ortzadar Larunbata, 2013ko maiatzaren 11. 308 zenbakia
deia.com
euskal kulturaren kolore guztiak
LITERATURA ETA GATAZKA Auzi politikoa euskal letretan hizpide dute Harkaitz Canok eta Mari Jose Olaziregik -- 4-5. orrialdeak --
ANTZERKI ALTERNATIBOA Ttak taldea edo libreki jolasten duen teatro “lotsagabea� -- 2. orrialdea --
02 // Ortzadar
Larunbata, 2013ko maiatzaren 11
LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·
antzerkia
GERNIKA
EE
Z dute ni-ren izenean berba egiten Ainhoa Alberdi Gisasolak eta Iraia Elias Muniainek, gu bezala baizik. Ttak teatroko aurpegia izan arren, taldea ez dute biek bakarrik osatzen, antzerki taldearen filosofia lan kolektiboa baita. Sormen lana, alor teknikoa, zuzenketa lanak edota eszenografia lan-talde zabal baten esku dago. Gainera, proiektu bakoitza jende desberdinak osatzen duenez, libreki jolasten dute Ttaken. Taldearen hastapena 2008an kokatzen bada ere –Eta Karmele lehen antzezlana sortu zutenean–, ofizialki ez dira talde bihurtu iazko udazkenera arte. Zentzu horretan, aldrebesak direla diote: “Guk bilatu gabe etorri zaizkigulako funtzioak”. Eta, hori, magikotzat jotzen dute. Bost urte hauetan sortutako obrak irekiak eta libreak izan dira, euren lan egiteko modua ez baita itxia. “Behin egiteko sortu zena ia 100 aldiz egin dugu azken urteotan”, kontatzen dute. Urte hauetan guztietan, nortzuk diren galdetu izan dietenetan, “gu Ainhoa eta Iraia gara” erantzun dute. Hortik abiatuta, ofizialki elkartea osatzeko beharra ikusi dute eta bat datoz biak esatean “Ttak izen bat jartzeko beharra baino ez dela izan, akziotik etorri dena”. Ttak izenak biek etengabe darabilten adierazpideari egiten dio erreferentzia, alegia, elkar ulertzeko duten hizkuntzako hitz-gakoari. EMAKUMEAREN PRISMA Antzerkia egiteko estilo
propioa dute. Ume txikientzako ikuskizun bat dute, baina beste biak helduentzakoak dira eta hauetan kodigoa teatro absurdoa da. “Ganberroa eta lotsagabea dela esan daiteke”. Tamainaren aldetik, formatu laburreko antzerkia egiten du Ttakek. Eszenografiari dagokionez, elementu gutxi erabiltzen dituzte, gauza gutxirekin egitea delako euren filosofia. “Lehenengoan bi aulki, bolante bat eta otartxo bat erabili genituen eta oraingoan bi maleta, pospolo-kaxa bat eta eskutitz-sorta bat”. Hori ere bada praktikotasuna bilatzen dutelako. “Gure lehentasuna beti egitea da, ez egitea baino”, argitzen dute. Azken finean, edozein tokitan egiteko moduko antzerki obrak sortzen dituzte, gazte-txoko, taberna, gaztetxe zein espazio handietan egiteko modukoak. Eta Karmele emakumeen tratu txarren ingurukoa da. Ta oain ze? lanak, aldiz, gai asko ukitzen ditu, oso unibertsalak direnak eta edozeini iristeko modukoak. “Gure barne-ahotsen kanporaketa da, askotan ezkutuan izaten ditugun gure itzal horiena”. Ahots horiek ardatz gisa hartuta, maitasuna, giza harremanak edota heriotza
Antzerki proposamen alternatiboa Gernikako Trinkete Antitxokoak formatu laburreko antzerki zikloa antolatu du; bertan izan da tarterik teatro absurdoarentzat. Horretan maisuak dira Ttak taldeko kideak
ANE UNDURRAGA
Goiko irudiotan, Ttak taldeko ‘Ta oain ze?’ antzezlaneko hainbat eszena. “Gure barne-ahotsen kanporaketa da, askotan ezkutuan izaten ditugun gure itzal horiena”, azaldu dute obra honen egileek. TTAK
bezalako gaiak lantzen dira. Onartzen dute gai sakonak direla eta, gaineratu dutenez, umoretik landu dituztela, “sarri umore bortitzetik”. Obran gure alde desberdinek askotan aurrera egiteko boikotatu egiten gaituztela adierazi nahi dute, baita gu izan gaitezkeela gure etsairik handienak ere. Biak emakumeak izatean, emakumeen sentimenduak eta barne-kezkak azaltzen dira batean zein bestean, eta fikzio kutsua izan arren errealitatetik abiatutakoak dira bi antzezlanak. MALGUTASUNA ETA AUZOLANA Arte eszenikoetan
