Εισηγήσεις σεμιναρίου

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη του φωτόσ ΕΠΙΜΟΡΥΩΣΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ΢ Β/ΘΜΙΑ΢ ΕΚΠΑΙΔΕΤ΢Η΢

ΤΠΟ ΣΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΣΗ΢ ΠΕ.ΔΙ.ΕΚ. ΗΠΕΙΡΟΤ

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΦΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 27 & 28 ΥΕΒΡΟΤΑΡΙΟΤ 2015

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

«Αγγελικό και μαφρο φωσ»: το φωσ ωσ ευλογία και απειλι ςε λογοτεχνικά κείμενα Διδακτικι πρόταςθ για τθν τρίτθ τάξθ Γυμναςίου τθσ Ελζνθσ Ηικου, φιλολόγου

Στο πλαίςιο των μακθμάτων τθσ Νεοελλθνικισ Γλϊςςασ, τθσ Αρχαίασ Ελλθνικισ Γραμματείασ από μετάφραςθ και του Ριλοτικοφ Ρρογράμματοσ Λογοτεχνίασ για τθν Τρίτθ τάξθ, αςχολοφμαςτε με τθ ςυνανανάγνωςθ και μελζτθ μιασ ποικιλίασ παραδοςιακϊν και ςφγχρονων λογοτεχνικϊν κειμζνων. Το πεδίο ζρευνασ ορίςτθκε με τθ ςφμφωνθ γνϊμθ των μακθτϊν, μετά από δικι μου παρότρυνςθ, προκειμζνου να διερευνιςουμε αυτό που κατεξοχιν τουσ ενδιαφζρει, δθλαδι τθν εφθβικι θλικία, μζςω τθσ αναγνωςτικισ απόλαυςθσ. Με τθ μελζτθ μασ διαπιςτϊςαμε πωσ οι ςφγχρονεσ κεωρίεσ τθσ Λογοτεχνίασ και, ειδικότερα, θ κεωρία τθσ πρόςλθψθσ και τθσ αιςκθτικισ ανταπόκριςθσ δίνουν ζμφαςθ ςτον αναγνϊςτθ και ςτον τρόπο με τον οποίο αυτόσ προςλαμβάνει τα διάφορα νοιματα. ΢τόχοσ μασ, επομζνωσ, ιταν μζςω τθσ διερευνθτικισ και ομαδοςυνεργατικισ μεκόδου, από τθ μια πλευρά, να βιϊςουμε τθ λογοτεχνικι απόλαυςθ και, από τθν άλλθ, να κινθκοφμε από μια κειμενοκεντρικι προςζγγιςθ προσ μια μακθτοκεντρικι προςζγγιςθ τθσ λογοτεχνίασ, τζτοια που να εντάςςει το κείμενο ςτο επικοινωνιακό και πολιτιςμικό πλαίςιο τθσ εποχισ και τθσ βιωματικισ μασ ςφαίρασ. Μζςω τθσ μελζτθσ του εφθβικοφ μυκιςτοριματοσ, κυρίωσ, διαπιςτϊςαμε πωσ θ εφθβεία κεωρείται μία περίοδοσ λεπτισ ιςορροπίασ ανάμεςα ςτο φωσ και ςτο ςκοτάδι τθσ αυτοεικόνασ και τθσ αυτοςυνειδθςίασ των εφιβων, όπου οι φωτεινζσ ςτιγμζσ εναλλάςςονται με τισ ςκοτεινζσ, άλλοτε δικαιολογθμζνα και άλλοτε αδικαιολόγθτα και απρόβλεπτα. Εςτιάςαμε λοιπόν το ενδιαφζρον μασ ςε αυτι τθν πολυδιάςτατθ ζννοια του φωτόσ που διαμορφϊνει τθν ταυτότθτά τουσ, αλλά και διαπερνά πολλά από τα κείμενα που μελετάμε. Υπό αυτιν τθν οπτικι κα

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

2

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

επιχειριςουμε να ςασ παρουςιάςουμε κάποια ςθμεία τθσ αναγνωςτικισ μασ προςζγγιςθσ, θ οποία εξάλλου ςυνεχίηεται ωσ το τζλοσ τθσ ςχολικισ χρονιάσ.

Ο λόγοσ ςτουσ μακθτζσ… «Γενθκιτω φωσ»: θ φράςθ τθσ Γενζςεωσ ςθματοδοτεί τθ δθμιουργία του κόςμου με τον Λόγο του Κεοφ, ο οποίοσ διζλυςε το προχπάρχον Χάοσ φωτίηοντάσ το. Ζκτοτε θ παρουςία του φωτόσ ςυντάςςεται με τθ κετικι ηωτικι ενζργεια, ενϊ θ απουςία του με ςυνκικεσ χαοτικζσ ςε κάκε περίπτωςθ.

Ο Μανόλθσ Αναγνωςτάκθσ ςτο κοινωνικό και αλλθγορικό ποίθμα «΢το παιδί μου» φαίνεται να παίηει το ρόλο του πατζρα, ο οποίοσ προτείνει τθ ςυγκεκριμζνθ και κυριολεκτικι αναφορά ςτθν πραγματικότθτα αντί τθσ ωραιοποιθμζνθσ εκδοχισ που παρουςιάηουν τα «παραμφκια». Ρροκειμζνου λοιπόν «να λζμε τθν αλικεια ςτα παιδιά», ο ποιθτισ αναφζρει τυπικοφσ ςυμβολιςμοφσ των παραμυκιϊν «ςκφλο ςκφλο, λφκο λφκο, ςκοτάδι ςκοτάδι»,

ϊςτε τα πιο κρυφά ςυναιςκιματα, οι φόβοι, οι προςδοκίεσ και οι

εμπειρίεσ να κατονομάηονται και ερμθνεφονται για να αντιμετωπιςτοφν. Στα παραμφκια ςυχνά παρατθροφμε τθν παρουςία χρωμάτων, κυρίωσ του λευκοφ και του μαφρου, που ςυντάςςονται με τθν αίςκθςθ του φωτόσ και του ςκότουσ. Ζτςι, το λευκό ςυμβολίηει τθν αγνότθτα, τθν ακωότθτα και τθν πνευματικότθτα, ενϊ το μαφρο ςυμβολίηει τον κίνδυνο, τθν φπουλθ πρόκεςθ και τθ κνθτότθτα. Συγκεκριμζνα, το «ςκοτεινό δάςοσ» των παραμυκιϊν ηωντανεφει όλεσ τισ απαγορεφςεισ και τισ απειλζσ των ενθλίκων προσ τουσ ανθλίκουσ και ιδίωσ εμάσ τουσ εφιβουσ, αν δε ςυμμορφωκοφμε με τισ ςυμβουλζσ τουσ και περιπλανθκοφμε εκεί ϊςπου να ςουρουπϊςει, εκτεκειμζνοι ςτο άγνωςτο, μακριά από τθ γονικι εςτία και φροντίδα.

Στθ ςυνζχεια, ςχολιάςαμε τθ ςθμειολογία των λζξεων λευκό/φωσ, μαφρο/ςκοτάδι γενικότερα ςτθ γλϊςςα και ςε διάφορα κειμενικά είδθ (άρκρο,

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

3

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

θμερολόγιο, επιςτολι, ταξιδιωτικό κείμενο, διαφθμιςτικά ςποτσ κ.ά.) τόςο ςτθν αγγλικι όςο και ςτθν ελλθνικι. Ενδεικτικά ασ αναφζρουμε: black magic (μαφρθ μαγεία), black death (μαφροσ κάνατοσ), black flag (μαφρθ πειρατικι ςθμαία), black books (μαφρα κατάςτιχα), black list (μαφρθ λίςτα), black sheep (απολωλόσ πρόβατο), black ball (καταψθφίηω), blacken (μαυρίηω), blackmail (εκβιάηω), Black Maria (αςτυνομικι κλοφβα)…, ενϊ οι γλωςςικοί ςυςχετιςμοί με τθ λζξθ λευκό ζχουν να κάνουν με τθν ομορφιά, τθν καλοςφνθ, το χάριςμα, το όραμα, τθ κετικι αφρα: White Christmas, white elephant, white flag, white goods, white hot, white lie, white feather. Σχετικι είναι θ διαπίςτωςθ του Thomas V. Slatis, ερευνθτι από τον χϊρο των επικοινωνιακϊν ςυςτθμάτων, ότι «Το μαφρο ζχει ανζκακεν ιδωκεί ωσ χρϊμα και ςυνεπϊσ κάτι ςυγκεκριμζνο, ενϊ το λευκό είναι τα πάντα ςτθν κανονικότθτά τουσ. Σο λευκό, λοιπόν, δομείται και αναπαράγεται ωσ αρνθτικι κατθγοριοποίθςθ του μαφρου, παραμζνοντασ αόρατο για τα περιςςότερα μζλθ εκείνων που το κατθγοριοποιοφν». Για αυτόν τον λόγο, θ λζξθ μαφρο δθλϊνει ζνα χαρακτθριςτικό που ςυνδζεται με ό,τι αντικοινωνικό, υποτιμθτικό και μειωτικό ςτθ ςυνείδθςθ των λευκϊν και αντανακλά το φαινόμενο του ρατςιςμοφ, το οποίο υποβιβάηει τον άνκρωπο από τθν ζλλογθ ςτθν άλογθ και παρορμθτικι ςυμπεριφορά.

Στο εφθβικό μυκιςτόρθμα του Μάνου Κοντολζων «Μια ιςτορία του Φιοντόρ» που κίγει με ευαιςκθςία το κζμα του ρατςιςμοφ, θ αρχικι παρουςίαςθ του «άλλου», ζχει να κάνει με τθ μοναδικότθτα που «ξενίηει». Πμωσ το ξάφνιαςμα που μεταδίδουν τα χαρακτθριςτικά του ξζνου είναι κάτι το ελκυςτικό και ταυτόχρονα απωκθτικό. Αυτό το τόςο διαφορετικό πρόςωπο φζρει το ςθμάδι μιασ υπζρβαςθσ ορίου, ζχει κάτι επιπλζον ζναντι των υπολοίπων, ζνα φωσ αλλόκοτο. Η Λιοφμπα είναι ζφθβθ ΢ωςίδα «όλο χρυςάφι κι όλο φωσ, με τα ξανκά μαλλιά και τα άγουρα ςτθκάκια, που με διςταχτικά βιματα διζςχιηε το κεντρικό καλντερίμι… γφρω ςτα δεκάξι, με μάτια ςε χρϊμα νιογζννθτου γαλάηιου, χειλάκια ςτενά μα ζντονα κόκκινα και δζρμα ςχεδόν ροη, με κάποιεσ κθλίδεσ ςκουρόχρωμεσ να ςκιάηουν τα πτερφγια τθσ μφτθσ… με τθν ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

4

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

υγρι, κάπωσ βαριά προφορά τθσ… Λιοφμπα ςτθν πατρίδα τθσ ςθμαίνει Αγάπθ». Μεταξφ τρυφερϊν αναμνιςεων από τθ ηωι τθσ ςτθν πατρίδα τθσ τθ ΢ωςία και ελπίδασ για τθν επιςτροφι τθσ εκεί, εκτυλίςςεται θ περιπζτεια τθσ Λιοφμπα ςτθν Ελλάδα. Ραρά τθ κζλθςι τθσ αποκομμζνθ από αγαπθμζνα πρόςωπα, γνϊριμουσ ιχουσ τθσ μθτρικισ γλϊςςασ και κελκτικζσ μυρωδιζσ τθσ παιδικισ τθσ θλικίασ, βρίςκεται να ακολουκεί τα μετζωρα βιματα τθσ μθτζρασ τθσ προσ αναηιτθςθ μιασ καλφτερθσ ηωισ. Σε κάκε περίπτωςθ, το παρελκόν τθσ είναι λουςμζνο από ςυναιςκθματικό φωσ και αντιςτοιχεί ςτον παράδειςο (δράςθ, ενζργεια, οικειότθτα), ενϊ το παρόν τθσ είναι ςκοτεινό και ανοίκειο και αντιςτοιχεί ςτθν κόλαςθ (αναςτολι, καταπίεςθ, αποκλειςμόσ). Ζτςι δομείται θ προςωπικι τθσ ευτοπία ι, αντίκετα, θ δυςτοπία με παράμετρο τθν ζννοια του φωτόσ και τισ ανάλογεσ ςυνυποδθλϊςεισ του.

Ρροςεγγίηοντασ τθν ποίθςθ, θ Ελλάδα ςτθν ποίθςθ του Οδυςςζα Ελφτθ είναι θ πιο προφανισ ευτοπία του φωτόσ. Δεν είναι τυχαίο ότι μία από τισ ερμθνείεσ για τθν επιλογι του καλλιτεχνικοφ του ψευδϊνυμου είναι ότι περιλαμβάνει ετυμολογικά το φωσ (lux). Ο Ελφτθσ επεξεργάηεται τθν επιφάνεια των λζξεων που χρθςιμοποιεί, ζτςι ϊςτε να «λάμψει» μζςα τουσ το βιωματικό και ςυναιςκθματικό τουσ φορτίο. Θ ερωτικι του διάκεςθ ςτρζφεται προσ το μεςογειακό φωσ και το εντάςςει μζςα ςτισ λζξεισ που ςυναρμολογεί για να περιγράψει τον κεατό και ακζατο κόςμο, ζτςι όπωσ τον βλζπει ο ίδιοσ. Θ ποίθςι του ςυνδυάηεται με τθν εφθβικι ορμι του ερωτιςμοφ και αναπλάκει τον κόςμο. Γράφει ςτο ζργο του «Ο Μικρόσ Ναυτίλοσ»: «Λίγοι ξζρουν ότι ο υπερκετικόσ ςτα αιςκιματα ςχθματίηεται με το φωσ όχι με τθ δφναμθ. Kι ότι χρειάηεται χάδι εκεί που βάηουν μαχαίρι». Γεωγραφικά ο χϊροσ ςτον οποίο ηει και δθμιουργεί ο Ελφτθσ είναι αναπόςπαςτα δεμζνοσ με το φωσ και τθ μεςογειακι του μαγεία, γεγονόσ που ευνοεί τον ςτίχο του.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

5

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

Γράφει ςτθ Μζκοδο του Άρα: «Ο ποιθτισ δείχνει και θ ορατότθτα μεγαλϊνει, εντείνεται, λαμπικάρει, τόςο περιςςότερο όςο το κάκε ςτοιχείο βρίςκει τθν ακριβι του κζςθ μζςα ςε ζνα ςφνολο, που κάνει τα επίπεδα να ςυγκλίνουν και να καταλιγουν ςτθ μία και διαρκι λάμψθ… όταν μιλϊ για τθ διαφάνεια, υπονοϊ ακριβϊσ αυτό: τθ δυνατότθτα να βλζπεισ μζςα από το ακϊο το ζνοχο και μζςα από το λευκό το μαφρο».

Αν πάλι αφιςουμε τον φωτεινό δρόμο του Ελφτθ, κα πορευτοφμε ςτο μονοπάτι του Γιϊργου ΢εφζρθ, ςτο οποίο τα πράγματα εμφανίηονται ςαφϊσ πιο γκρίηα. Τθ μετακερινι, φκινοπωρινι, κατάκλιψθ μπορείτε να τθ δείτε παραςτατικά ςτο ποίθμά του «Ζνασ λόγοσ για το καλοκαίρι». «Γυρίςαμε πάλι ςτο φκινόπωρο, το καλοκαίρι ςαν ζνα τετράδιο που μασ κοφραςε γράφοντασ μζνει γεμάτο διαγραφζσ αφθρθμζνα ςχζδια ςτο περικϊριο κι ερωτθματικά, γυρίςαμε ςτθν εποχι των ματιϊν που κοιτάηουν ςτον κακρζφτθ μζςα ςτο θλεχτρικό φωσ ςφιγμζνα χείλια κι οι άνκρωποι ξζνοι ςτισ κάμαρεσ ςτουσ δρόμουσ κάτω από τισ πιπεριζσ κακϊσ οι φάροι των αυτοκινιτων ςκοτϊνουν χιλιάδεσ χλωμζσ προςωπίδεσ. Γυρίςαμε· πάντα κινάμε για να γυρίςουμε ςτθ μοναξιά, μια χοφφτα χϊμα, ςτισ άδειεσ παλάμεσ…» Ο Σεφζρθσ εικονίηει χωρίσ περιςτροφζσ, με ρεαλιςμό ςκλθρό, πράγματα οικεία ςε όλουσ μασ, τα οποία ωςτόςο επιτρζπουμε ςτθν αίγλθ του κζρουσ του Ελφτθ, ςτο καλοκαιρινό «διάλειμμά» μασ, να τα απωκεί ςτθ ςκιά. Στο τελευταίο μζροσ τθσ «Κίχλθσ» («Αγγελικό και μαφρο φωσ…»), από όπου εμπνευςτικαμε και τον τίτλο τθσ παρουςίαςισ μασ, ςυναντάμε κακαρότερα το κζμα και τθ χριςθ του «ςκοταδιοφ μζςα ςτο φωσ», αυτιν τθν αίςκθςθ πωσ «πίςω από το γκρίηο και το

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

6

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

χρυςό υφάδι του αττικοφ καλοκαιριοφ υπάρχει ζνα τρομαχτικό μαφρο· πωσ όλοι μασ είμαςτε παιχνίδια αυτοφ το μαφρου».

Ζνα βιμα παραπζρα, ο «ποιθτισ τθσ απαιςιοδοξίασ» Κϊςτασ Καρυωτάκθσ μασ μεταφζρει ποιθτικά τθν προδιάκεςι του για τθν απουςία φωτόσ ςτθ ςφντομθ ηωι του, για τθν οποία ο ίδιοσ επεφφλαςςε ζνα ςκοτεινότερο τζλοσ.

GALA Θὰ γλεντιςω κι ἐγὼ μία νφχτα Μαυροντυμζνοι ἀπόψε, φίλοι ὠχροί, ἐλᾶτε ςτὸ δικό μου περιβόλι, μ᾿ ἕναν παλμὸ τὸ βράδυ τὸ βαρὺ γιὰ νὰν τὸ ηιςουμ᾿ ὅλοι. Ἀπὸ τὰ ςπίτια ποὺ εἶναι ςὰ βουβά, κι ἂσ μίλθςαν τὴ γλῶςςα τοῦ κανάτου, μὲ φρίκθ τὸ φεγγάρι ἀποτραβᾷ τ᾿ ἀςθμοδάχτυλά του. Εἶναι τὸ βράδυ ἀπόψε κλιβερὸ κι ἐμεῖσ κᾶν τὸ γλεντιςουμε τὸ βράδυ, ὅςοι ἔχουμε τὸ μάτι μασ ὁγρὸ καὶ μζςα μασ τὸν ᾅδθ. Κι ὅταν βγεῖ τὸ πρῶτο ρόδο ςτ᾿ οὐρανοῦ τὴν ἄκρθ, ὅταν κὰ ςκφψει ἀπάνου μασ ἡ αὐγὴ ςτὸ μαῦρο μασ τὸ δάκρυ κὰ κακρεφτίςει τ᾿ ἁπαλό τθσ φῶσ. Γιομάτοι δζοσ ὀρκοὶ κὰ ςθκωκοῦμε, τὸν πόνο του κὰ εἰπεῖ κάκε ἀδερφὸσ κι ὅλοι ςκυφτοὶ κ᾿ ἀκοῦμε.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

7

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

Ρολφ ευδιάκριτθ είναι θ ςθμαςιοδότθςθ του φωτόσ ωσ απειλισ ςτο ποίθμα «Τα Ραράκυρα» του Κ.Π.Καβάφθ: Σ’ αυτζσ τεσ ςκοτεινζσ κάμαρεσ, που περνϊ μζρεσ βαρυζσ, επάνω κάτω τριγυρνϊ για νά ’βρω τα παράκυρα.— Πταν ανοίξει ζνα παράκυρο κά ’ναι παρθγορία.— Μα τα παράκυρα δεν βρίςκονται, ι δεν μπορϊ να τά ’βρω. Και καλλίτερα ίςωσ να μθν τα βρω. Κςωσ το φωσ κά ’ναι μια νζα τυραννία. Ροιοσ ξζρει τι καινοφρια πράγματα κα δείξει.

Θ ιδιαίτερθ και πολυτάλαντθ φυςιογνωμία του Νίκου Χουλιαρά, προςδίδει τοπικό χρϊμα ςτθν αναηιτθςι μασ για το «ενιλιο ςκότοσ». Στο τρυφερό διιγθμά του «Ο τρίτοσ ουρανόσ και το μοναχικό του άςτρο που ζκαιγε», ο ιρωασ που βρίςκεται ςτθν προεφθβεία, γοθτεφεται, αλλά και παραπλανάται από ζνα φωτεινό ςθμάδι, κατά τθ διάρκεια τθσ προβολισ μιασ ταινίασ ςε κερινό κινθματογράφο: Ρολλζσ φορζσ μου ζτυχε να δω τα παιδιά, αφθρθμζνα, να κοιτοφν πότε ψθλά, τον ζναςτρο απζραντο και ζνα ουρανό, που μασ ςκεπάηει, και πότε μπροςτά τουσ το καφμα ενόσ, χρωματιςτοφ, γεμάτου άςτρα ουρανοφ, τθν οκόνθ του κινθματογράφου. Σ' αυτά τα μπροςτινά κακίςματα είδα, ακόμθ, κάποιο βράδυ και το μικρό Δαμιανό Φιλολία, να αντιμετωπίηει —ζςτω και προςωρινά— το καφμα ενόσ τρίτου ουρανοφ, άλλα και τθν ζμπρακτθ απόδειξθ τθσ ςφςταςθσ του ενόσ και μοναδικοφ του άςτρου. Κακόταν ο μικρόσ, λοιπόν, χωμζνοσ ςτθν καρζκλα και κοίταγε απορθμζνοσ κι όλο ςφγχυςθ, πότε, απζναντι του ςτθν οκόνθ, τον ουρανό τθσ Αφρικισ, πότε, μπροςτά και προσ τα κάτω του, το ςκοτεινό διάςτθμα με τα χαλίκια και πότε προσ τα πάνω του, το άλλο ςκοτεινό διάςτθμα: τον ουρανό που ζκλεινε, ςαν κόλοσ. Ζβλεπε, εκεί ψθλά, τ' αςτζρια, ςαν τςαμπιά, πολλά μαηί, να κρζμονται και, κάπου-κάπου, κάποιο απ' αυτά, να ξεκολλάει άξαφνα και να πετάει γριγοραΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

8

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

να διαγράφει μια τεράςτια τροχιά και να πζφτει ςβινοντασ, κάπου μακριά, ςτ' απζραντο ςκοτάδι. Ζτςι είδε κι εκείνο τ' άςτρο — που ζλαμψε για μια ςτιγμι, και πζραςε, με φόρα, πάνω απ' το κεφάλι του. Διζγραψε μια ςφντομθ τροχιά και ζπεςε, ακόρυβα, λίγο πιο κει, ςτον άλλο ουρανό- ςτο ςκοτεινό διάςτθμα με τα χαλίκια. Το κοίταηε, ζκκαμβοσ, ο Δαμιανόσ Φιλολίασ να λάμπει εκεί μπροςτά — πεντζξι βιματα από τα πόδια του— γι' αυτό και ζτρεξε. Ζτρεξε αμζςωσ προσ τα κει και, πριν προλάβει ι αδερφι του να τον πιάςει, ακοφμπθςε τα δαχτυλάκια του πάνω ςτθν κάφτρα του τςιγάρου. Ο ουρανόσ, ςυνικωσ, είναι ζνασ: αυτόσ που ξζρουμε. Μυςτθριϊδθσ κι ανεξιγθτοσ. Με τθ μεγάλθ άρκτο του και τθ μικρι. Τον αχανι του κόλο και τθ γαλακτερι του ςκόνθ: τουσ μακρινοφσ του γαλαξίεσ με τουσ πλανιτεσ και τουσ απλανείσ- τ' αςτζρια του με λίγα λόγια: αυτζσ τισ διάπυρεσ μάηεσ φωτόσ που καίνε, εκεί ψθλά, χωρίσ κανζνα λόγο. Αυτό το ξζρει ακόμθ και ο μικρόσ Δαμιανόσ Φιλολίασ.

