رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتیی ئەهلییە
نرخ 1000 :دینار
ژماره ( )1759چوارشهممه 201٨/6/20
سهرۆکى لیژنهى لێکۆڵینهوه له ساختهکارییهکان بۆ :
4
لەسەدا ٩بەشداری هەڵبژاردنی عێراقیان کردووە لیستى ئیسالمی شکستى هێناو بهرهى ناڕازیش هاوپهیمانى ناکهن
2
5 بنەماڵەکەی :کینەمان بەرامبەر خێزانی ژنە عەرەبەکە نیە و قەدەر بوو
6 یەکەم ستافی فڕۆکەوانی کوردی
پڕۆژەی چاکسازی 3
چاوەڕوانی سازانە
13 ٨٣ساڵ بەسەر کۆچی دوایی پیرەمێرد تێدەپەڕێت
2
راپۆرت و بەدواداچون
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
hawlatihawal@gmail.com
لیستىئیسالمیشکستىهێناوبهرهىناڕازیشهاوپهیمانىناکهن ههوڵ ههیه ههڵبژاردنهکانى بڕیارلێدراوی کوردستان دوابخرێت و لهگهڵ ئهنجومهنى پارێزگاکانى عێراقدا بکرێت. ئارا ئیبراهیم ههر سێ الیهنه ئیسالمییهکهى کوردستان نهیانتوانى لیستێکى هاوبهش پێکبهێنن و چوار الیهنه ناڕازییهکهش هاوپهیمانى دروستناکهن بۆ ههڵبژاردنهکانى پهرلهمانى ک��وردس��ت��ان ،ک��ه ب��ڕی��اره ل��ه 30ى ئهیلول ئهنجامبدرێت و ههوڵیش دهدرێ���ت بۆ دواخستنى. ب��هپ��ێ��ى ل��ێ��دوان��ى چ��هن��د ب��هرپ��رس��ێ��ک��ى ههڵبژاردنى نێو چ��وار الیهنهکه (گ��ۆڕان، یهکگرتوو ،هاوپهیمانى ،کۆمهڵ) لیستى هاوبهشیان نابێت ب��ۆ ههڵبژاردنهکانى پهرلهمانى کوردستان ،بهرپرسى ناوهندى ههڵبژاردنى کۆمهڵ دهڵێت»دروستنهبوونى لیستى ئهو چوار حزبه یان دروستنهبونى لیستى ئیسالمى ناکاته ئ��هوهى ئهم چوار الیهنه ویستى پێکهوهیان تێکبچێت»
چوار الیهنهکه هاوپهیمانى ناکهن ه���اوژی���ن ع���وم���هر ،ب��هرپ��رس��ى ن��اوهن��دى ههڵبژاردنى کۆمهڵى ئیسالمى لهلێدوانێکدا به وت «دروستنهبوونى لیستى ئهو چ��وار حیزبه ی��ان دروستنهبونى لیستى ئیسالمى ناکاته ئ��هوهى ئهم چ��وار الیهنه ویستى پێکهوهییان تێکبچێت یان نهتوانن بهو کورسییانهى دهیهێنن فراکسیۆنێکى ه��اوب��هش دروس���ت ب��ک��هن ،چونکه دۆخ��ى سیاسى عێراق و ههرێمى کوردستان لهرووى سیاسییهوه ئاڵۆزه«. ه����هروهه����ا ق��اس��م گ���هاڵڵ���ى ،ب��هرپ��رس��ى ئهنجومهنى ههڵبژاردنى یهکگرتوو له لێدوانێکدا بۆ ئهوهى خستهڕوو تا ئێستا لهنێوان چوار الیهنهکه گفتوگۆ لهسهر هاوپهیمانێتى نهکراوهو هیچ الیهنێکیش قسهیان لهگهڵ یهکگرتوو ن��هک��ردووه بۆ هاوپهیمانێتى .وتیشى «ئهسڵ ئ��هوه ههر
الیهنهو به جیا داب��هزێ��ت ،ب��هاڵم دهرگ��اى هاوپهیمانێتیمان دانهخستووه«. ناوبراو جهختى لهوهشکردهوه که « لیستى ئیسالمى به بێ کۆمهڵ کرچ و کاڵ دهردهچێ و ناکرێت». بڕیاره ههڵبژاردن لهکاتى خۆیدا بکرێت و بۆچون بۆ دواخستنیشى ههیه ل��ه ک���ۆى 38الی��هن��ى ب���هش���دارب���وو ،ی��هک هاوپهیمانێتى لهنێوان حیزبى سۆسیالست و پارتى کرێکاران و رهنجدهران و یهکێتى ن��هت��هوهی��ى ک����راوه و ئ��هم��ڕۆش دهرگ���اى هاوپهیمانێتى دادهخرێت. شۆڕش حهسهن ،بهرپرسى پهیوهندییهکان و راگهیاندنى کۆمسیۆنى بااڵى ههڵبژاردنهکان و راپ��رس��ى ههرێمى ک��وردس��ت��ان ئ��ام��اژهى بهوهشکرد ،ئهوان وهک کۆمسیۆنى ههرێم ههموو ئامادهکارییهکیان بۆ ههڵبژاردنهکانى پهرلهمانى کوردستان ئهنجامداوه.
ش�������ۆڕش ح�����هس�����هن ،ب�����ه وت «تائێستا حکومهت ل��هس��هر ئهنجامدانى ههڵبژاردنهکانى ئهنجومهنى پارێزگاکان و سهرۆکایهتى ههرێم هیچ شتێکیان پێ نهوتوون ،ههر کاتێک حکومهت نوسراویان ئاڕاسته بکات وهک ئهنجومهنى کۆمسیاران گفتوگۆى لهسهر دهکهن». ه��اوک��ات ،سهمیر ه��هورام��ى ،راوێ��ژک��ارى ج��ێ��گ��رى س���هرۆک���ى ح��ک��وم��هت��ى ه��هرێ��م لهلێدوانێکدا به وت «ههڵبژاردنهکانى پهرلهمانى کوردستان له 9/30دا بڕیاره ئهنجام بدرێت ،بهاڵم بۆچونێکیش ههیه که لهگهڵ ئهنجومهنى پارێزگاکانى عێراقدا بکرێت له 2018/12/2پێکهوه ،ب��هاڵم باسى ههڵبژاردنى سهرۆکایهتى ههرێم نهکراوه«. بڕیاره ئهنجومهنى پارێزگاکانى عێراق له 2018/12/2ئهنجام بدرێت و «چهند بۆچونێک ههیه ههڵبژاردنى پهرلهمان و ئهنجومهنى
پارێزگاکانیش بخرێته ئ��هوک��ات��ه ،ب��هاڵم دواجار الیهنه سیاسییهکان گفتوگۆى لهسهر دهکهن و بڕیار دهدهن» ،سهمیر ههورامى وا دهڵێت. ب����هاڵم زم��ن��اک��ۆ ئ��ی��س��م��اع��ی��ل ،رێ��ک��خ��هرى ژوورى ههڵبژاردنى ب��زوت��ن��هوهى گ��ۆڕان لهلێدوانێکدا به وت»لهگهڵ ئهوهداین که ههڵبژاردنهکان له کاتى خۆیدا ئهنجام بدرێت و وهک��و گ��ۆڕان ئامادهسازیمان بۆ کردووه«. ههروهها بهرپرسى ناوهندى کۆمهڵ باسى لهوهشکرد ،لهگهڵ ئهوهدان ههڵبژاردنهکانى پهرلهمانى کوردستان لهکاتى خۆیدا بکرێت و ئهنجومهنى پارێزگاکانیشى لهگهڵ بێت ب��هاڵم »،ههرێمى کوردستان پێویستى به دام��هزراوهی��هک نییه بهناوى سهرۆکایهتى ه���هرێ���م���هوه ،ئ����هوه م��اڵ��ێ��ک��ى زی���ادهی���هو سهرشکێنه«.
هێشتاکاریگهرییشهڕبهسهرپردێ-وهماوه پارتى نهکردنهوهى رێگهى ههولێر-کهرکوک به «سیاسی» ناودهبات و یهکێتیش ئهم ههفتهیه دوابڕیار دهدات بنار هیدایهت پ���ارت���ى دی���م���وک���رات���ى ک���وردس���ت���ان نهکردنهوهى رێگهى سهرهکی ههولێر – کهرکوک به سیاسی دهزانێت ،که بههۆى رووداوهک���ان���ى 16ئ��ۆک��ت��ۆب��هری ساڵى راب��ردوو داخ��را ،ب��هاڵم یهکێتى هێشتا ئومێدی ههیه بهم نزیکانه بکرێتهوه. دواى ههشت مانگ له کۆتایی هاتنى ش��هڕو روب��هرووب��ون��هوهى نێوان هێزه ع��ێ��راق��ی��هک��ان و ه��ێ��زهک��ان��ى ههرێمى ک��وردس��ت��ان ،هێشتا رێ��گ��هی س��هرهک��ی نێوان ههولێرو کهرکوک نهکراوهتهوه، ئ��هگ��هرچ��ی س��هرۆک��وهزی��ران��ى عێراق فهرمانى کردنهوهى دهرکردووه. ئ��هم��هش ل��هک��ات��ێ��ک��دای��ه ه��اواڵت��ی��ان��ى ک��هرک��وک و سلێمانى و پارێزگاکانى تری عێراق ئهگهر بیانهوێت سهردانى ههولێر بکهن ،دهبێت رێگهى سهخت و دوورت��ر و الوهک��ى ببڕن تا دهگهنه ههولێر ،ئهمهش بارگرانییهکى زیاتری دروست کردووه بۆسهریان. د .محهمهد خورشید بهرپرسی لقی سێی پ��ارت��ی ل��هو ش��اره ب��ه وت «راسته گرفتێکی تهکنیکی ههیه لهسهر رووخاندنی ئهو پرده که لهئهنجامی ش��هڕی 20ی ئۆکتۆبهر رووخ���ا ،بهاڵم داخستنی رێگای ک��هرک��ووک پرسێکی سیاسییه«. به دی��وی هەولێردا رێگاکه له الیهن هێزهکانى پێشمهرگهوه ک��راوهت��هوه، وهک���و ئ��ام��ادهک��اری��ی��هک ب��ۆ هاتوچۆى ه��اواڵت��ی��ان ،ب���هاڵم هێشتا ب��ه دی��وی حکومهتى عێراقدا به داخ���راوى ئهو رێگهیه م��اوهت��هوه ک��ه ه��هش��ت مانگ لهمهوبهر جێگهى شهڕ بوو. د .محهمهد خورشید وتى «هۆکارێکى ئهوهیه چهند بازگهیهکی زۆر لهو ناوه ب��اوک��راوهت��هوه ،ئ��هوان دهستکهوتیان ه��هی��ه ل��هدان��ان��ی ئ���هو ب��ازگ��ه زۆره،
سەربازێکی سوپای عێراق لەڕێگای کەرکوک-هەولێر هۆکارهکهى تر ئهوهیه که حکوومهتی عێراق بڕیاری کۆتایی بهکردنهوهى ئهو رێگایه نادات ،ئهوهش بهشێکه لهو ئابڵووقهیهی خ��راوهت��ه س��هر ههرێمی ک��وردس��ت��ان ب��ۆ ئ��ازاردان��ی هاواڵتیانی کهرکووک بۆ ئهوهى کهمترین پهیوهندی ههبێت لهگهڵ ههرێم». ئ��هو پ��ردهی که له ش��هڕهک��هدا رووخ��ا لهژێر دهسهاڵتی حکوومهتی عێراقدایه، ب��هرپ��رس��ی ل��ق��ی س��ێ��ی پ���ارت���ی وت��ى «دهت��وان��رێ��ت ب��هزووت��ری��ن ک��ات چاکی بکرێتهوه ،بۆچی توانیان زۆربهى پرده رووخاوهکانی مووسڵ چاک بکهنهوه، ئهوهى کهرکوک بۆ چاک ناکهنهوه؟»
پ��ارت��ی پێشنیارێکی خ��س��ت��ۆت��ه روو ئ��هوی��ش ئ��هوهی��ه رێگهکه ت��ا ب��ازگ��هى پردێ بکرێتهوهو بۆ ئهوهى له پردێوه هاتووچۆى دوب��ز بکرێت و لهوێشهوه ب��ۆ ک���هرک���وک .ب���هاڵم ئ���هو پێشنیاره رهتکراوهتهوه. یهکێتى نیشتیمانى کوردستان دهڵێت زانیارییان پێدراوه که له چهند رۆژى داه��ات��ودا رێگهکه دهکرێتهوهو دهڵێن چ���اوهڕوان���ى بهڵێنهکان دهک���هن لهم ههفتهیهدا. رهوهن������د م����هال م���هح���م���ود ج��ێ��گ��ری بهرپرسی مهڵبهندی کهرکووکی یهکێتی نیشتیمانی بۆ وتى «لهسهر ئهم
بابهته قسهم لهگهڵ فهرماندهى پۆلیسی ک��هرک��ووک ک����ردووه ئ��هو ب��ڕی��اران��هى عهبادی بۆ من ناردووه و لهههولێریش ئ����هوهم����ان پ���ێ���وت���راوه دهی���ان���هوێ���ت رێگاکه بکرێتهوه ،ههندێکیش باس لهتهقینهوهى پردهکان دهکرێت بۆیه کردنهوهى دواخراوه«. وتیشی «ئهگهر لهم ههفتهیهدا رێگای ک��هرک��وک ه��هول��ێ��ر ن��هک��رێ��ت��هوه ئ��هوا دهچێته بابێکی دی��ک��هوه ،ئهگهر ئهم ههفتهیه رێ��گ��اک��ه ن��هک��رای��هوه ئ��هوه دهسهلمێنرێت ک���ورد کهمتهرخهمه بهرامبهر بهو بابهته«. ئهو بهرپرسهى یهکێتى ،لهم پرسهدا
پارتى دیموکراتی کوردستان تۆمهتبار دهک��ات به پهراوێزخستنى پرسهکهو «بهدهمهوههاتنى رووکهشانه«. رهوهن���د م��هال م��هح��م��ود وت��ى «پ��ارت��ی ئ����هوهن����ده ب���اک���ی ب����هک����هرک����ووک و کوردستانییهتی کهرکووک نیه ،چونکه ل���هراب���ردوودا ل��ه بابهتی ه��هڵ��ب��ژاردن و ئ��ی��دارهدان��ی ک��هرک��ووک و دانهنانی پارێزگار و کۆمهڵێ بابهتی دیکه ،بۆیه پارتی خ��ۆی به بابهتی کهرکووکهوه ماندوو ناکات ،بهڵکو رووکهشانه لهسهر سیاسهتی کهرکووک به وهاڵم دێت». پێشتر مهڵبهندی یهکێتى له کهرکوک ئ��اگ��ادارک��راوهت��هوه له الی��هن ههریهکه له پ��ارێ��زگ��اری ک��هرک��ووک بهوهکالهت و ف��هرم��ان��دهى پۆلیسی ک��هرک��ووک که رێگاکه دهکرێتهوه. رهوهند مهال مهحمود وتى «ئهگهر ههر نهکرێتهوه دیاره کورد دهیهوێت خۆی موماتهڵه لهسهر ئ��هوه بکات رێگاکه نهکرێتهوه«. وتیشی «کردنهوهی رێگاکه لهبهرژوهندی حکوومهت و ح��زب و هاواڵتیاندایه، ب���هاڵم ه��هن��دێ��ک��ج��ار ب��ۆ سهرخستنی قسهى الیهنێکی سیاسیی که خۆیان به پاڵهوان نیشاندهن و بیانهوێت رێگاکه نهکرێتهوه بۆچوونێکی ههڵهیه«. ب��هاڵم ئ���ازاد ج��هب��اری ئهندامی ک��ورد لهئهنجوومهنی پارێزگای کهرکووک «ع���هرهب و تورکمانه شۆڤێنییهکان» ب��ه ب��هرب��هس��ت دهزان���ێ���ت ل��ه ب���هردهم کردنهوهى ئهو رێگایه. ئ��������ازاد ج�����هب�����اری ب�����ه وت «ب���هرژهوهن���دی ئ��هوان��ه وادهخ��وازێ��ت رێگاکه نهکرێتهوه ،کوردیش بایکۆتی ئهنجوومهنی پ��ارێ��زگ��ای کهرکووکی ک���ردووه ب��ه دهن��گ��ی ش��هش ب��ۆ ح��هوت ئ��هن��دام��ی ک���ورد ن��ات��وان��رێ��ت ل��هس��هر زۆرب��هى پرسهکان دهنگ و ههڵوێستی جدی ههبێت».
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
راپۆرت و بەدواداچون
3
شاندێکیبزووتنهوهىئیسالمیبهنهێنیلهگهڵبهرپرسانىتورکیاکۆدهبێتهوه وتهبێژىبزووتنهوه:مامهڵهمانلهگهڵتورکیاداههیهبهاڵمسازشلهسهرهیچشتێکیههرێمناکهین بنارهیدایهت شاندێکی بزووتنهوهى ئیسالمی کوردستان پێش ئهنجامدانى ههڵبژاردنهکان لهگهڵ پ��ارت��ی دادوگ��هش��هپ��ێ��دان��ى دهس��هاڵت��داری تورکیا (ئهکهپه) ک��ۆب��ۆت��هوه ،وتهبێژى بزووتنهوهى ئیسالمی زانیارییهکان پشت ڕاستدهکاتهوهو دهڵێت ههموو حزبهکان پهیوهندییان ههیه. ب���هر ل��هج��هژن��ی رهم������هزان ،شاندێکی ب��زووت��ن��هوهى ئیسالمی بهسهرۆکایهتی ع��هب��دوڵ��ا وهرت���ێ ئ��هن��دام��ی مهکتهبی سیاسیی ئهو حزبه چوونهته ئهنکهره و لهگهڵ بهرپرسانی پارتی داد و گهشهپێدان کۆبوونهتهوه. کامیل مهحمود وتهبێژی فهرمی بزووتنهوه لهو بارهیهوه به وت «ئێمه وهکو ههر پارتێکی دیکهى ههرێم پهیوهندیمان ل��هگ��هڵ واڵت��ان��ی دهوروب��هرم��ان��دا ههیه لهکۆنهوه تا ئێستا بهردهوامی ههمانبووه، نوسینگه و ن��وێ��ن��هرای��هت��ی��م��ان ههیه بهتایبهتی له کۆماری ئیسالمی کوردستان
و تورکیا و سعودییه و ل��ه دهوڵ��هت��ان��ی ئهوروپا». ه������هروهه������ا وت���ى «ل���هم���اوهى راب����ردوو س�������هردان و پهیوهندیمان ههبووه لهگهڵ تورکیا، خ���ۆم ی��هک��ێ��ک ب��ووم لهوانهى بهشداریم ک���رد ل��هک��ۆن��گ��رهى پ��ارت��ی دیموکراتی گهالن ،کۆبوونهوهمان ل����هگ����هڵ ئ���اک���هپ���ه ه�������هب�������ووه ،ئ����هم س���هردان���ان���ه ه��هب��ووه و س��هردان��ێ��ک ن��هب��ووه لهدهرهوهى بهرژوهندی ههرێم بێت». س��هردان��هک��هى ب��زووت��ن��هوهی ئیسالمی هاوکات بووه لهگهڵ ئهو لهشکرکێشیهی
تورکیا که لهم دواییانه له سنورهکانى ههرێمى کوردستان ئهنجامیداوه. کامیل مهحمود دهڵێت «ئێمه پرسیاری
ئ��هوه دهکهین ئایا هیچ هێزێکی دیکهى ه��هرێ��م ک��ۆب��وون��هوهى ل��هگ��هڵ ئاکهپه ن���هک���ردووه؟ ل��هگ��هڵ دهوڵ���هت���ی تورکیا
نهکردووه ،ئایا هیچ حزبێکی ههرێم ههیه پهیوهندی لهگهڵ تورکیا بڕیبێت؟». سهبارهت به وهگرتنى پاره یاخود پێدانى بهڵێنى ماده به بزووتنهوهى ئیسالمی لهو سهردانهیاندا بۆ تورکیا ،کامیل مهحمود وتى «ئهگهر لهبهرامبهر ئهو مامهڵهیهی ه��هم��ان��ه ل��هگ��هڵ ت��ورک��ی��ا و ئ��اک��هپ��ه و مامهڵهیهکی نرخ و ئابوریمان بکردایه خاوهنی کهناڵی ئاسمانی و راگهیاندێکی ب��هه��ێ��ز دهب���ووی���ن ،خ���اوهن���ی ئ��اب��ووری خ��ۆم��ان دهب��ووی��ن ،وهک ب��اس دهک��رێ��ت حزبێکی ههژارین و ئهوهش بهڵگهیه هیچ هاوکارییهکمان وهرنهگرتووه و مساوهمه لهسهر هیچ شتێکی ههرێم ناکهین لهگهڵ ههر واڵتێکی دیکهدا». ک��ام��ی��ل م��هح��م��ود راش��ی��گ��هی��ان��د «ئ���هوه ب����هو ش��ێ��وهی��ه ن��ی��ه ک���ه ب���اس���ی ل��ێ��وه دهک��رێ��ت ،بزووتنهوه ه��هر مامهڵهیهکی ههبوایه لهگهڵ دهزگ���ای میت و دهزگ��ا ههواڵگرییهکانی واڵتانی دیکه بارودۆخمان بهو شێوهیه نهدهبوو ،نه دهتوانرا ئابڵوقهی لهناوخۆ بخرایهته سهر».
پرۆژەیچاکسازییچاوەڕێیسازانە ئارائیبراهیم ناکۆکی فراکسیۆنهکان گهیشتووەته ل��وت��ک��ه ل��هس��هر پ����رۆژه ی��اس��ای��هک که ه���هڵ���وهش���ان���دن���هوهى پ��اش��هک��هوت��ى مووچهى پێوه بهستراوهتهوه ،لهبهر ئ��هوهى تێیدا مووچهى خهڵکانێک که بە«بندیوار» ناودهبرێن دهبڕدرێن که ههندێک فراکسیۆن قبوڵی ناکهن ،یان دهرماڵهى بهشێکى فهرمانبهران دهبڕێت ک��ه ههندێکى ت��ر ل��ه فراکسیۆنهکان رهتیدهکهنهوه. پڕۆژه یاسای چاکسازیی لە خانەنشینی و م���ووچ���ەو دەرم���اڵ���ە و ب��ەخ��ش��ی��ن و ئیمتیازاتەکانی تر له هەرێم که چهند مانگێکه ناکۆکی لهسهره ،تێیدا ههندێک پ���اره ب��ۆ ح��ک��وم��هت دهگ��هڕێ��ن��ێ��ت��هوه، لهبهرامبهردا مووچهى بندیوار دهبڕێت و موچهى پله ب��ااڵک��ان کهمدهکاتهوه، لهگهڵ ئ��هوهش��دا دهرم��اڵ��هى بهشێک له فهرمانبهران دهبڕێت. الیهنهکان نایانهوێت به بڕینى مووچهى بندیوارهکان یان دهرماڵهى فهرمانبهران له ئهستۆ بگرن و دهیانهوێت حکومهت خ����ۆى ئ�����هوه رێ���ک���ب���خ���ات���هوه ،ب���هاڵم حکومهتیش ئ��ام��اده نییه ئ��هو ک��اره بکات و ئامادهش نییه بهبێ دهنگدان لهسهر ئهو یاسایه پاشهکهوتى مووچه ههڵگیرێ ،ئهمهش به پاساوی ئ��هوهى ئهگهر پرۆژهکه وهک��و خۆى جێبهجێ نهکرێ پاره بۆ حکومهت ناگهڕێتهوه. سهمیر ههورامى ،راوێژکاری راگهیاندنى جێگری س��هرۆک��ى حکومهتى ههرێم به وت «پرسى پرۆژهى چاکسازى خ��ان��هن��ش��ی��ن��ى پ��ێ��وی��س��ت��ى ب���هوهی���ه رێکهوتنى سیاسى لهنێوان الیهنهکان و فراکسیۆنهکان بکرێت». ئ��هو پ��ڕۆژهی��هى حکومهت ناردویهتى ب��ۆ پ��هرل��هم��ان ب��هب��ێ��دهس��ت��ک��اری��ک��ردن
لههیچشوێنێکى دنیانییهحکومهت بڕیاربۆپهرلهمان دهربکات، بەڵکوپهرلهمان بڕیارىبۆ دهردهکاتوحکومهت جێبهجێىدهکات
چارەنوسیپاشەکەوتیموچەدەبەسترێتەوەبەسازانەوە نزیکهى 100ملیار دینار دهگهڕێنێتهوه بۆ حکومهت لهگهڵ ئهوهشدا مووچهى ک��هس��وک��ارى ش��هه��ی��دان ب��ڕی��اره بهغدا دابینی بکات بڕهکهى بۆ ههرێم 38ملیار دی��ن��ارهو لهگهڵ 38ملیار و 500ملیۆن دینار له بودجهى هێزه وشکانییهکان بۆ پێشمهرگه تهرخان کراوه. سهمیر ههورامى وتى بهو سێ پڕۆژهیه دهتوانن پاشهکهوتى موچه ههڵبگرن. شێرکۆ ج����هودهت ،س��هرۆک��ى لیژنهى پیشهسازى و وزه لهپهرلهمانى کوردستان ل��هل��ێ��دوان��ێ��ک��دا ب���ه وت »ل��هب��هر ههستیارى ههڵبژاردنهکانى پهرلهمانى
کوردستان تهوهقعى خۆم وایه که دواى دهخهن بۆ دواى ههڵبژاردنهکان ،چونکه زیاتر له 200ههزار کهس زهرهر دهکهن ل��هوان��هى ک��ه پێشێلکاریى یاساییان کردووه لهبندیوار خانهنشینى نا یاسایى، نایانهوێت لهم مهوسیمى ههڵبژاردنهدا دڵیان بئێشێنن». ه��هروهه��ا وتیشى »یهکێتى و پارتى به ه��هردوالی��ان 56کورسی پهرلهمانى ک��وردس��ت��ان و 11ک��ورس��ى کۆتاکانیان لهگهڵدایه ئارهزوویان لێ بێت دهتوانن تێیپهرێنن پێویستیان ب��هک��هس��ى تر نابێت بۆ نایکهن؟».
