take a seat by greekarchitects3

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ / 2015

# take a seat

μία μελέτη για την έννοια της στάσης στο δημόσιο αστικό χώρο ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ / ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ / ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 ΦΟΙΤΗΤΕΣ/ΜΑΡΙΑ ΜΑΥΡΙΔΟΥ - ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΙΦΤΣΟΓΛΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ/ ΑΡΗΣ ΤΣΑΓΚΡΑΣΟΥΛΗΣ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η ερευνητική εργασία αφορά στην ανάλυση της έννοιας της στάσης στο δημόσιο αστικό χώρο, λαμβάνοντας υπόψη έννοιες όπως η θερμική άνεση και ο βιοκλιματικός σχεδιασμός. Η μελέτη ξεκινά με την ανάλυση των υπαίθριων αστικών χώρων, την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος και την επίδραση του ανθρώπινου παράγοντα. Μέσα από θεωρητικές αρχές και απτά παραδείγματα προσεγγίζεται η έννοια της βιοκλιματικής σχεδίασης ή ανάπλασης των υπαίθριων χώρων. Τέλος, η έρευνα εστιάζει στη στάση στον χώρο τόσο σαν συνήθεια όσο και σαν υλική υπόσταση, σαν καθιστικό. Στόχος του ερευνητικού είναι η αφομοίωση της γνώσης και ο σχεδιασμός μιας πρότασης στάσης και αστικού εξοπλισμού που εδραιώνεται στις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού, της άνεσης των χρηστών και με απώτερο σκοπό την ενεργοποίηση του δημόσιου χώρου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΜΕΡΟΣ Α 1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ 1.1. Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ-ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ.....................................9 1.2. ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ.....................................................................................................................11 1.3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ............................................13 2. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 2.1. ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ.............................................................................................................................18 2.2. ΠΕΔΙΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ..................................................................................................................................................19 2.3. ΠΕΔΙΟ ΑΝΕΜΟΥ............................................................................................................................................................20 2.4. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΥΓΡΑΣΙΑ.........................................................................................................................................21 2.5. Η ΑΣΤΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΑΚΡΟΚΛΙΜΑΤΟΣ.........................................................22 2.6. ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ....................................................................................................23 2.7. ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΧΑΡΑΔΡΑΣ...................................................................................................................24 3. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΕΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ 3.1. ΘΕΡΜΙΚΗ ΑΝΕΣΗ............................................................................................................................................................25 3.2. ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΕΣΗ...............................................................................................................................................................31 3.3. ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΑΝΕΣΗ.........................................................................................................................................................32 ΜΕΡΟΣ Β 1. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ-ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ 1.1. ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΛΑΣΕΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ....................................................................................35 1.2. ΣΚΙΑΣΗ ΚΑΙ ΗΛΙΑΣΜΟΣ..................................................................................................................................................36 1.3. ΠΡΑΣΙΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ........................................................................................................................................................39 1.4. ΥΛΙΚΑ.................................................................................................................................................................42 1.5. ΥΔΑΤΙΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ........................................................................................................................................................48 1.6. ΑΝΕΜΟΣ........................................................................................................................................................................49 1.7. ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ..................................................................................................................................52 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ 2.1. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΛΑΣΕΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ.................................................................59 2.2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ «ΠΡΑΣΙΝΟΥ» ΑΣΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ................................................................................................68

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΜΕΡΟΣ Γ 1. Η ΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ 1.1. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ............................................................................................................................77 1.2. ΕΙΔΗ ΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΚΜΩΝ..............................................................................................................77 1.3. ΤΥΠΟΙ ΚΑΘΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ.....................................................................................................................78 1.4. ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΕΠΑΦΗ......................................................................................................................................................81 2. ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ 2.1. Ο ΑΣΤΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ......................................................................................................................82 2.2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΑΝΕΣΗΣ..................................................................................................................................84 2.3. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ-ΕΡΕΥΝΑ ΒΑΘΜΟΥ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ..........................................86 3. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ 3.1. ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ.......................................................................................................................................................................88 3.2. ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ....................................................................................................88 3.3. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ..................................................................................................................................................................94 3.4. ΔΟΚΙΜΕΣ ΜΕ ΨΗΦΙΑΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ..............................................................................................................................102 3.5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.............................................................................................................104

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΓΛΩΣΣΑΡΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

μια θεωρητική προσέγγιση των βασικών εννοιών για τους υπαίθριους χώρους και το βιοκλιματικό σχεδιασμό

υπαίθριοι αστικοί χώροι Πότε εμφανίστηκαν οι πρώτοι υπαίθροι αστικοί χώροι; Ποιες ήταν οι συνθήκες που οδήγησαν στην υιοθέτησή τους σε επίπεδο πόλης; Σε ποιές επιμέρους κατηγορίες μπορούν να διακριθούν και γιατί είναι τόσο αναγκαίοι για τη ζωή της πόλης; Στο πρώτο μέρος του ερευνητικού αναλύονται τα παραπάνω ερωτήματα και παράλληλα γίνεται αναφορά στη χρήση αυτών των χώρων και στους χρήστες τους. Επιπλέον, παρουσιάζεται η επίδραση που έχουν οι φυσικοί και οι ανθρώπινοι παράγοντες στην ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος και περιγράφονται οι βασικές έννοιες που σχετίζονται με το κλίμα και την αστική μορφολογία. Τέλος, εξηγείται η έννοια της άνεσης και οι συνθήκες άνεσης στους υπαίθριους αστικούς χώρους.

01. ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ

1.1 Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι υπαίθριοι χώροι σε μία πόλη είναι ζωτικοί χώροι για τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του και καθοριστικοί για την ποιότητα ζωής του. Η πολιτεία οφείλει, λοιπόν, να συμπεριλαμβάνει στο σχεδιασμό των πόλεων την ανάπτυξη και την οργάνωση ελεύθερων, ανοιχτών χώρων αντί να αμελεί αυτή την ανάγκη και να προβαίνει σε προσπάθειες εξωραϊσμού εκ των υστέρων. Πολλοί είναι οι παράγοντες που διαμόρφωσαν τις σημερινές πόλεις στην παρούσα μορφή τους και με την έλλειψη υπαίθριων χώρων που τις χαρακτηρίζει. Τα περισσότερα προβλήματα που συναντώνται στις πόλεις μας σχετικά με το ζήτημα των υπαίθριων χώρων οφείλονται σε μία σειρά παραγόντων. Η οργάνωση υπαίθριων χώρων και χώρων πρασίνου αποτελεί θέμα εξωραϊστικής και περιπτωσιακής διαμόρφωσης. Η αντιμετώπιση της γης ως πεδίου επένδυσης και απόκτησης κεφαλαίων, εμποδίζει την απελευθέρωση κοινόχρηστων χώρων. Σε περιπτώσεις κτιρίων της Αθήνας, η κάλυψη φτάνει το 100% του ισογείου με ανάλογη θεσμοθέτηση από την πολιτεία για οικονομικά οφέλη. Παρατηρούμε, έτσι, ότι δεν υπάρχει καμία ευαισθησία, ούτε κάποιος σοβαρός σχεδιασμός και προγραμματισμός γύρω από το θέμα, καθότι η διαχείριση της γης φαίνεται πως εξαρτάται αποκλειστικά από οικονομικά μεγέθη και κριτήρια. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντική μια ιστορική αναδρομή στα δίκτυα και στους ελεύθερους χώρους των πρώτων σύγχρονων πόλεων. Πριν γίνει όμως αυτό σκόπιμη είναι και η αναφορά στην έννοια των δικτύων υπαίθριων

χώρων. Ουσιαστικά πρόκειται για τη σύνδεση επιμέρους ανοιχτών χώρων σε μία ενότητα, είτε αισθητική είτε νοηματική με τρόπο που να αλληλοσυμπληρώνονται και να ενισχύουν τα πλεονεκτήματά τους. Επιδιώκεται μέσω αυτών, η φυσική σύνδεση με διαδρομές για τους πεζούς και τους ποδηλάτες, η βιώσιμη κινητικότητα, ο περιορισμός της κίνησης των αυτοκινήτων, η επίλυση προβλημάτων στάθμευσης και η μίξη των χρήσεων σε μια περιοχή για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών. Τα δίκτυα πρωτοεμφανίζονται στην προβιομηχανική πόλη, ωστόσο σήμερα εκλείπουν από τις πόλεις μας αν και αποτελούν πρότυπα σχεδιασμού παρά το γεγονός ότι πλέον ενσωματώνουν λιγότερους τύπους υπαίθριων χώρων. Οι πρώτοι τύποι στην πόλη είναι οι κήποι και τα πάρκα, οι δρόμοι κι οι πλατείες. Οι κήποι και πάρκα αφορούν αρχικά την άρχουσα τάξη, λειτουργούν ως είσοδοι σε σημαντικά κτίρια όπως ναοί ή ανάκτορα, είναι χώροι ανάπαυσης και αναψυχής, έχουν έντονη φύτευση (για παράδειγμα, η αρχαία Αίγυπτος, το Taj Majal στην Ινδία, η Villa Medici στην Ιταλία). Οι δρόμοι και οι πλατείες διαμορφώνονται με βάση προκαθορισμένο σχέδιο ανάπτυξης και υπάρχουν από την εγκαθίδρυση της πόλης (δεν προστίθενται στη συνέχεια όπως μπορεί να συμβαίνει με κήπους και πάρκα) και ο ρόλος τους είναι αυτός της κοινωνικής ζωής και ανταλλαγής, οπότε δεν έχουν έντονη φύτευση. Με τη βιομηχανική επανάσταση, οι πόλεις διογκώνονται, οι αποστάσεις από την ύπαιθρο και το πράσινο μεγαλώνουν και μπορούν δύσκολα να προσεγγισθούν (σε αντίθεση με την προβιομηχανική πόλη), έτσι οι μόνοι τύποι αστικών υπαίθριων χώρων που εμφανίζονται είναι οι δρόμοι και οι πλατείες. Οι συνθήκες ζωής των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων,

στις βιομηχανικά ανεπτυγμένες πόλεις, κατά το 19ο αιώνα ήταν ιδιαίτερα υποβαθμισμένες, με εργοστάσια που διέθεταν επιβλαβής ατμοσφαιρικές συνθήκες, μικρά και ανήλια σπίτια που δεν αερίζονταν επαρκώς. Για την βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος, δόθηκε έμφαση στην δημιουργία υπαίθριων χώρων που θα λειτουργούσαν ως πνεύμονες των πόλεων. Οι πρώτοι τύποι αυτών ήταν τα δημόσια πάρκα και οι κοινόχρηστοι κήποι.

Μεταπολεμικά, παρατηρείται η τάση της αναζήτησης του ελεύθερου χώρου και του πρασίνου, σε διάφορες χώρες, γεγονός που επιτυγχάνεται με νέα τμήματα πόλεων (επεκτάσεις σε προάστια) και νέους τύπους κατοίκησης, όπου ο κτισμένος χώρος εξισορροπείται με τον ακάλυπτο ή με την αναδιάρθρωση υπαρχόντων κομματιών της πόλης και τη διάσπαση του δομημένου κτιριακού όγκου, ώστε να διεισδύσει ο ελεύθερος χώρος σε αυτά. Σταδιακά, εμφανίζεται και η ιδέα για τη δημιουργία ενός συνεχούς και ανεμπόδιστου δικτύου ελεύθερων χώρων

Taj Mahal, Ινδία (www.mytajmahaltrip.com)

George Washington parkway, ΗΠΑ (www.nps.com)

Villa Medici, Ιταλία (www.today.com)

Purdue University, ΗΠΑ (www.greatvaluecolleges.net)

01. ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ στις νέες πόλεις. Με την εξάπλωση των πόλεων και την αλλαγή της δομής τους, νέοι τύποι ελεύθερων χώρων κάνουν την εμφάνισή τους. Συστήματα πάρκων (park systems), λεωφόροι πάρκων (parkways), πανεπιστημιακά πάρκα (campus) είναι κάποιοι από αυτούς. Από την άλλη, η δόμηση επεκτείνεται στα προάστια, όπου υπάρχει ένα πιο φυσικό περιβάλλον. Στις αρχές του 20ου αιώνα, προωθείται η ιδέα των κηπουπόλεων (garden cities). Υπάρχει λοιπόν μια ολοένα αυξανόμενη τάση, που εντάσσει το πράσινο και το ανοιχτό στον πολεοδομικό ιστό, και το κατηγοριοποιεί ανάλογα με τη θέση και το ρόλο του. Τον προηγούμενο όμως αιώνα, δόθηκε έμφαση στην οικιστική ανάπτυξη, την εκμετάλλευση στο έπακρο της αξίας της γης και το κυνήγι των κεφαλαίων, με αποτέλεσμα να αμελούνται και πάλι οι κοινόχρηστοι χώροι ή να αναπτύσσονται σε περιορισμένες, ανεπαρκείς εκτάσεις. Στον ελλαδικό χώρο, με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μεγάλο ποσοστό του κτιριακού αποθέματος καταστρέφεται και έτσι οι ανάγκες για στέγαση πολλαπλασιάζονται. Πολλές πόλεις ξανακτίζονται από την αρχή, δίνεται όμως έμφαση στην κάλυψη των αναγκών, στην ταχύτητα της κατασκευής, στο κέρδος. Οι παραπάνω λόγοι παραμερίζουν την ποιότητα της κατασκευής και δεν λαμβάνονται υπόψιν συνθήκες φωτισμού, ηλιασμού, αερισμού, άνεσης και πρασίνου. Παραμελείται, ακόμα, ο πολεοδομικός σχεδιασμός και η πρόβλεψη κενών χώρων. Η υπερεκμετάλλευση οδηγεί στη διόγκωση του δομημένου περιβάλλοντος και στον περιορισμό των ελεύθερων χώρων, οι οποίοι καθορίζουν εν μέρει τις τοπικές κλιματικές συνθήκες. Καθώς ο αστικός χώρος δεν μπορεί να επανασχεδιαστεί ανακύπτει το

ζήτημα για αποκατάσταση, αναβάθμιση και επανάχρηση των υπαίθριων αστικών χώρων.

11 Garden city concept (www.citylab.com)

1.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ Οι υπαίθριοι χώροι διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: εκείνους που αποτελούν τμήματα του φυσικού περιβάλλοντος (π.χ. πάρκα) και εκείνους που αποτελούν τεχνητά στοιχεία του ιστού (π.χ. πλατείες). Ανάλογα με το μέγεθός τους κατηγοριοποιούνται σε υπαίθριους χώρους πόλης (ονομάζονται κεντρικοί), συνοικίας, γειτονιάς (ονομάζονται τοπικοί) ή διαμερίσματος πόλης. Στη χώρα μας, έχουν προκύψει ορισμένες ιδιομορφίες, όπως είναι τα μικρά πάρκα: κυμαίνονται ανάμεσα στο

πάρκο της γειτονιάς και τον ιδιωτικό κήπο, σε κενά οικόπεδα και διαμορφώνονται πολλές φορές από κατοίκους της περιοχής. Επίσης, πολλά δημόσια πάρκα σήμερα, καταλαμβάνουν περιοχές όπου παλαιότερα υπήρχαν βιομηχανικά κτίρια, στρατόπεδα, αεροδρόμια ή άλλες εγκαταστάσεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο όρος “pocket parks” που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα μικρά αστικά κενά, που είναι διάσπαρτα μέσα στην πόλη και μπορούν να λειτουργήσουν ως συνδετικοί κρίκοι για τη δημιουργία ενός συνεχούς δικτύου ελεύθερων χώρων. Μια πιο λεπτομερή προσέγγιση αποτελεί η κατηγοριοποίηση των υπαίθριων αστικών χώρων από τους αρχιτέκτονες τοπίου Olmstead και Nolen, στις αρχές του 20ου αιώνα. Σύμφωνα με την έρευνα τους οι υπαίθριοι χώροι μπορούν να διακριθούν σε:

• Δρόμοι, βουλεβάρτα, λεωφόροι: πρόκειται για επιμέρους ομάδες των δικτύων κίνησης, από τα οποία ο δρόμος κατέχει ένα πιο ευρύ φάσμα στα πλαίσια μιας πόλης, ενώ τα βουλεβάρτα και οι λεωφόροι, ανάμεσα στα οποία τα όρια διάκρισης είναι στενά, αποτελούν πιο εναλλακτικούς και ευχάριστους τρόπους μετακίνησης που συνδυάζουν το πράσινο ή την κυκλοφορία των πεζών.

έγκειται στην άσκηση των παιδικών κυρίων ηλικιών, ενώ η τυπολογία τους και τα δευτερεύοντα στοιχεία που ενσωματώνουν δύνανται να μεταβάλλεται ανάλογα με το ηλικιακό εύρος του κοινού στο οποίο απευθύνονται. • Μικρά πάρκα γειτονιάς: επιτελούν τον ίδιο ρόλο με την δεύτερη κατηγορία υπαίθριων χώρων, παρέχοντας όμως περισσότερη ελευθερία ως προς τον χώρο, μιας και αφορούν εκτάσεις 40800 στρεμμάτων, ενώ εντάσσουν και πολλά τεχνητά στοιχεία (μονοπάτια, συντριβάνια, γλυπτά-αγάλματα). • Μεγάλα πάρκα έξω από την πόλη: η έκτασή σε αυτή την περίπτωση κυμαίνεται από 800-4000 στρέμματα, η απόσταση από το κέντρο της πόλης αυξάνεται και η φυσική ομορφιά είναι ένα από τα κεντρικά θέματα, σε σημείο όπου η ενσωμάτωση στοιχείων με ανθρωπογενή χαρακτήρα όπως δρόμοι, μονοπάτια, γέφυρες, καταφύγια, σκάλες, καθίσματα καθίσταται αμφιλεγόμενη και σε αρκετές περιπτώσεις χαρακτηρίζεται ως αποτυχημένη καθώς έρχεται σε ρήξη με το τοπίο.

• Πλατείες, κοινόχρηστο πράσινο, δημόσιοι κήποι: είναι οι πιο συνηθισμένοι τύποι που συναντώνται σε μια πόλη, με αύξηση της συχνότητας εμφάνισής τους σε περιοχές οικιστικού και επιχειρηματικού χαρακτήρα, που οφείλουν να σχεδιάζονται με κριτήριο την δημιουργία ενός ευχάριστου περιβάλλοντος για τους χρήστες και τους περαστικούς. • Παιδικές χαρές: η σπουδαιότητα των οποίων

Λεωφόρος Συγγρού, Αθήνα (www.ligo.gr)

01. ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ Να σημειώσουμε ότι κάποιοι τύποι από την παραπάνω κατηγοριοποίηση δεν συναντώνται σήμερα, ωστόσο έχουν αντικατασταθεί από άλλους, νέους, όπως είναι για παράδειγμα οι πεζοδρομήσεις.

1.3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ Πλ. Αριστοτέλους, Θεσσαλονίκη (www.blog.visitgreece.gr)

Παιδική χαρά, Θεσσαλονίκη (www.pigolampides.gr)

Πάρκο Τρίτση, Αθήνα (www.athinorama.gr)

Οι υπαίθριοι χώροι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με το φυσικό χώρο και το περιβάλλον (φυσικές διεργασίες), αλλά και με την κοινωνία και τον άνθρωπο, με τις επιδράσεις τους να είναι εμφανείς σε πολλά επίπεδα της ζωής. Ο υπαίθριος χώρος είναι μία χωρική ενότητα. Γίνεται αντιληπτός και πολύ συχνά περιγράφεται ως ένας τόπος ενταγμένος μέσα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον. Μπορεί όμως να ταυτιστεί με το περιβάλλον του, χωρίς να διακρίνεται από την ευρύτερη περιοχή. Εξαρτάται από την εμβέλειά του, την κοινωνική οργάνωση και δομή, τις γεωμορφολογικές συνθήκες της περιοχής. Τα δίκτυα υπαίθριων χώρων προσδιορίζουν την ταυτότητα της πόλης. Κάποια στοιχεία τους γίνονται διαχρονικά σύμβολα, όπως για παράδειγμα ο Άγιος Μάρκος στη Βενετία. Οι υπαίθριοι χώροι συνιστούν τον πνεύμονα ζωής της πόλης, το χώρο συνάντησης, δικτύωσης, ανάπαυσης, αναμονής και αναψυχής. Είναι, παράλληλα, φορείς δραστηριοτήτων του ανθρώπου, καθώς συνδέονται με τον αθλητισμό, την πεζοπορία, τα θεάματα, τα φεστιβάλ, τις γιορτές, τις εκθέσεις, τη λαϊκή αγορά κ.ά. Είναι αναγκαία, λοιπόν, η αξιοποίηση τους, προκειμένου να αποτελούν παράγοντα κοινωνικής ζωής, δικτύωσης και ποιότητας ζωής και όχι παράγοντα που συμβάλει στην απομόνωση και στον κοινωνικό αποκλεισμό.

και διεξόδους από τα κλειστά περιβάλλοντα της εργασίας και της κατοικίας, όπου περνούν τις περισσότερες ώρες της καθημερινότητάς τους. Οι ελεύθεροι χώροι της πόλης καλούνται, λοιπόν, να συνεισφέρουν και πάλι σε αυτόν τον τομέα της ζωής μας. Από την άλλη, σε λειτουργικό επίπεδο, συμβάλλουν στην οικιστική ανάπτυξη, αποτελούν χώρους άρθρωσης των χρήσεων της γης και εξυπηρετούν την κίνηση και την επικοινωνία. Αναμφίβολα διδάσκουν τον άνθρωπο και συμβάλλουν στην περιβαλλοντική του εκπαίδευση. Συναυλία σε πάρκο (www.graphics8.nytimes.com)

Λαϊκή αγορά (www.politisonline.com)

ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΟΦΕΛΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ Οι υπαίθριοι χώροι στον οικονομικό τομέα, ενισχύουν την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων και συνδέονται με την υπεραξία καθώς ιδιοποιούνται τα όμορα οικοδομικά τετράγωνα. Σε κοινωνικό επίπεδο, αποτελούν κόμβους ανάπτυξης κοινωνικών επαφών, συγκέντρωσης, δράσης και πολιτιστικών δραστηριοτήτων της τοπικής κοινότητας, με τους χρήστες να δηλώνουν συνήθως την ανάγκη τους για ύπαρξη περισσότερων εκδηλώσεων (παζάρια, δραστηριότητες για τα παιδιά κ.ά.). Οι άνθρωποι χρειάζονται και αναζητούν τρόπους εκτόνωσης

Είναι ακόμα σαφές ότι οι υπαίθριοι χώροι επηρεάζουν άμεσα το μικροκλίμα μιας περιοχής και κατ’ επέκταση λειτουργούν ευεργετικά ως προς τις συνθήκες άνεσης των κατοίκων μέσα σε μια πόλη, ρυθμίζοντας το θερμικό, οπτικό και ακουστικό περιβάλλον. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη, καταγράφει και συγκρίνει κλιματικά δεδομένα (π.χ. θερμοκρασία, σχετική υγρασία) μεταξύ διαφορετικών περιοχών του αστικού κέντρου και αναδεικνύει τη σημασία των υπαίθριων χώρων. Συγκεκριμένα, η έρευνα έγινε στην πλατεία Μακεδονομάχων και στην συμβολή των οδών Βενιζέλου και Εγνατία. Οι περιοχές είναι πανομοιότυπες ως προς την ρυμοτομία και την κυκλοφοριακή κίνηση. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η κυριότερη συμβολή των ελεύθερων χώρων γίνεται σε επίπεδο ρύθμισης της υγρασίας του περιβάλλοντος, καθώς διατηρείται χαμηλότερη σε ποσοστά έως 10%. Προέκυψαν ακόμη χαμηλότερες θερμοκρασίες στην πλατεία κατά 1-1,5οC τόσο τις μεσημβρινές όσο και τις νυχτερινές ώρες του φθινοπώρου, λόγω της μειωμένης θερμικής αποθήκευσης των υλικών που την αποτελούν, των εναλλαγών του αέρα και των φυτεύσεων που ψύχουν τον αέρα μέσω της εξατμισοδιαπνοής και του σκιασμού. Οι θερμοκρασίες αυτές θα ήταν εξίσου χαμηλότερες κατά την καλοκαιρινή περίοδο.

01. ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ & ΟΙ ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΟΥ Η χρήση του χώρου παράγεται από τον άνθρωπο κάθε στιγμή. Προκύπτει από αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην ανθρώπινη ψυχο-φυσιολογία με το χώρο και την κοινωνία. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές σχετίζονται άμεσα με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, διαφοροποιούνται όμως ανάλογα με τον άνθρωπο και την πληθυσμιακή ομάδα. Γενικά, θα λέγαμε ότι οι διαφορετικές ομάδες χρηστών, έχουν διαφορετικές συχνότητες χρήσης και διαφορετικές δραστηριότητες.

Ο χώρος υποδιαιρείται σε μικρότερους υποχώρους, που έχουν εξειδικευμένη χρήση.

Ποδηλασία στη Αθήνα (www.podhlasia enet.gr)

Ο ελεύθερος χώρος άλλοτε σχετίζεται με φυσικές/σωματικές δραστηριότητες (τρέξιμο, ποδηλασία, περπάτημα και άλλες ασκήσεις, κάθισμα, αναμονή, παιχνίδι), άλλοτε ψυχοφυσιολογικές (ξεκούραση, αναψυχή, ηρεμία, φυγή, ελευθερία, ψυχαγωγία, επαφή με τη φύση, αισθητικό αίσθημα, αίσθηση άνεσης), άλλοτε με κοινωνικές (συνάντηση με παρέα, επικοινωνία, συμμετοχή σε συλλογική δραστηριότητα) ακόμα και με οικονομικές δραστηριότητες (αγορές-ψώνια). Κάποιες λειτουργίες στον ελεύθερο χώρο, προκαθορίζονται από την μορφή του και τον εξοπλισμό του.

Πεζοπορία σε πάρκο (radiokalloni.gr)

Ο δημόσιος χαρακτήρας των ελεύθερων χώρων, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο για την ύπαρξη ποικίλων και διαφορετικών χρήσεων, πολλές φορές και αλληλοσυγκρουόμενων, αφού είναι σύνηθες το φαινόμενο οι χρήστες να οικειοποιούνται τον χώρο και να τον χρησιμοποιούν όπως την ιδιωτική τους αυλή. Από την άλλη, σε κάποιες περιπτώσεις, οι χρήσεις είναι μη-προδιαγεγραμμένες και κινούνται ενάντια στις διαμορφωμένες χωρικές συνθήκες και τους ρυθμιστικούς κανονισμούς.

Υoga στο πάρκο (www.doreandraseis.gr)

Ανάπαυση στο πάρκο (www.flickr.com)

Η αναλογία των διαφορετικών ομάδων του χώρου, είναι αυτή που καθορίζει και το κοινωνικό προφίλ του. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τις ομάδες αυτές είναι η ηλικία, το φύλο, η κατοικία, η κύρια ασχολία, η καταγωγή-προέλευση, το επίπεδο εκπαίδευσης, η οικογενειακή κατάσταση. Το κοινό διακρίνεται ακόμα για τις προσωποποιημένες σχέσεις στο αστικό περιβάλλον (γονείς με παιδιά, παππούδες με εγγόνια, φίλοι, άτομα με σκύλους, βρεφοκόμοι με παιδιά) ή τις μη προσωποποιημένες (οδηγοί αυτοκινήτων, ξένοι, κάτοικοι, μετανάστες, μουσικοί, τουρίστες, φύλακες του χώρου, κηπουροί). Η συλλογή δεδομένων από έρευνα σε 6.500 χρήστες 12 υπαίθριων χώρων στην Ευρώπη, ταξινομεί τους λόγους επίσκεψης των χώρων και τους εκφράζει σε ποσοστά, όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα:

Υπαίθριες εκθέσεις (www.ka-business.gr)

Πλεονεκτήματα χώρου (www.laud8.files.wordpress.com)

Προκύπτει, δηλαδή, μια σχετική διασπορά και ποικιλία στους λόγους επίσκεψης των υπαίθριων χώρων, ωστόσο φαίνεται να ξεχωρίζει η αναψυχή ως ο επικρατέστερος. Επιπλέον, η

01. ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ συχνότητα χρήσης του χώρου κατηγοριοποιεί τους χρήστες σε τακτικούς (επίσκεψη κάθε μέρα, κάθε εβδομάδα ή κάθε μήνα), σε ευκαιριακούς χρήστες (καμία επίσκεψη, επίσκεψη για πρώτη φορά ή κάθε χρόνο) και τέλος σε εν δυνάμει χρήστες ( σήμερα μη χρήστες). ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ Μία προσπάθεια εντοπισμού των προβλημάτων των υπαίθριων χώρων στη σύγχρονη εποχή, μας φέρνει αντιμέτωπους με μια σειρά δυσάρεστων εννοιών και φαινομένων, που συνοψίζουν την επιβαρυμένη κατάστασή τους. Τέτοιες είναι η έλλειψη, η απομόνωση και η εγκατάλειψη, η απουσία ταυτότητας, η αδυναμία λειτουργίας και διαχείρισης των δημόσιων αστικών χώρων. Διακρίνονται ακόμα από μία αδράνεια στο σχεδιασμό, χαρακτηριστικό που διέπει και τον ίδιο τον σχεδιασμό της πόλης στο σύνολό της. Βασικό μειονέκτημα αποτελεί και το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζουν μία ασυνέχεια με τα υπάρχοντα δίκτυα της πόλης και των κατοίκων της, με άμεση συνέπεια να μην εντάσσονται τελικά στη ζωή τους. Σε οργανωτικό και ρυθμιστικό επίπεδο, τέλος, ιδιαίτερα αρνητική είναι και η δυσκολία διάκρισης των ορίων ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο χώρο, στοιχείο που αποδίδεται σε διάφορες ομάδες ιδιοκτησιακού καθεστώτος που καταχρώνται τον δημόσιο χώρο και τον αποδίδουν σε κατηγορίες χρηστών που σχετίζονται με την κατανάλωση. Σε λειτουργικό επίπεδο από την άλλη, οι υπαίθριοι χώροι χρησιμοποιούνται κυρίως κατά την θερινή περίοδο, ενώ η χρήση τους περιορίζεται λίγο κατά τις μεταβατικές περιόδους του έτους. Τον χειμώνα, η επίσκεψη στους χώρους αυτούς γίνεται σπάνια και έχει άμεση

εξάρτηση από τις καιρικές συνθήκες. Πέρα από την απουσία των κατάλληλων κλιματικών συνθηκών, στην εγκατάλειψη συντελούν και ο θόρυβος, η θάμβωση, η ελλιπής καθαριότητα, η απουσία αστικού εξοπλισμού με έμφαση στα σημεία στάσης. Άλλα αιτήματα που επηρεάζουν την παρουσία του κόσμου στους υπαίθριους χώρους είναι η προσδοκία για καλύτερη αστυνόμευση, η λιγότερη παρακολούθηση από κάμερες, η συντήρηση του εξοπλισμού, η φύλαξη, η ρύθμιση της κυκλοφορίας και η ευκολότερη πρόσβαση για άτομα με αναπηρίες.

2.1 ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ Οι υπαίθριοι χώροι, όντας εκτεθειμένοι στις συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος, δέχονται τις επιρροές φυσικών φαινομένων και διεργασιών. Ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας, ο οποίος επιδρά σε αυτούς και στην ποιότητα διαβίωσής μας, ενώ συνάμα επηρεάζεται από τον καθημερινό τρόπο ζωής μας και το δομημένο περιβάλλον, είναι το κλίμα. Το κλίμα περιγράφεται σε τρία επίπεδα, από τις έννοιες μακροκλίμα, μεσοκλίμα και μικροκλίμα. Η κατανόηση των παραπάνω συνιστωσών είναι απαραίτητο και χρήσιμο εργαλείο κατά τα πρώτα στάδια του βιοκλιματικού σχεδιασμού πόλεων και κτιρίων.

Το μακροκλίμα εξαρτάται κυρίως από την γεωγραφική θέση μιας περιοχής και καθορίζει τον χαρακτήρα του κλίματός της. Σχετίζεται με κλιματικά δεδομένα τα οποία λαμβάνονται από εθνικούς μετεωρολογικούς σταθμούς. Τέτοια δεδομένα είναι η ηλιακή ακτινοβολία, η θερμοκρασία, η υγρασία, ο άνεμος, οι βροχοπτώσεις, η νέφωση. Το μεσοκλίμα αποτελεί ένα ενδιάμεσο επίπεδο το οποίο αναφέρεται στον μετασχηματισμό του μακροκλίματος που οφείλεται σε τοπικές ιδιαιτερότητες. Παράμετροι που συντελούν στην διενέργεια τροποποιήσεων του μακροκλίματος είναι το τοπικό ανάγλυφο, η ύπαρξη βλάστησης καθώς και η έκταση αυτής και η παρουσία υδάτινων στοιχείων. Μία ενδεικτική αλλαγή του μακροκλίματος που μπορεί να επιβληθεί από τα επιμέρους χαρακτηριστικά ενός τόπου, είναι η εκτροπή του ρεύματος αέρα. Το μικροκλίμα, τέλος, αφορά την διαφοροποίηση τόσο του μακροκλίματος όσο

και του μεσοκλίματος, η οποία αντιστοιχίζεται στις τοπικές συνθήκες. Υπαίθριοι χώροι, κτίρια, βλάστηση και νερό επηρεάζουν το μικροκλίμα καθώς μπορούν να βελτιώσουν τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Οι ελεύθεροι χώροι μπορούν να τροποποιήσουν το μικροκλίμα , να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης και να περιορίσουν τη ρύπανση ή αντιθέτως να δημιουργήσουν αποπνικτικές συνθήκες στον αστικό χώρο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, κυριαρχεί η θέσπιση κλιματικών ζωνών με βάση τα κλιματικά χαρακτηριστικά που επικρατούν και η κατανομή των επιμέρους περιοχών σε αυτές. Το ελληνικό παράδειγμα υιοθετεί την ενσωμάτωση του κλίματος και των διαφοροποιήσεων του στον σχεδιασμό, μέσω του διαχωρισμού της επικράτειας και της αντιστοίχισης των νομών της σε 4 κλιματικές ζώνες.

Κλιματικές ζώνες (www.ktizontastomellon.gr)

Η πρώτη κλιματική ζώνη περιλαμβάνει τους νομούς: Ηράκλειο, Χανιά, Ρέθυμνο, Λασίθι, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα, Σάμος, Μεσσηνία, Λακωνία, Αργολίδα, Ζάκυνθος, Κεφαλονιά, Ιθάκη. Στην δεύτερη εντάσσονται οι Κορινθία,

02. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ηλεία, Αχαΐα, Αιτωλοακαρνανία, Φθιώτιδα, Φωκίδα, Βοιωτία, Αττική, Εύβοια, Μαγνησία, Σποράδες, Λέσβος, Χίος, Κέρκυρα, Λευκάδα, Θεσπρωτία, Πρέβεζα, Άρτα. Η τρίτη αποτελείται από τους νομούς Αρκαδία, Ευρυτανία, Ιωάννινα, Λάρισα, Καρδίτσα, Τρίκαλα, Πιερία, Ημαθία, Πέλλα, Θεσσαλονίκη, Κιλκίς, Χαλκιδική, Σέρρες, Καβάλα, Δράμα, Θάσος, Σαμοθράκη, Ξάνθη, Ροδόπη, Έβρος, ενώ στην τέταρτη κλιματική ζώνη κατατάσσονται Γρεβενά, Κοζάνη, Καστοριά και Φλώρινα. Έτσι, παρατηρούμε ότι η πρώτη ζώνη περιλαμβάνει γεωγραφικές περιοχές με ηπιότερα κλιματικά χαρακτηριστικά, ενώ η τέταρτη περιλαμβάνει περιοχές που εμφανίζουν δυσμενέστερες συνθήκες.

έως 2,5 μm). Μετριέται με πυρανόμετρα και η μονάδα μέτρησής της είναι τα kW/m. Από την άλλη, η θερμική ακτινοβολία ή η ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος (τιμές μεγαλύτερες των 5,0 μm) εκπέμπεται από το έδαφος, τα κτίρια και την ατμόσφαιρα και εξαρτάται κυρίως από τη θερμοκρασία της επιφάνειας. Μετριέται με πυργεώμετρα.

