ ის ჩათვლით, ვიცოდით: რომ ლეჩხუმის ტერიტორიაზე მო სახლეობა ქვის ხანიდან მოყოლებული ცხოვრობს; რომ აქ აღმოჩენილი ბრინჯაოს არტე ფაქტების, განსაკუთრებით კი ამ მცირე ტერიტორიაზე აღმოჩენილი 12 ბრინჯა ოს განძის მიხედვით და სხვადასხვა ად გილას, ლეჩხუმის მთელ ტერიტორიაზე,
მოსახლეობ ის მიერ შემჩნეული ე. წ. სა წარმოო გადანაყარის – შლაკის/წიდე ბის და, როგორც ადგილობრივები უწო დებენ – „ნაშკიდურების“ (სვანურად) მიხედვით, სამეცნიერო ლიტერატურა შიც კი აღიარებული იყო ძველი კოლხე თის ერთ-ერთ მეტალურგიულ ცენტად; რომ კოლხური ბრინჯაოს კულტურის ნაწილია არა მხოლოდ ბრინჯაოსა და რკინის ტიპური არტეფაქტების მიხედ ვით, არამედ, კოლხური ნასახლარების თვის დამახასიათებელი კერამიკული ნაწარმის მიხედვითაც; რომ ანტიკურ ხანაში ლეჩხუმი ბერძნულ-ბიზანტიურ-სომხური წყარო ებისთვისაც ცნობილია და ამ პერიოდის ინსიგნიის კატეგორიის არქეოლოგიური მონაპოვარი – ე.წ. უსახელოს ჰელიოსი, ამჟამად ერმიტაჟში დაცული, აქ პოლიტი კური ერთეულის არსებობაზე მიუთითებს; რომ ანტიკური ხანის არქეოლოგიუ რი მონაპოვარი როგორც შემთხვევითი, ასევე გათხრებით მოპოვებული, თავი სი მრავალფეროვნებით თანადროულ გარესამყაროსთან ინტენსიურ კონტაქ ტებზე მიუთითებს; რომ შუა საუკუნეებ ის ციხე-სიმაგრე ების სიუხვე ამ რეგიონ ის განსაკუთ რებულ ფუნქციაზე მიუთითებდა, რაც აისახა კიდევაც ხვამლის მთის შესახებ ლეგენდაში, რომლის რეალურობაშიც დღემდე არავის ეპარება ეჭვი.
მთელი ამ საინტერესო და მრავალ ფეროვანი ისტორიული ფონის მიუხე დავად, ლეჩხუმი არქეოლოგიურად ყო ველთვის ყველაზე ნაკლებად შესწავ ლილი მხარე იყო. რა ვიცით ლეჩხუმის შესახებ იმ მცი რერიცხოვანი გათხრების მიხედვით, რომლებსაც პერიოდული და ხანმოკლე ხასიათი ქონდა? გასული საუკუნის 60-70-იან წლებში სოფლების ცხეთისა და დეხვირის ტე რიტორიაზე (მდ. ცხენისწყლის ხეობა) წარმოებდა ხანმოკლე არქეოლოგიუ რი გათხრები (ხელმძღვ. არქეოლოგი ლ. სახაროვა), რომელმაც გამოავლინა ან ტიკური ხანის „ცხეთის სამაროვანი“ და კოლხური ნასახლარი. მცირემასშტაბიანი გათხრების მიუხედავად, შედეგები საინ ტერესო და მნიშვნელოვანი იყო. „ცხეთის სამაროვანი“ ადგილობრივი თუ იმპორ ტული მასალის მრავალფეროვნებით გა მოირჩევა, ხოლო კოლხური ნასახლარი, რომლის მოსახლეობაც სასოფლო-სა მეურნეო საქმიანობის გარდა მეტალურ გიასთან დაკავშირებულ ხელოსნობასაც ეწეოდა, გამორჩეული გახდა უნიკალური ყალიბის აღმოჩენით, რომელშიც კოლ ხური ბრინჯაოს აბზინდების სვასტიკისე ბური მეანდრული საინკრუსტაციო ფირ ფიტები ჩამოისხმებოდა. გასული საუკუნის 90-იან წლებში ასე ვე მცირემასშტაბიანი გათხრები ჩატარ
და კიდევ ერთ კოლხურ ნასახლარზე სოფ. დღნორისასთან (მდ. რიონის ხეო ბა). ეს ნასახლარიც მონაპოვრის მიხედ ვით სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობის გარდა მეტალურგიასთანაც უნდა ყოფი ლიყო დაკავშირებული; 2012 წელს სოფლების – ცხეთა-დეხ ვირის ტერიტორიაზე განახლებული გათხრების წყალობით, რომელსაც აწარმოებს საქართველოს ეროვნუ ლი მუზეუმის ექსპედიცია (ხელმძღვ. ნ. სულავა), კვლავ გამოვლინდა არქეო ლოგიური მასალები – კოლხურ ნასახ ლარზე, ანტიკური ხანის სამაროვანზე და შუა საუკუნეების დეხვირის ციხეებ ზე, რომლის სიახლოვესაც ეკლესიაც გამოჩნდა. 2016 წლიდან შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მიერ დაფინანსებულმა პროექტმა კი კოლ ხური ბრინჯაოს კულტურის უმთავრესი 88