هاوکات بههار مهحمود ،ئهندامى لیژنهى یاسایى له فراکسۆنى گۆڕان لهلێدوانێکدا بۆ نیگهرانی دهربڕی له سێ خاڵى ج��هوه��هرى پ��رۆژه یاساکه که بریتین ل��ه ئ��هو م��ادهی��هى تایبهته بهبڕینى دهرماڵهکان که دهرهێنراوه له راپۆرتهکه لهگهڵ دابینکردنى موچهى 400ههزار بۆ خانهنشینى مهدهنى وبه پهسهندکردنى پڕۆژهکه پاشهکهوتى موچه ههڵبگیرێت. وتیشی »لههیچ شوێنێکى دنیا نییه حکومهت بڕیار بۆ پهرلهمان دهربکات، بەڵکو پهرلهمان بڕیارى بۆ دهردهکات و حکومهت جێبهجێى دهکات».
ب��هاڵم عیزت س��اب��ر ،س��هرۆک��ى لیژنهى دارایى و ئابوورى لهپهرلهمانى کوردستان له فراکسیۆنى یهکێتى دهڵێت سهرهتاى مانگى تهموز پهرلهمان گفتوگۆ لهسهر پ��ڕۆژه یاساى چاکسازى دهک��ات و دوا ناخرێت بۆ دواى ههڵبژاردنهکان. عیزت سابر ،لهلێدوانێکدا به وت «چاکسازى بهمانا گشتییهکهى ئهوه نییه خهرجى کهمبکهیتهوه و هیچى تر ،بهڵکو ئهمه دووب��اره دابهشکردنهوهى داهاته بهسهر چین و توێژهکانى کۆمهڵدا «. ههروهها وتى »ئهگهر یهک دیناریش بۆ حکومهت نهگهڕێنێتهوهو عادیالنهتر داب���هش���ى ب��ک��ات ئ���هوهی���ه چ��اک��س��ازى راستهقینه ،خانهنشینێک ل��ه بهغدا 400ه��هزار دینارى مانگانه وهربگرێت و لهههرێم بۆ 220ه��هزار بێت ،ئێمه بهدواداچونمان کردووه 10ملیار دینارى مانگانه دهخاته سهر حکومهت».
4
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
چاوپێکەوتن
عادل نورى سهرۆکى لیژنهى لێکۆڵینهوه له ساختهکارییهکانى ههڵبژاردنى پهرلهمانى عێراق بۆ
دواى ژماردنى دهنگهکان هاوکێشهکه دهگۆڕێت و سیاسییهکان شۆک دهبن
عادل نورى ،سهرۆکى لیژنهى لێکۆڵینهوه له ساختهکارییهکانى ههڵبژاردنى ئهنجومهنى نوێنهران
سازدانى :ئارا ئیبراهیم عادل نورى ،سهرۆکى لیژنهى لێکۆڵینهوه له ساختهکارییهکانى ههڵبژاردنى ئهنجومهنى نوێنهرانى عێراق ئهوه ئاشکرا دهکات که تهنها لهسهدا 9ى هاواڵتیانى عێراق بهگشتى بهشدارى ههڵبژاردنهکانیان کردووه و له چهند شوێنێک ساختهکارى بهرێژهى لهسهدا 80بووه. عادل نورى ،که هاوکات ئهندامى ئهنجومهنى نوێنهرانى عێراقه ،لهم چاوپێکهوتنهدا لهگهڵ ،دهڵێت» تهنها لهسهدا پێنجى ساختهکارییهکان چاوپۆشى لێ دهکرێت ههرچهنده دهسوتێنرێت ،بهاڵم ئهگهر رێژهى ساختهکارییهکان زیاتر له لهسهدا 10بێت ئهوکات هیچ مانایهک بۆ ههڵبژاردن نامێنێتهوهو ههڵبژاردنهکان ههڵدهوهشێتهوه» هاوکات ،باس لهوهشدهکات که ئهو کۆبونهوهیهى بڕیاره حهیدهر عهبادى، سهرۆک وهزیرانى عێراق لهگهڵ الیهنه سیاسییهکان ئهنجامى بدات بۆ دهربازبوونه لهم دۆخهى ئێستا، بهاڵم کارناکاته سهر رێڕهوى یاسایى ههژماردنهوهى دهنگهکان. :ه���هژم���ارک���رن���هوهى دهن��گ��هک��ان��ى ههڵبژاردنى ئهنجومهنى نوێنهران کهى دهستپێدهکات؟ ع��ادل ن��ورى :لهیهکهم ڕۆژى دواى پشووى ج��هژن ی��ا ئ��هم��ڕۆ ک��ه چوارشهممهیه یان س��ب��هى پێنجشهممه دهس��ت��پ��ێ��دهک��ات به چاودێرى نهتهوه یهکگرتووهکان و نوێنهرى س��هرج��هم الی��هن��ه سیاسییهکانى ب��هش��دار لهههڵبژاردنهکاندا ،هیوادارین بهشێوهیهکى نهزاههت و شهفافییهت بێت و ماوهى 10رۆژ تا دوو ههفته دهخایهنێت. :ئالیهتى ه��هژم��اردن��هوهک��ه چۆن دهبێت ،ئایا سهرجهم چاودێرى الیهنهکان لهههڵبژارندا لهوێ ئاماده دهبن؟ ع��ادل ن��ورى :ه��هر ههمان ئالیهته ههموو
الی��هن��هک��ان ن��وێ��ن��هرهک��ان دهچ���ن���هوه سهر سندوقهکانى ه��هڵ��ب��ژاردن ،له پارێزگاکان ب��هدهس��ت ه��هژم��ار دهکرێتهوه و دواتریش ل��هب��هغ��دا .ه��هرچ��ى ک��راب��ێ��ت دهت��وان��رێ��ت ئاشکرا بکرێت .خۆم لهگهڵ تیمى پسپۆران و بهرپرسى نهتهوهیهکگرتووهکان گفتوگۆى زۆرم ک��ردووه ههرچى رێکارى گزیکارى و تهزویرات ههیه کهشف دهکرێت ،ئیتر سندوق دهشکێنن و ئاوى تێدەدهکهن و دهیسوتێنن، کێشه نییه و ههموو داتاکانمان لهالیه ،ئێمه دهزانین چهنده تهزویرات ک��راوه ،بهاڵم با چاوهڕێى ههژمارکردنهوه بهدهست بین. ح��هی��دهر ع��هب��ادى داواى ک��ردب��وو کۆبونهوهى الیهنهکان بکرێت ،ئایا کاریگهرى ل��هس��هر رێ���ڕهوى یاسایى ه��هژم��اردن��هوهى دهنگهکان و ساختهکارییهکان دهبێت؟ ع��ادل ن���ورى :ع��هب��ادى زۆر ت��ون��ده و دژى
شتێک نییه بهناوى براوهو دۆڕاو، بهڵکو شتێک ههیه بهناوى دهنگ دز و دهنگ دزراو ،چونکه ئهوهى دهنگ دزه ناڕازییه سندوقهکان بکهینهوه س��اخ��ت��هک��اری��ی��هک��ان��ى ه��هڵ��ب��ژاردن��ه و بۆ خ��ۆم ههماههنگیم لهگهڵیدا ههیه لهسهر ساختهکارییهکانى ه��هڵ��ب��ژاردن��هک��ان ،ئهو دانپیانانهى که کۆگاى دهنگهکانیان له ڕهسافه سوتاند خۆتان دهزانن چومه شوێنى رووداوهک����ه ،ئیحتماله کۆمهڵێک بهڵگه و
دیکۆمێنت لهو کۆبونهوهیه پیشانى الیهنه سیاسییهکان ب��دات ،یان ب��هرهو ئهوه بڕوات ئ��ای��ا چ��ى بکرێت ب��ۆ ئ���هوهى ع��ێ��راق لهم دۆخ��ه دهرب��ازى بێت چ دهرفهتێک ههیه و کۆبونهوهکه زیاتر راوێژکارى دهبێت ،عهبادى سهرۆک وهزیرانى عێراقه دهیهوێت راى الیهنه سیاسییهکان بزانێت که بهرپرسیارێتیان لهسهر شانه. دڵنیابن لهوهى به هیچ جۆرێک نه عهبادى و نهغهیرى عهبادى ناتوانێت شتێک بڵێ که یاسا شکێن بێت ،تازه ژماردنهوهى لهسهدا س��هدى دهن��گ��هک��ان ب��ووه ب��ه یاسا لهبڕیار دهرچووه و هیچ کهسێک ناتوانێت لێ الیدات. وات���ا ئ��هگ��هر ئ��هگ��هر ک��ۆب��ون��هوهى الی��هن��ه سیاسییهکان لهژێر چهترى ئهم یاسایه بێت هیچ کێشهى نییه ،ئهگهر بۆ بهتاڵکردنهو بۆ خۆدزینهوهى ئهم یاسایه بێت ئهوا قهزا و دادگاى فیدراڵى و ئهنجومهنى نوێنهرانیش هیچ مهجال نادهن. :ئهگهر ه��هژم��اردن��هوهى دهنگهکان رێ��ژهى ساختهکارییهکان زۆر ب��هرز بێت و بکاته لهسهدا 25چى دهکرێت؟ ههڵبژاردن ههڵدهوهشێتهوه یا تهنها دهنگه ساختهکان دهسوتێنرێت؟ ع��ادل ن��ورى :لهیاساکهدا هیچ ژم��ارهی��هک دیارى نهکراوه ،بهاڵم ئهوکات له پهرلهمان من وتم ئهگهر تهزویرات لهسهدا 10کرابێت ئ��هو ک��ات ههڵبژاردنهکان ههڵبوهشێتهوه، هیچ ژمارهیهک دیارى نهکرا ،ئهمش بهماناى ئ��هوه نایات چاوپۆشى لێ بکرێت ،چونکه رێژهى تهزویر لهسهدا پێنج بێت له زۆربهى واڵت��ان چاوپۆشى لێ دهکرێت ههرچهنده دهسوتێنرێت ،ئ��هگ��هر بچێته س���هرو لهو ژمارهیه چاوپۆشى لێ ناکرێت ،خۆى ههموو عێراق لهسهدا نۆ بهشدارى ههڵبژاردنهکانیان ک��ردووه ،ئ��هوهى وت��را لهسهدا 44یا لهسهدا بیست و ئ��هوهن��ده هیچى ئهسڵى نهبووه. بهگشتى ل��هس��هدا نۆ و چهند پۆینتێک و ناگاته لهسهدا 10بهشدارى ههڵبژاردنهکانى ئهنجومهنى نوێنهرانى عێراقیان ک��ردووه، ل��هس��هدا 91ى عێراقییهکان ب��اوهڕی��ان به گۆڕانکاریى و ههڵبژاردن نهبووه. له سلێمانى و له چهند شوێنێک لهسهدا 80ساختهکارى کراوه و شوێن ههیه لهسهدا 67و 60ساختهکارى کراوه ،ئیتر چ مانایهک ب��ۆ ه��هڵ��ب��ژاردن م��اوهت��هوه؟ ئ��هگ��هر رێ��ژهى ساختهکارى چووه سهدا 10و سهرهوه ئهوکات هیچ شهرعییهتێکى نێودهوڵهتى نادرێت به هیچ حکومهتێک لهسهر بنهماى ئهو ههڵبژاردنه. :دهت��وان��ى ب��ه روون���ى راش��ک��اوى پێم بڵێت که ئایا به کردارى ساختهکارییهکان که کراوه ههڵدهوهشێتهوه و دهسوتێنرێت ،یان ههڵبژاردنهکان بهگشتى دووباره دهکرێتهوه؟ ع��ادل ن��ورى :ئهگهر تهزویراتهکه جوزئی بێت ئهوه ههڵدهوهشێتهوه و دهسوتێنرێت ئهو دهنگانه ،بهاڵم ئهگهر ئهم تهزویراته له شارێک و دوو شارو چوار شار کرابێت ئهوا هیچ بایهخێک بۆ ههڵبژاردن نامێنێتهوه و
ههڵبژاردن بهگشتى ههڵدهوهشێتهوه. :ههندێ له چاودێرانى سیاسى دهڵێن دادگاى فیدڕالى چاوهرێى رێکهوتنى الیهنه سیاسییهکان دهک���ات لهسهر دهرئهنجامى ههڵبژاردنهکان؟ عادل نورى:دادگاى فیدڕاڵى قانون و دهستور لهبهردهستیایهتى گ��وێ ب��ه هیچ شتێکى تر ن��ادات ،م��ادام یاسایهک له ئهنجومهنى نوێنهرانى عێراق دهرچووه له پهرلهمانهوه رۆشتۆته بوارى جێبهجێ کردنهوه ههر له رۆژى دهرچونیهوه ئهنجومهنى بااڵى دادوهرى عێراق خستیه بوارى جێبهجێکردنهوه ،ئێستا ئێمه لهبهردهم یاسایهکى مامهڵه پێکراوداین و دهب��ێ��ت ل��هس��هدا س���هد ه��هم��وو الی��هن��ى پهیوهندیدار جێبهجێ بکات. :ب��هپ��ێ��ى ی��اس��اک��هى پ��هرل��هم��ان��ى ع��ێ��راق دهن��گ��دان��ى ت��ای��ب��هت��ى هێزهکانى پێشمهرگهو ناوخۆ که (دهنگدانى تایبهت) ه ،ههڵوهشاوهتهوه ،لهکاتێکدا که هێزهکانى پێشمهرگه له سلێمانى خۆپیشاندانیان کرد، ئایا ئهگهرى ئهوه ههیه ئهو دهنگانه ههژمار بکرێنهوه یا یاساکه جێبهجێ دهکرێت؟ عادل نورى :بیستوومه حیزبهکانى دهسهاڵت ههڕهشهیان له ئهنجومهنى نوێنهرانى عێراق ک���ردووه ،دی��ار ب��وو دهی��ان��هوێ��ت پ��هالم��ارى ئهنجومهنى نوێنهران ب��دهن ،ئ��هوه یاسایه ئهگهر ه��هر الیهنێک قبوڵی نییه دهبێت پهرلهمانتارهکانیان له پهرلهمانهوه بێن و گفتوگۆى لهسهر بکهن ئهمه یاسایه ،ئهندام پهرلهمان دهبێت لهژێر قوبهى پهرلهماندا ق��س��ه ب��ک��ات ن���هک ل��ه ت���ۆڕى ک��ۆم��هاڵی��هت��ى فهیسبوک.
بە ژماردنەوەی دەنگەکان بەدەست دهنگى راستهقینهى الیهنهکان دهگهڕێتهوه لهسهرتاسهرى عێراقدا و 80بۆ 85کورسى قهواره سیاسییهکان دهگۆڕێت ه��هرچ��هن��ده ب��ۆ خ��ۆم ل��هگ��هڵ ئ���هوه نییم دهنگى دهنگدانى تایبهت ههڵوهشاوهتهوه، چونکه دهنگى زۆرب��هى هێزهکانى ناوخۆو پێشمهرگه بۆ هاوپهیمانى و گۆڕان و کۆمهڵ و یهکگرتوو بووهو کهمێکى دهمێنێتهوه بۆ ئهوانى تر ،چونکه به ههزارهها پێشمهرگه
ئهگهر رێژهى ساختهکارى چووه سهدا 10و سهرهوه ئهوکات هیچ شهرعییهتێکى نێودهوڵهتى نادرێت بههیچ حکومهتێک لهسهر بنهماى ئهو ههڵبژاردنه هێزهکانى ناوخۆ پێیان وتوون که دهنگیان بۆ هاوپهیمانى و گ��ۆڕان و ئیسالمییهکان داوه ،ئهگهر نهگۆڕابێت ئ��هو دهنگانه بۆ الیهکانى تر ،دیاره ئهمه ههوڵێک بوو لهالیهن ههردوو پارتى دهسهاڵتهوه که بسوتێنرێت، چونکه دهیانتوانى لهرێگهى ئهندامانى پهرلهمانیانهوه داکۆکى بکهن ،بهاڵم پێش ئهوه بۆ قسهیان نهکرد. :ئ��ای��ا ب���راوه و دۆڕاو ت��ا ئێستا لهم ههڵبژاردنهدا روون نییه؟ ع��ادل ن��ورى :شتێک نییه ب��هن��اوى ب��راوهو دۆڕاو ،بهڵکو شتێک ههیه بهناوى دهنگ دز و دهن��گ دزراو ،چونکه ئ��هوهى دهن��گ دزه ناڕازییه سندوقهکان بکهینهوه ،فهرموو بڵێت بهسهر چاو من دژایهتى ههژماردنهوهى دهنگهکان ناکهم ،ئهوهتا دژى دهستورو یاسا و شهرعییهت چى دهکهن ،چاک دهزانن به پاره کۆمسیۆنى گهندهڵیان کڕیوهتهوه ،خۆیان دهزانن چیان کردووه. :پ��ێ��ت��وای��ه گ��ۆڕان��ک��ارى گ����هوره له هاوکێشهو دهنگ و کورسى الیهنهکان دروست ببێت؟ ع��ادل ن��ورى :رێژهیهکى زۆر ب��اش دهنگى راس��ت��هق��ی��ن��هى الی��هن��هک��ان دهگ��هڕێ��ت��هوه لهسهرتاسهرى عێراقدا ،و 80بۆ 85کورسى ق��هواره سیاسییهکان دهگۆڕێت .هاوکێشهکه رێک سهراو ژێر دهبێتهوه و ئهو الیهنانهى خۆیان به براوه دهزان��ن زۆرترین کورسیان ه��ێ��ن��اوه ب��ه تائکید ل��ه ه��هژم��اردن��هوهى دهنگهکاندا بهدهست هاوکێشهکه دهگۆڕێت و حیزبه سیاسییهکان تووشى شۆک دهکات. :سهرۆک کۆمار چ ڕۆڵێکى ههبوو لهم پرسهدا؟ عادل نورى :سهرۆک کۆمار هیچى پێنهکراو هیچیشى پ��ێ ناکرێت ،س���هرۆک ک��ۆم��ار له سهرهتاوه ئهکتیڤ نهبووه و زۆر گلهیى و گازندهمان لێ ک��ردووه که س��هرۆک کۆمار بێدهنگ بووه ،بهاڵم لهم دوایهدا بهرگرى له تهزویرو گهندهڵهکان کرد و ڕۆڵى خراپ بوو شکۆى کورد و سهرۆکایهتى کۆمار و خۆیشى شکاند.
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
راپۆرت و بەدواداچون
5
ساالر حوسامهدین ،بهڕێوهبهرى گشتى کارهباى سلێمانى بۆ هاواڵتى:
لهمانگى تهمموزدا هەشت کاتژمێر کارهبا دهدهینه هاواڵتیان ئارا ئیبراهیم بهڕێوهبهرى گشتى کارهباى سلێمانى ئاماژه بهوه دهدات که لهسهدا 90ى بهرههمهێنانى ک��ارهب��ا دراوهت���ه ک��هرت��ى تایبهت و دوو ههزار و 500بۆ سێ ههزار مێگاوات کارهبا لهههرێمدا ههیه ،باسى لهوهشکرد که لهخراپترین حاڵهتدا لهمانگى تهمموزدا هەشت کاتژمێر کارهبا دهدهنه هاواڵتیان. س��االر حوسامهدین ،بهڕێوهبهرى گشتى ک��ارهب��اى سلێمانى له چاوپێکهوتنێکدا ل��هگ��هڵ ئ���ام���اژهى ب���هوهک���رد که حکومهتى ه��هرێ��م س��ت��رات��ی��ژى واب���ووه ل��ه دواى 2011بهرههمهێنانى ک��ارهب��ا لهڕێگهى کهرتى تایبهتهوه بێت ،لهسهدا 90ى بهرههمى ک��ارهب��ا لهدهستى کهرتى
تایبهتدایه ،که لهالیهن سێ وهبهرهێنهوه ک��ارهب��ا ب��هره��هم دههێنرێت» ،ه��هری��هک له ئهحمهد ئیسماعیل ،کۆمپانیاى کار، کۆمپانیاى قهیوان بهرههمى کارهبا دابین دهکهن». ناوبراو ئاماژهى بهوهشکرد ،که لهسهدا 10ى ب��هره��هم��ى ک���ارهب���ا ل��ه وێستگهى بهرههمهێنانى دوک��ان و دهربهندیخان پێکدێت و کارهباى ههرێم لهنێوان دوو ههزارو 500بۆ سێ ههزار مێگاواتدایه. ههروهها باسى لهوهشکرد که دوو فاکتهر گۆڕانکارى بهسهر بهرههمهێنانى کارهبادا دههێنێت ک��ه کێشه دروس���ت ببێت له بهرههمى کارهبا چهند سهد مێگاواتێک کارهبا دێته دواوه و خواستى بهکارهێنانى کارهبا بهپێى پلهکانى گهرماو پێداویستى
رێگا دوورهکان هاتنى گهشتیارانی بۆ ههولێر کهمکردهوه ئهحمهد فارس هاتنى ژم��ارهى گهشتیاران بۆ ههرێمى کوردستان به گشتى و بۆ شاری ههولێر ب��ه تایبهتى ک��هم��ی��ک��ردوه ب����هراورد به ج��هژن��ى رهم���هزان���ى س��ااڵن��ى راب����ردوو، ئهوهش بههۆى چهند هۆکارێکی سیاسی و ئابووریهوهیه .ههروهها داهاتى شوێنه گهشتیارهکانیش بۆ نیوه دابهزیوه. بهپێ ئامارێکی دهستهی گهشتوگوزارى ههرێم تهنها لهماوهی چوار ڕۆژدا زیاتر له 127ههزار گهشتیار سهردانی ناوچه گهشتیارهکانى ه��هرێ��م��ی کوردستانی کردووه که زیاتر له 75ههزار گهشتیاریان س���هردان���ى س��ل��ێ��م��ان��ی��ی��ان ک�����ردوهو 52 ههزاریشیان سهردانى ههولێرو دهۆکیان کردوه. ن�����ادر رۆس���ت���ی وت���هب���ێ���ژى دهس���ت���هی گهشتوگوزارى ههرێم بۆ ئاماژهى بهوهکرد که «لهماوهی چواڕۆژدا دوو ڕۆژ پێشی جهژن و دوو ڕۆژى جهژن زیاتر له 127ه��هزار گهشتیار هاتۆته ناوچه گهشتیاریهکانی ههرێمی کوردستان». بریاره ههفتهى داهاتوو گهشتوگوزار ت��هواوی ئاماری گهشتیاران بۆ سنووری ههرێم رابگهیەنن. نادر رۆستى وتیشی «دهنگۆى کهمبونی گ��هش��ت��ی��اران ه��هی��ه ل���هچ���او ج��هژن��ی س��اڵ��ى ڕاب���ردو ل��هالی��هن خ���اوهن ناوچه گهشتیاریهکان ،بهاڵم لهئێستادا دیار نیه تاوهکو ت��هواوی ئامارهکان لهماوهی 10 ڕۆژدا باڵو نهکهینهوه ئهوکات بهراوردی ئهکهین». لهچهند ناوچهیهکى گهشتیاری سنورى پ���ارێ���زگ���ای ه��هول��ێ��ر خ�����اوهن شوێنه گهشتیارهکان ڕایدهگهیهنن که هاتنی گهشتیاران ل��هچ��او ج��هژن��ی ڕهم��هزان��ى
س��اڵ��ى ڕاب����ردوو زۆر ک��هم��ی ک���ردوه وه داهاتی ڕۆژانهشیان بهڕێژهیهکی بهرچاو دابهزیوه بهمهزندهی لەسەدا 50لهچاو پارساڵی جهژنی ڕهمهزانی ڕابردوو. شۆڕش خالید ،خاوهنی یهکێک لهشوێنه گهشتیارییهکانی هاوینه ه��هواری گهلى عهلی بهگ لهسنوری پارێزگای ههولێر به وت «بەراورد بە ساڵى ڕابردوو گهشتیار زۆر ک��هم��ی ک���ردووه و ک��اری ڕۆژانهى ئێمهش زۆر کهم بوه ،بۆنمونه ساڵى ڕاب��ردو ئهگهر لهرۆژێکی جهژندا 150نهفهر خواردنمان فرۆشتبێت لهو جهژنهدا ڕۆژان��ه نهگهیشتۆته 80نهفهر بهڕاستی ئێمه چ��اوهڕوان��ی زۆر لهمه زیاتر بوین بهاڵم نازانم هۆکاری کهمی گهشتیاران بۆچى دهگهڕێتهوه لهم ساڵدا». ن���ادر رۆس��ت��ى ئ���ام���اژهى ب���هوهک���رد که کهمبوونهوهى ژم���ارهى گهشتیاران بۆ چهند هۆکارێک دهگ��هڕێ��ت��هوه ،لهوانه نهکردنهوهى ڕێگای کهرکوک ههولێر، که زیاتر له ههشت مانگه داخراوه دواى رووداوهک��ان��ى 16ی ئۆکتۆبهر ،ههروهها ئهو گهشتیارانهى لهئێرانهوه که ئێستا دێ��ن��ه ه��هرێ��م��ی ک��وردس��ت��ان ل��هس��ن��ورى ئێران پارهیاى لێوهدهگیرێت ،که دێنه کوردستانیشتهوه رسوماتیان لێوهردهگرن. باسی لهوهشکرد که گرتنى ڕێگاکانی ده���ۆک و موسڵیش ت��اڕادهی��هک��ی زۆر ک��اری��گ��هری��ی��ان ک��ردووەت��ه س��هر هاتنى گهشتیاران ،وت��ى «ئ��هم��هش وای ک��ردوه گهشتیار نەیات چونکه ڕێگاکان زۆر دوور بونهتهوه ،یان دێن دهچنه سلێمانى». ه��هروهه��ا وت��ى «هۆکارێکى ت��ر خۆتان ئ���هزان���ن ک��ۆم��هڵ��گ��ای ع��ێ��راق��ی ئێستا بهشێوهیهکی گشتی س��هروى لەسەدا 80 گهشتیارانمان لهوێ دێت کهئهوان ئێستا لهشڵهژانێکی سیاسی خراپدایه».