2.2 ΠΕΔΙΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ Πώς όμως ορίζονται και περιγράφονται τα μακροκλιματικά δεδομένα που αναφέρθηκαν παραπάνω και ποιοι είναι οι τοπικοί μετασχηματισμοί που επενεργούν σε αυτά για την μετάβαση στο μικροκλίμα; Ο ήλιος αποτελεί την σημαντικότερη ίσως πηγή ενέργειας για τον πλανήτη μας, αν και δέχεται μόνο ένα μικρό ποσοστό της συνολικής ακτινοβολίας που εκπέμπεται. Ο όρος πεδίο ακτινοβολίας αναφέρεται στην ηλιακή ακτινοβολία καθώς και την θερμική ακτινοβολία ή την ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος, όπως ονομάζεται ενναλακτικά. Η ηλιακή ακτινοβολία είναι άμεση, διάχυτη ή οφείλεται σε ανακλάσεις πάνω στις επιφάνειες. Διαθέτει μήκη κύματός που κυμαίνονται από 0,2 έως 2,5 μm που την κατατάσσουν σε υπεριώδη (0,2 έως 0,4 μm), ορατή (0,4 έως 0,7 μm) και υπέρυθρη ακτινοβολία (0,7

Χάρτης ακτινοβολίας (city-data.com)

Το σύνολο της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει σε μία περιοχή του αστικού ιστού εξαρτάται από τους εξής παράγοντες: • Τον συντελεστή θέασης του ουρανού, ο οποίος καθορίζει το ποσοστό της διάχυτης ακτινοβολίας καθώς και το διάστημα έκθεσης ενός υπό μελέτη χώρου στην άμεση ηλιακή ακτινοβολία. • Τον συντελεστή θέασης των διάφορων επιφανειών, που επηρεάζει τα ποσοστά της ανακλώμενης και της εκπεμπόμενης, από τις διάφορες επιφάνειες, ακτινοβολίας. • Τις οπτικές και θερμικές ιδιότητες των υλικών που χρησιμοποιούνται στην εκάστοτε περίπτωση. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε ιδιότητες όπως η ανακλαστικότητα, η θερμοχωρητικότητα

και ο συντελεστής εκπομπής (περιγράφονται αναλυτικότερα σε επόμενο κεφάλαιο).

Το πεδίο της ακτινοβολίας αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική παράμετρο που λαμβάνεται υπόψιν κατά την εκπόνηση βιοκλιματικών μελετών, μέσω της μέσης θερμοκρασίας ακτινοβολίας. Η μέση θερμοκρασία ακτινοβολίας είναι ένα μέγεθος που επιδρά στην θερμική άνεση των χρηστών αλλά και στον υπολογισμό των δεικτών αυτής(π.χ. PET και PMV). Παρουσιάζει διακυμάνσεις σύμφωνα με το γεωγραφικό πλάτος, της ανακλαστικότητα των τελικών επιφανειών, την ύπαρξη ηλιοπροστασίας, τον προσανατολισμό και τη μορφολογία του χώρου. Συμβολίζεται με Τmrt και μπορεί να μετρηθεί με σφαιρικά θερμόμετρα (απαιτείται παράλληλη γνώση της ταχύτητας και της θερμοκρασίας του αέρα) ή μέσω προσομοίωσης της πραγματικότητας σε υπολογιστικό μοντέλο (π.χ. ENVI-met, RayMan). Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε υπαίθριους χώρους της Θεσσαλονίκης, επινοήθηκε ο εξής τύπος για τον υπολογισμό της τιμής της (Τhorsson και Συνεργάτες):

όπου: (Tg) Θερμοκρασία σφαίρας (οC) (Ta) Θερμοκρασία αέρα (οC) (Va) Ταχύτητα ανέμου (m/s) (D) Διάμετρος σφαίρας (mm) (ε) Εκπεμψιμότητα σφαίρας Ταυτόχρονα προέκυψε ότι η μέση θερμοκρασία

ακτινοβολίας είναι υψηλότερη πάνω από επιφάνειες με υψηλή ανακλαστικότητα και χαμηλότερη σε φυτεμένες ή σκιασμένες επιφάνειες.

2.3 ΠΕΔΙΟ ΑΝΕΜΟΥ Ένας άλλος φυσικός παράγοντας που επηρεάζει τη ζωή μας και αποτελεί πεδίο των βιοκλιματικών μελετών, είναι ο άνεμος. Ο όρος πεδίο ανέμου χρησιμοποιείται προκειμένου να περιγράψει την συμπεριφορά του ανέμου σε μια αστική περιοχή.

Διάγραμμα ανέμου (www.archdaily.com)

Αρχικά, ο άνεμος οφείλεται στις ατμοσφαιρικές πιέσεις που δημιουργεί η διαφορετική θέρμανση δύο περιοχών από την ηλιακή ακτινοβολία και που προκαλεί την κίνηση αέριων μαζών από την ψυχρή προς τη θερμότερη περιοχή. Εξαρτάται από παγκόσμιους, περιφερειακούς και τοπικούς παράγοντες. Εκτιμάται βάση μετεωρολογικών δεδομένων, τα οποία πρέπει παρόλα αυτά να προσαρμόζονται στις εκάστοτε συνθήκες. Προσδιορίζεται από χαρακτηριστικά όπως η διεύθυνση, η ταχύτητα και

02. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ η ένταση. Η ταχύτητα και η πίεσή του είναι δυνατόν να εκτιμηθούν με μεγάλη ακρίβεια μέσω ειδικών οργάνων, των ανεμομέτρων, που λαμβάνουν μετρήσεις σε ύψος 10m πάνω από το έδαφος. Μονάδες μέτρησης είναι τα m/s ή τα km/h, ή εναλλακτικά χρησιμοποιείται κλίμακα Beaufort (μποφόρ). Η συμπεριφορά του μπορεί να γίνει αντιληπτή από προσομοιώσεις σε αεροσήραγγα, ή με τη χρήση ειδικών λογισμικών (π.χ. Gerris, Vasari). Για την καταγραφή και αποτύπωση της ροής και της κυκλοφορίας του, υπάρχουν τέλος τρεις αναπαραστατικές μέθοδοι. Ο χάρτης σκιάς απεικονίζει με γκρίζες και μαύρες αποχρώσεις τη μέση ετήσια συχνότητα ροής του ανέμου, με τα πιο σκούρα χρώματα να αντιστοιχίζονται σε περιοχές με λιγότερο άνεμο. Το ροδόγραμμα ανέμου, παρέχει στιγμιότυπα που παρουσιάζουν διαφάνεια ανάλογη της συχνότητας ανά διεύθυνση. Το ροδόγραμμα ανεμοπερατότητας παρουσιάζει την διαπερατότητα βάση της αντίστασης κτιρίων και λοιπών εμποδίων από όλες τις κατευθύνσεις. Μεγαλύτερες τιμές διαπερατότητας μεταφράζονται σε περιοχές όπου μπορεί να διοχετευτεί ο άνεμος.

Ροδόγραμμα ανέμου (λογισμικό Vasari - προσωπικό αρχείο)

Χαρακτηρίζεται από τις έννοιες του αστικού θόλου και του αστικού οριακού στρώματος, οι οποίες χρησιμοποιούνται για να ορίσουν τις περιοχές στις οποίες κινείται ο αέρας. Ο αστικός θόλος εκτείνεται από τη γραμμή του εδάφους μέχρι την κορυφογραμμή των κτιρίων, ενώ το αστικό οριακό στρώμα αφορά τη ζώνη που αναπτύσσεται πάνω από την κορυφογραμμή των κτιρίων. Ο άνεμος του αστικού οριακού στρώματος είναι ελεύθερος και ανεμπόδιστος και ονομάζεται συγκεκριμένα γεωστροφικός όταν κινείται στη ζώνη με οριακές τιμές τα 275 και τα 500m. Από την άλλη, η κίνηση από μια περιαστική προς μια αστική περιοχή, στα πλαίσια του αστικού θόλου, σηματοδοτεί διάφορες τροποποιήσεις που σχετίζονται με την αστική μορφολογία. Τέτοιες είναι η αλλαγή της ταχύτητας του ανέμου και η εκτροπή της διεύθυνσής του. Τα στοιχεία αυτά ενδέχεται να παρουσιάζουν περαιτέρω διαφοροποιήσεις οι οποίες οφείλονται στις εποχές του χρόνου.

2.4 ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΥΓΡΑΣΙΑ Η θερμοκρασία και η υγρασία αποτελούν δύο άλλα στοιχεία του μακροκλίματος που μπορούν να επηρεάσουν ριζικά την αίσθηση της θερμικής άνεσης ενός χρήστη του αστικού χώρου. Η θερμοκρασία είναι ένα φυσικό μέγεθος που συνδέεται με την κινητική ενέργεια η οποία καθορίζει το πόσο ψυχρό ή θερμό είναι κάτι. Στην περίπτωση ενός υπαίθριου εξωτερικού χώρου, αφορά την θερμοκρασία του αέρα. Οποιαδήποτε μεταβολή της αποδίδεται στην μετάδοση θερμότητας στο περιβάλλον, που συμβαίνει με ακτινοβολία, μεταφορά ή αγωγιμότητα. Η θερμοκρασία του αέρα και η μέση θερμοκρασία ακτινοβολίας, που αντιστοιχίζεται στην ηλιακή ακτινοβολία και αναλύθηκε παραπάνω, καθορίζουν την ανταλλαγή

θερμότητας του χρήστη με το περιβάλλον του.

Παραλία Θεσσαλονίκης, Γερόλυμπος (thessalonikibiennale.gr)

Η θερμοκρασία επιδρά επιπλέον στις εναλλαγές της υγρασίας. Ο παράγοντας της υγρασίας, σχετίζεται με τους υδρατμούς που συγκεντρώνονται στην ατμόσφαιρα και οφείλεται στην εξάτμιση του νερού. Διακρίνεται σε απόλυτη, που περιγράφει την ακριβή μάζα των υδρατμών ανά κυβικό μέτρο αέρα, και σχετική, που συνδέει την κατάσταση της υγρασίας που επικρατεί με την οριακή τιμή που θα μπορούσε να πάρει σε ανάλογες συνθήκες. Όταν η περιεκτικότητα του αέρα σε υγρασία λάβει την μέγιστη τιμή της, τότε αυτός καλείται κεκορεσμένος. Μετριέται με υγρόμετρα, υγρογράφους και ψυχρόμετρα και δίνεται με τη μορφή ποσοστών. Τιμές που κινούνται ανάμεσα σε 50 και 60%, ορίζουν ένα ιδανικό περιβάλλον για τον άνθρωπο. Η υγρασία επιδρά στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την θερμοκρασία. Όταν τα ποσοστά της είναι χαμηλά, μπορεί να προκαλέσει δυσφορία, ενώ όταν συνδυαστεί με υψηλή θερμοκρασία μπορεί να οδηγήσει σε θερμοπληξία. Επιπρόσθετα, επηρεάζει την αναπνοή, την υγρασία του δέρματος και την εφίδρωση.

2.5 Η ΑΣΤΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΑΚΡΟΚΛΙΜΑΤΟΣ Ένας από τους κυριότερους παράγοντες που επιδρούν στο μικροκλίμα με αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής, είναι η αστική μορφολογία. Έτσι αποκαλείται η τρισδιάστατη μορφή της αστικής επιφάνειας. Στοιχεία αυτής είναι οι χαράξεις των δρόμων και των οικοδομικών τετραγώνων, σε επίπεδο πολεοδομικού σχεδιασμού, το μέγεθος των οδικών δικτύων, η χωροθέτηση, η γεωμετρία και το ύψος των κτιρίων , η ύπαρξη ελεύθερων χώρων και τα ποσοστά τους. Οποιαδήποτε μεταβολή στα χαρακτηριστικά της είναι ικανή να προκαλέσει αλλαγές στην θερμοκρασία, την ταχύτητα και τη διεύθυνση του ανέμου, την υγρασία.

Αστική μορφολογία (www.citybranding.gr)

Η αστική μορφολογία λαμβάνεται υπόψη σε βιοκλιματικές μελέτες μέσω μαθηματικών μοντέλων που χρησιμοποιούν τον συντελεστή θέασης του ουρανού (sky view factor-SVF). Αν και η θερμοκρασία στις πόλεις καθορίζεται από μια σειρά πολύπλοκων διαδικασιών, μπορεί να εντοπιστεί μία εξάρτηση ανάμεσα στις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις και την τιμή που λαμβάνει σε κάθε περίπτωση αστικού χώρου ο συντελεστής θέασης του ουρανού. Πιο συγκεκριμένα, για τιμές

02. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ πλησιέστερες στο μηδέν (μικρός συντελεστής SVF), η θερμοκρασία καθορίζεται από το αστικό περιβάλλον. Ταυτόχρονα, η συσσώρευση θερμότητας στον χώρο είναι εντονότερη, ενώ η αποβολή της δυσκολότερη (φαινόμενο θερμικής αστικής νησίδας). Από την άλλη, για τιμές κοντά στο 1, η θερμοκρασία συμπίπτει με τα δεδομένα των μετεωρολογικών σταθμών.

Συντελεστής θέασης ουρανού (www.scielo.br)

2.6 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ Κινούμενοι από την ανάλυση και την επιρροή των στοιχείων του μακροκλίματος, που αποτελούν μία πιο γενική και διευρυμένη βάση, προς το μικροκλίμα και τις συνέπειές του στην ποιότητα της ζωής μας, συναντούμε δύο φαινόμενα που συντελούν στην μεταβολή της θερμικής και αεροδυναμικής συμπεριφοράς των πόλεων και κατ’ επέκταση την διαφοροποίηση των χαρακτηριστικών του μακροκλίματος. Πρόκειται για την θερμική αστική νησίδα και την αστική χαράδρα. Το φαινόμενο της θερμικής αστικής νησίδας (Urban Heat Island) έγκειται στην συσσώρευση και την απορρόφηση μεγάλων ποσοστών θερμότητας στα σύγχρονα αστικά κέντρα, η οποία είναι αδύνατον να απεγκλωβιστεί και προκαλεί τελικά

την εμφάνιση μεγαλύτερων θερμοκρασιών σε σχέση με αυτές που παρατηρούνται στην ύπαιθρο. Οι αιτίες στις οποίες αποδίδεται η δημιουργία και η έξαρση του φαινομένου είναι η αύξηση της πυκνότητας του δομημένου όγκου, η γεωμετρία των κτιρίων και των δρόμων, η απουσία ελεύθερων χώρων, η απουσία πρασίνου, η μείωση της ροής του ανέμου και η αδιαφορία αξιοποίησης των ωφελειών του αερισμού στις πόλεις. Ιδιαίτερα καθοριστικός είναι και ο ρόλος των υλικών δόμησης, που συνήθως επιλέγονται χωρίς κανένα ενδιαφέρον για τις θερμικές και οπτικές τους ιδιότητες, με αποτέλεσμα να αποθηκεύουν θερμότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας αποβάλλοντας τη την νύχτα και διευρύνοντας το φαινόμενο. Η επιβαρυμένη αυτή πραγματικότητα, επιδεινώνεται από το φαινόμενο του θερμοκηπίου, την αυξημένη επανεκπομπή θερμικής ακτινοβολίας από τον ουρανό αλλά και την ανθρωπογενή δραστηριότητα (μετακινήσεις και άλλες δραστηριότητες, θέρμανση-ψύξη κτιρίων) που παράγει σημαντικά ποσά θερμότητας στον υπαίθριο χώρο.

Αστική θερμική νησίδα (www.pmsilicone.com)

Οι επιπτώσεις της αστικής θερμικής νησίδας είναι έντονες και διακριτές τόσο σε ανθρώπινο, όσο και σε κοινωνικό, οικονομικό αλλά και περιβαλλοντικό επίπεδο. Αναφορικά, συμβάλλει σε αίσθημα θερμικής δυσφορίας

του χρήστη αλλά και σε προβλήματα υγείας, στην υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης, την απαξίωση και την ερήμωση των ελεύθερων χώρων, την αύξηση των αναγκών δροσισμού, την αυξημένη κατανάλωση ενέργειας και την δημιουργία φαύλων ενεργειακών προβλημάτων.

Το φαινόμενο έχει κατά καιρούς αποτελέσει αντικείμενο πολλών ερευνών, που συλλέγουν δεδομένα από διάφορες πόλεις και προσπαθούν να δώσουν μια πιο σαφή εικόνα για την θερμική νησίδα. Στην κατεύθυνση αυτή συμβάλουν εγκατεστημένοι σταθμοί μετρήσεων που λαμβάνουν ωριαία θερμοκρασιακά δεδομένα και παράγουν τις μέσες διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε αστικά και περιαστικά κέντρα. Έτσι, στο Παρίσι η διαφορά θερμοκρασία πόλης- υπαίθρου αγγίζει τους 14οC, στην Αθήνα τους 7-8οC, στη Σουηδία τους 5οC, στην Γερμανία τους 3-4οC, στο Λονδίνο τους 2,5οC. Σκόπιμο είναι να αναφερθεί ότι οι μεταβολές της θερμοκρασίας ξεκινούν νωρίς το μεσημέρι, ενώ μεγιστοποιούνται 2 ή 3 ώρες μετά τη δύση του ήλιου. Κατά κύριο λόγο, εντοπίζονται κοινά χαρακτηριστικά από περιοχή σε περιοχή, με μικρές διαφοροποιήσεις που εξαρτώνται από γεωγραφικά και κλιματικά στοιχεία.

2.7 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΧΑΡΑΔΡΑΣ Το φαινόμενο της αστικής χαράδρας δανείζεται κοινά χαρακτηριστικά με την περίπτωση της χαράδρας, όπως αυτή συναντάται στη φύση, με αποτέλεσμα να φέρει τελικά και το όνομά της. Πιο συγκεκριμένα, τα μέτωπα των κτιρίων που περιβάλλουν έναν αστικό δρόμο, παρομοιάζονται και λειτουργούν όπως τα πλευρικά τοιχώματα μιας φυσικής χαράδρας, μεταβάλλοντας τα

χαρακτηριστικά του ανέμου που κινείται κατά μήκος αυτού. Η μεταβολή αυτή σχετίζεται άμεσα

Αστική χαράδρα (www.econ3.gr)

με την γεωμετρία και την απορροφητικότητα των επιφανειών που υπάρχουν εκατέρωθεν του δρόμου, ενώ έγκειται στην μείωση της ταχύτητας του αέρα, την αλλαγή της διεύθυνσης και της θερμοκρασιακής του στρωμάτωσης. Η θερμοκρασία του αέρα μεταβάλλεται καθ’ ύψος των όψεων και κατά πλάτος του δρόμου, και επηρεάζεται από τη θερμότητα που αποβάλλουν οι όψεις των κτιρίων και γενικά τα υλικά του χώρου. Έτσι σε περιοχές κοντινές ως προς τις κτισμένες επιφάνειες, δημιουργείται ένα λεπτό, θερμό στρώμα αέρα που έχει θερμοκρασιακή διαφορά έως και 4οC, σε σχέση με τον αέρα που κυκλοφορεί στο υπόλοιπο πλάτος του δρόμου.

02. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 03. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΕΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

3.1 ΘΕΡΜΙΚΗ ΑΝΕΣΗ

(M)Ρυθμόςμεταβολισμού

Ο άνθρωπος, η υγεία και η παραγωγικότητά του επηρεάζονται, σε μεγάλο βαθμό, από τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στο άμεσο περιβάλλον του. Συνεχώς προσπαθεί να προσαρμοστεί σε αυτό για να εξασφαλίσει τη βιολογική και ψυχολογική του ισορροπία. Πολλές έρευνες δείχνουν την επίδραση που έχει το κλίμα στην ανθρώπινη δραστηριότητα και έχει παρατηρηθεί ότι αυτή μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή και την κλιματική ζώνη.

(W)Σωματικήδραστηριότητα

Για παράδειγμα στις Μεσογειακές χώρες η καλοκαιρινή περίοδος θεωρείται δυσμενέστερη, ο χειμώνας λιγότερο δυσμενής και η άνοιξη μαζί με το φθινόπωρο θεωρούνται περίοδοι ευεξίας και περισσότερο παραγωγικές για τον άνθρωπο. Η «θερμική άνεση» είναι, λοιπόν, η κατάσταση που προκύπτει ως αποτέλεσμα των συνθηκών που επικρατούν, και που δημιουργεί μια αίσθηση φυσικής και διανοητικής ευεξίας που είναι ευχάριστη για τον άνθρωπο. Εναλλακτικά, ορίζεται και ως η κατάσταση εκείνη κατά την οποία ο άνθρωπος δεν απαιτεί καμία θερμική αλλαγή στο περιβάλλον του, καθώς αισθάνεται ικανοποίηση ως προς αυτό.Η έννοια της θερμικής άνεσης στηρίζεταιλοιπόν στην αρχή ότι σε σταθερές συνθήκες η παραγωγή θερμότητας θα πρέπει να ισούται με τις απώλειες θερμότητας προς το περιβάλλον, ώστε να διατηρείται η θερμοκρασία του σώματος στους 37οC, περίπου. Θερμική ισορροπία με το περιβάλλον υπάρχει όταν η μεταβολή του θερμικού ισοζυγίου ισούται με μηδέν. Θερμικό ισοζύγιο = +W+R+C+ED+ERE+ESW+S = 0 όπου:

(R)Καθαρή τιμή ακτινοβολίας σώματος (C)Ροή θερμότητας με αγωγή (ED)Ροή θερμότητας για την εξάτμιση ιδρώτα

(ERE)Ροή θερμότητας για θέρμανση και ύγρανση του εισπνεόμενου αέρα

(ESW)Απώλεια θερμότητας λόγω εξάτμισης του ιδρώτα

(S)Ροή θερμότητας για θέρμανση ή ψύξη του ανθρώπινου σώματος.

Θερμική άνεση (www.gruenecodesign.com)

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΘΕΡΜΙΚΗ ΑΝΕΣΗ Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τη θερμική άνεση οφείλονται σε κλιματικές και

περιβαλλοντικές παραμέτρους, αλλά μπορεί να είναι και ανεξάρτητοι από το κλίμα. Διακρίνονται σε πρωτεύοντες ή ανεξάρτητους και δευτερεύοντες ή εξαρτημένους. Στην πρώτη κατηγορία συγκαταλέγονται η θερμοκρασία και η ταχύτητα αέρα, η μέση θερμοκρασία ακτινοβολίας, η σχετική υγρασία, ο ρυθμός μεταβολισμού και το είδος του ρουχισμού. Από την άλλη, ανάμεσα στους δευτερεύοντες συναντώνται η θερμοκρασία ρουχισμού, η κίνηση του αέρα κάτω από τα ρούχα, η θερμοκρασία δέρματος, ο ρυθμός εφίδρωσης, η υγρότητα του δέρματος και του ρουχισμού, η απόδοση δροσισμού μέσω εφίδρωσης.

τον ρουχισμό, η κατανάλωση τροφής, η αλλαγή θέσης στο χώρο. Από την άλλη, σε ψυχολογικό επίπεδο, οι εμπειρίες από παρόμοιες καταστάσεις, οι προσδοκίες σχετικά με τις καιρικές συνθήκες και η προσωπική επιλογή, επηρεάζουν εξίσου την θερμική άνεση. Στις προαναφερθείσες επιρροές προστίθενται και διάφοροι προσωπικοί παράγοντες, όπως η καταγωγή, το φύλο, η ηλικία, η κατάσταση της υγείας του χρήστη και το διάστημα παραμονής και έκθεσης του στις συνθήκες ενός συγκεκριμένου κλίματος, που μπορεί να υποδηλώσει μία προσαρμογή και αποδοχή των τοπικών αυτών συνθηκών. ΤΡΟΠΟΙ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗ ΘΕΡΜΙΚΗ ΑΝΕΣΗ Η εμφάνιση υψηλών θερμοκρασιών αέρα, που υπερβαίνουν το όριο της άνεσης, δημιουργεί αίσθημα ζέστης στον οργανισμό και είναι επιθυμητές κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ χαμηλές θερμοκρασίες που βρίσκονται υπό του ορίου ελαττώνουν την θερμοκρασία του σώματος και είναι ωφέλιμες μόνο το καλοκαίρι.

Θερμική άνεση χρήστη (www.educate-sustainability.eu)

Η θερμική άνεση στους εξωτερικούς χώρους, δεν καθορίζεται μόνο από τη φυσιολογία, αλλά υπάρχουν εξίσου σημαντικές παράμετροι που την επηρεάζουν, όπως η προσαρμοστικότητα και η ψυχολογία. Στην προσαρμοστικότητα εμπεριέχονται οι διαδικασίες που επιτελούνται προκειμένου να προσαρμοστεί ο άνθρωπος στο περιβάλλον ή να προσαρμόσει αυτό στις ανάγκες του. Τέτοιες είναι οι αλλαγές στο μεταβολισμό,

Η ταχύτητα του αέρα επηρεάζει τη μετάδοση θερμότητας μεταξύ σώματος και περιβάλλοντος, την εξατμιστική χωρητικότητα του αέρα και κατ’ επέκταση τον δροσισμό λόγω εφίδρωσης. Όταν η θερμοκρασία αέρα είναι χαμηλότερη από τη θερμοκρασία σώματος και η ταχύτητα αέρα αυξάνεται, τότε δημιουργείται αίσθηση δροσιάς. Όταν η θερμοκρασία αέρα είναι υψηλότερη από τη θερμοκρασία του σώματος και η ταχύτητα αέρα αυξάνεται, το σώμα θερμαίνεται όταν υπάρχει μεγάλη ανταλλαγή θερμότητας, ενώ δροσίζεται όταν υπάρχει εξατμιστική χωρητικότητα. Η

μέση

θερμοκρασία

ακτινοβολίας,

02. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 03. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΕΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ εκτός από την θερμική άνεση,επηρεάζει και τον καρδιακό ρυθμό, την εσωτερική θερμοκρασία και τον ρυθμό εφίδρωσης. Η σχετική υγρασία καθορίζει την εξατμιστική χωρητικότητα του αέρα και άρα την αποδοτικότητα του δροσισμού μέσω εφίδρωσης. Μπορεί να λειτουργήσει άλλοτε επικουρικά ως προς την θερμική άνεση, διευκολύνοντας την επίτευξή της, ενώ άλλοτε, σε συνδυασμό με τη θερμοκρασία, μπορεί να προκαλέσει δυσφορία. Ο ρυθμός μεταβολισμού, που μετριέται σε W/m2 ή σε met (1met=58W/m2), εκφράζει την θερμότητα που παράγεται ανά μονάδα επιφάνειας σώματος και μπορεί να αντισταθμίσει τις θερμικές απώλειες, επαναφέροντας το αίσθημα της θερμικής άνεσης. Εξαρτάται από την εκάστοτε δραστηριότητα που επιτελεί ο χρήστης. Για καθεμία από αυτές υπάρχει μια προκαθορισμένη τιμή που αναφέρεται στον μέσο άνθρωπο και παρέχεται μέσω πινάκων. Για παράδειγμα, ακόμα και σε συνθήκες ανάπαυσης, ο άνθρωπος παράγει 58 W/m2. Ο ρουχισμός καθορίζει την τιμή της μόνωσης και άρα της αντίστασης του οργανισμού ενάντια στις συνθήκες του περιβάλλοντος. Μετριέται σε m2oC/W ή σε clo (1clo=0,155 m2oC/W) και οι τιμές για διαφορετικούς συνδυασμούς ένδυσηςμπορούν να αναζητηθούν σε ειδικούς πίνακες. ΔΕΙΚΤΕΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΑΝΕΣΗΣ Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν αρκετοίοργανισμοί που αναπτύσσουν πρότυπαή αλλιώς δείκτες θερμικής άνεσης, τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν σε όλες τις χώρες. Μεταξύ αυτών συναντώνται το ASHRAE

(American Society of Heating, Refrigerating and Air ConditioningEngineers) που χρησιμοποιείται κυρίως στην Αμερική και τον Καναδά, το ISO (International Standard Organisation) και το CEN (European Committee for Standardization), τα οποίααφορούν κυρίως την Ευρώπη. Αρχικά για την εκτίμηση της θερμικής άνεσης, καθιερώθηκαν κλίμακες 7 σημείων (πολύ θερμό, θερμό, ελαφρά θερμό, ουδέτερο, ελαφρά ψυχρό, ψυχρό, πολύ ψυχρό), που λάμβαναν υπόψη την προσωπική αίσθηση της άνεσης. Η πρώτη ήταν η κλίμακα Bedford, αλλά αντικαταστάθηκε από την ASHRAE. Ορισμένοι από τους πιο διαδεδομένους δείκτες που χρησιμοποιούνται σήμερα περιγράφονται παρακάτω. Στο σημείο αυτό πρέπει όμως να αναφερθεί ότι οι κάποιοι έχουν προκύψει από μελέτες που έγιναν σε θερμοθαλάμους και αναφέρονται σε σταθερές συνθήκες ενεργειακής ισορροπίας, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια αναντιστοιχία ανάμεσα σε αυτούς και την πραγματικότητα όταν εφαρμόζονται σε συνθήκες εξωτερικού περιβάλλοντος. Δείκτης Αναμενόμενης Μέσης Αποδοχής - PMV (PredictedMeanVote) Ο δείκτης Αναμενόμενης Μέσης Αποδοχής είναι ένας δείκτης συσχέτισης μεταξύ της θερμικής άνεσης και του θερμικού αισθήματος. Ο δείκτης αυτός περιγράφεται με μια μαθηματική σχέση που συνδέει τα επίπεδα δραστηριότητας, ρουχισμού και περιβαλλοντικών παραμέτρων (μέση θερμοκρασία ακτινοβολίας, η ταχύτητα του ανέμου, η θερμοκρασία του, η σχετική υγρασία) και ο προσδιορισμός του έγινε μετά από ανάλυση ενός μεγάλου αριθμού δεδομένων. Μετριέται στην κλίμακα -3 έως +3, όπου οι τιμές -3,-2,+2,+3 εκφράζουν συνθήκες ζεστές ή κρύες που δεν ικανοποιούν

το χρήστη, ενώ οι τιμές -1,0,+1 αντιστοιχούν σε φυσιολογικά επίπεδα θερμικής άνεσης.

όταν ο PMV παίρνει οριακές τιμές (-3,+3) η τιμή του PPD εκτοξεύεται σε ποσοστό 95%.

danieloverbey.blogspot.gr

Εκφράζεται

από

τη

σχέση:

PMV = ( 0,303 x e-0,036M + 0,028) x L όπου:

(M) metabolicrate = ρυθμός μεταβολισμού(W/m²)

(L) thermal load actuating over the body = θερμικάφορτία (W/m²)

Δείκτης Αναμενόμενου Ποσοστού Δυσαρέσκειας - PPD (Predicted Percentage Dissatisfied) Μία άλλη μέθοδο πρόβλεψης της θερμικής άνεσης παρέχει ο δείκτης αναμενόμενου ποσοστού δυσαρέσκειας (PPD), ο οποίος περιγράφεται από την παρακάτω μαθηματική σχέση που τον συσχετίζει με τον PMV, καθιστώντας απαραίτητη την γνώση του πρώτου για την εξαγωγή αποτελεσμάτων. PPD = 100 – 95x exp[-(0.03353 x PMV4+0,1297xPMV²)]. Από την παραπάνω όταν ο PMV λαμβάνει υπάρχει ένα ελάχιστο, ανικανοποίητων της

σχέση, προκύπτει ότι ουδέτερη τιμή (0) τότε αναμενόμενο ποσοστό τάξης του 5%, ενώ

Σχέση PMV-PPD (danieloverbey.blogspot.gr)

Δείκτης Ισχύος Αποψύξεως - CP (CoolingPower) Ο δείκτης Ισχύος Αποψύξεως εκφράζει το ρυθμό της απώλειας θερμότητας από την επιφάνεια του σώματος που διατηρείται στη θερμοκρασία των 36.5οC όταν η επιφάνεια αυτή εκτεθεί στον ατμοσφαιρικό αέρα και είναι ένα μέτρο της ικανότητας του αέρα να αυξάνει την απώλεια θερμότητας από ένα ανθρώπινο σώμα. Ο δείκτης υπολογίζεται από την παρακάτω σχέση:

CP=(0.2 + 0.4 x V1/2) x (36.5 – Τ) x 41.868 (όταν V<=1m/sec)

CP=(0.13 + 0.47 x V1/2) x (36.5 – Τ) x 41.868 (όταν V>1m/sec)

όπου: (V) ταχύτητα ανέμου, σε m/sec (T) θερμοκρασία αέρα, σε οC

02. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 03. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΕΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ αέρα, η ταχύτητα του αέρα ορίζεται στα 0,1 m/s και η πίεση υδρατμών του αέρα ορίζεται στα 12 hPa (σχετική υγρασία 50% για θερμοκρασία αέρα 200οC) και σταθερή δραστηριότητα 80W, και ένδυση που αντιστοιχεί σε 0,9clo.

Δείκτης Φυσιολογικής Ισοδύναμης Θερμοκρασίας - PET (Physiological Equivalent Temperature) Ο δείκτης Φυσιολογικής Ισοδύναμης Θερμοκρασίας προσδιορίζει την άνεση, συγκρίνοντας τη θερμοκρασία του εξωτερικού περιβάλλοντος με τη θερμοκρασία του αέρα σε εσωτερικές συνθήκες, όπου απουσιάζει η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία ή τον αέρα, αλλά το θερμικό ισοζύγιο του ανθρώπου είναι πανομοιότυπο. Μονάδα μέτρησής του δείκτη είναι οι βαθμοί Κελσίου, γεγονός που τον κάνει πιο κατανοητό προς κάθε χρήστη. Τα δεδομένα που απαιτούνται για τον υπολογισμό του είναι η μέση θερμοκρασία ακτινοβολίας, η θερμοκρασία αέρα, η ταχύτητα του ανέμου και η σχετική υγρασία.

Για τον υπολογισμό, τα περιβαλλοντικά στοιχεία λαμβάνονται ως εξής: η μέση θερμοκρασία ακτινοβολίας ισούται με τη μέση θερμοκρασία

Δείκτης Κανονικής Ενεργού Θερμοκρασίας - SET (Standard EffectiveTemperature) Ο δείκτης Κανονικής Ενεργού Θερμοκρασίας διαθέτει παρόμοιες αρχές με τον δείκτη PMV. Συγκρίνει την φυσιολογική κατάσταση ενός ατόμου με ένα περιβάλλον αναφοράς. Λαμβάνει μία πληθώρα τιμών, που ξεκινούν από το 10 και ξεπερνάνε το 37,5. Από το σύνολο αυτό, αποδεκτές είναι μόνο οι τιμές από 22,2 έως 25,6. Δείκτης Πραγματικής Αίσθησης Θερμότητας ASV (ActualSensationVote) Ο δείκτης Πραγματικής Αίσθησης Θερμότητας, είναι η αίσθηση θερμότητας των ανθρώπων που μετριέται σε 5-βάθμια κλίμακα, και κινείται από το πολύ κρύο προς το πολύ ζεστό. Υπολογίζεται βάση ωριαίων μετεωρολογικών στοιχείων, που διαφέρουν για κάθε πόλη ανάλογα με την κλιματική ζώνη στην οποία αυτή εντάσσεται. Έτσι, υπάρχουν διαφοροποιημένα μοντέλα για τις πόλεις Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Μιλάνο (Ιταλία), Φρίμπουργκ (Ελβετία), Κάσελ (Γερμανία), Κέιμπριτζ (Μ. Βρετανία) και Σέφιλντ (Μ. Βρετανία), ενώ δημιουργήθηκε και ένα συνδυασμένο μοντέλο για ολόκληρη την Ευρώπη. Για τον υπολογισμό απαιτούνται, η θερμοκρασία του αέρα (Tair_met, °C), η συνολική ηλιακή ακτινοβολία (Sol_met, W.m-2), η ταχύτητα του ανέμου (V_met, m.s-1) και η σχετική υγρασία (RH_met,%). Υπάρχει αντιστρόφως ανάλογη συσχέτιση ανάμεσα στην ταχύτητα του ανέμου

και τον ASV, καθώς όσο η ταχύτητα του ανέμου αυξάνεται τόσο ο ASV μειώνεται. Παραδείγματα: Αθήνα, Ελλάδα: ASV = 0.034 Tair_met + 0.0001 Sol_met – 0.086 V_met – 0.001 RH_met – 0.412 (r =0.27) Μιλάνο, Ιταλία: ASV = 0.049 Tair_met – 0.0002 Sol_met + 0.006 V_met + 0.002 RH_met –0.920 (r =0.44)

θερμικής άνεσης, διαφορετικού χρωματισμού, όπου παρουσιάζεται με λεπτομέρεια η επίδραση της αστικής δομής, των υλικών, της βλάστησης στην θερμική άνεση. Για τον προσδιορισμό των ζωνών θερμικής άνεσης, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η γνώση της ακτινοβολίας (άμεσης/έμμεσης/ ανακλώμενης), η ακτινοβολία (ανακλώμενη από οριζόντιες ή κάθετες επιφάνειες), η ταχύτητα του ανέμου, το κλίμα της ευρύτερης περιοχής, η μέση τιμή του συντελεστή θέασης του ουρανού.

