Nr. 13, 2017
Parimet Dizajnit: banesa, çatia, fasada, dyert, dritaret, kreveti, muret dhe gardhet Lagjet si konstrukt shoqëror Arkitektura lokale (status quo): modelet pozitive Kulla, forma dhe funksioni i saj Tipologjitë e kullave në Theth
Planifikuese urbane Eksperte në hartimin e Kodit të Dizajnit Theth
Karakteri i vendbanimit, peizazhi kulturor i Thethit
Eltjana Shkreli
Përse duhet Kodi i Dizajnit?
Kodi i Dizajnit, një hap drejt kthimit të kullës në simbol të Alpeve Shqiptare
Kompleks kullash në Sukaj, lagjja Grunas, Theth
Teksa shkel në Theth, shikimi të ngatërrohet me malet e larta që e mbështjellin fshatin dhe ndihesh i përhumbur në natyrë. Dy forma arkitetkurore rrinë në harmoni mes tyre: e maleve dhe ajo e shpîve. Njëra nga natyra e tjetra nga njeriu. Në këtë harmoni, mes gjiganteskes së maleve dhe groteskes së shpîve, zgjedh këtë të dytën për t’i qëndruar përballë shpîsë gri – kullës. Njeriu dhe natyra, mistikja e mbijetesës brenda dhe krijimi i kësaj strehe përmes formës së saj të thjeshtë katërkëndore, jo më shumë se 3 kate dhe me një mbulesë prej druri pishe. Burrat e shpîve ngjitnin thepat e majave për të gjetur gurin e përshtatshëm për gdhendje dhe sidomos pishën e shkëmbit për mbulesë - duke mos mundur të bartë më shumë se një gur për çdo rrugë. Rrugë-rrugë e gurë-gurë janë ngritur këto shpî që presin të restaurohen. Këto materiale të natyrës kanë rregullat e tyre të përpunimin, duan daltën, por më shumë e shpirtin e mjeshtrit, duan vetveten... Duan ruajtjen e traditës shekullore të ndërtimit të këtyre objekteve, që me status ose jo, janë secila një monument kulture. Por kjo nuk është aspak e thjeshtë sepse zhvillimi e merr shpagimin e vet përmes ushtrimit të një trysnie të tillë që banorët e këtyre anëve po përpiqen ta përballojnë me stërmundim të madh. Disa prej tyre kanë ndërhyrë në kullat dhe komplekset banesore duke çuar më tej traditën - dhe është pikërisht për këtë, që ky Kod i Dizajnit (pjesë prej të cilit po botohen në këtë numër të gazetës VIJA) i rekomandon shembujt pozitivë, në përpjekje për të përcaktuar një herë e mirë standardet e ndërtimeve në Theth dhe në të ardhmen, në të gjithë Alpet Shqiptare. Le të jetë ky, fillimi i kthimit të kullës në njërën prej simboleve më autentike të Alpeve Shqiptare, sepse aty nis gjithçka, sepse “Shpîja e Shqyptarit âsht e Zotit e e mikut”.
Materiali që përmban ky numër i gazetës VIJA është vetëm një draft i Kodit të Dizajnit që po hartohet për Thethin. Më pas, për një periudhë disamujore do të vijojë procesi i planifikimit me pjesëmarrje, përmes diskutimeve me komunitetin dhe palë të tjera të interesuara (vendimmarrës qendrorë dhe lokalë, institucione publike, biznese). Botimi i këtij drafti në gazetën VIJA bëhet në kuadër të transparencës së procesit të planifikimit me pjesëmarrje. Çdo sugjerim, opinion apo vërejtje është i mirëpritur vetëm me email, në adresën: vija@go2albania.org Ju bëjmë me dije se si pjesë e medias, gazeta VIJA nuk është palë e përfshirë në këtë proces. VIJA do ta përcjellë me paanshmëri dhe korrektesë pranë grupit të punës, çdo reagim të ardhur në adresën e mësipërme elektronike. Bashkëpunim të mbarë!