saqarTvelos erovnuli muzeumi
მატერიალური საფუძვლის, კონკრეტუ ლად, მისი არქეომეტალურგიული ძეგ ლების არქეოლოგიური კვლევისა და ამ ძეგლების სამთამადნო ბაზის გამოვლი ნების, მისი გეოლოგიური კვლევის სა შუალება მოგვცა. ჩატარდა არქეოლოგიური დაზვერვე ბი, რომელთა მეშვეობითაც გამოვლინ და და დაფიქსირდა არქეომეტალურგი ის ძეგლები; ჩატარდა გეოლოგიური დაზვერვები და გამოვლინდა სამთამადნო ბაზა; ჩატარდა არქეოლოგიური გათხრე ბი, რომელთა მეშვეობითაც გამოვ ლინდა არქეომეტალურგიული ძეგ ლების კომპლექსი – მადნის სადნობი ქურები, ქურის შელესილობის ფრაგ მენტების გადანაყარი, მადანშემცველი ქანებისა და საწარმოო გადანაყარის გროვები (ე.წ. „ნაშკიდურები“), მად ნის წინასწარი გამოწვის მოედნები და
თიხის გროვები. მიღებულია არქეო მეტალურგიის ძეგლის – „დოღურაში 1“ თარიღები – ძვ.წ. X-VIII სს. და ძვ.წ. XIII-IX სს. პროექტის განხორციელებით მი ღებული შედეგები კორექტირებას უკეთებს დასავლეთ საქართველოში უკანასკნელ ხანს ჩატარებულ ახალ კვლევებთან ერთად (ოქსფორდელი კოლეგების ბრ. გილმორის ხელმძღ ვანელობით), რომელთა მიხედვითაც აჭარის, გურიის, სამეგრელოს ტერი ტორიაზე რკინის მეტალურგიის ძეგ ლებად მიჩნეული ძეგლების დიდი უმ რავლესობა განისაზღვრა სპილენძის მეტალურგიის ძეგლებად, კოლხეთის უძველესი მეტალურგიის საკითხებს და სრულყოფილ საფუძველს ქმნის კოლხური ბრინჯაოს კულტურისთვის ადრეული საფეხურიდან დაწყებული მომდევნო პერიოდების ჩათვლით.
90
მუზეუმის ციფრული სამყარო თანამედროვე ტექნოლოგიები ეროვნული მუზეუმის საგამოფენო სივრცეებში კომუნიკაცია > ანა ვერულაშვილი
მ
უზეუმში ყოფნისას, ალბათ, ერ თხელ მაინც გაგჩენიათ სურვილი, საგამოფენო დარბაზში აღმოჩე ნილიყავით მარტო, მხოლოდ თქვენ თვის ესაუბრა გიდს ან თუნდაც მოგეს მინათ სასიამოვნო მუსიკა. გამოფენა IMMAGICA სწორედ ასეთ სამყაროში გამოგზაურებთ. ჯოტოს, რაფაელის, ბოტიჩელის, ლეონარდოს, ბელოტოს, კანალეტოს შედევრებისა და კანოვას ქანდაკებების ინოვაციური ტექნოლო გიებით წარმოჩენა შთაბეჭდილებების მიღებისა და ცოდნის გაღრმავების ახ ლებური ხერხია. IMMAGICA – ეს არის ციფრული გამო სახულების, ხმის, განათებისა და მულ ტიმედიის ერთობლიობა. ყველასთვის გასაგები, ხელმისაწვდომი და, ამავე დროს, მეცნიერ ული თვალსაზრისით ზედმიწევნით ზუსტი ენით შექმნილი გა მოფენა დამთვალიერებლისთვის ქმნის შთამბეჭდავ, ვირტუალურ მოგზაურ ო ბას დროში. მუსიკა, რომელიც იტალი ელმა კომპოზიტორმა ჯოვანი სოლი მამ სპეციალურად ამ გამოფენისთვის შექმნა და ტექნოლოგიებით მიღწეული თვალწარმტაცი სანახაობა ჯადოსნურ სამყაროს გაზიარებთ. მიმზიდველი სა ნახაობის პარალელურად ვიზიტორი ყურსასმენით ისმენს ნამუშევრების დე ტალურ აღწერასა და მათი შექმნის ის ტორიას. სპეციალურად ამ პროექტისთ ვის შეიქმნა სხვადასხვა ტიპის საგანმა ნათლებლო პლატფორმა; მათ შორისაა საგამოფენო სივრცეში განთავსებული სენსორული ეკრანები, რომელთა საშუ ალებით შესაძლებელია ნამუშევრების დეტალების დათვალიერ ება და მათი შესწავლა.