Συνδυασμένο μοντέλο ASV για την Ευρώπη: ASV = 0.049 Tair_met + 0.001 Sol_met – 0.051 V_met + 0.014 RH_met – 2.079 (r =0.78)

Ο ASV δεν ήταν δυνατόν να ερμηνευτεί ομοιογενώς από πλευράς θερμικής άνεσης, πόλης ή εποχής. Έτσι απαιτήθηκε ένα μοντέλο για τον ASV και ένα για το δείκτη θερμικής άνεσης/δυσφορίας.

Σχέση αισθήματος άνεσης με asv (www.cres.gr/kape)

ΧΑΡΤΕΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΑΝΕΣΗΣ Για την γραφική απεικόνιση της άνεσης, χρησιμοποιούνται χάρτες διαχωρισμένοι σε ζώνες

Χάρτες θερμικής άνεσης (architektursalon-kassel.de)

Στη διαδικασία χαρτογράφησης των ζωνών θερμικής άνεσης, συλλέγονται 3 βασικές παράμετροι: η μορφολογία του οικοπέδου, μετεωρολογικά στοιχεία (με έμφαση στην ηλιακή ακτινοβολία και την ταχύτητα του ανέμου) και χρονικές παράμετροι (έμφαση σε συγκεκριμένες περιόδους του χρόνου). Για την τελική χαρτογράφηση, γίνεται αξιολόγηση ανάλογα με τη χρήση του χώρου και τον σχεδιασμό, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε τροποποίηση του σχεδιασμού για την κάλυψη των αναγκών που τίθενται. Χρησιμοποιείται ποικιλία χρωμάτων, με αποχρώσεις που κυμαίνονται από κόκκινο έως μπλε, συμβολίζοντας συνθήκες πολύ ζεστές έως πολύ δροσερές αντίστοιχα.

3.2 ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΕΣΗ Βασικό κριτήριο για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό υπαίθριων χώρων και κύρια μέριμνα των σχεδιαστών τους, οφείλει να είναι η ικανοποίηση της οπτικής αντίληψης των χρηστών, η προσφορά δηλαδή οπτικής άνεσης. Η οπτική άνεση καθορίζεται από ένα εύρος παραγόντων, ο πιο καθοριστικός από τους οποίους είναι ίσως η επάρκεια των επιπέδων τόσο φυσικού, όσο και τεχνητού φωτισμού. Σε έναν αστικό υπαίθριο χώρο, ο φυσικός φωτισμός εξαρτάται από την γεωγραφική θέση, την εποχή του χρόνου και την ώρα της μέρας, τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν (π.χ. ηλιοφάνεια ή νέφωση). Αναπτύσσει ακόμα άμεση σχέση με τις διαστάσεις του χώρου, το ύψος των κτιρίων που τον περιβάλλουν και τα υλικά δόμησης των επιφανειών. Τα επίπεδα του τεχνητού φωτισμού από την άλλη, επιλέγονται με βάση την λεπτομέρεια που απαιτούν οι δραστηριότητες του χώρου, αλλά και την ικανοποίηση του κριτηρίου της αναγνώρισης των αντικειμένων και του περιβάλλοντός του. Η ύπαρξή του κατά τις νυχτερινές ώρες είναι αναγκαία, προκειμένου να παρέχεται μεγαλύτερη ασφάλεια στο χρήστη, καθώς είναι στατιστικά αποδεδειγμένο πως οι φωτισμένες περιοχές παρουσιάζουν μικρότερα ποσοστά εγκληματικότητας. Συμπληρωματικά, μπορεί να καθοδηγήσει το χρήστη ως προς την πορεία που θα ακολουθήσει και να τονίσει σημεία ενδιαφέροντος. Η επίτευξη της οπτικής άνεσης προϋποθέτει ακόμα τον έλεγχο του φαινομένου της θάμβωσης (οπτική όχληση που προκαλείται όταν στο οπτικό πεδίο επικρατούν υψηλές τιμές ή μεγάλες αντιθέσεις φωτεινότητας). Η θάμβωση διακρίνεται σε άμεση, όταν προκαλείται από έκθεση σε άμεσο

φως υψηλής έντασης, ή έμμεση, όταν οφείλεται σε διαφορές στην λαμπρότητα ανάμεσα σε μια επιφάνεια και το υπόλοιπο περιβάλλον. Για τον περιορισμό της άμεσης θάμβωσης, σκόπιμη είναι η σκίαση περιοχών, ενώ στην περίπτωση της έμμεσης θάμβωσης προτείνεται η σωστή επιλογή της ανακλαστικότητας υλικών που σχηματίζουν κάθετες ή οριζόντιες επιφάνειες.

31 Φαινόμενο θάμβωσης στις πόλεις (www.thetimes.co.uk)

Ο συντελεστής θέασης του ουρανούskyviewfactor (SVF), αποτελεί ένα ακόμα δεδομένο που περιλαμβάνεται στις μελέτες της οπτικής άνεσης. Πρόκειται για τη στερεά γωνία (Ω) θέασης του ουράνιου θόλου από ένα σημείο του αστικού χώρου, σε σχέση με το συνολικό ορατό πεδίο (ακτίνα R). Μπορεί να υπολογιστεί με χρήση τεχνολογιών τηλεπισκόπησης και Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών και λαμβάνει τιμές στη κλίμακα 0 έως 1. Απεικονίζεται σε χάρτη με άσπρες και γκρίζες σκιάσεις, όπου οι ανοιχτότερες αποχρώσεις αντιστοιχούν σε μεγαλύτερους συντελεστές SVF. Συντελεστές που πλησιάζουν την τιμή 1, συνεπάγονται την ύπαρξη ανοιχτών ελεύθερων χώρων όπου η θέα του ουρανού

είναι ανεμπόδιστη. Άλλα στοιχεία που συντελούν προς μια ποιοτική οπτική αντίληψη του χρήστη είναι η ύπαρξη αισθητικά καλοσχεδιασμένου χώρου και εξοπλισμού (γεωμετρία και χρώματα) και η ανεμπόδιστη θέαση του περιβάλλοντος και των όψεων των κτιρίων. Για την ικανοποίηση της τελευταίας συνθήκης, απαραίτητη προϋπόθεση είναι το πλάτος του χώρου να μην ξεπερνάει το διπλάσιο του ύψους της όψης.

32 Στερεά γωνία θέασης (Ω) (www.cres.gr/kape)

Σε έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από το ΚΑΠΕ, σε 12 υπαίθριους χώρους της Ευρώπης, θεσπίστηκαν μέθοδοι αξιολόγησης της οπτικής άνεσης, που εστίασαν στην φωτεινότητα του χώρου, τον ηλιασμό του και τη θάμβωση που ενδεχομένως προκαλείται. Για την εκτίμηση της Πραγματικής Αίσθησης Φωτεινότητας - LuminousSensationVote (LSV) χρησιμοποιήθηκε μια 5-βάθμια κλίμακα που κινείται από το πολύ φωτεινό προς το πολύ σκοτεινό, ενώ στην περίπτωση του ηλιασμού η κλίμακα ήταν 3-βάθμια και κυμαίνεται από το «θα προτιμούσα λιγότερο ήλιο» στο «θα προτιμούσα περισσότερο ήλιο». Η θάμβωση, τέλος, συνδυάστηκε με υλικά και τα χρώματα των επιφανειών του χώρου και του περιβάλλοντός

του. Παράλληλες μετρήσεις του φωτισμού, έδειξαν ικανοποιητικά επίπεδα που άγγιζαν τουλάχιστον τα 1000 lux, ακόμα και σε σκιασμένα σημεία. Σε γενικές όμως γραμμές, τιμές μεταξύ 100 και 1000 klux, επαρκούν για μια άνετη οπτική αντίληψη.

3.3 ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΑΝΕΣΗ Ο ήχος αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι του αστικού περιβάλλοντος. Η σύγχρονη θεώρηση χαρακτηρίζεται από μία αρνητική στάση απέναντι στα ηχητικά περιβάλλοντα της πόλης, καθώς ταυτίζει τις περισσότερες μορφές ήχου με θορύβους. Παρόλα αυτά, η έμφαση στον σχεδιασμό και την ένταξη ακουστικών μελετών σε επίπεδο υπαίθριων χώρων, δύναται να δημιουργήσει μία ευχάριστη ακουστική εμπειρία που θα ελέγχει και θα περιορίζει τις πηγές θορύβων και θα ενσωματώνει επιθυμητούς ήχους, εκμεταλλευόμενη τις θετικές τους επιδράσεις. Μεταξύ των επιδράσεων αυτών, αναφέρονται η ενίσχυση της εικόνας της περιοχής, η τόνωση του τουρισμού, η κοινωνική συνοχή και η καλή ψυχολογία που βοηθά στη μείωση του άγχους.

Θορυβώδες αστικό περιβάλλον (www.risksense.org)

02. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 03. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΕΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Αποδεικνύεται λοιπόν ότι τα οφέλη του ήχου είναι ιδιαίτερα σημαντικά και ότι το ακουστικό περιβάλλον δεν θα πρέπει να εξοβελίζεται από το σχεδιασμό, παρά το γεγονός ότι η επίδραση του στο χρήστη θεωρείται μειωμένη σε σχέση με εκείνη που αντίστοιχα παρουσιάζει το οπτικό περιβάλλον. Ο ήχος διακρίνεται σε αερόφερτο ή κτυπογενή που παράγεται από γειτονικούς χώρους, αερόφερτο που παράγεται από εγκαταστάσεις του ίδιου του χώρου και σε αερόφερτο που παράγεται από εξωτερικές πηγές. Το πανεπιστήμιο του Sheffield, ανέπτυξε δύο υπολογιστικές μεθόδους για τη μέτρηση της διάδοσης του ήχου σε αστικούς χώρους, λαμβάνοντας ως δεδομένο την ανάκλασή του σε αυτούς. Δημιουργήθηκαν έτσι δύο μοντέλα, από τα οποία το ένα χρησιμοποιείται για όρια με διαχυτική ανάκλαση (π.χ. με τραχιά ακουστική), ενώ το άλλο για όρια με γεωμετρική ανάκλαση (π.χ. με ομαλή ακουστική). Το ακουστικό περιβάλλον διαμορφώνεται από τα χαρακτηριστικά της ηχητικής πηγής (τη στάθμη της ηχητικής πίεσης, το φάσμα, τη διάρκεια, τη μεταβολή στο χρόνο, την απόσταση, την κίνηση της πηγής κ.ά.) και από την επίδραση του χώρου (αντήχηση, ανάκλαση, διακριτοί ήχοι γύρω από το χώρο, ήχοι βάθους). Εξαρτάται, ακόμα, από κοινωνικές παραμέτρους (συσχετισμός με την ακουστική εμπειρία των χρηστών από το περιβάλλον τους, από το ηλικιακό προφίλ, τον τόπο κατοικίας, το εκπαιδευτικό υπόβαθρο, το φύλο), από ψυχολογικές παραμέτρους (αν είναι φυσικός ή τεχνητός ήχος, σημασία ήχου, συσχέτιση με δραστηριότητες) και από άλλες παραμέτρους όπως είναι η υγρασία, ο φωτισμός, τα χαρακτηριστικά του χώρου και οι δραστηριότητες στο χώρο.

Η ένταση της στάθμης του ήχου χρησιμοποιεί ως μονάδα της τα ντεσιμπέλ (dB). Τα κοινώς αποδεκτά επίπεδα για έναν εξωτερικό χώρο, σύμφωνα με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν την τιμή των 55 dB και τη διάρκεια των 8 ωρών. Σε πολλές όμως περιπτώσεις, οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες ξεπερνούν τις παραπάνω οριακές τιμές, με αποτέλεσμα να απαιτούνται βελτιωτικές επεμβάσεις.

Χαρακτηριστικές τιμές (σε db) θορύβων (www.aircraftnoise.com.au)

Ορισμένες από τις σχεδιαστικές τεχνικές που δρουν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του θορύβου, είναι η φύτευση, η χρήση του υδάτινου στοιχείου και η προσθήκη αστικού εξοπλισμού όπως είναι οι τηλεφωνικοί θάλαμοι, τα παγκάκια, τα φωτιστικά, που γενικώς απορροφούν μέρος του ανεπιθύμητου ήχου.

μια πρώτη ανάλυση των βασικών αρχών και εφαρμογών του βιοκλιματικού σχεδιασμού στο δημόσιο αστικό χώρο με τη βοήθεια παραδειγμάτων

βιοκλιματικές πρακτικές Πώς ορίζεται ο βιοκλιματικός σχεδιασμός και πώς μπορούν να ενσωματωθούν οι αρχές του στην περίπτωση ενός υπαίθριου αστικού χώρου; Πώς οι παραπάνω αρχές διακρίνονται σε επιμέρους θεματικές ενότητες και τι πρεσβεύει η καθεμία απο αυτές; Στο δεύτερο μέρος του ερευνητικού αναλύονται τα παραπάνω ερωτήματα, ενώ παράλληλα παρουσιάζεται η μετάβαση από την θεωρητική γνώση στην πρακτική εφαρμογή, μέσω της ανάλυσης μελετών υπαίθριων χώρων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, αλλά και μέσω παραδειγμάτων αστικού εξοπλισμού.

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ

1.1 ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΛΑΣΕΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αυξανόμενη τάση στροφής προς το περιβάλλον, με γνώμονες την επιμόρφωση των πολιτών γύρω από αυτό και τον σεβασμό του, την αναγνώριση της υπάρχουσας κατάστασης και την ανατροπή της. Στόχοι και πρακτικές αμφισβητούνται και επαναπροσδιορίζονται, ενώ ελπιδοφόρες προσπάθειες προς ένα πιο βιώσιμο μέλλον πραγματοποιούνται. Όλα αυτά συμβαίνουν υπό το πρίσμα του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Πώς ορίζεται όμως αυτός και ποιες είναι οι αρχές του;

Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η ένταξη και η πρόοδος των βιοκλιματικών αρχών σε επίπεδο υπαίθριων αστικών χώρων, που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, ενώ οποιαδήποτε βελτίωση της ποιότητάς ζωής μας απαιτεί την αναστροφή της απαξίωσής τους και τον επαναπροσδιορισμό της αξίας τους. Η εφαρμογή των αρχών αυτών αφορά ήδη υπάρχοντες χώρους που μπορούν να αναπλασθούν και να αποκτήσουν ένα νέο πρόσωπο, χωρίς να αποκλείει περιπτώσεις νέων χώρων που μελετιούνται και κατασκευάζονται εξ’ ολοκλήρου από την αρχή.

Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός στοχεύει, μέσα από μια πορεία κατανόησης και αξιοποίησης των θετικών επιδράσεων τοπικών, κλιματολογικών και τοπογραφικών χαρακτηριστικών, στην παροχή θερμικής και οπτικής άνεσης στον χρήστη, με άξονες την απεξάρτηση από συμβατικούς τρόπους και μέσα κατασκευής και παραγωγής ενέργειας, τον περιορισμό των αναγκών κατανάλωσης, την προστασία του περιβάλλοντος και την βελτίωση του μικροκλίματος.

Αστικές βιοκλιματικές στρατηγικές (www.green-office.fr)

Επιπρόσθετα, η θέσπισή τους συσχετίζεται με το πρόγραμμα RUROS (Rediscovering the UrbanRealm and Open Spaces), που πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Κ.Α.Π.Ε) και του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΚΑ).

Αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού (Βιοκλιματικός σχεδιασμός- Περιβάλλον και βιωσιμότητα)

Πρόκειται για ένα ερευνητικό πρόγραμμα, όπου συμμετείχαν 8 ευρωπαϊκά ιδρύματα, για την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών

και υπολογιστικών εργαλείων που αφορούν αρχές σχεδιασμού υπαίθριων χώρων και απευθύνονται σε σχεδιαστές και μελετητές. Σε πρώτο στάδιο έγινε από το πρόγραμμα μια έρευνα πεδίου στην Ευρώπη (14 υπαίθριοι χώροι σε 5 χώρες-Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Μιλάνο, Κέιμπριτζ, Σέφιλντ, Κάσελ, Φρίμπουργκ ), για την εξαγωγή συμπερασμάτων και την καθιέρωση μιας κοινής βάσης σχετικά με την άνεση (θερμική, οπτική και ακουστική) του χρήστη του υπαίθριου χώρου. Η έρευνα περιλάμβανε μετρήσεις με τη χρήση κλιματολογικών δεδομένων και ειδικού εξοπλισμού, καθώς και συνεντεύξεις με τη μορφή ερωτηματολογίων που απευθύνονταν στο κοινό. Προέκυψε έτσι μια σειρά μεθοδολογιών και μαθηματικών μοντέλων για την κατανόηση και τον υπολογισμό των τριών συνθηκών άνεσης.

Ως προς τις γενικές αρχές των αναβαθμίσεων, που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος, αυτές συνοψίζονται στον σεβασμό του κοινωνικού συνόλου και του πολιτιστικού υποβάθρου κάθε περιοχής, την προσαρμογή του σχεδιασμού σε τοπικά χαρακτηριστικά (κλίμα, αστική μορφολογία, αισθητική του υπάρχοντος σχεδιασμού), την εφαρμογή επεμβάσεων με μικρό αντίκτυπο στο περιβάλλον και μειωμένο κόστος, την χρήση υλικών με μικρή ενσωματωμένη ενέργεια και χαμηλές ανάγκες συντήρησης. Παράλληλα, ορίζονται 6 τύποι παρεμβάσεων για κάθε ανάπλαση, που αφορούν τον ηλιασμό και τη σκίαση, τον άνεμο, τα υλικά επίστρωσης, το πράσινο, το υδάτινο στοιχείο και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

1.2 ΣΚΙΑΣΗ ΚΑΙ ΗΛΙΑΣΜΟΣ Ένας κρίσιμος παράγοντας, που αποτελούσε το επίκεντρο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής τόσο οικισμών όσο και ολόκληρων πόλεων, που παραγκωνίστηκε για χάρη της τυποποίησης, της ταχύτητας κατασκευής και του κέρδους, αλλά επανέρχεται στο προσκήνιο και επαναπροσδιορίζεται μέσω της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, είναι ο ήλιος. Συνεπώς, η κατανόηση της ηλιακής πορείας είναι καταλυτική για κάθε μελέτη. Ο ήλιος διαγράφει διαρκώς μεταβαλλόμενες τροχιές που ορίζονται από την ένωση των διαδοχικών θέσεων του στον ουράνιο θόλο, κατά την κίνηση του από την ανατολή προς τη δύση. Κάθε θέση περιγράφεται από δύο έννοιες, το υψόμετρο (altitude) και το αζιμούθιο (azimuth). Το υψόμετρο είναι η γωνιά μεταξύ μιας ακτίνας και της οριζόντιας προβολής της, ενώ το αζιμούθιο είναι η γωνία απόκλισης της οριζόντιας προβολής του σημείου από την αφετηρία (συνήθως επιλέγεται ο Βορράς).

Αζιμούθιο, ηλιακό ύψος (en. wikipedia.org)

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ Οι θέσεις και οι τροχιές διαφοροποιούνται ανάλογα με την ημέρα και τον μήνα του έτους, για την περίπτωση όμως των μελετών η πραγματικότητα αυτή μπορεί να απλοποιηθεί και να συνοψιστεί σε δύο ακραίες περιπτώσεις θέσεων, αυτές του χειμερινού και του θερινού ηλιοστασίου. Το χειμερινό ηλιοστάσιο εκτυλίσσεται στις 21 Δεκεμβρίου και αντιστοιχεί στην χαμηλότερη τροχιά του ήλιου, τη στιγμή που η απόσταση του ήλιου από τη γη είναι μικρότερη. Αντιστοίχως, κατά το θερινό ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου, ο ήλιος βρίσκεται στην υψηλότερή του θέση και σε μεγαλύτερη απόσταση από τη γη.

Ορθογραφική προβολή (www. robbiesgoodword. wordpress.com)

Θερινό και και χειμερινό ηλιοστάσιο (www. archinect.com)

Στερεογραφική προβολή (wiki.naturalfrequency.com)

Η κίνηση του ήλιου απεικονίζεται στα ηλιακά διαγράμματα, σε δισδιάστατους δηλαδή χάρτες του ουράνιου θόλου. Τα είδη προβολής ποικίλουν, με την ορθογραφική (απεικόνιση στον ορίζοντα) και την στερεογραφική προβολή (απεικόνιση στον ουράνιο θόλο) να ξεχωρίζουν ως τα πιο διαδεδομένα. Τα τελευταία χρόνια παρόλα αυτά, ο υπολογιστής είναι ένα άλλο μέσο προσομοίωσης που κερδίζει διαρκώς έδαφος.

Πώς όμως αντιμετωπίζεται ο ήλιος στην βιοκλιματική αρχιτεκτονική και ποια τα οφέλη που πηγάζουν από τον ηλιοκεντρικό σχεδιασμό; Σε χώρες όπου σημειώνονται ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες κατά τη χειμερινή περίοδο, βασική προτεραιότητα αποτελεί η εκμετάλλευση της ενέργειας που προέρχεται από τον ήλιο. Για την ικανοποίηση της παραπάνω

συνθήκης απαραίτητη είναι η ανεμπόδιστη έκθεση ενός κλειστού ή ανοιχτού χώρου στην ηλιακή ακτινοβολία. Το γεγονός αυτό απαιτεί για τις χώρες του βορείου ημισφαιρίου όπου εντάσσεται και η Ελλάδα, την ύπαρξη νότια προσανατολισμένων κτιριακών προσόψεων, η οποία ευνοείται από την ανάπτυξη δικτύου δρόμων στον άξονα Ανατολής-Δύσης. Παράλληλα προϋποθέτει την προσεκτική μελέτη της αναλογίας ανάμεσα στο ύψος των κτιρίων και το πλάτος των δρόμων, ώστε να ελαχιστοποιείται η σκίαση ζωνών στις όψεις ή το οριζόντιο επίπεδο. Ο σχεδιασμός με κριτήριο την αξιοποίηση των ωφελειών του ήλιου, πέρα από τις παραπάνω τεχνικές, μπορεί να επεκταθεί στην ενσωμάτωση διαφόρων ενεργητικών (ηλιακοί συλλέκτες, φωτοβολταϊκά) ή παθητικών συστημάτων (τοίχος Trombe, ηλιακή καμινάδα, θερμοκήπια) που έχουν αναπτυχθεί και βασίζουν την λειτουργία τους στην αποθήκευση της θερμότητας και τη μετατροπή της σε ηλεκτρική ενέργεια είτε την μεταγενέστερη απόδοση της στο χώρο.

και. Συμβάλει ακόμα στην επίτευξη της θερμικής άνεσης, εξασφαλίζει ενεργειακή εξοικονόμηση και προωθεί την βιωσιμότητα και την αειφορία.

Σκίαση πλατείας, Parasol, Σεβίλλη (www.farm9.staticflickr.com)

Από την άλλη, οι υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού επιτάσσουν την τμηματική ή συνολική σκίαση των προσόψεων των κτιρίων και τη δημιουργία σκιασμένων ζωνών στους υπαίθριους χώρους. Τους σκοπούς αυτούς υπηρετούν πρόβολοι, οριζόντιες ή κατακόρυφες περσίδες, πέργκολες με αναρριχώμενα φυτά, στέγαστρα με σταθερά ή κινητά ανοίγματα στην οροφή και δέντρα. Η ενσωμάτωση τέτοιων σχεδιαστικών λύσεων και η προσαρμοστικότητα που επιδεικνύουν ως προς την εποχή του χρόνου, στοχεύει στην αύξηση των θερμικών κερδών το χειμώνα και την ελάττωσή τους το καλοκαίρι με άμεσο επακόλουθο την μείωση των αναγκών θέρμανσης

Υπαίθριο στέγαστρο, Τέξας (www.ifaipublications.com)

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ

1.3 ΠΡΑΣΙΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Κατακόρυφα σκίαστρα (www.origin2.ethnos.gr)

Πτυσσόμενα σκίαστρα (www.archdaily.com)

Τριγωνικά σκίαστρα (www. indiaartndesign.com)

Οριζόντια σκίαστρα (www.thermosash.co.nz)

Δυναμικά σκίαστρα (www.designboom.com)

Για πολλά χρόνια, η σημασία του πρασίνου κρινόταν μόνο με βάση την προσφορά του στην αισθητική αναβάθμιση της εικόνας της πόλης. Παράλληλα η νοοτροπία της εκμετάλλευσης κάθε πιθανού μέτρου γης με σκοπό την επίτευξη κέρδους και την κάλυψη των αναγκών στέγασης των μεγάλων κέντρων, οδήγησε σε μία ευκαιριακή και αποσπασματική ένταξή του. Τελευταία ενθαρρύνεται η αύξησή του, αφού λαμβάνονται εξίσου υπόψη, η συμβολή του στην βελτίωση του μικροκλίματος και οι θετικές του επιδράσεις στον άνθρωπο και το δομημένο περιβάλλον. Ποιες είναι όμως οι κατηγορίες πρασίνου, υπό ποιες μορφές συναντάται στις πόλεις μας και ποια τα οφέλη του; Το πράσινο διακρίνεται σε αστικό και περιαστικό. Το περιαστικό πράσινο, αναφέρεται κυρίως σε δάση και μπορεί να υποβληθεί σε έναν επιμέρους διαχωρισμό, καθώς ανάλογα με την χωροθέτησή του ως προς το εκάστοτε κέντρο της πόλης, υπάρχει αυτό που βρίσκεται σε κοντινότερες αποστάσεις και μπορεί να αποτελέσει τόπο καθημερινών ή εβδομαδιαίων εξορμήσεων και εκείνο που βρίσκεται πιο μακριά και ενδείκνυται για περιστασιακές, πολυήμερες επισκέψεις. Σε αστικό επίπεδο, το πράσινο εμφανίζεται σε πάρκα, πλατείες, ακάλυπτους χώρους, κήπους και βεράντες, πεζοδρόμια και οδικές αρτηρίες. Η διάταξη των διάφορων φυτεύσεων μπορεί να ακολουθήσει τρία πρότυπα, το γραμμικό ή αξονικό, το ομόκεντρο και το ακτινωτό, τα οποία μπορούν να συνδυαστούν κατάλληλα με την οργάνωση των λειτουργιών μιας πόλης ή μιας περιοχής και να επηρεάσουν τη μορφή της. Τα δεδομένα μαρτυρούν πως

που διαθέτουμε σήμερα, η μη μελετημένη και

αποσπασματική τοποθέτηση του πρασίνου δεν είναι λειτουργική. Αντιθέτως κρίνεται αναγκαία η ομοιόμορφη κατανομή του στον αστικό ιστό, και η δημιουργία πράσινων δικτύων που θα ενοποιούν τον αστικό, δημόσιο χώρο. Αυτή είναι μία παράδοση που καθιερώθηκε από τις αρχές του 20ου αιώνα και αποδίδεται στους αρχιτέκτονες τοπίου Olmsted&Vaux, οι οποίοι επιχείρησαν πρώτοι την σύνδεση δύο πάρκων. Τα δίκτυα αυτά, πέρα από την μαζική ενσωμάτωση των πράσινων επιφανειών και των πλεονεκτημάτων τους, δύνανται να δώσουν μία αίσθηση συνέχειας και ευκολότερης ανάγνωσης στο τοπίο, να αποτελέσουν πόλους έλξης και αναψυχής, να λειτουργήσουν ως μονοπάτια εναλλακτικής μετακίνησης, να συμβάλλουν στην διατήρηση της βιοποικιλότητας, την εγκατάσταση νέων ενδιαιτημάτων και την οικολογική ισορροπία.

Διάγραμμα σκίασης (www.allstarenergyratings.com.au)

Τα δέντρα, μεταξύ των άλλων, διαχειρίζονται καλύτερα την ηλιακή ακτινοβολία, απορροφώντας ένα μεγάλο μέρος της (περίπου 50%), τόσο στο ορατό όσο και στο υπέρυθρο φάσμα της, και ανακλώντας ένα μικρό ποσοστό της (περίπου 30%), ενώ το υπόλοιπο εκπέμπεται. Η χαμηλή αυτή διαπερατότητα των φυλλωμάτων τους, τα κάνει ιδιαίτερα αποτελεσματικά ως προς τη σκίαση, με τις θερμοκρασίες σφαίρας κάτω από ένα δέντρο κατά την καλοκαιρινή περίοδο να παρουσιάζονται μειωμένες από 15 έως και 20οC. Η ικανότητά τους αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ηλικία και την ανάπτυξή τους. Στην περίπτωση των μεγάλων δέντρων, η θερμοκρασία είναι μικρότερη από αυτή του αέρα, ενώ σε εκείνη των μικρών ενδέχεται να είναι και λίγο μεγαλύτερη. Επιτυγχάνουν ακόμα την μείωση της θερμοκρασίας του αέρα, μέσω της εξατμισοδιαπνοής. Η διαδικασία της φωτοσύνθεσης αποβάλλει στην ατμόσφαιρα νερό, με τη μορφή υδρατμών, οι οποίοι στη συνέχεια προκειμένου να εξατμιστούν απάγουν θερμότητα από τον αέρα και έτσι αυτός ψύχεται. Επιπρόσθετα, τα δέντρα μπορούν να ελέγξουν την ροή και την ταχύτητα του ανέμου, παρεμβαίνοντας με τρόπο που παράγει ομοιογενή αποτελέσματα και δε δημιουργεί στροβιλισμούς, όπως συμβαίνει με τους συμπαγείς ανεμοφράκτες (π.χ. τοίχοι). Η εκτροπή του ανέμου, είναι μία λειτουργία ιδιαίτερα ωφέλιμη κατά τους χειμερινού μήνες, αφού συντελεί στην μείωση των θερμικών απωλειών. Από την άλλη, η διευθέτηση και καθοδήγησή του σε επιθυμητά σημεία, το καλοκαίρι, ενισχύει τον δροσισμό. Και στις δύο περιπτώσεις, η εξοικονόμηση ενέργειας για κάλυψη αναγκών θέρμανσης και ψύξης είναι άμεση.

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ

Διαδικασία εξατμισοδιαπνοής (www.anelixi.org)

Στρατηγικές φύτευσης για αποκοπή χειμερινών ανέμων και εκμετάλλευση καλοκαιρινής αύρας (www.extension.umn.edu)

Το πράσινο, λειτουργεί ακόμα ως φίλτρο ενάντια στους ήχους και τα αιωρούμενα μικροσωματίδια της ατμόσφαιρας (σκόνη, άμμος, αιθάλη, στάχτη, γύρη, οξείδια αζώτου-

άνθρακα- θείου), προσφέροντας ηχομόνωση και δημιουργώντας μια πιο καθαρή ατμόσφαιρα. Παράγει οξυγόνο και συντηρεί τη ζωή. Προσφέρει καλύτερες συνθήκες φωτισμού, διαχέοντας την ηλιακή ακτινοβολία και προστατεύοντας τον χρήστη του χώρου από πιθανή θάμβωση. Συγκρατεί με τις ρίζες του το έδαφος και παρέχει αντιπλημμυρική προστασία. Καθυστερεί την ανεξέλεγκτη ροή των υδάτων, συγκρατώντας ένα μέρος τους στα φυλλώματα των δέντρων και κατευθύνοντας το υπόλοιπο μέσω των ριζών στο χώμα και στη συνέχεια στον υδροφόρο ορίζοντα, όπου ανακυκλώνεται χωρίς να χάνεται. Τα δέντρα είναι δυναμικά στοιχεία, μπορούν να αλλάζουν όψη χειμώνα και καλοκαίρι, επιτρέποντας ή ανακόπτοντας τις ακτίνες του ήλιου, κατά τις ανάγκες. Εμφανίζουν ποικιλία σε τύπους και χρώματα, μειώνοντας την μονοτονία των γκρίζων πόλεων μας. Έχουν ψυχολογική επίδραση στον χρήστη και ενισχύουν την περιβαλλοντική του εκπαίδευση και την κοινωνικοποίηση. Παρά τις ευεργετικές του ιδιότητες, το πράσινο εκλείπει από τον ελεύθερο χώρο, με τις ελληνικές αλλά και άλλες μεσογειακές πόλεις να έχουν την πρωτοκαθεδρία στον τομέα αυτό. Σύμφωνα με τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το πράσινο στα πλαίσια μιας πόλης θα πρέπει να αντιστοιχεί σε 8-10 τ.μ./ κάτοικο, ενώ καθώς κινούμαστε σε περιαστικές περιοχές, ο απαιτήσεις αυξάνονται στα 2025τ.μ./κάτοικο. Η Αθήνα έχει μόλις 2,55 τ.μ./ κάτοικο, ενώ η Θεσσαλονίκη 2,73 τ.μ./κάτοικο. Το Παρίσι αγγίζει τα 9,54 τ.μ./κάτοικο, η Ρώμη τα 9 τ.μ./κάτοικο και το Βερολίνο τα 13 τ.μ./κάτοικο. Πώς όμως καταγράφονται και μεταφράζονται αριθμητικά δεδομένα που σχετίζονται με το πράσινο και τη συνεισφορά του; Η

διαπίστωση της συμμετοχής της βλάστησης στην άμβλυνση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας και την βελτίωση του μικροκλίματος, προκύπτει από μετρήσεις των θερμοκρασιακών διαφοροποιήσεων σε περιοχές με έντονη ή και μεμονωμένη βλάστηση, που κυμαίνονται από 1 έως 8οC. Συγκεκριμένα, στον Εθνικό Κήπο της Αθήνας, παρατηρήθηκαν θερμοκρασίες μικρότερες κατά 1-5οC, στο Τόκυο 1,6οC, στον Καναδά 2,5οC, στη Νότια Αμερική 2-3οC, ενώ στη Βόρεια 8οC.

Ως προς την εξοικονόμηση ενέργειας, η National Academy of Sciences εκτιμά ότι η φύτευση 100 εκατομμυρίων δέντρων σε περιοχές της Αμερικής θα μπορούσε να εξοικονομήσει το 25% της ενέργειας που απαιτεί η ετήσια λειτουργία των κλιματιστικών στις ΗΠΑ, να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 32 εκατομμύρια μετρικούς τόνους το χρόνο καθώς και το κόστος παροχής ηλεκτρικής ενέργειας κατά 3,4 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Συνεχίζοντας, ένα μεσαίο δέντρο διαπνέει καθημερινά 400 λίτρα νερό στην ατμόσφαιρα και καταναλώνει 230 000 kcal/ημέρα, ενέργεια που αντιστοιχεί σε πέντε κλιματιστικά συνεχούς λειτουργίας. Ανάλογα με το είδος της φύτευσης μειώνει κατά 20 - 40% την επιφανειακή απορροή του νερού της βροχής. Επιφάνεια φυλλώματος 25m2, καλύπτει τις ημερήσιες ανάγκες οξυγόνου ενός ανθρώπου στην δυτική Γερμανία. Ένα δάσος ελαττώνει τους θορύβους κατά 7dB ανά 30 μέτρα. Μία έκταση 100 στρεμμάτων αστικού πρασίνου κατακρατεί 4 τόνους σκόνης ετησίως. Μία ζώνη πρασίνου πλάτους 500 μέτρων , γύρω από μια βιομηχανική ζώνη, μειώνει την περιεκτικότητα του ατμοσφαιρικού αέρα σε διοξείδιο του θείου κατά 70% και σε νιτρικά οξείδια κατά 67%.