antzerkiak baduela tokia uste dute Ttakekoek. Eskaintza badago eta publikoak eskatu egiten du. Hala ere, bereizketa ikusten dute eurek egindako antzerkiaren eta profesionalaren artean. “Gu mugitzen garen espazioetan, alegia, taberna, gaztetxe eta era desberdinetako txokoetan jendea antzerkia ikusteko gogotsu dago. Kultura egarriz eta antzerkia ikusteko interesez dago jendea”. Antzerkia istorioak kontatzeko tresna indartsua izanik, gauzak esaterakoan gizartean antzerkiarekin kontatzen dela aitortzen dute. Dena den, ez dakite antzerkia hedatzeko behar bezain beste lan egiten den, eurak mugitzen diren esparruan zein esparru profesionalagoan. Une honetan, Berria egunkariaren 10. urteurrenaren harira, Zertarako Hegoak lana aurkezten dabiltza Euskal Herriko hainbat herritan. Ekainean, Ta oain ze? lanari eutsiko diote berriz, Gernikako Trinkete Antitxokoan antzeztuko baitute ekainaren 8an. Hortik aurrerako bidea ez dute programatuta, emanaldiak egiterakoan oso malguak direlako. “Harreraren arabera, baina edozein tokitara eta ahal denik eta gehienetara heltzea da gure nahia”. Alabaina, badakitena da, izen handiko taldea izan ez arren, teatroa enkantuarekin egin ahal izateko talde-lanean funtzionatzen jarraituko dutela, hori delako euren arima elikatzen duena.
ATXIKI ZIKLOA Gernikako Trinkete Antitxokoa kultur guneak formatu txikiko Atxiki antzerki zikloa antolatu du apiriletik ekainera bitartean. Apirilaren 12an ‘Las Indogmables’ obrarekin zabaldu zen zikloa; apirilaren 30ean ‘Zapatak’, ‘Heinkel 51’ eta ‘Las Dos D’ lanak izan dira ikusgai; atzo, hilak 10, ‘Satisfaction!’ eskaini zen eta ekainaren 8an (gaueko 22:00etan) itxiko ditu ateak ‘Ta oain ze?’ lanaren antzezpenak.
Larunbata, 2013ko maiatzaren 11
Ortzadar // 03
LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·
saski-naski IRITZIA
Agoniko eta lasaien artean XABIER MENDIGUREN ELIZEGI
KK
IKE Amonarrizi buruz hitz egiteak ez dirudi ohikoa kulturako orrietan, askoz normalago ikusiko genuke haren izena telebistako atalean. Eta hala ere, hartaz jardun nahi dut gaur, horretarako arrazoiak sobera ditudalakoan. Famatu izatera iritsi aurretik ezagutu nuen Amonarriz, berak 17 urte eta nik hiru gutxiago nituela, ikastetxe berean egokituta (Tolosako Eskolapioetan, erdaraz ikasiz biok ere). Gaztetxoa izan arren, ordurako nabarmentzen zen Kike, bere alaitasunagatik, bere buruargitasunagatik, eta baita, 1978 urrun hartan, ezagutu nuen lehenengo euskaltzaleetakoa zelako ere.
rentzat sekretua; prestakuntza akademikoan, berriz, zenbaitek jakingo ez duen arren, gure herriko soziolinguista jantzienetako bat dugu, euskararen egoeraz bakarrik ez, munduko hizkuntza gutxituen bilakaeraz ere gehien dakitenetakoa. Eta bi ezaugarri horiek uztartzeak eman die zentzua bere proiektu askori: txisteak euskaraz idazten hasi zen, gure prentsa serioak bestelako ukitu bat ere izan zezan; aldi berean, lehenengo txiste-afariak antolatzen eta alaitzen, eta baita txisteen kaseteak grabatzen ere. Ondo pasatzea edo euskara zabaltzea, inportanteena zer zen galdetzeak ez luke zentzurik, Amonarrizen marka baitzen eta baita biak lotzea.
Ez dut esango eredutzat hartu nuenik, baina bide bertsuetan ibili ginen hasiera batean: karrera bera ikasi genuen (Euskal Filologia, unibertsitate diferenteetan baina), eta aldizkari beretan idazten hasi ere bai: Argia-n, Susa zaharrean… Gutxik jakingo du poesia ere publikatu zuela Amonarrizek gaztetan, eta ez zuen horretarako dohainik falta; bere izaerak eta zaletasunek beste bide batetik eraman zuten, ordea.