Ασ αναφερκοφμε, τζλοσ, ςε ζνα εκδοτικό φαινόμενο των τελευταίων ετϊν και ςτθν αντίςτοιχθ κινθματογραφικι παραγωγι του, ζργων που χαρακτθρίηονται ωσ «δυςτοπικά». Τα κείμενα αυτά απευκφνονται και ςε εφθβικό κοινό. Διακρίνουμε μζςα τουσ τθν ζννοια του φωτόσ, ςε όλο το φάςμα του, ιδθ από τουσ τίτλουσ τουσ. Ενδεικτικά: Λυκόφωσ, Νζα Σελινθ, Ζκλειψθ, Χαραυγι, κακϊσ και Κόκκινθ Ανατολι, Ο Οίκοσ τθσ Νφχτασ, Νυχτερινό Σχολείο: Κλθρονομιά, Σκοτεινά και ζρθμα μζρθ, Ζνα εκατομμφριο Ιλιοι, Πζρα από το ςκοτάδι κ.ά. Είτε πρωταγωνιςτοφν πλάςματα φανταςτικά (βρικόλακεσ, φαντάςματα, ξωτικά, ρομπότ κ.ά.) είτε ανκρϊπινα που δρουν ςε εξωπραγματικοφσ κόςμουσ, το φωσ είναι που τονίηει τθν εφιαλτικι διάςταςθ κάκε ακραίασ κατάςταςθσ. Ζτςι, ςε κάποια από αυτά "θ αγωνία κορυφϊνεται, κακϊσ θ ζνταςθ του μυςτικοφ ζρωτα και τθσ ςιωπθλισ τρυφερότθτασ μεταμορφϊνεται ςε ζναν τρομακτικό αγϊνα επιβίωςθσ". Θ οπτικι γωνία υπό τθν οποία οι ςυγγραφείσ βλζπουν τουσ ςκοτεινοφσ ιρωεσ δίνει ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

9

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

ςτα βιβλία, μα και ςτισ ταινίεσ, κάποια περικϊρια ρομαντιςμοφ και όχι μόνο αγριότθτασ. Σε άλλα πάλι, θ δυςτοπία, ωσ ιδζα και κειμενικό είδοσ, δομείται ςτισ βάςεισ ενόσ εφιαλτικοφ ςκθνικοφ το οποίο φωτίηει και εκτείνει ςε υπερβολικό βακμό τισ αρνθτικζσ όψεισ μιασ κοινωνίασ. Είναι επικεντρωμζνθ ςτουσ ςφγχρονουσ φόβουσ μιασ ανεξζλεγκτθσ προόδου, αςκεί κριτικι ςε μια πραγματικότθτα και για να το πετφχει αυτό, εςτιάηει αναπόφευκτα ςτθ ςχζςθ ατόμου και εξουςίασ, μζςα ςε μια υπεροργανωμζνθ κοινωνία, ςτισ πθγζσ τθσ κρατικισ δφναμθσ, τθν επιςτιμθ, τθν τεχνολογία και τα Μ.Μ.Ε.. Σε κάκε περίπτωςθ, ωςτόςο, οι δυςτοπίεσ αφινουν ανοιχτό ζναν ορίηοντα αιςιοδοξίασ και δθμιουργοφνται υπό το φωσ κάποιασ κετικισ αντίλθψθσ για τισ ανκρϊπινεσ κοινωνικζσ δυνατότθτεσ.

Σίγουρα το κζμα δεν εξαντλείται ςε αυτιν τθν ενδεικτικι λογοτεχνικι περιιγθςθ, αφοφ θ αναγνωςτικι εμπειρία των μακθτϊν διευρφνεται ςυνεχϊσ και κατά τθν τρζχουςα ςχολικι χρονιά και ςτθ διάρκεια τθσ ηωισ τουσ. Θ διαδικαςία, ωσ τϊρα, ςυνζβαλε ϊςτε οι μακθτζσ 

να εμβακφνουν ςε μια κριτικι ανάγνωςθ τόςο ενόσ λογοτεχνικοφ όςο και κάκε είδουσ κειμζνου,



να εκμεταλλευτοφν τθ διαδραςτικι δυνατότθτα που τουσ δίνεται για να παραγάγουν τα δικά τουσ πολυτροπικά κείμενα,



να αναμίξουν τθ διερεφνθςθ του περιβάλλοντοσ κόςμου και των εφθβικϊν βιωμάτων τουσ με τθν απόλαυςθ του κειμζνου. Ζτςι κι αλλιϊσ, είναι παντοφ το φωσ, εντόσ και εκτόσ τθσ λογοτεχνικισ

μυκοπλαςίασ και αυτό μασ κακοδθγεί ςτθν καλειδοςκοπικι κεϊρθςθ του εαυτοφ και του κόςμου μασ. Ευχαριςτοφμε για τθν προςοχι και το ενδιαφζρον ςασ!

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

10

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Βιβλιογραφία Γεωργοποφλου Κατερίνα, «Το ςφγχρονο εφθβικό μυκιςτόρθμα ςτθν Ελλάδα» ςτο: Ταςοφλα Τςιλιμζνθ (επιμ.) (2004), Το ςφγχρονο ελλθνικό παιδικόνεανικό μυκιςτόρθμα, Σφγχρονοι Ορίηοντεσ, Ακινα. Ηερβοφ Αλεξάνδρα (1996), Στθ Χϊρα των Θαυμάτων: το Βιβλίο ωσ Σθμείο Συνάντθςθσ Ραιδιϊν-Ενθλίκων, Ρατάκθσ, Ακινα. Ηικου Ελζνθ, «Θ εικόνα του άλλου ςτθ ςφγχρονθ ελλθνικι παιδικι λογοτεχνία», ςτο: Ρρακτικά 1ου Εκπαιδευτικοφ Συνεδρίου Ρεριφ. Δ/νςθσ Εκπ/ςθσ Θπείρου «Το Ελλθνικό Σχολείο και οι προκλιςεισ τθσ ςφγχρονθσ κοινωνίασ», Μάιοσ 2006. Ζκο Ουμπζρτο (31996), Ζξι περιπλανιςεισ ςτο δάςοσ τθσ αφιγθςθσ (μτφ: Αναςταςία Ραπακωνςταντίνου), Ελλθνικά Γράμματα, Ακινα. Καγιαλισ Τάκθσ (1999), «Σθμειϊςεισ για τθ γραφι και τθν ανάγνωςθ του Άλλου», Ξζνοσ, ο άλλοσ μου εαυτόσ, επιμ. Δθμοςκζνθσ Φτερνιάτθσ, Ρατάκθσ, Ακινα. Κάλφασ Αντϊνθσ (1993), Ο Μακθτισ ωσ Αναγνϊςτθσ, Τα Τραμάκια, Κεςςαλονίκθ. Κανατςοφλθ Μζνθ Δ. (2000), Ιδεολογικζσ Διαςτάςεισ τθσ Ραιδικισ Λογοτεχνίασ, Τυπωκιτω Δαρδανόσ, Ακινα. Νάτςθσ Κωνςταντίνοσ, «20 χρόνια ελλθνικό παιδικό/νεανικό μυκιςτόρθμα – Μεταμοντζρνεσ εκφάνςεισ ςε ζνα περιβάλλον νεωτερικότθτασ» ςτο: Ταςοφλα Τςιλιμζνθ (επιμ.) (2004), Το ςφγχρονο ελλθνικό παιδικό-νεανικό μυκιςτόρθμα, Σφγχρονοι Ορίηοντεσ, Ακινα. Οικονομίδου Σοφλα (2000), Χίλιεσ και Μία Ανατροπζσ. Η νεοτερικότθτα ςτθ λογοτεχνία για μικρζσ θλικίεσ, Ελλθνικά Γράμματα, Ακινα. Σιαφλζκθσ Η. Λ. (1994), Η εφκραυςτθ αλικεια. Ειςαγωγι ςτθ κεωρία του λογοτεχνικοφ μφκου, Gutenberg, Ακινα. Τηζιμςον Φρζντρικ (2008), Οι αρχαιολογίεσ του μζλλοντοσ. Η επικυμία που λζγεται Ουτοπία, μτφρ. Μιχάλθσ Μαυρωνάσ, Τόποσ, Ακινα. Τηιόβασ Δθμιτρθσ (1993), Το παλίμψθςτο τθσ ελλθνικισ αφιγθςθσ. Από τθν αφθγθματολογία ςτθ διαλογικότθτα, Οδυςςζασ, Ακινα.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

11

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

Τηοφμα Άννα (1991), Η διπλι ανάγνωςθ του κειμζνου. Για μια κοινωνιοςθμειωτικι τθσ αφιγθςθσ, Επικαιρότθτα, Ακινα.

Culler Jonathan (2003), Λογοτεχνικι Θεωρία. Μια ςυνοπτικι ειςαγωγι, Μτφ. Καίτθ Διαμαντάκου, ΡΕΚ, Θράκλειο.

Fish S. (1982), Is There a Text in This Class?, The Authority of Interpretive Communities, Harvard University Press.

Hallyn F. (1997), «Ρλευρζσ του παρα-κειμζνου», ςτο: Ειςαγωγι ςτισ Σπουδζσ τθσ Λογοτεχνίασ. Μζκοδοι του Κειμζνου (επιμ. Maurice DelacroixFerdinand Hallyn/μτφρ. Λ.Ν. Βαςιλαράκθσ), Ακινα, Gutenberg.

Higonnet Margaret (1987), “Narrative Fractures and Fragments”, Children’s Literature 15.

Iser Wolgang (1978), The Act of Reading, Routledge and Kegan Paul, London.

Pfeifer Ludwig (1996), ςτο Metafiction: the Theory and Practice of Selfconscious Fiction, Routledge.

Slatis Thomas Vilhelm (1998), Ethnicity as Otherness in Visual Representations, An Approach to a Critical Discursive Methodology, University of Helsinki.

Stephens John (1992), Language and Ideology in Children’s Fiction, Longman.

Waugh Patricia (1996), Metafiction: the Theory and Practice of Self-conscious Fiction, Routledge.

https://www.academia.edu/3705434/%Berengarten http://en.Wikipedia.org/wiki/Self_reference http://digital.lib.auth.gr/record/123857 http://www.literature.gr/ Δυςτοπία: εικόνεσ ενόσ άλλου κόςμου; του Σωτιρθ Γάκου | Literature.gr http://www.literature.gr/ Ο Οδυςςζασ Ελφτθσ και θ θκικι του φωτόσ, τθσ Τζςυσ Μπάιλα | Literature.gr

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

12

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Και ςκοτεινότερο όλων το φωσ... τθσ Χριςτίνασ Παντοφλα, φυςικοφ

Στισ αρχζσ του 16ου αιϊνα φαίνεται ότι οι ςυνκικεσ ιταν ϊριμεσ για τθ μελζτθ του φωτόσ μακριά από τθν κεϊκι προζλευςθ και ο δρόμοσ προσ τθν επιςτθμονικι μζκοδο ζχει ανοίξει.

Κζπλερ (1571-1630): Κεωρείται ο κεμελιωτισ τθσ ςφγχρονθσ αςτρονομίασ (ζχει προθγθκεί ο Κοπζρνικοσ), με βακφτατεσ κρθςκευτικζσ αντιλιψεισ. Ζτρεφε μεγάλο ςεβαςμό ςτθν αρχαία ελλθνικι ςκζψθ και οι πλατωνικζσ ιδζεσ επθρζαςαν πολφ τθν επιςτθμονικι του ςυγκρότθςθ. Γεννικθκε το 1571 ςε μια μικρι πόλθ ςτθ Γερμανία με ευγενικι καταγωγι αλλά τθν εποχι εκείνθ θ οικογζνειά του ιταν φτωχι. Νωρίσ παρουςίαςε ζφεςθ ςτα μακθματικά και άρχιςε ζτςι τθ ςταδιοδρομία του ωσ κακθγθτισ μακθματικϊν ςτο Γκρατσ. Σιμερα κα μασ ζκανε εντφπωςθ ότι ςτα κακικοντά του ιταν και θ ζκδοςθ ενόσ ετιςιου "καηαμία" που, με βάςθ αςτρολογικά δεδομζνα, ζκανε προβλζψεισ για τον καιρό και για τισ θμζρεσ που ευνοοφςαν κάποιεσ ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ. Ζτςι με ελάχιςτα επιςτθμονικό τρόπο εξαςφάλιηε τθν οικονομικι του άνεςθ. Εκείνθ τθν εποχι θ αςτρολογία ςυνζπλεε ακόμθ ςε πολλά με τθν αςτρονομία. Ο Κζπλερ επιβεβαιϊνει τισ θλιοκεντρικζσ αντιλιψεισ του Κοπζρνικου (Ρολωνόσ αςτρονόμοσ και ιερωμζνοσ). Βζβαια τθν τολμθρι ιδζα ενόσ θλιοκεντρικοφ ςυςτιματοσ των πλανθτϊν ςυνζλαβε πρϊτοσ ο Αρίςταρχοσ ο Σάμιοσ. Με το φωσ και τθν οπτικι ο Κζπλερ αςχολείται κυρίωσ ςτο βιβλίο του "Ραραλειπόμενα". Θ κυριότερθ ςυμβολι του ςυνίςταται ςτθν κατανόθςθ του μθχανιςμοφ τθσ οράςεωσ. Επίςθσ αςχολικθκε με τουσ φακοφσ, αν και θ χριςθ τουσ ωσ επί το πλείςτον περιοριηόταν ςτθν βελτίωςθ τθσ οράςεωσ. Θ ίδια θ φφςθ του φωτόσ απαςχολεί λιγότερο τον Κζπλερ. Στα "Ραραλειπόμενα", βαςιςμζνοσ ςε αριςτοτελικζσ αρχζσ, επιχειρθματολογεί ότι το φωσ δεν ζχει μάηα και ςυνεπϊσ θ ταχφτθτά του είναι άπειρθ (θ φφςθ του είναι παρόμοια με τθν φφςθ τθσ κερμότθτασ). Επθρεαςμζνοσ από τον Αριςτοτζλθ (κάκε κίνθςθ ζχει ωσ αιτία τθσ τθν άςκθςθ δφναμθσ) κεωροφςε ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

13

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

ότι το φωσ του Ιλιου ίςωσ ιταν ζνα εργαλείο ι ζνα όχθμα που χρθςιμοποιείται από τθν κινοφςα δφναμθ για τθν κίνθςθ των πλανθτϊν. Μετά τθ μεγάλθ του δόξα γνϊριςε χρόνια φτϊχειασ και απελπιςίασ, κακϊσ απειλικθκε με κρθςκευτικζσ διϊξεισ. Εγκατζλειψε τθν Ρράγα και εν μζςω του Τριακονταετοφσ Ρολζμου περιπλανικθκε από πόλθ ςε πόλθ. Ζχαςε τθ γυναίκα του και τα παιδιά του και θ μθτζρα του κατθγορικθκε ωσ μάγιςςα. Το 1630 λίγο πριν το κάνατό του γράφει: «όταν ξεςπά θ κφελλα και θ πολιτεία κινδυνεφει με ναυάγιο, δεν υπάρχει τίποτα ευγενζςτερο να κάνομε από το να ρίξομε τθν άγκυρα των μελετϊν μασ ςτο ειρθνικό ζδαφοσ τθσ αιωνιότθτασ». Ζτςι με τα τελευταία του ίxνθ χρθμάτων εξζδωςε μια ςφνκεςθ αςτρονομικϊν δεδομζνων πολφ ςθμαντικϊν τθν εποχι εκείνθ.

Καρτζςιοσ (Ρενζ Ντεκάρτ, 1596-1650): Γεννικθκε το 1596 ςτθ Γαλλία και απζκτθςε ευρφτατθ παιδεία. Υπθρζτθςε ωσ ςτρατιϊτθσ ςτον ςτρατό ενόσ πρίγκιπα τθσ εποχισ, για να γνωρίςει τον κόςμο και να ςκεφτεί, όπωσ ζλεγε ο ίδιοσ. Το 1623 ποφλθςε όλθ τθν περιουςία του και επζνδυςε τα χριματά του ςε ομόλογα, που του εξαςφάλιςαν καλό ειςόδθμα για το υπόλοιπο τθσ ηωισ του. Μελζτθςε τα μακθματικά και ιρκε ςε επαφι με εξζχουςεσ μορφζσ τθσ επιςτιμθσ αλλά και με κάκε είδουσ μυςτικιςτζσ. Εγκαταςτάκθκε τελικά ςτθν Ολλανδία, ίςωσ γιατί εκεί οι παρεμβάςεισ τθσ εκκλθςίασ ιταν λιγότερεσ. Στθ ριςθ του «ςκζφτομαι άρα υπάρχω» κεμελίωςε όλο το φιλοςοφικό του ςφςτθμα. Στο ζργο του "Διοπτρικι" αςχολικθκε και με τθ φφςθ του φωτόσ και με τθ λειτουργία τθσ οράςεωσ. Υποςτθρίηει ότι το φωσ είναι ζνα είδοσ πίεςθσ -όχι κίνθςθσ- ςτο πυκνά ςυμπιεςμζνο μζςο που είναι, φαινομενικά, μόνο κενό. Συγκρίνει τον μθχανιςμό αυτό με το ραβδί του τυφλοφ: μόλισ το ραβδί αγγίξει ζνα αντικείμενο, ςτο χζρι φκάνει αμζςωσ θ αίςκθςι του, χωρίσ να κινθκεί κάτι μζςα ςτο ραβδί ι να οδεφςει προσ τθν ψυχι. Θ φφςθ του φωτόσ δεν μοιάηει με εκείνθ ενόσ βλιματοσ ι κάποιου ρευςτοφ, είναι μια τάςθ προσ τθν κίνθςθ και διαδίδεται με άπειρθ ταχφτθτα δια μζςου τθσ υλικισ ουςίασ που πλθροί όλο τον χϊρο. Για πρϊτθ φορά το φωσ δεν είναι παρά μια μθχανικι ιδιότθτα του φωτεινοφ αντικειμζνου και

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

14

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

του μζςου μεταδόςεωσ. Ο Καρτζςιοσ δίνει μια κολι εικόνα για τθ φφςθ του φωτόσ, δθλϊνοντασ ότι το φωσ είναι ροπι προσ τθν κίνθςθ που δεν ςυνεπάγεται αλθκινι κίνθςθ, δίνοντασ ζτςι τθν υποψία τθσ κυματικισ φφςεωσ του φωτόσ. Κάποια ςτιγμι είχε ςκοπό να δθμοςιεφςει μια πραγματεία του "Ρερί του κόςμου", όπου υποςτιριηε το θλιοκεντρικό ςφςτθμα του Κοπζρνικου. Μόλισ όμωσ ζμακε ότι θ Λερά Εξζταςθ δίωξε τον Γαλιλαίο για τον ίδιο λόγο, απζςυρε το ζργο του, το οποίο εκδόκθκε μετά το κάνατό του.

Γαλιλαίοσ (1564-1642). Ο Γαλιλαίοσ γεννικθκε ςτθν Ρίηα τθσ Λταλίασ το 1564 από Φλωρεντινοφσ γονείσ. Ο πατζρασ του ιταν μουςικόσ, θ οικογζνειά του παλιά και εξζχουςα τθσ Φλωρεντίασ, αλλά χωρίσ χριματα όταν γεννικθκε ο Γαλιλαίοσ. Το 1581 γράφτθκε ςτο Ρανεπιςτιμιο τθσ Ρίηασ για να ςπουδάςει Λατρικι. Στα δεκαεννζα του χρόνια γνωρίηει τθ Γεωμετρία, μζςα από βιβλία και μακθματικοφσ τθσ εποχισ και ςταματά τισ ςπουδζσ του. Σφντομα ανακάλυψε τισ ιςόχρονεσ ταλαντϊςεισ του εκκρεμοφσ και επιςτρζφοντασ ςτθ Φλωρεντία, όπου παρζμεινε τζςςερα χρόνια, αςχολικθκε με τθ λογοτεχνία, ζγραψε άρκρα για τθν υδροςτατικι και κάποια κεωριματα για το κζντρο μάηασ των ςτερεϊν. Πλα αυτά του προςζδωςαν κετικι φιμθ ανάμεςα ςτουσ ειδικοφσ και μζςω ςυςτάςεων κατάφερε να διοριςτεί για τρία χρόνια ωσ κακθγθτισ μακθματικϊν ςτο πανεπιςτιμιο τθσ Ρίηασ, χωρίσ πτυχίο (εκεί που νωρίτερα είχε εγκαταλείψει τισ ςπουδζσ του). Ραρόλο που ο Γαλιλαίοσ είχε πολφ πιςτοφσ μακθτζσ και φίλουσ είχε και πολφ ςκλθρι γλϊςςα, κατάλλθλθ για να δθμιουργεί εχκροφσ. Ο μελετθτισ Stillman Drake υποςτθρίηει ότι θ δίκθ του Γαλιλαίου δεν είχε ωσ αιτία το ότι αψιφθςε τθν Εκκλθςία αλλά ότι επζςυρε τθν ζχκρα των ςφγχρονϊν του φιλοςόφων. Ο Γαλιλαίοσ ςυνδφαηε τθν οξυδζρκεια τθσ παρατιρθςθσ με τθν πειραματικι διερεφνθςθ αλλά και τθν βακιά γνϊςθ των μακθματικϊν. Το 1609 ζχοντασ ακοφςει για τθν εφεφρεςθ του τθλεςκοπίου καταςκεφαςε ο ίδιοσ ζνα τζτοιο όργανο. Ρριν όμωσ το ςτρζψει ςτον ουρανό το ζςτρεψε προσ τθν Γθ... Γράφει ςτον Δόγθ και ςτο Συμβοφλιο τθσ Βενετίασ τονίηοντασ τθ ςτρατιωτικι ςπουδαιότθτα αυτισ τθσ ανακάλυψθσ. Εκείνοι προσ ζνδειξθ ικανοποίθςθσ

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

15

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

επζτρεψαν να μείνει ιςόβια ςτθν Ράδοβα και του αφξθςαν το μιςκό ςε 1000 φλορίνια το χρόνο –μιςκόσ πρωτοφανισ για τα χρόνια εκείνα. Το ίδιο το φωσ λίγο απαςχόλθςε τον Γαλιλαίο. Ενδιαφερόταν ίςωσ για τθ ςωςτι λειτουργία του τθλεςκοπίου και λιγότερο για το πϊσ λειτουργεί. Με τθ διαίςκθςι του οδθγικθκε ςτθν αντίλθψθ ότι το φωσ μπορεί να γίνει πιο εφκολα κατανοθτό ωσ ςωματιδιακι και μθχανικι οντότθτα. Πταν μια ουςία αναχκεί «ςτα πραγματικά αδιαίρετα άτομα», τότε «παράγεται φωσ». Το φωσ δεν αποκλείεται να είναι κάποιο ςϊμα ςαν τα άλλα, απλά είναι μικρότερο ι ίςωσ και το μικρότερο από όλα. Θ πραγματικι του φφςθ μασ διαφεφγει. Ράντωσ ςτο ζργο του φαίνεται θ προςπάκειά του, το φωσ να μελετάται ωσ ςϊμα υπαρκτό με κάποιεσ ιδιότθτεσ και όχι ωσ υπόςταςθ κεϊκι. Λίγο πριν πεκάνει ο Γαλιλαίοσ δθλϊνει ότι όςον αφορά τθν ουςία του φωτόσ, ο ίδιοσ εξακολουκεί να βρίςκεται ςτο ςκοτάδι (κάτι που τρεισ αιϊνεσ μετά δθλϊνει και ο Αϊνςτάιν). Τζςςερα χρόνια πριν από το κάνατό του τυφλϊκθκε εξαιτίασ γλαυκϊματοσ. Ο Γαλιλαίοσ είναι πάνω απ' όλα επιςτιμονασ και όχι φιλόςοφοσ. Ιταν πρωτοπόροσ τθσ νεότερθσ επιςτιμθσ.