Karakteri i vendbanimit, peizazhi kulturor
Peisazhi kulturor Thethi piktoresk ÍshtÍ njÍ nga 10 fshatrat e njÍsisÍ administrative tÍ ShalÍs. Ai ÍshtÍ i rrethuar nga tre malet e RadohimÍs, Shenikut, Paplukut mbi 2500m mbi nivelin e detit dhe ÍshtÍ e vendosur pÍrgjatÍ luginÍs sÍ lumit Shala nÍ 750-800m mbi nivelin e detit. Ky fshat ka njÍ formÍ vendbanimi lineare, e cila ÍshtÍ e kushtÍzuar nga forma gjeomorfologjike e luginÍs sÍ lumit tÍ ShalÍs. Ka disa lagje tÍ vendosura nÍ njÍ distancÍ prej 7 km dhe rreth 6,5 km²: Okol, Nikgjonaj, Gjeçaj / Stakaj, Ngjelaj, Ndreaj, Kapreja, NdÍrlysaj, Grunas. Lagjet janÍ baza mbi tÍ cilat bazohet bashkÍpunimi i pÍrditshÍm ekonomik, duke i furnizuar nevojat pÍr punÍ ose ndihmÍ nÍ mes banorÍve tÍ saj, sepse jetesa nÍ kÍto anÍ ÍshtÍ e vÍshtirÍ (punÍt e fushÍs - korrja e misrit nÍ fund tÍ verÍs, mirÍmbajtja e çatisÍ gjatÍ reshjeve tÍ dÍborÍs etj). Prandaj, kÍtu njÍ lagje ÍshtÍ njÍ konstrukt shoqÍror, dhe pastaj njÍsi vendosjeje fizike. ShtÍpitÍ gjithmonÍ janÍ instaluar nÍ parcelat e tyre (nÍ mes ose nÍ qoshe) duke u rrethuar nga tokat e tyre bujqÍsore pÍrmes mureve, gardheve, kanaleve tÍ vogla dhe tarracave. NjÍ rol i rÍndÍsishÍm janÍ kanalet e ujit pÍr ujitje apo nevojat e familjes, qÍ vjen nga burimet dhe pÍrdoret çdo ditÍ pÍr secilÍn familje – ekziston njÍ marrÍveshje e pashkruar, qÍ e pÍrcakton kanuni. Sistemi rrugor pÍrbÍhet nga shtigje tÍ ngushta, tÍ cilat ndajnÍ parcelat e shtÍpive nga njÍra-tjetra dhe i lidhin njÍkohÍsisht.
PĂŤrse duhet Kodi i Dizajnit?
Shpallja e Alpeve Shqiptare si Parku mÍ i madh KombÍtar nÍ ShqipÍri shtroi nevojÍn e ruajtjes sÍ balancÍs mes natyrÍs dhe zhvillimit. TÍ izoluara pÍr shekuj me radhÍ, kÍto zona e panÍ turizmin e brishtÍ tÍ dekadÍs sÍ fundit si mundÍsinÍ e vetme tÍ zhvillimit, ndÍrsa trysnia e kÍtij tÍ fundit rrezikon tÍ nxjerrÍ jashtÍ kontrollit menaxhimin e tÍ mirave natyrore, tÍ ruajtura sÍ bashku me kulturÍn autoktone. Alarmin pÍr kÍtÍ e jep edhe Plani NdÍrsektorial i Turizmit pÍr Rajonin e Alpeve Shqiptare 2017-2030, sipas tÍ cilit, Alpet Shqiptare do tÍ mund tÍ presin deri nÍ vitin 2030 afersisht 500 000 turistÍ. KÍshtu, Thethi qÍ pÍrbÍn vetÍm njÍrin prej vendbanimeve tÍ mÍdha tÍ Alpeve, do tÍ ketÍ nÍ 2030 rreth 1550 shtretÍr, nga 72 bujtina me afÍrsisht 1000 shtretÍr sa ka tani vetÍm Thethi (burimi: AdZM ShkodÍr, 2017). E ndÍrkohÍ qÍ ndÍrtimet nÍ Alpet Shqiptare