Txisteena utzi gabe, telebista-saioak aurkezten, idazten, zuzentzen ere aritu da aspaldi handian, eta, kamera aurrean irudi xelebrea erakustea maite duen arren, haren ondoan lan egin duten guztiek dakite zenbateraino den langile fina, bere egitekoak arreta guztiaz prestatzen dituena, eta aldi berean lan-giro atsegin baten sortzailea.
Izaera umoretsu eta festazalea duela ez da ino-
Gure hizkuntzaren geroaz pentsatzerakoan, badira bi espezie, zein baino zein ugariago, agonikoak eta lasakapotoak deituko ditudanak: agonikoak
SALDUENAK
Fikzioa
Ondo pasatzea edo euskara zabaltzea, inportanteena zer zen galdetzeak ez luke zentzurik, Kike Amonarrizen marka baitzen eta baita biak lotzea
gauzak ilun ikusten ditu beti, gure makurrak azpimarratzen eta negar batean aritzen, hainbeste epel eta txepelekin zereginik ez dagoelaeta; lasakapotoak, aldiz, zein ondo goazen nabarmenduko dizu uneoro, garai batetik hona zenbat aurreratu den, eta gauzen martxak paradisu euskaldunera garamatzala sinetsaraziko. Amonarriz ezin urrunago dago bi jarrera horietatik: euskararen ahuleziak inork baino hobeto ezagutzen ditu, eta ikuspegi baikorrei ez die inoiz amore eman (batez ere jende adituarentzako artikulu serioetan erakusten du jarrera hori); pesimismoa ere baikorkeria bezain antzua izan daitekeela jabetuta, ordea, agonismoan jausi ordez hizkuntzaren ikuspegi ludiko eta bizizale bat eskaintzen saiatu ohi da, irribarre batekin ere euskararen aldeko borroka egin daitekeelakoan, eta horrela, zoriontsuago bizitzeaz gain, borroka bera ere efektiboagoa izango delakoan. Mihiluze telebista-saioa desagertzera doala-eta idatzi ditut lerrook. Ez dakit zer egingo duen hurrena Kike Amonarrizek, baina, gure umorearen eta hizkuntzaren onetan, zakukada bete proiektu opa diot, eta denetan izan dezala orain arte bezalako talentua eta arrakasta.
Ez Fikzioa
1. Mussche
4. Alkasoroko benta
1. Moroak gara behelaino...
4. Arrazoia ez dago edukitzerik
Kirmen Uribe. Susa.
Mikel Taberna. Susa.
Joseba Sarrionandia. Pamiela.
Iñaki Segurola. Alberdania.
2. Intemperies
5. Kristalezko begi bat
2. Jon Mirande, Olerkaria
Lourdes Oñederra. Erein.
Miren Agur Meabe. Susa.
Txomin Peillen. Euskaltzaindia.
5. Ideia batzuk krisi madarikatu hau gainditzeko
3. Inurrien hiztegia
6. Bizkartzainaren lehentasunak
3. Errezildarren ateraldiak
Mariasun Landa. Pamiela.
Erniarraitz elkartea. Uztarria.
Iñaki Irasizabal. Elkar.
Jabier Lertxundi. Autoedizioa.
6. Enbataren zirimolan Daniel Landart. Elkar.
LIBURU DENDAK: Elkar, Casa del Libro (Bilbo), Auzolan (Iruñea)
ERAKUSLEIHOA SAIAKERA
ELEBERRIA
‘Batzarra, gure gobernua’
‘Zazpi olatuz behin’
Pablo Sastre. Elkar. 100 orr. 11 euro.
Daniel Glattauer. Irati Elorrieta (itzul.). Erein. 232 orr. 21,50 euro.
ZALDI EROA GAZTE LITERATURA
‘Kankaleko misterioa’ John Andueza. Elkar. 172 orr. 14,25 euro.
Batzar subiranoen herria eraikiz
Kontuz zazpigarren uhinarekin...
Hilotz ezezaguna paradisuan
Antzinako herri-batzarretatik gaurko kontzeju ireki eta udaletara bidaiatzera gonbidatzen gaitu Sastrek. Estatuak eta kapitalistak elkarri eskua emanda diren garaian, gure tradizio politikoan bila-tzen ditu herri-gobernuaren oinarriak. Estatuaren aldeko ahalegina eta batzarraren bidea kontrajarriz, “euskal herrietako batzarra” proposatzera dator: “Azkenean, nazio gisa biziko bagara, gobernu-modu batek bilduko gaitu. Estatuegile izanen den, edo batzarretan oinarrituko den, guri dagokigu erabakitzea”.