داهاتمان 100ملیار دینارهو رێگهمان پێدراوه تهنها لهسهدا 10ى بهکاربهێنینهوه هاواڵتیان. وتیشى «پێشبینى ئێمه ئهوهیه که وهک هاوینى ساڵى راب��ردوو که لهخراپترین حاڵهتدا ههشت کاتژمێر دهتوانین کارهبا
بدهینه هاواڵتیان که ههوڵدهدهین بتوانین زیاترى بکهین». ساالر حوسامهدین ،جهختى لهوهشکردهوه که داهاتى خۆیان لهئێستادا تهنها 100ملیار دینارهو رێگهیان پێدراوه تهنها لهسهدا 10ى بهکاربهێنینهوه و لهو رێژهیه لهسەدا ههشتى ب��ۆ چ��اک��ک��ردن��هوهى ت��ۆڕهک��ان��ى ک���ارهب���او ل���هس���هداى دووى ب��ۆ دهع��م��ى هاوکارییه بۆ کارمهندانى کارهبا. ل��هم��اوهى راب����ردوودا ،ک��ارهب��اى سلێمانى داوای����ان ک����ردووه ل��هس��هدا 20ى داه��ات��ى ک��ارهب��ای��ان پێ بدرێت بۆ چاکردنهوهى تۆڕهکانى ک��ارهب��ا ،ب��هاڵم ب��ەوت��هى ساالر حوسامهدین ،وهزارهتى دارایى و حکومهتى ههرێم تهنها به لهسهدا 10ى رازى بوون. ب��هڕێ��وهب��هرى گشتى ک��ارهب��اى سلێمانى،
ئ��هوهش��ى روون��ک��ردهوه ک��ه زی��ات��ر ل��ه 100 ملیار دیناریان الى هاواڵتیانى ههرێمه که کهڵهکهبووى سااڵنى رابردووهو لهوهزارهتى ک���ارهب���اوه ن���وس���راوی���ان ب��ۆ حکومهتى ه��هرێ��م ک�����ردووه ک��ه ل��ه پ��اش��هک��هوت��ى م��وچ��هى ف��هرم��ان��ب��هران پ��ارهک��ان��ی��ان لێ وهربگیرێتهوه. سهبارهت بهوشیارکردنهوهى هاواڵتیان، ساالر حوسامهدین ،رهخنهى له کهناڵهکانى راگهیاندن گرت و وتى »لهگهڵ ههرچى ک��هن��اڵ ه��هی��ه ق��س��هم��ان ک����ردووه بهبێ بهرانبهر ئامادهنین وشیارى بهکارهێنانى کارهبامان بۆ باڵوبکهنهوهو ههموویان بهنرخى گ��ران زۆر بۆمان دهک��هن ،ههر کهناڵێک هاوکاریمان بکات بێ بهرانبهر سوپاسیان دهکهین».
بنەماڵەی جەبار دەڵێن کینەیان بەرامبەر خێزانی ژنە عەرەبەکە نیە ئەحمەد فارس دواى ئ��هوهى جهبار عوسمانى تهمهن 20ساڵ مانگى رهم��هزان��ى لهماڵى مامى بهسهربردبوو ،دواتر له رۆژانى چهژندا هاتبووهوه الى باوکى تا یارمهتى بدات له کاروبارى رۆژانهى خۆی دا که کهپرى گهشتیارییان ههیهو به کرێی دهدن له ه��اوی��ن��هه��هوارى سیرین ل��هس��هر رێگاى هاملتۆن. دووهم رۆژى جهژن باوکى داوای له جهبار ک��رد ک��هپ��رهک��ان بهجێبێڵن و بچنهوه بۆماڵهوه بهاڵم جهبار دهڵێت گهشتیارى زۆرى لێیهو دهیهوێت بمێنێتهوه .بۆئهوهى ئهگهر رووداوێ��ک��ى ن��هخ��وازراو روی��دا با فریایان بکهوێت« ،ب��هاڵم نهیزانى ئهوه دوارۆژى خۆى دهبێت و دهبێته قوربانى و خۆشى دهخنکێت» ،سیرین عوسمان براى جهبار واى وت. سیرین به وت «بۆ بهیانیهکهى ک��ه رۆژه��هڵ��ه��ات ژن��ێ��ک ب��ه ب��هرچ��اوی خێزانهکهیهوه الی ک��هپ��رهک��ان کهوته ڕوب��ارهک��هوه ،جهباریش که ئ��هوى بینى خۆى ههڵدایه ناو ڕوب��ارهک��ه بۆ ئهوهى رزگ��اى بکات ،بهاڵم ژنهکه توند دهستی ل��هم��ل ک��رد و پ��هش��ۆک��ان��دی ،نهیهێشت براکهم رزگارى بکات ،تا براکهم هاواری بۆ باوکم کرد کارلهکارا ترازاوهو ههردووکیان خنکان» وتیشى «ئێمه هیچ رکوکینهیهکمان بهرانبهر ئهو خێزانه عهرهبه لهدڵدا نییه، ئهوانیش به پهرۆشن ،رووداوهک��ه تهنها رووداوێکى قهزاو قهدهربووه«. ئ��ەن��دام��ان��ی ئ��هو خ��ێ��زان��ه پێشتر لهو ناوچهیه ئهزموونیان ه��هب��ووه لهگهڵ دهرکردنى ئهو کهسانهى که دهکهوتنه ناو روبارهکهوه. ژنه قورربانییهکه ن��اوى زەه��رە هاشمە و لەدایکبوی ساڵی ()1982ە دانیشتووی گەڕەکی جدیدیەی شاری بەغدایه ،ئەو له خێزانێکى عەرەب بوون و بە مەبەستی گەشتوگوزار هاتبوونە ناوچەکە ،بهاڵم
جهبار عوسمانى تهمهن 20ساڵ رۆژى 17ى ئهم مانگه دوارۆژى دهبێت و دهکهوێته ناو رووبارهکهو دهخنکێت. ج��هب��ار عوسمان سرینی ل��هدای��ک بوی 1998-4-1خهڵکی گوندی (بهرسرینی) سهر به ق��هزای ڕوان��دزه لهسنورى پارێزگای ه��هول��ێ��ر ،دوای ت��هواوک��ردن��ی قۆناغی ن���اوهن���دی وازی ل��هخ��وێ��ن��دن ه��ێ��ن��اوه. جهبار لهگهڵ دوو برای تری خۆی ،الی ماڵی نهنکی گ���هورهب���ووه ل��ه ل��هق��هزای ڕواندز .هاوڕێکانى دهڵێن ئهو کهسێکى خۆشهویست و به رهوشت بووهو کهسێکی مهلهوان بووه ،پێشتریش چهندین کهسى دیکهى لهخنکان ڕزگار کردووه. سیڤان مهالحهسن ،هاوڕێیى جهبار به وت که ئهو ههرگیز هاوڕێیهتى ج���هب���ارى ب��ی��رن��اچ��ێ��ت��هوهو ب��اس��ى له یادگارییهکى خ��ۆى لهگهڵ ئ��هو دهک��ات و دهڵێت رۆژى له دایکبوونى لهگهڵ کۆمهڵێک هاوڕێى دیکهی وهکو سوپرایزێک
مۆبایلێکیان ب��ۆی ک��ردووەت��ه دی���ارى و ئهویش زۆرى پێخۆشبووه« ،بهاڵم نهمزانى ئهو دوا یادگاریمان دهبێت و من بهڵێن ئهدهم ئیتر یادی (لهدایک بون) له خۆم حهرام بکهم و ئهو یاده نهکهمهوه« سیڤان وایوت. سااڵنه لهههرێمی کوردستان چهندین کهس بههۆی نهشارهزاییان و نهزانینی مهلهوانی و چهندین هۆکاری تری وهک کهمی نیشانهکانى ئاگادارکردنهوه لهسهر ڕوب��ارهک��ان ،ئهخنێکن .بهپێى ئامارێکی بهڕێوبهرایهتی بهرگری شارستانی سۆران تهنها لهماوهی کهمتر ل���ه15ڕۆژدا چوار هاواڵتی لهسنورى س��ۆران و دهورب��هرى خنکاون 3کهسیش لهوانه ل��هڕۆژى سێ یهمی جهژندا خنکان14 ،ڕۆژ لهمهوبهریش کچێکی تهمهن 14ساڵ لهسنوری قهزای م��ێ��رگ��هس��ۆر خ��ن��ک��اوهو ت��اوهک��و ئێستا تهرمهکهى نهدۆزراوهتهوه.
6
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
چاوپێکەوتن
زیاد کهریم بهرپرسی ڕاگهیاندنی کۆمپانیای فای ئهربیل:
دوو فڕۆکهمان ههیه له ئۆکرانیا کڕیومانه، پالنمان ههیه له سلێمانیش کاربکهین سازدانی :ئهحمهد فارس زیاد کهریم بهرپرسی ڕاگهیاندنی کۆمپانیای فالی ئهڕبیل له وهاڵمی چهند پرسیارێکى دا سهبارهت به کردنهوهى هێڵى فڕۆکهوانى فالی ئهربیل ،ئاماژه بهوهدهکات جگه له کاپتنى فڕۆکهکه سهرجهم ستافهکه کوردن و گشهتهکانیان ههفتانه له ههولێرو بهغداوه بۆ چهند واڵتێک ئهنجامدهدهن و بڕیاره فڕۆکهى تر بکڕن و له سلێمانیشهوه گهشت ئهنجامبدهن. :ک��ۆم��پ��ان��ی��ای (ف���ای ئ��هرب��ی��ل) لهکهیهوه دامهزراوه؟ زی���اد ک��هری��م :ف��ای ئ��هرب��ی��ل لهساڵى 2005دام���هزراوه کهرتی تایبهت بهڕێوهى دهب���ات چهند گهنجێکى س��هر م��ای��هدار سهر بهم کۆمپانیایه کاردهن وهکو کهرتی تایبهت. :ئهو فڕۆکانه ک��ڕدراون یان هی کۆمپانیاى ترن؟ زی���اد ک��هری��م :ئ��هو ف��ڕۆک��ان��ه تایبهت بهفای ئهربیلن ژمارهیان دوو فرۆکهیه گ��هش��ت��هک��ان ئ��هن��ج��ام ئ���هدهن ،ب���هاڵم له ئ��ای��ن��دهدا ف��ڕۆک��هی��هک��ى ت��ری��ش زی��اد دهکرێت. :ئهو فڕۆکانه بهچهند کڕدراون کە موڵکی فای ئهربیلن؟ زیاد کهریم :ئهم فڕۆکانه کڕدراون بهاڵم نامانهوێت لێره بڵێن بهچهند کڕدراون یان نرخهکهی ئاشکرا بکهین ،چونکه ئ��هوه شتێکی (بزنسیه) چونکه ڕهنگه ئهوانهى که لهم کۆمپانیایهوه کاردهکهن نایهنهوێت نرخهکهى ڕابگهیهنن ،ئهوهى بهالی ئێمهوه گرنگه فڕۆکهکه کوردییه ه��هڵ��گ��رى ن��اوێ��ک��ى ک��وردی��ش��ه ک��ه فاى ئهربیله. :جۆرى ئهم فرۆکانه چین؟ زی��اد ک��هری��م :ئ��هم فڕۆکانه لهجۆرى (بۆینگ )373ن . :توانی ههڵگرتنی چهند نهفهریان ههیه؟ زیاد کهریم :زیاتر له 130گهشتیار لهخۆ
ههڵدهگرێت بۆ ههر گهشتێک. :ب���ۆچ���هن���د واڵت گ��هش��ت��ی��ان پێدهکرێت؟ زی��اد ک��هری��م :ل��ه ئێستادا (ئۆکرانیا، ئهڵمانیا ،بهریتانیا ،سوید) لهداهاتوشدا واڵتانى تر دێنه ناو گهشتهکانمان وهکو تورکیاو چهند واڵتێکى تر بهاڵم جارێ ههر ئهوانهیه. :یهکهمین گهشتی فای ئهربیل بۆکام واڵت بوو و چهند سهرنشینی لهخۆ گرتبوو؟ زیاد کهریم :یهکهمین گهشتمان 18ئهم م��ان��گ��هب��وو ل��هڕێ��گ��هى ف��ڕۆک��هخ��ان��هى
لهو کاتهوهى ئێمه فاى ئهربیلمان ڕاگهیاندوه، خهڵکێکى زۆر له ئهوروپا و له کوردستان پهیوهندییان پێوهکردین و دهستخۆشانهیان لێ کردین ههولێرى نێودهوڵهتی بوو بۆ ستۆکهۆڵمی پایتهختی سوید کاتژمێر 12که زیاتر له 60گهشتیارى بهسهرهوه لهخۆ گرتبوو که هاوکاتبوو لهگهڵ ئاههنگى کردنهوهى ئهم هێڵه بوو بهبهشداری بهرپرسانی ئیدارى و حکومی و دهزگاکانى ڕاگهیاندن. :کێ یهکهمین بلیتى گهشتهکهیان بڕى و بۆ کام واڵت بوو؟ زیاد کهریم :یهکهم کهس که بلیتى ئهم گهشتهى بڕى بۆستۆکهۆڵم ئافرهتێک بوو لهگهڵ ئهندامانی خێزانهکەی ،که کوردی
خهڵکى ههولێر بوون. :ستافهکهى ئێوه ههموو کوردن یان بیانیشی تیایه؟ زی��اد ک��هری��م :ستافى ن��او ف��ڕۆک��ه له 6کچى ک��ورد پێکهاتون که ههڵدهستن بهسهرپهرشتی ک��ردن��ی ن��او فڕۆکهکه زمانهکان (عهربى و کوردى و ئینگلیزی بهباشی دهزانن و کاپتنى فڕۆکهکه بیانیه، بهاڵم ئهگهر له ئایندهدا فڕۆکهوانێکى ک��ورد ههبێت پابهندى ڕێنماییهکانى ک��ارهک��ان��ى ئێمه بێت ئ��هوا بهدڵنیایى لهداهاتوو کاپتنهکهشمان ئهبێته کورد. :ه��ی��چ پ��ان��ێ��ک��ت��ان ه��هی��ه بۆ فراوانکردنى گهشتهکانتان؟ زیاد کهریم :بهدڵنیایی لهداهاتویهکى نزیکدا ههم فڕۆکهکان زیاد دهکهین وه ههمیش گهشتهکانمان زی��اد دهکهین، وهک��و تورکیا ،ئهرمێنیا ،ئازرباینجان، ل���وب���ن���ان ،م��ی��س��ر ،دوب������هى ،ب��هپ��ێ ى ڕێکهوتنمان لهگهڵ دهستهى فڕۆکهوانانى ئهم واڵتانه. :ئ���ای���ا گ���هش���ت���هک���ان ت��هن��ه��ا لهفڕۆکهخانهى ههولێرهوه دهبێت؟ زیاد کهریم :له ئێستادا گهشتهکانمان ل��هف��ڕۆک��هخ��ان��هى ه��هول��ێ��رو ب��هغ��داد دای��ه ،ب��هاڵم له داهاتویهکى زۆر نزیک گهشتهکانمان لهسلێمانیشهوه ئهنجام ئهدرێن. :ئهم فڕۆکانه لهکوێ کڕدراون؟ زیاد کهریم :ئهم فڕۆکانه له ئۆکرانیا ک����ڕدراون و لهگهڵیان ک��ۆن��ت��اک زیاتر دروس���ت دهک��هی��ن ب��ۆ ئ���هوهى ف��ڕۆک��هى زیاتریشمان بۆبێت. :ئ��ای��ا ئ��ێ��وه بهتهنها سهرنشین دهگ������وزان ن����هوه ی���اخ���ود ک��هل��وپ��هل��ى بازرگانیش؟ زیاد کهریم :ئهو فڕۆکهیه فڕۆکهیهکى مهدهنییە تهبعهن هی گهشتیارانە ،دڵنیام لهداهاتوش کارى گواستنهوهى کهلوپهلى بازرگانیش دهکهین. :ئ��ای��ا گهشتهکانتان ڕۆژان��هی��ه ههفتانهیه ،چۆنه؟ زیاد کهریم :ههموو ئهو واڵتانهى که ئاماژهم پێدان گهشتهکانمان ههفتانهیه جگه له سوید نهبێت ههفتهى دووجار
گهشتمان بۆ سوید ههیه. :بیرۆکهى دانانی ئهم کۆمپانیایه الى کێ بوو؟ زی��اد ک��هری��م :دهس��ت��هی��هک ل��ه گهنجی بزنسمانی کوردستان ب��وو بیریان لهو ک��اره ک��ردهوه سهرمایهى خۆیان خسته گ��هڕ ل��هم ب���وارهدا ،بهرێز الوهن��د شێخ مهندیش ب��هڕێ��وهب��هرى رێگهپێدراوى کۆمپانیای فاى ئهربیله. :ت��اچ��هن��د ب��هک��ردن��هوهى ف��اى ئهربیل ئ��هرک��ی ه��اواڵت��ی��ان ئ��اس��ان بوه لهنێوان واڵتاندا؟ زی��اد ک��هری��م :بێگومان ل��هو ک��ات��هوهى
یهکهمین گهشتمان 18ئهم مانگه بوو له ڕێگهى فڕۆکهخانهى ههولێرى نێودهوڵهتی بۆ ستۆکهۆڵمی پایتهختی سوید کاتژمێر 12که زیاتر له 60گهشتیارى لهخۆگرتبوو که ئێمه ف��اى ئهربیلمان ڕاگهیاندوه ب��هرل��هوهى گەشتهکان ئهنجامبدهین لهڕێگهى شۆسیال میدیا که ڕیکامێکمان بۆ کردنهوهى ئهم هێڵه کرد ،خهڵکێکى زۆر له ئهوروپا له کوردستان لهو واڵتانهى که کوردى لێیه پهیوهندییان پێوهکردین و دهستخۆشانهیان لێکردین .خهونى ئهوان بوو ئێمه ئهنجامان دا که هێڵێکى کوردیى تایبهت بهفاى ئهربیل ههبێت بهگواستنهوهى گهشتیاران ،لهبهرئهوهى گهشتیاران له واڵتانى تر لهڕابردوودا،
گهشتیان به هێڵه ئاسمانییهکانى واڵتانی بیانی کردووه ،تڕانزێتیان زۆر بووه که چهندین کاتژمێر لهواڵتانى تر ماونهتهوه تاوهکو گهیشتونهتهوه شوێنهکانی خۆیان ڕاس��ت��هوخ��ۆ ل��ه ئێستادا ب��ه ههولێر و ل��هداه��ات��وی��هک��ى نزیک ب��ۆ سلێمانی بۆ ب��هغ��داو ئیتر ئ��هرک��ى گهشتیاران زۆر ئاسانبووه بهشێوهیهکى گشتى. :ئایا ئهمه واى نهکردووه تێچوى گهشتیارانیش کهمبکات؟ زی����اد ک��هری��م :ت��ێ��چ��وى گ��هش��ت��ی��اران بهشێوهیهکى ب��هرچ��او کهمى ک��ردووه. لهئێستادا نرخهکانى ئێمه بۆ چهند واڵتێک تهنها بۆ یهک سهر ههولێر ستۆک هۆڵم 276دۆالر ،ههولێر ئهمستردام 276دۆالر،ههولێر بێرمینگهام 292دۆالره، ههولێر نۆرم برێگ 276دۆالره ،ههولێر کیپ 360دۆالره ،ههولێر گۆتهنبهرگ 262دۆالره ،سلێمانی ستۆکهۆڵم 274دۆالر دهبێت وهک��و وتم لهداهاتویهکى نزیک ئهکرێتهوه .بهغداد ستۆکهۆڵم 266دۆالر ئهوانه نرخهکانمانه که جیاوازیهکى زۆرى ه��هی��ه ل��هگ��هڵ هێڵهکانى ت��رى فڕۆکهوانى. :س��ت��اف��هک��هت��ان ل��هچ��هن��د ک��هس پێکهاتوون چهندی ک��وڕن و وهچهندی کچن؟ زیاد کهریم :لهکۆمپانیا کچ و کوڕى لێیه کار ئهکهن بهپێ پسپۆڕییهکانى خۆیان (ئ��ای��ت��ی ،شۆسیال میدیا ،ڕاگ��هی��ان��دن، کارگێڕى) ب��هاڵم لهناو فڕۆکه ت��هواوى کارمهندهکانمان ،کچن ههموشی کوردن. :هیچ ماوه لهسهر کردنهوهى فای ئهربیل بیڵێى؟ ئێمه لهچوارچێوهى ئۆفیسێک لهههولێر یاخود لهبهغداو سلێمانى یهوه ناوهستین، بهڵکو فراوانى ئهکهین ،لهڕێگهى شهوه داوا لهم کۆمپانیایانهى فڕۆکهوانى و گ��هش��ت��ی��اری��ى دهک��هی��ن ئ��هگ��هر بیان وێ��ت کۆنتاکمان ل��هگ��هڵ ب��ک��هن ،وهک��و سپۆنسهرو ڕێگه پێدراو ئ��هوا دهتوانن زۆرب��هخ��ۆش��ح��اڵ��ی��هوه ک��ارم��ان ل��هگ��هڵ بکهن بۆ ئهوهى بهشێوهیهکى فراوانتر ت��ۆڕهک��ان��ى ف���اى بگەیەنینه ه��هم��وو شوێنێک.
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
راپۆرت و بەدواداچون
7
چارهنوسىحزبهکانىرۆژههاڵتلهسهرمێزىتارانوههولێر پێشمەرگەکانی رۆژهەاڵت دەڵێن ١٥ساڵە لەسەر داوای هەرێم هێرشی چەکدارییان دژی ئێران راگرتووە ،داواشدەکەن هەرێم فشار قبوڵنەکات. چەند پێشمەرگەیەکی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران
ح��زب��هک��ان��ى رۆژه����هاڵت����ى ک��وردس��ت��ان رایدهگهیهنن ،بهدرێژایی سااڵنى مانهوهیان لهخاکى ههرێمى کوردستان موراعاتى ههرێمیان کردووهو ههوڵیان نهداوه کارێک بکهن که بیخهنه ژێر فشارى ئێرانهوه، ئ����هوهش ل��هک��اردان��هوهی��ان��دا ب��هران��ب��هر دروس��ت��ک��ردن��ى ل��ی��ژن��هی��هک��ى ه��اوب��هش لهگهڵ ئێران بۆ رێگریکردن له چاالکییه چهکدارییهکانیان. ل��ی��ژن��هک��ه دواى دوای���ی���ن پ��ێ��ک��دادان��ى چ��هک��دارى ل��ه10ى ح��وزهی��ران��ى ئهمساڵدا لهنێوان پێشمهرگهکانى حزبى دیموکراتى ک��وردس��ت��ان��ى ئ��ێ��ران(ح��دک��ا) و س��وپ��اى پاسدارانى ئێران له سنورى شارى شنۆى رۆژههاڵتى کوردستان پێکهێنرا ،که بهپێی راگهیەنراوێکى حدکا لهو شهڕهدا نۆ پاسدار کوژراون و 18ى دیکهش برینداربوون. س��هف��ی��ن دزهی����ی وت��هب��ێ��ژى حکومهتى ههرێم رۆژى 17ى ح��وزهی��ران��ى ئهمساڵ ل��هچ��اوپ��ێ��ک��هوت��ن��ێ��ک��دا ل��هگ��هڵ ئ��اژان��س��ى تهسنیمى ن��زی��ک ل��ه س��وپ��اى پ��اس��داران پ��ێ��ک��ه��ێ��ن��ان��ى ئ���هو ل��ی��ژن��ه ه��اوب��هش��هى ئ��اش��ک��راک��رد ،ب��ۆ ت��اوت��وێ��ک��ردن��ى پرسی دزهکردنى گروپه چهکدارهکان له خاکى ههرێمهوه بۆ ئێران. ج��هخ��ت��ی��ش��ی��ک��ردووهت��هوه ک���ه ه��هرێ��م رێگه به هیچ کارێکى «تیرۆریستى» له سنورهکانییهوه دژ به ئێران نادات. پێکهێنانى ئهو لیژنه هاوبهشه دواى چهند رۆژێک هات ،له رادهستکردنى یاداشتێکى ناڕهزایی لهالیهن کۆمارى ئیسالمى ئێرانهوه به حکومهتى ههرێم ،لهبارهى جموجوڵى چهکدارى هێزه ئۆپۆزسیۆنهکانى ئێران لهخاکى ههرێمهوه. ب��هپ��ێ��ی م��ی��دی��ا ف��هرم��ی��ی��هک��ان��ى ئ��ێ��ران، ل��ه ی��اداش��ت��هک��هدا ک��ه ک��ون��س��وڵ��ى گشتى ئێران له ههولێر رادهس��ت��ى فهرمانگهى پ��هی��وهن��دی��ی��هک��ان��ى دهرهوهى ههرێمى کردووه ،جهخت له مافى ئێران کراوهتهوه ب��ۆ روب���هڕوون���هوهى س��هرچ��اوهى هێرشه چهکدارییهکان که دهکرێنه سهر سوپاى پاسداران.