vazhdojnÍ nÍ mÍnyrÍ tÍ pakontrolluar, pÍrkundÍr mungesÍs sÍ shpeshtÍ tÍ lejeve tÍ ndÍrtimit dhe tÍ dokumentacionit tÍ rregullt tÍ pronÍsisÍ sÍ tokÍs, nevoja e njÍ dokumenti si Kodi i Dizajnit, sa vjen e bÍhet gjithnjÍ e mÍ urgjente. PÍr kÍtÍ arsye, dokumenti qÍ keni nÍ dorÍ, do t'i shÍrbejÍ vendimmarrÍsve nÍ nivel qendror dhe lokal, si dhe banorÍve tÍ zonÍs dhe tÍ gjithÍ palÍve tÍ interesuara (profesionistÍ, biznesmenÍ, investitorÍ, vizitorÍ etj). QÍllimi i Kodit tÍ Dizajnit do tÍ orientojÍ fluksin e ndÍrtimeve pÍr respektimin e karakterit unik tÍ arkitekturÍs tradicionale dhe natyrÍs. Pra Kodi i Dizajnit ÍshtÍ njÍ manual, njÍ bashkÍsi rregullash dhe kriteresh tÍ mbÍshtetura nÍ vÍzhgimet dhe studimet mbi mjedisin e ndÍrtuar nÍ terren, qÍ pÍrmes skicave dhe tekstit tÍ shembujve konkrete, synon tÍ pÍrcaktojÍ çfarÍ dhe si duhet tÍ ndÍrtohet nÍ njÍ zonÍ tÍ caktuar. Thethi u zgjodh si subjekt i Kodit tÍe Dizajnit (projekt pilot) pÍr shkak se ÍshtÍ njÍra ndÍr zonat mÍ tÍ ruajtura tÍ Alpeve Shqiptare pavarÍsisht zhvillimit tÍ tij gjatÍ dekadÍs sÍ fundit. Besimi jonÍ ÍshtÍ qÍ shembulli i mirÍ i Thethit, me gjithÍ pikat e tij tÍ kritikueshme dhe tÍ pasqyruara nÍ kÍtÍ Dizajn Kod, tÍ pÍrshtatet dhe tÍ ndiqet nga nisma ligjore nÍ ShqipÍri, me bindjen se do tÍ zbatohet jo vetÍm nÍ kÍtÍ zonÍ, por nÍ tÍ gjithÍ Parkun KombÍtar Alpet Shqiptare.
"
Popullsia MÍ 1990, Thethi ka pasur rreth 1100 banorÍ, mÍ pas rrÍnimi i sistemit solli migrimin e lartÍ nÍ rrethinÍn e ShkodrÍs ose jashtÍ vendit. NÍ mÍnyrÍ joformale, ata ndÍrtuan shtÍpitÍ e tyre tÍ dyta nÍ zonat peri-urbane, duke i lejuar qÍndrimin gjatÍ dimrit jashtÍ fshatit, pÍr shkak tÍ izolimit nga dÍbora e madhe. Edhe sot, vetÍm 10-12 familjet mÍ tÍ varfra arrijnÍ tÍ jetojnÍ gjatÍ gjithÍ vitit, madje ata kujdesen edhe pÍr shtÍpitÍ fqinje. GjatÍ sezonit tÍ verÍs, tÍ gjithÍ kthehen pÍr t’u vetÍpunÍsuar nÍ turizÍm. Numri mesatar ditor i vizitorÍve arrin 300-500 njerÍz, por gjatÍ fundjavave Korrik - Gusht, Thethi pret edhe 1000 vizitorÍ nÍ ditÍ (burim: AdZM ShkodÍr 2017). PÍr shkak tÍ pozicionit gjeografik tÍ izoluar, Thethi ka ruajtur shumÍ prej traditave tÍ saj tÍ vjetra qÍ nÍ pjesÍ tÍ tjera tÍ Ballkanit janÍ zhdukur. Edhe sot, njerÍzit respektojnÍ rregulla tÍ caktuara tÍ Kanunit (ligji zakonor qÍ daton nÍ MesjetÍ), i cili rregullon shumicÍn e aspekteve tÍ jetÍs duke pÍrfshirÍ pronÍsinÍ, marrÍdhÍniet shoqÍrore etj.