Amorerik ematen ez duen zazpigarren uhinari buruzko istorioa kontatzen da hemen. Lehen seiak kalkulagarriak eta orekatuak dira. Batak bestea baldintzatzen du, ez dute ezustekorik ekartzen. Jarraikortasunari eusten diote. Sei saiakera eta beti helburu berbera. Baina kontuz zazpigarren uhinarekin! Harekin ez dago aurretik jakiterik. Luzaroan dago oharkabean, garapen monotonoan parte hartzen du, bere aurrekoetara moldatzen da. Baina lehertu egiten da batzuetan. Beti bera, beti zazpigarren uhina.
Kankal, Kantauri itsasaldeko herri bukolikoa. Oporrak pasatzeko paraje perfektua. Bi mila eta hamarreko uda, ordea, ez zen batere lasaia izan Kankalen. Alderantziz. Sasoi arraroa izan zen, oso arraroa. Ez konta inori, baina uztailean gizon bat agertu zen hilda hondartzan. Eta kazetari batek argazkiak atera zizkion hilotz ezezagunari... John Anduezaren (Oregon, Estatu Batuak, 1966) bigarren nobela da hau, irakurle gaztea misterio eta intriga giroan murgiltzen duena. Erritmo arinaz idatzia, irakurlea “ondo engantxatzea” xede du.
Editorial Iparraguirre S.A. Zuzendaria: Bingen Zupiria Ardura: Iñaki Mendizabal Elordi (mendi@deia.com) Koordinazio lana: Amaia Santana (asantana@deia.com) Diseinua: Jesús Santamaría Maketazioa: Naroa Etxebarria Portadako argazkiak: David de Haro/Ainara Garcia Lege Gordailua: BI 1720-06
Gehigarri honek Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntza jaso du
Larunbata, 2013ko maiatzaren 11
04 // Ortzadar
literatura
LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·
Letren ahalmena euskal gatazkan Euskal literaturan ugari dira auzi politikoa hizpide duten eleberriak. Gertaerez haratago, ikuspegi gizatiarragoa eskaintzen dute. Harkaitz Cano eta Mari Jose Olaziregi idazleekin jardun dugu guzti honetaz AINHOA LORES Cano eta Olaziregi bat datoz jazoera historikoen aurrean literaturak izan dezakeen balio terapeutikoan. DAVID DE HARO/AINARA GARCIA
AA
SKO hitz egin da euskal gatazkaren presentziaz gure literaturan azkeneko urte hauetan. Batzuek ezjakintasunaren biktimaren perspektibatik agian, gezurrezko adierazpenak egitera ere ausartu dira. Fernando Aranburu idazlearena kasu, aski entzuna da duela pare bat urte egin zituen adierazpenak: “Euskaldunok ez dugu ETA-ri buruz idazten ez garelako aske”. Hitz horiek ez ziren oharkabean pasatu eta oso kritikatuak izan ziren. Era zuzenean edo zeharka, argi dagoena da euskal literaturak gatazka lantzen duten liburu ugari erditu dituela. Abanikoa zabala da oso. “Gure literaturan bada etakide zintzo eredugarria, baina baita ere etakide zeharo gaiztoa, etakide ergela (…); konstituzionalista on eta gaiztoa, estatutuaren aldeko koldar kolaboratzailea, estatutuaren aldeko zintzo jakintsua…”, aipatu zuen Markos Zapiain idazle eta filosofoak Lapiko Kritikoa blogean, Euskal literaturagileak eta gatazka izeneko artikuluan. Ramon Saizarbitoriak heldu zion lehenengoz gaiari Ehun metro lanarekin. 1974ean izan zen hori nahiz eta liburu honek bi urte geroago ikusi zuen argia, diktadurak ezarritako zentsuragatik. Idazleak polizia segika duen ETA-ko kide baten bizitzako azken 100 metroak kontatzen ditu, une horretako sentipenak, oroitzapenak eta abar ditu buruan protagonistak. Gerora zinera ere eraman da istorio hau. Saizarbitoriaren liburu hau lehena izan zen eta urteetan bakarra gainera. Urte mordoa pasatu behar izan baitzen euskal gatazkaren inguruan
“
idatzitako beste lanen bat literaturzale euskaldunek eskuartean izateko. 12 urte hain zuzen ere, 1988an Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegik Exkixu izkiriatu zuenean. 70eko hamarkadan Francoren kontrolpeko Euskal Herrian izandako egoera politikoak euskal herritarrengan sorturiko errealitateak biltzen ditu istorio honetan donostiarrak. 80ko hamarkadako bakarra izan zen hau. MEMORIAREN GAILENTASUNA Zenbait adituren
ustez, 90eko hamarkadan euskal gatazka politikoa hizpide duten narrazioak nabarmendu ziren. Mari Jose Olaziregi idazle eta literatur kritikariaren aburuz, euskal literaturan eman den ugaritze hori bat dator memoriak gizarte eta giza zientzietan azken hamarkadetan izan duen gailentasunarekin. “Joera hau Müllerrek memoria booma deritzonaren ondorioekin lotuta dago. Whitek historia fikzio bat gehiago dela esan zuenetik, edo, askoz lehenago, Nietzschek biktimen ikuspuntutik egindako historiaren aldarria egin zuenetik, literatura, eta fikzioa batez ere, gertakari historiko traumatikoak aztertu eta kontatzeko baliabide egokienetakoa bihurtu da, Saizarbitoriak dioen bezala, egiatiagoa baita. Eleberri britainiarretan bortizkeriarekin lotutako lanen igoera ematen da 90eko hamarkadan, edo gogoratu holokaustoa hizpide duten eleberrien eztanda garaikidea hamarkada bertsuan”. Olaziregiren ustez, ez da kasualitatea 90eko hamarkadan izandako fenomenoa gatazkekiko, eta gaineratu du inguruko literaturetan ere 50 urte pasatu behar izan direla gaiari aurre egiteko. “Euskaldunok beraz ez gara hain originalak”, dio.
