THEMA

De emancipatie van transgender personen is de laatste jaren enorm toegenomen, ook in ons land. De sociale acceptatie van transgender personen is onder de Nederlandse bevolking sinds 2012 flink gestegen. In 2012 stond 43% positief tegenover trans mensen, in 2017 was dat 57%. Tv-programma’s als Hij is een zij en rolmodellen als Maxim Februari en Nikkie de Jager hebben daar flink aan bijgedragen. Maar dat we er nog niet zijn, laat een documentaire als Disclosure (Netflix), over de zichtbaarheid van trans personen in Amerikaanse films en op tv, zien.

Trans zichtbaarheid

In dit nummer maken we kennis met Jiro, Melitia en Rosalía.

Jiro is trans activist van het eerste uur, Melitia vertelt over haar trans zoon Jayden en Rosalía is een trans vrouw uit Venezuela, die in Nederland een nieuw thuisland heeft gevonden. Met hen spreken we onder meer over beeldvorming, representatie en labels.

tekst Leo Schenk fotografie Henri Blommers Jiro (45) is een gendervrije queer trans man, en bi- en trans activist van het eerste uur. Hij stond midden jaren negentig aan de wieg van de trans beweging in Nederland en was initiator van TranScreen, het transgender filmfestival. Tegenwoordig werkt hij als webspecialist en illustrator, onder meer voor ons magazine.

Toen we je vroegen voor dit interview, zei je dat je vijf jaar geleden was gestopt met het geven van interviews.

“Ik doe dit al zo’n twintig jaar en dacht: laat de jongere generatie trans personen opstaan en het woord nemen. Ik kom uit een andere tijd en erger me soms aan het feit dat alles zo preuts is geworden. Ik kom uit een sekspositieve, gendervrije hoek en veel transgender activisten zijn meestal binair, man of vrouw. Dus dan sta ik af en toe toch nog op om mijn stem te laten horen.”

Hoe was de trans beweging midden jaren negentig?

“Die stond nog in de kinderschoenen. Het was de tijd waarin het internet opkwam en dat heeft enorm veel betekend voor de trans beweging wereldwijd. In Nederland waren we tot dan toe allemaal een beetje alleen, dus was het lastig om als transgender anderen tegen te komen. Ik herkende me ook totaal niet in hoe transgender mensen in de media werden afgespiegeld.

Trans trots

Dat was vaak heel hetero of traumatisch en gemedicaliseerd, waarbij de focus lag op medische handelingen. Alsof dat de grote oplossing voor alle ellende was. Ik zat op een forum met allerlei mensen die een veel genuanceerder beeld hadden over gender: dat het niet heel erg binair is, dat er veel kleuren zijn onder de zon. Alles moest nog worden opgericht en we organiseerden ons met de Noodles, een klein genderqueer initiatief uit Amsterdam en omstreken.”

Waarom besloot jij actief te worden in de trans beweging?

“Ik ben altijd al een activist geweest. Misschien kwam het ook doordat ik op de kunstacademie zat. Als kunstenaar moet je de hort op, dingen zeggen die nut hebben. Voor mij is het belangrijk om iets te doen wat zin heeft. In mijn eigen genderzoektocht

had ik zo weinig aan de binaire, hetero-, keurige transgenderbeweging, dat ik daar met andere mensen iets anders voor ging creëren. Het is een combinatie van wat je nodig hebt en wat je wilt uitdragen. Transgender Netwerk Nederland (TNN) doet erg z’n best en er is ook veel te doen. Maar de laatste tijd zijn ze wel erg keurig geworden. Ik zie heus wel dat TNN onmisbaar is, want je hebt een gesprekspartner nodig aan tafel met de politiek. Maar vergeet niet dat TNN is begonnen met gekke flierefluiters als ik. Ons activisme destijds was gebaseerd op het hivactivisme van de Sisters of Perpetual Indulgence uit San Francisco. Daar keken we de kunst van af. En van de Rooie Flikkers. We waren links tuig en in your face.”

In de jaren negentig was er veel weerzin vanuit de homo- en lesbo-beweging tegen transgender personen. Men zag niet in wat hun emancipatie had te maken met die van trans mensen.