92
saqarTvelos erovnuli muzeumi
მოგზაურობას მშვენიერების სამყა როში დამთვალიერებელი მესამე დარ ბაზში დაასრულებს, სადაც VR ტექნო ლოგიებით ვიზიტორი კანალეტოსა და ბელოტოს ნამუშევრებზე ასახულ სცე ნებს ვირტუალურ რეალობაში აღმოა ჩენს. წარსულის შენარჩუნება, სინამდვი ლესთან ზიარება და მომავლის ხედვა – ეს არის გამოწვევები, რომელთა წინაშეც დგას დღეს მუზეუმი როგორც საგანძური და ცოდნის კერა. დღეს, როდესაც ტექნო ლოგები ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია, წარმოუდგენელია კულტურა და სახელოვნებო ინსტიტუციები ტექნოლო გიებთან ინტეგრაციის პროცესისგან გან ყენებულად განვიხილოთ. შესაბამისად, უფრო მეტი ვიზიტორის მოსაზიდად და მათთან ეფექტური, ორმხრივი კომუნიკა ციის დასამყარებლად უაღრესად მნიშვ ნელოვანია, მეტად გავზარდოთ მუზეუმში საზოგადოების, განსაკუთრებით კი ახალ გაზრდების ჩართულობა თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით. სწორედ ვიზიტორებთან მეტ ინტეგრაციას ემსახუ რება საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში ციფრული პლატფორმების შექმნა, იქნება ეს ეროვნული გალერეისა და ეთნოგრა ფიული მუზეუმის ციფრული გიდი, დმა ნისის მუზეუმში ადამიანის ევოლუციის ამსახველი აპლიკაცია თუ სიმონ ჯანაში ას სახელობის საქართველოს მუზეუმის ვირტუალური ტურები. ყველაფერი კი 2017 წელს საქათვე ლოს ეროვნული მუზეუმის და ბიზნესი სა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტის პარტნიორობით დაიწყო. ერთობლივი გადაწყვეტილებით, მუზეუმის სპეციალის ტების ცოდნისა და გამოცდილების ტექ
ნოლოგიებთან სინთეზით სტუდენტებმა სრულიად ახალი, ქართული პროდუქტი – ხელოვნების ნიმუშებთან ვირტუალური ინტეგრაციის აპლიკაცია – ეროვნული გა ლერეის აუდიოგიდი შექმნეს. ციფრული გიდი დიმიტრი შევარდნაძის სახელობის ეროვნულ გალერეაში გამოფენილ ნიკო ფიროსმანაშვილის, დავით კაკაბაძისა და ლადო გუდიაშვილის 50-მდე ნამუშევრის ტექსტურ და აუდიოინფორმაციას აერთი ანებს. გალერეაში არსებული პლანშეტე ბის საშუალებით აპლიკაციის გამოყენება ნებისმიერი დამთვალიერებლისთვისაა შესაძლებელი ქართულ, ინგლისურ და რუსულ ენებზე. აპლიკაცია განსაკუთრე ბულ ემოციებს იწვევს ბავშვებში, სადაც მათ ღილაკზე დაჭერით შეუძლიათ ფერი შეუცვალონ ნიკო ფიროსმანის გმირების სამოსსა და მათ აქსესუარებს. თუ იმერეთის, კახეთის, სამეგრელოს, სამცხე-ჯავახეთის ან საქართველოს სხვა კუთხეებ ის თავისებურებებისა და წეს-ჩვეულებების გაცნობა ქალაქიდან გაუსვლელად განიზრახეთ, ბუნებრი ვია, რომ ეთნოგრაფიულ მუზეუმს უნდა ეწვიოთ. ახლა კი მუზეუმში თქვენი ვი ზიტი, ვირტუალურ ინტეგრაციასთან ერ თად, უფრო სასიამოვნო გახდება, სადაც ციფრული გიდი გიამბობთ ამბებს ჩვენი ქვეყნის სხვადასხვა მხარის ღირშესა ნიშნაობების შესახებ. თქვენს სტუმრო ბას გიორგი ჩიტაიას სახელობის ეთნოგ რაფიულ მუზეუმში ისიც წაახალისებს, რომ ციფრული გიდის აპლიკაციას, სა ინფორმაციო ტექსტთან ერთად, თითო ეული კუთხისთვ ის დამახასიათებელი ქართული ხალხური სიმღერები ახლავს ანსამბლ „რუსთავის“ შესრულებით. ეთ ნოგრაფიულ მუზეუმში მისული დამთვა