Politikatik eta heroizaziotik gero eta urrunago gaude, eta testigantzatik eta hurbilpen gizatiarrago batetik gertuago” (Cano)
Larunbata, 2013ko maiatzaren 11
Ortzadar // 05
LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·
literatura
“
Bistan da literaturak, gure inkontzientearekiko duen gertutasunagatik, mamu ezkutuak azaleratzen laguntzen duela” (Olaziregi)
Harkaitz Cano idazleak, aldiz, nabarmendu du 90eko hamarkadan “hurbilpenak diferenteak” zirela oraingoekin konparatuta, “modu naturalagoan egiten da orain, agian, era ez hain behartuan”. Bere esanetan, politikatik eta heroizaziotik gero eta urrunago gaude, eta testigantzatik eta hurbilpen gizatiarrago batetik gertuago. “Biktimaren izaera baino, pertsona hori bere konplexutasunean zer den azaltzean datza gakoa. Ekintzaileen ekintzez gain, ekintzailearen bizitzako gainerako kontuetan. Zer egiten du ekintzaile batek ekintzarik egiten ez duenean? Angelua zabaldu egin da, eta aberastu, 90. hamarkadarekin alderatuz gero, nahiz eta garai hartan ere nobela ederrak atera ziren, Atxagaren Gizona bere bakardadean, edo Saizarbitoriaren Hamaika pauso horren lekuko. Orain, gatazkara hurbil gaitezke fartsatik daukana aztertuz, baita ere”, azaldu du lasartearrak. 90eko hamarkadaz gain, Canok Jokin Muñozen Bizia lo liburuarekin hasten den garaia nabarmendu du: “Bereziki 2003tik aurrera doana interesatzen zait niri”. BALIO TERAPEUTIKOA Honekin guztiarekin bat
eginez, gertakari historikoen osteko literaturak duen balio terapeutikoaren gaitasunaz mintzatu dira Cano eta Olaziregi. Azken horren ustez, balio eta funtzio desberdinak egotzi izan zaizkio memoria historikoa berreskuratzen duen fikzioari. “Balio terapeutikoa, gertakari traumatikoen lanketa ahalbidetzen duen momentutik. Bistan da, sorkuntza literarioak gure inkontzientearekiko duen gertutasunagatik mamu ezkutu horiek azaleratzen laguntzen duela, gauzak esaten, batetik; eta memoriarik ezak daka-
rren arriskua, dolua ezin egitearena, gainditzen laguntzen. Freudek berak iragan traumatiko baten ukatzeak zekartzan arriskuez oroitarazi gintuen. Canok ere bat egiten du fikzioak duen ahalmen honekin Twist eleberrian”, arrazoitu du Olaziregik. Lasartearrak 2011n idatzi zuen aipatu liburua, eta Lasa eta Zabalaren bahiketa eta hilketa lantzen ditu fikzioaren ikuspuntutik. Balio terapeutikoaz galdetuta, Canoren aburuz “zerbait” eragin dezake, baina ez dena. “Literaturak ere balio du zenbait hipotesi aurreratzeko, berradiskidetzeari dagozkionak, adibidez. Literaturak gai izan behar du, ez soilik memoria irristakorra finkatzeko eta harrapatzeko, baita etorkizuna irudikatzeko ere. Gure etorkizun hipotetikoa eraiki edo aurresan dezakegu fikzioaren bidez modu espekulatiboan, eta laborategi espekulatibo bezala funtzionatzeko aukera hori ez dugu gehiegi baliatu orain arte”. Orduan, euskal literaturak gatazkarekiko fideltasuna erakutsi ahal duela esan daiteke? “Kasurik kasu” aztertu behar dela dio Canok. “Modu askotara hurbildu gara gatazkara eta kezka bat izan denik ezin da ukatu. Besterik da esatea euskal idazleak idatzi dezakeen guztiak, edo interesgarrienak, gai horri lotuta derrigor egon behar duela. Horrekin ez nator bat. Nire kasuan, generoko nobela bat aukeratu nuen, nobela beltza, gatazkara hurbiltzeko lehen aldiz (Pasaia blues)”, dio, eta gaineratzen du: “Horrek izan zezakeen halako artifizialtasun bat, generoaren konbentzioetatik erakarria. Azken idazkietan hori aldatzen saiatu naiz eta hurbilpen gizatiarrago bat egiten, Zingiretan bezalako ipuin batean, adibidez, martxoaren 11ko atentatua