KullĂŤ dykatĂŤshe me krevet nĂŤ lagjjen Ulaj, Theth
! $ $
Parimet dhe qëllimet e dizajnit - propozimet
Modeli pozitiv i përshtatjes së një kulle në bujtinë, Kolaj, Theth
Pas analizës së detajuar rreth peisazhit kulturor në përgjithësi dhe ndërtesave në veçanti, konkludohet që Kodi i Dizajnit do të shërbejë si këshillë për ruajtjen dhe zhvillimin e mëtejshëm të vendbanimit të Thethit. - Peisazhi kulturor dhe sistemi i parcelave, si pronësi mbetet problermi kyç për zhvillimin e zonës, - Struktura tradicionale e fshatit me sistemin e rrugëve, si: udhët, rrugët e lagjes së katundit, shtigjet, tarracat dhe vijat e ujit, - Arkitektura tradicionale “kulla”, si sitemi i ndërtimeve në zonë, - Elementët e peisazhit kulturor, si: gardhet dhe muer me gurë të thatë të cilat përcaktojnë sistemin e hapësirave publike. Kulla, si shtëpi tradicionale e Thethit mbetet elementi kyç i peisazhit kulturor në zonë dhe marrëdhënia mes banesave mes njëra-tjetrës. Disa lagje janë të dendura me ndërtime (banesa të veçuara, banesa të bashkangjitura) të cilat pozicionohen varësisht prej parcelave dhe vallaznive. Pas analizës do të propozohen masa strulturore për ruajtjen dhe përmirësimin e banesës në zonënë përputhje me objektivat e mbrojtjes së monumenteve dhe të kodit të dizajnit. Propozimet fokusohen në tipologjitë e banesës, fasadat, çatitë, dyert, dritaret dhe elementët e ambientit rrethues (gardhet, muret rrethuese, udhët, vijat e ujit) të shprehura në formë, madhësi, struktura bazë, ngjyra etj). REKOMANDIME (ndërtesa) - Struktura e ndërtesës të jetë me gurë, në ndonjë rast pranohet edhe skeleti me beton por e veshur detyrimisht me gurë, - Ndërtesa duhet të jetë më pak se 3 kate (kati i tretë të jetë nënçati), - Lartësia e katit të jetë jo më shumë se 2.8m hapësirë drite - Format e planit të ndërtesës duhet të jenë katrore, drejtkëndëshe, formë ‘T’ ose ‘L’ dhe në disa raste të alternu-
ara. (JO, në forma rrethore, me harqe, kënde të ngushta apo forma të tjera), - Volumet e ndërtesës duhet të jenë të rregullta, të drejta e jo forma modern të përthyera, - Ndërtesa duhet të jetë e rrethuar me kopësht e pemë (parcela e bukës) dhe gardhe druri ose gurësh të thatë, stalla e bagëtive të jetë me gurë, çatija e ndërtesës të jetë me dru, etj. REKOMANDIME (panelet diellore) - Panelet diellore dhe fotovoltaike duhet të përshtaten me konsumin e energjisë në banesë dhe në raport me dimensioned përkatëse, - Të sigurohen module që të integrohen në sipërfaqen e çatisë dhe të jenë të padukshme nga fasadat ballore ose pjesa e rrugës. REKOMANDIME (fasadat) - Fasadat duhet të jenë mure guri - Detajet e fasadës, si gurët e gdhendur në formë harku, ose qoshet duhet të ruhen - Fasada me suva dhe bojatisje në ngjyrat e tokës (tonalitetet e grisë) - Ngjyrat me dritë për bojatisje duhet të shmangen, pasi nuk janë në harmoni me peisazhin - Struktura e fasadaës, dyert dhe dritaret duhet të ruhen. - Fasadat duhet të jenë të sheshta, përveç llozhave, krevetit dhe jo të përfshihen kollonada - Nuk vendosen shkallë betoni në banesë, për më tepër në fasada. REKOMANDIME (çatitë) - Çatitë tradicionale me dru pishe duhet të ruhen - Orientimi i formave të çative tradicionale: çati me katër pjerrësi, çati me formë aerodinamike dhe çatija mansardë. - Mbulesat e çative me tulla ose metal lejohet vetëm nëse respektojnë ngjyrën..