ლიერებელი პლანშეტების საშუალებით ასკანერებს სახლების წინ განთავსებულ სპეციალურ ნიშნებს და ეცნობა სასურ ველ ინფორმაციას ქართულ ან ინგლი სურ ენებზე. კვლევა გვიჩვენებს, რომ მუზეუმის ყოველი მეოთხე ვიზიტორი ეროვნულ გალერეასა და ეთნოგრაფი ულ მუზეუმში ციფრულ გიდს ანიჭებს უპირატესობას. ციფრული ტექნოლოგიების გამოყე ნებამ ხელი შეუწყო მუზეუმის ვირტუ
ალური სამყაროს შექმნას. მსოფლიო მუზეუმებში მოგზაურ ობა, გამოფენებისა და კოლექციების დათვალიერება დღეს უკვე სახლიდან გაუსვლელადაა შესაძ ლებელი. სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმი საქართველოს სამუზეუმ ო სივრცეში პირველი მუზე უმია, რომელმაც კარი გაუღო თავის ვირტუალურ დამთვალიერებელს. ახლა მხოლოდ აქ, მომავალში კი სვანეთი სა და სიღნაღის მუზეუმს ეწვევა დამთ ვალიერებელი ვირტუალურად მთელი მსოფლიოდან. 2019 წლის გაზაფხულის სეზონი დმა ნისის მუზეუმ ის დამთვალიერებლების თვის განსხვავებულად დაიწყო. ბიზნე სისა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტ თან წარმატებული თანამშრომლობა ამჯერად დმანისის მუზეუმში გაგრძელ და, სადაც ვიზიტორებს სრულიად ახალ, განსხვავებულ გამოცდილებას ვთავა ზობთ. დმანისის მუზეუმში მისულ დამთ ვალიერებელს საშუალება ექნება ადა მიანის ევოლუციის ამსახველი ციფრუ ლი აპლიკაციის გამოყენებით იხილოს
მისთვის საინტერესო ნიმუშის ტექნო ლოგიებთან ადაპტირებული ვერსია, გა ეცნოს პირველი ევროპელების – მზიასა და ზეზვას შესახებ დეტალურ ინფორმა ციას ქართულ და ინგლისურ ენებზე. თანამედროვე ტექნოლოგიები და ციფრულ ეპოქასთან ადაპტირების მოთხოვნები XXI საუკუნის მუზეუმებს მთელი რიგი გამოწვევების წინაშე აყე ნებს. ინოვაციური ტექნოლოგიები, რომლებიც დღეს ჩვენი ცხოვრების გა ნუყოფელი ნაწილია, მსოფლიოს წამყ ვან მუზეუმებში დამთვალიერებლების მეტ დაინტერესებას და ჩართულობას განაპირობებს, რაც, თავის მხრივ, მუ ზეუმებს მეტ პოპულარობას სძენს და ვიზიტორებს ხელმეორედ სტუმრობის სურვილს უჩენს. მსოფლიო სამუზეუმო ტენდენციების გათვალისწინებით ეროვნული მუზე უმის გუნდი, პარტნიორ ებთან ერთად, კვლავაც აგრძელებს ამ მიმართულებით მუშაობას და ჩვენს დამთვალიერებელს მომავალშიც შევთავაზებთ მუზეუმის ციფრულ სამყაროში მოგზაურობას. saqarTvelos erovnuli muzeumi
93
94
მუზეუმი ვირტუალურ სივრცეში წამყვანი ვირტუალური კამპანიების კვალდაკვალ კომუნიკაცია > გვანცა კურტანიძე ვირტუალური კომუნიკაციის ყოველდღიურობაში შემოსვლამ მრავალ ბრენდს შეაცვლევინა მომხმარებელთან ურთიერთობის ტონი და ფორმა. ინფორმაციის მიმოცვლის გარდა სოციალური მედია ბრენდსა და მომხმ არე ბელს შორის „მეგობრობის“ ჩამოყალიბებასა და ორმხრ ივ კომუნიკაციას უწყობს ხელს. ინტერნეტსიახლეებს ცნობილი მუზეუმებიც აქტიურად უწყობენ ფეხს და ვირტუალურ კომუნიკაციას დღეს ერთ- ერთ მთავარ სტრატე გიულ იარაღად იყენებენ.