ETA-rena izan ote zitekeen pentsatzeak sortu zigun bertigoa islatzen saiatu nintzen, baina maitasun istorio batekin tartekatuz. Gatazkatik urrunago egonda, haren uhin-eragina ikertzea interesgarriagoa da batzuetan”. HUTSUNE SENTIPENA Aurreko lerroetan Olaziregik aipatzen duen bezala, euskal gatazkaren inguruan garrantzia hartu duen eleberria Twist da. Canok 2011ko abenduan argitaratu zuen euskaraz eta orain gutxi erdarazko bertsioa kaleratu du. “Gaztelerazko liburua argitaratzean konturatu naiz euskaldunontzat plus bat zena minus bat dela beste gizarte batean. Gure artean halako liburu batek eragin zezakeen katarsia edo begiratu nahi ez genuen lekuetara begiratzeko ariketa osasungarri hori ez dut sentitu gertatu denik espainiar irakurleen artean: hutsune bat sentitzen dut liburuaren gaia aipatu orduko. Jendea albo batera egiten da eta hutsune sentipena nagusitzen da: “Horra hobe gehiegi ez begiratu, utz ditzagun zenbait gauza zeuden horretan, hobe gehiegi ez sakondu...”, aitortu du idazleak. Twist argitaratu arte, 30 urte pasatu behar izan dira literaturak Lasa eta Zabalaren gaiari heltzeko. “Gertaera onartzeko eta sosegatzeko denbora bat behar duzu, logikoa da”, dio Olaziregik. “Ez da epe zehatzen kontua, nahiz bistakoa den gertakari batzuekiko distantzia behar duzula hausnarketa bat bideratzeko. Nik uste euskal literaturak laster helduko diola gaiari, jarraituko duela sakontzen, bere kontakizunak, (kontakizun asko, ez bakarra) eskaintzen”.
Beraz, euskal literaturak gatazkari buruzko lanak egin dituela ezin da ukatu; hala ere, asko du egiteko oraindik. “Aukera piloa dago oraindik jorratu gabe: besteak beste, torturatzaile zintzoa, gure herria desagerrarazteko lanetan kolaboratzen duen pertsona jatorra, zuzentzat jotzen dituen xedeak lortzeko tortura erabiltzea beste erremediorik ikusten ez duen hiritar onbera”, bukatzen zuen Zapiainek bere artikulua Lapiko Kritikoa blogean.
‘EHUN METRO’ (1976) RAMON SAIZARBITORIA
‘EXKIXU’ (1988) TXILLARDEGI
‘GIZONA BERE BAKARDADEAN’ (1993) B. ATXAGA
‘HAMAIKA PAUSO’ (1995) RAMON SAIZARBITORIA
‘PASAIA BLUES’ (1999) HARKAITZ CANO
‘BIZIA LO’ (2003) JOKIN MUÑOZ
‘TWIST’ (2011) HARKAITZ CANO
06 // Ortzadar
Larunbata, 2013ko maiatzaren 11
LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·
euskalgintza
EE
Euskal etxeak: periferia edo erdigune? Valladoliden bilduko dira bihar euskal etxeetako ordezkariak. Batzar horren helburuekin bat eginez, erakunde horien norabidea zehazteari ekin dio Ortzadarrek ANDONI ITURBE Lekuko funtzioaz gain, euskal etxeak eduki sortzaileak ere badira. MADRILGO EUSKAL ETXEA/IGOR ZIARRETA/EUSKAL ETXEA BARCELONA CENTRE CULTURAL
®
USKAL etxeetako ordezkariak bihar bilduko dira Valladolid hiriko Gure txokoan. Luzaroko eskarmentua du euskal kulturararen sostengu izaten, eta bihar are eta elkartuago egongo dira ehunka bisitarirekin. Horietako bat Julio Elejalde Madrilgo Euskal etxeko idazkari eta Estatuko Euskal Etxeen Elkarteko presidentea izango da. Diputatu espainiarren Kongresuaren atzean dago Madrilgoa, eta hainbat elkarleku ditu: taberna ahogozagarri bat; txoko are eta ederragoa; liburutegia; estima handiko jatetxe bat eta hainbat ekintza urte osoan zehar. Erakusleiho paregabe horren atzean, izan ere etxebizitza ezin deigarriagoa baita, lan egiteko modu oharkabea laburbiltzen da. Politikarien jarduera bizi (edo mediatikoa gutxienez) alboan dagoen erakunde horretan hainbat hitzordu, mendi irteera, eskola… prestatzen dira. Baita Madrilgo Retiron (kalejirak ere egin dira) ere, edo albo auzoetan. Tradizioa