“Die weerzin is er nu nog steeds, hoor. Voor mij was het makkelijker omdat ik simpel gezegd biseksueel ben. Dus ik kon tijdens mijn transitie makkelijker van de lesboscene naar de gayscene gaan. Maar ik ben ook weleens van een feest weggejaagd, net als anderen. Het is nog wat complexer, want de transgenderbeweging wil gedeeltelijk ook helemaal niet bij de homobeweging horen. Er is een flink deel van de transgender personen die niets heeft met homo of lesbisch zijn. Want na transitie zijn ze hetero. Dat zijn dezelfde mensen die zich na transitie niet als transgender identificeren, maar als man of vrouw. Die raak je dan kwijt. Of ze blijven in de beweging, maar willen echt niet aangesproken worden op hun transgender zijn. Bij mij en de mensen met wie ik destijds de beweging ben begonnen is het anders. Ik heb nog steeds een trans identiteit en een trans trots.”

De laatste jaren is er een doorbraak geweest in de emancipatie van trans mensen. Kun jij zeggen waardoor dit kwam?

“Internationaal was er natuurlijk al veel aan de hand, waardoor de beeldvorming in de mainstream media veranderde. In ons land kwam er schot in de emancipatie door het afschuwelijke programma van Arie Boomsma,

met die vreselijke titel Hij is een zij. Dat was echt zo’n titel waar geen transgender mediawijzer op heeft plaatsgevonden. Ik denk bij zo’n titel aan een trans man en dat klopt niet want zij bedoelden met die titel een trans vrouw. Ondanks dat heeft dit programma zoveel gedaan. Het was erop gericht om te laten zien dat trans personen gewone mensen zijn met gevoelens. En geen freaks.”

Zichtbaarheid is heel vitaal voor emancipatie. Ook in de hiv-community. Om het stigma af te breken en hopelijk ook het zelfstigma.

“Het blijft wel lastig, want veel trans personen willen helemaal niet zichtbaar zijn. Het is een privéaangelegenheid. Toen ik jonger was, riep ik lekker ongenuanceerd dat iedereen zichtbaar moest zijn. Maar ik ben heel erg bijgedraaid. Niet iedereen is als ik. Er zijn mensen die na transitie niet meer transgender zijn. Dus die hebben geen trans identiteit. Het is dan ‘slechts’ een medisch geheim. Dat kun je vergelijken met het hebben van hiv. Het is aan jou om dat medisch geheim prijs te willen geven. Privacy betekent dat je iets over jezelf kenbaar maakt als je daar zelf voor kiest. Zichtbaarheid is nog wel belangrijk, ook omdat ik hoop dat er meer diversiteit wordt getoond. hello gorgeous doet dat heel goed. Jullie zetten een vrouw op de cover, ook al wordt die dan minder meegenomen in de homosauna.”

Je kunt zeggen dat Hij is een zij en LINDA. veel hebben betekend in de zichtbaarheid van transgender personen, maar vaak deden ze dat zonder dat ze trans personen in de redactie hadden.

“Niet over ons zonder ons, toch? De vraag is ook: hoeveel procent van de redactie van hello gorgeous is transgender? Hoeveel procent van de artikelen is trans? En is dat percentage een afspiegeling van de maatschappij of van je lezersgroep? Dat zijn lastige vragen. Sinds een jaar of drie is er TRANS magazine. Het is een zusje van hello gorgeous. Het heeft dezelfde insteek, die gericht is op meer zichtbaarheid. Daar zitten mensen die voor het eerst in een redactie zitten. Want deze groep is zo onder-gerepresenteerd dat ze weinig ervaring hebben. Die hebben nog nooit een column geschreven, dus dat moet allemaal nog groeien. Maar ze zijn er wel. Moet je altijd op zoek gaan naar doelgroepen die je mist? Het kan verkeerd vallen als mensen gevraagd worden vanwege het hokje dat ze zijn. Ik ben er wel voor dat er bij elk artikel wordt gekeken naar mogelijke trans invalshoeken. Ik zit nog steeds te wachten op het artikel in hello gorgeous over PrEP bij trans mannen.”

Wat is daarmee aan de hand?