მ
სოფლიოს წამყ ვანი მუზეუმები, რო გორებიცაა ლუვრ ი, ბრიტ ანეთის მუ ზეუმი, გუგენჰაი მი, ვერსალის მუზე უმი და მრავ ალი სხვა ათწლეულზ ე მეტია, ჩართ ულები არია ნ მუზეუმის კვირ ეულის ვირტუალურ კამპანიაში, რომელიც მთელ მსოფლიოს აერთიანებს და რომლ ის მი ზანია, სამუზეუმო სექტორის მიმართ სა
ზოგადოების ინტერესის ამაღლება, რაც, შესაბამის ად, მუზეუმის ვიზიტორთა რაო დენობის ზრდის ერთ- ერთი მნიშვნელო ვანი წინაპირობაა; აღნიშნულის გარდა, მუზეუმის კვირ ეული მიზნად ისახ ავს მუზე უმის როლის წარმ ოჩენას თანამედროვე საზოგადოებაში, ასევ ე სამუზეუმო ცხოვ რების, იქ მომუშავე პროფესიო ნალების გაცნობასა და ჯერ უცნ ობი დეტალების სა აშკარაოზე გამოტანა-გაზიარებას. საქართველ ოს ეროვნული მუზეუმი მე ოთხე წელია უერთდება სოციალურ ქსე ლებშ ი იუნესკოს თანაორგანიზებით წა მოწყებულ კამპანიას და 7 დღის განმ ავ ლობაში 7 თემის ირგვლივ ფოტო და ვი დეომასალას, მუზეუმის კვირეულისთვის შესაბამის ი, 7 ჰეშთეგით ათავსებს. ვითვა ლისწ ინებთ რა, რომ სოციალურ ქსელ ებში
დიდი მოწონებით სარგებლობს ექსპონა ტების ფოტოები, ვცდილობთ, გამომწერე ბი რაც შეიძლება ხშირად გავანებივრ ოთ ჩვენი მდიდ არი კოლექციი ს ფოტოებით, ასევ ე გავაკეთოთ აქცენტი დეტალებზ ე და მუზეუმებში ბავშ ვების აქტივობაზე. 2019 წელს საქართველ ოს ეროვნულმა მუზე უმმა წარმ ოადგინა ვიზუალური მასალა შემდეგ 7 თემაზე: #ქალებიხელოვნებაში #საიდუმლო #თამაში #ცისარტყელა #აღმოჩენა #ფოტო #მეგობრები და 7 დღის განმ ავლობაში ელენე ახვლედი ანისა და შალვ ა ქიქოძის შემოქმედება გააცნო მსოფლიოს, შეახედა მუზეუმის კულისებში, აჩვენა ექს პონატი, რომელიც საიდუმლო იყო ფართ ო საზოგადოების თვის, მოუწყო ვირტუალური ტური, აჩვენა ასაკით ყველაზე პატარა დამთვალიერებ
ლები და მუზეუმის მეგობრებ ი, რომლებიც იზიარებენ ჩვენს შეხედულებებს და გვერ დით გვიდგანან. აღსანიშნავია, რომ ეს კამპანია მიმ დინარეობდა როგორც Facebook, ასევ ე Instagram-სივრცეში, რაც ზრდიდა მომხ მარებელთა ჩართულობას, ახდენდა მარ ტივ სეგმენტაციას და მაქს იმალურად ით ვისებდა საქართველ ოში არსებულ ვირ ტუალურ სივრცეს. საქართველ ოს ეროვნული მუზეუმი აქტიურად მისდევს თანამედრ ოვე ტენ დენციებს, იყოს მაქსიმალურად მეგობ რული და დამთვალიერებელს მსოფ ლიოს ნაწილად აგრ ძნობინოს თავი. გამონაკლისი არც 2019 წელს მომხდა რა, როდესაც საქართველ ოს ეროვნული მუზეუმი უკვე მეორედ შეუერთდა მსოფ ლიოში მიმდინარე სოციალურ კამპანი ას: #MuseumSelfieDay, რომლ ის ფარ გლებშიც 16-დან 20 იანვრის ჩათვ ლით თითოეულ ვიზიტორს შეეძლო, მუზეუმში გადაეღო Selfie და საჯარ ოდ აეტვირთა სოციალურ ქსელ ებში შემდეგი ჰეშთეგე ბით: #MuseumSelfie #MuseumSelfieDay #GNMuseumSelfie. აღნიშნული კამპანიის ვიზუალის რეკლამისთ ვის თავად ექს პო ნატების მიერ „გადაღებული“ selfie-ის ნი მუშები გამოვიყენეთ, რამაც აქტივობას მე ტი ჩართ ულობა და მხიარულება შესძინა. საბოლოოდ შეირჩნენ და გამოვლინდნენ ყველაზე სახალისო, ორიგინალური და საინტერესო ფოტოების ავტორები: დაჩი
დიღმელაშვილი, ქეთევან კვარაცხელია, კატო თინიკაშვილ ი, ქეთევან კობახიძე, ქეთევან ბულუხია, გიორგი ხიზანიშვილი, თათია ბუხრაშვილი და ლევან ქართვე ლიშვილი; მათი ნამუშევრები გამოქვეყ ნდა საქართველ ოს ეროვნული მუზეუმის სოციალურ ქსელ ებში. ავტორები დასა
ჩუქრ დნენ და გადაეცათ მუზეუმის მიერ გამოქვეყნ ებული პუბლიკაციები საქართ ველოს კულტურასა და ისტორიაზე. ჩვენი მიზანია, ვაკეთოთ მნიშვნელოვანი საქმ ე თქვენთან ერთად და გაჩვენოთ თი თოეული ნამოქმედარი, რათა ერთად ვიზ რუნ ოთ უკეთეს ორმხრივ კომუნიკაც იაზე.