ک���ۆم���ارى ئ��ی��س��الم��ى ئ��ێ��ران ب�����هردهوام ج���هخ���ت���دهک���ات���هوه ک���ه ئ����هو ه��ێ��رش��ه چهکدارییانهى دهکرێنه سهر سهربازهکانى لهخاکى ههرێمهوهیه ،بهو پێیهى حزبه ئۆپۆزسیۆنه چهکدارییه کوردییهکانى ئهو واڵته بنکه و بارهگایان له خاکى ههرێمدا ههیه. هێرشه چ��هک��داری��ی��هک��ان��ى بهشێک لهو حزبانه دژ به ئێران ،م��اوهى دوو ساڵه دهستیپێکردووهتهوه ،بهتایبهت لهالیهن حزبى دیموکراتى کوردستانى ئێرانهوه،
چارهنوسى جواڵنهوهى کورد له رۆژههاڵتى کوردستان پهیوهندى به گۆڕهپانى رۆژههاڵتى کوردستانهوه ههیه ،نهک ههر جۆره پهیوهندی و ههماههنگییهکانى نێوان ئێران و ههرێم دواى ت��هق��ی��ن��هوهک��هى س��اڵ��ى 2016که بارهگایهکى ئ��هو حزبهى لهکۆیه کرده ئامانج و حدکا ئێرانى بهئهنجامدانى تۆمهتبارکرد. محهمهد ساڵح بهرپرسى پهیوهندییه گشتییهکانى حدکا به راگهیاند، ت���ا ئ��ێ��س��ت��ا زان��ی��اری��ی��هک��ى ف��هرم��ی��ی��ان پێنهگهیشتووه ل��هب��ارهى دروستکردنى لیژنهیهکى هاوبهش لهنێوان ههرێم و ئێران ،تا ههڵوێستى خۆیان لهو بارهیهوه دهربڕن. بهاڵم جهختیکردهوه که گۆڕهپانى چاالکى
ئهوان و حزبهکانى دیکهى نهیارى ئێران، رۆژههاڵتى کوردستانه و پهیوهست نییه به هیچ ههماههنگى و پهیوهندییهکى نێوان دهسهاڵتدارانى ههرێم و ئێرانهوه. حدکا لهساڵى 1993هوه و لهسهر داواى بهرهى کوردستانى ئهوکات بارهگاکانى له قهندیلهوه گواستهوه بۆ شارى کۆیه ،که ئهوکات لهگهڵ حزبى دیموکراتى کوردستان یهک حزب بوو ،دواتر جیابونهوهو بوون به دوو حزب که ههردوکیان ههر له کۆیه جێگیربوون. دوو ساڵ لهمهوبهر ئهو حزبه دهستپێکى قۆناغێکى نوێی دژ به ئێران راگهیاند ،به ئامانجى «گرێدانى خهباتى شاخ و شار»، لهو ماوهیهشدا و تائێستا بهدهیان جار روبهڕووبونهوهى چهکدارى لهنێوان ئهو حزبه و سوپاى پاسداران روویداوه. بهرپرسهکهى حدکا جهختیکردهوه که ئ���هوان ب��ه ه��هم��وو شێوهیهک موراعاتى ههرێمیان ک��ردووهو کارێکیان نهکردووه که ئهو واڵته بخهنه ژێر فشارى ئێرانهوه و بهرژهوهندییهکانى ههرێمیان لهبهرچاو گرتووه. وتیشى «ب���هاڵم چ��ارهن��وس��ى ج��واڵن��هوهى کورد له رۆژههاڵتى کوردستان پهیوهندى به گۆڕهپانى رۆژه��هاڵت��ى کوردستانهوه ه��هی��ه ،ن���هک ه���هر ج���ۆره پ��هی��وهن��دی و ههماههنگییهکانى نێوان ئێران و ههرێم». ح��زب��هک��ان��ى رۆژه���هاڵت���ى ک��وردس��ت��ان که ب��هگ��ش��ت��ى ل��ه ح����هوت ح��زب��ى چ��هک��دار پێکهاتوون ،ل��ه س��ێ ن��اوچ��هى ههرێمى ک��وردس��ت��ان جێگیربوون ،بهشێکیان له ن��اوچ��هى زڕگ��وێ��ز له سنورى سلێمانین، بهشێکى دی��ک��هی��ان ل��ه ک��ۆی��هن ،چهند حزبێکى دیکهشیان له سنورى ههولێر بنکهو بارهگایان ههیه. پێنج ل��هو حزبانه دوو س��اڵ لهمهوبهر ب��هرهی��هک��ى ک��ارى هاوبهشیان پێکهێنا، ب��هم��هب��هس��ت��ى ه��هم��اه��هن��گ��ى ک����ردن و پێکهێنانى مهرجهعێک بۆ کارى سیاسی، بهاڵم بۆچونى جیاوازیان ههیه لهبارهى چاالکى چهکدارییهوه لهم کاتهدا له دژى ئێران. خهلیل ن���ادرى وتهبێژى پ��ارت��ى ئ��ازادى
کوردستان (پاک) بۆ ئاماژهى بهوهدا، دروستکردنى ئهو لیژنه هاوبهشه لهنێوان ئێران و ههرێم کارێکى چاوهڕوانکراو بووه ب��هالى ئ��هوان��هوه ،چونکه م��اوهى 15ساڵه ههرێم داوا له حزبهکانى رۆژههاڵت دهکات هێرشى چهکدارى نهکهنه سهر ئێران ،ئهو حزبانهش بهگشتى بهو داوایه رازى بوون، ئهگهرچى رێککهوتنێک نییه لهنێوانیاندا لهو بارهیهوه. پارتى ئازادى کوردستان که بارهگاکهى له سنورى ههولێره ،یهکێک بوو لهو حزبانهى
هێرشه چهکدارییهکانى بهشێک لهو حزبانه دژ به ئێران، ماوهى دوو ساڵه دهستیپێکردووهتهوه، بهتایبهت لهالیهن حزبى دیموکراتى کوردستانى ئێرانهوه رۆژههاڵت که پشتیوانى هێزى پێشمهرگهى ه��هرێ��م��ی��ان ک���رد ل��هس��ااڵن��ى راب�����ردوودا لهشهڕى دژ به داعشدا ،ناوهڕاستى نیسانى ئهمساڵیش سکرتێرهکهى ل��ه ههولێر روبهڕووى ههوڵێکى تیرۆر کردن بووه که حزبهکه ،ئێرانى به ههوڵهکه تۆمهتبارکرد. خهلیل نادرى باسى لهوهکرد ،حزبهکانى رۆژه��هاڵت تا ئهوکاتهى له قواڵیی خاکى ه��هرێ��م��دا ب��ن ،رهن��گ��ه ن��هت��وان��ن چاالکى چهکدارى دژ به ئێران بکهن ،بهاڵم ئهگهر بڕیاریاندا ئ��هوێ جێبهیڵن و روبکهنه چیاکان ،ئهوکات دهتوانن کارى لهو شێوهیه
بکهن. تائێستا دیارنییه ئهو لیژنه هاوبهشهى ل��هن��ێ��وان ه��هرێ��م و ئ��ێ��ران پێکهاتووه ت��اچ��هن��د رێ��گ��رى دهک���ات ل��ه جموجۆڵه چهکدارییهکانى حزبهکانى رۆژه��هاڵت، ب��هاڵم ل��ه 10ى ح��وزهی��ران��هوه ک��ه دوایین پ��ێ��ک��دادان��ى چ���هک���دارى ت��ێ��ی��دا رووی���دا تائێستا هیچ پێکدادانێکى چهکدارى دیکه رووینهداوه. ئ���ی���ب���راه���ی���م زێ�����وهی�����ی ب���هرپ���رس���ى پ��هی��وهن��دی��ی��هک��ان��ى ح��زب��ى دی��م��وک��رات��ى کوردستان (حدک) به وت که ئهوان موراعاتى زۆرى ههرێمى کوردستانیان ک��������ردووه« ،ب������هاڵم ن��اب��ێ��ت ه��هرێ��م��ى کوردستانیش خۆى بخاته ژێر بارى ههموو داوا و فشاره ناڕهواکانى ئێرانهوه«. حزبى دیموکراتى کوردستان که بارهگاى سهرهکى له کۆیهیه ،نزیکهى دوو ساڵه هیچ چاالکییهکى چهکدارى لهدژى ئێران ئهنجامنهداوه ،سهربارى ئهوهى ماوهى 10 ساڵه پێشمهرگهکانى ن��اردووهت��ه قواڵیی خاکى رۆژههاڵتى کوردستان. ئیبراهیم زێوهیی باسى لهوهکرد ،ناردنى ئ��هو پێشمهرگانه ب��ۆ ک���ارى رێکخستن و تهبیلیغاتى ب����ووه ،ن���هک ب��ۆ ش��هڕو تێکههڵچوون «لهگهڵ ئهوهشدا ئێمه حزبین و ج��هم��اوهر چ��اوى لێمانه ،بۆیه دهبێت ئهوهش لهبهرچاو بگیرێت». سەرەتای ئەمساڵ پێنج حزبی رۆژهەاڵتی کوردستان بەرەیەکی هاوبەشیان پێکهینا لە ژیر ناوی “ناوهندی هاوکاری حیزبهکانی رۆژههاڵتی کوردستان”. ئ���ەو پینج ح��زب��ەش ب��ری��ت��ی ب���وون لە (کۆمهڵهی شۆڕشگێڕی زهحمهتکێشانی کوردستان ،حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئ��ێ��ران ،حیزبی دیموکراتی کوردستان، سازمانی خهباتی کوردستان ،کۆمهڵهی زهحمهتکێشانی کوردستان). ل��ە ب��ەی��ان��ن��ام��ەی ئ���ەو ک���ۆوون���ەوەی���ەدا رێککەوتن لەسەر بڕوا بوون به روخانی کۆماری ئیسالمی و پێکهێنانی ئێرانێکی دیموکراتی ،فیدراڵو سیکۆالره که تێدا مافه نهتهوایهتییهکان لهوانه مافهکانی گهلی کورد تێیدا رهچاو بکرێت.
8
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
چاوپێکەوتن
بەختیار عەلی بۆ :
وهرگرتنى خهاڵتى نیلى زاکس بۆ من چاوهڕان نهکراو بوو سیروان رەحیم - بەشی پێنجەم بهختیار عهلى ،رۆماننوس و نوسهرى کورد ،له بهشى پێنجهمى چاوپێکهوتنهکهى لهگهڵ ، باس له ساتى وهرگرتنى خهاڵتى (نیلى زاکس) دهکات و دهڵێت :ئهو دهقهیهی له دۆرتمۆندهوه تهلهفونیان بۆ کردم ،پێیان راگهیاندم که من خهاڵتی (نیلی زاکس)م وهرگرتووه که خهاڵتێکی زۆر گرنگه له ئهڵمانیاو پێشتر نوسهرهکانی تری وهک (ئهلیاس کانێتی ،ئهریک فرۆم، نادین گۆردمێر) چهندین نوسهری زۆر گهورهی وا خهاڵتهکهیان وهرگرتووه ،بۆ من چاوهڕوان نهکراوبوو .جهختیش لهوه دهکاتهوه رۆشنبیری کوردی رۆشنبیرییهکی تهواو نهناسراوه ،تائێستا خۆرئاوا نازانێت ،بهڕاستی شتێک ههیه ناوی ئهدهبیاتی کوردییه ،زۆرجار تۆ ئهبێت بچیته شوێنێکهوه باسی ئهوهبکهیت ،ئێمه ئهدهبیاتمان ههیه .ئهمه زانیارییه ئهیدهی به خوێنهر یان گوێگرێکی خۆرئاوایی که کورد ئهدهبیاتی ههیه .ئهمه بۆ خۆی کارهساته تێڕوانینى خۆشى سهبارهت به مرۆڤ دهخاتهڕوو و پێى وایه هیچ سیستمێک ناتوانێت جانهوهرێکی پێرفێکت درووست بکات ،که ئهمه گرنگی و بهرزی ئینسانه .هیچ سیستهمێک ناتوانێت لهسهر ئهم ئهرزه ،ناتوانێت وابکات ئینسان ههمیشه دڕندهبێت ،ههمیشه وهحشی بێت ،چونکهلهناخماندا ههمیشه شتێکی ئینسانی ئهمێنێتهوه«. :پاش وهرگێڕانى رۆمانهکانت بۆ زمانى ئهڵمانى و بیانى ،وتارگهلێکى زۆر له سایت و رۆژنامهو میدیاکانى ئهڵمانیا لهسهر بهرههمهکانت نوسران ،پاشان وهرگرتنى خهاڵتى (نیلى زاک���س) ،که خۆت له کاتى وهرگرتنى ئهو خهاڵتهدا وتارێکت پێشکهش ک��رد ،ل��هوێ��دا باس له ئینسان و ئومێدى ئێوه به ئینسان دهک����هن ،ه��هرچ��هن��ده ئ��ێ��وه ن��ات��ان��هوێ ئومێدێکى ب��ۆش ب��ه خوێنهرهکانتان پێشکهش بکهن ،بڕواتان بهو قودرهتهى ئینسان ههیه که ئهگهر به ئاگریشدا یان به جهههنمیشدا بپهڕێتهوه ،لهو بهرهوه ههر ئهتوانێ ههڵگرى جوانى یان ههڵگرى ئیرادهیهک بێت بۆ جوانى ،بۆ شتى باش؟ بهختیار عهلی :سهیری ئینسان ناکهم وهک����و م��رۆڤ��ێ��ک ،وهک ک��ائ��ی��ن��ێ��ک که لهسرووشتهوه بونهوهرێکی دڕندهبێت. واته ههر خۆی لهبنهڕهتهوه دڕندهبێت. پێموایه بهشێکی زۆری دن��ی��ای ئێمه ئێستا لهسروشت داب��ڕاوه .ئێمه چیتر
بهختیار عهلى نوسهر و رۆماننوسى کورد بونهوهرێکی سروشتی نین تاکو سروشت ت��اوان��ب��ار ب��ک��هی��ن ب����هوهی ب��ۆ ئینسان ل���هزۆر ش��وێ��ن��دا ئهبێت ب��هدڕن��ده؟ له زۆر حاڵهتدا ئ��هو ج��ان��هوهره گ��هورهو ترسناکهی لێدهرهچێت که ل��هدهرهوهی چ��اوهڕوان��ی��ی��ه .دن��ی��ای ئێمه دهمێکه س��روش��ت��ی جێهێشتووه .ه��هم��وو ئ��هو ئهستێرهیهی ئێمه لهسهری دهژین ،چیتر ئهستێرهیهکی سرووشتی نیه .دار بهرد، ههموو شتهکان جێپهنجهی ئینسانی بهسهرهوهیه .ههتا ئهو درهختانهی که ئهیبینین له دهورووبهمان ،ئینسان بهشی زۆری رواندوهو مان و نهمانیان به دهست ئینسانه تا ئهندازهیهکی زۆر .مهبهستم ئ��هوهی��ه ک��ه بڵێم شهڕانگێزی ل��ه ناو ئینساندا ،تا رادهیهکی زۆر دیاردهیهکی م��ێ��ژووی��ی سیاسییه ،پ��هی��وهن��دی به بیرکردنهوهمان ههیه .داعشێک که بگاته ئهو پلهیهی له دڕندهیی ،تا ئهندازهیهک پهیوهندی بهشێوازی بیرکردنهوهوهی ههیه له دنیا .له شێوازی تێڕوانینی له بهههشت له جهههنم ،له کۆمهڵگا له پهیوهندی ئینسانهکان .واته سروشتی بیرکردنهوهمان تا ئهندازهیهکی زۆر تهشخیسی ئهوه ئهکات و دهست دهخاته س��هر ئ���هوهی ئینسان چ��هن��ده ئینسان بین ،چهنده دڕندهبین .بۆیه جارێکی تر گرنگه لێرهدا شوێنی فکر ،شوێنی داهێنان ،شوێنی ئهدهب ،شوێنی ئهمانه
ههمووی زۆر بهگرنگ تهماشا بکهین، چونکه ئهمانه ههموو هێزن که کار لهو تێڕوانیه ئهکهن .کار لهوعهقڵییهته ئهکهن .ئهتوانن بهشێوهیهک لهشێوهکان ئینسان ئاراستهکهن ب��هرهو جێگایهکی تر .بۆیه بهبڕوای من ههموو ئهوانهی به کهم تهماشای داهێنان ،فکر ،کاریگهری فکر ل��هس��هر ئینسان ب��ه ک��هم تهماشا ئهکهن ،بۆ من ترسناکن تا ئهندازهیهکی زۆر .مهرج نیه فکر ههمیشه پۆزهتیڤ بێت و کاریگهری ههبێت ،بهاڵم بهگشتی ئهتوانێت پۆزهتیڤ بێت ،ئهمه حاڵهتێکی تره .ئهگهر تهماشا بکهیت له ئهدهبیاتی مندا دوو کارهکتهر ههیه که سهرهکین. وهف��ای رهفعهت ب��هگ و سامری بابلی. س��ام��ری بابلی بهرههمی ئهوسیستمه فاشیستی و ناسیۆنالیزمی عهرهبیهیه، دڕندهیهکی بێ وێنه بووه ،پیاو کوژێکی بێ وێنهبووه لهناو سوپایهکی دڕن��ده. سوپایهک ئهم کارهکتهرهی بهخێوکردوهو بۆ ئ��هوهی ببێت به ئامێرێکی کوشتن، ب��ێ��ت ب��ه م��اش��ێ��ن��ێ��ک ت��هن��ه��ا م����هرگ و خوێنڕشتن بهرههمبهێنێت و هیچیتر. وهفای رهفعهت بهگیش به ههمانشێوهیه کهسێکه لهناو ههناوی پرۆسهی سیاسی کوردیدا گهورهبووه .ئهم پرۆسهیه وای لێ ئهکات زۆر ئاشنابێت به کوشتن. ل���هس���هرهت���ادا ب��ه ک��وش��ن��ی ئ��هس��پ��هک��ان دهس��ت��پ��ێ��ئ��هک��ات ،وه ب��هن��او کوشتنی
کۆمهڵێک ژنی بێ گوناح دا تێدهپهڕێت، وه ناوبهناو بهناو کوشتنی کۆمهڵێک کهسی بێ گوناح دا تێدهپهڕێت .بهاڵم پرسیارهکهی من ئ��هوهی��ه ،ئایه شتێک نامێنێتهوه له ئینساندا؟ بهبڕوای من ههمیشه شتێک ههیه ،هیچ سیستمێک ن��ات��وان��ێ��ت ج��ان��هوهرێ��ک��ی پێرفێکت درووست بکات ،که ئهمه گرنگی و بهرزی ئینسانه .هیچ سیستهمێک ناتوانێت ل��هس��هر ئ��هم ئ���هرزه ،ناتوانێت وابکات ئینسان ههمیشه دڕندهبێت ،ههمیشه وهح���ش���ی ب��ێ��ت ،چ��ون��ک��هل��هن��اخ��م��ان��دا ههمیشه شتێکی ئینسانی ئهمێنێتهوه. ئیشکردن لهسهر ئهو بهشه ،که بهشێک بۆ هیوا ئههێڵێته ،بهشێک بۆ ئومێد ئههێڵێتهوه ،ک��ه ک��ارهس��ات��هک��ان چهند گهورهبن ،ناخۆشییهکان چهند گهورهبن هێشتا شتێک ئهمێنێتهوه که باوڕمان پێبێت کهئینسانه .ئ��هو بهشهیه له ئینسان ئ��هت��وان��ێ��ت م��ق��اوهم��هت��ی ئهو دڕندهیه ناوناخی ئینسان خۆی بکات. ئهم ملمالنێیه لهبهینی سیاسهتێکدا، فکرێکدا ،کلتورێکدا ،که وا له ئینسان ئ��هک��ات دڕن��دهب��ێ��ت ،وه ئ���هو ب��هش��هی ن��اوخ��ۆش��ی ک��ه ئ��ی��گ��ێ��ڕێ��ت��هوه ب���هرهو ئینسانییهت ،ملمالنێیهکی زۆر گرنگهو ئ��هب��ێ ب��ای��هخ��ی پ��ێ��ب��دهی��ن و ب��هک��هم تهماشای نهکهین ،چونکه یهکێکه له هیوا گ��هورهک��ان .لهکۆمهڵگایهکی وهکو
ک��ۆم��هڵ��گ��ای ع��ێ��راق��ی دا ،گ��هر تهماشا بکهیت ئ��هم ه��هم��وو دڕن��دهی��ی��ه ،ئهم ههموو کوشتاره ،ل��هم��اوهی سی ساڵدا نازانم چهند ملیۆن کهس کوژراون ،هچ رهقهمێکی راستهقینه نیه دهرب���ارهی ئ��هم ه��هم��وو ک��وش��ت��اره ،ب��هاڵم ئهزانین که ئه مرۆڤه وا ڕاه��ێ��ن��راوه که ئهبێ بکوژێت ،ئهم مرۆڤه وا راهێنراوه که ئ��هب��ێ ل��هب��هراب��هرهک��هی ب��ت��رس��ێ .ئهم مرۆڤه وا ڕاهێنراوه بهرامبهرهکهی وهکو ئاژهڵ تهماشا بکات .به حهیوانیکردنی ب��هرام��ب��هر بهشێکی گ��رن��گ��ی کلتوری سیاسی ئهخالقی ناو کۆمهڵگایه .ئهم پرۆسهی به حهیوانیکردن و به ئاژهڵی کردنهی بهرامبهر ئهم ههموو کارهساته درووستدهکات ،پهڕیوهتهوه بۆ ناو زمانی ڕۆژانهمان ،بۆناو ڕهفتارمان لهگهڵ یهکدی دا .پێنج دهقه بهسه کهسهیری فهیسبوک بکهیت ،ب��زان��ه چهندێک شهڕانگێزی ئهبینی ،چهنده توڕهیی ناههق ئهبینی لهناو ئینسانهکاندا ،چهنده شێواندنه بینی ،چهنده ئینسانهکان لهزهت لهوه ئ��هب��ی��ن��ن ،ئ��ی��ن��س��ان��هک��ان ل����هزهت ئ��هوه ئهبینن پهالماری یهکی بدهن .غهریزهی پ��هالم��اردان ،ئ��هو غ��هری��زهی (ن��ۆرب��هت عالیان) باسی دهکات لهناو ئینسانی ئێمه ب��ووه به شتێکی سرووشتی ،لهکاتێکدا پرۆسهی به شارستانیکردنی ئینسان، ل��هڕاس��ت��ی دا ڕام��ک��ردن و وهنههێشتن
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20 و ب���چ���ووک���ردن���هوهی ئ���هو غ���هری���زهی پهالماردانهیه که لهناو مرۆڤدا ههیه. ئهم غهریزهیه تائێستا زۆر زۆر بههێزه ل��هن��او ئینساندا ،ب��هاڵم هێشتا بهشی ئهوهنیه که بڵێین ،ئینسان گهیشتوینهته خاڵێک که تهواو نائومێدبین له مرۆڤ. نا ،من تا ئهم چرکهساتهش ،ئومێدێکم ههیه ک��ه ئینسان بهڵێ ئ��هگ��هر بهناو جهههنمیشدا ت��ێ��پ��هڕێ��ت ،ب���هاڵم ل��هو سهرهوه به شتێک له ئینسانییهت بێته دهرهوه .ههریهک له کارهکتهری سامری بابلی و وهف���ای رهف��ع��هت ب��هگ ،رهنگه نوێنهری ئ��هو رهه��هن��ده یۆتۆپییهبن لهناو بیرکردنهوهی من دا ،نوێنهری ئ��هو ڕهه��هن��دهب��ن ک��ه م��ن ئومێدی پێ ئهبهستم ،که له پاشهڕۆژدا له نهوهکانی داهاتوودا ،ئیش بۆ به ئینسانیکردنهوهی سیاسهت ،ئیش بۆ به ئینسانیکردنهوهی کۆمهڵگا بکهن. :ب��هگ��ش��ت��ی پ���ێ���دان���ی خ���هاڵت ل��ه رۆژئ����اوا ب��هه��ۆی داه��ێ��ن��ان و ک��اره ئ��هدهب��ی��ی��هک��ان��هوهی��ه ،هیچ هۆکارێکی سیاسی یان هۆکاری ترى وهک ئابوورى ب��هو ن��وس��هرهوه لهپشت پ��ێ��دان��ی ئهو خهاڵتهوه نیه ،بهتایبهت ئهو خهاڵتهى ک��ه ب��هڕێ��زت وهرت���گ���رت ،پ��رس��ی��ارهک��ه ئهوهیه که ڕهنگه پرسیارێکی باویش بێت ،ههستی تۆ وهکو نوسهرێکى کورد، یان کاتێک ئهو ههواڵه به تۆ ئهگات که ئهم خهاڵتهت پێ ئهبهخشین ،ههستى تۆ چییه ،یان ههستت چۆن بوو کاتێک خهاڵتی (نیلی زاکس)ت پێبهخشرا؟ بهختیار عهلی :ههڵبهت تۆ خۆت دهزانی من لهمێژهوه ئهنووسم ،لهمناڵییهوه ئ��هن��ووس��م .ن��وس��ی��ن ب��ووهت��ه بهشێکی رۆژان����هی ژی��ان��م ،پ��هی��وهن��دی��م لهگهڵ کتێبهکاندا به ههموو شێوهکانییهوه وهکو خوێنهر وهکو نووسهر ،پهیوهندییهکی بهردهوام بووه .بهدرێژایی ژیانم هاوڕێم بووهو لهگهڵمابووه .رۆژێک نهبووه من ل����هدهرهوهی ئ��هو پهیوهندییه بتوانم بژیم .وه پهیوهندیم به دنیای کلتوری و ڕۆشنبیری و دن��ی��ای ئ��هدهب��ی��ات��هوه، تهواو بهدهربووه لهههر خهونێک .وهکو نوسهرێکی خۆرههاڵتی ،وهکو نوسهرێکی ک�����ورد ،ه��هرگ��ی��ز چ����اوهڕێ����ی ئ����هوهم نهکردووه ،بۆ نمونه بهرههمهکانم به ئینساف تهماشا بکرێت .یان وا ڕاهاتوین خۆمان وا راهاتوین ،بهرههمهکانمان ههرگیز به ئینسافهوه تهماشا ناکرێت. تهنیا ئ��هو چ��اوان��ه تهماشایان ئهکهن که ئهیانهوێت ئهو بهرههمه بشکێنن. ئهو ههستانه قسه ئهکهن که لهپشتهوه نیازیان ئهوهیه ،ههم تۆ بچووک بکهنهوه ههم بهرههمهکه بچووک بکهنهوه ،ههم دنیای ئهدهبی تۆ به ناچیز ببینێت .ئهو دهقهیهی له دۆرتمۆندهوه تهلهفونیان بۆ کردم ،پێیان راگهیاندم که من خهاڵتی (نیلی زاک��س)م وهرگ��رت��ووه ،پێشتر من خهاڵتهکهم دهناسی ،بێگومان خهاڵتێکی زۆر گرنگه له ئهڵمانیا .نوسهرهکانی تری وهک (ئهلیاس کانێتی ،ئهریک فرۆم، نادین گۆردمێر) چهندین نوسهری زۆر گهورهی وا خهاڵتهکهیان وهرگرتووه ،بۆ من ههڵبهت چاوهڕوان نهکراوبوو ،ئهوهی من تهنها دوو کتێبم به زمانی ئهڵمانی ههیه ،دوو کتێبیش له ڕاستی دا ،کهمه ب��ۆ وهرگ��رت��ن��ی خ���هاڵت .بهتایبهت بۆ خۆرههاڵتییهک که کهس نایناسیێت ،بۆ کوردێک که کلتورهکهی نهناسراوه .رهنگه ب��ۆ یهکێک ک��ه بهئیسپانی ئهنوسێت، یان یابانی ئهنووسێت ،یان لهو کلتوره گهورانهوه دێت ،پهڕینهوه ئاسانتربێت، قبوڵکردن ئاسانتر بێت ،چونکه پاشخانه کلتورییهکهی ،زۆر بههێزهو خزمهتی ئهکات .بۆ نوسهرێک که لهدنیای ئێمهوه دێت ئهم ئیشه دهجار قورستره ،لهچاو نوسهرێک که له ئهمریکای التینهوه دێ��ت .کلتور و ک��هل��هپ��وور و م��ێ��ژووی ئهدهبی ئهمریکای التینی ،بهشێکه له