n q 9 m d t e ç d ç
* M s P e t t ja m n n m
R ( D k p D d m a h
Thethjanët: Duam pronësi dhe leje ndërtimi
Nga takimi me banorët, Tetor 2017
Nga intervistat me banorë (Maj, 2017)
Nga intervistat me banorë (Korrik, 2017)
- Jo tarraca (përjashtim: nëse bëhen në ndonjë pjesë të veçantë të banesës dhe që nuk shihet nga rruga). - Këndi i çative duhet të jetë 55 ° < £ < 90 ° - Çatija mund të jetë me beton por e mbuluar me dru pishe e ngjyrë gri. - Pajisjet teknike të paneleve diellore duhet të integrohen në pjesë të veçanta të çatisë duke respektuar përmasat. - Dritaret e nënçatisë duhet të përshtaten me banesën. - Kati nënçati duhet të përshtatet me çatinë e varur dhe numri i dritareve duhet të jetë më i vogël se në fasadë. - Nuk rekomandohet disa nënkate nën çati (vetëm 1 i tillë). *** Mbulesa e çatisë bëhet me fletë pishe shkëmbi 20x100cm, 1 cm të trasha. Pisha është e prerë në shkëmbinjtë e lartë në mal dhe janë pemët më të mira që rezistojnë kushteve klimaterike, deri në 50-60 vjet. Shumë çati janë të mbuluara me eternit, i cili është mjaft i rrezikshëm për shëndetin dhe nuk e ruan peizazhin kulturor (përveç ngjyrës), por kjo në pamundësi ekonomike pasi ka kosto të papërballueshme. REKOMANDIME (dyert dhe dritaret) Dyert kanë dy elemente kryesore: kornizën dhe kapakun e dyerve, të dyja prej druri. Dritaret janë të vogla, drejtkëndëshe dhe ato më praktike kanë dy kapakë me hapje të drejtë. Sipas materialeve, ato duhet të jenë vetëm me dru, dhe të hapen nga brenda.
REKOMANDIME (gardhet dhe llozhat e kreveti) - Krevet nuk duhet të jetë më i gjerë se 1-1.2m dhe të respektojë skemën përkatëse. - Nuk duhet të ketë elementë të varur në fasadë, si: elemetë të varur çeliku, elemente hijëzimi, etj. - Kreveti është një element i fortë i kullës, i cili duhet të rikthehet si traditë përse jo në çdo ndërtesë. Strukturë druri. - Tualetet duhet të përfshihen brenda ndërtesës. - Gardhet mund të bëhen me shkurre, mure me gurë të thatë, hunj drurësh të lidhur e degë pemësh. - Gardhet nuk duhet të jenë jo më shumë se 1-1,5m të larta me qëllim që të lejojë transparencën mes peisazhit dhe kopështit. - Elementët e kopështit duhet të jenë me materiale natyrale: kapërcelli, koshi i drithit, stalla bagëtive, fuçija druri etj. - Ndalohet ndërtimi i themeleve me beton, as gardhe me beton. - Ndalohen gardhet me plastika, tela apo metale.