saqarTvelos erovnuli muzeumi
95
96
მუზეუმის ფესტივალი კომუნიკაცია > ანა დავარაშვილი გამოფენები თბილისსა თუ რეგიონებში, საგანმანათლებლო პროგრამები, საჯარო ლექციები, წიგნის პრეზენტაციები, ფილმის ჩვენებები – უკვე მეორე წელია მაისში დაგეგმილი ღონისძიების სიმრავლიდან და მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე, მუზეუმის კვირეული მუზეუმის ფესტივალად გადაიქცა.
ე
როვნული მუზეუმის ფესტივალს 2018 წლიდან მნიშვნელოვანი ად გილი უჭირავს კულტურული ღო ნისძიებ ებით დატვირთულ თვეში. 18 მა ისი მუზეუმის საერთაშორისო დღეა – ეს დღე მთელ მსოფლიოშ ი 1977 წლიდან, ICOM-ის, მუზეუმების საერთაშორისო საბჭოს გადაწყვეტილებით აღინიშნება. ეროვნული მუზეუმის ინსტიტუციის შექმნის დღიდან 18 მაისისთვ ის განსა კუთრებით ვემზადებით. 10 წლის გან მავლობაში მუზეუმის დღისადმი მიძღვ ნილი „მუზეუმის კვირეული“ ტარდება – დატვირთული სხვადასხვა გამოფენით, საგანმანათლებლო პროგრამებით, სა მეცნიერ ო კონფერენციებით, ლექცი ებითა თუ სხვა მრავალი აქტივობით. 2018 წელს პირველად, ეროვნული მუ ზეუმის კვირეული, ღონისძიებების სიმ რავლიდან და მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე, მუზეუმის ფესტივალად გადაიქცა. ეს წელი ჩვენი ქვეყნისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო
– საქართველოს დემოკრატიული რეს პუბლიკის 100 წლის იუბილე აღინიშნა. მუზეუმის ფესტივალიც სწორედ ამ მნიშ ვნელოვან თარიღს მიეძღვნა.
იტალიური გამოფენებით გაიხსნა მუ ზეუმის ფესტივალი ეროვნულ გალე რეაში, სადაც მოსულ დამთვალიერე ბელს შესაძლებლობა ჰქონდა ტიცია
ნის ცხოვრებას და მის მიერ 1560-1565 წლებში შესრულებულ ნამუშევარს „ღვთისმშობელი ყრმით“, იგივე ალ ბერტინის მადონას გასცნობოდა, რო მელიც ეროვნულ გალერეაში ვენეციის აკადემიის გალერეის კოლექციიდან იყო დროებით გამოფენილი და მალევე იქცა „ბლოკბასტერ“ გამოფენად. ტიცი ანის პარალელურად, გალერეის დრო ებითი საგამოფენო სივრცე იტალიური რენესანსის შედევრებს მასპინძლობ და ტურინის სამეფო ბიბლიოთეკიდან – ლეონარდო და ვინჩის, მიქელანჯე ლოს, სანდრო ბოტიჩელის, ჯორჯო ვა ზარისა და სხვა იტალიელი მხატვრების გრაფიკული ნამუშევრები რენესანსის მისტიურ სამყაროში გვამოგზაურებდა. რენესანსის დიდოსტატების გაცნობის შემდეგ კი დამთვალიერებლები თა ნამედროვე იტალიელი ხელოვანების სამყაროში ხვდებოდნენ, სადაც თანა მედროვე ხელოვნების მოყვარულებმა მიქელანჯელო პისტოლეტოს სარკეში დაინახეს საკუთარი თავი, ფილმების
მოყვარულებმა კი ადრიან ტრანკვი ლის ბეტმენი გაიცნეს. ანრი კარტიე ბრესონის პარიზს ეც ნობოდნენ ფოტოგრაფიით დაინტე რესებული ვიზიტორები თბილისის ის ტორიის მუზეუმში – გამოფენა „ქოლგა თბილისი ფოტოს“ ფარგლებში გაიხსნა, ფესტივალის დროს კი საქართველოში მაგნუმ ფოტოს წარმომადგენელი და პროექტის დირექტორი ეკა ენუქიძე შეხვდა ვიზიტორებს და ექსკლუზიურ ტურს გაუძღვა. ისევ თანამედროვე ხე ლოვნების მოყვარულებისთვის, თბი ლისის ისტორიის მუზეუმში გერმანია ში მოღვაწე მხატვრის, ქეთი კაპანაძის პროექტს „8 წუთი“ დაეთმო სივრცე. მისივე გამოფენის ფარგლებში გაიმარ თა პანელ-დისკუსიები თემაზე, თუ რა არის თანამედროვე მუზეუმი. Magnum Photo 70 – ქართული დღიუ რი: რობერტ კაპა (1947), თომას დვორ ჟაკი (2017) – ამ უნიკალურ გამოფენას