مێژووهکهی و پاڵپشتێتی و لهگهڵیدا ئیش دهک��ات و ئهیباته پێشهوه .ئێمه ههموو ئهوشتانهی که ههمانه ،ئهمان ب��ات��ه دواوه .لهکۆمهڵگای خۆمانهوه بیگره ،که پێت پیا ئهنێت بۆ ئهوهی تۆ بچیته دواوه ،بهڵکو تا ئهگاته سهر ئهوهی خوێنهرهکانت و بهشێکی زۆری ئهو دنیایهی کهلێی هاتویت و کلتورهکهت ک��ه لێره قبوڵکراو نیه ،بهشێوهیهک لهشێوهکان بهگومانهوه تهماشا دهکرێت. بۆیه له ڕاستی دا چاوهڕوان نهکراوبوو بۆ من .لهو ئاستهیا چاوهڕواننهکراوبوو بۆ من که یهکهم من له زمانی ئهڵمانی دا کتێبم کهمه ،ئهوهشی که ههیه وهکو ئهبینن لهناو دنیایهکی ڕۆشنبیریدا که هاتووم که نهناسراوه له خۆرئاوادا. رۆشنبیری ک���وردی ،رۆشنبیرییهکی ت���هواو ن��هن��اس��راوه .تائێستا خ��ۆرئ��اوا نازانێت ،بهڕاستی شتێک ههیه ناوی ئ��هدهب��ی��ات��ی ک��وردی��ی��ه ،ئ��هم��ه جێگهی داخ و ح��هس��رهت��ێ��ک��ی زۆر گ��هورهی��ه. زۆرج��ار تۆ ئهبێت بچیته شوێنێکهوه باسی ئهوهبکهیت ،ئێمه ئهدهبیاتمان ههیه .ئهمه زانیارییه تۆ ئهیدهی به خ��وێ��ن��هر ی��ان گوێگرێکی خ��ۆرئ��اوای��ی ک��ه ک��ورد ئهدهبیاتی ه��هی��ه .ئهمه بۆ خۆی کارهساته .میلهتێک ،چل ملیۆن کهسین ،میلهتێکی بچووک نین ،راسته مێژوویهکی دووروودرێ���ژی ناشرینمان ه��هی��ه ل��هگ��هڵ چ��هوس��ێ��ن��هرهک��ان��م��ان��دا ل��هگ��هڵ داگ��ی��رک��هرهک��ان��م��ان��دا ،زمانیان قهدهغه کردووین ،کلتوریان قهدهقهغه ک��ردووی��ن ،بچووکیان ک��ردوی��ن��هت��هوه، بهاڵم لهگهڵ ئهوهشدا ،ئهوهی که ههیه خۆمان نهمانتوانیوه ،بیگهیهنین .ئیمڕۆ لهسهردهمێکدا ئهژین ،بۆ میللهتانی وهکو ئێمه ،وهکو چهرخی حهڤدهو ههژده و نۆزده نیه .لهسهدهکانی تردا خۆرههاڵت ن��اس��ێ��ک ئ���هه���ات ،گ��هش��ت��ێ��ک��ی ئ��هک��رد بهخۆرههاڵتداو ئهم زمانانه فێرئهبوو. خیامی وهرئهگێڕا ،فیردهوسی وهرئهگێڕا، ئهبو نهواسی وهرئهگێڕا .ههموو ئهو کلتورانهی ن��اس��راون تا ڕادهی��هک��ی زۆر لهڕێی خۆرههاڵت ناسهکانهوه ناسراون. ئیمڕۆ هیچ خۆرئاواییهک نییه زمانی ک����وردی ب��زان��ێ��ت ،ئ��هم��ه ک��ارهس��ات��ه. ئهمڕۆ زمانى کوردى لهو زمانانهیه که ل��هدهرهوه کهس نایزانێت .واته غهیرى کورد خۆى هیچ کهسێکى تر ئهم زمانه نازانێت .بهشێوهیهکى زۆر رهها ئێستا ئهتوانین بڵێین کهسێکى تر نییه که کور د نهبێت زمانى کوردى به شێوهیهک بزانێت ،بتوانێت تێکستێکى کوردى خۆى سهربهخۆ وهربگێڕێت بۆ زمانهکانى تر و وهرگێڕێکى راستهقینهبێت .بهاڵم بۆ نموونه ع��هرهب��ى ،سهتان ئهڵمان ههن ئهتوانن له عهرهبییهوه وهرگێڕان بکهن. یان فارسى چهندین ئهڵمان ههیه ئهتوانێ له فارسییهوه شت وهربگێڕێت ،ههروهها چهندین ئهڵمان ههیه ئهتوانێت له تورکییهوه وهرگێڕان بکات .بۆیه میلهتى ئێمه ،میلهتێکین ئهبێ خۆمان خزمهتى خۆمان بکهین .له حاڵهتى وادا له چاو بچووکى ههوڵهکهدا ،خهاڵتهکه خهاڵتێکى گهورهیه .مایهى خۆشحاڵى بوو بۆ من، مایهى ش��ان��ازى ب��وو که تهنها به دوو بهرههم که لهراستى دا هیوادارم رۆژێک له رۆژان بهرههمهکانى ت��رم بکرێته ئهڵمانى و خوێنهرى ئهڵمانى بیبینێت. خوێنهرى ئهوروپى بهگشتى بیانبینێت. بڕوابکهن که میلهتى کوردیش میلهتێکه ئهتوانێت ئهدهبیاتى ههبێت .هیوادارم پرۆسهى وهرگێڕان بۆ نووسهرانى ترى کوردیش ههبێت .زۆر نووسهرمان ههیه شایستهى وهرگێڕانن له دنیاى ئێمهدا. من زۆر رێ��زى نوسینهکانیان دهگ��رم. پێمخۆشه بهم زمانانه بخوێنرێنهوه. ئهم پرۆسهیه ب��هردهوام بێت بۆئهوهى خهڵکى تر و نووسهرى تر بناسرێن ،چ له باکور نوسهرى باشمان ههیه ،چ له
چاوپێکەوتن
باشوور چ له رۆژئ���اوا چ له رۆژه��هاڵت که نووسهرى باشمان ههیه ئهدهبیاتى کوردى له ههموو پارچهکان قۆناغێکى گ��هش��هس��هن��دووى ب��هخ��ۆی��هوه بینیوه. کێشهکه الى من له راستى دا کێشهى دهق نییه ،بهڵکو کێشهى وهرگێڕانه. :ک��هى ب��هره��هم��ى ت��رت دهب��ێ��ت، بهتایبهتى به زمانى ئهڵمانى؟ بهختیار ع��هل��ى :ب��ڕی��اروای��ه ل��ه 2019 رۆمانى (ئ��ێ��وارهى پ��هروان��ه) به زمانى ئ��هڵ��م��ان��ى ب���اوب���ێ���ت���هوه .ه���هروهه���ا دواه��هم��ی��ن ه��هن��ارى دون��ی��ا ب��ه زمانى ب��ه فهڕهنسى و ب��ه ئینگلیزى .رهنگه ل��هم ه��اوی��ن��هدا ف��هڕهن��س��ی��ی��هک��هى باو بێتهوه .ئینگلیزییهکهى ئێستا لهگهڵ وهرگ��ێ��ڕهک��هى گرێبهستمان ک��ردووه لهگهڵ دهزگایهکى چاپ و باوکردنهوهى ئ��هم��ری��ک��ى رهن��گ��ه ب��اوک��ردن��هوهک��هى بکهوێته ساڵى 2019یان 2020 :دوو رۆم�����ان ب���ه ئ��هڵ��م��ان��ى، (غ��هزهل��ن��وس و باخهکانى خ��هی��اڵ) به ئینگلیزى( ،دواه��هم��ی��ن ه��هن��ارى دنیا) ب��ه ئ��ی��ت��اڵ��ى ،ب���اوک���رای���هوه .بێگومان ئهدهبیات و کتێبى ئینگلیزى و ئهڵمانى گرنگى خۆى ههیه ،بهاڵم گهرموگوڕى ئیتاڵیهکان بۆ بهرههمهکهت جێگهى سهرسوڕمان ب��وو ،خۆشت ههستت بهو گهرمییه کرد؟ بهختیار عهلى :بێگومان من که داوهت بووم له پێشانگاى کتێب له میالن دواتر له تۆرین .له ه��هردوو شوێنهکه چ ئهو کهسانهى که لهچاپ و باوکردنهوهکه ک��ار دهک���هن ،چ ئ��هوان��هى ئهیان بینى،
چ ئ��هوان��هى که ل��هس��هرت دهن��ووس��ن ،چ ئهوانهى چاوپێکهتنت لهگهڵ ئهکهن چ ئهوانهى وهرگێڕانت بۆ ئهکهن ،تهواو کارهکتهرێکى جیاوازیان ههیه لهگهڵ کارهکتهرى ئهڵمانهکاندا .کارهکتهرى زی���ن���دووت���رن ،گ��هرم��ت��رن ،خ��ۆش��ت��رن. عهقڵییهتیان نزیکتره له عهقڵییهتى ئ��ێ��م��هوه ،رۆح��ی��ی��هت��ی��ان ن��زی��ک��ت��ره له رۆح��ی��ی��هت��ى ئ��ێ��م��هوه .خ��ێ��را ئهبیته هاوڕێیان ،خێرا له باسى ئهدهب و فکرهوه ئهگوازیتهوه بۆ باسى شهخسى و باسى شته تایبهتییهکان .بۆ من ئهزموونم لهگهڵ ئیتاڵییهکان ،ئهزموونێکى خۆش بوو بهڕاستى .خۆشحاڵ ب��ووم زۆر لهو سهفهرهى ئیتاڵیادا .ئهمه جگهلهوهى پێشوازى ئیتاڵییهکان لهکتێبهکه زۆر زۆر گهرمه ،بهردهوام لهسهرى ئهنووسرێت، که بۆخۆم چاوهڕوان نهکراوبوو ،چونکه وهک وت��م دن��ی��اى ک��وردی��ش ل��ه ئیتاڵیا دنیایهکى نهناسراوه. :لهکارهکانى بهڕێزتدا بهگشتى و ب��ه ت��ای��ب��هت��ى ل��ه رۆم��ان��ى (کهشتى فریشتهکان)دا کارتان لهسهر میدیا و رۆڵى میدیا ک��ردووه ،بهتایبهتیش ئهو جۆرهى میدیا که ئێستا له رۆژههاڵتدا چ ل��ه سیستهمه سیاسییهکاندا چ له دهوڵهتانداچ میدیاى حیزبهکان ،بهگشى چ��ۆن تهماشاى ئ��هو میدیایه دهک��هن، که نزیکهى ه��هم��ووى ب��ووه به مایهى شێواندنێکى گ��هوره له ب��وارى زماندا، شێواندنێکى گ��هورهى گ��هوهره لهبوارى پێشکهشکردنى زانیاریدا .میدیا که خۆى ئهبێت ئامێرى گۆڕانکاریى بێت،کهچى
9
ب��ووه ب��ه ئامێرێکى زۆر ترسناک ،بۆ وێرانکردنى کۆمهڵگاکان؟ بهختیار عهلى :میدیا پهیوهندییهکى زۆر بههێزى به سێ کایهوهوه ههیه له کۆمهڵگادا .پێویستى زۆر بههێزى به کایهى سیاسیهوه ههیه ،پێویستییهکى زۆر بههێزى به کایهى مهعریفییهوه ه��هی��ه ،وه پێویستییهکهى گرنگى به کایهى ئهخالقییهوه ههیه .له کۆمهڵگا خۆرههاڵتییهکاندا ،ئ��هم سێ کایهیه، چ کایهى سیاسی چ کایهى مهعریفى، چ ک��ای��هى ئ��هخ��الق��ى ،ل��ه قهیرانێکى زۆر قوڵدا ئهژین .لهبهرئهوه ئاساییه ب��هب��ڕواى من که تا ئهندازهیهکى زۆر میدیاش خۆى له قهیرانێکى زۆر قوڵ دا ئهژیت .ههموو ئهو قهیرانانهى له کایهى سیاسى دایه ،له کایهى ئهخالقى ههیه ،وه لهکایهى مهعریفى ههیهو بهتهواوهتى به قوڵى رهنگى داوهت��هوه، لهناو میدیادا .میدیا ل��هخ��ۆرئ��اوادا تا ئهندازهیهک ئهتوانێت وهکو کایهیهک، وهک���و دهس��هاڵت��ێ��ک ،ش��ێ��وازێ��ک��ى ت��ر له ف��ۆڕم��ى م��ام��هڵ��هک��ردن ل��هگ��هڵ ژی���ان و کۆمهڵگادا ،سهربهخۆییهکى تایبهتى خۆى ههبێت .بهاڵم له واقیعى ئێمهدا، تا ئهندازهیهکى زۆر نوساوه به واقیعى سیاسییهوه .ئ��هوهى لهواقیعى سیاسیى دا ئهجوڵێتهوه ،ههمان ئهو جوڵهیهیه ک��ه ن��هق��ڵ ئ��هب��ێ��ت و ئ��هگ��وازرێ��ت��هوه بۆ ن��او کایهى میدیا .ئهمه وا ئهکات کایهى میدیا ،شتێک نهبێت که شتێکى نوێمان پێ نهڵێت .له کۆمهڵگایهکدا ک��ه زانکۆکانى پهکى کهوتبێت ،کایه مهعریفییهکان تیایدا الوازبن ،ناتوانین باس له رۆژنامهگهرییهکهى پڕۆفیشناڵى زانستى سهربهخۆ بکهین که بتوانێت روئیایهکى ترمان پێشکهش بکات و لهگۆشهیهکى ترهوه تهماشاى دنیا بکات. وێنهیهکى ترمان لهسهر شتهکان بداتێ جیاواز لهو وێنهیهیى سیاسییهکان و حزبه سیاسییهکان و قسهکهرهکان و نوێنهرهکانیان له کۆمهڵگایا درووستى ئ��هک��هن .ئ��هم��هش ق��هی��ران��ى گ���هورهى میدیاى کوردییه که تا ئهندازهیهکى زۆر ن��ات��وان��ێ��ت ل���ه دهرهوهى ئ��هو عهقڵییهته سیاسیه ب��اوهى که ههیه، له ناو ئهو عهقڵییهته کلتورییه باوهى ک��ه ه��هی��ه ،شتێکى ج��ی��اواز پێشکهشه ب��ک��ات .بۆنموونه ل��ه شوێنێکى وهک��و خ��ۆرئ��اوادا ،رۆژنامهیهکى خۆرئاوایی دهگ��رى بهدهستهوه ،ههر رۆژنامهیهک بێت له ئهڵمانیا ئهیگرى بهدهستهوه، ئ��هم رۆژنامهیه بهرههمى ئیشکردنى کۆمهڵێک کایهى مهعریفى گهورهیه، ئیتر تۆ لهبوارى شانۆوه بیگره ،لهبوارى سینهماوه بیگره،له بوارى زانستهکانهوه ب��ی��گ��ره ،ل���هب���وارى س��هف��هر و ناسینى دونیاوه بیگره ،ههموو ئهمانه بهشى تایبهتى ههیه رۆژانه لهم رۆژنامهیهدا. لهو کایه مهعریفییهدا چ شتێکى نوێ بهرههم دێ��ت ،چشتێکى تر ئهجوڵێت، چ شتێکى تر ئهکتیڤه و قسهى لهسهر ئهکرێت ،لهناو کایه زانستییهکهدا چ دیالۆگێک زۆر گرنگ و سهنتڕاڵهو قسهى لهسهر دهکرێت ،ههمووى رهنگهداتهوه لهناو جیهانى رۆژنامهگهرى دا .بهاڵم ئێمه له دنیایهک دا ئهژین به بێ فکر، ئ��هوهى که دیالۆگ و گفتوگۆى گرنگى تێدابێت لهسهر کێشه گهورهکانى ژیان و ئینسان و فکر و زانست و ئهمانه .لێرهوه ئ��هم سهحرا مهعریفییهى تا ئهژین، رهن��گ��ی��داوهت��هوه ل��هن��او رۆژن��ام��هگ��هرى کوردیدا .میدیاى کوردى بوهته بهشێک، ئاوێنهیهکى دواک��هوت��ن��ى کۆمهاڵیهتى ئێمه ،ب��ووهت��ه ئ��هو ئاوێنهیهی ک��ه له رێگهیهوه ئهتوانین له راستى دا پلهى دواکهوتنى مهعریفى تا ئهندازهیهکى ساسیى خۆمان و تا ئهندازهیهکى زۆر قهیرانه ئهخالقیهکانیشمانى پێبپێوین و بیخوێنینهوه.
10
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
راپۆرت و بەدواداچون
چی لە تورکیا روودەدات؟ رۆژنامەی گاردیانی بەریتانی وەرگێڕانی : ل���ە رۆژی ٢٤ی ح����وزەی����ران ت��ورک��ی��ا هەڵبژاردنە پەڕلەمانییەکانی ئەنجام دەدات .ئەگەر بێت و لەو هەڵبژاردنە هیچ کەسێک نەتوانێت زۆرینەی دەنگەکان بەدەستبهێنێت ئ���ەوا خ��ول��ی دووەم���ی هەڵبژاردنەکان لە نێوان براوەی یەکەم و دووەم لەهەشتی مانگی حەوت جارێکی دیکە بەڕێوەدەچێت. بۆچی ئێستا هەڵبژاردنەکان بەڕێوەدەچن؟ بریاربوو هەڵبژاردنەکان لە مانگی ١١ی ساڵی ٢٠١٩بەڕێوەبچن ،ب��ەاڵم رەج��ەب تەیب ئەردۆگا ،سەرۆکی تورکیا ،وادەکەی بۆ ٢٤ی حوزەیرانی ئەمساڵ پێشخست. ئ��ەردۆغ��ان هۆکاری پێشخستنی وادەی هەڵبژاردنەکانی بۆ ئەوە گەڕاندەوە کە «دەبێت تورکیا بەسەر ناسەقامگیری سەربکەوێت» بەوەی ئێستا لە ناوچەکە دووچاری چەند کێشەیەک بووەتەوە ،بە تایبەت ئەوەی سوپای تورکیا ئێستا لە ه��ەردوو واڵتی سووریا و عێراق بوونی هەیە و ئۆپەراسیۆن ئەنجام دەدات.
کەواتە کێ براوە دەبێت؟ ئەردۆغان بە پێشخستنی هەڵبژاردنەکان ب��ڕوای واب��وو کە دەتوانێت لە ئێستادا بەسەر نەیارەکانی سەربکەوێت ،بەاڵم وا دەردەک��ەوێ��ت کە ئەو سەرۆکەی تورکیا ئێستا زۆرینە نەبێت .ئابووری خراپی تورکیا سەرئێشەی زۆری بۆ ئەردۆغان دروستکردووە .رۆژ لە دوای رۆژ لیرەی تورکیا بەهاکەی زی��ات��ر ب��ەرام��ب��ەر بە دۆالر لەدەستدەدات .جیا لەمەش خەڵکی نیگەرانن ل��ەوەی کە گومان ل��ەوە هەیە بانکی ناوەندی تورکیا سەربەخۆیی خۆی لەدەستدابێت. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا ،ئ��ەردۆغ��ان وەک کەسایەتی رەنگە بەهێزترین بێت و ئەگەری هەر هەیە کورسی سەرۆکایەتی بباتەوە .لە تورکیا سنوقەکانی تورکیا زۆر متمانەیان پێناکرێت بەاڵم پێدەجێت ئ��ەردۆغ��ان ب��ە ئاسانی خولی یەکەمی هەڵبژاردنەکان بباتەوە .بەاڵم لە خولی دووەم ئەگەری زیاترە کە کاندیدەکانی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ب����راوە ب���ن ،ب��ۆ ئ���ەوەش ئۆپۆزسیۆن دەبێت تەرکیز بکاتە سەر دەنگی نەریتپارێز و نەتەوەپەرستەکانی ت��ورک��ی��ا ،دەن��گ��ی ک��وردەک��ان��ی��ش بەهۆی توڕەییان لە ئ��ۆردوگ��ان بۆ ئۆپۆزسیۆن دەبێت. یەکێکی دیکە لە ئەگەرەکان ئەوەیە کە ئەردۆغان سەرۆکایەتی تورکیا بباتەوە بەاڵم زۆرینەی پەڕلەمان لەدەستبدات و
رەجەب تەیب ئەردۆغان
موحەرەم ئینجە
میرال ئەکسینەر
%8.0
سەاڵحەدین دەمیرتاش
تەمبل کرامولوغلو
%0.4 %10.5
پۆستی سەرۆک کۆمار
%50.8
لە پەرلەمان چی روودەدات؟ دوو هاوپەیمانی ه��ەن ک��ە خ��ۆی��ان بۆ پەڕلەمان کاندید ک���ردووە ،یەکەمیان پارتی داد و گەشەپێدانی ئەردۆغانە، لەگەڵ چەند پارتێکی نەتەوەپەرست هاوپەیمانی کردووە. هاوپەیمانی دووەم لە پارتی سیکۆالری ج��ەه��ەپ��ە و پ���ارت ناسیۆنالیستی ئی و پ��ارت��ی س��ەع��ادەت��ی ئیسالمی تورکیا پێکهاتووە. ئەوەی ئەم هاوپەیمانیەیە بەهێز کردووە یەکگرتنی سیکۆالرەکان و ئیسالمیەکانە، ئەم سیاسیانە پێشتر نەیاری یەکبوون ب���ەاڵم رەن��گ��ە ئێستا ل��ە گ��رن��گ��ی ئ��ەم ه��ەڵ��ب��ژاردن��ە تێگەشتبن و بیانەوێت سەرۆکی تورکیا بۆ خۆیان مسۆگەر بکەن ئەوەی دەمێنێتەوە هەدەپەیە ،هەدەپە لەگەڵ هیچ پارتێکی تورکیا هاوپەیمان نییە و بە تەنها خۆی کاندید کردووە. دەس��ت��ووری تورکیا ه��ەر پارتێک ناچار دەک���ات ک��ە زی��ات��ر ل��ە %١٠ی دەن��گ��ەک��ان بەدەستبهێنێت ب��ۆ ئ���ەوەی بتوانێت وەک لیستێک بچێتە ناو پەڕلەمان دەنا دەنگەکانی بۆ پارتێکی دیکە دەروات ئ��ەم یاسایەش ل��ە ب���ەرژەوەن���دی پارتە گەورەکانە .بەاڵم ئیستا یاسایەکی نوێ ه��ەی��ە ئ��ەوی��ش بریتیە ل���ەوەی ئەگەر پارتێک هاوپەیمان بێت لەگەڵ پارتێکی دیکە و یەکێکیان زیاتر لە %١٠دەنگەکانیان بەدەستهێنابێت ئەوا هەردووکیان دەتوانن بچنە ناو پەڕلەمانی تورکیا ئ���ەگ���ەر ب���ەگ���وێ���رەی چ�����اوەڕوان�����ی و پێشبینیەکان بێت هەدەپە بە تەنها لە ١٠ی دەنگەکان بەدەست دەهێنێت و پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانیش زۆرینە لە ئاک پارتی و ئەردۆغان دەسەنەوە.