Përveç vëzhgimeve në terren dhe intervistave (me shkrim, audio dhe video) me mbi 50 banorë (përfaqësues të më shumë se 40 familjeve) në zonë rreth Kodit të Dizajnit, pjesë e procesit të punës ishte edhe dëgjesa publike e zhvilluar së fundmi, më 3 Tetor 2017. Rreth 20 banorë, kryesisht kryefamiljarë dhe sipërmarrës morën pjesë duke hapur debat rreth problematikave që i shqetësojnë ata në lidhje me ndërtimet në zonë. Ata u shprehën se nëse Kodi i Dizajnit do të aplikohet, së pari nevojitet: qartësim mbi pronësinë mbi tokën, ku asnjë familje nuk zotëron dokumentat përkatëse gjë që vërteton që janë pronarë. Së dyti, duke mos pasur letra pronësie ata nuk marrin dot as leje ndërtimi. Si pasojë çdo ndërtim në zonë bëhet në mënyrë joligjore, nën presionin e autoriteteve përkatëse e kjo i nxit të punojnë shpejt, pa cilësi dhe pa respektuar edhe standartet. Banorët pohuan, se e mbështesin tërësisht argumentin për të ruajtur dhe respektuar arkitekturën tradicionale në zonë, pasi është trashëgimi e të parëve të tyre, por kurrsesi nën këto kushte pronësie. Për më tepër që kjo lloj arkitekure tradicionale ka kosto të lartë, gjë që banorët nuk e mbulojnë dot pa një mbështetje, qoftë më grante apo me kredi të buta.
Kulla Shtëpia më e vjetër është Kulla, që përbën emërtimin e banesës tradicionale në evolucionin e kohës në të gjithë rajonin e veriut të ashtëquajtur Gegni. Ajo ka formën klasike katërkëndore, prej guri, jo më shumë se 3 kate, mbulesë çatie me dru ose rrasa guri dhe pastaj elementet arkitektonikë të fasadës, si: dyer, dritare/frëngji, kreveti, karakolla etj. Modeli katror i kullës, tre-katëshe; çdo dysheme e brendshme arrihet me një derë dhe shkallë; dritaret janë të vogla, frëngji me gurë; dhe vendet e pushkëve dhe shikon vrimat e vrasësve në projektim nga çdo mure të katit të tretë. Durham në fakt, e përdori fjalën kulla për të përshkruar të gjitha shtëpitë në Theth (Durham 1985, fq. 1909: 119). Gurgdhendësit kanë ngritur gdhendje që përcaktojnë simbolet (subjekte abstrakte). Kati përdhes ishte rezervuar për kafshët. Thethi malor përballet me izolimin e dëborës në dimrin që zgjatë më shumë se 6 muaj dhe më shumë se 1,5 metra lartësi borë duke bllokuar hyrjet e shtëpive. Kafshët ishin të rëndësishme aq sa familja, kështu që kujdeseshin për ata, duke krijuar hapësirë në katin përdhesë. Temperatura e trupave të kafshëve ndihmonte që shtëpia të ishte edhe më e ngrohtë. Kati përdhes ka akses në katin e parë / të dytë nëpërmjet një shkalle të brendshme që është për të jetuar. Në shumë raste, kulla ka pasur një shkallë të jashtme (prej druri ose guri) të quajtur “kreveti”.