Κρίςτιαν Χόιχενσ (1629-1695): Ο Κονςταντίν Χόιχενσ ιταν πλοφςιοσ διάςθμοσ ποιθτισ και ςθμαντικόσ κρατικόσ αξιωματοφχοσ. Αλλθλογραφοφςε με τον θλικιωμζνο ςχεδόν φυλακιςμζνο ςοφό, Γαλιλαίο, για τον οποίο ζτρεφε μεγάλθ ςυμπάκεια. Ο γιοσ του, Κρίςτιαν Χόιχενσ (ζνα από τα πζντε παιδιά του), γεννικθκε ςτθ Χάγθ το 1629 και είναι ο ςυνδετικόσ κρίκοσ ανάμεςα ςτθν εποχι του Γαλιλαίου και ςτθν εποχι του Νεφτωνα. Ζχοντασ τα πλεονεκτιματα τθσ καταγωγισ του είχε επιμελθμζνθ εκπαίδευςθ, αρχικά από τον ίδιο τον πατζρα του και ςτθ ςυνζχεια από τισ ςπουδζσ του ςτο πανεπιςτιμιο. Ο Χόιχενσ επθρεάςτθκε ζντονα από τθ φιλοςοφία του Καρτζςιου, επίςθσ φίλου του πατζρα του και ςυχνοφ τουσ επιςκζπτθ. Το 1655 μετά το πζρασ των ςπουδϊν του ςτο Λζυντεν, όπου είχε εντρυφιςει ςε κζματα νομικισ φφςθσ, ο πατζρασ του τον ζςτειλε ςτο Ραρίςι και με τισ διαςυνδζςεισ του ζρχεται ςε επαφι με ςθμαντικοφσ Γάλλουσ επιςτιμονεσ, όπωσ ο Ραςκάλ. Με τθν επιςτροφι του ςτθ Χάγθ βελτίωςε ακόμθ περιςςότερο τα

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

16

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

τθλεςκόπιά του, τισ παρατθριςεισ για τον Κρόνο και αςχολικθκε με διάφορεσ μελζτεσ. Μελζτθςε τουσ νόμουσ τθσ κροφςθσ, κεμελίωςε τθ διατιρθςθ τθσ ορμισ, μελζτθςε τθ φυγόκεντρο δφναμθ και τθν προςδιόριςε για τθν κυκλικι κίνθςθ. Κατάφερε επίςθσ να ερμθνεφςει τθν επίδραςθ του γεωγραφικοφ πλάτουσ ςτθν περίοδο του εκκρεμοφσ. Μελζτθςε ακουςτικι, τθ φφςθ του κενοφ. Ρροχϊρθςε τζλοσ από τθ μθχανικι του υλικοφ ςθμείου ςτθ μθχανικι του ςτερεοφ ςϊματοσ. Το 1660 επιςτρζφει ςτο Ραρίςι όπου ςυναντά και τον βαςιλιά Λουδοβίκο ΛΔϋ αλλά, κακϊσ ιταν διάςθμοσ πια, τον καλοφν οι Άγγλοι ςυνάδελφοί του ςτο Λονδίνο το 1661 (χρονιά που ο Νεφτωνασ αρχίηει τισ ςπουδζσ του ςτο κολζγιο Τρίνιτι ςτο Κζμπριτη). Το 1664 ξαναπιγε ςτο Ραρίςι, όπου ο υπουργόσ Οικονομικϊν (Κολμπζρ) ζδειξε μεγάλο ενδιαφζρον για το ζργο του και τον ςτιριξαν οικονομικά. Δφο χρόνια μετά, με τθν ίδρυςθ τθσ Βαςιλικισ Ακαδθμίασ των Επιςτθμϊν, του προςφζρκθκαν υψθλι αμοιβι, διαμζριςμα και εργαςτιριο. Οι εργαςίεσ του φτάνουν και ςτα μακθματικά. Ιταν πρόδρομοσ του Λογιςμοφ και ςτθν περιοχι αυτι αποτελεί τον προάγγελο του Νεφτωνα. Οι εργαςίεσ του μαηί με τθν αλλθλογραφία του γεμίηουν είκοςι τόμουσ. Και όλα αυτά κακϊσ ο Χόιχενσ ςυμμετζχει ενεργά ςτθν κοςμικι ηωι του Ραριςιοφ και ηοφςε εκεί ακόμθ και όταν θ Γαλλία ιταν ςε πόλεμο με τθν Ολλανδία. Ο Χόιχενσ είχε διατυπϊςει μια κυματικι κεωρία του φωτόσ, θ οποία μποροφςε να ερμθνεφςει τθν ευκφγραμμθ διάδοςι του, τθν ανάκλαςθ και τθ διάκλαςθ, τθ διπλι διάκλαςθ. Ρίςτευε ότι οι ταλαντϊςεισ ιταν διαμικεισ, όπωσ ο ιχοσ. Στο χειρόγραφό του με θμερομθνία 6 Αυγοφςτου 1677 υπιρχε ζνα διάγραμμα που εξθγοφςε τθ κεωρία του και μια παρατιρθςθ ςτα ελλθνικά: «ΕΥ΢ΘΚΑ». Βζβαια οι κεωρίεσ του δεν είχαν επαρκι μακθματικι υποςτιριξθ και θ επακριβισ μακθματικι κεμελίωςθ ςτθν αρχι του Χόιχενσ δόκθκε πολφ αργότερα, το 1883, από τον Κίρχοφ. Πμωσ το 1672 ο Νεφτωνασ είχε γράψει ςθμαντικζσ εργαςίεσ για τθν οπτικι και ο Χόιχενσ του είχε αςκιςει δριμεία κριτικι. Αυτό ιταν αρκετό για να προκαλζςει τθν οργι του Νεφτωνα. Τα τρία ςθμεία ςτα οποία βαςίςτθκε θ κριτικι του Νεφτωνα: α) θ απουςία περιεχομζνου ςτθν ζννοια "περιοδικι ταλάντωςθ", β) θ δυςκολία τθσ ςτο να ερμθνεφςει τθ δθμιουργία ςκιάσ, γ) δεν ζδινε τθν απάντθςθ ςτο ερϊτθμα

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

17

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

«εφόςον τα φωτεινά κφματα είναι κφματα όπωσ εκείνα τθσ κάλαςςασ, ποιοσ είναι ο ωκεανόσ γι αυτά, όταν το φωσ διαδίδεται ςτο κενό;». Αντίςτοιχο ερϊτθμα για τα θχθτικά κφματα δεν είχε τεκεί, διότι οι φυςικοί είχαν βεβαιωκεί ότι ο ιχοσ δεν διαδίδεται ςτο κενό. Το 1685 και μετά τθν ανάκλθςθ του διατάγματοσ τθσ Νάντθσ ο Χόιχενσ επιςτρζφει ςτθ Χάγθ, όπου και πεκαίνει το 1695. Θ υγεία του ιταν πολφ επιβαρυμζνθ μετά τα ςαράντα του. Στθν τελευταία αςκζνειά του αρνικθκε τθν πνευματικι βοικεια ενόσ προτεςτάντθ ιερζα και του αςκικθκε γι' αυτό κριτικι. Ο Νεφτωνασ εκμεταλλευόμενοσ τθ φιμθ του και τθ κζςθ του επθρζαςε τθν επιςτθμονικι κοινότθτα και ζτςι υπό τθ βαριά ςκιά του Νεφτωνα οι ιδζεσ του Χόιχενσ παραμζνουν ςτο περικϊριο.

Νεφτωνασ (1642-1727): Ο Νεφτωνασ γεννικθκε το 1642, τθ χρονιά που πζκανε ο Γαλιλαίοσ. Από ζνα περίεργο παιχνίδι τθσ μοίρασ τισ μεγάλεσ του ιδζεσ και τθν καινοφργια μακθματικι γλϊςςα με τθν οποία τισ εκφράηει, τισ ςυλλαμβάνει το 1665-1666, περίοδο που θ Αγγλία πλιττεται από επιδθμία πανοφκλασ. Το κολζγιο ζκλειςε εξαιτίασ τθσ επιδθμίασ και ο Νεφτωνασ ζχοντασ τελειϊςει τισ ςπουδζσ του απομονϊκθκε ςτο ςπίτι του. Εκεί όπωσ λζει ο ίδιοσ άρχιςε να αναπτφςςεται μζςα του το "πνεφμα τθσ επινόθςθσ". Το 1669 ςε θλικία 27 ετϊν εκλζγεται κακθγθτισ μακθματικϊν ςτο Ρανεπιςτιμιο του Καίμπριτη (ςιμερα τριακόςια χρόνια αργότερα τθν ζδρα του κατζχει ο αςτροφυςικόσ Stephen Hawking). Από το 1662 ο Νεφτωνασ είχε αρχίςει να κάνει πειράματα με το φωσ. Τότε δεν υπιρχαν οργανωμζνα εργαςτιρια φυςικισ και ζκανε τα πειράματά του ςτισ αίκουςεσ του κολλεγίου με ςυςκευζσ που καταςκεφαηε ο ίδιοσ. Για να βελτιϊςει τθν απόδοςθ του κατοπτρικοφ τθλεςκοπίου που καταςκεφαηε, ζςτειλε ςυνθκιςμζνο λευκό θλιακό φωσ ς' ζνα πρίςμα και το αποςφνκεςε ςε φωσ πολλϊν χρωμάτων. Με αυτό το πείραμα ο Νεφτωνασ "ειςζβαλε" ςτθ γενικι μελζτθ τθσ Οπτικισ. Το πρϊτο επιςτθμονικό άρκρο του, που δθμοςιεφκθκε το 1672, ιταν γφρω από τθν Οπτικι και ςε αυτό ςυνζδεςε τθ διακλαςτικότθτα με το χρϊμα. Μζχρι τότε κεωροφςαν το φωσ λευκό ςτθν αρχικι του μορφι και ότι αποκτοφςε χρϊμα με τθν τροποποίθςι

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

18

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

του. Ππωσ το λευκό φφαςμα αποκτά χρϊμα με τθ βαφι. Ο Νεφτων αντικακιςτά τθν "τροποποίθςθ" αυτι με τθν αρχι τθσ ανάλυςθσ του φωτόσ ςτα επιμζρουσ ςυςτατικά του. Επιμζνει ότι το φωσ δεν είναι απλό και ομογενζσ αλλά ςφνκετο και ετερογενζσ.

Το

άρκρο

δζχτθκε

επίκεςθ

τόςο

από

τον

Χόιχενσ,

όπωσ

προαναφζρκθκε, αλλά και από άλλα μζλθ τθσ Βαςιλικισ Εταιρείασ, όπωσ ο Hooke, που ιταν ιδθ διακεκριμζνοσ επιςτιμονασ. O Νεφτωνασ αντζδραςε με τθν απόςυρςθ του άρκρου του και τθν απόφαςθ να μθν προβεί ςε δθμοςίευςθ άλλων εργαςιϊν. Υπερβολι βζβαια, γιατί ωσ κακθγθτισ ζδωςε διαλζξεισ ςτθν Οπτικι, τισ οποίεσ είχαν παρακολουκιςει πολφ λίγοι φοιτθτζσ. Το 1704 ο Νεφτωνασ ενςωματϊνει όλθ τθν εργαςία του ςτθν οπτικι ςε ζνα βιβλίο. Στο βιβλίο αυτό (Optics) ομολογεί: «εάν ιμουν υποχρεωμζνοσ να αποδεχτϊ μια κεωρία, θ κεωρία τθν οποία κα υποςτιριηα είναι αυτι τθσ εκπομπισ αόρατων ςωματιδίων από τα φωτεινά αντικείμενα. Είναι θ πλζον αλθκοφανισ». Τα χρϊματα αποδίδονται ςτο διαφορετικό μζγεκοσ των ςωματιδίων του φωτόσ και ςτθ διαφορά τθσ αιςκιςεωσ που προκαλοφν ςτο μάτι. Τα ςωματίδια που αντιςτοιχοφν ςτο κόκκινο ζχουν το μεγαλφτερο μζγεκοσ. Λίγο μικρότερα είναι τα ςωματίδια του κίτρινου χρϊματοσ και ςτθ ςυνζχεια του πράςινου και το μπλε. Τα μικρότερα είναι ςτο ιϊδεσ. Ανεξάρτθτα από το αν πρόκειται για ζνα ςυγκεκριμζνο χρϊμα ι για το λευκό φωσ, ο χείμαρροσ των μικροςκοπικϊν ςωματιδίων αποκλίνει από τθν πορεία του, αν ςυναντιςει πυκνότερα ι αραιότερα μζςα. Ζτςι με απολφτωσ μθχανοκρατικό τρόπο, ερμθνεφονται όλα τα οπτικά φαινόμενα που ιταν γνωςτά τθν εποχι εκείνθ. Για τον Νεφτωνα ο κόςμοσ υπόκειται ςε μία και μοναδικι ςειρά νόμων. Σ' αυτό το ενιαίο φυςικό ςφςτθμα το φωσ αποτελεί μια οντότθτα που αναγκαςτικά ζπρεπε να υπακοφει ςτουσ ίδιουσ νόμουσ. Θ ςωματιδιακι φφςθ του φωτόσ ιταν λοιπόν γι’ αυτόν μια υποςθμείωςθ ςτθ ςυνολικι εικόνα που είχε διαμορφϊςει για τον κόςμο. Από τθν άλλθ μεριά ο Νεφτωνασ αναμειγνφει ςωματιδιακζσ αντιλιψεισ με άλλεσ, όπωσ "πακζτα εφκολων ανακλάςεων" και "πακζτα εφκολων διελεφςεων", οι οποίεσ δεν ταξινομοφνται εφκολα. Κάπου κάπου αναγνωρίηει βακιζσ αναλογίεσ ανάμεςα ςτο φωσ και τα κφματα και ίςωσ ιταν κοντά ςτθν ανάπτυξθ μιασ κυματικισ κεωρίασ, αλλά αυτό δεν ςυμβαίνει, γιατί άλλα φαινόμενα εξίςου ςθμαντικά περνοφν από το μυαλό του και ςτρζφεται ςτθ ςωματιδιακι κεωρία (είχε ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

19

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

παρατθριςει φαινόμενα ςυμβολισ, π.χ. τα χρϊματα που παράγονται κατά τθν ανάκλαςθ του φωτόσ ςε λεπτζσ ςτιβάδεσ λαδιοφ, αλλά επζμενε να τα ερμθνεφςει με ςωματιδιακι κεωρία). Μςωσ ο Νεφτωνασ κα μποροφςε να νιϊκει πολφ άνετα με τισ νζεσ κεωρίεσ όπου το φωσ ζχει διττι φφςθ.

Σόμασ Γιανγκ (1773-1829): Ζπρεπε να φτάςουμε τθν εποχι του Ναπολζοντα, για να δοφμε πρόοδο ςε πειράματα και ιδζεσ ςχετικά με το φωσ. Γεννικθκε το 1773 ςτθν Αγγλία από μια εφπορθ οικογζνεια. Ιταν το πρϊτο από τα δζκα παιδιά τθσ οικογζνειασ, ζμακε να διαβάηει ςε θλικία δφο χρονϊν και γνϊριηε 10 γλϊςςεσ, πολλζσ από τισ οποίεσ ιταν νεκρζσ π.χ. Λατινικά, Αρχαία Ελλθνικά, Εβραϊκά, Ρερςικά, Αραβικά. Επθρεαςμζνοσ από τον κείο του που ιταν διακεκριμζνοσ γιατρόσ και ζχοντασ τθν ζγκριςθ τθσ οικογζνειάσ του ξεκίνθςε ςε θλικία 19 ετϊν να ςπουδάςει ιατρικι ςτο Λονδίνο. Τθν εποχι εκείνθ οι ςυμφοιτθτζσ του τον αποκαλοφςαν το "φαινόμενο Γιανγκ", με ανάμεικτα ςυναιςκιματα κοροϊδίασ και ςεβαςμοφ. Το 1799 άρχιςε να εργάηεται ωσ γιατρόσ. Θ φιμθ του ιταν καλι όχι όμωσ εξαιρετικι. Το 1803 ιταν γνωςτόσ ωσ φυςικόσ και είχε διοριςτεί κακθγθτισ τθσ Φυςικισ Φιλοςοφίασ ςτο Βαςιλικό ίδρυμα του Λονδίνου. Ο Γιανγκ ζγινε γνωςτόσ για τθν αποκρυπτογράφθςθ των ιερογλυφικϊν ςτθ ςτιλθ τθσ ΢οηζτασ. Για πάνω από 100 χρόνια θ κυματικι κεωρία του Χόιχενσ είχε αγνοθκεί! Πμωσ θ κυματικι φφςθ του φωτόσ κακιερϊνεται με μια άλλθ ιδιότθτα των κυμάτων που επιβεβαιϊκθκε με το πείραμα: τθ ςυμβολι. Σε κάποιο ςθμείο του χϊρου, τα κφματα που ζρχονται από διαφορετικζσ κατευκφνςεισ επικαλφπτονται γεγονόσ που οδθγεί είτε ςτθν ενίςχυςθ είτε ςτθν εξουδετζρωςι τουσ. Ζτςι ζχουμε το καταπλθκτικό

αποτζλεςμα

φωσ+φωσ=ςκοτάδι,

ςε

αναλογία

με

το

ιχοσ+ιχοσ=ςιωπι. Θ ςυμβολι του φωτόσ αποδείχκθκε με τα ζξυπνα και λεπτεπίλεπτα πειράματα του Γιανγκ το 1801. Θ δυςκολία για τθν πραγματοποίθςθ του πειράματοσ ςυμβολισ φαινόταν αξεπζραςτθ. Θ φπαρξθ δφο απόλυτα ςφμφωνων φωτεινϊν πθγϊν. Ο Γιανγκ αξιοποίθςε ςτθν πραγματοποίθςθ του πειράματόσ του και τθν περίκλαςθ. Χρθςιμοποίθςε μια μονοχρωματικι φωτεινι

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

20

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

πθγι ζνα διάφραγμα δφο πολφ λεπτϊν ςχιςμϊν και μια οκόνθ τοποκετθμζνθ ςε μικρι απόςταςθ από το διάφραγμα και παράλλθλα προσ αυτό. Τότε είδε ςτθν οκόνθ φωτεινζσ και ςκοτεινζσ περιοχζσ που θ μια διαδεχόταν τθν άλλθ. Για πρϊτθ φορά μετρικθκε και το μικοσ κφματοσ των διαφόρων ακτινοβολιϊν (0,7μm για το κόκκινο και 0,4μm για το βιολετί). Ο Γιανγκ είχε πειςτεί για τθν κυματικι φφςθ του φωτόσ. Ρρότεινε μάλιςτα ότι το φωσ ιταν εγκάρςια κφματα. Μια ιδζα που τθ ςκζφτθκε ανεξάρτθτα και ο Φρενζλ αλλά αργότερα. Ο Γιανγκ ιταν δίκαιοσ άνκρωποσ, ακόμθ και μεγαλόκαρδοσ, πράγμα που φάνθκε και όταν αλλθλογραφοφςε με τον Φρενζλ. Πμωσ θ επιςτθμονικι κοινότθτα δζχτθκε όχι μόνο με δυςπιςτία τισ νζεσ ιδζεσ αλλά και με αποδοκιμαςίεσ που ζφταναν ςτα όρια του εμπαιγμοφ. Στθ ςυμπεριφορά αυτι ίςωσ ζπαιξε ρόλο θ προςωπικότθτά του. Συχνά είχε ξεςπάςματα υποτίμθςθσ των άλλων και τα γραπτά του ιταν φλφαρα.