1.4 ΥΛΙΚΑ Οι υπαίθριοι χώροι διαμορφώνονται με στόχο την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων λειτουργικών, περιβαλλοντικών και αισθητικών σκοπών. Κατά το σχεδιασμό λαμβάνονται υπ’ όψη κάποιες παράμετροι και καθορίζονται τα κριτήρια και οι προτεραιότητες που θα επηρεάσουν την ιδέα και το σχεδιασμό του υπαίθριου χώρου. Έτσι, σταδιακά η ιδέα αναπτύσσεται σε τρεις διαστάσεις, εντάσσεται στο περιβάλλον κι αποκτά μορφή και υλική υπόσταση. Η διαδικασία επιλογής των υλικών είναι σημαντική και παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος, μιας και το επηρεάζει τόσο αισθητικά όσο και λειτουργικά. Τα υλικά αυτά πρέπει να πληρούν ορισμένες προδιαγραφές, προκειμένου να είναι φιλικά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον, μην είναι ενεργοβόρα ή επιβλαβή και να έχουν μικρές ανάγκες συντήρησης. Συνοπτικά, οι βασικές απαιτήσεις για τα υλικά επίστρωσης σε δημόσιους χώρους είναι: 1. Να έχουν μικρή ενσωματωμένη ενέργεια (το σύνολο της ενέργειας που καταναλώνεται κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός υλικού, από την εξόρυξη των πόρων που απαιτούνται, μέχρι την παραγωγή, τη μεταφορά του αλλά και πιθανή ενέργεια που δαπανάται για τη συντήρησή του) 2. Να είναι ανακυκλώσιμα, ανακυκλωμένα ή βιοδιασπώμενα. 3. Να μην είναι επιβλαβή για την υγεία των ανθρώπων, την χλωρίδα ή την πανίδα. 4. Να συμβάλλουν στη βελτίωση του μικροκλίματος

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ 5. Να έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής. 6. Να έχουν μικρό κόστος συντήρησης και να μην απαιτούν συντήρηση ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Συνδυασμός υλικών (www.1800endo.biz)

Κυβόλιθοι ορθογωνισμένοι (www.dirt.asla.org)

43 Κυβόλιθοι (www.landscapingnetwork.com)

Ξύλο,πέτρα,χαλίκι (conceptlandscape.tumblr.com)

Πέτρα, βότσαλα (www.flickr.com)

Μεταξύ των χαρακτηριστικών των υλικών που χρησιμοποιούνται στους ελεύθερους δημόσιους χώρους, ιδιαίτερο βάρος δίνεται και στις θερμικές τους ιδιότητες, οι οποίες καθορίζουν το ενεργειακό ισοζύγιο των επιφανειών και αναφέρονται στην αντανάκλαση της ηλιακής ακτινοβολίας, την απορρόφησή της, την αποθήκευση και την εκπομπή θερμότητας, την εξάτμιση της υγρασίας. Η ανακλαστικότητα εκφράζει το ποσοστό της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας (ορατής, υπέρυθρης και υπεριώδους) σε μία επιφάνεια, το οποίο στη συνέχεια ανακλάται από αυτή και συγκεκριμένα υπολογίζεται από την διαίρεση της ανακλώμενης με την προσπίπτουσα ακτινοβολία. Ο συντελεστής εκπομπής αναφέρεται στην ικανότητα ενός σώματος να εκπέμπει θερμότητα

μέσω ακτινοβολίας. Η θερμοχωρητικότητα ορίζεται ως το ποσό θερμότητας που απαιτείται για να μεταβληθεί η θερμοκρασία ενός σώματος κατά ένα βαθμό, και πρακτικά αντιστοιχεί στην ικανότητα ενός υλικού να αποθηκεύει θερμότητα. Τέλος, η θερμική αγωγιμότητα προσδιορίζει το βαθμό ευκολίας ή δυσκολίας διάδοσης της θερμότητας δια μέσω ενός υλικού.

ΨΥΧΡΑ ΥΛΙΚΑ Τα βασικά γνωρίσματα για τα οποία διακρίνονται τα ψυχρά υλικά, είναι η υψηλή τους ανακλαστικότητα και ο υψηλός συντελεστής εκπομπής υπέρυθρης ακτινοβολίας. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά εκφράζονται με τιμές στην κλίμακα 0-1 ή 0-100%. Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης, τόσο μεγαλύτερη και η ικανότητα του υλικού να ανακλά την ηλιακή ακτινοβολία και να μην αναπτύσσει μεγάλες επιφανειακές θερμοκρασίες, οι οποίες θα οδηγούσαν αντίστοιχα σε αύξηση των θερμοκρασιών του περιβάλλοντος. Σημαντικό ρόλο κατέχει και το χρώμα του υλικού, αφού όσο πιο ανοιχτόχρωμο είναι τόσο αυξάνεται η ανακλαστικότητά του.

Θερμική αγωγιμότητα (www.cfbt-us.com)

Σύγκριση ανακλαστικότητας (www.nc-climate.ncsu)

Ενσωματωμένη ενέργεια υλικών (www.yourhome.gov.au)

Σύγκριση κανονικού/ψυχρού υλικού με θερμοκάμερα (www.slideshare.netProkopisPerdikis)

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ Για τη σωστή χωροθέτηση και τη βέλτιστη εκμετάλλευση των ιδιοτήτων των υλικών που προορίζονται για τους υπαίθριους χώρους, γίνεται μία κατηγοριοποίηση ανάμεσα σε εκείνα που θα τοποθετηθούν σε σκιασμένες περιοχές και σε περιοχές με ανεπαρκή σκίαση τους καλοκαιρινούς μήνες. • Υλικά μη σκιασμένων περιοχών: Οφείλουν να έχουν συντελεστή ανακλαστικότητας μεγαλύτερο ή ίσο με 0,65 και να διατηρούν την τιμή αυτή μεγαλύτερη ή ίση του 0,50 με την πάροδο 3 χρόνων, καθώς λόγω της έκθεσης τους στις συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος χάνουν μέρος της ανακλαστικότητάς τους. Παράλληλα, το όριο για τον συντελεστή εκπομπής υπέρυθρης ακτινοβολίας τίθεται στο 0,80. • Υλικά σκιασμένων περιοχών: Η αρχική τιμή ανακλαστικότητας μειώνεται μόλις στα 0,2, ενώ ο συντελεστής εκπομπής υπέρυθρης ακτινοβολίας παραμένει μεγαλύτερος ή ίσος του 0,80. Μία δεύτερη κατηγοριοποίηση γίνεται ανάλογα με τη χρήση των υλικών είτε σε επίπεδο αστικού χώρου (άσφαλτος, πλάκες), είτε στο κέλυφος των κτιρίων (μεμβράνες, πλάκες, επικαλύψεις, ασφαλτικά κεραμίδια). Τα κυριότερα πλεονεκτήματα των ψυχρών υλικών είναι: • Μπορούν να παρουσιάσουν μείωση των επιφανειακών τους θερμοκρασιών έως και 12οC σε σχέση με τα κοινά υλικά. • Αύξηση της ανακλαστικότητας των επιφανειών κατά 40% μπορεί να προσφέρει μείωση της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας κατά 0,5-1,5οC,

ενώ αύξηση σε ποσοστό 60% συνεπάγεται μείωση 1-2οC. • Περιορισμός αερίων του θερμοκηπίου - Μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. • Βελτίωση συνθηκών ορατότητας τη νύχτα και μείωση απαιτήσεων φωτισμού. • Αύξηση χρόνου ζωής υλικών, μείωση της ανάγκης συντήρησης τους (λόγω μικρότερων θερμοκρασιών) και άρα μείωση του όγκου των απορριμμάτων. Τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκε μία δεύτερη γενιά ψυχρών υλικών. Γίνεται χρήση υλικών λανθάνουσας θερμότητας που ενσωματώνουν τεχνικές νανοτεχνολογίας στα ψυχρά επιχρίσματα και επιτυγχάνουν μείωση της επιφανειακής θερμοκρασίας μέχρι 3,5οC. ΘΕΡΜΟΧΡΩΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ Ονομάζονται τα υλικά που παρουσιάζουν αλλαγή χρώματος ανάλογα με την θερμοκρασία που αναπτύσσουν. Το χειμώνα είναι έγχρωμα με αποτέλεσμα να έχουν μεγάλη απορροφητικότητα, ενώ το καλοκαίρι γίνονται πιο λευκά αυξάνοντας την ανακλαστικότητά τους.

Θερμοχρωμικά τζάμια (www.questpointsolarsolutions.com)

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ

Θερμοχρωμικές λαμαρίνες (www.european-coatings.com)

ΦΩΤΟΚΑΤΑΛΥΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

Ονομάζονται τα υλικά που μπορούν να καταστρέψουν ρύπους και μικροοργανισμούς, συμβάλλοντας στη μείωση τους στους εξωτερικούς χώρους. Τα υλικά αυτά ενσωματώνουν τιτανία (TiO2) υπό τη μορφή νανοσωματιδίων, που δρα ως καταλύτης όταν εκτίθεται στο φως, διασπά το διοξείδιο του αζώτου και παράγει οξειδωτικές ουσίες. Υλικά που μπορεί να έχουν φωτοκαταλυτικές ιδιότητες είναι οι πλάκες πεζοδρομίου, οι κυβόλιθοι, τα κεραμικά πλακίδια και το τσιμεντοειδές κονίαμα επιστρώσεων.

Έρευνα πεδίου που πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη κατά τις καλοκαιρινές περιόδους 2005 και 2007, μελετά έξι περιπτώσεις υπαίθριων χώρων της πόλης, που παρουσιάζουν διαφορετικές συνθήκες σκίασης, ηλιασμού, φυτεύσεων και χρήσης του υδάτινου στοιχείου, καθώς και διαφοροποιήσεις ως προς τα υλικά επίστρωσης. Στόχος της έρευνας ήταν η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την επίδραση και την συμπεριφορά των υλικών όπως και η κατανόηση και σύγκριση των επιπτώσεων διαφορετικών νοοτροπιών που συναντώνται στον αστικό χώρο. Οι μετρήσεις περιλαμβάνουν τις επιφανειακές θερμοκρασίες των δαπέδων, τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, τη σχετική υγρασία και την ταχύτητα του ανέμου. Έγιναν ακόμα σημειακές μετρήσεις προσπίπτουσας και ανακλώμενης ηλιακής ακτινοβολίας (με πυρανόμετρο σε ύψος 0,50μ.) για την εκτίμηση της ανακλαστικότητας (albedo) και μετρήσεις της θερμοκρασίας σφαίρας για την εκτίμηση της μέσης θερμοκρασίας ακτινοβολίας και των συνθηκών θερμικής άνεσης. Από τα αποτελέσματα προέκυψαν σημαντικές διαφορές στις επιφανειακές θερμοκρασίες ανάμεσα στα διάφορα υλικά των υπαίθριων χώρων (max 56oC, min 26.7oC), αμελητέες διαφορές στην θερμοκρασία αέρα και σημαντικές διαφορές στις θερμοκρασίες σφαίρας. Πάνω από σκληρές επιφάνειες με υψηλή ανακλαστικότητα και μικρές επιφανειακές θερμοκρασίες, οι τιμές θερμοκρασίας σφαίρας που καταγράφηκαν ήταν υψηλές, γεγονός που επιδρά στις συνθήκες άνεσης ενός χρήστη μέσω της ανακλώμενης ηλιακής ακτινοβολίας που δέχεται.

Διαδικασία φωτοκατάλυσης (www.photocatalysis_mapfre.com)

Τα

υλικά

που

εξετάστηκαν

στους

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ διάφορους χώρους: μάρμαρο (μαύρο λευκό - γκρι), κυβόλιθοι, πλάκες τσιμέντου, άσφαλτος, πωρόλιθοι, κεραμικά πλακίδια κόκκινα, γαρμπιλομωσαϊκό γκρι και γρασίδι.

επακόλουθη μείωση των αναγκών για κλιματισμό κατά 10%. • Έρευνα σε υλικά υπαίθριων χώρων κατά το καλοκαίρι: επιφανειακές θερμοκρασίες σε λευκό μαρμάρινο πλακίδιο 29,7oC, πλακίδιο ασφάλτου 46,7οC, σκουρόχρωμη πέτρα 41,4οC. • Η λεία επιφάνεια έχει μικρότερες επιφανειακές θερμοκρασίες σε σχέση με την ανάγλυφη. • Τα περισσότερα υλικά είχαν μεγαλύτερη μέση θερμοκρασία επιφάνειας από την θερμοκρασία του αέρα εκτός από το λευκό μάρμαρο. Για παράδειγμα η άσφαλτος είχε 15,5οC διαφορά και η σκουρόχρωμη πέτρα 10,2οC. • Τα ανακλαστικά υλικά έχουν χαμηλότερη θερμοκρασία επιφάνειας έως και 15οC. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Mετρήσεις ανακλαστικότητας (www.library.tee.gr)

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ • Στις ΗΠΑ, αύξηση της ανακλαστικότητας της οροφής από 0,2 σε 0,78 είχε ως αποτέλεσμα την εξοικονόμηση κατανάλωσης ενέργειας για δροσισμό κατά 78%. • Οι λευκές οροφές (0,75 albedo) σε έρευνα στην Αριζόνα, αποδείχθηκε ότι είναι έως και 20οC ψυχρότερες από τις γκρι (0,30 albedo) και έως 30οC ψυχρότερες από τις καφέ (0,10 albedo). • Αύξηση της ανακλαστικότητας κατά 0,13 μπορεί να μειώσει από 2 έως και 4οC την θερμοκρασία, με

Βάσει των ιδιοτήτων των υλικών επίστρωσης και σύμφωνα με τα αποτελέσματα από μελέτες, έρευνες πεδίου και τις παρατηρήσεις από το «Πανελλήνιο Συνέδριο Δομικών Υλικών και Στοιχείων», μπορούμε να εξάγουμε ορισμένα συμπεράσματα: • Τα υλικά με υψηλή ανακλαστικότητα είναι γενικά ψυχρότερα. Αναπτύσσουν παρόλα αυτά μεγαλύτερες θερμοκρασίες σφαίρας στη ζώνη που βρίσκεται πάνω τους, λόγω της ανακλώμενης ηλιακής ακτινοβολίας που προκαλεί μεγαλύτερες ακτινοβολούμενες θερμοκρασίες και εν τέλει δημιουργεί δυσμενέστερες συνθήκες θερμικής άνεσης. • Υλικά με χαμηλή ανακλαστικότητα και μεγάλη

θερμοχωρητικότητα εμφάνισαν μικρότερες θερμοκρασίες επιφανειών και θερμοκρασίες σφαίρας. • Οι φυτεμένες περιοχές δημιουργούν ευμενείς συνθήκες, καθώς είναι ψυχρότερες και έχουν χαμηλότερες θερμοκρασίες σφαίρας σε σχέση με τα σκληρά δάπεδα. • Οι επιφάνειες νερού είναι ψυχρότερες και έχουν χαμηλότερη μέση θερμοκρασία σφαίρας, λόγω της χαμηλής ανακλαστικότητας του νερού και της μεγάλης θερμικής αδράνειας του.

1.5 ΥΔΑΤΙΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ 48

Αν και η συμβολή του υδάτινου στοιχείου στις συνθήκες ενός ελεύθερου χώρου τυγχάνει μικρότερης σημασίας σε σχέση με εκείνη της σκίασης, της βλάστησης ή των ψυχρών υλικών, μπορεί παρόλα αυτά να αναβαθμίσει αισθητικά τον εν λόγω χώρο και σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες παραμέτρους να βελτιώσει αισθητά τα μικροκλιματικά και ποιοτικά του χαρακτηριστικά του.

Plaza luna, Μαδρίτη (www.mimoa.eu)

Μία από τα σημαντικότερες ωφέλειες της ύπαρξης υδάτινων επιφανειών στο αστικό περιβάλλον, είναι η μείωση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος που επιτυγχάνεται μέσω της διαδικασίας της εξάτμισης, κατά την οποία το νερό απάγει θερμότητα από τον αέρα. Διαθέτει ακόμα μεγάλη θερμοχωρητικότητα, απορροφά δηλαδή την ηλιακή ακτινοβολία σε ποσοστά που φτάνουν ακόμα και το 90% του συνόλου της. Έχει μικρή ανακλαστικότητα, άρα δεν επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με την επανεκπομπή της θερμότητας από τον ήλιο. Αναπτύσσει τέλος, μικρότερες θερμοκρασίες επιφάνειας σε σχέση με άλλα υλικά. Οι τύποι των υδάτινων στοιχείων στους υπαίθριους χώρους διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, τις οριζόντιες επιφάνειες νερού, τις τεχνητές λίμνες ή τα ρυάκια και τις κατακόρυφες επιφάνειες, τα σιντριβάνια ή τους πίδακες.

Αυλάκια με νερό (Αριστερά: eedmondseeco.files. wordpress.com/Δεξιά: www.gardenista.com)

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ

Πίδακες σε πλατεία (www.landezine.com)

Μεταξύ των κύριων μειονεκτημάτων των συστημάτων αυτών όμως, είναι η απαίτηση συντήρησης ανά τακτά χρονικά διαστήματα και η σπατάλη νερού που αυτή συνεπάγεται. Για το λόγο αυτό ο σχεδιασμός δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στην ενσωμάτωση των παραπάνω στοιχείων στον χώρο, αλλά να επεκτείνεται και σε προοπτικές σωστής διαχείρισης και εξοικονόμησης νερού. Τέτοιες είναι η συλλογή, απορρύπανση και χρήση του βρόχινου νερού για τον καθαρισμό των δημόσιων χώρων ή την άρδευση του πρασίνου. Η τελευταία τεχνική μπορεί να συνδυαστεί αποτελεσματικά με ένα σύστημα στάγδην άρδευσης, για βελτιστοποίηση της εξοικονόμησης. Από την άλλη, ιδιαίτερο βάρος θα πρέπει να δίνεται στις επιφάνειες εδαφοκάλυψης του χώρου και να προβλέπεται η ύπαρξη διαπερατών υλικών. Τα συγκεκριμένα υλικά καθορίζουν τον ρυθμό απορροής των όμβριων υδάτων και τα κατευθύνουν στο έδαφος όπου ενισχύουν τον υδροφόρο ορίζοντα και δεν χάνονται. Επιπλέον διατηρούν μεγαλύτερα ποσοστά υγρασίας για περισσότερο χρόνο και συμβάλλουν αποτελεσματικότερα στον δροσισμό.

Συντριβάνι (www.en.wikipedia.org)

1.6 ΑΝΕΜΟΣ

Κατακόρυφη επιφάνεια νερού(www.kusserusa.com)

Ο άνεμος είναι παράγοντας που επιδρά άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά στην θερμική άνεση του ατόμου, τόσο στους υπαίθριους χώρους, όσο και στο εσωτερικό των κτιρίων. Ο αστικός σχεδιασμός μπορεί, με την σωστή εκμετάλλευση του ανέμου, να παρέχει στις πόλεις σωστό αερισμό και δροσισμό κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και προφύλαξη από τους ψυχρούς ανέμους το χειμώνα. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, πέρα από την συμβολή στην επίτευξη της θερμικής άνεσης, κατορθώνεται και

μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Συγχρόνως, οι διάφορες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις καθώς και οι φυτεύσεις μπορούν να ελέγξουν την πορεία του ανέμου, την ταχύτητα και την ποιότητα του. Η πρόβλεψη των συνθηκών ανέμου είναι δύσκολη καθώς επηρεάζεται από τοπικές, περιφερειακές, και παγκόσμιες παραμέτρους. Οι άνεμοι ποικίλουν ως προς τη διεύθυνση και την ένταση (ριπές ανέμου). Σε ψυχρά κλίματα, ο άνεμος μειώνει τις εξωτερικές συνθήκες άνεσης, ενώ σε θερμά είναι επιθυμητός.

Οι επιδράσεις του ανέμου χωρίζονται σε 2 κατηγορίες: μηχανικές και θερμικές. Οι μηχανικές επιδράσεις προκαλούνται από την ταχύτητα του ανέμου, και γίνονται αισθητές όταν αυτή ξεπερνάει τα 4-5 m/sec. Ταχύτητες μεγαλύτερες από 10 m/sec δυσχεραίνουν το περπάτημα, ενώ μεγαλύτερες από 15 m/sec μπορούν να προκαλέσουν ατυχήματα. Για τις θερμικές επιδράσεις χρησιμοποιούνται κριτήρια άνεσης που λαμβάνονται από πίνακα και αναφέρονται σε τιμές αποδεκτές, δυσάρεστες ή πολύ δυσάρεστες/επικίνδυνες.

ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ

ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΣΕ

ΑΣΤΙΚΟ

Μια αποτελεσματική χωροθέτηση των λειτουργιών, με βάση την κατεύθυνση του ανέμου, θα περιλάμβανε με σειρά προτεραιότητας, την κατοικία και τον τριτογενή τομέα της οικονομίας, με ενδιάμεσες ζώνες από ελεύθερους χώρους και θα κατέληγε στην βιομηχανική παραγωγή. Το μοντέλο αυτό συνεισφέρει στην αποφυγή μετάδοσης των ρύπων από την βιομηχανία προς την κατοικία. Ένα κλασικό παράδειγμα προς αποφυγή στο επίπεδο της εκμετάλλευσης και σωστής διαχείρισης του ανέμου στον ελλαδικό χώρο, αποτελεί η πόλη της Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα, η θαλάσσια αύρα που θα μπορούσε να συμβάλλει στον δροσισμό της, μπλοκάρεται και εκτρέπεται σε μεγάλο ύψος από τους πολυώροφους κτιριακούς όγκους, που είναι τοποθετημένοι σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους. Μόνο στην περίπτωση κάποιων κάθετων προς τα κτίρια δρόμων, γίνονται αισθητές οι θετικές επιδράσεις της θαλάσσιας αύρας.

Άνεμος σε σχέση με ύψος κτιρίου και πλάτος δρόμου (www.en.wikipedia.org)

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΝΕΜΟ Οι βασικές παράμετροι του σχεδιασμού ως προς τον άνεμο είναι η κλιματική ζώνη, η γεωγραφική θέση, η παρεμπόδιση ή μη του ανέμου, ο τύπος του χώρου (σχήμα, χαρακτηριστικά περιοχής), οι πιθανές επιρροές από το δομημένο περιβάλλον και τέλος το είδος χρήσης του χώρου (σκοπός χρήσης, χρόνος επίσκεψης στο χώρο). ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ • Συνιστάται η αποφυγή ανοιχτών χώρων παρακείμενων σε κτίρια ψηλότερα από το μέσο ύψος της περιοχής, για να μην δημιουργείται κατακόρυφο ρεύμα αέρα. Όσο ψηλότερο το κτίριο τόσο μεγαλύτερη η ταχύτητα του ανέμου. Το αποτέλεσμα είναι έντονες συνθήκες ανέμου γύρω από τη βάση και τις γωνίες του κτιρίου και οριζόντια ροή από το κτίριο προς την κύρια κατεύθυνση του ανέμου (φαινόμενο Wise). Η δόμηση στα γύρω οικόπεδα θα πρέπει να διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα, ή διαφορετικά να προβλέπονται βεράντες ή πρόβολοι ώστε να ανακόπτουν τον κατακόρυφο άνεμο. • Συνιστάται η αποφυγή ανοιχτών χώρων σε σύνδεση με ευθύγραμμους και μεγάλου μήκους δρόμους για να μην δημιουργείται το φαινόμενο του καναλιού (channel effect), κατά το οποίο ο άνεμος επιταχύνεται σε γραμμικές αστικές δομές. Το φαινόμενο παρατηρείται σε δρόμους μεγαλύτερους από 100-125m. • Συνιστάται η πρόβλεψη των διαστάσεων του χώρου, ώστε ο άνεμος να κινείται πάνω από αυτόν και όχι μέσα σε αυτόν, δημιουργώντας δυσάρεστες καταστάσεις στους πεζούς (φαινόμενο πλέγματος

- mesh effect). Συγκεκριμένα, πρέπει να δίνεται έμφαση στην επιφάνεια του χώρου σε σχέση με το ύψος των κτιρίων:

A χώρου H ορίων²

(όπου Κ<6)

• Συνιστάται ο σχεδιασμός ανοιγμάτων μικρότερων του 25% του μήκους της περιμέτρου. • Συνιστάται η δημιουργία ανεμοφραχτών (συμπαγών ή διαπερατών) για προστασία από υψηλές ταχύτητες και τύρβη. Οι συμπαγείς παρέχουν προστασία κοντά στην κατασκευή, για το λόγο αυτό προτείνεται η χρήση διαπερατών ανεμοφρακτών, όπως είναι η βλάστηση. • Συνιστάται η δημιουργία στατιστικών ανεμολογικών δεδομένων για τον εκάστοτε χώρο πριν τον σχεδιασμό. • Η ροή του ανέμου σε έναν δρόμο εξαρτάται από τη γωνία πρόσπτωσης του ανέμου και από τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του δρόμου. Διακρίνεται σε 3 κατηγορίες: α) ροή υπεράνω των κτιρίων και παράλληλη προς τον δρόμο, β) ροή υπεράνω των κτιρίων και κάθετη προς τον δρόμο, γ) ροή υπεράνω των κτιρίων με διεύθυνση που σχηματίζει γωνία προς τον άξονα του δρόμου. Όταν το ύψος των κτιρίων είναι μεγάλο, και το πλάτος των δρόμων μικρό, ο αέρας κινείται υπεράνω των κτιρίων, ενώ παράλληλα δημιουργείται μία δευτερογενής σπειροειδής ροή χαμηλής ταχύτητας ανάμεσα στα κτίρια. H κτιρίων W χώρου

0,3-0,4

1.7 ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Οι όροι «αειφόρος ανάπτυξη», «βιώσιμη ανάπτυξη» και «οικο-ανάπτυξη» είναι πλέον γνωστοί ευρέως και χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν ένα μοντέλο ανάπτυξης που έχει συμβιωτική σχέση με το περιβάλλον, επιδιώκει μία ισορροπία στα οικοσυστήματα και προωθεί μία οικονομική μεγέθυνση που δεν επιβαρύνει τον πλανήτη και κατ’ επέκταση δεν πλήττει τις μελλοντικές γενιές.

κυκλοφορία του νερού και άλλες. Εγγράφονται στον οικολογικό κύκλο καθώς ανανεώνονται και μπορούν να αντικαταστήσουν υπάρχουσες συμβατικές και ρυπογόνες πηγές ενέργειας. Τέτοιες πηγές ενέργειας μπορεί να είναι η ηλιακή, η αιολική, η αεροθερμική, η γεωθερμική, η υδροθερμική, η ενέργεια των ωκεανών, η υδροηλεκτρική, ακόμα και η ενέργεια από βιομάζα, από τα εκλυόμενα στους χώρους υγειονομικής ταφής αέρια, από αέρια μονάδων επεξεργασίας λυμάτων και από βιοαέρια. ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

www.greenplanetethics.com

Οι φυσικοί πόροι, η ποσότητα ενέργειας και ο τρόπος που θα εξασφαλιστεί συνδέονται άμεσα με αυτό το μοντέλο ανάπτυξης. Έτσι, ανακύπτει το ζήτημα για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και για την ανάπτυξη ήπιων τεχνολογιών για την εκμετάλλευσή τους. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν το χαρακτηριστικό ότι είναι ανεξάντλητες και δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον με ρυπογόνους παράγοντες. Προέρχονται από διάφορες φυσικές διαδικασίες, όπως ο άνεμος, η γεωθερμία, η

Μία περίπτωση ανανεώσιμης πηγής ενέργειας είναι η αιολική. Η αναγνώριση της σημασίας του ανέμου παρατηρείται από την αρχαιότητα και η εκμετάλλευση του αποκτά άμεση συνάφεια με την καθημερινότητα των ανθρώπων μέχρι την ανακάλυψη και τη ραγδαία διάδοση της ηλεκτρικής ενέργειας, όταν και σταδιακά εγκαταλείπεται. Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70 έως και σήμερα, το ενδιαφέρον επιστρέφει στον άνεμο, ενώ παρατηρείται μια αυξανόμενη τάση για την ένταξή του στη ζωή μας. Η αιολική ενέργεια αναφέρεται κυρίως στην ενέργεια που παράγεται από τις ανεμογεννήτριες και οφείλεται στην κίνηση του ανέμου. Συνδέεται ακόμα με έμμεσο τρόπο με την ηλιακή ακτινοβολία, καθώς η ανομοιόμορφη θέρμανση των επιφανειών της γης από τον ήλιο προκαλεί την μετακίνηση μαζών αέρα και άρα τη δημιουργία ανέμων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, αν η χρήση της σημερινής τεχνολογίας οδηγούσε σε πλήρη εκμετάλλευση του συνολικού αιολικού δυναμικού

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ της γης, τότε η ετήσια, παραγόμενη από τον άνεμο ηλεκτρική ενέργεια θα είχε την ικανότητα υπερδιπλάσιας κάλυψης των αναγκών που ορίζουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Το αιολικό δυναμικό μιας περιοχής θεωρείται εκμεταλλεύσιμο όταν οι άνεμοι που πνέουν σε ύψος 10 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της γης ξεπερνούν την μέση ετήσια ταχύτητα των 5,1 μέτρων ανά δευτερόλεπτο.

Η επένδυση στον τομέα της αιολικής ενέργειας αποφέρει πολλά πλεονεκτήματα όχι μόνο για το περιβάλλον αλλά και για την οικονομία και την κοινωνία. Ενδεικτικά για τα οφέλη της αιολικής ενέργειας, εκτιμάται ότι μια ανεμογεννήτρια ισχύος 550kW υποκαθιστά την καύση 2.700 βαρελιών πετρελαίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, με αποτέλεσμα να αποτρέπεται η εκπομπή στην ατμόσφαιρα 735 τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως, καθώς και 2 τόνων άλλων ρύπων. Η πρόοδος στον τομέα αυτό δύναται ακόμα να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας (14 θέσεις για κάθε MW ενέργειας) και να συμβάλει στην αποκεντρωμένη ανάπτυξη, μιας και η εγκατάσταση των αιολικών πάρκων αφορά επαρχιακές περιοχές. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΟ ΒΙΟΜΑΖΑ

Ανεμογεννήτριες (www.everbluetraining.com)

Σημαντικά επιτεύγματα που σημειώνονται τα τελευταία χρόνια στον χώρο της τεχνολογίας των ανεμογεννητριών είναι η μείωση του κόστους κατασκευής τους, η βελτίωση της απόδοσής τους (διπλασιασμός της αρχικής τιμής) και της ισχύος τους (εκατονταπλασιασμός αρχικής τιμής), η αύξηση της διαθεσιμότητάς τους και η αύξηση του μεγέθους τους. Οι τυπικές διαστάσεις μιας ανεμογεννήτριας ισχύος 500kW είναι 40m για τη διάμετρο του δρομέα και 40- 50m για το ύψος του πύργου. Αντίστοιχες διαστάσεις για ισχύ που αγγίζει το 1MW είναι τα 55 περίπου μέτρα. Οι ανεμογεννήτριες μπορούν να λειτουργήσουν είτε αυτόνομα, είτε σε συνέργεια με το ηλεκτρικό δίκτυο, όπου συνδέονται και αποδίδουν την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια.

Στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εντάσσεται και η βιομάζα, η οποία αφορά την ύλη οργανικής προέλευσης, εκείνη δηλαδή που προέρχεται άμεσα ή έμμεσα από τον φυτικό κόσμο όπως για παράδειγμα από καλάμια, άχυρα, φύκη, υπολείμματα βαμβακιού, πριονίδι, κλαδιά δέντρων, κτηνοτροφικά απόβλητα κ.ά. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε μέσω άμεσης καύσης είτε μετά από μετατροπή της σε αέρια, υγρά ή άλλα στερεά καύσιμα.

Οργανικές ύλες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιομάζας (www.treco.co.uk)

Η ετήσια, παγκόσμια παραγωγή βιομάζας ανέρχεται στα 172 δισεκατομμύρια τόνους ύλης, που περιλαμβάνει δυναμική δεκαπλάσια της ενέργειας που ορίζει η ικανοποίηση των αναγκών μας. Στην πραγματικότητα όμως μόνο το 1/7 των απαιτήσεων σε ενέργεια, καλύπτεται από τη βιομάζα και αφορά κυρίως παραδοσιακές χρήσεις (π.χ. καυσόξυλα).

παραμένει ακριβή σε σχέση με το πετρέλαιο, απαιτείται μεγάλη προσπάθεια για συλλογή, μεταφορά, αποθήκευση και μεταποίηση της ύλης, παράγεται μόνο σε συγκεκριμένες περιόδους του χρόνου και προϋποθέτει την ύπαρξη δαπανηρών εγκαταστάσεων. Οι παραπάνω λόγοι δικαιολογούν την περιορισμένη, προς το παρόν, εκμετάλλευση της βιομάζας ως πηγή ενέργειας.

Στην Ελλάδα, η βιομάζα δύναται να αντικαταστήσει το 30-40% της συνολικής, ετήσιας ποσότητας πετρελαίου που καταναλώνεται. Μόλις όμως το 3% των αναγκών της χώρας καλύπτεται από αυτή, ενώ η άμεσα διαθέσιμη ύλη -από τα υπολείμματα των γεωργικών καλλιεργειών και μόνο- αγγίζει τους 7.500.000 τόνους.

ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

“Ο κύκλος του άνθρακα“ (www.seco.cpa.state.tx)

Η βιομάζα υπάρχει σε πλεόνασμα σε αγροτικές κυρίως κοινωνίες και μπορεί να συμβάλλει στην μείωση των εκπομπών διοξειδίου που παράγεται από την καύση, καθώς δεσμεύει αντίστοιχες ποσότητες κατά την παραγωγή της. Συνεισφέρει ακόμα στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του θείου, στον περιορισμό εισαγωγών καυσίμων από άλλες χώρες, στην εξοικονόμηση συναλλάγματος και στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Από την άλλη, όμως, η τιμή της

Μεταξύ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας συναντάται και η γεωθερμική, η οποία προέρχεται από το εσωτερικό της γης που αποτελείται από στρώματα με διαφορετικές μεταξύ τους θερμοκρασίες. Όσο προχωρούμε προς το εσωτερικό της γης οι θερμοκρασίες είναι μεγαλύτερες, ενώ η ροή τη θερμότητας γίνεται από το εσωτερικό προς το εξωτερικό. Η ύπαρξή της γεωθερμίας άρχισε να γίνεται γνωστή από την αρχαιότητα, αφού προδιδόταν από τις εκρήξεις των ηφαιστείων, τους πίδακες νερού, αερίου ή ατμού και τις θερμές πηγές. Μία περιοχή θεωρείται εκμεταλλεύσιμη γεωθερμικά όταν παρουσιάζει γεωθερμική ανωμαλία, δηλαδή όταν η θερμοκρασία της προς τα βαθύτερα στρώματα αυξάνεται με μεγαλύτερο ρυθμό. Ιδιαίτερα ουσιαστικός παράγοντας είναι και η θερμοκρασία των γεωθερμικών ρευστών της περιοχής. Γεωθερμικά ρευστά καλούνται εκείνα που έχουν θερμοκρασία μεγαλύτερη των 25οC. Η εκμετάλλευσή τους μπορεί να γίνει με τη χρήση γεώτρησης. Κάποιες από τις εφαρμογές της γεωθερμίας είναι η χρήση της για θέρμανση (οικισμού ή θερμοκηπίου) ή ψύξη, αλλά και η ένταξή της σε διάφορες παραγωγικές μεθόδους, όπως αυτή της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Όσον αφορά

την

ελληνική

ηλεκτρο-

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ παραγωγή από γεωθερμία, οι δυνατότητες και οι προοπτικές της χώρας κατατάσσονται στα 150MW, παρόλα αυτά δεν υπάρχει εκμετάλλευση της ενέργειας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, το αντίστοιχο ποσό αγγίζει τις 54.000Gwh, με εγκατεστημένη ισχύ 8.900MW. Στα πλεονεκτήματα από τη χρήση της γεωθερμίας ως ανανεώσιμη πηγή ενέργειας συγκαταλέγονται η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (φαινόμενο θερμοκηπίου) και του θείου (φαινόμενο όξινης βροχής), η εξοικονόμηση συναλλάγματος και η βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας.