Arkitektura lokale (status quo): modelet pozitive të deritashme
Kulla të përshtatura si bujtina Tradicionale:1. Shtëpia është e përshtatur në një bujtinë, edhe pse ka ndryshuar funksionin, pjesa e jashtme është ruajtur në plan dhe në fasadë. Mure guri. Përmasa të mira, forma dhe materiali i dritareve. Kopështi përreth shtëpisë përbën atraksion për turistët gjithashtu. Ruajtja e krevetit dhe gdhendjes së harkut të derës kryesore. Jotradicionale:1. Ngjyra e çatisë nuk është ruajtur dhe elementët e mbulesave për këndin e ngrënies në verandë. Tradicionale: 2. Edhe pse shtëpia është përshtatur në bujtinë, ajo ka ruajtur formën arkitektonike në plan dhe lartësi. Madhësia e derës dhe dritares. Madhësia e çatisë. Mobilim në përmasa të vogla prej druri jashtë, të punuara me dorë. Jotradicionale: 2. Materiali i çatisë dhe ngjyra (fletë metalike). Kopshti nuk ka pemë për të bërë hije dhe për të krijuar ambient malor. Tradicionale: 3. Pavarësisht se banesa është dëmtuar pothuajse plotësisht nga zjarri, ajo është rindërtuar duke ruajtur mjaft elementë volumor dhe alternuar me forma moderne. Materiale natyrale, si druri dhe guri. Madhësia, forma dhe materialet e dritareve e derës. Elemnti i llozhave forma moderne e përshtatur mjaft në
harmoni. Panelet diellorë vendosur në çati, pamje jo e dukshme. Jotradicionale: 3. Ambienti i ngrënies i shtuar ka stërzgjatur paksa formën arkitektonike të banesës. Kopështi ka nevojër sistemim. Tradicionale: 4. Shtëpia është përshtatur në bujtinë dhe ka ruajtur formë arkitektonike në plan dhe lartësi. Madhësia e çatisë. Dritarja dhe madhësia e derës. Muret e gurit. Jotradicionale: 4. Materiali dhe ngjyra e çatisë. Dy stilet e dritareve në çati. Tradicionale: 5. Shtëpia është përshtatur në bujtinë dhe është ruajtur vetëm në plan. Muert janë gdhendur mirë sidomos në kënd. Madhësia e dritareve prej druri, si dhe ambienti shumë i këndshëm e atraktiv në kopësht. Jotradicionale: 5. Shtëpia është e ekzagjeruar në lartësi dhe është një pikë referimi nga larg, sepse nuk është në harmoni me peizazhin. Materiali i çatisë dhe i trekëndëshit ne qendër. Dritaret e harkuara dhe përsëritja e vazhdueshme e tyre. Tradicionale: 6. Arkitektura është në perfeksion me formën ‘T’ dhe kati nënçati respekton funksionin. Forma e çatisë është ruajtur Madhësitë e dritareve dhe materialet. Mure guri të latuara. Jotradicionale: 6. Ngjyra e çatisë. Forma e madhe e dritareve.
1
3
5
2
4
6
Kulla ekzistuese në Theth, jo me funksion bujtine 1. Ndërtesa me “krevet”, vetëm 2-3 ndërtesa të tilla i kanë rezistuar zhdukjes së tyre. 21 2. Ndërtesa me gurë. 3. Kulmi i anës së përparme me dru pishe. Ngjyrë gri. 4. Forma-T e ndërtesa shumë-familjare ka mbajtur aspektet arkitekturore dhe konstruktive (2 kate, formën e 2 çatisë, mure guri, format dhe dritare, si dhe ruajtjen e ansamblit arkitekturor me tarraca, gardhe e hangar), identitetin e zonës, stilin e jetës dhe harmoninë mes njeriut dhe natyrës. Së paku, ato kanë arrit të përshtasin 3 një ndërtesë të vjetër ose ta imitojnë atë. Edhe pse kushton shumë, justifikon shpenzimet duke qenë se është e përdorur për qëllime përfitimi në sektorin e turizmit. 5. Ndërtime me llozhë. Frëngji të 4 vjetra. Rast i veçantë i ndërtesës i ndërtuar mbi shkëmb, kjo për t’ju përshtatur terrenit dhe kursyer tokë buke. Pamje me perspektive të mrekullueshme. Çati druri pishe. Kopshte tipike të gjelbëruara dhe gardhe 5 druri. Mure guri. 6. Madhësia e çatisë dhe forma. Çati druri pishe. Mure guri. Madhësi tradicionale e dritares. Kopshte në harmoni me pamjen e natyrës. 6 7. Formë arkitektonike e ndërtesës, madhësi dhe në harmoni me natyrën. Çati me dru pishe. Gardhe druri. 8. Një ansambël arkitektonikeperfekt. Një shtëpi e ndërtuar mbi shkëmb ( 7 të qënurit në harmoni me peizazhin dhe kursen tokën bujqësore). Format e çative, madhësia dhe ngjyrat. Çati druri pishe. Forma të mira, madhësitë e dritareve dhe dyerve. Gardhet e drurit krijojnë një kufi që përcakton 8 kopshtin privat të çdo shtëpie.