eta modernitatea uztartzen Euskal Herriak izan duen nekearen paradigma ere badira euskal etxeak. Badira iraganera begiratzen dutenak, edo alderdi garaikideagoak kontuan dituztenak. Diseinuaren hiri zapuztuan (Bartzelonan, alegia), Euskal Herri aberatsaren irudikapena dute (webgunean sartzea besterik ez dago). Madrilgoak, berriz, elkargune izateko bokazioa du. “Eta badela esango nuke”, gaineratzen du Elejaldek. Nortasunak nortasun, eta jarduerak jarduera, euskal etxe bakoitzak bere izateko modua du. Elkargune soilak, edo erdigune edo periferia dira? EUSKAL HERRIA BERRERAIKIZ Josu Amezaga
EHU-ko irakasle eta soziologoak gogoratzen du euskal etxeak hasieran sorospen eta laguntza zentroak zirela. Ameriketara etorritakoei laguntza ematen zieten (lana eta egoitza bilatzen lagundu, aisialdirako elkartu, eta abar). “Geroago etorkin haiek galtzen ari ziren euskal kultura bizirauteko gune bilakatu ziren: euskara eskolak, dantzak...”, nabarmentzen du. Espainiar Estatuko hainbat euskal etxek, nola ez, eskola horiek ematen dituzte gaur egun, euskararen funtsa eta berezkotasuna ahaztu gabe. Aitorren hizkuntz zaharretik abiatuta, zer paradigma zabaldu dezaketen da kontua. Zein Euskal Herria berreraikitzen duten. Zein produkzio garaikide (film labur, literatur ekimen, herri
ekimen…) zabaldu eta zein irudi eman eta birsortzen duten. Euskal etxeak, hortaz, lekuko hutsak edo eduki sortzaileak izan daitezke, edo bietatik zerbait dutenak. Amezaga ez da, oraindik orain, euskal etxe bakoitzaren izaera edo joera zein izan behar duen esatera ausartzen, bazkideen eta arduradunen erabakia delakoan. “Batzuek nahiago lukete euskal enpresen iragarle eta zubi izatea, beste batzuek lobby politiko bihurtzea, beste batzuek... Baina ez gara Euskal Herrian bizi garenok hori definitu behar dutenak, haiek baizik”, gailentzen du. Asmo horri helduz bilduko dira Valladoliden. Julio Elejalderen iritziz, Madrilgo erakundeari atxikituz, hiriburuko euskal ordezkariei elkartzeko lekua zabaltzea eta laguntzea da euren helburua. Eta, bide batez, bertako euskaldunei “leku eta giro aproposa ematea” ahalik eta modu hoberenean. Kultura eta aisialdia nahastu eta elkarregin egiten diren gizarte honetan, euskal ohiturez gain, futbolak ere badu tokia. Madrilgoan, momentuz, Athleticzaleak dira nagusi. Hainbat euskal etxetan futbola aitzakiatxo bat da bertan biltzeko edo afaltzeko, eta atsegin ala ez, Realaren denboraldi ona ospatzeko. ORAINA Euskal Herritik kanpo euskaltasuna bizi-
tzeko modua oso bestelakoa da. Eusko Jaurlaritza izan ohi da, lau urtetik behin, Euskal Autonomi Erkidegoan nazioarteko bilkura antolatzen duena. Atzerrian, Amezagak aztertu izan duen bezala, komunikabideen garapenarekin (satelite bidezko telebista, internet...) euskal etxeetan honako aldaketa jazotzen ari da: Euskal Herria iraganean ikustetik –“utzi genuen lurraldea”, “gure arbasoen herria”...–, orainean ikustera –“hauxe gertatzen ari da”– igaro dira. Zentzu horretan, “iragana birsortzearekin batera gure kultura transmititu egiten zaie (eta transmititu egiten dute), orainean eragiteko aukera zabaltzen baitzaie eta, ondorioz, etorkizuna eraikitzeko”. Hortaz, gaineratzen duen moduan, Euskal Herriaren bizitzan parte har dezakete, dauden tokitik, eskura dituzten baliabideekin. Besterik ez bada, webgune bat eginez, eztabaidagune bat sortuz, Espainiako enbaxada aurrean protestatzeko bilduz, Korrika eginez eta nor bere intereseko alorrean mugituz. “Esango nuke lehen baino inplikatuago egon daitezkeela Euskal Herriaren errealitatearekin”, ondorioztatzen du.