راپرسی بلۆمبێرگ لەسەر هەڵبژاردنەکانی تورکیا
%30.1
بۆچی گرنگە ئەم هەڵبژاردنە؟ رەنگە ئەمە گرنگترین هەڵبژاردن بێت لە مێژووی تورکیادا .سەرۆکی نوێ بە تەواوی یاسای و دەسەاڵتی سەرۆکایەتی تورکیا دەچەسپێنێت ی��ان دەگ��ۆڕێ��ت کە ساڵی پار لە ریفراندۆمێکدا تورکیا بە جیاوازییەکی ک��ەم پەسەندی کرد. ئ���ەو دەس��ەاڵت��ان��ەش ب��ری��ت��ی ب���وون لە کەمکردنەوەی کاریگەری و رۆڵ��ی یاسا و دەس��ەاڵت��ەک��ان��ی زی��ات��ر ب��ۆ س���ەرۆک و جێگرەکەی دەگوازرێتەوە. ئەگەر ئەردۆغان سەربکەوێت ئەوا ئەو گۆرینی یاسا و گواستنەوەی دەسەاڵتە لە تورکیا زیاتر دەچەسپێت و دەبێت بە بەشێک لە سرووشتی یاساکانی ئەو واڵتە ،ئەمەش رەنگە زیاتر تورکیا بەرەو تاکڕەوی ببات. کێ خۆی کاندید کردووە؟ ئ���ەردۆغ���ان ئ���ەگ���ەری زۆرە ک��ە ه��ەر وەک ب��ەه��ێ��زت��ری��ن س��ی��اس��ی ت��ورک��ی��ا بمێنێتەوە ب��ەاڵم رووب���ەرووی هەندێک رک��اب��ەری ب��ووەت��ەوە ک��ە بەشێوەیەکی چ���اوەڕوان���ن���ەک���راو ل��ە کەمپینەکانی ه��ەڵ��ب��ژاردن ئ��ەدای��ەک��ی زۆر باشیان پێشکەشکردووە ،بۆیە رەنگە ئەمە وا بکات خولی دووەم���ی هەڵبژاردنەکان رووبدات و ئەو هەڵبژاردنەش گرنگی زۆر دەبێت. کاندیدێکی بەهێزی دیکە ،موحەرەم ئینجەیە .ناوبراو مامۆستای فیزیایە و کەسێکی کاریزماتیکە و سەر بە پارتی ئۆپۆزسیۆنی جەهەپەیە کە گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیایە. مێرال ئەشێنەر ،کە بە خاتوونی گورگ ناسراوە ،کاندیدی پارتی ناسیۆنالیستی ئی ە(پارتی خێر). ئ��ەو خانمە لە نێو گەنجان و کەسانی پێشەوەر لە تورکیا هاندەری زۆری هەیە. کاندیدی پارتی ئیسالمی تورکیاش ،تێمێل کارامۆل ئۆغلۆ سەرۆکی پ��ارت سعادەی ئیسالمی ،یەکێک ل��ە رەخنەگرەکانی ئەردۆغانە ئەگەرچی هەردووکیان هەمان ئایدۆلۆژی ئیسالمییان هەیە «ئ���ۆب���ام���اک���ەی ک������ورد» و س���ەرۆک���ی زیندانکراوی هەدەپە ،یەکێکە لە کاندیدە کاریزماتیکەکانی تورکیا .ئەو کاندیدە
ئێستا ل��ە زی��ن��دان��ە ب���ەاڵم پێدەچێت دەن����گ����دەری ک����ورد زی���ات���ر م��ت��م��ان��ەی پێببەخشن بەوەی تاکە کاندیدی کوردە بۆ سەرۆکایەتی تورکیا
پەرلەمانی تورکیا %46.0
دادو گەشەپێدان
%27.5
پارتی گەلی کۆماری
%11.7
پارتی گەالنی دیموکرات
%9.0
ئی یی پارتی نەتەوە پەرست حزبی سەعادە پارتەکانی تر
%4.8 %0.4 %0.6
هاوپەیمانی گەل:
دادو گەشەپێدان ،پارتی نەتەوە پەرست
هاوپەیمانی گەل:
پارتی گەلی کۆماری ،ئی یی ،حزبی سەعادە
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
راپۆرت و بەدواداچون
11
حکومەتی هەرێمی کوردستان بە دوای شوانێکی تردا دەگەڕێت ئانا بورشفسكايا و بيالل وەهاب لە پەیمانگای واشتن وەرگێڕانی لەمیانی کۆڕبەندی ئ��اب��ووری سااڵنەی پ��ی��ت��ەرس��ب��ێ��رگ ل��ە ،5/٢5ن��وێ��ن��ەران��ی حکوومەتی هەرێم و کۆمپانیای وزەی رۆزنەفت گرێبەستێکی زەبەالحیان واژۆ کرد بۆ گەشەسەندن بە ژێرخانی گازی سروشتی کوردستان ،ئەمەش درێژکراوەی ئەو گرێبەستە بوو کە ساڵی پار کرا بوو. رۆزنەفت رەزامەندبووە کە بۆرییەکی گاز دروس��ت بکات کە بە تورکیادا دەڕوات و توانای ناردنی ٣٠ملیار کیلۆمەتر سێ جا گ��ازی هەیە سااڵنە ،ئەمەش هەژموونی مۆسکۆی لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست زیاتر دەک���ات .ڤالدمیر پوتین خۆشی لە ٧ی مانگی شەش ،دڵنیایدا لە گرێبەستەکانیان لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان. کوردەکان لە ستراتیژی ئەمریکا ناڕازین لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بەدوای ئاکتەرێکی نوێ دەگەڕێن ،ئەمەش وایکرد نێچیرڤان بارزانی کەمپینی هەڵبژاردەکانی عێراق بەجێبهێڵێت و لە ٩ی پێنج بچێتە مۆسکۆ و لەگەڵ ئیگۆر سێچن ،سەرۆکی رۆزنەفت، و ڤالدمیر پوتین کۆببێتەوە .پێشتریش مەسعود بارزانی لە مانگی ،١١هەڕەشەی ئەوەی کرد کە ئەو بە پەیوەندییەکانی دەچێتەوە لەگەڵ واشنتن ،ئەمەش شتێکە مۆسکۆ بە خۆشحاڵییەوە وەریدەگرێت. رەنگە بارزانی بیەوێت جارێکی دیکە ئەو پەیوەندییەی کە باوکی لە سااڵنی چلەکان لە رووسیا هەیبوو زیندو بکاتەوە. رووسیا و ریفراندۆمی کوردەکان ئێستا حکوومەتی هەرێمی کوردستانی ع���ی���راق ل���ە دوای س��اڵ��ی ٢٠٠٣ەوە لە الوازترین بارودۆخیدایە ،ئەمەش بەهۆی دەرئەنجامی ریفراندۆم بوو ،کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دژی وەستایەوە و وایکرد حکوومەتی هەرێمی کوردستان نیوەی خاک و سامانی لە دەستبدات کە دوای ساڵی ٢٠١٤و هاتنی داعش بەدەستی هێنابوو. هاوڕێکانی ب��ارزان��ی بە تایبەت واشنتن پشتیان تێکردو و بەغدادیان بەهێزکرد. رووسیا نەرمتر بوو لەسە پرسی ریفراندۆم و وتی کە ئ��ەوان رێز لە داوای نەتەوەی ک��ورد دەگ���رن و دەبێت بە گفتووگۆ و تێگەشتنی ه��اوب��ەش ل��ە چ��وارچ��ێ��وەی عێراقی ی��ەک��گ��رت��وودا هەبێت .مۆسکۆ بەشێوەیەکی ئاشکرا بێ الیەن مایەوە لە پرسی ریفراندۆم ،ئەمەش نزیکبوونەوەی کوردەکانی بەدوای خۆیدا هێنا. گەڕانەوەی مۆسکۆ بۆ عێراق و کوردستان لە ساڵی ،٢٠٠٣حکوومەتی عێراق دانی بەو گرێبەستانەی ڕژێمی پێشووی سەدام ح��وس��ەی��ن ن��ەن��ا ک��ە ل��ەگ��ەڵ کۆمپانیا رووس��ی��ەک��ان هەیبوو ،ئ��ەم��ەش وایکرد کۆمپانیاکانی وەک لوک ئۆیل و گازپرۆم لە ساڵی ٢٠١٢بێنە ناو بازاڕەکانی هەرێم و چەند گرێبەستێک ببەنەوە و ئەمەش بوە هۆی ئەوەی بارزانی سەردانی مۆسکۆ بکات. دوات���ر کۆمپانیا ئەمریکیەکانی وەک ئیکسۆن م��ۆب��ی��ل و ش��ی��ڤ��رۆن ب��ەه��ۆی هاتنی داع��ش چاالکی خۆیان لە هەرێم
بەرپرسانی عێراق رکابەری حکوومەتی هەرێم دەکەن بۆ ناردنی نەوت ،بەاڵم دەسەاڵتی عێراق لە باکووری واڵت سنوردارە ک��ەم��ک��ردەوە ،ح��ک��ووم��ەت��ی هەرێمیش ئەم بۆشاییەی بە کۆمپانیا رووسیەکان پ��ڕک��ردەوە ،کۆمپانیا رووسییەکانیش چونکە زۆر زی��ات��ر ل��ەگ��ەڵ حکوومەتی رووسیادا تێکەڵن ،گوێ بە هەندێک رێکاری سیاسی و ئابووری نادەن ،ئەمەش وایکرد رۆزن��ەف��ت س����ەرەڕای ئ��ەو ئابڵووقانەی
رۆزنەفت زۆرینەی هەناردەی نەوتی کوردستانی بەدەستەو بەڵێنی درووستکردنی بۆری گازیشی لە ڕێگای تورکیاوە بە کوردەکان داوە لەسەرین ،بەهۆی داگیرکردنی هەرێمی کریمیا لە ئۆکرانیا ،بێتە ناو کوردستان. لە ساڵی ٢٠١٧ەوە ،رۆزنەف بڕی سێ ملیار و نیوی داوە بە حکوومەتی کوردستان و گرێبەستی گەشەپێدانی پێنج کێڵگەی ن��ەوت��ی واژۆ ک����ردووە و وەب��ەره��ێ��ن��ان لەژێرخانی نەوت و گازی کوردستان دەکات، گازپرۆمیش ئێستا گەشە بە سێ کێڵگەی دی��ک��ەدەدات .ئەم ج��ۆرە پەیوەندیەش تا رادەی���ەک سیاسەتی حکوومەتی هەرێم دەگۆڕێت و مۆسکۆش دەستی ف��راوان تر دەبێت لە ناوچەکە. ئەوە گرنگە بزانین کە پەیوەندی مۆسکۆ و کوردەکان بۆ ٢٠٠ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە
و لەسەردەمی کاسێرینی گەورە ،شاژنی ئیمپراتۆری رووسیا کە ساڵی ١٧٦٢بۆ ،١٧٩٣ لە گرنگی ناوچەکە تێدەگەن. سیاسەت و بۆری نەوت ح��ک��ووم��ەت هەرێمی ک��وردس��ت��ان ن��ەوت و گ��ازی بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆی ئ��اب��ووری ب��ەک��اره��ێ��ن��اوە ،ب���ەاڵم ئێستا ک��ەوت��وون��ەت��ە ژێ���ر ق����ەرزی چ��ەن��دی��ن کۆمپانیای نەوتەوە .رۆزنەفت لە ساڵی ٢٠١٧ هاتە ناوەوە و یارمەتی دان کە هەندێک لە کێشەکانیان کەم بکەنەوە -بۆ نموونە کێشەی کۆمپانیای دانا گاز کە ملیارێک دۆالر لەسەر حکوومەتی هەرێم کەوتووە. ه���ەروەه���ا ئێستا رۆزن���ەف���ت زۆری��ن��ەی هەناردەی نەوتی کوردستانی بەدەستەو بەڵێنی دروس��ت��ک��ردن��ی ب���ۆری گازیشی لە ڕێگای تورکیاوە بە ک��وردەک��ان داوە، ئەمەش مۆسکۆ دەخاتە پەیوەندی نێوان حكوومەتی هەرێم و ئەنقەرە .مۆسکۆش ئێستا چەند چاکەیەکی بەسەر ئەنقەرەوە هەیە ،ب��ەوەی دەیکات بە ن��اوەن��دی وزە لە ناوچەکە ،رەنگە جێگای بااڵدەستی ئەوروپا لە دابینکردنی وزەی ئەوروپا بگرێتەوە. بەرپرسانی عێراق رکابەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەک��ەن بۆ ناردنی نەوت ،بەاڵم دەسەاڵتی عێراق لە باکووری واڵت س���ن���وردارە ،چونکە ی���ان دەبێت بۆرییەکانی ک��وردس��ت��ان بەکاربهێنیت یاخود دەبێت خۆی بۆری نوێی کەرکوک دروس���ت ب��ک��ات .رۆزن��ەف��ت ئێستا ٪٦٠ی هێڵەکانی کوردستانی بەدەستە ،رەنگە بتوانێت یارمەتی حکوومەتی هەرێم ب��دات کە ڕووب���ەڕووی زاڵبوونی بەغداد ببنەوە کە ئەوەش پارەیەکی زۆری دەوێت، ئەمەش وا دەکات بارزانی دەسەاڵتەکەی بپارێزێت و خۆی لە خۆبەدەستەوادان بە
بەغداد بپارێزێت. رۆزنەفت پەیوەندی باشی هەیە لەگەڵ هەر یەک لە واڵتانی ئێران و جەزائیر و میسر ،ئەمەش وا دەک��ات حکوومەتی هەرێم پەیوەندییەکانی ف���راوان بکات خ��ۆی لە هەژمونی واشنتن و ئەنقەرە بپارێزێت .جیا لەمانەش مۆسکۆ دەتوانێت
تا رۆڵی ئەمریکا لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەناڕوونی بمێنێتەوە، هەندێک هێزی لۆکاڵی بۆ مانەوەیان روودەکەنە رووسیا لە دوای هەڵبژاردنەکانی عێراق ،یارمەتی ح��ک��ووم��ەت ه��ەرێ��م ب���دات ک��ە هەندێک دەسەاڵت لە بەغداد بەدەستبهێنێت. مەترسی رووکردنە رووسیا ت��ورک��ی��ا و ئ��ەم��ری��ک��ا ه���اوڕێ���ی گرنگی حکوومەت هەرێمن ،کوردەکانی عێراق پشتیان بە ئەمریکییەکان بەستووە بۆ یارمەتی لۆجیستی و دارای��ی پێشمەرگە، ئابوورییەکەشیان پشتی بە تورکیا بەستوە کە بۆ ب��ەغ��داد ن��ەگ��ەڕان��ەوە .ئەگەرچی رووسیا کورسییەکی بۆخۆی کڕیوە لەسەر مێزی حکوومەت هەرێم ب��ەاڵم س��وودی ب��ۆ ح��ک��ووم��ەت ه��ەرێ��م هێشتا ل��ە ژیر
تاقیکردنەوەدایە. کوردستان نەوت و گازی بەکارهێناوە بۆ باشترکردنی پەیوەندی لەگەڵ واڵتانی جیهان کە لە ب��ەغ��داد بیپارێزن ،بۆیە رووک��ردن��ە رووسیا مایەی سەرسوڕمان نییە .یەکێکی دیکەش لە هاوپەیمانەکانی ئەمریکا ،ئیسرائیل ،ب��ەم دواییە رووی ک��ردووەت��ە مۆسکۆ بۆ چارەسەرکردنی هەندێک لە کێشەکانی .ئێستا کە ئەمریکا س��ەرق��اڵ��ی ئ��ێ��ران و ک��ۆری��ای ب��اک��وور و سووریایە ،کوردەکان هەستیان کردوە کە پێویستە لەگەڵ رووسیا پەیوەندییەکانیان پەرە پێبدەن. ب��ەاڵم هەولێر دەبێت هۆشیار بێت لە کاریگەری درێژخایەنی ،چونکە مۆسکۆ هەمیشە کوردەکانی بەکارهێناوە بۆ پرسی سەربەخۆییان .لە سووریا مۆسکۆ رێگای دا تورکیا هێرشبکاتە سەر عەفرین ،لە کوردستان رووسیا دەتوانێت کۆمپانیاکانی لە هەرێم بەکاربهێنێت بۆ دەستکەوتی زی��ات��ر ک��ە ب���ەغ���داد ه��اوب��ەش��ی ک��ردن لەگەڵ کۆمپانیا سزادراوەکانی رووسیا، رەنگە ئەو سیاسەتەی نیشانی دەدەن بۆ چاکسازیی ئابووری و حکوومڕانی بخاتە م��ەت��رس��ی��ی��ەوە ،م��ۆس��ک��ۆش پێچەوانەی واشنتن هیچ گوێ ناداتە یاساکانی مافی مرۆڤ. زۆرێ��ک لە بەرپرسانی ئەمریکا بەهۆی جەنگی داعشەوە ،رەنگە زۆر گوێ نەدەنە ن��زی��ک ب���وون���ەوی ک���ورد و م��ۆس��ک��ۆ بە تایبەت دوای ئەوەی هەولێر رەتیکردەوە گوێ لە ئەمریکا بگرێت بۆ دواخستنی ریفراندۆم ،بەاڵم دەبێت تێبگەن تا کاتێک رۆڵ��ی ئەمریکا لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بە ناڕوونی بمێنێتەوە ،هەندێک هێزی لۆکاڵی روو دەکەنە رووسیا بۆ مانەوەیان، کە ئەوەش زیان بە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دەگەیەنێت.
20
12
مندااڵن مندااڵن
ژماره ( )1316چوارشهممه )1759(2014/5/28چوارشهممه 2018/6/20 ژماره
رێویو حاجی لهق لهق لهدارستانێکى گ��هورهدا ،کۆمهڵه ئاژهڵێک بهیهکهوه دهژی��ان بهخۆشی و ئ���اس���ودهی���ى .ئ���هم ئ���اژهاڵن���ه زۆر هاوڕێیهتیهکى پتهو لهنێوانیاندا ههبوو ،بهاڵم رێویهکى فێڵباز ههبوو ژیانى لهئاژهاڵنى ناو دارستان تاڵکردبوو. ه��هرج��ارهو پ��هالم��اری ئ��اژهڵ��ێ��ک یان باڵندهیهکى دهداو دهی��خ��وارد ،بهبێ ئ��هوهى ک��هس پێی بزانێت لێیدهداو دهڕۆیشت .رۆژێکیان رێویهکه ئاژهڵێکى راوک����ردو ب��ردی��هوه ن��او کوالنهکهى خ���ۆی ،ب���هاڵم ئ��هم��ج��ارهی��ان لهکاتى خواردنیدا پارچهیهک ئێسک لهقوڕگى گیربوو نهچوه خ���وارهوهو نهیتوانى دهریبهێنێت .بۆیه خێرا ههستاو چوه دهرهوه لهکوالنهکهىو کهوتهڕێ بهرهو دارستانهکه .کاتێک گهیشته ئهوێ بانگى ههموو ئاژهڵهکانى کردو داوای لێکردن یارمهتى بدهن بۆ ئهوهى ئهو پارچه ئێسکه لهقوڕگى دهربهێنێت .بهاڵم ئاژهڵهکان زۆر توڕهبون لهڕێویهکهو وهاڵمیان نهدایهوه .بۆیه رێویهکه خێرا بیریکردهوه لهفێڵێک ،بۆ ئهوهى خۆی پێ رزگ��ار بکات .ئهمجارهیان بانگى
ئاژهڵهکانى ک��ردهوهو وتى»هاوڕێکانم من دهزان��م زۆر ئ��ازاری ئێوهم داوه. بهاڵم لهمهودوا بڕیارتان دهدهمێ چیتر هیچ ئاژهڵێک نهخۆم .بڕیاریشم داوه ئ��هوهى ئ��هو ئێسکهم بۆ دهربهێنێت دی���اری���هک���ى ب��اش��ی دهک������هم .ب���هاڵم ئهمجارهشیان کهس وهاڵمى نهدایهوه تهنها حاجی لهق لهق نهبێت ،حاجی لهق لهق بهقسهکهى ههڵخهڵهتاو هات ب��ۆالی بهخێرای و پێی وت»م��ن بۆت دهردههێنم ،بهاڵم دهبێت دیاریهکهم بدهیتێ» رێویه فێڵبازهکه وتى»باشه رێککهوتین»حاجی ل��هق ل��هق سهری برده ناو قوڕگى رێویهکهوهو پارچه ئێسکهکهى بۆ دهرهێناو رزگاریکرد. پاشان وتى»مام رێوى بزانم دیاریهکهم چ��ی��ه«؟ م��ام رێ��وی��ش وهاڵم��ی��دای��هوه بهپێکهنینهوهو وتى»دیاری چى؟ من فێڵم ک��رد بۆ ئ��هوهى رزگ��ارم ببێتو تۆش باوەڕت پێکردم .باشترین دیارى من ئهوهبوو نهمخواردیت کاتێک سهرت لهناو دهممدا بوو» بۆیه حاجی لهق لهق بهناچاری گهڕایهوه بۆ هێالنهکهى خۆی.