Φρενζλ (1788-1827): Ο Ωγκυςτζν Ηαν Φρενζλ γεννικθκε ςτθ Νορμανδία το 1788, λίγο πριν ξεςπάςει θ Γαλλικι Επανάςταςθ. Θ υγεία του δεν ιταν ιδιαίτερα καλι. Στα δεκάξι του πζραςε ςτθν Ρολυτεχνικι Σχολι και από εκεί πιγε ςτθ Σχολι Γεφυρϊν και Δρόμων. Εργάςτθκε ωσ πολιτικόσ μθχανικόσ του κράτουσ και καταςκεφαηε δρόμουσ και γζφυρεσ ςτθ γαλλικι επαρχία. Εκεί, ςτθν απομόνωςθ από τον επιςτθμονικό κόςμο, άρχιςε εραςιτεχνικά να μελετά τθ φφςθ του φωτόσ. Το 1815 ο Ναπολζων επιςτζφει από τθ νιςο Ζλβα, όπου τον είχαν εξορίςει. Ο Φρενζλ υπιρξε ζνασ από αυτοφσ που κινθτοποιικθκαν εναντίον του Ναπολζοντα και ςτθ διάρκεια των 100 θμερϊν τθσ διακυβζρνθςθσ τθσ χϊρασ από εκείνον ο Φρενζλ ζχαςε τθ δουλειά του και εξορίςτθκε ςτο χωριό Ματιζ. Εκεί με τθ βοικεια του ςιδθρουργοφ του χωριοφ είχε καταςκευάςει όργανα για τθ μελζτθ τθν περίκλαςθσ. Στο ενδιάμεςο χρονικό διάςτθμα ο Φρενζλ ξεκίνθςε τισ μελζτεσ που ζφεραν τθν επανάςταςθ ςτθν Οπτικι. Είχε παρατθριςει τθν περίκλαςθ και ανζπτυξε μια προςεγμζνθ κεωρία ςυνδυάηοντασ με μακθματικι επιδεξιότθτα τισ ζννοιεσ τθσ ταλάντωςθσ με μια ακριβι διατφπωςθ τθσ αρχισ του Χόιχενσ. Ο Φρενζλ αγνόθςε το περιοριςμό ςτον οποίο είχε τεκεί και πιγε ςτο Ραρίςι να επιςκεφτεί τον Αραγκό,

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

21

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

του οποίου γριγορα κζρδιςε τθν εκτίμθςθ. Εκεί ο Φρενζλ ζμακε ότι τα αποτελζςματά του είχαν προβλεφτεί ςε μεγάλο βακμό από τον Γιανγκ. Θ εργαςία του όμωσ ιταν πιο λεπτομερισ και ποςοτικι, πράγμα που δικαιολογοφςε τθ δθμοςίευςι τθσ ςτθ ςυλλογι των Επιςτθμονικϊν μελετϊν τθσ Ακαδθμίασ των Επιςτθμϊν. Στθ ςυνζχεια ακολοφκθςε και δεφτερο άρκρο που αναφερόταν ςτο ίδιο κζμα. Οι Αραγκό και Ρουανςό κατάφεραν να πάρουν άδεια και να εξαςφαλίςουν ςτον Φρενζλ τθν παραμονι του ςτο Ραρίςι, προκειμζνου να ςυνεχίςει τθ μελζτθ τθσ περίκλαςθσ με μθχανικζσ καταςκευζσ, που δεν κα μποροφςε να ζχει χωρίσ τισ διευκολφνςεισ του Αραγκόν. Ο Φρενζλ τότε άρχιςε να μελετά και τα χρϊματα λεπτϊν πλακιδίων, αν και πάλι ο Γιανγκ είχε προθγθκεί και ςε αυτά. Μια άλλθ δυςκολία τθσ κυματικισ κεωρίασ αφοροφςε ςτθ ςυμβολι πολωμζνου φωτόσ: Πταν το φωσ περνά από ειδικοφσ κρυςτάλλουσ κατά κάποιον τρόπο προςανατολίηεται και εξζρχεται πολωμζνο. Αν ζνασ δεφτεροσ παρόμοιοσ κρφςταλλοσ τοποκετθκεί ςτον δρόμο του με κατάλλθλο τρόπο μπορεί να διακόψει εντελϊσ τθ διζλευςθ του φωτόσ. Ο Νεφτωνασ είχε αναρωτθκεί μιπωσ οι ακτίνεσ φωτόσ κρφβουν κάτι που τισ προικίηει με κάποιεσ ιδιότθτεσ. Για τουσ Γιανγκ και Φρενζλ θ ςυμβολι του πολωμζνου φωτόσ παρουςίαηε προβλιματα, μζχρι που πζραςε θ ιδζα από το μυαλό του Γιανγκ αρχικά και του Φρενζλ αργότερα -αλλά ανεξάρτθτα- ότι οι ταλαντϊςεισ του φωτόσ διζφεραν από μια άποψθ από τισ ταλαντϊςεισ του ιχου ςτον αζρα. Οι ταλαντϊςεισ δεν ιταν διαμικεισ αλλά εγκάρςιεσ. Ο Φρενζλ ςυνδφαςε όλεσ τισ παρατθριςεισ ςε μια ολοκλθρωμζνθ κεωρία πολωμζνου φωτόσ που περιζγραψε τισ ιδζεσ τθσ ςυμβολισ και τθσ ελλειπτικισ πόλωςθσ. Βρικε τθν κυματικι επιφάνεια ς' ζναν κρφςταλλο και τουσ νόμουσ που κακορίηουν τθν ζνταςθ του ανακλϊμενου και διακλϊμενου φωτόσ. Θ εγκάρςια φφςθ των ταλαντϊςεων του φωτόσ ςιμερα μασ φαίνεται ςχεδόν αυτονόθτθ, αλλά όταν διατυπϊκθκε ωσ ιδζα ςυνάντθςε μεγάλθ αντίδραςθ. Ακόμθ και ο Αραγκό, υποςτθρικτισ τθσ κυματικισ κεωρίασ του φωτόσ και φίλοσ του Φρενζλ, αρνικθκε να υπογράψει το ζγγραφο ςτο οποίο ο Φρενζλ διατφπωνε αυτι τθν ιδζα. Κατά τθν πρϊτθ εικοςιπενταετία του 19ου αιϊνα θ κεωρία για τθν κυματικι φφςθ του φωτόσ δζχτθκε μια ϊκθςθ αποφαςιςτικι. Ιταν θ πρϊτθ φορά που μια νευτωνικι άποψθ δεχόταν ζναν τόςο ιςχυρό κλονιςμό, με αποτζλεςμα τθν ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

22

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

τελικι τθσ ανατροπι. Θ καινοφρια κεωρία εδραιϊκθκε χωρίσ τθ ςφραγίδα μιασ αυκεντίασ. Ωςτόςο δφο ςοβαρά ερωτιματα παρζμεναν αναπάντθτα. Το πρϊτο ιταν «εφόςον το φωσ είναι κφμα, ποιοσ είναι ο ωκεανόσ;», ενϊ το δεφτερο «εφόςον το κφμα είναι μθχανιςμόσ διάδοςθσ μιασ ταλάντωςθσ, ποια είναι θ φυςικι ποςότθτα που εκτελεί ταλάντωςθ ςτθν περίπτωςθ των κυμάτων του φωτόσ;» Και για μεν το πρϊτο θ απάντθςθ ιταν ίδια με αυτιν που είχαν δϊςει οι φυςικοί του προθγοφμενου αιϊνα. Εξακολουκοφςαν να ιςχυρίηονται ότι το φωσ διαδίδεται μζςα ςτον φωτοφόρο αικζρα, τθν ουςία που κάλυπτε ολόκλθρο το Σφμπαν και μολονότι θ φπαρξι του δεν είχε ανιχνευτεί, οι φυςικοί διατθροφςαν ζνα είδοσ πίςτθσ ςε αυτιν. Θ απάντθςθ για το δεφτερο από τα ερωτιματα αργοφςε να ζλκει. Το ζργο του Φρενζλ ςυνζχιςαν ο Λεό Φουκϊ (1819-1868) και ο Φιηϊ (18191896), που μζτρθςαν τθν ταχφτθτα του φωτόσ ςτον αζρα και αυτό υπιρξε το κακοριςτικό πείραμα που αναδείκνυε τθν κυματικι κεωρία του φωτόσ.

Μάξγουελ (1831-1879): Ο Τηαίθμσ Κλερκ Μάξγουελ γεννικθκε το 1831 ςτο Εδιμβοφργο τθ χρονιά που ανακαλφφκθκε θ θλεκτρομαγνθτικι επαγωγι από τον Faraday. Σποφδαςε Μακθματικά, Φιλοςοφία και Φυςικι, Αγγλικι Φιλολογία, αλλά του ζλειπε θ οργάνωςθ των ςπουδϊν του. Ο ίδιοσ ιταν καλόσ ποιθτισ. Οι μζχρι τότε πειραματικζσ ενδείξεισ ζδειχναν ότι ο θλεκτριςμόσ και ο μαγνθτιςμόσ είναι φαινόμενα αλλθλζνδετα που περίμεναν τθ κεωρθτικι τουσ ενοποίθςθ. Αυτό ζγινε από τον Μάξγουελ, μια μακθματικι ιδιοφυία. Μζςα ςε τζςςερισ κομψζσ εξιςϊςεισ, το 1864, ο Μάξγουελ ενοποίθςε τον θλεκτριςμό και τον μαγνθτιςμό. Επίςθσ μίλθςε για τθν φπαρξθ των θλεκτρομαγνθτικϊν κυμάτων. Ο Μάξγουελ με βάςθ θλεκτρικζσ και μαγνθτικζσ μετριςεισ που προχπιρχαν ζκανε κεωρθτικοφσ υπολογιςμοφσ και βρικε τθν ταχφτθτα με τθν οποία ταξιδεφουν τα θλεκτρομαγνθτικά κφματα. Το αποτζλεςμα ιταν ςυγκλονιςτικό. Θ ταχφτθτα διαδόςεωσ των θλεκτρομαγνθτικϊν κυμάτων ςυνζπιπτε με τθν ταχφτθτα του φωτόσ! Το φωσ ιταν και αυτό θλεκτρομαγνθτικό κφμα. Ππωσ αναφζρει ο ίδιοσ ο Μάξγουελ, «θ ςυμφωνία των αποτελεςμάτων μζχρι και το τζταρτο δεκαδικό ψθφίο ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

23

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

υποδθλϊνει ότι το φωσ είναι θλεκτρομαγνθτικι διαταραχι που διαδίδεται με τθ μορφι κφματοσ και με τουσ ίδιουσ νόμουσ μζςω του θλεκτρομαγνθτικοφ πεδίου». Ραρ’ όλο που ο Μάξγουελ ζγινε διάςθμοσ κατά τθ διάρκεια τθσ ηωισ του μάλλον δεν τον εκτιμοφςαν οι ςφγχρονοί του. Εςωςτρεφισ, περιςταςιακά καυςτικόσ, αςχολικθκε κυρίωσ με δφςκολεσ και κεμελιϊδεισ κεωρίεσ παρά με ςειρά εντυπωςιακϊν προβλθμάτων. Θ πειραματικι επιβεβαίωςθ ιρκε 7 χρόνια μετά τον κάνατό του, το 1885, από τον Γερμανό φυςικό Heinrich Hertz (1857-1894).

Πλανκ (1858-1947): Γεννικθκε ςτθ Γερμανία το 1857 και μεγάλωςε ςε ακαδθμαϊκό περιβάλλον (ο πατζρασ του ιταν κακθγθτισ του Συνταγματικοφ Δικαίου). Είχε ιςχυρι κλίςθ ςτθ μουςικι (ζπαιηε πιάνο και αρμόνιο) και τθν φιλολογία. Πμωσ ςποφδαςε τελικά φυςικι ςτο Μόναχο και πολφ γριγορα ζγινε κακθγθτισ ςτο Ρανεπιςτιμιο του Βερολίνου. Πςο τυχερόσ ιταν ςτθν επιςτθμονικι του διαδρομι ο Ρλανκ ιταν τραγικά άτυχοσ. Στον Αϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο ζχαςε τον ζνα του γιο και οι κόρεσ του πζκαναν τθν ίδια εποχι από επιπλοκζσ ςτον τοκετό. Το ςπίτι του και επιςτθμονικά του αρχεία ιςοπεδϊκθκαν από τουσ βομβαρδιςμόσ ςτον Β’ Ραγκόςμιο Ρόλεμο. Ο τελευταίοσ του γιοσ κατθγορικθκε ότι ςυνωμοτοφςε εναντίον του Χίτλερ και εκτελζςτθκε από τουσ Ναηί. Ο Ρλανκ ιταν ςυντθρθτικόσ και δζςμιοσ των κλαςικϊν ιδεϊν. Ωςτόςο, διατφπωςε μια απόλυτα επαναςτατικι κεωρία και μάλιςτα πάλεψε πολφ να τθν ςυμβιβάςει με τισ παλιζσ. Ρεριζγραψε μακθματικά τον τρόπο εκπομπισ τθσ κερμικισ ακτινοβολίασ, όταν ζνα ςϊμα βρεκεί ςε υψθλι κερμοκραςία. Συνειδθτοποίθςε με δζοσ ότι ο εμπειρικόσ του τφποσ προχπζκετε μια ανεπικφμθτθ παραδοχι: θ ακτινοβολία δεν εμπλζκεται κατά ςυνεχι τρόπο, όπωσ υπαγόρευε θ θλεκτρομαγνθτικι κεωρία, αλλά ςε διακριτζσ ποςότθτεσ ενζργειασ. Τισ ποςότθτεσ αυτζσ τισ ονόμαςε κβάντα και θ λζξθ αυτι ςφράγιςε τθ φυςικι ςτισ δεκαετίεσ που ακολοφκθςαν. Βζβαια για να φανεί θ ςθμαςία τθσ ανακάλυψθσ του Ρλανκ χρειαηόταν θ ςυμβολι μιασ επιςτθμονικισ μεγαλοφυΐασ όχι τόςο δζςμιασ του παραδοςιακοφ τρόπου ςκζψθσ. Θ μεγαλοφυΐα αυτι υπιρχε και μόλισ άρχιηε να γίνεται γνωςτι ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

24

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

ςτθν επιςτθμονικι κοινότθτα. Ο Άλμπερτ Αϊνςτάιν κα διευρφνει τθν ορμθτικι ειςβολι των κβαντικϊν ιδεϊν ςτθ φυςικι, για να αποβεί αργότερα ο μεγαλφτεροσ τουσ πολζμιοσ.

Αϊνςτάιν (1879-1955): Γεννικθκε το 1879, τθ χρονιά που πζκανε ο Μάξγουελ, ςτθ Γερμανία. Ο Αϊνςτάιν υποςτιριξε ότι κάκε θλεκτρομαγνθτικι ακτινοβολία αποτελείται από κβάντα. Το ίδιο το φωσ αποτελείται από απειροελάχιςτεσ ποςότθτεσ από "κβάντα" ενζργειασ, που αργότερα κα ονομαςτοφν φωτόνια. Το φωσ είναι ζνα ρεφμα, μια βροχι φωτονίων. Θ ενζργεια των φωτονίων δίνεται από τθ ςχζςθ Ε=h.f, όπου h=πολφ μικρι τιμι, ζνασ δεκαδικόσ αρικμόσ που ζχει περιςςότερα από τριάντα μθδενικά μετά τθν υποδιαςτολι. Ζχει εξαιρετικά μικρι τιμι και δφςκολα ςυλλαμβάνεται από τον νου. Μια ςυνθκιςμζνθ θλεκτρικι λάμπα ιςχφοσ 100W, αν καίει όλο το εικοςιτετράωρο, κα εκπζμψει περίπου είκοςι τριςεκατομμφρια τριςεκατομμυρίων φωτόνια, ζναν δθλαδι μονοψιφιο αρικμό που ακολουκείται από 24 μθδενικά! Πταν μια φωτεινι ακτίνα απλϊνεται από ζνα ςθμείο, θ ενζργεια δεν κατανζμεται ομοιόμορφα αλλά αποτελείται από ζναν πεπεραςμζνο αρικμό κβάντων ενζργειασ, που κινοφνται το κακζνα αδιαίρετο και μποροφν να απορροφϊνται ι να παράγονται ολόκλθρα. Με λίγα λόγια το φωσ ζχει κάποιου είδουσ ςωματιδιακι υφι. Αποτελείται δθλαδι από απειροελάχιςτα πακετάκια, που το κακζνα μεταφζρει μια ςυγκεκριμζνθ ποςότθτα ενζργειασ. Θ νζα φφςθ του φωτόσ προκάλεςε ζκπλθξθ ςτθν επιςτθμονικι κοινότθτα. Ο ίδιοσ ο Αϊνςτάιν ςυνειδθτοποιϊντασ το μζγεκοσ τθσ αντιφάςεωσ ζγραφε: «Θ επόμενθ φάςθ ςτθν ανάπτυξθ τθσ φυςικισ κα δθμιουργιςει μια κεωρία για το φωσ που κα ςυνκζτει κατά κάποιον τρόπο τθν κυματικι και ςωματιδιακι αντίλθψθ». Πμωσ, όταν αυτι θ κεωρία, θ Κβαντομθχανικι, άρχιςε να διαμορφϊνεται από μια πλειάδα λαμπρϊν φυςικϊν, ο Αϊνςτάιν εξζφραηε διαρκϊσ τισ αντιρριςεισ του. Πταν ο Μπορ (Σχολι τθσ Κοπεγχάγθσ) παρουςίαςε τθ κεωρία του, ο Αϊνςτάιν τον αντζκρουςε. Ο Μπορ είχε εμπνευςτεί πολλζσ φορζσ από τον Αϊνςτάιν και τον λάτρευε, ενϊ και ο Αϊνςτάιν είχε εκφράςει τον καυμαςμό και τθν αγάπθ του για τον

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

25

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

πρϊτο. Θ όλθ ςυηιτθςθ πλιγωςε και ενόχλθςε τον Μπορ. Επακολοφκθςε μια δθμόςια ςυηιτθςθ, από τθν οποία όμωσ τελικά ο Αϊνςτάιν δεν πείςτθκε. Στθν περίφθμθ φράςθ του «ο κεόσ δεν παίηει ηάρια με τον κόςμο», που ςυνόψιηε τθν αντίκεςι του προσ τθν κβαντικι φυςικι, ο Μπορ αντζτεινε: «Είναι καιρόσ να πάψει ο Αϊνςτάιν να υποδεικνφει ςτον Κεό τι να κάνει». Ζτςι οι κεωρίεσ των Νεφτωνα και Χόιχενσ απροςδόκθτα ςυμβιβάςτθκαν, χάρθ ςε μια μεγάλθ επανάςταςθ που ζγινε ςτθ Φυςικι θ οποία ζδειξε ότι και οι δφο ιταν εν μζρει ορκζσ. Πμωσ τίποτε δεν τελείωςε, οι κεωρίεσ εξελίςςονται και οι προςπάκειεσ ςυνεχίηονται…

Niels Bohr (1885-1962) Erwin Schrödinger (1887-1961) Louis de Broglie (1892-1987) Werner Heisenberg (1901-1976) Paul Dirac (1902-1984) Richard Feynman (1918-1988) Stephen Hawking (1942-)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΔΙΚΣΤΟΓΡΑΦΙΑ 1.

Γραμματικάκθσ

Γεϊργιοσ,

Η

αυτοβιογραφία

του

φωτόσ,

Θράκλειο

(Ρανεπιςτθμιακζσ Εκδόςεισ Κριτθσ), 2013 2. Casati Roberto, H ανακάλυψθ τθσ ςκιάσ, μτφρ. Νίκοσ Κοφρκουλοσ, Ακινα (Εκδόςεισ του Εικοςτοφ Ρρϊτου), 2004 3. Selleri Franco, H διαμάχθ για τθν κβαντικι κεωρία, μτφρ. Ν. Ταμπάκθσ, Ακινα (Gutenberg), 1986 4. Segre Emilio, Ιςτορία τθσ Φυςικισ, Τόμοσ Α και Β, μτφρ, Ακινα (Εκδόςεισ Δίαυλοσ), 1997 5. http://users.sch.gr/kassetas/historLight.htm

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

26

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Σο φωσ και οι ςκιζσ Εφαρμογζσ και ςτθ Γεωμετρία τθσ Μαρίασ Παπαγεωργίου, μακθματικοφ

Το φωσ όταν διζρχεται μζςα από ςχιςμζσ ςχθματίηει ευκφγραμμεσ δζςμεσ. Μια πολφ λεπτι δζςμθ φωτόσ τθν παριςτάνουμε με μια ευκεία γραμμι που τθν ονομάηουμε ακτίνα φωτόσ. Χρθςιμοποιϊντασ το μοντζλο των φωτεινϊν ακτίνων μποροφμε να περιγράψουμε τα φαινόμενα τθσ οπτικισ με τθ βοικεια τθσ γεωμετρίασ. Θ μελζτθ του φωτόσ που βαςίηεται ςτο παραπάνω μοντζλο ονομάηεται Γεωμετρικι Οπτικι. Θ Γεωμετρικι Οπτικι αςχολείται κυρίωσ με τθν περιγραφι των περιςςότερων φαινομζνων που ζχουν ςχζςθ με το φωσ και με τισ ποςοτικζσ ςχζςεισ αυτϊν χωρίσ να υπειςζρχεται ςτθν ερμθνεία τθσ φφςθσ αυτϊν των φαινομζνων. Ο κλάδοσ τθσ Γεωμετρικισ (κλαςικισ) οπτικισ κεωρεί ότι το φωσ διαδίδεται (ς’ ζνα ομογενζσ και ιςότροπο μζςο) πάντα ευκφγραμμα κατά μικοσ των οπτικϊν ακτίνων. Ο Ευκλείδθσ (325-265 π.Χ.) ςτα Οπτικά του περιγράφει το μάτι μασ να εκπζμπει ΑΚΤΛΝΕΣ Ο΢ΑΣΘΣ οι οποίεσ διαδίδονται ευκφγραμμα. Ο Ιρων ο Αλεξανδρεφσ (1οσ αι. π.Χ.), μθχανικόσ και γεωμζτρθσ, διατφπωςε τθν αρχι: «Το φωσ διαδιδόμενο ακολουκεί (οδεφοντασ) τθ ςυντομότερθ οδό», γνωςτι ωσ αρχι του Ιρωνα. Σιμερα θ Γεωμετρικι Οπτικι κεωρεί το φωσ ωσ ζνα ςφνολο από φωτεινζσ ακτίνεσ που διαδίδονται ςφμφωνα με τθν αρχι του ελαχίςτου χρόνου, όπωσ τθν διατφπωςε το 1650 ο Γάλλοσ μακθματικόσ Ριζρ ντε Φερμά. Σφμφωνα με αυτι τθν αρχι, όταν το φωσ διαδίδεται από ζνα ςθμείο του χϊρου ςε ζνα άλλο, ακολουκεί τθ διαδρομι για τθν οποία απαιτείται ο ελάχιςτοσ χρόνοσ. Συνζπεια τθσ παραπάνω

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

27

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

αρχισ αποτελεί θ διαπίςτωςθ ότι μζςα ςε κάκε ομοιογενζσ υλικό το φωσ ακολουκεί ευκφγραμμθ πορεία διάδοςθσ όπωσ είχε δεχκεί (πρϊτοσ ςτθν αρχαιότθτα) ο Ιρων. Φαινόμενα που ερμθνεφονται ςτα πλαίςια τθσ Γεωμετρικισ Οπτικισ είναι θ ανάκλαςθ και θ διάκλαςθ του φωτόσ. Τρεισ περίπου αιϊνεσ π.Χ. ο Ευκλείδθσ παρουςίαςε τθν περιγραφι τθσ ανάκλαςθσ από τθ «Γεωμετρικι οπτικι». Σε δφο από τα ζργα του, ςτα Οπτικά και ςτα Κατοπτρικά, παρουςιάηεται το μοντζλο τθσ ΦΩΤΕΛΝΘΣ ΑΚΤΛΝΑΣ, το οποίο είναι βαςικό εργαλείο τθσ Οπτικισ μζχρι ςιμερα. Για τθν περιγραφι του φαινομζνου χρθςιμοποιεί γεωμετρικζσ ζννοιεσ, όπωσ Ρροςπίπτουςα ακτίνα, Ανακλϊμενθ ακτίνα, Επιφάνεια πρόςπτωςθσ, Κάκετοσ ςτθν επιφάνεια πρόςπτωςθσ, Επίπεδο πρόςπτωςθσ, Γωνία πρόςπτωςθσ, Γωνία ανάκλαςθσ. Στα

Κατοπτρικά

διατυπϊνεται

ο

νόμοσ για τθν ανάκλαςθ του φωτόσ, ςφμφωνα με τον οποίο «θ γωνία πρόςπτωςθσ είναι ίςθ με τθ γωνία ανάκλαςθσ».