Tipologjitë e kullave në Theth
T - form plan
Duke iu referuar formës së planit të “kulla” tipologjitë e dalluara në Theth janë katër forma: - Formë katrore, në shumicën e rasteve është e lartë (2-3 kate) me çati në formë piramidale, e mbuluar me pishë. - Formë drejtkëndore, (1-2-3 kate) me një çati me dy pjerrësi / çati me katër pjerrësi e anët tërthore jo të plota dhe të mbuluara me dru pishe. - Formë 'T', (2-3 kate) me një çati me katër pjerrësi e anët tërthore jo të plota, nënçati. Kjo zonë është shumë më e madhe se forma katrore dhe është ndërtuar kryesisht pas viteve '50, kur sistemi totalitar ndërhyri për të përmirësuar cilësinë e jetës dhe madje edhe rregullimin e dy vëllezërve në të njëjtën ndërtesë. - Formë 'L', (2-3 kate) me një çati dy pjerrësi ose katër pjerrësi e anët tërthore jo të plota, në shumicën e rasteve çatia e varur. Kjo zonë është shumë më e madhe se ajo formës katrore dhe është ndërtuar kryesisht mbas viteve 50 si shtëpitë me formë “T” formë në mënyrë që të strehojë më shumë njerëz në të njëjtën shtëpi. Kjo lidhje e ngushtë ndërmjet dizajnit dhe jetës lokale dhe forcave të jashtme pasqyrohet më tej në ndryshimet në dizajnin e shtëpisë që ka ndodhur që nga vitet 1930 dhe më sistematikisht pas viteve '50 - duke ndryshuar dritaret dhe duke mbyllur frëngjit, duke zhvendosur 'krevet', dhe kafshët jashtë ndërtesës,
ndërtimin e oxhaqeve,largimin e tualeteve jashtë ndërtesës. Ne jemi me fat që kemi një numër të kufizuar, por tregues të fotove nga Thethi nga viti 1910 deri në vitin 1930 dhe mundësisë që ne kemi qenë në gjendje të krahasojmë drejtpërdrejt me fotot aktuale. Ansambli arkitektonik si një sistem i hapur hapësire Jeta e vështirë dhe izolimi nga dimrat e gjatë kanë detyruar që përbërja e të gjitha shërbimeve shtëpiake të jetë brenda një sipërfaqe prej 300 deri në 800 m². Hapësira e rrethuar me gardhe (gdhendje druri, gurë, shkurre, pemë etj.) është vendosur gjithmonë në pozicione strategjike për mbrojtje dhe duke lejuar perspektiva panoramike. Shtëpia është në mes (2-3 rezerva), e quajtur “kulla” dhe ishte familja më e pasur, kulla më e lartë që kishin. Jo më shumë se 50 metra ka një hambar të bagëtisë, 1 ndërtesë guri për rezerva - një thes ushqimi për bagëti i përbëre me dru të hollë, pula, qen, kanale uji, gjilpërë, tavolina me stola druri, pemë, fuçi prej druri, hambarë për pajisje shtëpiake etj. Zona mbizotërohet nga oborret. Ekzistojnë modele të ansambleve arkitektonike që përmbajnë disa shtëpi jo vetëm një dhe ato janë të njëjtit gjak brenda një fisi ose vëllezërish. Një gjenerate që mund të kishte më shumë djem, vëllezërit lëviznin në ngastrën e tyre (tokën) të ndërtonin një shtëpi të re.
Nr. 13, 2017 Botim i organizatës GO2
Organizatë për Planifikim Urban të Qëndrueshëm Sustainable Urban Planning Organization Bulevardi “Skënderbeu”, Ndërtesa 34, Hyrja 2, Ap. 1 4001, Shkodër, Albania www.go2albania.org, vija@go2albania.org +355(0)696728877, +355(0)695590290