უმასპინძლა სვანეთის ისტორიისა და ეთნოგრაფიის მუზეუმმა. გამოფენას ძალიან საინტერესო ისტორია აქვს – 2017 წელს ფოტოგრაფების პირველი მსოფლიო გაერთიანება Magnum Pho tos 70 წლის გახდა. 70 წელი შესრულდა მას შემდეგაც, რაც Magnum Photos და მაარსებელმა, ცნობილმა ომის ფოტოგ რაფმა, რობერტ კაპამ და ამერიკელმა ნობელიანტმა მწერალმა, ჯონ სტეინ ბეკმა იმოგზაურეს საბჭოთა კავშირის სამ რესპუბლიკაში – რუსეთში, უკრაი ნასა და საქართველოში. დაარსებიდან 70 წლის იუბილეს აღსანიშნავად კი, Magnum Photos სააგენტომ წამოიწყო ახალი პროექტი – „Magnum Retold“ (მაგნუმის ისტორიების კვალდაკვალ), რომელიც ფოტოგრაფიის ისტორიის თვის უმნიშვნელოვანესი მოვლენების თავიდან გადაღებას ითვალისწინებდა. სწორედ ასე მოხვდა მაგნუმის ამჟა მინდელი პრეზიდენტი თომას დვორ ჟაკი საქართველოში რობერტ კაპას განვლილი გზის გასამეორებლად. გა saqarTvelos erovnuli muzeumi
97
საქართველოს ეროვნული მუზეუმის მეგობრების საზოგადოება
მოფენის პარტნიორების – „თიბისისა“ და „Magnum Photos“-ის მხარდაჭერით კი სვანეთის მუზეუმში დამთვალიერე ბელს შესაძლებლობა ჰქონდა, ერთ სივრცეში ენახა რობერტ კაპასა (1947) და თომას დვორჟაკის (2017) საქართვე ლოში მოგზაურობისას შექმნილი ფო ტომასალა. მუზეუმის ფორუმი გაიმართა პირვე ლად მუზეუმის ფესტივალის ფარგლებ ში. მუზეუმის საერთაშორისო საბჭო ყოველწლიურად აცხადებს მუზეუმის დღის თემას – ჰიპერდაკავშირებული მუზეუმები – ახალი მიდგომები, ახალი პუბლიკა – ასე შეუერთდა 2018 წელს ICOM-ი მსოფლიოს. თანამედროვე სამ ყაროს ჰიპერდაკავშირებულობის ტენ დენციას მსოფლიო მუზეუმებთან ერ თად ეროვნული მუზეუმიც შეუერთდა როგორც სამეცნიერო და საგანმანათ ლებლო ინსტიტუცია. გადავწყვიტეთ, სხვადასხვა სფეროს წარმომადგენლე ბისთვის შეგვექმნა სასაუბრო პლატ ფორმა ცოდნისა და გამოცდილების გასაზიარებლად. მუზეუმის ფორუმზე მოსულ სტუმრებს არაფორმალურ გა რემოში, მუსიკის თანხლებით, ყველას თვის ნაცნობი სპიკერები მიმდინარე აქტუალურ პროექტებზე ესაუბრნენ, გა უზიარ ეს საკუთარი გამოცდილება. 98
saqarTvelos erovnuli muzeumi
„ღამე მუზეუმში“ წლის ერთ-ერთი მთავარი კულტურული მოვლენა და მუზეუმის ფესტივალის გამორჩეული ღონისძიებაა. ეროვნული მუზეუმი 2005 წლიდან მასპინძლობს დამთვალიე რებელს ღამე მუზეუმში. 