΢ Κ Ι Α Θ δθμιουργία τθσ ςκιάσ είναι αποτζλεςμα τθσ ευκφγραμμθσ διάδοςθσ του φωτόσ. Ζτςι, εάν ςτθν πορεία των οπτικϊν ακτίνων παρεμβάλλεται ζνα εμπόδιο, θ κλαςικι οπτικι δζχεται ότι πίςω από αυτό κα εμφανιςτεί ςκιά. Θ ςκιά ενόσ ςϊματοσ ςχθματίηεται ςτισ περιοχζσ εκείνεσ όπου δεν φκάνουν οι ακτίνεσ που προζρχονται από τθ φωτεινι πθγι, γιατί ςτθν πορεία τουσ παρεμβάλλεται ζνα αδιαφανζσ ςϊμα.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

28

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Από τον 6ο αι. π. Χ. οι Ζλλθνεσ Γεωμζτρεσ χρθςιμοποιοφςαν το φαινόμενο «΢ΚΙΑ» ςτισ μετριςεισ και τισ αποδείξεισ τουσ. Ακολουκοφν δφο χαρακτθριςτικά παραδείγματα:

1. Ο Θαλισ ο Μιλιςιοσ υπολόγιςε το φψοσ τθσ Πυραμίδασ του Χζοπα Στθν περιοχι τθσ Γκίηασ μια ςυγκεκριμζνθ μεςθμβρία ο ιλιοσ ςχθμάτιηε γωνία 45° με το επίπεδο του εδάφουσ (και διερχόταν από τον άξονα τθσ μεγάλθσ πυραμίδασ).

Ο Καλισ ο Μιλιςιοσ – ο πατζρασ τθσ Κεωρθτικισ Γεωμετρίασ – χάραξε μπροςτά ςτθν πυραμίδα με το ραβδί του ζνα τόξο ακτίνασ ίςθσ με το φψοσ του και περίμενε τθ ςτιγμι που θ ςκιά του άγγιξε το τόξο αυτό. Τότε το μικοσ τθσ ςκιάσ του ιταν ίςο με το φψοσ του, άρα ο ιλιοσ ςχθμάτιηε γωνία 45° με το επίπεδο του εδάφουσ (ςχθμάτιηε τρίγωνο ιςοςκελζσ), οπότε αντίςτοιχα αυτι τθ χρονικι ςτιγμι το φψοσ τθσ πυραμίδασ ιταν ίςο με το μικοσ τθσ ςκιάσ τθσ. Μια δεφτερθ αποδεικτικι μζκοδοσ που μπορεί να χρθςιμοποιθκεί για τθν ίδια μζτρθςθ, είναι με τθν εφαρμογι αναλογιϊν ςτα όμοια τρίγωνα που ςχθματίηονται. Στθν περίπτωςθ αυτι όςεσ φορζσ είναι μεγαλφτερθ θ ςκιά ενόσ αντικειμζνου από

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

29

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

τθ ςκιά ενόσ ραβδιοφ τόςεσ φορζσ είναι ψθλότερο το αντικείμενο από το ραβδί. Εάν κεωριςουμε ότι ζνα ραβδί

γνωςτοφ

μικουσ

είναι

τοποκετθμζνο ςτθν άμμο κοντά ςτθν πυραμίδα, τότε θ ςκιά του ςχθματίηει τθν ίδια γωνία με τισ ακτίνεσ του ιλιου, όςθ είναι και θ γωνία που ςχθματίηει θ ςκιά τθσ πυραμίδασ με τισ ακτίνεσ του ιλιου.

2. Ο Ερατοςκζνθσ το 240 π.Χ. χρθςιμοποιεί τθ ςκιά και υπολογίηει τθν περιφζρεια τθσ Γθσ Τρεισ περίπου αιϊνεσ αργότερα, οι Αλεξανδρινοί μακθματικοί αξιοποιϊντασ τθ Γεωμετρία του Ευκλείδθ και του Αρχιμιδθ και βαςιηόμενοι ςτθ μελζτθ του φαινομζνου «ΣΚΛΑ» και ςτθ ΚΕΩ΢ΛΑ ΤΘΣ ΕΥΚΥΓ΢ΑΜΜΘΣ ΔΛΑΔΟΣΘΣ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ, με τθν παρζμβαςθ του Ερατοςκζνθ, οδθγικθκαν για πρϊτθ φορά ςτθν ιςτορία τθσ ανκρϊπινθσ ζρευνασ ςτθ μζτρθςθ του μεγζκουσ του πλανιτθ Γθ. Ο Ερατοςκζνθσ ο Κυρθναίοσ (Κυρινθ 276 π.Χ. – Αλεξάνδρεια 194 π.Χ.) υπολόγιςε τθν περιφζρεια τθσ Γθσ, χρθςιμοποιϊντασ το φωσ του Θλίου κατά το

κερινό

θλιοςτάςιο

ςε

δφο

διαφορετικά γεωγραφικά ςθμεία, που όμωσ βρίςκονταν ςτον ίδιο (περίπου) μεςθμβρινό.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

30

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Στθ ΢υινθ (ςθμερινό Αςουάν), το μεςθμζρι τθσ μζρασ του κερινοφ θλιοςταςίου (21 Λουνίου, θ πιο μεγάλθ μζρα του ζτουσ), το θλιακό φωσ ζπεφτε ςτο νερό του πθγαδιοφ χωρίσ να ςχθματίηει καμία ςκιά. Στθν Αλεξάνδρεια – 800 χιλιόμετρα βορειότερα του Αςουάν – οι ακτίνεσ του ιλιου ςχθμάτιηαν ςκιά ςε ζναν γνϊμονα (ζνα ςτζλεχοσ που ςτερεϊνεται κάκετα ς’ ζνα οριηόντιο επίπεδο). Αν θ Γθ ιταν επίπεδθ, και δεχόμενοι ότι οι ακτίνεσ του Θλίου πζφτουν κάκετα ςτθ Συινθ, κα ζπρεπε να ςυμβαίνει κάτι αντίςτοιχο και ςτθν Αλεξάνδρεια. Ζτςι ο Ερατοςκζνθσ κατζλθξε ςτο ςυμπζραςμα ότι θ Γθ δεν είναι επίπεδθ. Ο Ερατοςκζνθσ, μετρϊντασ με τθ βοικεια των ςκιϊν και τθσ τριγωνομετρίασ τθν επίκεντρθ γωνία που αντιςτοιχεί ςτο τόξο τθσ απόςταςθσ μεταξφ Αλεξάνδρειασ και Συινθσ, υπολόγιςε τθ μεςθμβρινι περιφζρεια τθσ Γθσ ςε 252.000 ςτάδια ι 40.068.000 μζτρα (1 ςτάδιο=159 μζτρα). Σιμερα θ περιφζρεια τθσ Γθσ υπολογίηεται ςε 40.008.000 μζτρα. Το ςφάλμα του Ερατοςκζνθ ανζρχεται περίπου ςε 0,3 %.

3. Σα θλιακά ρολόγια Το Θλιακό ρολόι είναι καταςκευι που μετρά το χρόνο με βάςθ τθ κζςθ τθσ ςκιάσ που ρίχνει ο ιλιοσ πάνω ςε ζνα αντικείμενο. Στο οριηόντιο και το κατακόρυφο θλιακό ρολόι ο ιλιοσ φωτίηει ζναν ςτφλο, ο οποίοσ ονομάηεται γνϊμονασ, και θ ςκιά του πζφτει ςε ζνα επίπεδο όπου είναι χαραγμζνο το διάγραμμα των ωρϊν. Ο γνϊμονασ προςανατολίηεται ζτςι ϊςτε να βρίςκεται ςτο μεςθμβρινό επίπεδο του τόπου, δθλαδι ςτο κατακόρυφο επίπεδο που διζρχεται από

τθ

γραμμι

Βορρά-Νότου

(μεςθμβρινι

γραμμι του τόπου). Θ υποτείνουςα του γνϊμονα ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

31

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

προεκτεινόμενθ κατευκφνεται ςχεδόν ςτον Βόρειο Ρολικό αςτζρα (δείχνει τον Βορρά).

Άρα,

παρατθρϊντασ

ζνα

θλιακό

ρολόι

μποροφμε

εφκολα

να

προςανατολιςτοφμε ωσ προσ τα ςθμεία του Ορίηοντα. Σθμειϊνουμε ότι για τουσ τόπουσ του Νοτίου θμιςφαιρίου ο γνϊμονασ «ςτοχεφει» τον Νότο. Θ ωρολογόπλακα τοποκετείται ςτο οριηόντιο επίπεδο του τόπου, ενϊ θ υποτείνουςα του γνϊμονα ςχθματίηει γωνία φ με το οριηόντιο επίπεδο, ίςθ με το γεωγραφικό πλάτοσ του τόπου. Δθλαδι κάκε θλιακό ρολόι είναι μοναδικό για τον τόπο που είναι καταςκευαςμζνο. Για μια τυχαία κζςθ του ιλιου, θ ςκιά του γνϊμονα ςχθματίηει με τθ μεςθμβρινι γραμμι γωνία ω που ονομάηεται ωρικι γωνία. Μζςω του υπολογιςμοφ των γωνιϊν ω (με τθ βοικεια τθσ ςφαιρικισ τριγωνομετρίασ) μποροφμε να χαράξουμε τισ ωρικζσ γραμμζσ τθσ ωρολογόπλακασ. Οι διαςτάςεισ του γνϊμονα ζχουν ςχζςθ και με τισ διαςτάςεισ του διαγράμματοσ των ωρϊν και πρζπει να είναι τζτοιεσ, ϊςτε θ ςκιά τθσ υποτείνουςασ να κόβει τθν ζλλειψθ του διαγράμματοσ των ωρϊν. Ζτςι θ ςκιά τθσ ακμισ του γνϊμονα αποκόπτει ςτθν οριηόντια πλάκα ςτο διάγραμμα των ωρϊν τθν θλιακι ϊρα του τόπου.

4. ΘΕΑΣΡΟ ΢ΚΙΩΝ: Σο φωσ παίηει με τισ ςκιζσ ςτο λευκό πανί! Ρόςο παλιά είναι θ φπαρξθ τθσ ςκιάσ! Πταν ζχουμε φωσ, ζχουμε και ςκιά. Το ΦΩΣ δθμιουργεί τθ ΣΚΛΑ. Ρρϊτα ο ιλιοσ, και μετά θ φωτιά, φςτερα οι θλεκτρικοί λαμπτιρεσ. Θ ςκιά γεννικθκε μαηί με τθν γζννθςθ του ιλιου, του φωτόσ.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

32

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Το φωσ και οι ςκιζσ δε βρίςκουν εφαρμογι μόνο ςτα Μακθματικά και ςτθ Φυςικι. Πλοι ςτα παιδικά μασ χρόνια παίξαμε με τθ ςκιά μασ, τθν κυνθγιςαμε, τρζξαμε να τθν ξεπεράςουμε, κρυφτικαμε από το φωσ, για να ςταματιςει να μασ παρακολουκεί!... Και όταν το φωσ κρφβεται πίςω από το λευκό πανί, τότε αρχίηει το παιχνίδι των ςκιϊν. Σο κζατρο ςκιϊν, ζνα από τα πιο ενδιαφζροντα κεατρικά είδθ, ζχει αποτελζςει αντικείμενο βακιάσ ζρευνασ για τθν ιςτορία και τθν καταγωγι του. Στθν Ελλάδα το κζατρο ςκιϊν πρωτοεμφανίηεται ςτθν Ρολιτεία του Ρλάτωνα τον 4ο αι. π.Χ. με τον Μφκο του Σπθλαίου. Αξίηει να ςθμειωκεί ότι θ πρϊτθ παράςταςθ Καραγκιόηθ ςτθν Ελλάδα δόκθκε ςτα Γιάννενα το 1809. Σιμερα, το κζατρο ςκιϊν ζχει μετεξελιχκεί και παρουςιάηει απεριόριςτεσ δυνατότθτεσ εμφανίηοντασ ςτο λευκό φόντο απερίγραπτα Shadow Tricks…

ΔΙΚΣΤΟΓΡΑΦΙΑ 

http://el.wikipedia.org



http://users.sch.gr/kassetas/z%20ParabolaElipse.htm



http://gregzer.pbworks.com/f/light_shadows.swf



https://taxidistignosi.wordpress.com



http://www.youtube.com/watch?v=SrqV6agVmYo



http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYMC201/531/3516,14430/extras/Experiments-Simulations/kef6.2_skiaparaskia/WebPlayer.html



http://www.edc.uoc.gr/~odysseas/webs/sxedia_Didaskalias/sxedia/fysikh_o ptikh/iliako-roloi_optiki.pdf

 http://www.astrosynedrio2007.gr/praktika/workshops/shmeiwseisrologia.pdf

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

33

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

«Ποιθτικό φωσ» ςτο Τελευταίο Σϊμα μου τθσ Κικισ Δθμουλά τθσ Παναγιϊτασ Παππά, φιλολόγου

Δυο λόγια για το κζμα μασ. Το φωσ, θ απουςία του (ςκότοσ, ζκλειψθ) και τα ουράνια ςϊματα (ο ιλιοσ, θ ςελινθ, οι πλανιτεσ και τα αςτζρια) εμφανίηονται ςυχνά ςτθν ποίθςθ τθσ Κικισ Δθμουλά ωσ δθλωτικά του τρόπου με τον οποίο θ ποιιτρια αντιλαμβάνεται αφ’ ενόσ τον εαυτό τθσ ωσ δθμιουργό και αφ’ ετζρου τθν τζχνθ που υπθρετεί. Το φωσ είναι το κλειδί που ξεκλειδϊνει τα κείμενά τθσ και τθν ποιθτικι τθσ υπόςταςθ, μασ ειςάγει ςτο «ποιθτικό τθσ εργαςτιρι» και φωτίηει τον τρόπο με τον οποίο εργάηεται. Κα το εξετάςουμε λοιπόν όχι μόνο ωσ κζμα τθσ ποίθςισ τθσ (ποιθτικό φωσ) αλλά και ωσ κεμελιϊδεσ ςτοιχείο τθσ ποιθτολογίασ τθσ (ποιθτολογικό φωσ). Ρροσ επίρρωςιν των παραπάνω ασ δοφμε τι ζχει πει θ ίδια θ Κικι Δθμουλά. Απόςπαςμα από τθν ομιλία που εκφϊνθςε ςτθν Αρχαιολογικι Εταιρεία το 20091: «Ριςτεφω ευλαβικά και ςτθ ςκοτεινι αδυναμία μασ. Κάτι μου λζει ότι θ πίςω πλευρά τθσ είναι μια απρόοπτθ ςελινθ που φωτίηει αςτραπιαία το άλλο περιοδικό θμιςφαίριο εκείνο τθσ δθμιουργικισ απόγνωςισ μασ». Εδϊ θ ορολογία του φωτόσ ςυνδθλϊνει βαςικά κζματα τθσ ποίθςισ τθσ: τθν απαιςιοδοξία (ςκοτεινι αδυναμία, απόγνωςθ), το χρόνο και τθ μνιμθ (αςτραπιαία, περιοδικό θμιςφαίριο), το ίδιο το ποιθτικό υποκείμενο και το ζργο του (ςελινθ, φωτίηει, δθμιουργικόσ). Τίποτε δεν είναι απόλυτο: θ πίςω πλευρά δεν κυριαρχείται από το ςκότοσ, κακϊσ είναι μια φωτίηουςα απρόοπτθ ςελινθ. Στον Φιλοπαίγμονα Μφκο, τθν ομιλία τθσ κατά τθν τελετι υποδοχισ τθσ ςτθν Ακαδθμία Ακθνϊν, θ Κικι Δθμουλά δθλϊνει ότι κα μιλιςει για τθν ποίθςθ «γι’ αυτό το κάτι ζχω να μιλιςω»- γφρω από τθν οποία περιςτρζφεται ωσ «ιςχνόσ ζςτω, πλθν αφοςιωμζνοσ δορυφόροσ τθσ».2 Αντιλαμβάνεται τθν ποίθςθ ωσ

1

Κικι Δθμουλά, Ζρανοσ ςκζψεων για τθν ανζγερςθ τίτλου υπζρ τθσ αςτζγου αυτισ ομιλίασ, (κείμενο που εκφϊνθςε ςτθν Αρχαιολογικι Εταιρεία ςτισ 26/1/2009), Μκαροσ 2010, ς.10.

2 Κικι Δθμουλά, Ο φιλοπαίγμων μφκοσ, (κείμενο που εκφϊνθςε κατά τθν τελετι αποδοχισ τθσ ςτθν Ακαδθμία Ακθνϊν ςτισ 11/11/ 2003), Μκαροσ 2010 3 , ς. 9. ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

34

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

«ζκλειψθ τθσ κανονικότθτασ», τθσ οποίασ τα μθνφματα λαμβάνει ο ποιθτισ «αλλά ςε ζνα περίβλθμα τόςο ςκοτεινό και αδιαπζραςτο που ςχεδόν ποτζ δεν ανακαλφπτεισ αν περιζχει δωρεά ι χλεφθ».3 Κι εδϊ τίποτα δεν είναι απόλυτο: θ ποίθςθ δεν είναι εφκολθ υπόκεςθ (ςκοτεινι, μθ κανονικι) αλλά ο ποιθτισ ωσ δορυφόροσ τθσ φωτίηεται από αυτι. Κι ασ τον χλευάηει πολλζσ φορζσ θ ποίθςθ. Άλλεσ φορζσ είναι δωρεά. Στθ ςυνζχεια κα επιχειριςουμε να ερμθνεφςουμε τα όςα είπε για το φωσ θ ποιιτρια ςτισ ομιλίεσ τθσ μζςα από το πρίςμα του ποιθτικοφ τθσ ζργου. Ζχοντασ κατά νου ότι χρθςιμοποιεί τθν ορολογία του φωτόσ για να μασ δείξει πϊσ αντιλαμβάνεται τθν ποίθςθ, τον εαυτό τθσ και τον τρόπο με τον οποίο εργάηεται, μποροφμε να κεωριςουμε προγραμματικό τον τίτλο Ζρεβοσ τθσ πρϊτθσ τθσ ποιθτικισ ςυλλογισ, δθλαδι ενδεικτικό τθσ ποιθτικισ τθσ. Στο ομότιτλο ποίθμα θ ποιιτρια ςκφβει πάνω από τθσ ψυχισ τθσ τθ ςυςκότιςθ και επιδεικνφει «ςτίχουσ ιςχνοφσ», οι οποίοι «πολλά κα λεν», εκτόσ από τον τελευταίο ςτίχο που «κοιτϊντασ κλιβερά τουσ προθγοφμενουσ /κα κλαίει». Εδϊ επικρατεί θ απαιςιόδοξθ διάκεςθ, κακϊσ θ ςκοτεινι ψυχικι διάκεςθ του ποιθτικοφ υποκειμζνου εκφράηεται ςτον τελευταίο ςτίχο – κα κλαίει – του ποιιματοσ αλλά και του ποιθτικοφ τθσ ζργου, για το οποίο γίνεται λόγοσ ςτο ποίθμα. Ραρ’ όλα αυτά θ απουςία φωτόσ και ο αρνθτιςμόσ δεν είναι απόλυτοσ: τα κζματα του ποιθτικοφ ζργου είναι πολλά και πολφςθμα και θ ποιιτρια διακατζχεται από ζνα φωσ ςτο μεταίχμιο, «κάποιο δικό τθσ λυκαυγζσ». Σ’ αυτό το μεταίχμιο κινείται και ςτθ δεφτερθ ποιθτικι τθσ ςυλλογι Εριμθν. Στο ποίθμα Ρρόλογοσ το εξϊφυλλο μιασ ποιθτικισ ςυλλογισ εκμυςτθρεφεται ότι ορίςτθκε «αχκοφόροσ μελαγχολίασ». Από τισ ςελίδεσ που «ςυγκρατεί και εξαίρει» «μια μονάχα ... καυχιζται πωσ ιρκε από τον ιλιο». Πμωσ θ πλειοψθφία των ςτίχων επιμζνει, *...+ πωσ καμιά, μα καμιά δεν ζχουν ςυγγζνεια μ’ ευδιάκετα πράγματα όπωσ, ασ ποφμε, ο ιλιοσ.

3

Κικι Δθμουλά, Ο φιλοπαίγμων μφκοσ, ό.π. ςς. 10-11. ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

35

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

Θ μελαγχολία κυριαρχεί, αλλά ο ευδιάκετοσ ιλιοσ ζχει ιδθ τρυπϊςει ςε μία – ζςτω – ςελίδα. Στο ποίθμα Ζκλειψισ εμφανίηεται το εγϊ: εγϊ, ο λυρικόσ μικρόσ πλανιτθσ, ζπακα ολικι ςχεδόν ζκλειψθ. Το ποιθτικό υποκείμενο είναι ζνασ πλανιτθσ που διαχζει το φωσ τθσ ποίθςθσ. Θ ζκλειψι του είναι τόςο ςθμαντικι ϊςτε καλεί τουσ αναγνϊςτεσ να ςτρζψουν ς’ αυτό το φαινόμενο το ενδιαφζρον τουσ : Ραρατθριςατε το φαινόμενό μου; Τθν ολικι μου, επιτζλουσ, ζκλειψθ; Ερχόμαςτε τϊρα ςτθν ποιθτικι ςυλλογι Το τελευταίο ςϊμα μου, θ οποία παρουςιάηει –πιςτεφω– ιδιαίτερο ενδιαφζρον ωσ προσ τθν ποιθτολογικι διάςταςθ του φωτόσ. Κατ’ αρχάσ το «ςϊμα», όπωσ παρατθρεί και ο Ανδρζασ Καραντϊνθσ4, είναι το ςϊμα τθσ ποίθςθσ τθσ Δθμουλά. Στθ Σκόνθ ο Καραντϊνθσ εκλαμβάνει τθ φράςθ μοτίβο αλλά και κατακλείδα του ποιιματοσ ωσ «ζναν πρωτότυπο οριςμό τθσ ποίθςθσ, ςυμφωνϊντασ πωσ ποίθςθ είναι το τίναγμα του μζςα βίου ζξω»5. Κατά δεφτερο λόγο κα ςυμπλιρωνα πωσ πζρα από το να μιλά ςτα ποιιματά τθσ για τθν ποίθςθ και για τθν ίδια, με τθν εικονοποιία τθσ –ιδιαίτερα με αυτι που ςχετίηεται με το φωσ– θ ποιιτρια διαλζγεται με τουσ προκατόχουσ τθσ ποιθτζσ, όπωσ ο Ελφτθσ. Τζλοσ κεωρϊ ότι ςε αυτι τθ ςυλλογι οι ςυμβολιςμοί του φωτόσ δζνονται με βαςικά κζματα τθσ ποίθςισ τθσ, όπωσ ο χρόνοσ, θ μνιμθ, θ απουςία αγαπθμζνων προςϊπων. Ζνα χαρακτθριςτικό ποίθμα που περικλείει όςα προαναγγείλαμε είναι Ο ψυχιςμόσ του δίτροπου. Ππωσ δθλϊνει και ο τίτλοσ του αναπτφςςεται ζνα δίπολο, μια μακρά ςειρά αντικζςεων: από τθ μια μεριά το φωσ, το ξθμζρωμα, το ξφπνθμα, θ βλάςτθςθ, ο ζρωτασ, κι από τθν άλλθ το ςκοτάδι, θ νφχτα, ο φπνοσ, ο κάνατοσ, ο διςταγμόσ. Ασ δοφμε πϊσ ορίηει θ ίδια «το δίτροπο των φφλλων»: από τθ μια μεριά φιλί με το ςκοτάδι κι από τθν άλλθ εξαγνιςμόσ με φωσ. Δεν υπάρχει απόλυτο ςκοτάδι. Θ νφχτα χαρακτθρίηεται από «το ςτζρεο ςτερζωμα», που πάνω του καρφϊνονται «αλλά και ξεκαρφϊνονται εφκολα» «πινζηεσ τ’ άςτρα».