επεμβάσεις. Επιπλέον έχουν την ικανότητα να παράγουν ηλεκτρισμό όταν υπάρχει ζήτηση και σύμφωνα πάντα με την διατιθέμενη ροή του νερού, αποκλείοντας με αυτό τον τρόπο την απαίτηση αποθήκευσης της ενέργειας.

Διάγραμμα λειτουργίας υδροηλεκτρικού σταθμού (inwallspeakers1.com)

Εκμετάλλευση γεωθερμικής ενέργειας (www.bgs.ac.uk)

ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η υδροηλεκτρική είναι η πιο ώριμη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, μιας και συνεισφέρει παγκοσμίως, κατά μεγάλο ποσοστό, στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και την απομάκρυνση από συμβατικές και επιβλαβείς μορφές ενέργειας. Τα μικρής κλίμακας υδροηλεκτρικά συστήματα συναντώνται με τη μορφή φραγμάτων ή ταμιευτήρων νερού (λίμνες αδρανούς ή λιμνάζοντος ύδατος). Είναι ήπιας μορφής, αφού δεν απαιτούν μεγάλες

Ένας σταθμός 5MW καλύπτει τις ανάγκες για ηλεκτρισμό 5.000 οικογενειών, ενώ υποκαθιστά 1.400 τόνους συμβατικού καυσίμου ετησίως και αποτρέπει την εκπομπή στην ατμόσφαιρα 16.000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα και 100 τόνων διοξειδίου του θείου. Η εκτίμηση της δυναμικότητας μιας πιθανής θέσης εγκατάστασης ενός υδροηλεκτρικού σταθμού, απαιτεί την γνώση δεδομένων όπως τα επίπεδα της ετήσιας βροχόπτωσης, τις λεκάνες και τις επιφάνειες απορροής, την κάλυψη της βλάστησης, την εξάτμιση που συντελείται από την ηλιακή ακτινοβολία, την γεωλογία, την επαρκή παροχή και το ύψος πτώσης (η κάθετη απόσταση υδατόπτωσης που παράγει την ισχύ). Τα φράγματα εξασφαλίζουν ένα επαρκές ύψος πτώσης αφού ωθούν πρώτα το νερό προς τα πάνω και παράλληλα λειτουργούν ως αποθήκες

νερού, συλλέγοντάς το κατά τις περιόδους που εμφανίζεται με αφθονία και αποδίδοντάς το όταν υπάρχει έλλειψη. Κάνουν απόσβεση του αρχικού τους κόστους σε 10 ή 20 χρόνια, με μια συνολική διάρκεια ζωής 50 χρόνων και άνω. Συνήθως απαιτούν μικρές συντηρήσεις ή αντικαταστάσεις. Οι περιοχές με μεγάλο ύψος πτώσης που είναι πιο αποδοτικές και συμφέρουσες, διότι απαιτούν μικρότερες ποσότητες νερού, ενδέχεται να βρίσκονται μακριά από τις περιοχές όπου υπάρχουν ανάγκες ηλεκτρικής ενέργειας και άρα να απαιτούνται επιπλέον κόστη μεταφοράς.

Υδροηλεκτρικό φράγμα (www.csoc.in)

Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν και ορισμένες αρνητικές επιπτώσεις από τη χρήση αυτής της τεχνολογίας που βέβαια μπορούν να αμβλυνθούν με τη χρήση κατάλληλων τεχνικών. Τα συχνότερα προβλήματα εντοπίζονται στο ότι μπορούν να προκαλέσουν την αποξήρανση τμημάτων ενός ποταμού, να συντελέσουν στην έλλειψη οξυγόνωσης του, να αποκλείσουν την κίνηση αποδημητικών ψαριών και να αποσαθρώσουν την κοίτη του ποταμού. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η σωστή ανάλυση-μελέτη και η χρήση της κατάλληλης

τεχνολογίας σημαντικά

μπορούν να τους παραπάνω

περιορίσουν κινδύνους.

ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η βασικότερη πηγή ενέργειας για τον πλανήτη μας είναι η ηλιακή. Το 70% της συνολικής ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στην γη, απορροφάται από την ατμόσφαιρα, ενώ το υπόλοιπο 30% ανακλάται από την ατμόσφαιρα και την επιφάνεια της γης και επιστρέφει στο διάστημα. Δημιουργεί τα καιρικά φαινόμενα, τα θαλάσσια ρεύματα και κινεί τον αέρα. Παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με την εποχή, την ώρα, την ύπαρξη νέφωσης ή ομίχλης και ανάλογα με την γωνία πρόσπτωσης. Για μικρότερη γωνία, αυξάνεται η διαδρομή της ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα και έτσι εξασθενεί, ενώ οι περιοχές κοντά στον ισημερινό εκμεταλλεύονται καλύτερα την ακτινοβολία γιατί έχουν μεγάλες γωνίες πρόσπτωσης. Επιπλέον, η ηλιακή ακτινοβολία επηρεάζεται ταυτόχρονα από παραμέτρους όπως το γεωγραφικό πλάτος και το υψόμετρο μιας περιοχής, που καθορίζουν τον καιρό που επικρατεί σε αυτή. Η ηλιακή ενέργεια που προσπίπτει καθημερινά στην γη, αν και αποτελεί ένα μικρό κομμάτι της ολικής ενέργειας που παράγεται από τον ήλιο, αντιστοιχεί σε ποσότητα 20.000 φορές μεγαλύτερη από την ενέργεια που καταναλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Ελλάδα είναι μια ιδιαίτερη ευνοημένη χώρα ως προς την ισχύ της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει στις επιφάνειές της (1570kWh/ m2), αλλά και ως προς το διάστημα ύπαρξης ηλιοφάνειας με μέσο όρο 2.700 ώρες το χρόνο. Τα θερμικά ηλιακά συστήματα δεσμεύουν την ηλιακή ακτινοβολία και την μεταφέρουν μέσω

01. Ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ μετασχηματισμών, με τη μορφή θερμότητας σε αέρα, νερό ή άλλο ρευστό. Το πιο τυπικό παράδειγμα χρήσης τους στην χώρα μας, αφορά την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης (ηλιακοί θερμοσίφωνες). Παράλληλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την θέρμανση ή την ψύξη χώρων και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. ΗΛΙΑΚΟΙ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι ηλιακών συλλεκτών. Οι επίπεδοι, που είναι οι πλέον χρησιμοποιούμενοι, για θερμοκρασίες ζεστού νερού χρήσης από 60-70οC, οι κενού, για ζεστό νερό χρήσης με θερμοκρασίες άνω των 90oC και οι επιλεκτικοί, οι οποίοι έχουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα. Η τοποθέτησή τους γίνεται, για το βόρειο ημισφαίριο, σε νότιο προσανατολισμό, και κλίση που προκύπτει από τη χρήση τους. Αν η χρήση τους περιορίζεται μόνο στους θερινούς μήνες, τότε προτείνεται η οριζόντια τοποθέτηση για καλύτερη εκμετάλλευση του ήλιου, ενώ αν η χρήση αφορά όλο το χρόνο, η κλίση ταυτίζεται με το γεωγραφικό πλάτος του τόπου. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι ένα τετραγωνικό μέτρο ηλιακού συλλέκτη που χρησιμοποιείται για θέρμανση του νερού χρήσης, αντιστοιχεί σε εξοικονόμηση περίπου 200 έως και 600kWh ηλεκτρικής ενέργειας. Οι ηλιακοί συλλέκτες συνοδεύονται από δεξαμενές αποθήκευσης του ζεστού νερού, οι οποίες τοποθετούνται συνήθως πιο ψηλά για να οδηγείται εκεί το ζεστό νερό που γίνεται ελαφρύτερο, μέσω φυσικής μεταφοράς και προκειμένου να μπορεί αυτό να χρησιμοποιείται όταν εμφανίζεται η αντίστοιχη ανάγκη.

Λειτουργία ηλιακού συλλέκτη (www.kaberry.co.uk)

Η χρήση θερμικών ηλιακών συστημάτων για ψύξη εκμεταλλεύεται τη θερμότητα που συλλέγεται για να τροφοδοτεί τις ψυκτικές μονάδες. Η χρήση θερμικών ηλιακών συστημάτων για θέρμανση αποθηκεύει τη θερμότητα και την αποδίδει στον χώρο όταν απαιτείται. Τέλος, τα θερμικά ηλιακά συστήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με κυριότερες τεχνολογίες να είναι αυτές των παραβολικών-κοίλων συστημάτων, των ηλιακών πύργων και των συστημάτων δίσκου/ μηχανής. Το 2002, η Ελλάδα κατείχε την πρωτιά ανάμεσα στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στη χρήση ηλιακών με 265m2 ανά 1000 κατοίκους και σύνολο 3 περίπου εκατομμυρίων m2. ΦΩΤΟΒΟΛΤΑÏΚΑ Μία από τις τεχνολογίες εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι και τα φωτοβολταϊκά. Το φωτοβολταϊκό φαινόμενο

έγκειται στη συλλογή της ηλιακής ακτινοβολίας και στη μετατροπή της σε ηλεκτρική ενέργεια, με την αξιοποίηση της ικανότητας κάποιων υλικών και συγκεκριμένα των ημιαγώγιμων (π.χ. εμπλουτισμένος κρύσταλλος πυριτίου), να παράγουν ηλεκτρικό ρεύμα ως αποτέλεσμα της έκθεσής του στην ηλιακή ακτινοβολία.

Φωτοβολταϊκά (www.fromquarkstoquasars.com)

Η αποδοτικότητα του συστήματος ενισχύεται όταν πολλά φωτοβολταϊκά στοιχεία συνδεθούν μεταξύ τους και δημιουργήσουν μία φωτοβολταϊκή γεννήτρια. Η παράλληλη διάταξη μιας φωτοβολταϊκής γεννήτριας οδηγεί στην δημιουργία μιας φωτοβολταϊκής συστοιχίας. Πολλές συστοιχίες σχηματίζουν ένα φωτοβολταϊκό πάρκο. Στην μελέτη της διάταξης ενός πάρκου, θα πρέπει να υπάρχει μέριμνα ώστε η σκιά της μίας συστοιχίας, κυρίως κατά τις πρωινές και τις απογευματινές ώρες του χειμώνα, να μην επηρεάζει τη λειτουργία και την απόδοση της άλλης. Τα φωτοβολταϊκά μπορεί να είναι είτε σταθερά είτε περιστρεφόμενα, δηλαδή να ακολουθούν την τροχιά του ήλιου και βελτιστοποιούν τη λειτουργία τους. Τα κινητά συστήματα που παρακολουθούν τον ήλιο για μεγιστοποίηση των κερδών υπολογίζεται ότι έχουν 15-25% καλύτερη απόδοση.

Ο προσανατολισμός των φωτοβολταϊκών συστημάτων γίνεται με βάση τη βέλτιστη έκθεση τους στην ηλιακή ακτινοβολία, επομένως στόχος είναι η ομοιόμορφη πρόσπτωσή της. Η ισχύς της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει σε μία επιφάνεια 1m2 μια ηλιόλουστη μέρα μπορεί να φθάσει το 1 ΚW. Τα φωτοβολταϊκά συστήματα είναι αξιόπιστα, έχουν σχετικά μεγάλη διάρκεια ζωής και χαμηλές απαιτήσεις συντήρησης. Η εγκατάστασή τους μπορεί να προσαρμοστεί στα πλαίσια ενός κτιρίου ή μιας πόλης, χωρίς να προσβάλλεται σε μεγάλο βαθμό η αισθητική. Έχουν τη δυνατότητα επέκτασης, για κάλυψη επιπλέον αναγκών και μπορούν να παρέχουν αυτονομία σε πολλές περιπτώσεις. Μπορούν ακόμα να συνδυαστούν σε υβριδικά συστήματα (π.χ. μαζί με αιολικά πάρκα) αλλά και να χρησιμοποιηθούν και σε περιπτώσεις περιοχών που είναι απομακρυσμένες ως προς το ηλεκτρικό δίκτυο. Απαιτούν ένα αρκετά μεγάλο αρχικό κεφάλαιο, η απόσβεσή τους όμως, ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα, είναι σχετικά γρήγορη. Επιπλέον, συμβάλλουν στην εξοικονόμηση πόρων και πρώτων υλών, στον περιορισμό της μόλυνσης του περιβάλλοντος και στη μείωση των ενεργειακών απαιτήσεων για την κάλυψη των αναγκών ενός χώρου. Η παραγόμενη από τα φωτοβολταϊκά ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κάλυψη των αναγκών του χρήστη, ή να συνδεθεί στο ηλεκτρικό δίκτυο και να πωληθεί στον εκάστοτε οργανισμό ηλεκτρισμού. Στους αστικούς χώρους, τα φωτοβολταϊκά μπορούν να ενσωματωθούν σε συστήματα σκίασης όπως είναι οι πέργκολες, είτε να σχηματιστούν πεζόδρομοι καλυμμένοι με ειδικές φωτοβολταϊκές πλάκες.

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ

2.1 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΛΑΣΕΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Πώς όμως διαβιβάζεται η θεωρητική γνώση των παραπάνω υποκατηγοριών της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής (σκίαση, άνεμος, πράσινο, υδάτινο στοιχείο, υλικά επίστρωσης, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) στην πρακτική εφαρμογή και πως υλοποιούνται στην πραγματικότητα οι σχεδιαστικές αρχές;

Πλατείες RUROS Μια από τις πρώτες εφαρμογές και αξιολογήσεις των βιοκλιματικών αρχών, πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος RUROS, με την επιλογή τεσσάρων χώρων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και την πραγματοποίηση επεμβάσεων, μεταξύ των οποίων η αύξηση του ποσοστού βλάστησης, η χρήση στεγάστρων και στοιχείων νερού κατέχουν πρωτεύοντα ρόλο στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.

Μία ανασκόπηση της κατάστασης στον ελλαδικό χώρο, μας τροφοδοτεί με πληθώρα παραδειγμάτων που προωθούνται τα τελευταία χρόνια κυρίως μέσω διαγωνισμών και άλλων δημοτικών ή περιφερειακών δράσεων, και αφορούν ενεργειακές αναβαθμίσεις περιβαλλοντικές αναπλάσεις με έμφαση στους δημόσιους χώρους της χώρας. Οι ενέργειες αυτές αναφέρονται σε έργα που είτε έχουν αποπερατωθεί, είτε βρίσκονται σε στάδιο κατασκευής ή μελέτης, σε κάθε όμως περίπτωση φανερώνουν μία νέα τάση που σχετίζεται με την θέσπιση νέων αναγκών, όσον αφορά τη μέριμνα για το περιβάλλον και την ενέργεια.

Ένα χαρακηριστικό παραδειγμά του συνόλου των αναπλάσεων πλατειών στα πλαίσια του RUROS, αποτελεί η πλατεία 3ης Σεπτεμβρίου στον Άλιμο της Αθήνας. Τα προβλήματα που εντοπίζονται, επικεντρώνονται στην έκθεση του χώρου στον ήλιο κατά την καλοκαιρινή περίοδο και στην ανεμπόδιστη ροή του ανέμου στο εσωτερικό της τους χειμερινούς μήνες, συνθήκες που δυσχεραίνουν το αίσθημα της θερμικής άνεσης. Για την εξάλειψη των παραπάνω φαινομένων, κατασκευάζονται προστατευμένα μονοπάτια που περικλείονται από στοές. Η οροφή τους συντίθεται από διάτρητα φύλλα αλουμινίου, τοποθετημένα σε κλίση κατάλληλη ώστε να αποκόπτει τις ηλιακές ακτίνες το καλοκαίρι και να μην επηρεάζει τον ηλιασμό τον χειμώνα.

Περιοχές προς ανάλυση

Προοπτική απεικόνιση πλατείας (www.cres.gr/kape)

της αστικής θερμικής νησίδας μέσω της ενίσχυσης και της ανανέωσης του πρασίνου στις εμπλεκόμενες περιοχές. Μεταξύ των άλλων, εστιάζει και στην ενοποίηση των ελεύθερων χώρων με τα δίκτυα μεταφορών για καλύτερη προσβασιμότητα και κινητικότητα, αλλά και στην προσθήκη ή ανανέωση του αστικού εξοπλισμού.

Διάγραμμα ηλιασμού στοών (www.cres.gr/kape)

Η σκίαση ενισχύεται από την προσθήκη δέντρων που συμπληρώνουν την ήδη υπάρχουσα, μέτριου μεγέθους βλάστηση. Προστίθενται τέλος, δύο επιφάνειες νερού, που συνδιαλέγονται με τις στοές και δημιουργούν ένα ευχάριστο, οπτικά και θερμικά, περιβάλλον.

Σχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης (Σ.Ο.Α.Π) - Έργο Αθήνα Στην ελληνική πρωτεύουσα, έναν από τους άμεσους εκφραστές των προαναφερθέντων προσπαθειών αποτελεί και το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης (Σ.Ο.Α.Π), ένα πρόγραμμα με διάρκεια εφαρμογής έως το 2020 που εκπονήθηκε από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας και τον Δήμο Αθηναίων. Ανάμεσα στους θεματικούς του στόχους, συγκαταλέγεται η ανάκτηση και η αναβάθμιση των υπαίθριων χώρων και η βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών. Με γνώμονα τις παραπάνω κατευθύνσεις, ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην μείωση της κατανάλωσης, την εξασφάλιση της ενεργειακής αποδοτικότητάς τους και την ενσωμάτωση βιοκλιματικών πρακτικών, με επίκεντρο τον περιορισμό του φαινομένου

Ένα άλλο πρόγραμμα, φέρει το όνομα Αθήνα, έχει διάρκεια δέκα χρόνων, χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τελεί υπό την διαχείριση της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής των Αθηνών. Λειτουργεί σε σύμπραξη με το Σ.Ο.Α.Π και μοιράζεται κοινές αρχές και επιδιώξεις, με κριτήριο την αναζωογόνηση του αστικού ιστού. Οι μελέτες για τις πλατείες αυτές συνοδεύονται από την δημιουργία σκιασμένων περιοχών, κυρίως στις ζώνες ανάπαυσης ή κίνησης που αναπτύσσονται σε κάθε χώρο και οι οποίες διαμορφώνονται από την ενσωμάτωση φυτεύσεων είτε από την τοποθέτηση στεγάστρων, που ενδέχεται να φέρουν και φωτοβολταϊκά στοιχεία για την παραγωγή ενέργειας. Προβλέπεται ακόμα η αντικατάσταση των υπαρχόντων υλικών εδαφοκάλυψης και η χρήση ψυχρών και άλλων διάτρητων υλικών. Ενισχύεται το σύστημα φωτισμού και εξασφαλίζεται εξοικονόμηση μέσω της χρήσης λαμπτήρων LED χαμηλής κατανάλωσης. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι γενικές αυτές βιοκλιματικές εφαρμογές ενισχύονται με την ένταξη υδάτινων στοιχείων ή με την εγκατάσταση συστήματος σωληνώσεων στο έδαφος. Νέα παραλία Θεσσαλονίκης Το έργο υλοποιήθηκε σε δύο φάσεις (παραδόθηκε 1η Δεκεμβρίου 2013) και αφορά στον ανασχεδιασμό του θαλάσσιου μετώπου της πόλης από τον Λευκό Πύργο έως το Μέγαρο Μουσικής,

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ τη λεγόμενη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για έναν σημαντικό δημόσιο χώρο της πόλης, γραμμικό με περιορισμένο βάθος και μεγάλο μήκος, γεγονός που του προσδίδει ακριβώς τα χαρακτηριστικά του «μετώπου», που απλώνεται στο όριο μεταξύ στεριάς και θάλασσας. Με στόχο να διαφυλαχθεί η ενιαία γραμμική πορεία περιπάτου πλάι στον ανοικτό θαλάσσιο ορίζοντα, δεν επιχειρήθηκε καμία προέκταση κατασκευών μέσα στην θάλασσα. Κεντρική ιδέα του έργου ήταν η δημιουργία ενός συνεχόμενου γραμμικού χώρου με επιλογές ψυχαγωγίας, παιχνιδιού, χαλάρωσης, εκπαίδευσης και πολιτισμού, μια αλληλουχία διαφοροποιημένων χώρων, με ποικίλες ποιότητες, που θα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα χρήσεων, αλλά θα διατηρούν ωστόσο τα χαρακτηριστικά της ενότητας και της συνέχειας. Ειδική μέριμνα έχει δοθεί στις φυτεύσεις, στα υλικά, στη σκίαση και στις επιφάνειες νερού προκειμένου να παρέχονται οι απαραίτητες συνθήκες άνεσης στους πεζούς κυρίως τους θερινούς μήνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δυνατότητα μιας εναλλακτικής διαδρομής, σκιασμένης από συστοιχίες δέντρων, με τη δημιουργίας μιας αλέας που αρχίζει στο Μακεδονία Παλλάς και φτάνει έως το Μέγαρο Μουσικής. Η διαδρομή αυτή με τα προτεινόμενα καθιστικά ανάμεσα στα δέντρα, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη τους καλοκαιρινούς μήνες κυρίως σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Λειτουργεί επίσης ως ενδιάμεσο όριο - φίλτρο μεταξύ των δύο διακριτών τμημάτων του παραλιακού μετώπου: του πλακόστρωτου και της πράσινης ζώνης. Τέλος, ο πολυδιάστατος χαρακτήρας του έργου αποτυπώνεται και στην υποδιαίρεση του σε επιμέρους θεματικά πάρκα και κήπους, όπως ο Κήπος της Μουσικής, του Νερού, των Ρόδων, της Μνήμης, της Μεσογείου, των Γλυπτών κ.ά.

Σκιασμένη ζώνη περιπάτου (www.topontiki.gr)

Πέργκολες - Πάρκο των Ρόδων (www.nikiforidis-cuomo.com)

Φυτεύσεις (www.nikiforidis-cuomo.com)

Πάρκο του Νερού (www.nikiforidis-cuomo.com)

(www.facebook.com/pages/C-Ph-Skroumbelos-Architects)

Ιστορικό κέντρο Λάρισας

Η εφαρμογή των βιοκλιματικών πρακτικών, όπως αναλύθηκαν στις προηγούμενες περιπτώσεις δημόσιων υπαίθριων χώρων και με τα πλεονεκτήματα που τις συνοδεύουν, εντάσσεται και στο πρόγραμμα ανάπλασης τμήματος του ιστορικού κέντρου της Λάρισας. Το έργο ορίζει την πεζοδρόμηση των οδών Βενιζέλου, Σκυλοσόφου, Αγίου Αχιλλείου και Μητροπολίτη Αρσενίου, την ανακατασκευή του περιβάλλοντος χώρου του Ιερού Ναού Αγίου Αχιλλείου και την ανάπλαση τμημάτων των οδών Κενταύρων, Μανωλάκη, Μελετίου και Πολυκάρπου. Στην ανοιχτή πρόσκληση συμμετοχής στον διαγωνισμό, διακρίθηκε η σχεδιαστική πρόταση του αθηναϊκού γραφείου c+ph skroumbelos architects, που περιλαμβάνει μεγάλο εύρος επεμβάσεων που αναμένεται να αναβαθμίσουν την περιοχή. Συγκεκριμένα, ορίζει την επίστρωση ψυχρών και φωτοκαταλυτικών υλικών, την προσθήκη στοιχείων νερού, την κατασκευή δικτύου σκίασης, την πραγματοποίηση φυτεύσεων, την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πανέλων και συστημάτων γεωθερμίας με εναλλάκτες αέρα, την ανανέωση του αστικού εξοπλισμού.

(www.facebook.com/pages/C-Ph-Skroumbelos-Architects)

Τρίγωνο Εθνικής Αντίστασης, Νέα Ερυθραία, Αθήνα Η νέα μελέτη ανάπλασης για το τρίγωνο Εθνικής Αντίστασης, αποτελεί άλλη μία περίπτωση με έντονες τις «πράσινες» πρακτικές. Ο χώρος που καλύπτει εμβαδό 29.945m2, διακρίνεται σε τέσσερα επιμέρους τμήματα που αλληλοσυνδέονται μεταξύ τους, και εντάσσουν ποικιλία λειτουργιών και επιλογών για όλες τις ηλικίες, όπως μονοπάτια περιπάτου, υπαίθριο αμφιθέατρο, παιδική χαρά, πλατφόρμα για σκέιτινγκ, δύο γήπεδα ποδοσφαίρου και μπάσκετ, και μια καφετέρια.

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ το νερό της βροχής αποδίδοντας το στην άρδευση όταν κρίνεται απαραίτητο, αλλά και να βελτιώνει τις ατμοσφαιρικές συνθήκες την καλοκαιρινή περίοδο. Ο σχεδιασμός, προβλέπει ακόμα την τοποθέτηση κατασκευών που θα προσφέρουν περαιτέρω σκίαση (κιόσκια, πέργκολες) και την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάνελς για την παραγωγή ενέργειας. Ιστορικό κέντρο Άργους (www.archisearch.gr)

(www.archisearch.gr)

Ο σχεδιασμός ακολουθεί τον κανόνα της φύσης με αποτέλεσμα να υποτάσσεται σε απλές, οργανικές μορφές. Το εκτεταμένο πράσινο της περιοχής συμπληρώνουν ευρύχωροι βοτανικοί κήποι, λαχανόκηποι, τοπικά είδη και δέντρα μεγάλου μεγέθους για ενίσχυση της σκίασης και ξηροφυτική βλάστηση για τον περιορισμό των απαιτούμενων ποσοτήτων νερού.Το σύνολο των φυτεύσεων, σε συνδυασμό με την προσεκτική επιλογή των υλικών, συντελούν στην αποτελεσματικότερη διαχείριση των όμβριων υδάτων. Επιπλέον, μία υδάτινη επιφάνεια εισάγεται στον χώρο, προκειμένου να δεσμεύει

Σε άμεση εφαρμογή τίθεται και το σχέδιο ανάπλασης του ιστορικού κέντρου του Άργους, με βασική επιδίωξη την απελευθέρωση, πεζοδρόμηση και την ενοποίηση των ελεύθερων χώρων σε μια περιοχή που θα καλύπτει έκταση 40 περίπου στρεμμάτων και θα περικλύει συγκεκριμένα την πλατεία Αγίου Πέτρου, την οδό Δαναού, το παρακείμενο πάρκο πλατείας Αγίου Πέτρου, την οδό Βασιλίσσης Όλγας, την ευρύτερη πλατεία Δημοκρατίας, καθώς και το πάρκο Μπόνη.Κύριοι άξονες της ανάπλασης αποτελούν για άλλη μια φορά, ο σεβασμός του περιβάλλοντος, η μείωση των επιπτώσεων σε βάρος αυτού καθώς και η δημιουργία ενός βιώσιμου μικροκλίματος με βελτιωμένες συνθήκες για τους κατοίκους. Οι πλατείες Αγίου Πέτρου και Δημοκρατίας, εφοδιάζονται με στέγαστρα τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν είτε μεμονωμένα και να τοποθετηθούν σποραδικά, είτε να πολλαπλασιαστούν μεταξύ τους αρθρωτά δημιουργώντας ένα ενιαίο σύνολο που προσφέρει προστασία ενάντια στα καιρικά φαινόμενα. Πολλές από τις δεντροφυτεύσεις της περιοχήςδιατηρούνται, ενώ συμπληρώνονται και επεκτείνονται μαζικά σε όλη την περιοχή παρέμβασης. Ένα μεγάλο στοιχείο νερού εισάγεται στην πλατεία Αγίου Πέτρου, την διατρέχει σε όλο το μήκος της και καταλήγει στο πάρκο Νικηταρά-

Βασιλέως Γεωργίου, συνδέοντας νοηματικά και θεματικά τις δυο περιοχές. Η χάραξή του ακολουθεί τεθλασμένες γραμμές που παραπέμπουν στην κίνηση μέσα στον χώρο, η συνολική του επιφάνεια αγγίζει τα 770 τετραγωνικά μέτρα και το βάθος του είναι μικρό ώστε να περιορίζεταιο βαθμός επικινδυνότητας. Τα υλικά που επιλέγονται για τις δαπεδοστρώσεις είναι φιλικά προς το περιβάλλον και έχουν κατά κύριο λόγο ανοιχτόχρωμες επιφάνειες και μεγάλη ανακλαστικότητα. Τις επεμβάσεις ολοκληρώνουν σημεία στάσης, ένα ποδηλατόδρομος, δυο παιδικές χαρές και μία διαδρομή με αναφορές στην ιστορία του Άργους.

Πλατεία Αγίου Πέτρου (www.bobotisarchitects.com)

Πλατεία Δημοκρατίας (www.bobotisarchitects.com)

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Masdar Plaza, Abu Dhabi Η μελέτη της παρούσας πλατείας αποτελεί τμήμα της νικητήριας πρότασης που υποβλήθηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Laboratory for Visionary Architecture (LAVA) στον διαγωνισμό για τον σχεδιασμό της κεντρικής περιοχής ενός νέου προαστίου του Abu Dhabi, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Πρόκειται για το προάστιο Masdar, ο γενικότερος πολεοδομικός σχεδιασμός του οποίου αποδίδεται στους Foster and partners. Μεταξύ των αρχών που ενσωματώνονται στο συνολικό έργο, ξεχωρίζουν αυτές της βιώσιμης ανάπτυξης, όπως εφαρμογή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ο μηδενισμός των εκπομπών ρύπων και των αποβλήτων. Η πλατεία αποτελεί το επίκεντρο της πόλης και χώρο κοινωνικής δικτύωσης. Περιβάλλεται από ένα κτιριακό σύμπλεγμα με χρήσεις εμπορικές, ξενοδοχειακές και συνεδριακές, που δημιουργούν ένα περίκλειστο και πιο προστατευμένο περιβάλλον ως προς τη θερμική άνεση. Στην κατεύθυνση αυτή συμβάλλουν και τα κεντρικά στοιχεία της πλατείας. Πρόκειται για μεγάλες, οργανικές δομές, διαφορετικού μεγέθους που τοποθετούνται σε πυκνές αποστάσεις προκειμένου να μετριάσουν τις ακραίες συνθήκες του κλίματος της ερήμου. Χαρακτηρίζονται ως ηλιοτροπικές ομπρέλες, καθώς μιμούνται χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την κίνηση και την διαχείριση του ήλιου. Κατά τη διάρκεια της ημέρας παραμένουν ανοιχτές, περιστρέφονται για να προσαρμόσουν τη γωνία σκίασης ανάλογα με τη θέση του ήλιου και παράλληλα συλλέγουν την ηλιακή ακτινοβολία. Τις νυχτερινές ώρες, κλείνουν και αποβάλλουν την αποθηκευμένη ενέργεια στο χώρο.

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ εξοικονόμησης ενέργειας συνοδεύει το το δίκτυο των φωτστικών, που προσαρμόζει την ένταση του φωτός στην κίνηση των χρηστών. Urban Oasis Proposal, Bahrain

Λειτουργίες σκιάστρων (www.e-architect.co.uk)

Την αναζωογόνηση του αστικού ιστού, με έμφαση στον δημόσιο χώρο, και τη δημιουργία ενός νέου ορόσημου στην πρωτεύουσα Manama του Bahrain, επιχειρεί και η πρόταση Urban Oasis Proposal του γαλλικού γραφείου Influx Studio. Αφορά την ανάπλαση ενός οικοδομικού τετραγώνου, το οποίο αποτελεί μεταβατικό κομμάτι της πόλης καθώς βρίσκεται ανάμεσα στο παραδοσιακό, ιστορικό μέρος της και το μοντέρνο παραλιακό μέτωπο. Σκοπός είναι η επίτευξη μιας ομαλής μετάβασης ανάμεσα στις δύο αυτές καταστάσεις, η ενσωμάτωση τόσο παραδοσιακών όσο και νεωτερικών χαρακτηριστικών και η απόδοση της περιοχής στο κοινό, που δεν θα μεταφράζεται μόνο ως ένα από πέρασμα αλλά θα προκαλεί και τη στάση στο χώρο. Ενδιαφέρον σημείο της πρότασης είναι και η ενσωμάτωση βιοκλιματικών στρατηγικών, που στοχεύουν στην διευθέτηση των μικροκλιματικών συνθηκών της πόλης.

Κάτω από την πλατεία εγκαθίσταται ακόμα ένα σύστημα συλλογής νερού, το οποίο απελευθερώνεται στο χώρο σύμφωνα με τις επιφανειακές θερμοκρασίες που αναπτύσσουν τα υλικά του και στη συνέχεια εξατμίζεται για να παρέχει δροσισμό. Οι επιφάνειες επίστρωσης του εδάφους και κάλυψης των τοίχων, έχουν ακόμα μικρή ενσωματωμένη ενέργεια, αντιδρούν στη μεταβολή της θερμοκρασίας και αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία. Σημαντικό είναι και το ποσοστό συμμετοχής του πρασίνου ως στοιχείο εδαφοκάλυψης. Τέλος, ένα σύστημα

Κύριο χαρακτηριστικό του έργου είναι ένα δομικό στέγαστρο, που ξεχωρίζει για το μνημειακό του μέγεθος αφού καλύπτει όλο το οικοδομικό τετράγωνο και έχει γεωμετρικές μορφές που παραπέμπουν στον αραβικό πολιτισμό. Προσφέρει σκίαση, ενώ παράλληλα επιτρέπει την δίοδο του φωτός. Λειτουργεί ως καταφύγιο, στεγάζοντας όλες τις προγραμματικές λειτουργίες και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Κτιριακές υποδομές καμπύλης, κυματιστής μορφής, που δημιουργούν πλαγιές και κινούνται από τη στάθμη του υπογείου μέχρι αυτή του

Πανοραμική άποψη πλατείας (www.e-architect.co.uk)

ισογείου παραλαμβάνουν όλες τις χρήσεις που συνοδεύουν την πλατεία, όπως parking, καφέ και εστιατόρια, εμπορικά καταστήματα, χώροι τέχνης. Ταυτόχρονα δημιουργούν μία μεγάλη, ενοποιημένη πλατφόρμα κίνησης για τους πεζούς, που παρέχει θεάσεις της θάλασσας και της πόλης.

παραπάνω τακτικές, σε συνδυασμό με την σκίαση και την εκμετάλλευση των ανέμων της περιοχής, βελτιώνουν την άνεση του χρήστη και εξοικονομούν ενέργεια από τη λειτουργία των ψυκτικών μονάδων. Εξοικονόμηση επιτυγχάνεται και από την συλλογή και το φιλτράρισμα από ειδικά φυτά, των γκρίζων νερών των κτιρίων της πλατείας, τα οποία επαναχρησιμοποιούνται για την άρδευση των κήπων.