Larunbata, 2013ko maiatzaren 11
Ortzadar // 07
LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·
arkitektura
SESMA
Aurreiritzien aurkako diseinuzko etxebizitza Euskal Herriko Arkitekto Elkargoak hiru 2013ko martxoan jakinarazi dira eraikin urterik behin gure lurraldean egin diren sarituak eta finalista izandako lan bat eraikin bikainen zerrenda bat osatzen du. dugu aztergai: MP etxea Funtzionaltasunak gidatuta, arkitektoek azalera handia lortu dute aurrekontu murritzarekin. IÑAKI BERGERA ULA IRURETAGOIENA
M M
P etxea izenaz ezagutzen da Nafarroako Ebro bailaran den Sesma herritxoan kokatzen den familia bakarreko eraikina. Arkitektoen begiradapean goraipatzen diren eraikin asko herritarren ikuspegipean arrotzegiak suertatzen dira maiz. Diseinuzko eraikin deitu ohi zaio ohiko itxuratik aldentzen den arkitekturari eta horrekin batera esan nahi da eraikin hauek bizi-gaitzak, hotzak eta garestiak direla. Estigma hauek egiazkoak ez direla defendatzera gatoz, salbuespenak salbuespen. Egia da, MP etxea desberdina da ondoan dauden beste eraikinekin alderatuta, baina desberdintasuna egoera konkretuaren eskakizunei erantzuteko nahiaren ondorioa da, ez du kapritxozko arkitekturarekin zerikusirik. Sesmako etxebizitzaren oinarriak definitzea eta geroko eraikuntza lanen ibilbidea luzea eta kementsua izan dela diote bai etxebizitzaren jabeek, bai arkitektoek. Erabaki nagusiak guztiz arrazionalak izan dira: bi bolumen desberdindu dira, autoentzat bata eta etxebizitzarentzat bestea, bien artean patio txiki bat eratuz. Leihate handiak hegoaldera irekitzeko xedeaz egin dira, zereal zelaien paisaia eta argitasuna etxe barnealdera sartzeko eta iparraldera berriz, itxi egiten da. Beheko plantan gune publikoak daude eta goialdean gela pribatuak. Funtzionaltasunak izan dira gida nagusiak. Diseinuzko etxebizitza honetan erdietsi da azalera handia eskuratzea aurrekontu murritzarekin. Tradiziozko arkitekturatik aldentzea ez da beraz garestitzearen sinonimoa, horra hor ezabatu beharreko gezurra.
EGILEEI BURUZ Alcolea+Tárrago Arquitectos bulego gazte nafarrak mimo handiz lantzen ditu eskuratzen dituen lanak. Rubén Alcolea eta Jorge Tarragoren gidaritzapean eraikin publiko zein pribatuak aurrera eraman dituzte, eta lehiaketen bidez irabazitako lanak direlako asko, gure lurraldetik at ere eraiki dute. MP etxea Euskal Herriko Arkitektoen Elkargoan ez ezik, Espainiako Arkitektoen Elkarteak antolatutako erakusketa batean aukeratua izan da.
Bestalde, azken emaitzak beste hainbat zailtasun ebatzi ditu, lursailaren topografia malkartsua eta arautegi zorrotzak muga handiak suertatu zirelako. Ez dago arkitektoaren bidegabetasunik, diseinuzko etxebizitzen aurkako beste aurreiritzia eroria beraz.
tze-arauen ondorioz ateratzen den bolumena da eta hormigoizko kolore grisa eta pintaturiko pinuzko arotzeria arkitektura lokalean oso ohikoak dira. Eraikuntza tradizionala ez bada ere, teknika ez da arrotza izan tokiko langileek eraiki baitute etxea.
Etxebizitzaren kanpoko irudiak lekukotasunaren eraikuntza eta baldintzekin loturik dago, desberdina bada ere, ingurunea aintzat hartzen du. Hormigoizko gorputza lerroka-
Gure bizitza eboluzioan den moduan, arkitekturak ere antzinako ereduak gainditu behar ditu, garapenaren bidetik, eta horren aldeko apustua da diseinuzko etxebizitza hau.
08 // Ortzadar
KMK
Larunbata, 2013ko maiatzaren 11