4

Ανδρζασ Καραντϊνθσ, «Κικισ Δθμουλά: Το τελευταίο ςϊμα μου», ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ 110, ετ. ΝΕϋ, αρ.1299, ςς. 1107- 1108. «Ζτςι το «ςϊμα» τθσ ποίθςισ τθσ λειτουργεί όλο μαηί ....» (ς. 1107).

5 Καραντϊνθσ, ό.π. ς. 1108. ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

36

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Το ξθμζρωμα και θ μζρα κυριαρχοφνται από τισ φωτεινζσ εικόνεσ του Ελφτθ: ελαιϊνεσ, δζντρα, κυπαρίςςια, κορίτςια, ςκίνα, ςπάρτα, μυρτιζσ. Αυτι όμωσ θ ερωτικι, ευφρόςυνθ εικόνα του Ελφτθ διαςτρεβλϊνεται, κακϊσ ςτο ποίθμα τθσ Δθμουλά κορίτςια και τάφοι προικίηονται τϊρα εξίςου και αυτι «όλθ θ βλάςτθςθ ... με τα ςτραφταλιςτά ονόματά τθσ» ςτραπατςάρεται «με ποδοπάτθμα και κάνατο ξερόχορτων». Αυτό κακόλου δεν ςθμαίνει ότι το ποίθμα εμφορείται πλιρωσ από απαιςιοδοξία και αρνθτιςμό. Ο ερωτιςμόσ, θ γονιμοποιόσ επίδραςθ του φωτόσ ςτθ βλάςτθςθ πραγματϊνεται ςτθν ποιθτικι δθμιουργία, «ςτθ βλάςτθςθ των λζξεων»: Θάμνοι νάνοι κάκονται ανακοφρκουδα ςτα πζριξ, ηθτιάνοι που ηθτοφν από το φωσ τ’ όνομά τουσ ... Το φωσ δθμιουργεί λόγο, το φωσ γίνεται ποίθςθ. Πςο για τον δθμιουργό, θ Δθμουλά επιλζγει ν’ ανθφορίςει τθ ςτενι καλλιμαχικι ατραπό: Ανθφορίηει όλθ θ βλάςτθςθ ωσ απάνω, το κάκε πράςινο απ’ το δικό του δρόμο. Εγϊ, αν ιμουν κάτι προικιςμζνο ν’ ανεβαίνει, κα ’παιρνα τα ςτενά μονοπατάκια που χαράχτθκαν με ποδοπάτθμα και κάνατο ξερόχορτων. Πχι κάνατοσ, όχι να μπει πρωί πρωί ςτθ βλάςτθςθ των λζξεων ο κάνατοσ. Να βρω πιο φίλο τρόπο χάραξθσ, τρόπο παραμυκατηι: πεσ ότι τα ξερόχορτα χτενίςτθκαν κι ζκαναν τθ χωρίςτρα τουσ ςτραβι, κεόςτραβθ. Γι’ αυτό τα λζω μονοπατάκια ξανκομάλλικα. Θ τζχνθ τθσ Δθμουλά απομυκοποιεί με «τρόπο παραμυκατηι» τα υψθλά ςφμβολα τθσ ηωισ, όπωσ τον ιλιο του Ελφτθ, και φζρνει ςτα μζτρα τθσ κακθμερινότθτάσ μασ ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

37

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

τα ςτοιχεία και κζματα τθσ ποίθςισ τθσ, δθλαδι τα ταπεινά «ξερόχορτα» που «χτενίςτθκαν κι ζκαναν τθ χωρίςτρα τουσ ςτραβι, κεόςτραβθ» κακϊσ θ ποιιτρια ανεβαίνει το δικό τθσ ςτενό μονοπατάκι τθσ ποίθςθσ. Στο ίδιο πνεφμα ο ιλιοσ παρουςιάηεται ςαν βαρυςτομαχιαςμζνοσ μπουρηουά6 ςτο ποίθμα Σκίηω τθ δωδεκάτθ: Πτι απόφαγε το μεςθμεριανό του ό ιλιοσ κι είναι βαρφσ όπωσ ακριβϊσ και θ ποιιτρια που αυτοςαρκάηεται: Γράφω και ςκίηω είμαι βαριά, φαίνεται πωσ απόφαγα το μεςθμεριανό μου ...................................................... Σκίηω ςε χίλια και ςε δϊδεκα κομμάτια ό,τι ςκζφτθκα, ............................. μθ τα ςκιςμζνα που ζγραψα κρυφά και από μόνα τουσ ςυναρμολογθκοφν και αυτοδιαβαςτοφν και μάκουν πωσ ιτανε για πζταμα. Εδϊ πραγματικά ο ιλιοσ του μεςθμεριοφ φωτίηει τθ δθμιουργικι απόγνωςι τθσ. Υπάρχει άραγε κάτι που αξίηει να γραφεί και να διαςωκεί; Μςωσ βροφμε τθν απάντθςθ ςτθν παραλία τθσ λικθσ (Oblivion beach). Εδϊ θ νφχτα και τα ςκοτάδια φοβίηουν τθν ψυχι. Το ξθμζρωμα όμωσ ζρχεται το φωσ που διαχζεται ςτθν ποιθτικι εικόνα μιασ καλοκαιριάτικθσ μζρασ ςτθν παραλία με ςτοιχεία που κυμίηουν και πάλι Ελφτθ (κάλαςςα, βουνά και ουρανόσ, το μπλε πάνω ςτα κφματα / με άςπρο γιακαδάκι, του χωριοφ το εκκλθςίδιο, ο γιαλόσ, πζτρινα τηιτηίκια τα βότςαλα). Κι εδϊ θ εικόνα αλλοιϊνεται κακϊσ «το φωσ κορνάρει μανιαςμζνο / κζλει να προςπεράςει». Ωςτόςο το ποιθτικό υποκείμενο με «τα άριςτα αντανακλαςτικά του» αντιςτζκεται ςκεναρά με τθ μνιμθ του ςτθ φυγι του φωτόσ και κατορκϊνει να ςυγκρατιςει και να αναδθμιουργιςει όςα ςθμαντικά ζχουν χακεί: 6

Καραντϊνθσ, ό.π. ς.1107. ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

38

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

κάκε που χάνεται ςτο βάκοσ ζνα πλοίο εκκρίνει θ μνιμθ μου όςα ςε βάκοσ χάκθκαν. Στο ποίθμα Σθμεία των καρπϊν, αφιερωμζνο ςτθ μνιμθ του πατζρα τθσ, αυτό που χάκθκε και που εκκρίνει θ μνιμθ είναι ζνα θλιόλουςτο καλοκαιρινό μεςθμζρι που ηωντανεφει τθ μνιμθ του πατζρα, του αγαπθμζνου προςϊπου που δεν κα ξαναδεί. Το ίδιο ανελζθτο θλιόλουςτο καλοκαιρινό μεςθμζρι κυριαρχεί ςτο Ριο άςπρο από το άςπρο. Το «πολφ μεγάλο δζντρο / των τηιτηικιϊν το πατρικό τουσ ςπίτι» δεν μπορεί να κρφψει με τον ίςκιο του το ποιθτικό υποκείμενο: Πμωσ απ’ τα μικρά κενά που αφινουν μεταξφ τουσ τα φυλλϊματα φωσ οφιοειδζσ ειςχϊρθςε, αλλικωρα κοιτάγματα του ιλιου. Κι είναι για πζταμα ο ίςκιοσ ςαν φφλλο φαγωμζνο από κάμπια. γεμάτοσ κλειδαρότρυπεσ. Ρϊσ να κρυφτϊ; Και φαίνομαι και βλζπω. Το φωσ αφινει ζκκετθ τθν ποιιτρια αλλά και τθσ επιτρζπει να δει και να κυμθκεί άλλα ςθμαντικά καλοκαιρινά μεςθμζρια τθσ ηωισ τθσ. Το τελευταίο ποίθμα ςτο οποίο κα ςτακοφμε είναι το Σφνδρομο (Κοιτάηοντασ τον πίνακα του Ρικάςο «Το Πνειρο») και ςτισ ςκζψεισ τθσ για τον ποιθτι δθμιουργό και για το όνειρο – ζμπνευςθ. Διακρίνουμε τρία μζρθ. Το πρϊτο είναι μία ζκφραςισ, μια περιγραφι του πίνακα. Το δεφτερο αναφζρεται ςτο ποιθτικό υποκείμενο – δθμιουργό και το τρίτο αποτελεί μια απόπειρα να δοκεί ζνασ οριςμόσ του ονείρου – ζμπνευςθσ. Στθν περιγραφι του ζργου τζχνθσ απροςδόκθτα εμφανίηεται μια λζξθ ςχετικι με τον ιλιο και το φωσ: Κοιμάται το κορίτςι ενϊ πίςω από το χαλαρό φουςτάνι τθσ ο ζνασ μαςτόσ ανατζλλει για να κθλάςει θ λαίμαργθ αφαίρεςθ. Θ ανατολι του μαςτοφ τροφοδοτεί τθν καλλιτεχνικι δθμιουργία, αφοφ θ λαίμαργθ αφαίρεςθ είναι βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ τζχνθσ του Ρικάςο. Στο δεφτερο μζροσ, ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

39

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

το ποιθτικό υποκείμενο μιλά για τον εαυτό του: δεν ζχει όνειρα και τα αποηθτά προκειμζνου να διεγερκεί θ μιτρα τθσ ποιθτικισ δθμιουργίασ. Αυτοπροςδιορίηεται ωσ πθλόσ, ιςχυρι –κατά τθ γνϊμθ μου– ςυνδθλϊςα τθσ Ρρϊτθσ Δθμιουργίασ: κι ο πθλόσ που είμαι, ο πθλόσ που είμαι, με πιζηει να ςπάςω. ........................................ Και όνειρα δεν ζχω να πλάςω πιλινθ περιφροφρθςθ τθσ φλθσ μου. Τθσ λείπει τθσ ποιιτριασ το όνειρο, θ ζμπνευςθ, για να περιφρουριςει τθν ποιθτικι φπαρξι τθσ. Αλλά τι είναι αλικεια το όνειρο; Θ απάντθςθ ζρχεται ςτο τρίτο μζροσ: Πνειρο ςθμαίνει φτεροφγα φπνου από κερί που ιλιο ερωτεφεται και λιϊνει. Θ ποιθτικι εικόνα παραπζμπει ολοφάνερα, όπωσ νομίηω, ςτα φτερά ενόσ δθμιουργοφ – ςυμβόλου ςτθν τζχνθ και ςτθ λογοτεχνία, δθλαδι ςτα φτερά του Δαίδαλου, και υπενκυμίηει τθν πτϊςθ αυτοφ που τα χρθςιμοποίθςε, δθλαδι τθν πτϊςθ του Μκαρου. Το όνειρο, θ ζμπνευςθ ςυνδζεται λοιπόν με το «ποιθτικό φωσ», δθλαδι με το φωσ τθσ ποιθτικισ τζχνθσ, το φωσ του ιλιου, που, όςο κι αν το αποηθτοφμε, είναι επικίνδυνο, μπορεί να αποβεί μοιραίο.

Πθγζσ 

Κικι Δθμουλά, Ροιιματα, κϋ ζκδοςθ, Μκαροσ 2011, (Ζρεβοσ 1956, Εριμθν 1958, Το τελευταίο ςϊμα μου 1981)



Κικι Δθμουλά, Ζρανοσ ςκζψεων για τθν ανζγερςθ τίτλου υπζρ τθσ αςτζγου αυτισ ομιλίασ, (κείμενο που εκφϊνθςε ςτθν Αρχαιολογικι Εταιρεία ςτισ 26/1/2009), Μκαροσ 2010



Κικι Δθμουλά, Ο φιλοπαίγμων μφκοσ, (κείμενο που εκφϊνθςε κατά τθν τελετι αποδοχισ τθσ ςτθν Ακαδθμία Ακθνϊν ςτισ 11/11/ 2003), Μκαροσ 2010 3



Ανδρζασ Καραντϊνθσ, «Κικισ Δθμουλά: Το τελευταίο ςϊμα μου», ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ 110, ετ. ΝΕϋ, αρ.1299, ςς. 1107- 1108

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

40

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

«Ἐγώ εἰμι τὸ υῶς τοῦ κόσμου…» Διδακτικι πρόταςθ ςτα Θρθςκευτικά με αξιοποίθςθ Σ.Π.Ε. τθσ Παραςκευισ Τςιϊρθ, κεολόγου-φιλολόγου

1. ΣΑΤΣΟΣΘΣΑ Γνωςτικό αντικείμενο: Κρθςκευτικά Βϋ Γυμναςίου. Θζμα: «Τίνα με λζγουςιν οι άνκρωποι είναι…» Προβλεπόμενοσ χρόνοσ: 6 διδακτικζσ ϊρεσ. Εμπλεκόμενα μακιματα: Κρθςκευτικά, Ρλθροφορικι Σόποσ διεξαγωγισ του μακιματοσ: Εργαςτιριο Ρλθροφορικισ. Αρικμόσ μακθτϊν: 22

2. ΢ΤΝΟΠΣΙΚΘ ΠΕΡΙΓΡΑΦΘ Θ ςυγκεκριμζνθ διδακτικι πρόταςθ υλοποιικθκε ςτα πλαίςια του Νζου Ριλοτικοφ προγράμματοσ Σπουδϊν ςτα Κρθςκευτικά Βϋ Γυμναςίου: 2θ ενότθτα: «Ροιοσ είναι ο Κεόσ των Χριςτιανϊν». Αξιοποιικθκαν τα παρακάτω εργαλεία: online εργαλεία μελζτθσ τθσ Αγίασ Γραφισ, Google Docs, bubbl.us, wiki, εικονικό μουςείο, λογιςμικά του Ρ.Λ.

3. ΢ΣΟΧΟΙ «Μακαίνω πϊσ να μακαίνω»  Οι ΤΡΕ διαμορφϊνουν ζνα περιβάλλον, όπου τα κφρια ηθτοφμενα είναι θ πλθροφορία, θ γνϊςθ και θ καινοτομία.  Θ ανακαλυπτικι κατάκτθςθ τθσ γνϊςθσ κατά τθν αναηιτθςθ και επεξεργαςία του προσ μελζτθ υλικοφ.  Ρροςζγγιςθ ζργων τζχνθσ που ςυνδζονται με τισ βιβλικζσ διθγιςεισ. ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

41

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

 Ραρουςίαςθ των εργαςιϊν με δθμιουργικό τρόπο. Διαφοροποιθμζνθ και κατευκυνόμενθ ςε μεγάλο βακμό διδακτικι πρόταςθ (λογιςμικό – επιλεγμζνεσ – ζγκυρεσ ιςτοςελίδεσ) εκπαίδευςθ ςτο περιβάλλον εργαςίασ.

ΑΝΑΛΤΣΙΚΘ ΠΑΡΟΤ΢ΙΑ΢Θ ΣΘ΢ ΠΡΟΣΑ΢Θ΢ Αφορμι το Νζο Ριλοτικό Ρρόγραμμα Σπουδϊν ςτα Κρθςκευτικά Βϋ Γυμναςίου 2θ ενότθτα: «Ροιοσ είναι ο Κεόσ των Χριςτιανϊν». Θ διδακτικι πρόταςθ ανταποκρίνεται ςτισ απαιτιςεισ των ΑΡΣ-Δ.Ε.Ρ.Ρ.Σ., δεδομζνου ότι ςτθρίηεται ςτθ διακεματικότθτα (ςυνφπαρξθσ και ςυνειςφοράσ των διαφορετικϊν γνωςτικϊν αντικειμζνων για τθν οικοδόμθςθ τθσ γνϊςθσ ςτθν ομαδικι εργαςία), ςτθ χριςθ νζων τεχνολογιϊν κ.λ.π.

ΔΙΔΑΚΣΙΚΕ΢ ΜΕΘΟΔΟΙ 1. Εποικοδομιςτικι (θ νζα γνϊςθ ςτθρίηεται ςτθν προγενζςτερθ και τθν προάγει) 2. Ομαδοςυνεργατικι (θ κριτικι ςκζψθ και θ ανάπτυξθ ςχετικϊν δεξιοτιτων είναι υπόκεςθ τθσ ομάδασ εργαςίασ) 3. Βιωματικι (θ κρθςκευτικι γνϊςθ ζχει να πει κάτι ςτο «ςιμερα» των νζων ανκρϊπων)

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΜΕΛΕΣΘ΢ 1. Online εργαλεία μελζτθσ τθσ Αγίασ Γραφισ 2. Google Docs 3. Wiki 4. Bubbl.us 5. Eικονικό Μουςείο

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

42

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

ΠΟΡΕΙΑ ΜΑΘΘΜΑΣΩΝ 1θ διδακτικι ϊρα: ιδεοκφελλα – ςε ςχεδιάγραμμα οι παράμετροι μελζτθσ του κζματοσ.

2θ διδακτικι ϊρα: Δθμιουργία ομάδων, ανάκεςθ εργαςιϊν, επίςκεψθ ςτο wiki τθσ τάξθσ (http://thriskeftikab.pbworks.com/w/page/91599639/FrontPage), λιψθ των φφλλων εργαςίασ και των ςχετικϊν οδθγιϊν.

Αρχική Σελίδα Wiki

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

18

43

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

ΦΤΛΛΑ ΕΡΓΑ΢ΙΑ΢

1θ ομάδα: ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΘΚΘ Επιςκεφτείτε τισ διευκφνςεισ: http://www.newlife4you.gr/memory.asp http://www.myriobiblos.gr/bible/ot/default.asp http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm και καταγράψτε τα χωρία: (Γεν 1,1-5), (Γεν 1,14-19), (Βα 3,33), (Θς 45,7- Αμ 4,13), (Ψλ 18,2 κε-148,3 – Δν 3, προςευχι 47κε), (Ψλ 103,2), (Γεν 15,17 –Εξ 19,18 -Εξ 24,17-Ψλ 17,9- Ψλ 49,3), (Ψλ 87,6 κεξ13), (Σολ 7,27,29 κεξ).

Να μελετιςετε τισ παρακάτω παραμζτρουσ του κζματοσ O ΘΕΟ΢ ΣΟΤ ΦΩΣΟ΢ 1. Ο δθμιουργόσ του φωτόσ 2. Ο Κεόσ ενδεδυμζνοσ φωσ 3. Ο Κεόσ είναι φωσ

Να παρουςιάςετε με δθμιουργικό τρόπο τα πορίςματα τθσ μελζτθσ ςασ.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

44

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

2θ ομάδα: ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΘΚΘ Επιςκεφτείτε τισ διευκφνςεισ: http://www.newlife4you.gr/memory.asp http://www.myriobiblos.gr/bible/ot/default.asp http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm και καταγράψτε τα χωρία: (Εκ 11,7 – Λωβ 3,16 – Ψλ57,9), (Τωβ 3,17 και 11,8), (Τωβ 5,11), (Εξ 24,10 κεξ), (Αβ 3,3 κ εξ), (Ρρμ 6,23 – Ψλ 118, 105), (Λϊβ 29,3 – Ψλ 17,29), (Ψλ 12,4), (Ψλ 26,1), (Θς 58,10 –Ψλ 35,10 –Ψλ 96,11– Ψλ 111,4), (Θς 59,9 κ εξ), (Ρρμ 13,9– Ρρμ 24,20 – Λϊβ 18,5 κ εξ ), (Θς 13,10 – Λερ 4,23 και 13,16 – Λεη 32,7 – Αμ 8,9), (Θς 9,1 και 42,7- Μιχ 7,8 κ εξ), (Ηαχ 14,7), (Μαλ 4,2), (Θς 60,1 κ εξ), (Θς 60,19 κ εξ), (Θς 2,5 και 51,4 – Βαρ 4,2), (Θς 42,6 και 49,6), (Σολ 17,1 και 18,4), (Δτ 12,3- Σολ 3,7).

Να μελετιςετε τισ παρακάτω παραμζτρουσ του κζματοσ Α. ΦΩ΢ ΔΩΡΕΑ ΣΟΤ ΘΕΟΤ 1. Το φωσ των ηϊντων 2. Συμβολιςμόσ του φωτόσ 3. Επαγγελία του φωτόσ Β. Σο φωσ ςτθν Ορκόδοξθ εικόνα Επιςκεφτείτε τισ παρακάτω διευκφνςεισ και μελετιςτε τθν παρουςία του φωτόσ ςτθν ορκόδοξθ αγιογραφία. http://galaxy.hua.gr/~hp228304/symvolismoi.htm http://www.imalex.gr/6FD0E71D.el.aspx http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/contacts_clement_theology.html http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/contacts_clement_monde.html

Να παρουςιάςετε με δθμιουργικό τρόπο τα πορίςματα τθσ μελζτθσ ςασ. ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

45

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

3θ ομάδα: ΚΑΙΝΘ ΔΙΑΘΘΚΘ Επιςκεφτείτε τισ διευκφνςεισ: http://www.myriobiblos.gr/bible/nt2/default.asp http://www.newlife4you.gr/readbible.asp?ver=1&b=40&c=1&s=10&l=1 http://www.newlife4you.gr/strong/greekstrong.asp?s_strong=&s_char1=&s_m other=&s_child=%F6%F9%F2&strongPageSize= και καταγράψτε τα χωρία: Μτ 4,16. Ρράξ 26,23 και 13,47 και 26,18 - Λκ 1,7 κ εξ. , Μκ 8,22- 26- Λω 9,5και 8,12 και 12,46 και 1,4,9 και 3,19 και 13,30 – Λκ 22,53, Μτ 17,2- Ρράξ 9,3 και 22,6 και 26,3 ΒϋΚορ 4,6- Εβρ 1,3 – ΑϋΤιμ 6,16 – Λακ 1,17 – Λω 1,4, Μτ 17,2- Ρράξ 9,3 και 22,6 και 26,3 ΒϋΚορ 4,6- Εβρ 1,3 – ΑϋΤιμ 6,16 – Λακ 1,17 – Λω 1,4

Να μελετιςετε τισ παρακάτω παραμζτρουσ του κζματοσ Ο ΧΡΙ΢ΣΟ΢, ΦΩ΢ ΣΟΤ ΚΟ΢ΜΟΤ 1. Θ εκπλιρωςθ τθσ επαγγελίασ 2. Ο Χριςτόσ αποκαλφπτεται ωσ φωσ 3. Ο μεταμορφωμζνοσ Χριςτόσ

Να παρουςιάςετε με δθμιουργικό τρόπο τα πορίςματα τθσ μελζτθσ ςασ.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

46

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

4θ ομάδα: ΚΑΙΝΘ ΔΙΑΘΘΚΘ Επιςκεφτείτε τισ διευκφνςεισ: http://www.myriobiblos.gr/bible/nt2/default.asp http://www.newlife4you.gr/searchbible.asp?testament=1&andor=0&lan=0&ho w=0&ver=0 http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/prayers/funeral_translation.htm http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/grhgorios_8eologos_logoi.htm και καταγράψτε τα χωρία: ΒϋΚορ 6,14 κ εξ και 11,14 – Λκ 16,8- Λω 3,19 κ εξ και 12,36, Εφ 4,18 και 5,8,14– Κολ 1,12 κ εξ – Εβρ 6,4 – ΑϋΚες 5,5, Λω 12,35 κ εξ – Μτ 6,22 κ εξ - ΢ωμ 13,12 κ εξ – ΑϋΚες 5, 4 – 8 – Εφ 5,9-14 – ΑϋΛω 1, 5 κ εξ και 2,8 – 11 – Μτ 5,14 κ εξ, ΑϋΡετ. 2,9, Κολ. 1,12, Εφ. 5,8, Εβρ. 6,4).