(www.archdaily.com)

Στο έργο, έντονη είναι η ένταξη των υδάτινων επιφανειών και η χρήση πράσινων στοιχείων, όπου συγκαταλέγονται 7 συνολικά κήποι. Οι

(www.archdaily.com)

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ Sustainable Market Square, Casablanca, Morocco Άλλο ένα παράδειγμα αισθητικής και μικροκλιματικής αναβάθμισης του δημόσιου χώρου, παρέχει το παράδειγμα της Κασαμπλάνκα του Μαρόκο, όπου μετά από την εκπόνηση σχετικού διαγωνισμού από την AC-CA (International Architectural Competition), διακρίνεται η πρόταση των Ολλανδών TomDavid Architects για την δημιουργία μιας βιώσιμης πλατείας που θα λαμβάνει και χρήσεις υπαίθριας αγοράς. Η περιοχή στην οποία εντάσσεται, είναι άμεσα συνυφασμένη με τις οικονομικές και κοινωνικές δομές της παλιάς πόλης και έχει έντονη την παρουσία του εμπορίου καθώς πολλοί μικροπωλητές καταλαμβάνουν τους δρόμους της. Η πρόταση διατηρεί τον χαρακτήρα της περιοχής και συμβάλει στην καθιέρωση ενός νέου τύπου αγοράς που θα λειτουργεί ως καταλύτης για την ανάπτυξη. Ο σχεδιασμός εντάσσει ακόμα το στοιχείο της βιωσιμότητας στον υπαίθριο χώρο. Συγκεκριμένα, η εισαγωγή οργανικών μορφών πάνω από την πλατεία, ορίζει ένα καταφύγιο, προσφέροντας στους χρήστες της προστασία από τα καιρικά φαινόμενα. Η συμβολή τους όμως δεν περιορίζεται εκεί, καθώς τα καμπύλα αυτά στέγαστρα που παραπέμπουν σε δέντρα, διαθέτουν αλληλοεπικαλυπτόμενες επιφάνειες που δέχονται το νερό της βροχής και μεσω της διαδικασίας της υπερχείλισης το διαβιβάζουν από τη μία στην άλλη. Έτσι, συγκεντρώνονται ποσότητες νερού που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καθαριότητα ή άλλες ανάγκες του ίδιου του χώρου αλλά και κτιρίων πλησίον αυτού. Η ύπαρξη του νερού συμβάλει ακόμα στον δροσισμό του χώρου, μέσω της εξατμιστικής

ψύξης. Ένα από τα τελευταία πλεονεκτήματα της πλατείας, εντοπίζεται ακόμα και στο επίπεδο των υλικών της, μιας και χρησιμοποιούνται υλικά με λιγοστές ανάγκες συντήρησης.

(www.dezeen.com)

(www.archdaily.com)

2.2 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ «ΠΡΑΣΙΝΟΥ» ΑΣΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ PDEC (Passive Downdraught Evaporative Cooling) towers - Πύργοι Καθοδικού Ρεύματος

διάμετρος των σταγονιδίων που ψεκάζονται, με μελέτες να αποδεικνύουν πως οι μικρότερες διάμετροι είναι και αποτελεσματικότερες ως προς την πτώση της θερμοκρασίας.

Οι πύργοι PDEC, βασίζουν τη λειτουργία τους στους παραδοσιακούς ανεμόπυργους (malqaf ή badgir) που συναντώνται σε κλίματα που παρουσιάζουν ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλές τιμές υγρασίας. Τα τελευταία χρόνια, η εφαρμογή τους επανέρχεται με ένα πιο εκσυγχρονισμένο παράδειγμα, όπως υλοποιήθηκε για τις ανάγκες της παγκόσμιας έκθεσης Expo 92 που πραγματοποιήθηκε στη Σεβίλλη της Ισπανίας.

Η συγκεκριμένη εγκατάσταση είχε ως στόχο να δημιουργήσει σκιασμένες περιοχές στο εξωτερικό περιβάλλον και να βελτιώσει τις θερμοκρασιακές συνθήκες εκμεταλλευόμενη τα οφέλη του δροσισμού μέσω της εξάτμισης. Στο εσωτερικό των πύργων, τοποθετούνται φίλτρα νερού, όπως σύστημα ψεκασμού σταγονιδίων νερού, διαβρεγμένες επιφάνειες κυτταρίνης ή κεραμικών. Ό αέρας εισέρχεται από το πάνω μέρος της κωνικής τους διατομής, ψύχεται με αποτέλεσμα να γίνεται πιο ελαφρύς και να κινείται καθοδικά εξερχόμενος από το κάτω μέρος του πύργου. Η φυσική αυτή διαδικασία της ροής του αέρα, μπορεί να επιταχυνθεί με τη χρήση μικρού ανεμιστήρα. Σημαντική παράμετρος σε αυτά τα συστήματα είναι ο χρόνος παραμονής του αέρα στο εσωτερικό τους, που καθορίζεται από το ύψος τους. Στην περίπτωση της Σεβίλλης, το ύψος των πύργων έφτανε τα 15 μέτρα, γεγονός που καθιστά ίσως προβληματική την μόνιμη εγκατάστασή τους σε υπαίθριους χώρους. Από την άλλη, μεγάλης σημασίας χρήζει και η

Πύργοι Καθοδικού Ρεύματος (www.mimoa.eu)

Supertrees Τα Supertrees αποτελούν τεχνητά δέντρα που πολλαπλασιάζονται προκειμένου να διαμορφώσουν μία νέα τυπολογία δάσους, η οποία συνδιαλέγεται με τρεις μεγάλους φυσικούς κήπους. To πρότζεκτ είναι σχεδιαστική ιδέα των Grant Associates, στα πλαίσια της ανάπλασης της μαρίνας στο κέντρο της πόλης της Σιγκαπούρης. Το συνολικό έργο που ονομάζεται Gardens by the Bay, συμπληρώνεται από 2 μεγάλα θερμοκήπια, έκτασης παρόμοιας με αυτή τεσσάρων ποδοσφαιρικών γηπέδων, των Wilkinson Eyre. Υπάρχουν 18 δέντρα ποικίλου μεγέθους, που κυμαίνεται από τα 25 έως τα 50 μέτρα σε πλάτος και ύψος. Τα 12 από αυτά συσσωρεύονται στην περιοχή Supertree Grove, ενώ τα υπόλοιπα τοποθετούνται σε ομάδες των 3 στα σημεία Arrival Square και Dragonfly Lake. Ο πυρήνας τους είναι κατασκευασμένος από οπλισμένο σκυρόδεμα,

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ ενώ εξωτερικά τον περικλείουν μεταλλικά πλαίσια που μιμούνται τα κλαδιά των δέντρων και σε συνδυασμό με πάνελ φυτεύσεων δημιουργούν την βάση για την ανάπτυξη των φυτών.

ως πύργοι αερισμού. Συμβάλλουν έτσι στην βελτίωση του μικροκλίματος και των συνθηκών θερμικής άνεσης. Δεσμεύουν ακόμα την ηλιακή ακτινοβολία και την μετατρέπουν μέσω φωτοβολταϊκών συστημάτων σε ηλεκτρική ενέργεια, που χρησιμοποιείται για την κάλυψη των αναγκών του νέου αυτού οικοσυστήματος. Διατηρούν τέλος τη βιοποικιλότητα, φιλοξενώντας περίπου 162.900 φυτά που ξεπερνούν τα 200 είδη. Small Towers

Γενική άποψη (www.harrytanphoto.files.wordpress.com)

Το project Small Towers αποτελεί την πρόταση συμμετοχής των αρχιτεκτόνων LETH & GORI στον διαγωνισμό «πράσινου» αστικού εξοπλισμού, που πραγματοποιήθηκε το 2010 στο Όσλο. Πρόκειται για μικρούς βιότοπους που εισάγουν νέα ενδιαιτήματα στην πόλη. Το σύστημα διαμορφώνεται από την παράταξη μικρών κυβικών μονάδων, διαφορετικής τυπολογίας. Κάποιες από αυτές είναι κατάλληλες για την ανάπτυξη φυτών, κάποιες φιλοξενούν μικρά ζώα, ενώ άλλες χρησιμεύουν στον αερισμό και τον φωτισμό. Σημαντική καινοτομία του συστήματος είναι η συλλογή βρόχινου νερού και η τροφοδοσία ενός εσωτερικού συστήματος άρδευσης των φυτών του κάθε πύργου. Οι Small Towers λειτουργούν επίσης ως πύλες επικοινωνίας με τις υπόγειες τεχνικές εγκαταστάσεις της πόλης.

Νυχτερινός φωτισμός (www.cdn.turner.com)

Τα Supertrees προάγουν την βιωσιμότητα και την οικολογία. Εκτός από τη μορφολογική τους επιρροή από τα δέντρα, ενσωματώνουν και πολλές από τις λειτουργίες τους. Προσφέρουν σκίαση στους χρήστες του πάρκου που κινούνται κάτω από αυτά, συγκρατούν το νερό της βροχής και ενισχύουν τον δροσισμό, λειτουργώντας

Απεικονίσεις πύργων (www.plethgori.dk)

Symbiotic Green Wall Οι Kooho Jung και Hayeon Kelly Choi εμπνέονται και σχεδιάζουν το Symbiotic Green Wall, ως ένα σχόλιο απέναντι στις επιφάνειες που τοποθετούνται συνήθως για να διαχωρίσουν ένα εργοτάξιο από την υπόλοιπη πόλη και οι οποίες λειτουργούν σαν φράγματα. Ο Συμβιωτικός Πράσινος Τοίχος προσφέρεται λοιπόν για την αναζωογόνηση των περιοχών όπου τελούνται κατασκευαστικές εργασίες και αποτελεί ρυθμιστή των συνθηκών του περιβάλλοντος.

διαθέσιμο νερό προκειμένου να καταπολεμηθεί η σκόνη που παράγεται. Η πλευρά που απευθύνεται στο κοινό, από την άλλη, συνοδεύεται από καθίσματα και φυτοδοχεία. Ο τοίχος διαθέτει ακόμα αισθητήρες που παρέχουν πληροφορίες για την θερμοκρασία, τα επίπεδα των ήχων και του φωτισμού και την ποιότητα του αέρα. Πέρα από την αισθητική του συμβολή στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος, επεμβαίνει και στα μικροκλιματικά του χαρακτηριστικά, αφού ενσωματώνει το πράσινο, προσφέρει σκίαση και δροσισμό. Vegetal Bus stop

Συμβιωτικός πράσινος τοίχος (www.yankodesign.com)

Βασικό χαρακτηριστικό είναι η δυνατότητα του να συλλέγει, να φιλτράρει και να αποθηκεύει το νερό της βροχής καθώς και τα γκρίζα νερά του εργοταξίου, λειτουργίες που επιτυγχάνονται στο μεσοδιάστημα των δύο εξωτερικών του στρωμάτων. Η πλευρά που αντικρίζει το εργοτάξιο εφοδιάζεται με ψεκαστήρες, που διαχέουν το

Η ιδέα του σχεδιασμού ξεκινά από την επέκταση των πράσινων δικτύων της πόλης και του πολλαπλασιασμού του πρασίνου. Η εξάπλωση των αστικών χώρων, εκτός από το γεγονός ότι προκαλεί περιβαλλοντικά προβλήματα, μειώνει σημαντικά τις επιφάνειες πρασίνου. Η επανένταξη της βλάστησης στα κτίρια, στους δημόσιους χώρους και στον αστικό εξοπλισμό είναι αναγκαία, προκειμένου να διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο αστικό περιβάλλον. Τα μέσα μαζικής μεταφοράς δρουν καταλυτικά υπέρ του περιορισμού της μόλυνσης και των εκπομπών αέριων ρύπων, επομένως οι στάσεις για αυτά θα πρέπει επίσης να αποτελούν παραδείγματα σωστού σχεδιασμού και εξοικονόμησης πόρων. Η συγκεκριμένη στάση προσφέρει πέρα από την αναγκαία σκίαση και μία πρόταση για σχεδιασμό τοπίου. Παράλληλα, ενσωματώνει ένα σύστημα συλλογής του βρόχινου νερού, το οποίο χρησιμοποιείται για το πότισμα των φυτεύσεων και έτσι λειτουργεί αυτόνομα. Τα φωτιστικά που χρησιμοποιούνται είναι χαμηλής κατανάλωσης.

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ ιδιαίτερα τα άτομα που είναι αγράμματα, αλλά και τους τουρίστες. Παράλληλα, η στάση θα ενσωματώνει φωτοβολταϊκά πάνελ στην οροφή της για να καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες, καθώς και ένα σύστημα συλλογής υδάτων.

Ανάλυση των συστημάτων της στάσης (www.designboom.com)

“Tu Colibri” bus stop Μέχρι το 2020 η εθνική εταιρεία μεταφορών “Tu Colibri”, με τα σχέδια της Beatriz Cockburn, θα κατασκευάσει ένα σύστημα στάσεων λεωφορείων για τη περουβιανή πρωτεύουσα Λίμα. Πρόκειται για μια ιδέα που μπορεί να βελτιώσει το σύστημα των μέσων μαζικής μεταφοράς της πόλης από πολλές απόψεις. Θα ενσωματώνει ένα σύστημα το οποίο με χρωματική διαφοροποίηση θα βοηθά τους χρήστες να αναγνωρίζουν εύκολα τις γραμμές των λεωφορείων που περνούν από την εκάστοτε στάση. Η χρωματική σήμανση θα διευκολύνει

Απεικονίσεις της στάσης και των συστημάτων της (www.coroflot.com)

The Watering Με την πρωτοβουλία του αρχιτεκτονικού περιοδικού Architect’s Journal, ξεκίνησε μία προσπάθεια σχεδιασμού «δοχείων» νερού για τους δημόσιους χώρους του Λονδίνου. Μεταξύ των προτάσεων που υποβλήθηκαν, ξεχωρίζει αυτή του γραφείου της Zaha Hadid, που δημιουργεί μία συνεχή δομή εμπνευσμένη από τον κύκλο ζωής

του νερού. Το συντριβάνι αρχίζει να διαμορφώνεται από χαμηλό επίπεδο, λειτουργώντας παράλληλα ως καθιστικό, ενώ σταδιακά στρέφεται γύρω από τον εαυτό του και υψώνεται, καταλήγοντας σε έναν πρόβολο που σκιάζει τις θέσεις που βρίσκονται κάτω από αυτόν. Η δυναμική της πρότασης εκτοξεύεται από την εκμετάλλευση των εξατμιστικών ιδιοτήτων του νερού για την μείωση της θερμοκρασίας του αέρα και τον δροσισμό. Άλλες προτάσεις που ξεχώρισαν ήταν από τα γραφεία Hopkins Architects και Weave Studio.

Πρόταση γραφείου Zaha Hadid Architects (www.designboom.com)

Αριστερά: πρόταση γραφείου Ηopkins Architects (www.designboom.com) Δεξιά: πρόταση γραφείου Studio Weave (www.inhabitat.com )

Θαλάσσιες στάσεις για τη Θεσσαλονίκη Στον ελλαδικό χώρο, αν και κυρίαρχο ρεύμα δείχνει να είναι η παραμέληση του ήδη παρηκμασμένου αστικού εξοπλισμού, η περίπτωση της Θεσσαλονίκης και η πρωτοβουλία για την εγκαθίδρυση αστικής θαλάσσιας συγκοινωνίας, μεταδίδουν ιδιαίτερα αισιόδοξα μηνύματα. Το 2011, συγκεκριμένα, το Υπουργεία Υποδομών Μεταφορών και Δικτύων (ΥΠΟΜΕΔΙ) δημοσίευσε την εκπόνηση αρχιτεκτονικού διαγωνισμού με θέμα τον σχεδιασμό των στάσεων που θα συνοδεύσουν την νέα αυτή μορφή μεταφορών. Πρόκειται για τέσσερις στάσεις που χωροθετούνται στην πλατεία Ελευθερίας, στο Μέγαρο Μουσικής, την Καλαμαριά και την Περαία. Στο τελικό στάδιο του διαγωνισμού προωθήθηκαν προτάσεις που ξεχώριζαν για την ενσωμάτωση αρχών βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και βιώσιμης ανάπτυξης. Το Α΄ βραβείο κέρδισε η πρόταση των αρχιτεκτόνων Monored, Κωνσταντίνου Χρυσού και Μαριάνθης Τατάρη, που περιλαμβάνει τέσσερα φουτουριστικά κελύφη που θυμίζουν βότσαλα. Παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους προκειμένου να είναι αναγνωρίσιμα, ταυτόχρονα όμως έχουν μια προσαρμοστικότητα που υπακούει στον προσανατολισμό της κάθε θέσης και τις αστικές σχέσεις που αναπτύσσονται. Δομικά, οι στάσεις συνίστανται από δακτυλίους που μπορούν ανά περίπτωση να διαμορφώνουν κερκίδες ή προβόλους. Παρέχουν σκίαση στο εσωτερικό ή και τον εξωτερικό χώρο, λειτουργώντας ως περσίδες, ενώ επιτρέπουν τον δροσισμό του κελύφους από την εκμετάλλευση της θαλάσσιας αύρας. Σε κάποιους από αυτούς τοποθετούνται ακόμα φωτιστικά σώματα. Οι στάσεις στην κορυφή τους δέχονται

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ φωτοβολταϊκά στοιχεία για παραγωγή ενέργειας. Προβλέπεται ακόμα η εγκατάσταση συστήματος γεωθερμίας, που με βάση το θαλασσινό νερό, θα αποδίδει ή θα αφαιρεί θερμότητα από το χώρο.

Το τρίτο βραβείο απέσπασε η πρόταση των Χρήστου Κύρου και Γεωργίας Παρθενίου, που αφορά έναν ελλειψοειδή θόλο διασπασμένο σε δύο τμήματα, ένα στεγασμένο και ένα ημιυπαίθριο. Το στεγασμένο κομμάτι εφοδιάζεται με φωτοβολταϊκά πάνελ και αυτοκαθαριζόμενους υαλοπίνακες, ενώ το ημιυπαίθριο με περιστρεφόμενες περσίδες που προσφέρουν προστασία ενάντια στον ήλιο και τον άνεμο.

Από τους τρεις επαίνους που δόθηκαν, σε συνέχεια των βραβείων, ξεχωρίζει για τα βιοκλιματικά της χαρακτηριστικά η μελέτη των Ciannikis SHOP. Η πρόταση δεν στοχεύει στη δημιουργία κλειστού χώρου στάσης, καθώς το κλίμα της Θεσσαλονίκης είναι ήπιο και επιτρέπει την παραμονή σε εξωτερικό χώρο για μικρό χρονικό διάστημα. Έτσι, πέρα από δύο μικρούς περίπτερους χώρους που εξυπηρετούν τις λειτουργικές ανάγκες, η πρόταση εστιάζει στην δημιουργία ενός στεγάστρου καμπύλης μορφής, από συνθετικά υφάσματα (BoPET: Biaxially oriented polyethylene terephthalate, ETFE: Ethylene tetrafluoroethylene). Το στέγαστρο έχει την ιδιότητα να συλλέγει την ηλιακή ακτινοβολία από το επάνω διαφανές μέρος του, να την ανακλά στο εσωτερικό του και να την καθοδηγεί σε ηλιακές κυψέλες, που την μετατρέπουν σε ηλεκτρική ενέργεια. Η χρήση των κυψελών, έναντι φωτοβολταϊκών, συμβάλλει στη μείωση του φορτίου που φέρει η κατασκευή. Τέλος, η οροφή του στεγάστρου υποδέχεται το νερό της βροχής σε τρία χωνοειδή σημεία όπου γίνεται η ένωση των τοιχωμάτων με τις φέρουσες κολώνες, και το συγκεντρώνει σε μία δεξαμενή που βρίσκεται στο κάτω μέρος της στάσης.

Γ’ βραβείο (www.exostispress.gr)

Έπαινος (www.archisearch.gr)

Α’ βραβείο (www.lifo.gr)

sTREEt furniture

Στην ίδια κατηγορία, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πρόταση των δανέζων σχεδιαστών KiBiSi, η οποία αφορά την δημιουργία ενός νέου τύπου αστικού εξοπλισμού που εισάγει την πολυμορφία στον δημόσιο χώρο, καθώς μπορεί να επιτελεί διαφορετικές λειτουργίες σύμφωνα με τις ανάγκες που τίθενται κάθε φορά, παραμένει όμως πάντα αναγνωρίσιμος, αφού διατηρεί ταυτόχρονα ένα κοινό λεξιλόγιο. Πρόκειται για μια σειρά κατασκευών που μιμούνται τα δέντρα και εμφανίζουν ποικιλία σχημάτων και μεγεθών. Η κύρια λειτουργία τους σχετίζεται με τον φωτισμό της πόλης, ενώ μάλιστα υπάρχει η δυνατότητα να παράγουν οι ίδιες οι μονάδες την ενέργεια που απαιτείται, μέσω φωτοβολταϊκών στοιχείων. Συμπληρωματικά κάποιες από αυτές ενσωματώνουν καθίσματα και κάδους απορριμάτων, ενώ κάποιες μπορούν να αποτελέσουν και παιχνίδια.

δημόσιο χώρο του Dordrecht της Ολλανδίας και βασίζεται στην παραγωγή ενέργειας μέσω του παιχνιδιού. Έχει παιδαγωγική αξία και σέβεται το περιβάλλον, όχι μόνο λόγω της αυτονομίας του, αλλά και χάρη στην οικονομία των υλικών του. Η αρχή του είναι παρόμοια με αυτή του δυναμό ενός ποδηλάτου, αφού η περιστροφή του αποδίδει ενέργεια, η οποία διοχετεύεται στο σύστημα φωτισμού που είναι ενσωματωμένο στη δομή. Η ταχύτητα της περιστροφής, που εξαρτάται και από το πλήθος των ανθρώπων που το κινούν, καθορίζει την ένταση αλλά και το χρώμα του φωτός. Όταν η ενέργεια αυτή εξαντλείται, το carousel σβήνει, δεν παύει όμως να παρέχει ένα χώρο προστατευμένο από τον ήλιο ή την βροχή.

Energy Carousel, Dordrecht, Ολλανδία (www.archdaily.com)

sTREEt (fastcodesign.com)

Energy Carousel Το Carousel των Ισπανών αρχιτεκτόνων Ecosistema Urbano, είναι μία περίπτωση αστικού εξοπλισμού που εφαρμόστηκε σε

Υπαίθριες βιοκλιματικές στρατηγικές στη Μαδρίτη Το πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε το 2007 στη Μαδρίτη και περιλαμβάνει μια σειρά παρεμβάσεων, χαμηλού κόστους και μικρών τεχνολογικών απαιτήσεων, που στοχεύουν στην βελτίωση των δημόσιων χώρων της πόλης.

02. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούν κυρίως την εγκατάσταση νέων τύπων αστικού εξοπλισμού, σε πολλούς υπαίθριους χώρους. Η κάθε μελέτη εξετάζει πέντε κοινά σημεία, που συνοψίζονται στην ενοποίηση του χώρου, στη συγκέντρωση του αστικού εξοπλισμού και των δραστηριοτήτων, στην ενσωμάτωση της φύσης, στις προϋποθέσεις που θα ικανοποιεί η πρόταση και την ενεργοποίηση νέων συνθηκών. Κάποιες από τις νέες τυπολογίες αστικού εξοπλισμού παρουσιάζονται παρακάτω. Στην περίπτωση της πλατείας Plaza de Sanchez Bustilo, το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην αναδιαμόρφωση υπαρχουσών υποδομών του χώρου, όπως κέντρα πληροφόρησης ή πύργοι αερισμού, ή την δημιουργία νέων φυτεμένων δομών, όπου αυτό δεν είναι εφικτό. Οι δομές αυτές θα αποτελέσουν πράσινα επίκεντρα, που θα παρέχουν σκίαση και δροσισμό λόγω της εξάτμισης και θα αυξάνουν τα επίπεδα υγρασίας. Θα ενσωματώνουν ακόμα οπτικοακουστικές αναπαραστάσεις και νέες δραστηριότητες, όπως εκθέσεις ή παιχνίδια. Η όψη τους, τέλος, θα μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Η πλατεία Jacinto Benavente, έδωσε το έναυσμα για το σχεδιασμό νέων σημείων στάσης-πυκνωτών, η χωροθέτηση των οποίων επεκτείνεται και σε άλλες πλατείες ή πεζοδρόμους. Πρόκειται για κατασκευές που συνδυάζουν την σκίαση με τον νυχτερινό φωτισμό και την παραγωγή ενέργειας, μέσω κατάλληλα προσανατολισμένων φωτοβολταϊκών. Λειτουργούν ακόμα ως δημόσια καθιστικά, τα οποία μπορούν να συνδυαστούν και με δέντρα μεγάλου μεγέθους. Μια διαφορετική εκδοχή σκιάστρων προτείνεται για την Plaza se Vasquez de Mella. Τα οργανικά αυτά σχήματα διαθέτουν τεχνολογία φωτοβολταϊκών αλλά και αισθητήρες,

οι οποίοι παρακολουθούν τα κλιματικά δεδομένα και προσαρμόζουν ανάλογα τη μορφή τους. Σε χώρους ευρέως εκτεθειμένους στην ηλιακή ακτινοβολία, όπως η πλατεία Plaza de San Domingo, προτάθηκε η τοποθέτηση διάτρητων σκιάστρων, κατασκευασμένων είτε από υφάσματα, είτε από μικρές πλαστικές μονάδες σε πυκνές αποστάσεις. Τα στέγαστρα αυτά θα προσαρμόζονται στις εκάστοτε συνθήκες του χώρου, καθώς θα αναρτώνται από το υπάρχον σύστημα φωτισμού. Θα φέρουν επίσης, νέα φωτιστικά σώματα.

Απεικονίσεις προτάσεων (www.ecosistemaurbano.com)

σύντομη αναφορά στην έννοια της στάσης, ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης με παραδείγματα και παρουσίαση της σχεδιαστικής πρότασης του ερευνητικού

η στάση Τι εννοούμε με τον όρο στάση; Γιατί είναι τόσο σημαντικός για τη ζωή μιας πόλης και ποιά είναι τα επιμέρους είδη της; Ποιοί είναι οι βασικοί τύποι καθιστικών και πώς συνδέεται η στάση στο χώρο με τη διεπαφή; Είναι μερικά από τα ερωτήματα που απαντώνται στο τρίτο μέρος του ερευνητικού και παράλληλα εξηγούνται αναλυτικότερα με τη βοήθεια παραδειγμάτων. Γίνεται, έπειτα, λόγος για τον αστικό εξοπλισμό στη χώρα μας και ειδικότερα για τις στάσεις των λεωφορείων οι οποίες αξιολογούνται με λογισμικά προγράμματα ως προς τη θερμική άνεση που προσφέρουν στους χρήστες τους. Τέλος, παρατίθεται σχετικό ερωτηματολόγιο με τις απόψεις των χρηστών για την επάρκεια του αστικού εξοπλισμού και η ενότητα κλείνει με την παρουσίαση της σχεδιαστικής πρότασης, την ανάλυση και αξιολόγησή της.

01. Η ΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ

1.1 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Ο Δανός αρχιτέκτονας Jan Gehl, ειδικός στις αστικές αναπλάσεις με έμφαση στην ανθρώπινη διάσταση, στο βιβλίο του «Ανθρώπινες Πόλεις» χαρακτηριστικά αναφέρει ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες που πραγματοποιούνται σε αστικό περιβάλλον μπορούν να διακριθούν σε δραστηριότητες εν κινήσει και δραστηριότητες εν στάσει. Τόσο στις πρώτες όσο και στις δεύτερες παρατηρείται μεγάλη ποικιλία και εύρος, τα οποία επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την επικρατούσα κουλτούρα και το οικονομικό επίπεδο μιας πόλης.

Μικροπωλητής στην Ινδία (www.ani-shah.com)

Σε πόλεις οικονομικά αναπτυσσόμενων χωρών η πλειοψηφία των δραστηριοτήτων υπαγορεύονται από ανάγκες, ενώ σε πόλεις του δυτικού κόσμου ή γενικότερα σε ανεπτυγμένες περιοχές, οι δραστηριότητες είναι περισσότερο προαιρετικές και συνδέονται με την αναψυχή και τον ελεύθερο χρόνο. Για τις απλές, προαιρετικές, ψυχαγωγικές δραστηριότητες, όπως είναι το να κάθεσαι σε ένα παγκάκι και να παρατηρείς τη ζωή στην πόλη, καθοριστική σημασία παίζουν η ποιότητα του περιβάλλοντος, τα χαρακτηριστικά του χώρου και ο καιρός. Κατά γενική παραδοχή, η έντονη παρουσία κόσμου στον δημόσιο αστικό χώρο υποδηλώνει ότι ο χώρος έχει ζωή, ότι είναι ενεργοποιημένος. Αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα την υψηλή ποιότητα της πόλης, καθώς η συγκέντρωση πεζών μπορεί να οφείλεται σε ελλιπείς επιλογές μέσων μεταφοράς ή σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ σημαντικών σημείων της. Από την άλλη πλευρά, σε πόλεις όπου οι πεζοί δεν κινούνται συνεχώς πιθανόν να σημαίνει ότι διαθέτουν ιδανικές συνθήκες για στάση. Η στάση των περαστικών οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως το φιλόξενο περιβάλλον, τα σημεία ενδιαφέροντος και η ύπαρξη κατάλληλου αστικού εξοπλισμού. Έτσι, μπορεί να πει κανείς, ότι αποτελεί ένα αξιόπιστο μέτρο για την αξιολόγηση της ποιότητας μιας πόλης.

1.2 ΕΙΔΗ ΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΚΜΩΝ

Δραστηριότητες αναψυχής (www.atazyroro.prv.pl)

Η έννοια της στάσης στο χώρο μπορεί να διακριθεί σε δύο βασικές κατηγορίες, στην προσωρινή, όρθια αναμονή και στη στάση για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η πρώτη

κατηγορία δεν επηρεάζεται τόσο από ποιοτικά κριτήρια μιας και αφορά αφθόρμητες, σύντομες στάσεις των πεζών που γίνονται όταν υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον ή κάποιο πρόβλημα. Η δεύτερη κατηγορία, ωστόσο, παρουσιάζει ενδιαφέρον μιας και η στάση μεγαλύτερης διάρκειας οδηγεί στην αναζήτηση ενός «όμορφου» σημείου στο χώρο.

Στο ίδιο βιβλίο του, ο Jan Gehl, κάνει λόγο για το φαινόμενο της «επίδρασης των ακμών». Σύμφωνα με αυτό, μελέτες έχουν δείξει ότι όταν στεκόμαστε για σύντομο διάστημα σε ένα δημόσιο χώρο, προτιμάμε τις άκρες του χώρου και στεκόμαστε κοντά σε κάποια κλειστή επιφάνεια, όπως είναι οι τοίχοι. Η επιλογή αυτή έχει κάποια σαφή πλεονεκτήματα, όπως ότι η παρουσία μας γίνεται πιο διακριτική, ότι δεν εμποδίζεται κάποια κυκλοφορία, ότι η παρακολούθηση της κίνησης στο χώρο είναι ευκολότερη και ότι υπάρχει μια αίσθηση κάλυψης, προστασίας και συνακόλουθης καλύτερης ψυχολογίας. Ακόμη και το μικροκλίμα είναι καλύτερο, διότι κοντά στις όψεις των κτιρίων είμαστε περισσότερο προστατευμένοι από τις καιρικές συνθήκες.

Προτιμούμε τις άκρες του χώρου για να σταθούμε (βιβλίο: Ανθρώπινες πόλεις, Jan Gehl)

Επομένως, ένας αστικός χώρος χωρίς ακμές μπορεί να μην προσφέρει ικανοποιητικές συνθήκες για να παραμείνει κάποιος. Η άμεση επαφή με τα κτίρια, έστω και σε μία πλευρά μιας πλατείας, μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες για δραστηριότητες. Με τη σειρά τους, οι δραστηριότητες μπορούν να αλλάξουν το χαρακτήρα του χώρου και από πέρασμα να τον μετατρέψουν σε μέρος που αξίζει να καθίσεις.

1.3 ΤΥΠΟΙ ΚΑΘΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ

Φαινόμενο της «επίδρασης των ακμών» (βιβλίο: Ανθρώπινες πόλεις, Jan Gehl)

Κενοί δημόσιοι χώροι μπορεί να προκύψουν ως αποτέλεσμα μη προσεκτικού σχεδιασμού ή έλλειψης σημείων στήριξης για τους περαστικούς. Παρατηρώντας τους πεζούς σε μια πλατεία βλέπουμε ότι η στάση στο χώρο γίνεται πολλές φορές, αν όχι τις περισσότερες, σε διάφορες επιφάνειες και σημεία και δεν περιορίζεται στα ενδεδειγμένα σημεία όπου υπάρχουν καθιστικά. Κάθε ακμή στον αστικό χώρο είναι εν δυνάμει σημείο στήριξης. Έτσι, βλέπουμε

01. Η ΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ τα κολωνάκια του δρόμου, τα κιγκλιδώματα, τα πεζούλια, το βάθρο από κάποιο άγαλμα, τα σκαλοπάτια των κτιρίων, τις κολώνες, τα γλυπτά και πολλές άλλες ελεύθερες επιφάνειες να λειτουργούν ως στηρίγματα ή καθιστικά για τους περαστικούς. Οι βασικές προυποθέσεις για να χαρακτηριστεί κατάλληλη μια περιοχή για στάση είναι το ευχάριστο μικροκλίμα, η καλή θέα ή γενικά θέαση, ο χαμηλός θόρυβος, η χαμηλή ρύπανση του αέρα και φυσικά η ύπαρξη αστικού εξοπλισμού και καλά σχεδιασμένων καθιστικών.

Αριστερά: διαχωριστικό ως κάθισμα (www.platformtworca.wordpress.com) Δεξιά: βάθρο ως κάθισμα (www.westheimphoto.com)

Στήριξη σε κολωνάκια (βιβλίο: Ανθρώπινες πόλεις, Jan Gehl)

Υπάρχουν, λοιπόν, κύρια και δευτερεύοντα καθίσματα στον αστικό δημόσιο χώρο, η άνεση των οποίων επηρεάζει την επιλογή της θέσης και το χρόνο της παραμονής των πεζών. Ως κύρια ή πρωτεύοντα καθίσματα ορίζονται τα έπιπλα που διαθέτουν πλάτη και μπράτσα (παγκάκια, καρέκλες κ.ά.), ενώ τα υπόλοιπα έπιπλα ή στοιχεία του χώρου που μπορούν να λειτουργήσουν ως καθίσματα θεωρούνται δευτερεύοντα. Στο χώρο καλό είναι να υπάρχει συνδυασμός από τις δύο κατηγορίες, καθώς η ποικιλία αυτή φαίνεται να εξυπηρετεί την κίνηση και τις ανάγκες των πεζών. Συγκεκριμένα, τα πρωτεύοντα καθίσματα είναι περισσότερο αναγκαία για τους ηλικιωμένους, οι οποίοι χρειάζονται καλύτερη στήριξη, αλλά και για τους ενήλικες που σκοπεύουν να παραμείνουν στο χώρο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Συνεπώς, για αυτούς η άνεση, ο σωστός σχεδιασμός, ακόμη και τα υλικά του καθίσματος έχουν σημαντικό ρόλο. Οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες, ιδιαίτερα τα παιδιά και οι νέοι, δεν παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες και σαφείς προτιμήσεις, μιας και φαίνεται να επιλέγουν αφθόρμητα, αφού μπορούν να καθίσουν οπουδήποτε. Ακολουθούν παραδείγματα από πρωτεύοντα και δευτερεύοντα καθιστικά στο δημόσιο χώρο.

Χαρακτηριστικό πρωτεύων κάθισμα (www.theatlantic.com)

Τα δευτερεύοντα καθιστικά του δημόσιου χώρου μπορεί να εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία στη μορφή, στα υλικά και στον τύπο του καθίσματος. Είναι, κατά κύριο λόγο, καθιστικά για όρθια ή ξαπλωτή στάση που δεν προσφέρουν πάντα την επιθυμητή άνεση, ωστόσο ξεχωρίζουν για το σχεδιασμό τους και για το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που προκαλούν στους πεζούς. Στη χώρα μας τα παραδείγματα είναι περιορισμένα, ωστόσο σε παγκόσμια κλίμακα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μεγάλη ποικιλία.

www.archdaily.com

www.architonic.com

80 www.globalsiteplans.com

www.design-milk.com

www.archiexpo.com

www.labs.blogs.com

www.swws.net

01. Η ΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ

1.4 ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΕΠΑΦΗ Πολλές φορές οι αρχιτέκτονες και οι ειδικοί που καλούνται να σχεδιάσουν και να τοποθετήσουν καθιστικά στον αστικό χώρο οδηγούνται σε άστοχες επιλογές. Αυτές έχουν να κάνουν με την τοποθέτηση καθισμάτων στη μέση του πουθενά, σε σημεία μακριά από ακμές ή εσοχές, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη το ενδιαφέρον για τη ζωή και για τη θέαση. Ακόμα, η επιλογή «ωραίων» υλικών, όπως κάποιο μέταλλο ή μάρμαρο, για τα καθίσματα μπορεί να έχει όμορφο αισθητικό αποτέλεσμα, ωστόσο αυτά δεν είναι πάντα φιλικά προς τον χρήστη, είτε λόγω ιδιότητας του υλικού είτε λόγω της γεωμετρίας του καθίσματος. Αυτοί οι παράγοντες, που σχετίζονται με την άνεση των πεζών, μπορεί να επηρεάσουν τη διάρκεια της παραμονής τους στο χώρο. Εκτός, όμως, από τα σταθερά καθίσματα, όπως είναι τα παγκάκια, υπάρχουν και φορητά καθίσματα, όπως είναι οι καρέκλες, που χρησιμοποιούνται σε αρκετά μέρη του κόσμου, κυρίως σε πάρκα και πλατείες. Οι ελεύθερες καρέκλες στο χώρο προσδίδουν μία ευελιξία και δίνουν τη δυνατότητα στο χρήστη να επιλέξει αυτός την κατάλληλη θέση, είτε σύμφωνα με τη δραστηριότητα στο χώρο είτε σύμφωνα με την εποχή και τις καιρικές συνθήκες.