وێنەی حاجی لهق لهق بکێشە
حاجی لهق لهقهکه رەنگ بکە
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
بابەتەکانتان بۆئەم ئیمێڵە بنێرن hawlatikltur@gmail.com
ئەدەب و کلتور 13
له ساڵیادى کۆچى دوایی پیرهمێرد دا
له ئهستهمبوڵ سوڵتان عەبدولحەمید دواى لێکردووه وهاڵمى نامهیهکى ناسرهدین شاى ئێران بداتهوه هیوا غفور شێخ پاڵەوانی دوێنێ سێشهممه 68 ،2018/6/19ساڵ بهسهر کۆچى دوایی شاعیر و نوسهر و رۆژنامهنووسى کورد ،پیرهمێردا تێپهڕى .پیرهمێر ئهو شاعیر و رۆژنامهس و نووسهرهى که ههموو تهمهنى خزمهتى گهلى کورد و پێشخستنى گهلهکهى کردبوو.ئاواتى ئهوهبوو ،کورد پێشبکهوێت و به ئاواتى خۆى بگات. پیرهمێرد کێ بوو؟ چۆن ژیا؟ چ کاره بوو؟ چى کرد و چى بهجێهێشت؟ چۆن کوردستانى جێهێشت و چۆن گهڕایهوه و بۆچى گهڕایهوه؟ ئهتوانین ژیانى پیرهمێرد لەماوەی ()8٣ی تەمەنیدا دابهشى سێ قۆناغی بکهین. قۆناغى یهکهم له دایکبوونى پیرهمێرد و چونى بۆ ئهستهمبووڵ رۆژێ له رۆژانى ساڵى ( )1867ماڵى مهحمود ئاغاى حهمزه ئاغاى مهسرهف لهگهڕهکى گ��ۆی��ژهى ش���ارى سلێمانى ،ب��ه ب��ۆن��هى له دایکبوونى مناڵێک ،خۆشى و بهشارهتى تێکهوت ،گوێزهبانه بهخشرایهوه ،زهردهخهنه لهسهر لێوى ئهو پیاو ماقواڵنه دهنهخشا که پیرۆزباییان له مهحمود ئاغا دهکرد ،چونکه خ��وا کوڕێکى داب��وی��ه .م��هال بانگى بهگوێى ئهم ساوایهدا خوێند و ناونرا (تۆفیق) بهناز و خۆشهویستییهوه گ��هورهک��را تا تهمهنى ب��وو ب��ه ح���هوت س���اڵ .ب��ردی��ان��ه ح��وج��رهى (مهالحسێنه گۆج) بۆ خوێندن لهوێ مایهوه، ههتا ههموو قورئانى تهواوکرد ،ههتا رۆژێک لهگهڵ مامۆستاکهى لهسهر شیعرێکى (حافز) ى شیرازى تێکدهچن ،دواتر حهسهنه فهندى مامى که شاعیرێکى ناودارى ئهو سهردهمهبوو، دهیباته حوجرهى (مهال سهعیدى زهڵزهڵهیی). ههر ئهو رۆژه مامى پێی وت «رۆڵه تۆفیق، ئومێدهوارم دهم و نفوسى ئهم ئهم زاته بتکات به شاعیرێکى وهک من» ههر واش دهرچوو، نوقاڵنهکهى بهڕاست گهڕا .دواتر پێرهمێرد ب��ۆ خوێندن چ��ووه مزگهوتهکهى خۆیان مزگهوتى (ههمزه ئاغا) لهالى مهال مهحمود، دهستى بهخوێندنى عهرهبى کرد .پاشان بۆ خوێندنى زیاتر زۆربهى مزگهوتهکانى ئهو سهردهمهى سلێمانى کرد ،دواتر لهگهڵ چهند فهقێیهکى تردا ،چونه (بانه)ى کوردستانى ئێران و پاشان گهڕایهوه سلێمانى. له ئهیلولى ( )1882که هێشتا شانزه ساڵى تهواو نهکردبوو ،بوو به (نووسهر) له (نفوسى سلێمانى) ،پاش ماوهیهک کرا به نووسهر له دادگا ،له ساڵى ( )1895به وهزیفهى یاریدهى دادوهرى گشتى گوازرایهوه بۆ کهربهال ،بهاڵم بڕیاڕى دا نهچێت بۆ ئهوێ و بهیهکجارى دهستى لهکارى (میریى) ههڵگرت. دواى ئهوهى دهستى لهکارى (میریى) ههڵگرت، بههۆى زرنگ و زیرهکییهکهى ،شیخ مستهفاى نهقیب ک��ردى به نووسهرى تایبهتى خۆى و لهگهڵ بنهماڵهى شێخ سهعیدى حهفید تێکهڵ بوو ،ههر ئهو زیرهکى و متمانهییهى پیرهمێردبوو که رۆژێ��ک له رۆژان��ى ساڵى ( )1898لهتهک شێخ سهعیدى حهفید و شێخ مستهفاى ب��رای و شێخ مهحمودى ک��وڕى و چهند پیاوێکى تر له خزمانى بنهماڵهى شێخ بهرهو تورکیا بهڕێکهوتن. قۆناغى دووهم :ژیان له غوربهت پیرهمێرد کاتێک چووه ئهستهمبوڵ ،تهمهنى ( )٣0ساڵ بوو ،کاتێک وهفدهکهى شێخ سهعید
و شێخ مهحمود و دهستهو دائیرهکهى شێخ دهگهڕێنهوه ،تۆفیقى الو که عاشقى جوانى و پێشکهوتن بوو مایهوه .بههۆى ئهو زیرهکى و لێ هاتوویى و رهوانبێژییهوه که ههى بوو، نووسهرى دهربارى سهڵتهنهت له ئهستهمبوڵ، وهاڵمدانهوهى ئهو نامهیهى ناسرهدین شاى ئێران بۆ سوڵتان عبدالحمیدى ناردبوو ،داواى له حاجى تۆفیق(پیرهمێرد) ک��رد ،وهاڵمى سوڵتان بۆ شا بنوسێتهوه ،وهاڵمهکهى هێند جوان و کاریگهر بوو ،سهرنجى کاربهدهستانى سوڵتانى راکێشا ،له پاداشتى ئهوهدا ،بوو به ئهندام له ئهنجوومهنى بااڵ له ئهستهمبوڵ و دواتر پلهى (بهگ)ى پێبهخشرا و بوو به کهسێکى دیار له تورکیا .پیرهمێرد لهبهر ئ��هوهى هیچ خوێندنێکى ئهکادیمى نهبوو، داواى ک��رد له یاسا بخوێنێت ،ههرچهنده هیچ شههادهیهکى نهبوو ،بهاڵم له کۆلێژى یاسا وهرگیراو به پلهى حهوتهم خوێندنى ت��هواوک��رد .پیرهمێرد ب��ه ت���هواوى بوویه جێگهى متمانهى بنهماڵه ناسراوهکانى تورکیا ،تا کچێکى له بنهماڵهیهکى ناسراوى (ئهدرنهیی) بهناوى (سامیه) خواست ،لهو ژنه دوو کووڕى لێبوو به ناوى (نهژاد و وهداد). پ��ی��رهم��ێ��رد ل���ه ت��ورک��ی��ا ج��گ��ه ل���ه ک���ارى پارێزهرایهتى به کارى رۆژنامهنووسیشهوه خهریک بوو ،سهرهتا له ساڵى ( )1908ئیمتیازى گ��ۆڤ��ارى (رسملى ک��ت��اب)ى وهرگ���رت ،دواى چ��وارس��اڵ ،ئ��هم رۆژن��ام��هی��ه داخ���را ،دوات��ر رۆژنامهى کوردى بهڕێوهبرد .ههروهها جگه لهو رۆژنامانهى که خۆى سهرپهرشتى دهکرد، له زۆر رۆژن��ام��هى ت��رى جیهانى نوسین و باڵوکراوهى ههیهو لهو بارهیهوه دهنووسێت ((ل��ه پایتهختدا مهبهستى (ئهستهمبوڵه) غ��هزهت��هى کوردیم دهرهک���رد ،له غهزهتهى (م��ح��ی��ت م��ح��ور)ى م��ی��رى داو رۆژن��ام��هى ه��هره گ��هورهى پاریس (ت��ان) و له (س��ورخ) و (فهرههنگ)ى ئێرانى دا بانگى کوردیم دهدا)) جگه لهو رۆژنامانه ،نوسین و شیعر و پهخشانى تر که ههموو بهرگرى کردن بوو له میلهتى کورد له رۆژنامهو گۆڤارهکانى ترى وهک (رۆژى کورد ،اقدام شمش ،ژین ،ژیان) که لهو رۆژگارانهدا له ئهستهمبوڵ دهرهچوون، باڵو دهکردهوه. ئهو پۆستانهى پیرهمێرد له تورکیا وهرى گرتووه پیرهمێرد لهبهرئهوهى پلهو پایهکى بهرز و جێگهیهکى بڵندى ههبوو لهالى کاربهدهستانى ئهو سهردهمهى عوسمانییهکان له تورکیا، چهن دی��ن پلهو پۆستى پێ دهسپێرن و ئهویش به ئهمانهتهوه کارهکانى خۆى راپهڕاندووه. یهکهم پۆست که پیرهمێرد له دهوڵهتى عوسمانى وهریگرت له 1909/9/5بوو کاتێک کرا به قایم مهقامى (جولهمێرگ) دواتر ساڵى 1917چهندین پۆستى ترى وهکو قایم مهقامى (له قهرهموسڵ ،ب��االوه ،بیت الشباب ،گوش ک��وى ،ئهتهبازاڕى) وهرگ��رت��ووه ،ههریهکهو بهچهند ماوهیهکى جیاواز لهو پۆستانهدا ماوهتهوه. پیرهمێرد له تورکیا له کاروبارى حکومهتدا دهب��ێ��ت ،ه��هت��ا ک��ات��ى ه��ات��ن��هس��هر حوکمى کهمالییهکان که کهوتنه گیانى کوردان و ئهو سااڵنهى دوایی له تورکیا زۆر بهناخۆشى برده سهر ،به تایبهت کاتێک مستهفا کهمال له ساڵى ()1924وه زمانى کوردى یاساغ کرد .ههر لهو
سهر و بهندهدا پێش ئهوهى بێتهوه ،مستهفا سائیبى خوشکهزاى نامهیهکى بۆ ناردووهو به تورکى نووسیویهتى ،پیرهمێردیش ئهوهى زۆر پێناخۆش دهبێت که رۆشنبیرێکى کورد به زمانى ک��وردى نامه نهنووسێ ،ئهمهى ب��هالوه نهنگى دهب��ێ و بهمشێوهیه وهاڵمى دهداتهوه و بۆى دهنووسێت: مستۆ وادیاره تۆش جل خوار ئهکهى ئهستۆت ئهخورێ و مهیلى بار ئهکهى نامه ئهنوسیت بهزمانى تورکى له میللهتدا مائیل به شیرکى حاجى تۆفیق ل��هورۆژگ��ارهدا له ژیانێکى نا ئاسایی داب��وو ،هاورٍێیانى کۆمهڵى (کورد تهعالى) ههندێکیان رایان کردبوو ،ههندێکیان له بهندیخانهدابوون ،هاوڕێیانى تریشى زۆری��ان گهڕابوونهوه عێراق ،ئیتر ئهویش دواى ( )25ساڵ له ژیان له ئهستهمبوڵ بڕیاڕى گ��هڕان��هوه بۆ کوردستان دهدات و له ساتى گهڕانهوهشى دا ،لهیهکهم خوالنهوهى پێچکه ئاسنیینهکانى شهمهندهفهرهکهدا ئهم شیعره دهڵێت: ئ��هوا رووم ک��رده تۆ ئهى دایکى موشهفیق بیست و پێنج ساڵه له غوربهتدا به یادى تۆ دهژیم خوا شاهیدى حاڵه بهمجۆره پیرهمێرد له ڕێگهى حهڵهبهوه دێته بهغداو دواى دوو مانگ مانهوهى له بهغدا پیرهمێرد له ساڵى 1926گهیشتهوه سلێمانى،
رۆژنامهى ژیانهوه لهیهکه ژمارهى دا که له 1926/1/21دهرچووه ئهم چهند دێڕهى نوسى بوو ((پیرێ له موعتهبهراتى واڵت ،جهنابى حاجى تۆفیق ،ب��هگ تهشریفى هێنایهوه سلێمانى ،عهرزى بهخێرهاتنى ئهکهین) قۆناغى سێیهم ژیانى پیرهمێرد دواى هاتنهوهى له ئهستهمبوڵ پیرهمێرد له ساڵى 1926که گهڕایهوه واڵت ت��ا س��اڵ��ى 19٣2توخنى هیچ وهزی��ف��هی��هک نهکهوت ،به ساڵى 19٣2دواى کۆچى دوای حسێن ن���ازم ،ش��ارهوان��ى سلێمانى کردییه بهرپرسى چاپخانهو رۆژن��ام��هى ژی��ان ،له 19٣4/5/9به شێوهیهکى فهرمى و له تهمهنى ( )67ساڵى دا بوو به بهڕێوهبهرى چاپخانهو سهرنووسهرى رۆژنامهى ژیان و به هیمهتێکى الوێکى ( )20ساڵه نهک ( )67ساڵه کهوتهکارى رۆژن��ام��هن��ووس��ى .ورده ورده ق��ۆڵ��ى لێ ههڵماڵى و تاقانه رۆژنامهکهى کوردستان لهو سهردهمهدا (ژی��ان) بوو به ئاوێنهیهکى بێگهردى میلهت که خواست و ئ��ارهزووى خۆى تیا بهدى دهکرد ،نوسهران و شاعیران له دهورى گردبوونهوه ،پیرهمێردیش به وتار و پهخشان و شیعر و پهندى پێشینان گاڵتهو گهپ مێژووى کورد و وهرگێڕان ،ب��هردهوام الپهڕهکانى پێدهڕازاندهوه. ل��هو م��اوهی��هدا پیرهمێرد ،وهنهبێت تهنها خهریکى کارى رۆژنامهوانى بووبێت ،بهڵکو
ههر لهو کاتهوهى هاتهوه سلێمانى ،ههموو ساڵێک ل��ه گ��ردى (ی���اره) ئ��اگ��رى ن���هورۆزى دهک��ردهوهو سهرجهم خهڵکى شارى سلێمانى لهو سهردهمهدا له خوێنهوار و نهخوێنهوار و خهڵکى بهگشتى به جلوبهرگى ک��وردى دهچ��وون��ه گ���ردى ی���ارهو ش���ادى و خۆشى دهبهخشییهوهو ئاههنگى نهورۆزیان قهشهنگ تر دهک��رد .ههر لهو ماوهیهدا که گهڕایهوه سلێمانى ،ههستى کرد نهخوێنهوارى باڵى بهسهر ش��اردا کێشابوو ،بۆیه بیرى کردهوه قوتابخانهیهک بکاتهوه ،بۆ ئهوکهسانهى به رۆژ کاسبى دهکهن و حهز له خوێندن ئهکهن، بهاڵم ناتوانن بخوێنن ،بۆیه قوتابخانهیهکى ئێوارانى ک���ردهوه و ن��اوى ن��ا ،قوتابخانهى (زانستى) که تایبهت بوو بهو کهسانهى به رۆژ بههۆى کار و کاسبى یهوه نهیاندهتوانى بخوێنن. بهمشێوهیه پیرهمێرد بهردهوام بوو له کارى رۆژنامهنووسى و خزمهتکردنى ئ��هدهب و مێژووى ئهدهبى ک��وردى و دواى داخستنى رۆژن��ام��هى ژی���ان ،جارێکى ت��ر ل��ه رێگهى رۆژن��ام��هى ژی��ن که له رێکهوتى 19٣9/1/26 یهکهم ژم��ارهى دهرچ��وو ،بهگوڕ و تینێکى گهرمترهوه هاته مهیدان و تا وهفاتى کرد ههر بهردهوام بوو له کارى رۆژنامهنووسى. ئهو سێ رووداوه ناخۆشهى له ژیانی پیرهمێردا رووی داوه پیرهمێرد ،بهرلهوهى کۆچى دوایی بکات سێ رووداوى ناخۆش له ژیانى دا روی��داوه که برتییه له : .1داخستنی رۆژنامهی ژیان :رۆژنامهی ژیان که یهکهم ژم���ارهی له 1926/6/21دهرچ��وو، دوا ژم��ارهی له 19٣8/٣/10دوای دهرچوونی ( )55٣ژماره ،خاوهنی ئیمتیاز له پیرهمێرد دهسهننهوهو ڕۆژنامهکهی پێ دا ئهخهن. .2داخستنی قوتابخانهی (زانستی) که پاش ()12 ساڵ خزمهت داخرا. .٣قهدهغهکردنی ههڵکردنی ئاگری نهورۆز له رۆژی 19٣8/٣/21که بڕیاردرا نههێڵێدرێت و نهیان هێشت ئیتر پیرهمێرد یادی نهورۆز بکاتهوه ،که سااڵنی پێشتر ههموو ٣/21ئهو ئاگری نهورۆزی لهگردی یاره دهکردهوه. دی��اره قهدهغهکردنی ئ��هو سێ بابهته ،به فیتی کۆمهڵێک خهڵک بوون که پیرهمێردیان خۆشناویست و چوونه الی (مجید یهعقوبی) متهسهڕیفی ئهوکاتی سلێمانی و شکاتیان ل��ێ��ک��رد ،ئ��هوی��ش ب��ڕی��اری ق��هدهغ��هک��ردن��ی ههرسێکی دا. پ��ی��رهم��ێ��رد دواى م��ردن��ى غ��هزال��ه خانى خێزانى ،بهتهنیا مایهوهو جار جار ههستى ب��ه ئ���ازارى گورچیلهى دهک���رد ،نهخۆشى شهکرهشى ههبوو ،له ههفتهى دووهمى مانگى حوزهیرانى ساڵى 1950له وزهى دا نهما بهدیار مهکینهى چاپهکهوه بوهستێ و له جێگادا کهوت پزیشکهکان دههاتنه سهردانى و ئهو لهو کاتهدا که نهخۆشى بڕستى لێ بڕى بوو، ههر خهمى رۆژنامهکهى بوو دهى وت ((خهمى هیچ نییه ،تهنها رۆژنامهکهم نهبێت)) پیرهمێرد بهوحاڵهوه م��اوهى سێ رۆژ له جێگادا مایهوهو لهو سێ رۆژهدا ئ��هوهى به بیردا هات بهناوى (وهسێت نامه)وه که بووه وهسێتنامهیهکى میژوویى نوسییهوهو له رۆژى 1950/6/19بهیهکجارى ماڵئاوایی کردو له ژیاندا نهما. (باخێک له وشه) .مستهفا ساڵح کهریم
14
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
بیروڕا
بۆچی ترەمپ ئەم رێککەوتنەی ئەنجامدا؟! گرنگی کۆریای باکوور لە چیدایە؟! چیتر داعش و جەنگ لەدژی تیرۆر ،لە کارە سەرەکییەکانی ئەمریکا نین ،بگرە ئەمریکا زیاتر بۆ رووبەڕووبونەوەی چین و روسیا ،خۆی ئامادە دەکات
ئەردەاڵن عەبدوڵاڵ پێش جامی تۆپێ پێ جیهانی لە روسیا، ت��ەواوی جیهان بە دی��دارە مێژووییەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا و کیم ج��ۆن��گ ئ���اون س��ەرۆک��ی ک��ۆری��ای ب��اک��وور سەرقاڵ بوو ،ت��ەواوی میدیاکانی جیهان، خەریکی شرۆڤەکردن و لێکدانەوەی ئەم دیدارە مێژووییە بوون .رۆژێک پێش ئەو دی��دارە ،ترەمپ لە کەنەدا لەگەڵ سەرانی گرووپی حەوت ،بەتایبەتی ئەوروپییەکان کە نزیکترین دۆستی ئەمریکان ،شەڕێکی گ���ەورەی ن��ای��ەوە ،کەچی پ��اش��ان س��واری فرۆکە بوو ،هات لە سینگاپورە لەگەڵ کیم جۆنگ ئاونی سەرۆکی کۆریای باکووری « دوژمنی سەرسەختی ئەمریکا» رێکەوتنی ئاشتی مۆرکرد. تۆ بڵێیت ئەمریکا لە دۆستە دێرین و تەقلیدییەکانی بێزاربووبێت و ب��ەدوای دۆستی نوێدا بگەڕێت؟ ئەو فاکتەر و خاڵە بەهێزانە چین کە وایکردووە ،ترەمپێکی کەپوو بڵند ،بێت لەگەڵ سەرۆکی واڵتێکی پەراوێزخراو کۆمۆنیست و گۆشەگیردا رێکەوتنی ئاشتی مۆر بکات. لێرەدا هەوڵ دەدەین وەاڵمی ئەو پرسیارەو گرنگی ئەم دیدارە بخەینە روو. گرنگی کۆریای باکوور بۆ ئەمریکا کاتێک سەیری نەخشەی جیهان دەکەین، کۆریای باکوور هێندە گرنگی وای نییە، چ��ون��ک��ە ل���ەالی���ەک���ەوە ه��ێ��ن��دە ژم����ارەی دانیشتوانی زۆرنییە و ناگاتە 25ملیۆن ک���ەس .واڵت��ێ��ک��ی هێندە گ����ەورەش نییە ک��ۆی گشتی 120ه��ەزا ک��م چوارگۆشەیە، واتە واڵتێکی هێندە مەزنی جیهان نییە، ه��ەت��اوەک��و ئەمریکا م��ام��ەڵ��ەی زلهێزی جیهانی لەگەڵ بکات .لێ ئەم واڵتە گرنگی تری هەیە .لێرەدا هەوڵ دەدەین بە کورتی باسی ئەو گرنگیانە بکەم. پێگەی جوگرافی کۆریای باکوور دەکەوێتە نێوان سێ زلهێزی ئابوورییەوە کەئەوانیش بریتین لە « چین کە دووەمین زلهێزی ئابووری جیهانە .ژاپۆن کە سێهەمین زلهێزی ئ��اب��ووری جیهانە. کۆریای باشوور کە ئەویش یەکێکە لە دە دەوڵەتە زلهیزە ئابوورییەکەی جیهان. کۆریای باشوور و ژاپۆن ،لەالیەن ئەمریکاوە دەپارێزرێن ،پاراستنی ئەم دوو دەوڵەتە دەوڵ��ەم��ەن��دەش کارێکی وا ئ��اس��ان نییە، هەربۆیە دەبێت ئەمریکا لەگەڵ کۆریای باکوور دابنیشێت و دانوستان بکات. لە باکووری واڵتیشەوە ،دراوسێی روسیایە، کەئەویش یەکێکە لەزلهێزە سەربازییەکانی جیهان و لە ئێستادا لەگەڵ ئەمریکا لە شەڕێکی ساردی گەورەدایە. گۆڕینی ستراتیژی سیاسی و سەربازی ئەمریکا خاڵێکی گرنگی تر پەیوەندی بە گۆڕینی ستراتیژی ئەمریکاوەیە لە جیهاندا .هیالری کلینتۆن وەزیری پێشووی دەرەوەی ئەمریکا لە کتێبی «بڕیارە قورسەکان» دا دەڵێت:
کۆبونەوەی لوتکەی دۆناڵد ترەمپ و کیم جۆن ئون سیاسەتی نوێی ئەمریکا بریتییە لە تەرکیز کردنە سەر ئاسیا ،چونکە ئاسیا مێژوویی سەدەی بیست و یەک دەنووسێتەوە .ئەمەش لەگەڵ دەستبەکاربوونی ب��اراک ئۆبامادا، کاری بۆ کراوە بۆئەوەی سیاسەتی ئەمریکا لە کیشوەری ئاسیادا بەهێزبکەن. لەم کیشوەرەشدا دوو زلهێزی گەورە دژی ئەمریکا دەوەس��ت��ن��ەوە ،بەپلەی یەکەم «چین» بە پلەی دووەمیش «روسیا». لەالیەکی ترەوە ئەمساڵ وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لە نوێترین راپۆرتیدا لە بارەی ستراتیژی نوێی سەربازی ئەمریکا دەڵێت: چیتر داعش و جەنگ لەدژی تیرۆر ،لە ک��ارە سەرەکیەکانی ئەمریکا نین ،بگرە ئەمریکا زیاتر بۆ رووبەڕووبونەوەی چین و روسیا ،خۆی ئامادە دەکات. ترس لە بەکارهێنانی کۆریای باکوور لەالیەن روسیا و چینەوە لێرەدا ترسی گەورەی ئەمریکا لەوەدایە کە دوو نەیارە گ��ەورەک��ەی ئەمریکا کە بریتین لە روسیا و چین ،کۆریای باکوور لە دژی ئەمریکا بەکاربهێنن .هەرئەمەش بۆتە خاڵی بەهێز و گرنگی ئەم واڵتە و وایکردووە کە ئەمریکا حسابێکی گەورەی بۆ بکات. هێزێکی سەربازی گەورە ئەمریکا هیچ کاتێک نەیدەتوانی دژی ک��ۆری��ای ب��اک��وور سەرکێشییەکی گ��ەورە بکات و پەالماری بدات ،چونکە ئەم واڵتە خاوەنی سووپایەکی بەهێزە ،کە چەکی ئەتۆمیی و موشەکەی بالیستی بەهێزی ه��ەی��ە ،ک��ە دەت��وان��ێ��ت گ���ورزی ب��اش لە ئەمریکا بوەشێنێت ،ئەمە جگە لەوەی کە بەباشی دەتوانێت پەالماری دۆستە نزیکەکانی ئەمریکا لەناوچەکە بدات واتە ژاپۆنو کۆریای باشوور. ه��ەرب��ۆی��ە ئ����ەوەی زی���ات���ر ک��ە ترسی لێنیشتبوو کۆریای باشوور و ژاپۆن بوو، چونکە ئەوان دەیانزانی کەئەوان لە شەڕی ئەمریکا و کۆریای باکوور ،زەرەرمەندی یەکەمن.