Να μελετιςετε τισ παρακάτω παραμζτρουσ του κζματοσ ΟΙ ΤΙΟΙ ΣΟΤ ΦΩΣΟ΢ 1. Οι άνκρωποι ανάμεςα ςτο ςκοτάδι και ςτο φωσ 2. Από το ςκότοσ ςτο φωσ 3. Θ ηωι των υιϊν του φωτόσ 4. Ρροσ το αιϊνιο φωσ ΦΩΣΙ΢ΜΟ΢ Θ ΦΩΣΙ΢ΜΑ

Να παρουςιάςετε με δθμιουργικό τρόπο τα πορίςματα τθσ μελζτθσ ςασ.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

47

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

5θ ομάδα: Θ ΘΜΕΡΑ ΣΟΤ ΚΤΡΙΟΤ Επιςκεφτείτε τισ διευκφνςεισ: http://www.myriobiblos.gr/bible/nt2/default.asp http://www.newlife4you.gr/searchbible.asp?testament=1&andor=0&lan=0&ho w=0&ver=0 http://users.sch.gr/aiasgr/Proseuxes/Omologies/To_Sumbolo_ths_Pistews.htm http://www.imth.gr/default.aspx?lang=el-GR&loc=1&page=258 http://www.newlife4you.gr/inbible.html και καταγράψτε τα χωρία: Μτ 3,11,16 και 11,3 και 12,28 – Ρρ, 2,17 και 15,16 κ εξ Λκ 17,24 κ εξ και Μτ 24,6,14,29, 30,37-44, Μτ 24,6,14,29, 30 ΑϋΚορ 1,8 και 3,13 και 4,3 κ εξ και 7,31 και 6,12 – Τιτ2,13 – ΑϋΡετρ 4,13 κ εξ – Φιλ 1,6,9 κ εξ - ΒϋΤιμ 1,12,18 και 4,8 – ΑϋΛω 2,28 και 4,14,17, ΑϋΚεσ 5,5 – Εφ 5,8 – ΢ωμ 6,3 κ εξ – Εφ 2,5 κ εξ – Κολ 3,3 κ εξ,

Να μελετιςετε τισ παρακάτω παραμζτρουσ του κζματοσ 1. Θ ζλευςθ του Κυρίου 2. Θ θμζρα του Υιοφ του ανκρϊπου: 3. Φωσ πάνω ςτθν κακθμερινι ηωι 4. Οι υιοί τθσ θμζρασ 5. Σφμβολο Ρίςτεωσ

Να παρουςιάςετε με δθμιουργικό τρόπο τα πορίςματα τθσ μελζτθσ ςασ.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

48

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

6θ ομάδα: Να παρουςιάςετε τα εξισ κζματα με δθμιουργικό τρόπο 1. Άγιο Φωσ http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%B3%CE%B9%CE%BF_%CE%A6%CF%89 %CF%82 http://www.impantokratoros.gr/61CB08D5.el.aspx

2. Φωσ ιλαρόν…. http://www.egolpion.com/fws_ilaron.el.aspx http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/explanatory/prayers_interpretation.htm# 08

΢τιγμιότυπα με αναφορά ςτο φωσ (εικονικό μουςείο) Το ζτοιμο Ρρότυπο Μουςείου βρίςκεται ςτο Wiki του τμιματοσ. Να επιλζξετε από τισ παρακάτω διευκφνςεισ τα ζργα που κα εκκζςετε ςτο εικονικό μουςείο ςασ. Α. Διαχωριςμόσ του φωτόσ από το ςκότοσ (Ραλαιά Διακικθ –Γεν 1,3 κ εξ). http://texni-zoi.blogspot.gr/2013/04/blog-post.html «Δθμιουργία αςτζρων»: http://texni-zoi.blogspot.gr/2013/04/blog-post.html

http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/basil_the_great_six_days_of_cr eation.htm (ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΛΛΕΛΟΥ: ΟΜΛΛΛΑ ΕΛΣ ΤΘΝ ΕΞΑΘΜΕ΢ΟΝ) http://ec-goc.gr/paterika/arthra-dimosieiseis/paterika/i-dimiourgia-tou-kosmoukai-tou-anthropou (Θ δθμιουργία του κόςμου και του ανκρϊπου)

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

49

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

Β. Θ Γζννθςθ του Χριςτοφ http://www.saint.gr/23/texts.aspx http://sophia-siglitiki.blogspot.gr/2013/12/blog-post_1453.html http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/Loverdos_collection/?bxm=13109 http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/ouspensky_nativ.html http://www.myriobiblos.gr/afieromata/christougenna_2003/index.html http://www.abcgallery.com/C/caravaggio/caravaggio6.html http://www.abcgallery.com/G/giotto/giotto112.html http://www.abcgallery.com/D/duccio/duccio14.html

Γ. Βάπτιςθ του Χριςτοφ http://www.saint.gr/28/texts.aspx http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%92%CE%AC%CF%80%CF%84%CE%B9%C F%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84 %CE%BF%CF%8D_%28%CE%92%CE%B5%CF%81%CF%8C%CE%BA%CE%B9%CE%BF% 29 (Βερόκιο) http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B118/381/2536,9836/ http://www.abcgallery.com/A/angelico/angelico51.html http://www.abcgallery.com/P/piero/piero14.html http://www.abcgallery.com/L/leonardo/leonardo35.html http://www.abcgallery.com/V/veronese/veronese92.html

Δ. Μεταμόρφωςθ του Χριςτοφ http://www.saint.gr/217/texts.aspx http://www.saint.gr/747/saint.aspx ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

50

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

http://www.abcgallery.com/B/bellini/bellini9.html http://www.abcgallery.com/D/duccio/duccio53.html http://www.abcgallery.com/R/raphael/raphael61.html http://www.abcgallery.com/I/icons/greek5.html

Ε. Επί του Όρουσ Ομιλία (Ματκ 5, 14-16) http://www.oodegr.co/oode/grafi/makarismoi_topo8esia_1.htm http://www.abcgallery.com/R/rossetti/rossetti21.html

΢τ. Θ Ανάςταςθ http://www.saint.gr/9/texts.aspx http://www.abcgallery.com/R/rembrandt/rembrandt108.html http://www.abcgallery.com/B/bronzino/bronzino151.html

Η. Θ Πεντθκοςτι http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/ouspensky_eikona.html http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/explanatory/leonid_ouspensky_icon_orthod ox_interpretation_pentecost.htm http://www.abcgallery.com/D/duccio/duccio92.html http://www.abcgallery.com/G/giotto/giotto123.html http://www.abcgallery.com/E/elgreco/elgreco5.html http://www.abcgallery.com/M/mengs/mengs5.html

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

51

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

3θ, 4θ διδακτικι ϊρα: εναςχόλθςθ με τισ εργαςίεσ ςτο εργαςτιριο πλθροφορικισ.

5θ, 6θ διδακτικι ϊρα: παρουςίαςθ των εργαςιϊν και αξιολόγθςθ τθσ διδακτικισ πρόταςθσ.

ΟΙ ΕΡΓΑ΢ΙΕ΢ ΣΩΝ ΜΑΘΘΣΩΝ ΑΝΑΡΣΘΘΘΚΑΝ ΢ΣΟ WIKI ΣΟΤ ΣΜΘΜΑΣΟ΢

΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΑ Θ χριςθ των ψθφιακϊν μζςων και θ ποικιλία των δραςτθριοτιτων ζδωςαν ςτουσ μακθτζσ τθ δυνατότθτα διακεματικισ προςζγγιςθσ του κζματοσ. Θ κουλτοφρα των ΤΡΕ ενςωματϊκθκε και εφαρμόςτθκε δθμιουργικά ςτθν ανκρωπιςτικι κρθςκευτικι παιδεία. Θ κριτικι ςκζψθ και θ ανάπτυξθ ςχετικϊν δεξιοτιτων δεν αποτζλεςε ατομικι υπόκεςθ, αλλά δόκθκε ζμφαςθ ςτθ ςυνεργατικι μάκθςθ. Τζλοσ οι μακθτζσ μακαίνουν και με τθν τεχνολογία.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

52

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Εικονικό ταξίδι ςτο Παρίςι, πόλθ του φωτόσ Voyage virtuel à Paris: ville lumière Διδακτικι πρόταςθ για τθν τρίτθ τάξθ γυμναςίου τθσ Ελζνθσ Χαρτηάβαλου, κακθγιτριασ γαλλικϊν

ΕΝΣΤΠΟ ΤΠΟΒΟΛΘ΢ ΔΙΔΑΚΣΙΚΘ΢ ΠΡΑΚΣΙΚΘ΢ ΣΧΕΔΛΟ ΔΛΔΑΣΚΑΛΛΑΣ 1) ΣΑΤΣΟΣΗΣΑ ΔΙΔΑΚΣΙΚΗ΢ ΠΡΑΚΣΙΚΗ΢ Καθημερινή ζωή (Vie quotidienne)

1.1 Σίτλοσ Διδακτικισ Πρακτικισ «Εικονικό ταξίδι ςτο Ραρίςι: πόλθ του φωτόσ» / «Voyage virtuel à Paris : ville lumière»

1.2 Δθμιουργόσ Ονοματεπϊνυμο: Ελζνθ Χαρτηάβαλου Ιδιότθτα: Εκπαιδευτικόσ

΢χολικόσ ΢φμβουλοσ

΢τζλεχοσ Διοίκθςθσ

΢τοιχεία Οργανικισ Θζςθσ: Ρρότυπο Ρειραματικό Γυμνάςιο «Ηωςιμαίασ Σχολισ» Λωαννίνων. Σαχυδρομικι Διεφκυνςθ: Ρ. Ραρκενίου 5, Λωάννινα E-mail: elenihartz@gmail.com, helenhartz@hotmail.com Δικτυακόσ τόποσ / blog: http://classevirtuellezossimee.blogspot.gr/ Θ ςυγκεκριμζνθ Διδακτικι Πρακτικι ζχει αναπτυχκεί ςτο πλαίςιο κάποιου εκπαιδευτικοφ προγράμματοσ; ΝΑΛ

ΟΧΛ

Αν ναι, να αναφζρετε τθν ονομαςία του: ………………………………………………… Λςτοςελίδα/blog: ………………………………………………………………………………………

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

53

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

1.3 Εμπλεκόμενεσ γνωςτικζσ περιοχζσ Γνωςτικό/-ά αντικείμενο/-α τθσ Διδακτικισ Πρακτικισ: Γαλλικά Γϋ Γυμναςίου Ιδιαίτερθ Περιοχι του γνωςτικοφ αντικειμζνου: Ρεριγραφι των ςπουδαιότερων αξιοκζατων του Ραριςιοφ ΢φνδεςθ με ενότθτα ςχολικοφ εγχειριδίου: Ενότθτα 1θ: C’est la rentrée (Action.fr-gr 3) ΢υμβατότθτα με το ΑΠ΢ & το ΔΕΠΠ΢: Κεματικζσ ενότθτεσ: διακοπζσ (vacances et tourisme), ταξίδια και μετακινιςεισ (déplacements et voyages). ΢υμβατότθτα με τισ αρχζσ και τουσ ςτόχουσ των νζων προγραμμάτων ςπουδϊν του Νζου ΢χολείου: Ανάπτυξθ διαπολιτιςμικισ επίγνωςθσ, διακεματικότθτα, βιωματικι μάκθςθ, εξοικείωςθ με διαδικτυακζσ πθγζσ ενθμζρωςθσ. Επίπεδο γλωςςομάκειασ: Α2-Β1, ςφμφωνα με το Κοινό Ευρωπαϊκό Ρλαίςιο Αναφοράσ των Γλωςςϊν Θλικία μακθτϊν: ζφθβοι 14 χρονϊν, ετερογενζσ περιβάλλον Αρικμόσ μακθτϊν: 13

1.4 Βακμίδα Εκπαίδευςθσ / Σάξεισ ςτισ οποίεσ κα το εφαρμόςετε Βακμίδα εκπαίδευςθσ ςτθν οποία αφορά θ Διδακτικι Πρακτικι: Ρρωτοβάκμια

Δευτεροβάκμια

Σάξθ ι τάξεισ ςτισ οποίεσ κα το εφαρμόςετε: Γϋ Γυμναςίου Τπιρξε ςυνεργαςία τάξεων του ίδιου ςχολείου ι ςυνεργαςία τάξεων διαφορετικϊν ςχολείων; ΝΑΛ

ΟΧΛ

Αν ναι, να αναφερκοφν τα ςυνεργαηόμενα ςχολεία/τάξεισ.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

54

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

1.5 Είδοσ Διδακτικισ Πρακτικισ Σθμειϊςτε αυτό / αυτά που κρίνετε ότι ανταποκρίνονται καλφτερα ςτθν πρόταςι ςασ: 1. Σχζδιο Μακιματοσ (ςχζδιο για διδαςκαλία 45’ ι λιγότερο ι διδακτικό δίωρο).

2. Ακολουκία Σχεδίων Μακιματοσ με μεγαλφτερθ διάρκεια (΢ενάριο Διδαςκαλίασ).

3. Ολοκλθρωμζνθ παιδαγωγικι δραςτθριότθτα ςτθ ςχολικι τάξθ.

4. Επιτυχθμζνο project που υλοποιικθκε ςτθ διάρκεια του ςχολικοφ ζτουσ.

5. Λειτουργικόσ τρόποσ υπζρβαςθσ των δυςκολιϊν του αναλυτικοφ προγράμματοσ.

6. Εκπαιδευτικό υλικό που χρθςιμοποιικθκε ςε κάποιο διδακτικό αντικείμενο ι ςε κάποια δράςθ.

7. Επιτυχθμζνο παράδειγμα ςυνεργατικισ διδαςκαλίασ ςτο ςχολείο.

8. Αποδοτικι περίπτωςθ ευρφτερθσ ςυνεργαςίασ μεταξφ ςυναδζλφων.

9. Ρρακτικι λειτουργικισ ςυνεργαςίασ με τουσ γονείσ / κθδεμόνεσ των μακθτϊν ι τθν τοπικι κοινωνία.

10. Ρρακτικι

αποδοτικισ

αντιμετϊπιςθσ

και

διαχείριςθσ

προβλθματικϊν καταςτάςεων και κρίςεων ςτο ςχολείο ι ςτθν τάξθ.

11. Καλζσ Ρρακτικζσ με τθν αξιοποίθςθ των νζων τεχνολογιϊν ι τθν εφαρμογι ςφγχρονων μεκόδων διδαςκαλίασ (ςυνεργαςία με άλλεσ τάξεισ / με άλλα ςχολεία).

12. Άλλο ……………………………………………………………………...……………………… ……………………………………………………………………....………………………………

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

55

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

1.6 ΢κοπόσ & ΢τόχοι τθσ Διδακτικισ Πρακτικισ Γενικόσ ΢κοπόσ:  Να είναι ικανόσ ο μακθτισ να κατανοεί και να δίνει πλθροφορίεσ ςχετικζσ με τα αξιοκζατα του Ραριςιοφ.  Να εξοικειωκεί με τθν παραγωγι προφορικοφ και γραπτοφ λόγου με βιωματικό τρόπο και αξιοποιϊντασ τισ ΤΡΕ.

Επιμζρουσ ΢τόχοι ωσ προσ το γνωςτικό αντικείμενο και ωσ προσ τθ μακθςιακι διαδικαςία. Γενικζσ γνϊςεισ, ςτάςεισ, αντιλιψεισ, ικανότθτεσ Να είναι ικανόσ ο μακθτισ: 

Να γνωρίςει τα αξιοκζατα του Ραριςιοφ



Να αναπτφξει δεξιότθτεσ ςυνεργατικισ μάκθςθσ



Να αναπτφξει δεξιότθτεσ κατανόθςθσ και παραγωγισ ςτον προφορικό και τον γραπτό λόγο



Να μάκει ενεργϊντασ



Να μάκει να αξιολογεί και να αξιολογείται

Διαπολιτιςμικι δεξιότθτα 

Να ζρκει ςε επαφι με τα γνωςτότερα αξιοκζατα του Ραριςιοφ και τον Γαλλικό πολιτιςμό.

Γλωςςικζσ-επικοινωνιακζσ ικανότθτεσ 1. Γλωςςικζσ δεξιότθτεσ Να είναι ικανόσ ο μακθτισ: α) Λεξιλογικζσ δεξιότθτεσ  Να γνωρίςει τισ κατάλλθλεσ λεξιλογικζσ και γραμματικζσ δομζσ που χρθςιμοποιοφνται για ζνα ςυγκεκριμζνο επικοινωνιακό ςκοπό (περιγραφι αξιοκζατου, χαρακτθριςμόσ αυτοφ).  Να χρθςιμοποιιςει επαγωγικά τισ ςυγκεκριμζνεσ δομζσ: λεξιλόγιο ςχετικό με τθν περιγραφι ενόσ αξιοκζατου β) Γραμματικζσ δεξιότθτεσ  Να χρθςιμοποιεί ριματα και ανάλογεσ εκφράςεισ (il est situé/ il se trouve/ c’est un monument/ un musée/ une place…) για τθν περιγραφι ενόσ μνθμείου,

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

56

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

να γράφει τθ διεφκυνςθ ςτθν οποία βρίςκεται το μνθμείο-αξιοκζατο, κακϊσ και το μζςο μεταφοράσ (en métro) με το οποίο κα ζχει πρόςβαςθ κάποιοσ εκεί.

2. Κοινωνιογλωςςικζσ δεξιότθτεσ  Να παρουςιάηει προφορικά ςτουσ ςυμμακθτζσ του ζνα αξιοκζατο του Ραριςιοφ χρθςιμοποιϊντασ τισ κατάλλθλεσ κοινωνιογλωςςικζσ δομζσ 3. Ρραγματολογικζσ/ τεχνολογικζσ δεξιότθτεσ  Να αναηθτά πλθροφορίεσ ςτο Διαδίκτυο ςχετικά με τα αξιοκζατα (μνθμεία και μουςεία) του Ραριςιοφ.  Να οργανϊνει και να δομεί ζνα κείμενο περιγραφισ ενόσ αξιοκζατου  Να κατανοεί και να δίνει πλθροφορίεσ ςχετικζσ με τα αξιοκζατα του Ραριςιοφ. ΢θμειϊςτε αν αξιοποιοφνται εκπαιδευτικά λογιςμικά και υπθρεςίεσ των Σεχνολογιϊν τθσ Πλθροφορίασ και Επικοινωνίασ (ΣΠΕ): ςτθ ςυγκεκριμζνθ διδακτικι πρακτικι, αξιοποιοφνται οι ΤΡΕ τόςο ςε επίπεδο εκπαιδευτικισ προετοιμαςίασ, όςο και κατά τθ διάρκεια τθσ μακθςιακισ διαδικαςίασ (Διαδίκτυο, βίντεο-κλιπ, ςτίχοι τραγουδιοφ, διαδικτυακά εργαλεία Web 2.0 και εφαρμογζσ, πλατφόρμα ενόσ eTwinning ζργου).

1.7 Εκτιμϊμενθ διάρκεια 4 διδακτικζσ ϊρεσ (50ϋ)

2) ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΗ΢ ΔΙΔΑΚΣΙΚΗ΢ ΠΡΑΚΣΙΚΗ΢

2.1 Αναλυτικι περιγραφι τθσ κάκε δραςτθριότθτασ τθσ Διδακτικισ Πρακτικισ

1θ Διδακτικι ϊρα Ειςαγωγι: Καταιγιςμόσ ιδεϊν (brainstorming)/ Ερωτιςεισ-Απαντιςεισ, ατομικι δραςτθριότθτα, ςφνολο τθσ τάξθσ Ρροβάλουμε με βιντεοπροβολζα μια φωτογραφία του Ραριςιοφ και ηθτάμε από τουσ μακθτζσ να μασ ποφνε τι τουσ ζρχεται ςτο μυαλό βλζποντασ τθν φωτογραφία. Οι μακθτζσ δίνουν τισ ακόλουκεσ απαντιςεισ: Ρφργοσ του Άιφελ, Λοφβρο, Βερςαλλίεσ, Σθκουάνασ, Αψίδα του κριάμβου…, τισ οποίεσ καταγράφουμε ςτον πίνακα. ΢ωτάμε τουσ μακθτζσ μασ «Γιατί ονομάηεται το Ραρίςι πόλθ του φωτόσ;» Επιςκεπτόμαςτε τθν παρακάτω διεφκυνςθ ςτο διαδίκτυο: ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

57

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B9 και εξθγοφμε ςτουσ μακθτζσ μασ γιατί το Ραρίςι ονομάηεται πόλθ του φωτόσ.

1θ Δραςτθριότθτα: Εικονικι περιιγθςθ ςτο Ραρίςι/ άςκθςθ αντιςτοίχιςθσ/ αναγνϊριςθ μνθμείων/ διαπολιτιςμικι προςζγγιςθ/ ςφνολο τθσ τάξθσ/ ατομικι δραςτθριότθτα. Αξιοποιϊντασ το eTwinning ζργο με τίτλο: «Ερμισ: ο αγγελιοφόροσ του twinspace», δραςτθριότθτα «Παρίςι, θ πρωτεφουςα μασ» οι μακθτζσ ζχουν τθν δυνατότθτα να κάνουν ζνα εικονικό ταξίδι ςτο Ραρίςι από τον Ρφργο Montparnasse Τουσ διανζμεται το 1ο φφλλο εργαςίασ και οι μακθτζσ κάνουν τθν 1θ δραςτθριότθτα. Τουσ ηθτείται να αντιςτοιχίςουν τισ εικόνεσ με τα ονόματα από τα ςπουδαιότερα αξιοκζατα του Ραριςιοφ.