Γίνεται αντιληπτό ότι τα ιδανικά σημεία στάσης δεν έχουν σχέση μόνο με την άνεση που προσφέρουν, αλλά και με τις δυνατότητες που δίνουν για επαφή με τους περαστικούς ή τις δραστηριότητες του χώρου. Mία από τις σημαντικότερες δραστηριότητες που σχετίζεται με το κάθισμα στις αστικές ζώνες είναι αυτή των υπαίθριων καφέ. Τα τραπεζάκια των καφέ εξαπλώνονται ολοένα και περισσότερο στις σύγχρονες πόλεις και καταλαμβάνουν τον ανοιχτό δημόσιο χώρο. Αυτό το φαινόμενο, που ήταν συνηθέστερο σε χώρες με θερμότερο κλίμα, πλέον εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς και σε βορειότερες περιοχές του πλανήτη. Αυτό με τη σειρά του αποδεικνύει ότι η στάση και η παραμονή στο δημόσιο αστικό χώρο εκφράζει σε μεγάλο βαθμό την επιθυμία μας για διεπαφή, για συναναστροφή με άλλο κόσμο και για παρακολούθηση και συμμετοχή στη ζωή της πόλης. Η επιτυχία των υπαίθριων καφέ έγκειται στο συνδυασμό παροχής σχετικά άνετων καθισμάτων και σχετικά καλής θέασης της κίνησης των περαστικών. Χαρακτηριστικό είναι ακόμα ότι η παραμονή σε αυτά τα μέρη παρατείνεται και δεν περιορίζεται στη μέση διάρκεια κατανάλωσης του καφέ. Βλέπουμε, έτσι, ότι οι εν στάσει δραστηριότητες είναι ιδιαίτερα σημαντικές για μια ζωντανή πόλη.

Καθιστικό ιδιαίτερης γεωμετρίας (www.vi.sualize.us)

Παράδειγμα υπαίθριου καφέ (www.mas.org)

2.1 Ο ΑΣΤΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το ελληνικό παράδειγμα επιτάσσει την παραγωγή του ελεύθερου χώρου από μια δευτερεύουσας σημασίας και προτεραιότητας, ευκαιριακή διαδικασία, απόδοσης του κενού του δομημένου περιβάλλοντος στην πόλη και τους κατοίκους της. Σε ελάχιστες περιπτώσεις ακολουθεί την νομοτέλεια της προμελέτης, του σχεδιασμού και της οργάνωσης που εφαρμόζονται κατά κύριο λόγο σε ζητήματα πολεοδομικού και κτιριακού χαρακτήρα. Το αρνητικό αυτό φαινόμενο επεκτείνεται και στον αστικό εξοπλισμό που συναντάμε στον δημόσιο χώρο. Ο αστικός αυτός εξοπλισμός αντιμετωπίζεται ως μια τυπική ανάγκη, δευτερεύουσας ή και τριτεύουσας σημασίας, ενώ παραμελούνται η αισθητική και η λειτουργική του υπόσταση, χωρίς να αναγνωρίζεται ότι το γεγονός αυτό συντελεί σε επακόλουθη υποβάθμιση του ίδιου του χώρου. Ένα ακόμη βασικό μεινονέκτημα αφορά την ποσοτική ανεπάρκεια που παρουσιάζει το σύνολο του αστικού εξοπλισμού στην πλειοψηφία των χώρων, καθώς η παρουσία του χαρακτηρίζεται ως σπάνια και περιορισμένη. Ο όρος αστικός εξοπλισμός καλύπτει ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων, από τα οποία τα πιο διαδεδομένα είναι οι στάσεις λεωφορείων, τα παγκάκια, οι κάδοι απορριμάτων, τα φωτιστικά και τα κιγκλιδώματα, ενώ πιο σπάνια είναι η ύπαρξη πινάκων ανακοινώσεων, ποδηλατοστατών, οργάνων άθλησης και παιχνιδιών, ζαρντινιέρων και βρυσών. Από τις εν λόγω κατηγορίες θα επικεντρωθούμε στον σχολιασμό και την αναλυσή των δύο πρώτων παραδειγμάτων λόγω της μεγαλύτερης συχνότητας εμφάνισής τους στο αστικό περιβάλλον αλλά και της σημασίας τους.

Η περίπτωση των στάσεων λεωφορείου μας τροφοδοτεί με πληθώρα παραδειγμάτων που αποδεικνύουν την ύπαρξη μιας συγκεκριμένης μορφής που επαναλαμβάνεται στο σύνολο σχεδόν όλων των μεγάλων πόλεων της χώρας μας, με μικρές ίσως παραλλαγές κυρίως σε περιαστικά, αποκεντρωμένα μέρη. Αυτή η μαζικότητα και η τυποποίηση στην παραγωγή προκύπτει από την ανάγκη σήμανσης των σημείων του δημόσιου χώρου ώστε να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα, καθώς και από την ευκολία που εξασφαλίζει η κατασκευή του εν λόγω τυπολογικού φορέα. Συγκεκριμένα, πρόκειται για μια μεταλλική δομή, με κάτοψη σχήματος Ι, Γ ή Π, της οποίας το μήκος δύναται να τροποποιείται ανάλογα με τις δυνατότητες του χώρου, ενώ η κάθε μονάδα μπορεί να πολλαπλασιάζεται για μεγαλύτερη κάλυψη σε περισσότερο πολυπληθή σημεία. Η οροφή της στάσης διαμορφώνεται από προφίλ αλουμινίου ή πολυκαρβονικά φύλλα, κοίλης, κυρτής ή κεκλιμένης διατομής. Κάθε στάση συνοδεύεται από ένα κάθισμα δύο ή τριών θέσεων κατασκευασμένο από διάτρητη λαμαρίνα, και ένα ή δυο διαφημιστικά πάνελ από αντιβανδαλικό γυαλί. Ορισμένες διαθέτουν ακόμα, πίνακα δρομολογίων, κάδο απορριμμάτων, αυτόματο πωλητή εισιτηρίων και σύστημα απορροής των υδάτων. Το παράδειγμά των παγκακιών συνοψίζεται στην επανάληψη μιας τυπικής μονάδας, που δομείται συνήθως από έναν μεταλλικό φορέα και μία ξύλινη επένδυση, ενώ πιο σπάνιο φαινόμενο είναι η διαμόρφωση της μονάδας αυτής από υλικά όπως το μάρμαρο ή το μπετόν, που μπορούν να λειτουργήσουν είτε ως ανεξάρτητα στοιχεία είτε να συνδυαστούν και πάλι με την ξύλινη επένδυση. Σε κάθε περίπτωση η ομάδα που παράγεται μπορεί να πολλαπλασιάζεται σύμφωνα με τις ανάγκες

02. ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ και τις δυνατότητες του χώρου και διακρίνεται από μια ευκολία στον τρόπο κατασκευής της. Στις παρακάτω εικόνες απεικονίζονται διάφορες

τυπολογίες αστικού εξοπλισμού, που συναντώνται στις ελληνικές πόλεις, με επίκεντρο τον Βόλο.

Οδός Πανεπιστημίου, Αθήνα (προσωπικό αρχείο)

Άγιος Νικόλαος, Βόλος (προσωπικό αρχείο)

Πλ. Ελευθερίας, Θεσσαλονίκη (προσωπικό αρχείο)

Παραλία, Βόλος (προσωπικό αρχείο)

Οδός Ιάσονος, Βόλος (προσωπικό αρχείο)

Φωτιστικά, κάδος απορριμάτων (προσωπικό αρχείο)

2.2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΑΝΕΣΗΣ

Για την πληρέστερη ανάλυση του αστικού εξοπλισμού σκόπιμη κρίνεται και η αναφορά στον βαθμό ικανοποίησης της θερμικής άνεσης που σημειώνεται. Σε αυτό το επίπεδο, η αξιολόγηση επικεντρώνεται στην προσομοίωση και τον σχολιασμό της συμπεριφοράς μοντέλων ως προς βασικά κριτήρια επίτευξης της θερμικής άνεσης, όπως οι συνθήκες ηλιασμού και σκίασης ή οι ανεμολογικές συνθήκες. Η μελέτη εστιάζει σε ένα τυπικό παράδειγμα στάσης λεωφορείου, καθώς δημιουργεί ένα περισσότερο κλειστό και προστατευμένο περιβάλλον που παρέχει πιο βελτιωμένα επίπεδα άνεσης σε σχέση με εκείνα που προσφέρονται από ένα εκτεθειμένο παγκάκι. Για τις παραπάνω ανάγκες έγινε χρήση των λογισμικών προγραμμάτων Ladybug (περιβαλλοντικό plug-in στο grasshopper) και Autodesk Vasari, από τα οποία το πρώτο υπολογίζει την ηλιακή ακτινοβολία, ενώ με το δεύτερο εξετάζεται ο άνεμος.

ακτινοβολίας, και στους δύο προσανατολισμούς, γεγονός που εξασφαλίζει έως ένα βαθμό τη σκίαση του χώρου κάτω από αυτή. Παρόλα αυτά παρατηρούνται υψηλές τιμές στις ακριανές περιοχές της στάσης αλλά και στην ζώνη του καθίσματος, με τιμές που ξεπερνάνε τα όρια της άνεσης. Ο μέσος όρος ακτινοβολίας της εξεταζόμενης έκτασης, αγγίζει τα 60kW/m2. Το χειμώνα, αντίστοιχα, καταγράφονται υψηλές τιμές, στο σύνολο της στάσης, που γίνονται πιο έντονες στην περίπτωση του νότιου προσανατολισμού. Έτσι, ενισχύεται το αίσθημα της άνεσης, ενώ ο μέσος όρος αυτή τη φορά είναι 43kW/m2.

Για την εκτίμηση της ηλιακής ακτινοβολίας η τοποθέτηση του μοντέλου γίνεται σε δύο κατευθύνσεις, για την κάλυψη περισσότερων πιθανών προσανατολισμών. Ορίζονται ακόμα 2 χρονικά διαστήματα μελέτης, που απευθύνονται στις πιο δυσμενείς, θερμικά, περιόδους, το καλοκαίρι και τον χειμώνα. Ταυτόχρονα, το εύρος των ημερήσιων, ωριαίων μετρήσεων ακτινοβολίας περιορίζεται στις πρωινές ώρες μεταξύ 10:00-13:00μ.μ. Τέλος, φορτώνεται στο πρόγραμμα ένα κλιματικό αρχείο, που λαμβάνει ετήσια δεδομένα από την πόλη της Αθήνας. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την έρευνα, αποδεικνύουν ότι κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, η οροφή της στάσης δέχεται το μεγαλύτερο μέρος της ηλιακής

Προοπτικές απεικονίσεις ηλιακών διαγραμμάτων Πάνω: καλοκαίρι, Κάτω: χειμώνας

02. ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ

Κατόψεις ηλιακών διαγραμμάτων, Πάνω: καλοκαίρι, Κάτω: χειμώνας

Διαγράμματα ανέμου, Πνοή ανέμου από την επιμήκη, πίσω πλευρά

Η ανεμολογική ανάλυση διακρίνεται εξίσου σε δύο περιπτώσεις, όπου η επικρατούσα διεύθυνση του ανέμου μεταβάλλεται και πνέει είτε από την επιμήκη, πίσω πλευρά της στάσης είτε από την μικρή, πλαϊνή της πλευρά. Και στα δύο ενδεχόμενα, η ύπαρξη ενός κατακόρυφου στοιχείου, ανακόπτει τις ριπές του ανέμου και δημιουργεί μία προστατευμένη ζώνη μπροστά από αυτό, με θετική επιρροή στην θερμική άνεση. Ωστόσο, γίνεται φανερό ότι μεγάλο μέρος της στάσης παραμένει εκτεθειμένο στον άνεμο.

2.3 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ-ΕΡΕΥΝΑ ΒΑΘΜΟΥ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ Το τελευταίο μέρος της ανάλυσης του αστικού εξοπλισμού, επιχειρεί να καταγράψει την πραγματικότητα σε πιο πρακτικό επίπεδο, μέσα από την κριτική ματιά των ίδιων των χρηστών του δημόσιου χώρου. Για το σκοπό αυτό, συντάσσεται ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο απευθύνεται σε άτομα διαφόρων ηλικιών και ομάδων και στοχεύει στην ανασκόπηση των συμπεριφορών τους και την αποτίμηση της ικανοποίησης ή της δυσαρέσκειας τους ως προς τον αστικό εξοπλισμό.

Πνοή ανέμου από την μικρή, πλαϊνή πλευρά

Πιο συγκεκριμένα, ένα σύνολο ερωτήσεων που εστιάζει στην επάρκεια του αστικού εξοπλισμού, τον τρόπο χρήσης του αλλά και την προστασία από τις καιρικές συνθήκες και την εξασφάλιση της θερμικής άνεσης, απαντάται από έναν αριθμό χρηστών που ξεπερνάει τα 100 άτομα και αποδεικνύει μία κατά βάση αρνητική κατάσταση. Ειδικότερα, το 37% των χρηστών κρίνει ως ουδέτερη την ύπαρξη σημείων στάσης στο αστικό περιβάλλον όπου κινείται, ενώ το 34,3% την χαρακτηρίζει ως λίγη. Η συντριπτική πλειοψηφία

02. ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ των χρηστών έχει χρησιμοποιήσει αιρετικά κάποιο σημείο του χώρου προκειμένου να σταθεί, λόγω της απουσίας ειδικού εξοπλισμού σε κοντινή απόσταση, με το 32,4% να το έχει επιχειρήσει αρκετές φορές και το 43,5% πολλές φορές. Το 34,3% και 47,2% όσων απάντησαν, δηλώνει ότι υπάρχει μηδενική ή λίγη προστασία αντίστοιχα από τα καιρικά φαινόμενα. Συμπληρωματικά, το 27,1% δεν αισθάνεται θερμικά άνετα, το 41,1% αισθάνεται μερικώς άνετα και το 26,2% είναι ουδέτερο. Τέλος, το 35,2% και το 37% των χρηστών αισθάνεται καμία ή μικρή θερμική άνεση στις στάσεις λεωφορείων συγκεκριμένα. Τα παραπάνω δεδομένα φανερώνουν την ανάγκη για την καθιέρωση μιας νέας βάσης, με περισσότερη μέριμνα για την ύπαρξη αστικού εξοπλισμού σε αστικό επίπεδο, καθώς και για επιμέρους στοιχεία όπως οι σχεδιαστικές και λειτουργικές του αρχές. Άλλωστε αποδεικνύεται πως τελικά ο εξοπλισμός του χώρου έχει αντίκτυπο στους χρήστες του, μπορεί να τους προκαταβάλλει θετικά ή αρνητικά, ή να επηρεάσει την διαμονή τους στον χώρο. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το ερωτηματολόγιο και οι απαντήσεις των χρηστών με διαγράμματα και ποσοστά που παράχθηκαν με τη χρήση των έτοιμων φορμών της google. Πιστεύεις ότι υπάρχει επαρκής αριθμός καθιστικών/καθισμάτων στον δημόσιο χώρο όπου κινείσαι καθημερινά; (δρόμους, πλατείες,πάρκα)

Χρησιμοποιείς ποτέ ως κάθισμα κάποιο άλλο στοιχείο του δημόσιου χώρου, όπως κιγκλίδωμα, πεζούλι ή ακόμα και το έδαφος, επειδή δεν υπάρχει κάποιο κάθισμα κοντά;

Πιστεύεις ότι τα διάφορα καθιστικά και σημεία στάσης στο δημόσιο αστικό χώρο παρέχουν επαρκή προστασία από τα καιρικά φαινόμενα; (ήλιος, βροχή, άνεμος κλπ)

Αισθάνεσαι θερμικά άνετα στα διάφορα καθιστικά και στα σημεία στάσης στο δημόσιο αστικό χώρο; (ένδειξη πως ΔΕΝ αισθάνεσαι θερμικά άνετα μπορεί να είναι η δυσφορία από υπερβολική ζέστη/κρύο, ή από καθίσματα που έχουν υπερθερμανθεί από τον ήλιο κλπ)

Ειδικότερα θεωρείς ότι οι στάσεις λεωφορείων καλύπτουν επαρκώς τις ανάγκες για την προστασία από τις καιρικές συνθήκες και για την ικανοποίηση της θερμικής άνεσης των πολιτών;

3.1 ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Η ιδέα για μια δική μας πρόταση αστικού εξοπλισμού ξεκίνησε αφότου μελετήσαμε την έννοια της στάσης στους δημόσιους αστικούς χώρους, αλλά και την υπάρχουσα κατάσταση του αστικού εξοπλισμού και ειδικότερα των καθιστικών και των στάσεων λεωφορείων στη χώρα μας. Από τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας (ερωτηματολόγιο - ενότητα 2.3) και από την προσωπική μας εμπειρία διαπιστώσαμε ελλείψεις, αστοχίες και σημεία που επιδέχονται βελτίωση. Έτσι, αποφασίσαμε μετά από την ανάλυση των παραδειγμάτων να προτείνουμε εμείς ένα μοντέλο, το οποίο μπορεί να σταθεί με ρεαλιστικούς όρους, να φέρει τα πλεονεκτήματα του υπάρχοντος εξοπλισμού και συγχρόνως να εμπεριέχει βελτιώσεις στους υπόλοιπους τομείς.

Οι βασικοί στόχοι της πρότασής μας είναι η δημιουργία μίας σειράς στάσεων που ικανοποιούν τις λειτουργικές ανάγκες των πολιτών στο δημόσιο χώρο και προσφέρουν καλύτερες συνθήκες θερμικής άνεσης. Η προσδοκία μας είναι, εκτός από την κάλυψη των πρακτικών αναγκών να ενσωματώνει χαρακτηριστικά που θα αναβαθμίσουν συνολικά το δημόσιο χώρο και θα βοηθήσουν στην ενεργοποίησή του. Στην κατεύθυνση αυτή αναζητούμε μία σύνθετη μορφολογία, η οποία θα προκαλεί το ενδιαφέρον, θα είναι αναγνωρίσιμη και θα μπορεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες του χώρου και των χρηστών. Τέλος, μας ενδιαφέρει μία τυποποίηση η οποία θα σχετίζεται με την ευκολία στην παραγωγή και στη συναρμολόγηση, αλλά χωρίς να αποτελεί προϊόν μονότονης επανάληψης.

3.2 ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ MODULARITY-ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗΣ Μία βασική αρχή πάνω στη οποία θελήσαμε να στηρίξουμε την πρότασή μας για αστικό εξοπλισμό και συγκεκριμένα για το σύστημα καθιστικών που θα σχεδιάζαμε ήταν η ιδέα για “modularity”. Στα ελληνικά δεν υπάρχει ακριβής μετάφραση και ο όρος “modular” ίσως να είναι κοντά στη σημασία με τη λέξη “αρθρωτός”. Ουσιαστικά, περιγράφει μία προσέγγιση που χωρίζει ένα σύστημα σε μικρότερα επιμέρους τμήματα, τα οποία μπορούν να δημιουργηθούν ανεξάρτητα και στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικά συστήματα. Ένα αρθρωτό ή modular σύστημα έχει σαφή πλεονεκτήματα, όπως μειωμένο κόστος παραγωγής λόγω των επαναλαμβανόμενων μονάδων και ευελιξία στο σχεδιασμό, καθώς το τελικό σύστημα έχει τη δυνατότητα να μεγαλώνει ή να μικραίνει, με την προσθήκη ή την αφαίρεση, αντίστοιχα, των μονάδων.

Modular έπιπλα (www.retaildesignblog.net)

Έχουμε πάντα στο μυαλό ότι η τελική πρόταση πρέπει να επιτυγχάνει όλους τους

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ αρχικούς μας στόχους και ειδικότερα αυτούς για την ικανοποίηση της θερμικής άνεσης των χρηστών. Επομένως, η αναζήτηση επικεντρώνεται σε ένα σύστημα που μπορεί να αποτελείται από διακριτά μέρη, τα οποία συναρμολογούνται σε ένα εννιαίο σύστημα που προσφέρει τις επιθυμητές συνθήκες. Επιπλέον, η κατασκευαστική αυτή λογική με επιμέρους τμήματα, που μπορούν να επεκτείνονται και να συνθέτουν διαφορετικές παραλλαγές των καθιστικών, συνάδει απόλυτα με το στόχο μας για μία πρόταση αστικού εξοπλισμού η οποία έχει δυναμικά χαρακτηριστικά και μπορεί να τροποποιείται και να προσαρμόζεται στο περιβάλλον της. ΣΚΙΑΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΕΜΟ Τα δύο σημαντικά χαρακτηριστικά που πρέπει να ενσωματώνει μία στάση στον αστικό χώρο για την παροχή στοιχειώδους άνεσης και προστασίας από το περιβάλλον είναι η επαρκής σκίαση από την ηλιακή ακτινοβολία και η προστασία από τους ανέμους. Είναι σαφές ότι πλήρης προστασία από τα δύο αυτά φαινόμενα δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί, διότι θα οδηγούσε τον σχεδιασμό σε ένα ιδιαίτερα βαρύ και περίκλειστο σχήμα. Ωστόσο, είναι εφικτό μέσω του σχεδιασμού αυτά τα φαινόμενα να περιοριστούν σε βαθμό που να μην προκαλούν αίσθηση δυσφορίας στους χρήστες των στάσεων. Επισημαίνουμε ότι για το σχεδιασμό εστιάσαμε στο παράδειγμα της στάσης λεωφορείου, ως το πιο χαρακτηριστικό και το πιο “προστατευμένο” που δίνει δυνατότητες βελτίωσης του σχεδιασμού. Συγκεκριμένα, για την πρόταση αναζητήσαμε τρόπους μέσα από εφαρμοσμένα παραδείγματα αλλά και σύμφωνα με τις δυνατότητες των διάφορων υλικών, προκειμένου να εφαρμόσουμε

την έννοια του αρθρωτού συστήματος. Αυτό, σε συνδυασμό με την ανάγκη για προστασία από τον ήλιο και τον άνεμο μας οδήγησε σε μία λύση όπου δημιουργούμε κατακόρυφες “φέτες” από ένα υλικό, τις οποίες παρατάσουμε στη σειρά με μικρό κενό ανάμεσά τους και έτσι προκύπτει μία συνεχής επιφάνεια με μικρά κενά, ικανή για να αποτελέσει άνετο καθιστικό. Στη συνέχεια, κάναμε μία ανάλυση με διαγράμματα προκειμένου να προσδιορίσουμε και να διαστασιολογήσουμε τα στοιχεία της πρότασής μας. Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη το ύψος του ήλιου και τη γωνία που δημιουργεί με την οροφή της στάσης μπορέσαμε να διαστασιολογήσουμε το μήκος του προβόλου για να επιτυγχάνεται επαρκής σκίαση στο επίπεδο του καθίσματος. Επιπλέον, η επιλογή ενός modular συστήματος με επαναλαμβανόμενα τμήματα σε παράταξη που επιτρέπουν μικρά κενά, λειτουργεί στο επίπεδο της οροφής σαν περσίδες για σκίαση. Επομένως, πάλι με τη βοήθεια διαγραμμάτων μπορέσαμε να καθορίσουμε το ύψος (κρέμαση) κάθε στοιχείου σε συνδυασμό με τη μεταξύ τους απόσταση, ώστε να σκιάζουν επαρκώς τη στάση.

Διαγράμματα διαστασιολόγησης προβόλου οροφής και κρέμασης στοιχείου

Σχετικά με τον άνεμο, αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε μία σειρά από συνεχόμενα τμήματα, τα οποία σχηματίζουν πλάτη, ενώνοντας το κάθισμα με την οροφή και σχηματίζοντας έτσι μια διάτρητη επιφάνεια στο πίσω μέρος της στάσης. Με εμπειρικούς κανόνες σύμφωνα με τους οποίους μία διάτρηση της τάξης του 50% είναι επαρκής για να αποτρέψει την εμφάνιση φαινομένων τύρβης που οφείλονται συνήθως σε συμπαγείς επιφάνειες του χώρου, σχεδιάσαμε τις αποστάσεις ανάμεσα στα διακριτά τμήματα. ‘Ετσι, έχουμε τμήματα πάχους 4cm που θα επαναλαμβάνονται σε σειρά αφήνοντας κενό 4cm μεταξύ τους. Κατά αυτό τον τρόπο, μετριάζεται η αντίσταση της πλάτης της στάσης ως προς τον άνεμο και τελικά δεν προκαλείται δυσφορία στους χρήστες που κινούνται πίσω από αυτή. Για περαιτέρω προστασία, οι στάσεις των λεωφορείων που σχεδιάζουμε εφοδιάζονται με πλαϊνά γυάλινα πάνελ, ώστε να παρέχεται προστασία και από τους πλάγιους ανέμους. ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΛΙΣΕΙΣ Η πρότασή μας περιλαμβάνει ένα σύνολο από καθίσματα είτε αυτά είναι απλά παγκάκια, είτε είναι πιο σύνθετα σύνολα από καθιστικά με πλάτη και κατά περίπτωση με στέγαση. Μαζί με τα υπόλοιπα κριτήρια, για το σχεδιασμό λάβαμε επίσης υπόψη και την ανατομικότητα/εργονομία των καθισμάτων. Υπάρχουν συγκεκριμένες διαστάσεις και γωνίες που διαμορφώνουν την κλίση, που επηρεάζουν σημαντικά την άνεση που νιώθει ο χρήστης σε ένα κάθισμα. Μία προσεκτική μελέτη αυτών μπορεί να οδηγήσει σε ένα καθιστικό που είναι άνετο και ξεκούραστο, επηρεάζοντας έτσι τη διάρκεια παραμονής του χρήστη στο χώρο και παρέχοντας μια ασφαλή θέση με ορθή στάση σώματος.

Κλίσεις και στάσεις σώματος (www.andriesvanonck.com)

Οι παράγοντες που επηρεάζουν μια σωστή θέση είναι το ύψος του καθίσματος, το βάθος του και η κλίση του. Όταν η επιφάνεια του καθίσματος είναι αρκετά ψηλά για τον άνθρωπο, τότε οι μυϊκές επιφάνειες κάτω από τους μηρούς του πιέζονται πάνω στην έδρα του καθίσματος από το βάρος τους με αποτέλεσμα να περιορίζεται η κυκλοφορία του αίματος σε εκείνα τα σημεία. Εξ ίσου κακό είναι το ύψος του καθίσματος να μην επιτρέπει την άνετη και εξ ολοκλήρου επαφή των πελμάτων στο δάπεδο, οπότε η σταθερότητα του σώματος ελαττώνεται. Επίσης, όταν το κάθισμα είναι αρκετά χαμηλό τα πόδια αναγκάζονται να εκτείνονται πολύ μπροστά από το κάθισμα με αποτέλεσμα να μετατοπίζουν το κέντρο βάρους και να αναγκάζουν τον κορμό του σώματος να κλείνει προς τα εμπρός και μακριά από την επιφάνεια στήριξης της πλάτης. Για το ύψος του καθίσματος

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ οι ενδεδειγμένες τιμές είναι μεταξύ 38-52cm με μέσο ύψος τα 43cm, ως μία τιμή που εξυπηρετεί τις περισσότερες περιπτώσεις των ενήλικων χρηστών. Μια ακόμα βασική προϋπόθεση στο σχεδιασμό ενός καθίσματος είναι το βάθος του, δηλαδή η απόσταση από τη μπροστινή πλευρά της έδρας μέχρι την επιφάνεια της πλάτης. Όταν το βάθος του καθίσματος είναι αρκετά μεγάλο, τότε η μπροστινή πλευρά του πιέζει τις κλειδώσεις των ποδιών ακριβώς πίσω από τα γόνατα, περιορίζοντας έτσι την κυκλοφορία του αίματος από και προς τα άκρα των ποδιών. Αντίθετα όταν το κάθισμα έχει μικρό βάθος, περιορίζει την ολική στήριξη των μυϊκών επιφανειών των μηρών πάνω στο κάθισμα και προκαλεί την αίσθηση κλίσης του σώματος προς τα εμπρός. Ένα βάθος καθίσματος 43-45cm εξυπηρετεί περίπου το 90% των ανθρώπων. Τέλος, οι κλίσεις των καθισμάτων καθορίζονται από τον κατακόρυφο άξονα της πλάτης και τον οριζόντιο άξονα του καθίσματος. Μπορεί είτε ο ένας είτε και οι δύο να πάρουν κάποια κλίση, ωστόσο μεταξύ τους πρέπει να σχηματίζουν πάντα μια γωνία μεταξύ 90-110ο.

Διάγραμμα κλίσεων προτεινόμενου καθίσματος

Το πόσο βαθύ ή ρηχό είναι το κάθισμα, λόγω της κλίσης του, επηρεάζει την άνεση σε συνάρτηση με τη εργασία για την οποία προορίζεται. Για παράδειγμα, η εργασία σε γραφείο απαιτεί πιο όρθια στάση, ενώ ένα κάθισμα για ξεκούραση μπορεί να έχει κάποια μικρή κλίση. Εμείς, λοιπόν, στην πρότασή μας λαμβάνουμε υπόψη αυτές τις παραμέτρους για το σχεδιασμό του καθίσματος και χρησιμοποιούμε κάθισμα ύψους 42cm, βάθους 43cm και κλίσης 3ο που προκύπτει από την ανασήκωση του οριζόντιου άξονα. ΥΛΙΚΟΤΗΤΕΣ Στην παρούσα ενότητα εξετάζονται διαφορετικά σενάρια υλοποίσης της πρότασης ως προς τα υλικά. Στην ανάλυση τους γίνεται λόγος στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του καθενός, ενώ θίγονται και ζητήματα κατασκευαστικά, οικονομικά και οικολογικά. Ανάμεσα στα φυσικά υλικά που είναι ανθεκτικά στις καιρικές συνθήκες και επομένως ενδείκνυνται για εξωτερική χρήση είναι και το ξύλο Teak. Πρόκειται για ξύλο που ενσωματώνει όλα εκείνα τα γνωρίσματα που το καθιστούν ιδανικό για εξωτερικές εφαρμογές. Είναι ανθεκτικό στη φθορά του χρόνου, δεν σαπίζει, απωθεί το νερό, δεν συρρικνώνεται ή διαστέλλεται και έχει εξαιρετική αντοχή. Το μυστικό αυτού του ξύλου βρίσκεται στην πυκνή δομή του και στα φυσικά του έλαια. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά το καθιστούν ιδανική επιλογή στον τομέα του ξύλου, καθώς χρήζει μικρής συντήρησης και υπόσχεται μεγάλη αντοχή και διάρκεια ζωής. Ωστόσο, οι εξαιρετικές του ιδιότητες αντανακλώνται και στην τιμή του μιας και το 1m3 κοστίζει στην καλύτερη περίπτωση περίπου 550 ευρώ. Επίσης, το κόστος μπορεί να είναι μεγαλύτερο καθώς δεν συναντάται

στην Ελλάδα και εισάγεται από τη νότια Ασία και περιοχές της Αφρικής και της νότιας Αμερικής. Στα πλεονεκτήματα του συγκαταλέγεται και το γεγονός ότι κατασκευαστικά μπορεί να παραχθεί με ιδιαίτερα εύκολο τρόπο μέσω της χρήσης τεχνολογίας και συγκεκριμένα μηχανημάτων cnc. Όσον αφορά την οικολογία του υλικού, η επιλογή ξύλου που είναι φυσικό υλικό και πλήρως ανακυκλώσιμο φαίνεται καλή λύση, αλλά ανάλογα με το είδος που θα επιλεγεί πρέπει να συνυπολογιστεί και η απαιτούμενη ενέργεια μεταφοράς αν πρόκειται για εισαγώμενη ξυλεία. Άλλες επιλογές από τοπική ξυλεία θα μπορούσαν να αποτελέσουν εναλλακτική επιλογή με χαμηλότερο κόστος, όμως, πιθανότατα με υψηλότερα έξοδα συντήρησης.

ενσωματωμένη ενέργεια, την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την ελαχιστοποίηση της σπατάλης μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι ιδιότητές του απελευθερώνουν τον σχεδιασμό, αφού σε κατασκευαστικό επίπεδο το uhpc επιτρέπει την παραγωγή μονολιθικών στοιχείων, ενώ μορφολογικά υποστηρίζει τις καμπύλες γραμμές, τα μεγάλα ποσοστά διάτρησης και τις λεπτές διατομές. Η τιμή του μπορεί να φτάνει τα 750 ευρώ ανά τόνο, παρόλα αυτά στην κοστολόγηση θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν το γεγονός ότι απαιτεί μικρότερο όγκο υλικού σε σχέση με συμβατικά σκυροδέματα, ενώ υπάρχει και εξοικονόμηση από την απουσία συντήρησης κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του.

Εφαρμογή ξύλου σε εξωτερικό περιβάλλον

Μεταξύ των τεχνητών υλικών, μία καλή επιλογή αποτελεί η περίπτωση του ultra high performance concrete. Πρόκειται για έναν νέο τύπο σκυροδέματος, ο οποίος έχει βελτιωμένη σύσταση και ενσωματώνει τεχνικές νανοτεχνολογίας, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει καλύτερες μηχανικές αντοχές, να έχει μεγάλη διάρκεια ζωής και ιδιαίτερα χαμηλές ανάγκες συντήρησης. Έχει, ακόμα, οικολογική συμπεριφορά, η οποία έγκειται στην μικρότερη

Εφαρμογές UHPC (www.dezeen.com)

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ Μία επιπλεόν επιλογή μεταξύ των τεχνητών υλικών είναι και το ανακυκλωμένο πλαστικό. Είναι ένα κατεξοχήν οικολογικό υλικό, καθώς προέρχεται από μια διαδικασία συγκέντρωσης, ανακύκλωσης και αναδιαμόρφωσης άχρηστων πλαστικών απορριμμάτων, όπως μπουκάλια, που δεν δύνανται να αποσυντεθούν μέσω φυσικών διεργασιών και υπό άλλες συνθήκες θα κατέληγαν στη γη ή στον υδάτινο ορίζοντα, προκαλώντας μόλυνση. Κάποια διαδεδομένα ανακυκλωμένα πλαστικά είναι τα post-consumer polyethylene terephthalate (PET ή PETE), high-density polyethylene (HDPE) και polysterene. Από αυτά, το HDPE παρουσιάζει περισσότερη ζήτηση μιας και διαθέτει μεγαλύτερες μηχανικές αντοχές αλλά και πολλές εφαρμογές, με χρήση για την παραγωγή σωλήνων, δεξαμενών, κάδων απορριμμάτων, μεμβρανών, επίπλων εσωτερικού ή εξωτερικού χώρου, υλικών που μιμούνται το ξύλο. Δεν απαιτεί συντήρηση, έχει υψηλή αισθητική και λεία φινιρίσματα σε ποικιλία αποχρώσεων. Κοστολογείται, τέλος, κατά μέσο όρο στα 1.600 ευρώ ανά τόνο. Ο συνδυασμός των παραπάνω χαρακτηριστικών το καθιστά μία καλή επιλογή για την πρότασή μας.