سوودمەند و زەرەرمەند وەکو هەموو رووداوێکی سیاسی جیهانی، رێکەوتنی سیاسی ئەمریکا و ک��ۆری��ای باکوور ،کاریگەری باش و خراپی بەسەر ناوچەکەو جیهان دەبێت ،لەهەمانکاتیشدا سوودمەند و زەرەرمەندیش لەم رێکەوتنە ه��ەی��ە .س��وودم��ەن��دی س��ەرەک��ی��ش ل��ەم رێککەوتنە ئەمریکا و کۆریای باکوورن. سوودەکانی ئەمریکا ئەمریکا ل��ەالی��ەک��ەوە ت��وان��ی دوژمنێکی س��ەرس��ەخ��ت و خ���اوەن چ��ەک��ی ئەتۆمی لەخۆی دووربخاتەوە ،راستە هەروا ئاسان نییە بیکاتە دۆستی خ��ۆی ،ب��ەاڵم توانی
ئەمریکا نەیدەتوانی دژی کۆریای باکوور سەرکێشیی بکات و پەالماری بدات، چونکە ئەم واڵتە خاوەنی سووپایەکی بەهێزە، کە چەکی ئەتۆمیی و موشەکەی بالیستی بەهێزی هەیە لە ریزبەندی لیستی دوژمنانی ئەمریکا دەری��ب��ک��ات ،ه��ەروەه��ا نەشهێڵێت چین و روس��ی��ا ل���ەدژی بەکاریبهێنن .ب��ەاڵم زۆر ئەستەمە ئەم واڵتە لەژێر هەژمونی چین و روسیا دەری بکات ،چونکە هەروا ئاسان نییە کە پیوینگ یانگ واز لە پەکین و مۆسکۆ بهێنێت و بە واشنتۆن بیگۆڕێتەوە،
ئەم بژاردەیە جارێک زۆر دوورە. لەالیەکی تریشەوە ئەمریکا توانی بەرنامە ئەتۆمییەکەی کۆریای باکوور بخاتە ژێر کۆنترۆڵی ئاژانسی وزەی نێودەوڵەتییەوە، ئەمەش سەرکەوتنێکی ترە بۆ ئەمریکا، چونکە م���اوەی چەندین س��اڵ��ە ،پیونگ یانگ دژی ئەو سیاسەتە بوو ،کە بەرنامە ئەتۆمییەکەی بخاتە ژێر رکێفی ئاژانسی وزەی نێودەوڵەتییەوە. سوودەکانی کۆریای باکوور زۆرێ���ک ل��ە میدیاکانی جیهان باسیان ل��ەوەک��رد ،کۆبوونەوەکە خ��ۆی لە خۆیدا سەرکەوتنی گەورە بوو بۆ کیم جۆنگ ئاون، چونکە ترەمپ مامەڵەی سەرۆکی زلهێزێکی جیهانی بۆکرد ،بەدڵنیاییشەوە کیم جۆنگ ئاون لەناوخۆی واڵتیشدا زۆر بەباشی توانی ئەم دی��دارە بۆ بەهێزبوونی پێگەی خۆی بەکاربهێنێت و پەردە بەسەر زۆر کێشەی ناوخۆیی بهێنێت. هەر لەپاش تەواوبوونی کۆبوونەوەکەش کیم جۆنگ ئاون بە میدیاکانی راگەیاند: ئامانجی سەرەکیمان باشکردنی رەوش��ی ئابووری واڵت و راکشێانی سەرمایەگوزاری بیانییە. لێرەوە لە ئامانجە سەرەکییەکەی کۆریای باکوور تێدەگەین ،کەئامانجی سەرەکی دەتسکەوتی ئابووریە ،پێدەچێت ترەمپیش بەڵێنی باشی پێدابێت. جێگەی ئاماژەیە م��اوەی چەندین ساڵە کۆریای باکوور لەالیەن جیهانەوە وەکو دەوڵ��ەت��ێ��ک��ی گ��ۆش��ەگ��ی��ر و دی��ک��ت��ات��ۆرو پ���ەراوێ���زخ���راو س���ەی���ری دەک���رێ���ت ،لە پ��اش ئ��ەم رێکەوتنە ئ��ەو گ��ەم��ارۆ و سزا نێودەوڵەتییانەی لەسەر الدەبرێت ،ئەمەش ل��ەرووی سیاسیی و ئابوورییەوە بۆ ئەم واڵتە گرنگە. ژاپۆن و کۆریای باشوور گەرچی ژاپۆن و کۆریا باشووریش توانیان شەڕێکی گەورە لە نزیک ماڵەکانیان دوور ب��خ��ەن��ەوە ،چونکە موشەکە بالیستی و بۆمبە ئەتۆمییەکانی بیونگ یانگ ،خەوی
لێ زڕاندبوون .دەتوانم بڵێم ئەوانیش لەم رێککەوتنە سوودمەند بوون. چین و روسیا ه���ەرچ���ەن���دە س���ەران���ی چ��ی��ن و روس��ی��ا بەشێوەیەکی فەرمی خۆشحاڵی خۆیان دەربڕی ،بەاڵم بەدڵنیاییەوە ئەوان خۆشحاڵ ن��ەب��وون ب��ەم رێکەوتنە ،چونکە چەندە ئەمریکا دوژمنی زۆرتر بێت ،بۆئەوان بە سوود دەگەڕێتەوە ،بەپێچەوانەشەوە راستە. ه��ەم��ی��ش��ە ک���ۆری���ای ب��اک��ووری��ش ،وەک��و دوژمنێکی سەرکێش پیشانی ئەمریکاییەکان دراوە ،دوژم��ن��ێ��ک ک��ە خ��اوەن��ی بۆمبی ئەتۆمیی و موشەکی بالیستییە ،ئەمەش بۆ ئ��ەوان وەک��و جۆکەرێکی گ��ەورە وابوو بەدەستیانەوە ،بەاڵم لە پاش ئەم رێکەوتنە ،چیتر ناتواننن ئەو یارییەی جاران لە دژی ئەمریکا بکەن. ئێران ترسی لێنیشتووە گەرچی زۆرێک لە چاودێرانی سیاسی پێیان وای���ە ،ل��ە پ��اش ئ��ەم رێککەوتنە ،ترەمپ دەستی بەتاڵ دەبێت بۆ ئێران و هەق و حسابێکی توندی لەگەڵ دەک��ات ،لێ من هیچ کاتێک لەو ب��اوەڕەدا نیم کەئەمریکا بە شێوەیەکی راستەوخۆ پەالماری ئێران ب��دات ،چونکە ئێران ه��ەروا پاروویەکی ئاسان نییە بۆ ئەمریکا ،بەاڵم پێدەچێت ئەمریکا فشارەکانی بۆ سەر ئێران زیاتر بکات ،بە پێچەوانەوە من لەو ب��اوەڕەدام، کە ئەم رێکەوتنە دەرفەتی باش دەدات بە هەردووال تاوەکو رێکەوتنێکی نوێ ئەنجام بددەن. دەرئەنجام بە بڕوای من ئەم رێکەوتنە کاریگەری باشی بۆ جیهان دەبێت ،ب��ەالی کەمەوە ،توانی شەڕێکی ماڵوێرانی گ��ەورە و کارەساتێکی م��رۆی��ی ل��ە ک���ۆڵ ج��ی��ه��ان ب��ک��ات��ەوە ،لە کاتێدا جیهانی ئەمڕۆ پڕیەتی لە کێشە و کارەساتی گەورە ،جیهان بەرگەی شەڕێکی ئەتۆمی نەدەگرت. لە الیەکی تریشەوە ،ئ��ەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە ،کە ئەم رێککەوتنە جارێکی تر هیوایەکی بۆ دیپلۆماتی گەڕاندەوە ،ئەمە لەکاتێکدا کە زمانی هێز و شەرەنگێزی بەسەر جیهانی ئەمرۆدا زاڵە. بەدڵنییایەوە رۆژانی داهاتووش ،کاریگەرییە باشەکانی زیاتر بۆ جیهان دەردەکەوێت. سەرچاوە: * سایتی بی بی سی .عربی * www.auswaertiges-amt.de * Hillary Rodham Clinton. Entscheidungen. Droemer Verlag. .2014 München
ژماره ( )1759چوارشهممه 2018/6/20
بیروڕا
15
سیناریۆکانى رۆژانى داهاتوو لەعێراق
یاسین تەها
هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەى ١٢ئایارى ٢٠١٨بەکۆمەڵێک گومان و تانەو کێشمەکێش کۆتاییهات کە تارمایی بەسەر پرۆسەى سیاسی و ئایندەى عێراقەوە رۆژ بەرۆژ گەورەتر دەبێت .لەالیەک هیچ لیستێک زۆری��ن��ەی��ەک��ى ئ��ەوت��ۆى بەدەستنەهێنا کە رابەرایەتى دانوستانەکان بکات بۆ پێکهێنانى حکومەت و لەالکەیتر هەوڵى ن��اڕازی��ی��ەک��ان لەئەنجامەکان لەشێوەى ب��ەرێ��وەچ��وون��ى ه��ەڵ��ب��ژاردن ه��ەم��وارى سێیەمى یاساى هەڵبژاردنى لێ بەرهەمهات کە پەسەندکردنى ئەنجامەکانى راگرت. بەپێى هەموارى سێیەم کە حاڵەتێکى بێ
پێشینەیە پەرلەمان یاسایەکى تایبەت ب��ۆ بەسەرهاتێکى تایبەت دەرب��ک��ات و س��ەرۆک��ای��ەت��ى ک��ۆم��اری��ش تێپەرێنێت لەجێبەجێکردنیدا ،دەنگەکان دەبێت ب��ەدەس��ت ئ��ەژم��ار ب��ک��رێ��ن��ەوە ،ئەمەش ب��ەڕاى ش��ارەزای��ان لەنێوان ی��ەک مانگ ت��ا دوو مانگ کاتى پێویستە ،بەهۆى ئاڵۆزى پرۆسەکە و نەبوونى ئامادەکاریی پێشوەخت بۆ ئەنجامدانى بژاردنەوەى دەس��ت��ى ،لەکاتێکدا کۆتایی ئ��ەم مانگە تەمەنى دەستوری پەرلەمان کۆتاییدێت و لە سەرەتاى تەمموزەوە واڵت دەچێتە ناو بۆشاییەکى یاسایی و دەستوری ،پەڕلەمانى ه��ەڵ��ب��ژێ��ردراوى ن��وێ��ش لەهیچ کوێوە سۆراغى نییەو ڕوون نییە کەى لەالیەن دادوەران��ى سەرپەرشتیارى کۆمسیۆنەوە ئەندامەکانى رادەگەیەنرێت و تانەدان و پێداچونەوەى سکااڵکان کۆتایی دێت. ب��ۆ چ��ارەس��ەرک��ردن��ى ئ��ەم ب��ارودۆخ��ەش ه��ەن��دێ��ک ،پێشنیازى درێ��ژک��ردن��ەوەى ت��ەم��ەن��ى پ��ەرل��ەم��ان دەک����ەن ،ئ��ەم��ەش ب��ی��دع��ەی��ەک��ى ی��اس��ای��ی ب��ێ پێشینەیە لەعێراقى پ��اش س��ەدام حوسێن و هەر ه��ەوڵ��ێ��ک ل��ەم��ج��ۆرە ئاستەنگى زۆرى دێ��ت��ەپ��ێ��ش ب��ەوپ��ێ��ی��ەى زی��ات��ر ل��ە %٧٠
تائێستا شیعەکان کۆک نین لەسەر چۆنیەتى پێکهێنانى گەورەترین لیستى پەرلەمان و چۆنییەتى دیاریکردنى کاندیدى سەرۆکایەتى وەزیران ،جگە لە هاوپەیمانێتى سەدرو حەشد پەرلەمانتارانى ئێستا یان دەنگى پێویست بەدەستنەهێناوە ،ی��ان کاندید نەبوون بۆ خولى نوێ ،ئەگەر تەمەنى خۆشیان درێ��ژ بکەنەوە ،ئ��ەوە تۆمەتبارکردنیان
بە درێ��ژک��ردن��ەوەى دەسەاڵتى خۆیان و دەستگرتن بەکورسییەکانیان تۆختر دەب��ێ��ت��ەوە ،دەرفەتیش دەڕەخسێت بۆ کێشمەکێشێکى سیاسى ق��ووڵ لەنێوان ب���راوەى ن��وێ و دۆڕاوى ک��ۆن و لەپاڵ گومانەکانى یاسایی بوونى خودى پرۆسەى درێژکردنەوە. هەموارى سێیەمى یاساى هەڵبژاردن تەنها کێشەى لەکاتدا نییە ،بەڵکو هەموارەکە ل��ەالی��ەن س��ەرۆک��ای��ەت��ى ک��ۆم��ارو پارتى دی��م��وک��رات��ى ک��وردس��ت��ان و کۆمسیۆنى هەڵبژاردنەوە تانەى ل��ێ��دراوەو دادگ��اى ب��ااڵى فیدراڵیش کۆتایی ئ��ەم هەفتەى دان���اوە ب��ۆ دادب��ی��ن��ى ئاشکرا ک��ە رەنگە حوکمى تێدا دەربکات و دەشێت دادبینى درێ���ژ ب��ک��ات��ەوە ب��ۆ کاتێکیتر ،ئەمەش بەواتاى ناڕوونى ئەوسەرى ئەو تونێلە تاریکەیە کە ئەنجامەکانى هەڵبژاردنى تێکەوتووە. هاوکات لەگەڵ ئەو الیەنانەى کە بەفەرمى تانەیان داوە ،لیستى فەتحى حەشدى شەعبى ( ٤٧کورسی) و لیستى سائیرونى سەدر کە براوەى یەکەمە ( ٥٤کورسی) ،دژى ژماردنەوەى دەستیی هەموو دەنگەکانن و س��ەرۆک وەزی��ران حەیدەر عەبادیش کە
لەپلەى سێیەمدایە ( ٤٢کورسی) جۆرێک لەپاشەکشەى پێوە دیارە لەرەتکردنەوەى ت��ەواوەت��ى ئەنجامەکانى ه��ەڵ��ب��ژاردن و بەخواستى خۆى بێت یان گوشارى دەرەکى دووبارەکردنەوەى هەڵبژاردن بەدوور و نەگونجاو دەزانێت. ل��ەپ��اڵ ئ���ەم کێشمە کێشە س��ی��اس��ى و قەزاییەى کە ئێستا لەگۆڕەپانى عێراق دەگوزەرێت تا ئێستا شیعەکان کۆک نین لەسەر چۆنیەتى پێکهێنانى گەورەترین لیستى پەڕلەمان و چۆنیەتى دیاریکردنى کاندیدى سەرۆکایەتى وەزی��ران ،جگە لە هاوپەیمانێتى سەدرو حەشد ،عەبادیش الى خ���ۆی���ەوە خ��ەری��ک��ى ک���ردن���ەوەى ب��ەرەی��ەک��ى ن��وێ��ى سیاسییە .لەهەموو ئەمانەش مەترسیداتر ئەگەرى خزانى عێراقە بۆ ناو بۆشاییەکى ئەمنى گەورە لەگەڵ کۆتاییهاتنى تەمەنى حکومەت، ب��ەه��ۆى ب��وون��ى چ��ەک��ى زۆرو ئاسانى ساختەکردنى ناسنامەى هێزە ئەمنییەکان و بوونى چەندە گروپ و هێزو میلیشیاى ج��ۆراوج��ۆرى پ��اش��م��اوەى دواى جەنگى داعش و لەسایەى کزبوونى شەرعیەتى حکومەت لەسەرەتاى تەمموز ئەوان دەبنە بەهێزترین الیەنى سەر ئەرزى واقیع.
هەڵبژاردنێکی بێ هاوشێوە لە مێژووی تورکیادا
بەکر شوانی
ڕۆژی ی��ەک��ش��ەم��ەی داه���ات���وو،٢٠١٨/٦/٢٤ ، لە تورکیا هەڵبژاردنی س��ەرۆک کۆمار و ئەندامانی ئەنجوومەنی گ��ەورەی میللەتی ت��ورک «پ��ەرل��ەم��ان» ب��ەڕێ��وە دەچ��ێ��ت .لەم هەڵبژاردنەدا دوو بەرەی سەرەکی کێبەرکێ دەک��ەن :بەرەی پشتیوانیکەر لە ئەردۆغان بۆ چەسپاندنی سیستەمی سەرۆکایەتی و بەرەی هەوڵدەر بۆ بە دۆڕاندانی ئەردۆغان یان بە دەستهێنانی زۆرینەی پەرلەمانتاری. شرۆڤەکاران و چاودێرانی سیاسیش پێیان وای��ە پارتی دیموکراتیی گ��ەالن (هەدەپە) سەنگی مەحەکی هەڵبژاردنەکانە و دەنگی دەنگدەرانی ئەم پارتە ئەنجامەکان یەکالیی دەکاتەوە .بە شێوەیەکی گشتی هەڵبژاردنە پێشوەختەکەی تورکیا کۆمەڵێک پێشهات و پێدراوی هێناوەتە ئاراوە کە جاری یەکەمە لە مێژووی کۆماری تورکیادا ڕوودەدەن ،بە تایبەتیش پێکهێنانی هاوپەیمانی لە نێوان حزبەکاندا لە قۆناغی پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردندا. پەرلەمانی تورکیا لە مانگی ئاداری ڕابردوودا پ���رۆژە یاسایەکی هاوبەشی پارتی داد و
گەشەپێدان (ئاکەپە) و پارتی گەلی میللیی نەتەوەپەرست (مەهەپە)ی پەسەند کرد کە تایبەت بوو بە مۆڵەتدان بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانی لە نێوان حزبەکاندا ب��ەر لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن .بەپێی ئەو یاسایە، حزبەکان بۆیان هەیە وەک هاوپەیمان بچنە هەڵبژاردنەوە ،بەاڵم ناوی هەر حزبێک وەک خۆی لەسەر پسوولەی دەنگدان دەمێنێتەوە. وەک چاودێران لە تورکیا و دنیای ڕۆژئاوا بۆی دەچن ،ئەم یاسایە بۆی هەیە دواڕۆژی تورکیا بە شێوەیەکی جیاواز لەوەی کە هەیە، دابڕێژێتەوە. گ��ەورەت��ری��ن ت���ەگ���ەرەی ن���او سیستەمی هەڵبژاردنەکانی تورکیا ک��ە م��ەرج��ی بە دەستهێنانی %١٠ی دەنگەکان و بەرەو سەرەوەیە بۆ گەیشتن بە پەرلەمان ،وەکو خۆی ماوەتەوە و ئەمەش وەک هەمیشە مایەی ڕەخنەی توندی پارتەکانی ئۆپۆزسیۆنە .ئۆپۆزسیۆنی تورکی کە پارتی کۆماریی گەل (جەهەپە) ڕابەرایەتیی دەک��ات ،چاوی لەوە بڕیوە کە هەدەپە بتوانێت بەربەستی %١٠تێپەڕێنێت، ئەگەرچی ئامادە نەبوو هاوپەیمانیی لەگەڵدا دابمەزرێنێت .هۆکاری خۆ بەدوورگرتنی جەهەپە لە هەدەپە دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی بەرنامە و ستراتیژییەکی ڕوون و بەرچاو الی جەهەپە بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لە باکوری کوردستان. دەس��ت��پ��ێ��ش��خ��ەری ی��ەک��ەم و س��ەرەک��ی بۆ ئەنجامدانی گۆڕانکارییەکانی سیستەمی ه��ەڵ��ب��ژاردن دەوڵ���ەت باخچەلیی سەرۆکی مەهەپە بوو کە تا دوو ساڵ لەمەوبەریش دژبەرێکی سەرسەختی ئەردۆغان و ئاکەپە بوو ،بەجۆرێک جاری وا هەبوو ئەردۆغان و باخچەلی لە ناوهێنانی یەکدیدا جنێوی
خاوەن ئیمتیازو سەرنوسەر: تارق فاتیح
بازاڕییان بە یەک دەدا ،بەاڵم باخچەلی لە کودەتاکەی ساڵی ٢٠١٦دا پشتی ئەردۆغان و ئاکەپەی گرت و لە ڕیفراندۆمەکەی نیسانی ساڵی ڕابردوویشدا پشتیوانێکی گەورە بوو بۆ گۆڕینی سیستەمی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆکایەتی .تەگەرەیەکی گەورە کە لەم کاتەدا ڕووب��ەڕووی مەهەپە، ج��ی��اب��وون��ەوەی گرووپێک پەرلەمانتاری م��ەه��ەپ��ە ب��وو ب��ە س��ەرۆک��ای��ەت��ی��ی مێراک ئاکشێنەر کە پارتێکی تری نەتەوەپەرستیان بە ناوی «ئیی پارتی – پارتی باش» دامەزراند و ئەم هەنگاوە مەهەپەی هێنایە سەر ئەو ب��اوەڕەی کە ڕێ��ژەی دەنگەکانی دادەبەزێت ب��ۆ ژێ��ر .%١٢ه��ەر ب��ۆی��ە باخچەلی هیچ دوودڵییەکی نەنواند بۆ سازدانی هاوپەیمانی لەگەڵ ئەردۆغان و ئاکەپەی دوژمنی دوێنێ و دۆس��ت��ی ئ��ەم��ڕۆی��دا .باخچەلی س��ەرەت��ا ڕایگەیاندبوو کە پارتەکەی ئەو پاڵێوراو بۆ پۆستی س��ەرۆک کۆمار دەستنیشان ناکات، بەاڵم لەبەرامبەر ئەوەدا مەرجی ئەنجامدانی گۆڕانکاریی لە یاسای هەڵبژاردندا خستبووە ب���ەردەم ئاکەپە .بە چاوگێڕان بە وت��ار و شرۆڤەکانی ڕۆژنامەنووسان و چاودێرانی تورکیادا بۆمان دەردەکەوێت کە بە ڕوونی نازانرێت داخۆ نزیکبوونەوەی باخچەلی لە ئەردۆغان تاکتیکە یان ستراتیژ ،بەاڵم ئاکەپە لە دۆخێکدایە کە ناچار ب��ووە بە سنگی فراوانەوە پێشوازی لە هاوپەیمانی لەگەڵ ئاکەپەدا بکات. لە ڕیفراندۆمی هەموارکردنی دەستووردا کە ساڵی ڕابردوو ئەنجام درا ،تەنیا %٥١،٣ی دەنگدەران دەنگی «بەڵێ»یان دا و ئەمەش بە ڕای چاودێران بەشی ئەوە ناکات کورسیی سەرۆکایەتیی کۆمار بۆ ئ��ەردۆغ��ان زامن
بکات .هاوکات سازدانی هاوپەیمانی لەگەڵ مەهەپە بە شێوەیەکی خۆبەخۆ ڕێ خۆش دەک��ات بۆ ئ��ەوەی کە ئاکەپە ڕێژەیەک لە دەنگی دەن��گ��دەران��ی کۆنەپارێزی باکوری ک��وردس��ت��ان ل��ە دەس���ت ب���دات .هەڵوێستی دوژمنکارانەی مەهەپە و باخچەلی لەمەڕ پرسی ک��ورد لە باکور و پارچەکانی تری کوردستان ناسراوە .باخچەلی لە سەروبەندی شەڕی داگیرکردنی عەفریندا داوای دەکرد «یان شارەکە بە تەواوی وێران بکرێت ،یان تیرۆریستان تیایدا بسووتێنرێن» ،چونکە وەک دەزان���رێ���ت ،ب��ە ب���ڕوای باخچەلی و دەوڵەتی تورک ،پارتی یەکێتیی دیموکراتی (یەپەگە) لە ڕۆژئاوای کوردستان درێژکراوەی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)یە و ئەمەش ،بەپێی بۆچوونی ئانکارا ،هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی تورکیا پێکدەهێنێت .هەر ئەم خاڵەش ،واتە هەڕەشە لە تورکیا ،خاڵی سەرەکیی کۆکەرەوەی هەردوو پارتی ئاکەپە و مەهەپەیە لە هاوپەیمانییەکدا بەناوی «هاوپەیمانیی گەل» کە هەردوو الیان بە تاکە چارەسەری دەزان��ن بۆ تورکیا و دژبەرانی خۆیانیش ل��ە هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن بە خزمەتکردنی «بەرژەوەندییەکانی دوژمنان» تاوانبار دەکەن. خاڵێکی تری سەرنجڕاکێش ئەوە بوو حزبی سەعادەتی ئیسالمی بانگەوازی «هاوپەیمانیی گ����ەل»ی ڕەت ک�����ردەوە و چ���ووە ب���ەرەی ئۆپۆزسیۆنەوە .ئەم حزبە گرفتی تێپەڕاندنی بەربەستی بەدەەستهێنانی %١٠ی دەنگەکانی هەیە و لەبەر ئ��ەو هۆیەش لە پەرلەمان نوێنەری نییە ،بۆیە چاوی لەوەیە دەنگی ئەو دەنگدەرە دیندارانە بە دەست بهێنێت کە لە ئاکەپە تووڕە و بێزارن .حزبی سەعادەت
ناونیشان :شەقامی سالم -نزیك بەڕێوەبەرایەتی پەروەردە ،باڵەخانەی نازناز -شوقەی ٨
ماوەیەک هاوکاری جەهەپە و پارتی باشی کرد بۆ دەستنیشانکردنی پاڵێوراوێکی هاوبەش بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار ،بەاڵم بە هۆی کەمیی کات و سازش نەکردن لەسەر هەندێک خاڵ بۆ یەکدی ،لەو هەنگاوەدا سەرکەوتوو نەبوون، وەل��ێ توانییان گردبوونەوەیەک بە ناوی «هاوپەیمانیی نەتەوە» پێک بهێنن .هەرچی میدیا و ناوەندە سیاسییەکانی ئاکەپەیە، «هاوپەیمانیی ن��ەت��ەوە»ی ئۆپۆزسیۆن بە «هاوپەیمانیی تووڕەیی» ناو دەبەن و پێیان وای���ە تاکە ئامانجی ب���ەرەی ئۆپۆزسیۆن دژایەتیکردنی ئ��ەردۆغ��ان��ە .گەورەترین کێشەی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ه��ەب��وون��ی زی���اد لە پاڵێوراوێکە بۆ پۆستی سەرۆکایەتیی کۆمار کە ئەمەش وا دەکات پاڵێوراوەکان نەک هەر دژی ئەردۆغان ،بەڵکو پێویستە دژی یەکدیش بێنە مەیدان و ئەمەش ئەگەری گەیشتنیان بە خوولی دووەم���ی هەڵبژاردنی س��ەرۆک کۆمار الواز دەک��ات .بەاڵم ئۆپۆزسیۆن بیر لەوە دەکاتەوە ئەگەر پۆستی سەرۆکایەتیی کۆماریش بەدەست نەهێنێت ،ئ��ەوا هەوڵ دەدات زۆرینەی پەرلەمان بەدەست بخات. بەڕای چاودێران ،هەموو ئەو سیناریۆیانە پەیوەستە بە ئەنجامەکانی هەدەپەوە کە ئەگەر وەک هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٥بەربەستی %١٠ی دەنگەکان تێپەڕێنێت کە ئەمەش بەپێی ڕاپرسییەکان ئەگەرێکی بەهێزە ،ئەوا ئاکەپە کێشەی زۆرینەی پەرلەمانتاریی دەبێت .بە هەرحاڵ ئێوارەی ڕۆژی یەکشەمەی داهاتوو ڕوون دەبێتەوە داخ��ۆ خ��ۆری ئەردۆغان و ئاکەپە بۆ چەند ساڵێکی تریش بە ئاسمانی سیاسەتی تورکیاوە دەدرەوشێتەوە ،یان ڕوو لە ئاوابوون دەکات!
تەلەفۆن0533188045 :
ئاگاداریی سهرجهم فۆتۆگرافهر و هاواڵتیان و رۆژنامهنووسان رۆژنامهى بینێرن، ههر وێنهیهکى جوان یان ڤیدیۆیهکى سهرنج راکێشتان لهال ههیه،دهکاتهوه پاش باڵوبوونهوهى له رۆژنامهو سایت و فهیسبووکى، بۆ ناونیشانهکانى خاوهنهکهى پاداشت دهکرێت بهمهرجێک پێشتر له،له تۆڕى کۆمهاڵیهتى فهیسبووک . دهگهڕێتهوه هیچ شوێنێکى دیکه باڵونهبووبێتهوه و خاوهندارییهکهى بۆ
لە فەیسبوک الیکمان بکەن
HawlatiNews
: له فهیسبوک ناونیشانى پهیجى )HawlatiNews(
çŽíÐóÜóm@òŠbàˆ
çb“ïäìbä
Šb’@õìbä
07702264447
ىﯾ ﯿ ى
07502201001 07504478312@ 07826002676
ىردرو ررا راس /ن ى
وه
وررا ى /
وه
07702111044
هوار ﯿ /دى ى
ه
07501786818
رﯾ و ﯿ /د ى
دقﯾ
07508769848
ن ررا ﯾ رو زاڕى/ر ى
07701581018
ﯾء اﯿ و ﯿ ى 30 .1 ر /نى ڕ ﯾ هﯿ ى ررا زاڕو.2 ر
نﯾرد
07701266914
تﯿ ىﯾ روو نﯿ زاڕو / ى
ر
07701203475
زاڕو رى ى
ى
07701536973@ 07501536973
/ى زاڕاو و
ڕار
07701568263
ررا /ﯾ ى ا
ﯿڕا
07701511065
نر ى ررا و ى ژﯾ
دز
07701549050@
ناﯾ ى را / ژارى ه
ﯾ
بۆ باڵوکردنەوەی ئاگاداری و بانگەوازەکانتان
لە رۆژنامەی پەیوەندی بەم ناونیشانانە بکەن