2015 წლიდან, ღონისძიებამ კიდევ უფრო მასშტაბური სახე მიიღო – საქართველოს განათ ლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს ინიციატივით, მუზეუმის საერთაშორისო დღის ფარ გლებში, საქართველოს მასშტაბით ყო ველწლიურად ეწყობა კამპანია „ღამე მუზეუმში“, რომელსაც ქვეყნის თით ქმის ყველა მუზეუმი უერთდება. ერთ ღამეში ჩვენს ყველა მუზეუმში 13,000მდე ვიზიტორს ვმასპინძლობთ. საღა მოს 9 საათიდან ვიზიტორებისთვის მუ ზეუმის კარი სრულიად უფასოდ იღება. გარდა მიმდინარე მუდმივმოქმედი თუ დროებითი გამოფენებისა, ვიზიტორებს ყველა მუზეუმში მრავალფეროვანი „მუზეუმები, როგორც კულტურული პროგრამა ხვდება – ხალხური თუ თა ჰაბები – ტრადიციის მომავალი“ – 2019 ნამედროვე მუსიკალური წარმოდგე წლის ამ თემას სვანეთის ისტორიისა ნები, შემეცნებითი თამაშები, საგანმა და ეთნოგრაფიის მუზეუმი შეუერთდა ნათლებლო პროგრამები, ექსკურსიები უილიამ ოზგულდ ფილდისა და რეზო გამოფენებზე და, რაც მთავარია, სასია თაბუკაშვილის ფილმის ჩვენებებით. მოვნო და მეგობრული გარემო. ალბათ, ჩატარდა საჯარო ლექციები და საგან ყველას გსმენიათ, რომ ღამით მუზეუმ მანათლებლო პროგრამები. თბილისის ში ექსპონატები ცოცხლდებიან – ამაზე ისტორიის მუზეუმმა კვლავ გამორჩე მუზეუმის საგანმანათლებლო გუნდი ულ გამოფენებს უმასპინძლა – შვეი ზრუნავს. მუზეუმში მუზები, მითოლო ცარელი ხელოვანის დანიელ შპერის გიური პერსონაჟები და პრეისტორიულ ფოტოგამოფენა 1990-იანი წლების სა სამოსში გამოწყობილი ახალგაზრდები ქართველოში არსებულ პოლიტიკურ- სხვადასხვა გამოფენებისკენ გაგიძღ სოციალურ და კულტურულ რეალობას ვებიან. ეროვნულ გალერეაში კი ნიკო ასახავდა. პროექტის „თანამედროვე ფიროსმანაშვილის პერსონაჟებს შეხ ხელოვნების გალერეა“ ფარგლებში კი ვდებით და სამახსოვრო ფოტოებსაც საქართველოსა და საფრანგეთში მოღ გადაიღებთ. ყველა ზემოთ აღნიშნული ღონისძი ვაწე მხატვრის კაკო თოფურიას ნამუ ება ეროვნული მუზეუმის გუნდისა და შევრები გამოიფინა. ჩვენი ადგილობრივი თუ საერთაშორი მარკებით მოთხრობილი ისტორია – სო პარტნიორების დახმარებით ხორ 2019 წელს ქართული მარკის 100 წლის ციელდება. მიმდინარე თუ სამომავლო იუბილესთან დაკავშირებით სიმონ მნიშვნელოვანი გეგმებით ვცდილობთ, ჯანაშიას სახელობის საქართველოს გარკვეულწილად ნოვატორები ვიყოთ მუზეუმში გაიხსნა გამოფენა „მარკებით იმ იდეების, რომლებიც აერთიანებს მოთხრობილი ისტორია“. სწორედ ამ მემკვიდრეობას, ტექნოლოგიებსა და მარკებით ეცნობოდა მსოფლიო ჩვენი ფართო საზოგადოებას. ამიტომ ვაგ ქვეყნისთვის მნიშვნელოვან მოვლე რძელებთ ახალი გზების ძიებას ისეთი ნებს, საზოგადო მოღვაწეებს, მხატვ მულტიფუნქციური სივრცის შესაქმნე რებს, მწერლებსა და სხვა მნიშვნელო ლად, რომელიც ყველასთვის საყვარელ ადგილად იქცევა. #მოდიმუზეუმში ვან ფაქტებს.
museum.ge/support facebook.com/MuseumFriends
გახდი მუზეუმის მეგობარი და
აღმოაჩინე მეტი 10 მუზეუმი ეროვნული გალერეა ორი კვლევითი ცენტრი ოთხი სახლ-მუზეუმი
მუზეუმის მეგობრის ბარათი – საუკეთესო საჩუქარი
დაგვიკავშირდით +995 322 995 895 საქართველოს ეროვნული მუზეუმის მეგობრების საზოგადოება შოთა რუსთაველის გამზირი N3, 0105 თბილისი
www.museum.ge www.facebook.com/GNMuseum www.instagram.com/georgiannationalmuseum