Εφαρμογές HDPE σε έπιπλα Αριστερά: www.dezeen.com Δεξιά: www.recyclart.org

ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Ένα τελευταίο στοιχείο προς διερεύνηση αφορά στις τεχνολογίες που μπορούν να ενσωματωθούν στον αστικό εξοπλισμό για επιπλέον οφέλη από πλευράς άνεσης και ενέργειας. Σημαντικός παράγοντας βελτίωσης της θερμικής άνεσης στο προτεινόμενο μοντέλο αστικού εξοπλισμού, αποτελεί ένα σύστημα εναλλακτών θερμότητας αέρα-εδάφους. Η αρχή τους είναι βασισμένη στην γεωθερμία και συγκεκριμένα στην ικανότητα του εδάφους να διατηρεί σταθερή την θερμοκρασία του καθόλη τη διάρκεια του έτους. Το σύστημα αποτελείται από έναν σωλήνα που διατρέχει το σύνολο της στάσης στο ύψος του καθίσματος και στη συνέχεια βυθίζεται στο έδαφος, από ένα μοτέρ ώθησης του αέρα που μπορεί να τροφοδοτείται ενεργειακά από ένα μικρό φωτοβολταϊκό, και τέλος από σχάρες εξαερισμού τοποθετημένες στα κενά ανάμεσα από τα στοιχεία του καθίσματος. Ο αέρας του περιβάλλοντος εισέρχεται στον σωλήνα και κινείται στο εσωτερικό του και εξέρχεται στα προβλεπόμενα σημεία ψυχρότερος το καλοκαίρι και θερμότερος το χειμώνα. Βασικές προϋποθέσεις για την αποτελεσματική λειτουργία είναι η βύθιση του σωλήνα σε βάθος τριών τουλάχιστων μέτρων, και η σωστή διαστασιολόγηση της διαμέτρου του σωλήνα, με διατομές που θα κυμαίνονται ανάμεσα σε 20 και 30cm. Ακόμα, για την αποφυγή μετάδοσης θερμότητας μεταξύ των σωλήνων θα πρέπει να εξασφαλίζονται επαρκείς αποστάσεις, περίπου ενός μέτρου, στον ενδιάμεσο χώρο. Συμπληρωματικά, η αποδοτικότητα του συστήματος αναμένεται εντονότερη κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, με δυνατότητα μείωσης της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος έως και 4οC, ενώ η συμβολή του στην βελτίωση της

θερμικής άνεσης μειώνεται σημαντικά το χειμώνα όταν οι εξωτερικές συνθήκες είναι ακραίες.

Μία τελευταία επιδίωξη ως προς το σχεδιαζόμενο μοντέλο αποτέλεσε η ενσωμάτωση κάποιας μορφής ανανεώσιμων πηγών, έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής έστω και στοιχειωδών ποσών ενέργειας για την κάλυψης αναγκών όπως ο φωτισμός. Συγκεκριμένα, επιλέγονται εύκαμπτα φωτοβολταϊκά στοιχεία που έχουν ελάχιστο πάχος και βάρος, ενώ διαθέτουν ευελιξία που μπορεί να προσαρμοστεί σε οποιαδήποτε σχήμα. Η ένταξή τους αφορά τις περιπτώσεις των στάσεων που διαθέτουν οροφή και βέβαια πρέπει πάντα να εξετάζεται σε σχέση με τον προσανατολισμό του σημείου τοποθέτησης. Πρόκειται, τέλος, για μια κίνηση συμβολικού χαρακτήρα, που εκφράζει το ενδεχόμενο παραγωγής ενέργειας σε δημόσιο επίπεδο, με τη βοήθεια του αστικού εξοπλισμού, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.

Εύκαμπτα φωτοβολταϊκά (www.cnet.com)

Η μελέτη για το μοντέλο της στάσης εμπεριέχει, τέλος, ένα σύστημα φωτισμού, για την διεύρυνση της χρήσης του αστικού εξοπλισμού κατά τις νυχτερινές ώρες, την διευκόλυση του χρήστη αλλά και την ενίσχυση

του αισθήματος ασφάλειας του. Το σύστημα περιλαμβάνει γραμμικές ταινίες led, οι οποίες όπως και στην περίπτωση των φωτοβολταϊκών είναι εύκαμπτες και έχουν μηδαμινό βάρος και πάχος. Ένα από τα πλεονεκτήματά τους είναι και το ελάχιστο κόστος τους, που επιτρέπει την χρήση πολλών τέτοιων στοιχείων για την επίτευξη των επιθυμητών επιπέδου φωτισμού.

3.3 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Οι σχεδιαστικές αρχές τίθενται λοιπόν με βάση τα επιμέρους κριτήρια και τις δυνατότητες που παρουσιάστηκαν στην ενότητα της διερεύνησης της πρότασης. Αρχικά, ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει στην οργανικότητα της μορφής όπου οι βασικές γραμμές καθορίζονται από τους κανόνες της εργονομίας και της στάσης του σώματος. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί ακόμα η έννοια της αλυσίδας, που εισάγει την ιδέα διαφορετικών λειτουργικών ενοτήτων που μπορούν να συνδυαστούν και να πολλαπλασιαστούν κατά βούληση και ανάλογα με τις υπάρχουσες ανάγκες και την διαθεσιμότητα του χώρου. Έτσι, εμφανίζεται μια σειρά τυπολογιών που εντάσσουν στον αστικό εξοπλισμό διαφορετικές λειτουργίες και στάσεις σώματος. Υπάρχει ο τύπος του καθιστικού χωρίς πλάτη, το καθιστικό με πλάτη, το επιμηκυμένο καθιστικό με πλάτη που ενδείκνυται για την έκταση των ποδιών, το στεγασμένο καθιστικό και η στάση λεωφορείου, που πρόκειται για τον τύπου του στεγασμένου καθιστικού, ο οποίος επιδέχεται όμως επιπλεόν πλευρική προστασία με τη χρήση γυάλινων πάνελ. Καθένας από τους τύπους αυτούς υπακούει στη λογική του modularity που προαναφέρθηκε, και δομείται από επιμέρους μονάδες που παρατάσσονται και δημιουργούν την τελική μορφή με ενδιάμεσα κενά.

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Φωτορεαλιστικές απεικονίσεις: διάφορες περιπτώσεις καθιστικών και στάσεων

Φωτορεαλιστικές απεικονίσεις: παράθεση καθιστικών με διαφορετικό υλικό και ποκίλα σενάρια χρήσης

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Φωτορεαλιστικές απεικονίσεις: οι στάσεις λεωφορείου με διαφορετικό υλικό και λεπτομέρεια στήριξης ποδηλάτων

Κατόψεις και πλάγιες όψεις των διάφορων παραλλαγών της πρότασης.

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

1 2 3 4

5 6 7 Προοπτικές απεικονίσεις των καθιστικών και των στάσεων.

100

Διαγράμματα ενσωματωμένων τεχνολογιών και συστημάτων.

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Τεμάχια πλήρων στοιχείων.

Τεμάχια στοιχείων με κεντρική τρύπα για τη διεύλευση του σωλήνα του εναλλάκτη.

101

Τεμάχια στοιχείων με διάτρηση για διέλευση του σωλήνα του εναλλάκτη κατά την οριζόντια έννοια και κατά την κάθετη για την επαφή με το έδαφος.

Τυπολόγιο όλων των προκατασκευασμένων τμημάτων.

Η αλλαγή των κενών αυτών σε συγκεκριμένα σημεία μπορεί να δημιουργήσει μία νέα τυπολογία που αφορά την στάση των ποδηλάτων.

102

Τα προκαθορισμένα τμήματα της κατασκευής παρέχουν τη δυνατότητα επέκτασης και προσαρμογής. Επίσης, μπορούν είτε να προκατασκευαστούν και να μεταφερθούν στον χώρο, είτε να συναρμολογηθούν επί τόπου. Η στατική τους λειτουργία εξασφαλίζεται με την τακτή τοποθέτηση μονάδων που εδράζονται στο έδαφος, ενώ στην κατεύθυνση αυτή συμβάλει και η σύνδεσή των τμημάτων με μεταλλικά στοιχεία που διέρχονται μέσω διατρήσεων. Ενδιαφέρον έχει και η παράθεση ενδεικτικών μεγεθών για ένα τυπικό παράδειγμα καθιστικού. Εδώ, το συνολικό μήκος είναι 2,40m, γεγονός που το καθιστά κάθισμα χωρητικότητας 5-6 ατόμων, ενώ ο συνολικός όγκος είναι 0,22m3.

3.4 ΔΟΚΙΜΕΣ ΜΕ ΨΗΦΙΑΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Πώς όμως κρίνονται μέσω λογισμικών προγραμμάτων κάποιες από τις σχεδιαστικές αρχές που διερευνήθηκαν και ποια αποτελέσματα λαμβάνουμε συγκεκριμένα ως προς την συμπεριφορά απέναντι στον ήλιο και τον άνεμο; Η ανάλυση της ηλιακής ακτινοβολίας για νότιο και ανατολικό προσανατολισμό στο προτεινόμενο μοντέλο αποδεκνύει την σωστή διαστασιολόγηση και λειτουργία του προβόλου, που επιτυγχάνει να αποκόψει τις ηλιακές ακτίνες στο διάστημα των πρωινών ωρών του καλοκαιριού ακόμα και στο επίπεδο του καθίσματος όπου παρουσιαζόταν πρόβλημα στο παράδειγμα της υπάρχουσας στάσης, ενώ επιτρέπει τον ηλιασμό του το χειμώνα όταν και είναι απαραίτητος.

Κατόψεις ηλιακών διαγραμμάτων, Πάνω: καλοκαίρι, Κάτω: χειμώνας

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

103 Προοπτικές απεικονίσεις ηλιακών διαγραμμάτων Πάνω: καλοκαίρι, Κάτω: χειμώνας

Τα διαγράμματα απεικόνισης του ανέμου, διακρίνονται πάλι σε δύο πιθανά σενάρια. Στην περίπτωση όπου ο άνεμος πνέει από το πίσω μέρος της στάσης, αποδεικνύεται ότι το μεγαλύτερο μέρος της παραμένει προστατευμένο αφού επιτυγχάνεται ο περιορισμός της κίνησης του ανέμου με υψηλές ταχύτητες. Παράλληλα ριπές ανέμου διαπερνούν τη στάση από τις ενδιάμεσες διατρήσεις, εξομαλύνοντας την αντίσταση των επιφανειών ενάντια στον άνεμο και παράγοντας μια ομοιομορφία κυρίως στο πίσω μέρος της. Όταν η διεύθυνση ροής του ανέμου αφορά την πλαϊνή πλευρά της στάσης, τότε εκτρέπεται μεγάλο μέρος του από τα γυάλινα πάνελ.

Διαγράμματα ανέμου, Πνοή ανέμου από την επιμήκη, πίσω πλευρά

3.5 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Έχοντας ολοκληρώσει τη σχεδιαστική πρόταση μπορούμε πλέον να εξάγουμε ορισμένα συμπεράσματα και να σχολιάσουμε τις δυνατότητες, τα πλεονεκτήματα αλλά και τις πιθανές αδυναμίες του μοντέλου.

104

Πνοή ανέμου από την μικρή, πλαϊνή πλευρά

Το κεντρικό χαρακτηριστικό πάνω στο οποίο στήριχτηκε η πρόταση είναι η δυνατότητα προσαρμογής και επεκτασιμότητας που επιτρέπει το αρθρωτό (modular) σύστημα. Αυτό δίνει στην πρόταση σημαντικά πλεονεκτήματα που σχετίζονται με το σχεδιασμό, την παραγωγή, αλλά και τον ίδιο το χώρο και τους χρήστες του. Δίνει ένα περισσότερο δυναμικό χαρακτήρα τόσο αισθητικά όσο και λειτουργικά. Στην πράξη, μας βοήθησε να δημιοργήσουμε μία κοινή “γλώσσα” που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές εφαρμογές αστικού εξοπλισμού, καλύπτοντας έτσι διαφορετικά σενάρια λειτουργίας και διαφορετικές χρήσεις, ενώ συγχρόνως παραμένει αναγνωρίσιμη. Στα πλεονεκτήματα συγκαταλέγεται η προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία και τον άνεμο για τα πιο κλειστά σχήματα, όπως η στάση για λεωφορεία, που σε σε συνδυασμό με τα φωτοβολταϊκά πάνελ και τους εναλλάκτες αέρα-εδάφους συνεπάγεται μια βελτιωμένη θερμική άνεση για τους χρήστες. Η έρευνα περιλαμβάνει, ακόμα, πιθανά υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, τα οποία είναι οικολογικά, ανακυκλώσιμα και φιλικά προς το χρήστη καθώς δεν παρουσιάζουν μεγάλες μεταβολές στη θερμοκρασία τους. Θεωρήσαμε σημαντικό να προτείνουμε κάτι νέο, που παρέχει νέες δυνατότητες για τους χρήστες και κατ’ επέκταση μπορεί να δράσει ευεργετικά για το δημόσιο χώρο και να τον ενεργοποιήσει. Σε

03. ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ αντίθεση με τις υπάρχουσες λύσεις που είναι προκατασκευασμένες, με ελάχιστες επιλογές προσαρμογής στις τοπικές ανάγκες, η πρότασή μας μπορεί να προσαρμόζεται και να εξελίσσεται, ενώ παράλληλα η τοποθέτηση και η συντήρησή της παραμένει εύκολη και οικονομική. Δεν μπορούμε να παραλείψουμε να αναφέρουμε ορισμένες δυσκολίες που συναντήσαμε στο σχεδιασμό και μερικές αδυναμίες που αναπόφευκτα προκύπτουν. Χαρακτηριστικά, η λογική πάνω στην οποία βασίστηκε ο σχεδιασμός με τις επαναλαμβανόμενες διακριτές μονάδες δημιουργεί σχήματα μεγάλης μάζας. Έτσι, γενικά στο σύνολό της μία στάση έχει πολλά στοιχεία και σημαντική μάζα, άρα και βάρος. Για παράδειγμα, η επιλογή κάποιου ανακυκλωμένου πλαστικού βοηθά στη μείωση του βάρους της κατασκευής, ενώ ένα υλικό όπως το UHPC μπορεί να είναι ελαφρύτερο από το μπετόν, αλλά παραμένει αρκετά βαρύ για χρήση σε ένα υπαίθριο καθιστικό. Τα υλικά, επίσης, που αναφέρουμε μπορεί να καλύπτουν τις απαιτήσεις του σχεδιασμού, ωστόσο δεν είναι ιδιαίτερα οικονομικά και δεν παράγονται στην Ελλάδα, οπότε απαιτούν επιπλέον έξοδα μεταφοράς και επιπλέον ενέργεια. Συμπερασματικά, η πρότασή μας αποτελεί μια προσπάθεια για τη δημιουργία ενός συνόλου υπαίθριων καθιστικών που προσφέρουν βελτιωμένες συνθήκες θερμικής άνεσης στους χρήστες και μια καλύτερη αίσθηση και εμπειρία στάσης στο δημόσιο αστικό χώρο. Όλα αυτά επιχειρήσαμε να τα συγκεντρώσουμε σε μια κοινή σχεδιαστική γλώσσα που επικοινωνεί με τους πεζούς και τους προσκαλεί στο χώρο.

105

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κλείνοντας αυτή την ερευνητική εργασία, σκόπιμο είναι να συνοψιστεί η διαδικασία που ακολουθήθηκε έως εδώ και να παρουσιαστούν τα διάφορα συμπεράσματα που εξάγονται από αυτή. Σε πρώτο στάδιο, η έρευνα ανάγεται σε επίπεδο υπαίθριων χώρων, όπου μέσα από την αναφορά στα στοιχεία και τη λειτουργία τους από το παρελθόν μέχρι σήμερα, διαφαίνεται η υποβάθμιση που επιδέχονται στις μέρες μας και εισάγεται έτσι η ανάγκη της αναζωογόννησής τους. Στη συνέχεια, τίθενται πιο αναλυτικά ζητήματα φυσικών φαινομένων, ποιοτικών χαρακτηριστικών και συνθηκών άνεσης του εξωτερικού περιβάλλοντος, με στόχο την καλύτερη κατανόηση των προβληματικών σημείων και άρα την αναγνώριση των ενεργειών που οφείλουμε να πράξουμε προκειμένου να επιτευχθεί οποιαδήποτε αναβάθμιση. Εξετάζονται και αξιολογούνται ακολούθως ενδεδειγμένες σχεδιαστικές αρχές, τόσο ως προς τη θεωρητική τους υπόσταση όσο και ως προς την πρακτική τους εφαρμογή, με αποτέλεσμα να διακρίνονται οι αρετές τους και να προωθείται το ενδεχόμενο ένταξής τους στην καθημερινότητά μας. Στο τελευταίο μέρος, αναγνωρίζεται και εμπεδώνεται η σημασία που έχει η στάση στο χώρο, τόσο για την κοινωνική διεπαφή των πολιτών όσο και για την ενεργοποίηση και αναβάθμιση του ίδιου του χώρου. Γι’ αυτό και η σχεδιαστική πρόταση ενσωματώνει χαρακτηριστικά που ενισχύουν τα παραπάνω συμπεράσματα και αποτελεί παράδειγμα συνετού σχεδιασμού που σέβεται τόσο το περιβάλλον όσο και τους ανθρώπους.

ΓΛΩΣΣΑΡΙ

ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ RUROS (Rediscovering the UrbanRealm and Open Spaces): ερευνητικό πρόγραμμα που πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Κ.Α.Π.Ε), του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΚΑ) και 8 ευρωπαϊκών ιδρυμάτων, για την ξαγωγή συμπερασμάτων και την καθιέρωση μιας κοινής βάσης σχετικά με την άνεση (θερμική, οπτική και ακουστική) του χρήστη του υπαίθριου χώρου. Αειφορία ή Βιωσιμότητα: Ο όρος αειφορία, που συναντάται ενναλακτικά και ως βιωσιμότητα, αναφέρεται σε μοντέλα και μεθόδους παραγωγής που δεν περιορίζονται μόνο στην δέσμευση και την εκμετάλλευση φυσικών πόρων για την δημιουργία αγαθών, αλλά επικεντρώνονται εξίσου στην προστασία του περιβάλλοντος και την εξασφάλιση μιας ισορροπίας μέσω διαδικασιών (ανακύκλωση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, βιοκλιματικός σχεδιασμός) ανανέωσης των πρώτων υλών και οικονομικής διαχείρισης. Ανακλαστικότητα: η ιδιότητα ενός υλικού που εκφράζει το ποσοστό της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας (ορατής, υπέρυθρης και υπεριώδους) σε μία επιφάνεια, το οποίο στη συνέχεια ανακλάται από αυτή. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: είναι εκμεταλλεύσιμες μορφές ενέργειας που προέρχονται από φυσικές διαδικασίες, όπως ο άνεμος, ο ήλιος, η γεωθερμία, η κυκλοφορία του νερού, δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον με ρυπογόνους παράγοντες και είναι ανεξάντλητες. Aπόλυτη υγρασία: ως απόλυτη υγρασία του αέρα ορίζεται η ποσότητα των υδρατμών σε γραμμάρια, η οποία περιέχεται σε 1 m3 αέρα (g/m3). Αστικός εξοπλισμός: ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει το σύνολο των αντικειμένων που εφοδιάζουν τον δημόσιο χώρο μιας πόλης και καλύπτουν μέρος των αναγκών του κοινωνικού συνόλου (π.χ. παγκάκια, κάδοι απορριμμάτων, στάσεις λεωφορείων, κιόσκια, πέργκολες, φωτιστικά, πίνακες ανακοινώσεων-διαφημίσεων, ποδηλοστάτες). Αστική θερμική νησίδα: έτσι καλείται το φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο τα μεγάλα αστικά κέντρα συσσωρεύουν και απορροφούν μεγάλα ποσά θερμότητας, που στη συνέχεια είναι αδύνατον να απεγκλωβιστούν λόγω της πυκνότητας της αστικής μορφολογίας, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται μεγαλύτερες θερμοκρασίες σε σχέση με αυτές τις υπαίθρου. Αστική μορφολογία: λέγεται η τρισδιάστατη μορφή της αστικής επιφάνειας, που αφορά τις χαράξεις των δρόμων και των οικοδομικών τετραγώνων, το μέγεθος των οδικών δικτύων, τη χωροθέτηση, τη γεωμετρία και το ύψος των κτιρίων, τους ελεύθερους χώρους και τα ποσοστά κάλυψής τους.

107

Αστική χαράδρα: ονομάζεται η μεταβολή των χαρακτηριστικών του ανέμου (ταχύτητα, διεύθυνση, θερμοκρασιακή στρωμάτωση) κατά μήκος ενός δρόμου, με τρόπο που να εξομοιώνεται με την κίνηση του αέρα στα τοιχώματα μιας φυσικής χαράδρας. Αστικό οριακό στρώμα: αφορά τη ζώνη του ουράνιου θόλου που αναπτύσσεται πάνω από την κορυφογραμμή των κτιρίων. Αστικός θόλος: ονομάζεται το τμήμα του ουράνιου θόλου που εκτείνεται από τη γραμμή του εδάφους μέχρι την κορυφογραμμή των κτιρίων. Βιοκλιματικός σχεδιασμός: στοχεύει, των θετικών επιδράσεων τοπικών, στην παροχή θερμικής άνεσης στον τρόπους και μέσα κατασκευής και κατανάλωσης, την προστασία του

108

μέσα από μια πορεία κατανόησης και αξιοποίησης κλιματολογικών και τοπογραφικών χαρακτηριστικών, χρήστη, με άξονες την απεξάρτηση από συμβατικούς παραγωγής ενέργειας, τον περιορισμό των αναγκών περιβάλλοντος και την βελτίωση του μικροκλίματος.

Βιομάζα: η ύλη οργανικής προέλευσης, εκείνη δηλαδή που προέρχεται από φυτικές ή ζωικές διαδικασίες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε άμεσα ως καύσιμο στερεάς μορφής, είτε έμμεσα μετά από την επεξεργασία και την μετατροπή της σε αέρια ή υγρή ύλη. Βιοποικιλότητα: ο όρος αναφέρεται στην ποικιλομορφία του συνόλου των γονιδίων, των βιολογικών ειδών και των οικοσυστημάτων μιας περιοχής. Γεωθερμία: η φυσική θερμική ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο εσωτερικό της γης και η οποία διαρρέει από τα βαθύτερα και θερμότερα στρώματα προς την επιφάνεια. Εκπεμψιμότητα: αναφέρεται στην ικανότητα ενός σώματος να εκπέμπει θερμότητα μέσω ακτινοβολίας. Ενδιαίτημα: το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζει και αναπαράγεται ένα είδος, ένας πληθυσμός, μία βιοκοινότητα. Ενεργητικά ηλιακά συστήματα: είναι όσα συλλέγουν την ηλιακή ακτινοβολία, και στη συνέχεια τη μεταφέρουν με τη μορφή θερμότητας σε νερό, αέρα ή κάποιο άλλο ρευστό μέσο. Ενσωματωμένη ενέργεια: το σύνολο της ενέργειας που καταναλώνεται κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός υλικού, από την εξόρυξη των πόρων που απαιτούνται, μέχρι την παραγωγή και τη μεταφορά του αλλά και η πιθανή ενέργεια που δαπανάται για τη συντήρησή του, την απεγκατάστασή του και την ανακύκλωσή του. Εξατμισοδιαπνοή: η σύνθετη αυτή φράση προσδιορίζει δύο διαδικασίες που σχετίζονται με την απόδοση

ΓΛΩΣΣΑΡΙ νερού, υπό τη μορφή υδρατμών, στην ατμόσφαιρα. Αυτές είναι η εξάτμιση, δηλαδή η μετατροπή μιας υγρής μορφής σε αέρια, που συμβαίνει σε υδάτινες επιφάνειες αλλά και την επιφάνεια του εδάφους, καθώς και η διαπνοή που περιγράφει το ίδιο φαινόμενο με την αλλά οφείλεται στον μεταβολισμό των φυτών. Κατά την εξατμισοδιαπνοή, ο αέρας απάγει ποσά θερμότητας από το περιβάλλον με άμεση συνέπεια την πτώση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας. Θάμβωση: οπτική όχληση που προκαλείται όταν στο οπτικό πεδίο επικρατούν υψηλές τιμές φωτισμού ή μεγάλες αντιθέσεις φωτεινότητας. Θερμική αγωγιμότητα: προσδιορίζει το βαθμό ευκολίας ή δυσκολίας διάδοσης της θερμότητας δια μέσω ενός υλικού. Θερμική άνεση: ονομάζεται η κατάσταση εκείνη στην οποία ο άνθρωπος βρίσκεται σε θερμική ισορροπία με το περιβάλλον του, ή εναλλακτικά το ενεργειακό του ισοζύγιο διατηρείται σταθερό καθώς η παραγωγή θερμότητας ισούται με τις απώλειες, με αποτέλεσμα να αισθάνεται ικανοποίηση και ευεξία, φυσική και διανοητική. Θερμοχρωμικά υλικά: τα υλικά που παρουσιάζουν αλλαγή χρώματος ανάλογα με την θερμοκρασία που αναπτύσσουν, γεγονός που τους προσδίδει μία εποχιακή μεταβλητότητα που επιτρέπει καλύτερη διαχείριση της ηλιακής ακτινοβολίας. Θερμοχωρητικότητα: αντιστοιχεί στην ικανότητα ενός υλικού να αποθηκεύει θερμότητα. Μέση θερμοκρασία ακτινοβολίας: ορίζεται η μέση επιφανειακή θερμοκρασία ενός νοητού μαύρου χώρου, με τον οποίο ο άνθρωπος ανταλλάσσει την ίδια ακτινοβολούμενη θερμότητα, όπως με το πραγματικό περιβάλλον. Είναι ο σταθμισμένος μέσος πολλών ακτινοβολούμενων επιρροών σε ένα χώρο. Ενώ η θερμοκρασία του αέρα εκφράζει το ποσό της ζέστης ή του κρύου που αποκτάμε από την επαφή μας με τον αέρα, η μέση θερμοκρασία ακτινοβολίας εκφράζει το ποσό της ζέστης ή του κρύου που αποκτάμε από την ανταλλαγή ακτινοβολούμενης θερμότητας με όλα τα αντικείμενα του χώρου. Μικροκλίμα: το αποτέλεσμα της διαφοροποίησης τόσο του μακροκλίματος (κλιματικά δεδομένα από μετεωρολογικούς σταθμούς- ηλιακή ακτινοβολία, θερμοκρασία, υγρασία, άνεμος, νέφωση, βροχόπτωση) όσο και του μεσοκλίματος (μετασχηματισμό του μακροκλίματος που οφείλεται σε τοπικές ιδιαιτερότητες) ως συνέπεια των ανθρώπινων δράσεων και παρεμβάσεων στο περιβάλλον. Οικοσύστημα: οι βιοτικοί και αβιοτικοί παράγοντες που συναντώνται σε μια περιοχή καθώς και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ αυτών. Παθητικά ηλιακά συστήματα: είναι εκείνα που εκμεταλλεύονται και αξιοποιούν άμεσα την ηλιακή ενέργεια ή

109

την αποθηκεύουν και την διανέμουν στο χώρο αργότερα. Συντελεστής θέασης του ουρανού: πρόκειται για τη στερεά γωνία (Ω) θέασης του ουράνιου θόλου από ένα σημείο του αστικού χώρου σε σχέση με το συνολικό ορατό πεδίο (ακτίνα R), με τιμές από 0 (μικρός συντελεστής- περιορισμένη ορατότητα) έως 1 (μεγάλος συντελεστής- αυξημένη ορατότητα). Σχετική υγρασία: ως σχετική υγρασία του αέρα ορίζεται η επί τοις εκατό αναλογία της απόλυτης υγρασίας του αέρα, προς τη μέγιστη δυνατή περιεκτικότητα του αέρα σε υδρατμούς, σε μια ορισμένη θερμοκρασία. Μετράται σε ποσοστό επί τοις εκατό (%). Φαινόμενο του καναλιού (channel effect): η αύξηση της ταχύτητας του ανέμου σε γραμμικές, αστικές δομές που εμφανίζουν μεγάλο μήκος, το οποίο συνήθως ξεπερνάει τα 100-125 μέτρα. Φαινόμενο πλέγματος (mesh effect): η κίνηση του ανέμου πάνω από έναν χώρο και όχι διαμέσω αυτού, που εξαρτάται από τις διαστάσεις του χώρου και δημιουργεί δυσάρεστο αίσθημα στους χρήστες.

110

Φαινόμενο Wise: η δημιουργία έντονων συνθηκών ανέμου γύρω από τη βάση και τις γωνίες του κτιρίου και η οριζόντια ροή από το κτίριο προς την κύρια κατεύθυνση του ανέμου ως συνέπεια της ύπαρξης ανοιχτών χώρων παρακείμενων σε κτίρια ψηλότερα από το μέσο ύψος της περιοχής. Φωτοκαταλυτικά υλικά: ονομάζονται όλα εκείνα τα υλικά που έχουν την ιδιότητα να καταστρέφουν ρύπους και μικροοργανισμούς, συμβάλλοντας στη μείωση τους στους εξωτερικούς χώρους. Ψυχρά υλικά: καλείται η κατηγορία των υλικών που συνοδεύεται από συγκεκριμένες θερμικές ιδιότητες, χαρακτηρίζεται για την υψηλή της ανακλαστικότητα, τον υψηλό συντελεστή εκπομπής υπέρυθρης ακτινοβολίας και τις ανοιχτόχρωμες αποχρώσεις, που συντελούν στην εκτροπή της ηλιακής ακτινοβολίας και την μείωση των θερμοκρασιών του περιβάλλοντος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

ΕΝΤΥΠΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ξενόγλωσση: • Robert D.Brown (2010), Design with microclimate- The secret to comfortable outdoor space, Washington, Island Press Ελληνική: • Sue Roaf, Manuel Fuentes, Stephanie Thomas (2009), ecoδομείν- Βιοκλιματικός σχεδιασμός κτιρίων & εφαρμογές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μετάφραση Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος, Αθήνα, Ψύχαλου • Ανδρεαδάκη Ελένη (2013), Βιοκλιματικός σχεδιασμός- Περιβάλλον και βιωσιμότητα, University Studio Press • Αραβαντινός, Κοσμάκη (1988), Υπαίθριοι χώροι στην πόλη-Θέματα ανάλυσης και πολεοδομικής οργάνωσης αστικών ελεύθερων χώρων και πρασίνου, Κυψέλη-Αθήνα, Συμεών • Πάνος Κοσμόπουλος (2008), Κτίριο, Ενέργεια Και Περιβάλλον, Θεσσαλονίκη, University Studio Press • The Energy Research Group, School of Architecture, University College Dublin (1996), Ενέργεια στην Αρχιτεκτονική- Το Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο για τα Παθητικά Ηλιακά Κτίρια, μετάφραση Ερωτόκριτος Π.Τσίγκας, Θεσσαλονίκη, Μαλλιάρης παιδεία • Γ.Μ. Σαρηγιάννης (1999), “Πλατείες: Ο δημόσιος χώρος στα χρόνια της παρακμής”, Αρχιτέκτονες, ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, τεύχος 13-περίοδος Β, Ιανουάριος/Φεβρουάριος

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • http://www.cres.gr/kape/education/design_guidelines_el.pdf Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Κ.Α.Π.Ε.) - Centre for Renewable Energy Sources(C.R.E.S.) (2004), Σχεδιασμός Υπαίθριων Αστικών Χώρων με Βιοκλιματικά Κριτήρια • http://www.cres.gr/epperaa/pdf/bioclim/Scientific_Guide_19_7.pdf Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Κ.Α.Π.Ε.) - Centre for Renewable Energy Sources(C.R.E.S.) (2011), Πρόγραμμα Βιοκλιματικών Αναβαθμίσεων Δημόσιων Χώρων- Οδηγός Μελετών • http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=RfV8qctUA2I%3D&tabid=367&language=el-GR Μ.Σανταμούρης (2011), Αστικές Βιοκλιματικές Αναπλάσεις- Ένα νέο Πρόγραμμα του ΥΠΕΚΑ για την Ανάσχεση της Κλιµατικής Μεταβολής στον Αστικό Χώρο • http://library.tee.gr/digital/kma/kma_m1162/kma_m1162_xrisomallidou.pdf Ν.Χρυσομαλλίδου, Θ.Θεοδοσίου, Κ.Τσικαλουδάκη, Αειφόρος Ανάπτυξη Ελεύθερων Χώρων σε Αστικό Περιβάλλον, Εργαστήριο Οικοδομικής και Δομικής Φυσικής, Τμήμα πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ • http://library.tee.gr/digital/m2316/m2316_hatzidimitriou.pdf Α.Χατζηδημητρίου, Κ.Αξαρλή, Σ.Γιάννιας (2008), Επίδραση των Υλικών Επίστρωσης των Αστικών Υπαίθριων Χώρων στη Διαμόρφωση του Μικροκλίματος, 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Δομικών Υλικών και Στοιχείων (ΤΕΕ, 21-23 Μαΐου, Αθήνα)

111

112

• http://library.tee.gr/digital/m2316/m2316_tzortzi.pdf Τζ. Τζώρτζη, Σ.Σαρίκου (2008), Η Χρήση των Δομικων Υλικών στη Διαμόρφωση των Υπαίθριων Χώρων, 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Δομικών Υλικών και Στοιχείων (ΤΕΕ, 21-23 Μαΐου, Αθήνα) • http://library.tee.gr/digital/m2465/m2465_tzortzi.pdf Δ.Λουκόπουλος, Γ.Πολύζος, Γ.Πυρπωτης, Φ.Τούντα (1990), Δυνατότητες και Προοπτικές τωβ Προγραμμάτων Ανάπλασης- Προτάσεις για ένα Νέο Οργανωτικό Σχήμα, Αθήνα • http://www.cres.gr/kape/education/design_guidelines_el.pdf Μ.Κίκηρα, Κ.Α.Π.Ε (2006), Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Υπαίθριων Αστικών Χώρων • http://library.tee.gr/digital/techr/1992/techr_1992_4_117.pdf Μ.Ανανιάδου-Τζημοπούλου (1992), Σχεδιασμός Τοπίου και Αστικών Υπαίθριων Χώρων στη Θεσσαλονίκη, Τόμος 12, Τεύχος 4 • http://www.cres.gr/kape/education/web_dynitikoi%20xristes.pdf ΚΑΠΕ (2006), Εγχειρίδιο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για Δυνητικούς Χρήστες • https://www.cityofathens.gr/sites/default/files/ Εργαστήριο Πολεοδομικού και Χωροταξικού Σχεδιασμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (2013), Διερεύνηση Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης στο Κέντρο της Αθήνας • http://www.unige.ch/cuepe/html/plea2006/Vol1/PLEA2006_PAPER116.pdf Letícia Zambrano, Cristina Malafaia, Leopoldo E.G. Bastos, Thermal Comfort Evaluation in Outdoor Spaces of Tropical Humid Climate, PLEA2006 Conference, Geneva, Switzerland, 6-8 Σεπτεμβρίου • http://www.researchgate.net/profile/Marialena_Nikolopoulou/publication/222696265_Thermal_comfort_and_psychological_adaptation_as_a_guide_for_designing_urban_spaces/links/00b7d5282c3f617a09000000.pdf Marialena Nikolopoulou, Koen Steemers (2003), Thermal comfort and psychological adaptation as a guide for designing urban spaces, Energy and Buildings 35 95–101 • http://www.olmsted.org/storage/images/Newsletters/Artwork/2012_november/reprintsfall2012_f.pdf Ethan Carr (reprint), (2012), The Normal Requirements of American Towns and Cities in Respect to Public Open Spaces, Frederick Law Olmsted, John Nolen (original), (1906), Charities and the Commons: A Weekly Journal of Philanthropy and Social Advance, Washington D.C

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ http://www.ypeka.gr http://www.cres.gr http://www.archdaily.com/ http://www.greekarchitects.gr http://www.dezeen.com/ http://www.archisearch.gr/ http://www.rethinkathens.org/gre/home

http://www.tovima.gr/ http://www.developathens.gr/ http://toargosallazei.newargos.gr/ http://www.larissanet.gr/ http://www.evonymos.org/ http://www.makthes.gr/ http://www.depp.gr/