2θ Δραςτθριότθτα: Ραραγωγι προφορικοφ λόγου, ανάπτυξθ τθσ διαπολιτιςμικισ δεξιότθτασ του μακθτι/ ομαδικι δραςτθριότθτα. Στθ ςυνζχεια, οι μακθτζσ παρακολουκοφν τθν ξενάγθςθ τθσ Emma και του Mickael ςτο Ραρίςι, ςτο twinspace του eTwinning ζργου με τίτλο «Ερμισ», ςτθ δραςτθριότθτα: Ραρίςι, θ πρωτεφουςα μασ Τουσ διανζμεται το 2ο φφλλο εργαςίασ και οι μακθτζσ κάνουν τθν 2θ δραςτθριότθτα. Χωριςμζνοι ςε δφο ομάδεσ, περιγράφουν ζνα αξιοκζατο του Ραριςιοφ και το παρουςιάηουν ςτθν τάξθ. Ζνασ εκπρόςωποσ από κάκε ομάδα κάνει τθν περιγραφιπαρουςίαςθ και θ άλλθ ομάδα πρζπει να βρει για ποιο αξιοκζατο πρόκειται.

2θ Διδακτικι ϊρα 3θ Δραςτθριότθτα: Άςκθςθ κατανόθςθσ προφορικοφ λόγου, ανάπτυξθ τθσ οπτικισ και ακουςτικισ δεξιότθτασ του μακθτι/ ατομικι δραςτθριότθτα, Ειςαγωγι: Καταιγιςμόσ ιδεϊν (Brainstorming): Ηθτάμε από τουσ μακθτζσ να μασ ποφνε τραγοφδια ςχετικά με τθν πόλθ του Ραριςιοφ. Οι απαντιςεισ καταγράφονται ςτον πίνακα: Sous le ciel de Paris (τραγοφδι που ζχει ερμθνεφςει θ Edith Piaf), Les champs Elysées (το ζχει ερμθνεφςει ο Joe Dassin). Στθ ςυνζχεια, επιςκεπτόμαςτε τθν παρακάτω διεφκυνςθ ςτο διαδίκτυο: http://fr.wikipedia.org/wiki/Liste_de_chansons_sur_Paris_par_ordre_chronologique, όπου βλζπουμε μια λίςτα από τραγοφδια αφιερωμζνα ςτθν πόλθ του φωτόσ. ΢ωτάμε τουσ μακθτζσ αν γνωρίηουν τθν Zaz και ποιο τραγοφδι τθσ ξζρουν. Το «Je veux» τθσ Zaz ιταν γνωςτό ςε όλουσ ςχεδόν τουσ μακθτζσ. Αξιοποιϊντασ τθν τεχνολογία των πολυμζςων (βίντεο-κλιπ), προβάλλουμε ςτον βιντεοπροβολζα το vidéoclip με το τραγοφδι τθσ Zaz, Paris sera toujours Paris με το οποίο θ Zaz μασ μεταφζρει ςτθν όμορφθ γαλλικι πρωτεφουςα και οι μακθτζσ μασ ζχουν τθ δυνατότθτα με εικόνα και ιχο να γνωρίςουν τθν πόλθ του φωτόσ. Κάνουμε γνωςτό ςτουσ μακθτζσ μασ πωσ αρχικόσ ερμθνευτισ του τραγουδιοφ είναι ο Maurice ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

58

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Chevalier, 70 χρόνια πριν! Τουσ διανζμουμε το φφλλο εργαςίασ και αφοφ βλζπουν ακόμθ μια φορά το vidéo-clip, οι μακθτζσ κάνουν τθν 3θ δραςτθριότθτα κυκλϊνοντασ τα αξιοκζατα που αναγνωρίηουν ςτο vidéoclip.

4θ Δραςτθριότθτα: Άςκθςθ κατανόθςθσ γραπτοφ λόγου. Δίνονται οριςμζνοι ςτίχοι του τραγουδιοφ Paris sera toujours Paris και ηθτάμε από τουσ μακθτζσ μασ να βάλουν τισ λζξεισ του κειμζνου που είναι ζντονεσ ςτθν ανάλογθ κατθγορία: θμζρα, νφχτα, Παρίςι.

3θ Διδακτικι ϊρα: Εργαςία ςτο εργαςτιριο με τουσ υπολογιςτζσ.

5θ Δραςτθριότθτα: Δραςτθριότθτα κατανόθςθσ και ςυνεργατικισ παραγωγισ γραπτοφ λόγου/ χριςθ των ΤΡΕ/ διακεματικότθτα/ «μακαίνω πϊσ να μακαίνω»/ δυαδικιομαδικι εργαςία/ δθμιουργικότθτα. Εξιγθςθ τθσ εκφϊνθςθσ τθσ δραςτθριότθτασ ςτουσ μακθτζσ. Στο εργαςτιριο Ρλθροφορικισ του ςχολείου οι μακθτζσ χωριςμζνοι ςε δυάδεσ επιλζγουν ζνα από τα γνωςτότερα αξιοκζατα του Ραριςιοφ, για το οποίο κα γράψουν ζνα ςφντομο κείμενο παρουςίαςθσ του ςφμφωνα με τισ οδθγίεσ του φφλλου εργαςίασ το οποίο τουσ ζχουμε διανείμει. Οι μακθτζσ αναηθτοφν πλθροφορίεσ ςχετικζσ με το αξιοκζατο που ζχουν επιλζξει ςτισ προτεινόμενεσ ιςτοςελίδεσ: www.paris.fr και www.parisinfo.com. Ρροκειμζνου να βοθκθκοφν οι μακθτζσ, τουσ μοιράηουμε ζνα φφλλο (Mon petit dico), που περιζχει το ςχετικό λεξιλόγιο για τα μνθμεία και τα αξιοκζατα μιασ πόλθσ, τα τοπικά επιρριματα, ριματα και άλλεσ εκφράςεισ που βοθκοφν τουσ μακθτζσ ςτθν περιγραφι ενόσ μνθμείου/ μουςείου. Επιςθμαίνουμε ςτα παιδιά να αποφφγουν τθν αντιγραφι-επικόλλθςθ αλλά να γράψουν μια ςφντομθ περιγραφι του αξιοκζατου, τθν διεφκυνςι του κακϊσ και πϊσ κα ζχουμε πρόςβαςθ ςε αυτό με το μετρό. Χρθςιμοποιϊντασ τον επεξεργαςτι κειμζνου Word, αρχίηουν και γράφουν ςυνεργατικά το κείμενό τουσ, το οποίο εμπλουτίηουν προςκζτοντασ μια φωτογραφία του αξιοκζατου που ζχουν βρει ςτο διαδίκτυο. Στθ ςυνζχεια, δθμιουργοφν μια παρουςίαςθ του αξιοκζατου ςε PowerPoint. Ρροςφζρουμε βοικεια όπου χρειάηεται και κάνουμε τισ απαραίτθτεσ διορκϊςεισ. Με τθν ςτιριξθ μασ, οι μακθτζσ δθμιουργοφν τον θλεκτρονικό ταξιδιωτικό οδθγό για το Ραρίςι χρθςιμοποιϊντασ τθν διαδικτυακι εφαρμογι www.issuu.com. Το διαδικτυακό εργαλείο www.thinglink.com χρθςιμεφει για τθ δθμιουργία τθσ διαδραςτικισ πολυμεςικισ αφίςασ με τίτλο Μικρόσ διαδραςτικόσ ταξιδιωτικόσ οδθγόσ για το Παρίςι, με τισ παρουςιάςεισ Powerpoint που οι μακθτζσ δθμιοφργθςαν για τα αξιοκζατα του Ραριςιοφ.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

59

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

4θ Διδακτικι ϊρα: Παρουςίαςθ των εργαςιϊν ςτθν τάξθ/ Ετεροαξιολόγθςθ/ Αξιολόγθςθ Παρουςίαςθ εργαςιϊν/ Ετερο-αξιολόγθςθ/ Αξιολόγθςθ Οι μακθτζσ παρουςιάηουν τισ εργαςίεσ τουσ ςε PowerPoint ςτθν τάξθ, ςτουσ ςυμμακθτζσ τουσ. Δζχονται τροφοδότθςθ και ετεροαξιολόγθςθ από όλα τα μζλθ τθσ τάξθσ μζςω του φφλλου ετεροαξιολόγθςθσ. Ζκφραςθ ςυναιςκθμάτων-Αξιολόγθςθ Στο τζλοσ του μακιματοσ, καλοφνται οι μακθτζσ να ςυμπλθρϊςουν το ειδικό ζντυπο «Ζκφραςθ ςυναιςκθμάτων»/ «Ερωτθματολόγιο για τον μακθτι» με το οποίο αξιολογοφν τισ δραςτθριότθτεσ τθσ Διδακτικισ Ρρόταςθσ. Ακολουκεί ςυηιτθςθ ςτθν τάξθ για τθν εμπειρία του ταξιδιοφ. Οι μακθτζσ ανταποκρίκθκαν ςτισ απαιτιςεισ των δραςτθριοτιτων τθσ διδακτικισ πρόταςθσ και ςυνετζλεςαν ϊςτε να εξελιχκεί αυτι ςε διαδικαςία μάκθςθσ με εργαλείο τθν γαλλικι γλϊςςα.

Για να επιβραβεφςουμε τθν προςπάκεια των μακθτϊν, οι δθμιουργίεσ τουσ αναρτικθκαν ςτο ιςτολόγιο του μακιματοσ των γαλλικϊν: http://classevirtuellezossimee.blogspot.gr/ κακϊσ και ςτον ιςτότοπο του ςχολείου «Μακθτϊν Ζργα»: http://blogs.sch.gr/zosimeamathitonerga/?p=948

2.2 Φφλλα Εργαςίασ  1ο Φφλλο εργαςίασ: Activité 1  2ο Φφλλο εργαςίασ: Activité 2  3ο Φφλλο εργαςίασ: Activités 3 et 4  4ο Φφλλο εργαςίασ: Activité 5  Petit dico/Μικρό λεξικό  Φφλλο ετεροαξιολόγθςθσ των εργαςιϊν των μακθτϊν  Ζκφραςθ ςυναιςκθμάτων-ερωτθματολόγιο του μακθτι

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

60

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

2.3 Τλικοτεχνικι Τποδομι-Ιςτογραφία:  Φωτοτυπίεσ με τα φφλλα εργαςίασ  Τερματικά/υπολογιςτζσ (7)  Βίντεο-κλιπ τραγουδιοφ "Paris sera toujours Paris"  Σφνδεςθ ςτο διαδίκτυο για τθν πλοιγθςθ ςτισ παρακάτω ιςτοςελίδεσ: 

http://new-twinspace.etwinning.net/web/p87900/welcome



http://www.tourmontparnasse56.com/#/visite/panoramique



http://new-twinspace.etwinning.net/web/p87900/welcome



https://www.google.gr/



http://elwikipaidia.org/wiki/



http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AF%CF%83% CE%B9



http://fr.wikipedia.org/wiki/Liste_de_chansons_sur_Paris_par_ordre_ch ronologique



www.paris.fr



www.parisinfo.com

Εργαλεία Λογιςμικοφ  Word (για τθ γραφι γραπτοφ κειμζνου)  Powerpoint (για τισ παρουςιάςεισ εργαςιϊν)  www.issuu.com (για τθ δθμιουργία θλεκτρονικοφ βιβλίου)  www.thinglink.com (για τθ δθμιουργία διαδραςτικισ αφίςασ)

3) ΑΞΙΟΛΟΓΗ΢Η ΣΗ΢ ΔΙΔΑΚΣΙΚΗ΢ ΠΡΑΚΣΙΚΗ΢ Ετερο-αξιολόγθςθ Αξιολόγθςθ

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

61

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

4) ΤΠΕΤΘΤΝΗ ΔΗΛΩ΢Η

Με ατομικι μου ευκφνθ και ςφμφωνα με το άρκρο 8, ν. 1599/1986, ο Δθμιουργόσ που αναφζρεται ςτθν παρ. 1.2 του παρόντοσ εντφπου, δθλϊνω ότι: 1. Το Σχζδιο Διδακτικισ Ρρακτικισ που υποβάλλω είναι δικό μου πρωτότυπο δθμιοφργθμα και δεν προςκροφει ςε κανζνα δικαίωμα πνευματικισ ι βιομθχανικισ ιδιοκτθςίασ τρίτων.

2. Δίνω το δικαίωμα και τθν άδεια ςτο Ραιδαγωγικό Λνςτιτοφτο, το οποίο κα ενεργεί κατά τθν απόλυτθ και ελεφκερθ κρίςθ του, να αξιοποιεί, να διακζτει, να αναπαράγει ι να διανζμει το υποβλθκζν Σχζδιο Διδακτικισ Ρρακτικισ, ολόκλθρο ι τμιμα του ι ςυντετμθμζνο ι ενςωματωμζνο ςε άλλο υλικό, για εκπαιδευτικοφσ και διδακτικοφσ ςκοποφσ, με κάκε πρόςφορο μζςο, ιδίωσ ζντυπο ι θλεκτρονικό.

3. Δθλϊνω ότι θ πικανι αξιοποίθςθ του υλικοφ αυτοφ για ερευνθτικοφσ ςκοποφσ επικυμϊ να γίνει (επιλζξτε αυτό που επικυμείτε): Επϊνυμα Ανϊνυμα Αν δεν καταγράψετε τθν επικυμία ςασ, αυτό ςθμαίνει ότι αποδζχεςτε θ πικανι αξιοποίθςθ να γίνει ανϊνυμα.

ΘΜΕ΢ΟΜΘΝΛΑ: 15 Λανουαρίου 2015. ΥΡΟΓ΢ΑΦΘ ΤΟΥ ΔΘΜΛΟΥ΢ΓΟΥ: Ελζνθ Χαρτηάβαλου

Ακολουκοφν τα Φφλλα Εργαςίασ →

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

62

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Φφλλα εργαςίασ FICHE DE TRAVAIL POUR L’ ELEVE Activité 1 : Associez les images avec les noms des monuments. Δραςτθριότθτα 1: Αντιςτοιχίςτε τισ εικόνεσ με τα ονόματα των μνθμείων.

1

a : L’arc de Triomphe

2

b : Les invalides

3

c : La Tour Eiffel

4

d : La Cathédrale de Notre Dame ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

63

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

Activité 2 : Production orale Δραςτθριότθτα 2: Παραγωγι προφορικοφ λόγου

Vous vous divisez en deux groupes. Chaque groupe choisit parmi les phrases ci-dessous décrivant une curiosité de Paris qu’un représentant du groupe présentera. Les élèves de l’autre groupe doivent trouver de quelle curiosité il s’agit ! Χωρίηεςτε ςε 2 ομάδεσ. Κάκε ομάδα επιλζγει μία από τισ παρακάτω προτάςεισ περιγραφισ ενόσ αξιοκζατου του Ραριςιοφ και ζνασ εκπρόςωποσ τθν παρουςιάηει ςτθν άλλθ ομάδα. Οι μακθτζσ τθσ άλλθσ ομάδασ πρζπει να βρουν για ποιο από τα 6 αξιοκζατα του πίνακα πρόκειται.

A : L’avenue de Champs-Elysées

B : La TourEiffel

C : L’arc de Triomphe

D : Le Louvre

E : Notre Dame F : Le Sacréde Paris Cœur

1 : La Tour la plus célèbre de Paris !

2 : La basilique qui se trouve à Montmartre !

3 : La plus belle avenue de Paris !

4 : La cathédrale qui est située sur l’île de la Cité !

5 : Le monument qui est situé sur la place de l’ Etoile !

6 : Le plus grand musée de France ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

64

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Activité 3 : Après avoir vu le vidéoclip de Zaz Paris sera toujours Paris, sur le site suivant : https://www.youtube.com/watch?v=tmiI98EG1Fo, entourez les monuments que vous reconnaissez. Δραςτθριότθτα 3: Αφοφ δείτε το βίντεο-κλιπ τθσ Ηαη, Paris sera toujours Paris, κυκλϊνετε τα μνθμεία που αναγνωρίηετε.

L’Arc de Triomphe

Les Invalides

Le Sacré Cœur

Notre Dame de Paris

L’Opéra Garnier

Le Louvre

La Tour Eiffel La Bastille L’avenue des Champs Elysées

Activité 4 : Lisez bien les paroles de la chanson et classez les mots en gras dans les cases suivantes (catégories : jour, nuit, Paris). Δραςτθριότθτα 4: Διαβάηετε τα λόγια του τραγουδιοφ και βάηετε τισ λζξεισ με ζντονθ γραφι ςτθν ανάλογθ κατθγορία: θμζρα, νφχτα, Παρίςι.

Par précaution on a beau mettre Des croisillons à nos fenêtres Passer au bleu nos devantures Et jusqu'aux pneus de nos voitures Désentoiler tous nos musées Chambouler les Champs Elysées Emmailloter de terre battue Toutes les beautés de nos statues Voiler le soir les réverbères Plonger dans le noir la ville lumière

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

65

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

Activité 5 : Expression écrite/ Travail en petits groupes ou en binôme Δραςτθριότθτα 5: Γραπτι ζκφραςθ/ Εργαςία ςε μικρζσ ομάδεσ ι δυάδεσ

Créez un e-guide de Paris à l’aide de l’outil que vous trouverez sur le site suivant: www.issuu.com. Vous pouvez également créer un petit guide interactif à l’aide de l’application suivante: www.thinglink.com. Tous les deux seront affichés sur le site du collège ainsi que dans le blog du cours de français. a : Par groupe de deux ou de trois, choisissez une curiosité de Paris : La Tour Eiffel, Notre Dame de Paris, Le Louvre, L’Arc de Triomphe, Le Sacré-Cœur, Les Invalides, La Bastille b : Cherchez sur Internet des informations sur les liens suivants : www.paris.fr, www.parisinfo.com et écrivez un texte court pour présenter votre curiosité préférée sur le modèle suivant présentant le Panthéon.

Δθμιουργιςτε ζναν ψθφιακό ταξιδιωτικό οδθγό για τα αξιοκζατα του Ραριςιοφ με τθ βοικεια του εργαλείου: www.issuu.com, κακϊσ και ζναν μικρό διαδραςτικό οδθγό με τθ βοικεια τθσ εφαρμογισ: www.thinglink.com. Στθ ςυνζχεια, κα αναρτθκοφν ςτο ιςτολόγιο των Γαλλικϊν κακϊσ και ςτον ιςτότοπο του ςχολείου «Μακθτϊν Ζργα». α: Χωριςμζνοι ςε δυάδεσ ι ςε ομάδεσ τριϊν ατόμων, επιλζγετε ζνα από τα γνωςτότερα αξιοκζατα του Ραριςιοφ. β: Ψάχνετε ςτο διαδίκτυο πλθροφορίεσ ςτουσ ακόλουκουσ ιςτότοπουσ: www.paris.fr, www.parisinfo.com και γράφετε ζνα ςφντομο κείμενο παρουςίαςθσ του αγαπθμζνου ςασ αξιοκζατου (μια ςφντομθ περιγραφι, ςε ποιο διαμζριςμα/ ςυνοικία του Ραριςιοφ βρίςκεται, ςε ποια ςτάςθ του μετρό) ςφμφωνα με το παρακάτω κείμενο που παρουςιάηει το Ράνκεον του Ραριςιοφ.

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

66

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Le Panthéon

Le Panthéon est situé sur la rive gauche de Paris, au milieu du quartier latin, au cœur du 5e arrondissement de Paris et à l’adresse suivante : 25, place du Panthéon. Il domine tout Paris. Pendant le 19 e siècle, le Panthéon était le premier monument que l'étranger voyait arrivant à Paris, celui aussi d'où il pouvait admirer toute la ville. La Crypte abrite les tombeaux de plus de 70 personnages comme Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, Victor Hugo, Emile Zola, Jean Monnet, Pierre et Marie Curie, André Malraux....

Accès : On peut y aller en métro: station Maubert-Mutualité (ligne 10)

Petit dico Une avenue= λεωφόροσ Une cathédrale= κακεδρικόσ ναόσ Un dôme= κόλοσ Un musée= μουςείο Un monument= μνθμείο Une place= πλατεία Un palais= παλάτι Un quartier= ςυνοικία La Seine=ο Σθκουάνασ Un arrondissement= διαμζριςμα του Ραριςιοφ Le monument est situé …= Το μνθμείο βρίςκεται…

Le monument se trouve…= Το μνθμείο βρίςκεται…

Au cœur de Paris= ςτθν καρδιά του Ραριςιοφ Au centre de Paris= ςτο κζντρο του Ραριςιοφ Sur la rive gauche= ςτθν αριςτερι όχκθ του Σθκουάνα ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

67

Διαθεματική διερεύνηςη για τη διδακτική αξιοποίηςη τησ έννοιασ του φωτόσ Ιωάννινα 27 & 28 Φεβρουαρίου 2015

Sur la rive droite= ςτθ δεξιά όχκθ του Σθκουάνα Au Nord de Paris= ςτα Βόρεια του Ραριςιοφ Au Sud de Paris= ςτα Νότια του Ραριςιοφ A l’Est de Paris= ςτα Ανατολικά του Ραριςιοφ A l’Ouest de Paris= ςτα Δυτικά του Ραριςιοφ Magnifique= υπζροχοσ Impressionnant(e)= εντυπωςιακόσ(θ)

Hétéro-évaluation / Ετεροαξιολόγθςθ Par deux, vous présentez vos présentations en Powerpoint en classe et vos camarades les évaluent. Quelle présentation aimez-vous le plus?

Répondez par  Ραρουςιάηετε τισ εργαςίεσ ςασ ςε Powerpoint ςτθν ολομζλεια τθσ τάξθσ. Οι ςυμμακθτζσ ςασ τισ αξιολογοφν. Ροια παρουςίαςθ ςασ αρζςει περιςςότερο; Απαντιςτε με 

Les présentations J’adore

J’aime bien

Je n’aime pas beaucoup

1ère présentation 2e présentation 3e présentation 4e présentation 5e présentation 6e présentation 7e présentation

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

68

«Φωσ… περιςςότερο φωσ!», Επιμορφωτική Διημερίδα

Evaluation/ Questionnaire de l’élève Αξιολόγθςθ/ Ερωτθματολόγιο του μακθτι  J’adore

 J’aime bien

 Je n’aime pas beaucoup

Σου άρεςαν οι δραςτθριότθτεσ με τθ χριςθ Θ/Υ και Διαδικτφου; Σου άρεςαν οι δραςτθριότθτεσ ςτισ οποίεσ ζπρεπε να εργαςτείσ μαηί με τουσ ςυμμακθτζσ ςου;

Τι ςε δυςκόλεψε περιςςότερο;

Ξεπζραςεσ τισ δυςκολίεσ;

-------------------------------------------------------

Ναι

Πχι

Αν Ναι τι ςε βοικθςε; ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Αν Όχι τι νομίηεισ ότι κα ςε βοθκιςει περιςςότερο να ξεπεράςεισ τισ ------------------------------------------------------------------δυςκολίεσ; Τι κρατάσ από τθ δραςτθριότθτα «Ζνα εικονικό ταξίδι ςτο Παρίςι»; ------------------------------------------------------------------_______________________________________________________________

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΖΩ΢ΙΜΑΙΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

69