“PrEP pakt wel goed anaal, maar niet vaginaal. Dus je kunt het niet af en toe gebruiken, dus niet vlak voor de seks. Dat wist ik niet toen ik het ging gebruiken. Mijn huisarts wist het ook niet. De GGD Amsterdam wist het niet. Je moet PrEP veel langer slikken voor het effect heeft. Ik moet het zeker zeven tot veertien dagen gebruiken rond de tijd dat ik een date ga hebben. Je kunt dan niet even stoppen en weer opnieuw beginnen. Trouwens, ik heb nog nooit PrEP gebruikt, omdat ik nog zwanger kan worden. Ik kan geen anticonceptie gebruiken, want dan gaat mijn oestrogeen-niveau omhoog. En dat wil ik juist niet, want daarvoor gebruik ik testosteron.”

Waarom ben je je website begonnen met transgender- vriendelijke plekken?

“Omdat ik niks kon vinden. Het kwam ook doordat mijn transitie vergevorderd was en ik eigenlijk al met een half mannenlichaam zat. Ik nam testosteron waardoor in mijn geval mijn libido nog sterker werd dan het al was. Dus ik ging op zoek naar plekken waar ik kon cruisen als trans man.

PASPOORT

NAAM

Jiro Ghianni

LEEFTIJD

45 jaar

INSPIRATIE

“Mijn spelen is leren”

LEVENSMOTTO

"Mensen die de omgekeerde wereld ondersteboven kunnen zetten"

En dan met name bars met darkrooms of leuke feesten en sauna’s. Het was een zoektocht, en uiteindelijk heb ik alle plekken die ik bezocht in een lijst gezet en mijn ervaringen opgeschreven. Soms werd ik ronduit afgewezen. Zo heb ik een keer met de Thermossauna gemaild en die zeiden me dat er niemand naar binnen mag met een vagina. ‘We laten alleen mensen met een penis toe, dus er mogen wel trans vrouwen naar binnen’. Ik dacht: Eh … die hebben helemaal niet allemaal een penis. Maar er zijn ook goede

voorbeelden. Zoals The Web. Die zeiden: ‘We vinden het heel leuk als je komt’. Ook omdat ze al iemand kenden. Een trans man die vrijwilliger was geweest en een training had gegeven.”

Zijn er nog gezondheidsissues die je bezighouden als trans man?

“Ik heb mijn kippenhok nog: de baarmoeder en eierstokken. Maar ik heb mijn paspoortgegevens laten veranderen en sta nu dus geregistreerd als man. Dit betekent dat ik geen oproep meer krijg voor baarmoederhalsonderzoek en dat is echt killing. Ik moet zelf naar de dokter of het genderteam om te vragen of ik een afspraak kan maken met een gynaecoloog. Dat gaat ook nog eens van mijn basisverzekering af.”

Waar zou het volgens jou naar toe moeten met de emancipatie van de trans beweging?

“Je ziet dat vooral dat trans vrouwen het moeilijker hebben dan wie ook. Witte, trans mannen zijn niet de groep die het ’t moeilijkst heeft. Ik ben ook nog eens geen sekswerker. Ik heb een paspoort, een huis en een baan. Ik heb het wel moeilijk met ideeën over gender. Dat er van mij wordt verwacht dat ik erg mannelijk moet zijn. Dat zou ook anders moeten. Trans personen hebben ook geen zelfbeschikkingsrecht over hun eigen lichaam. Ik wilde in het begin geen hormonen, alleen maar een borstoperatie en verder niets Maar dat mocht niet volgens het Nederlandse protocol. Dus ik heb dingen moeten doen die ik niet wilde. En dat is heftig. Dat je je lichaam moet veranderen vanwege de regels. Heb je gehoord van de sterilisatie-eis? Dat is een wet die in bijna alle ontwikkelde landen is ingevoerd. Als je als trans persoon van geslacht wilt veranderen in je paspoort, dus als je je geslachtsregistratie wilt veranderen, dan moet je onvruchtbaar zijn. In ons land is die wet nog maar een jaar of vier afgeschaft. Die sterilisatie-eis gaat in tegen onze mensenrechten en ons lichamelijk zelfbeschikkingsrecht. Dat is heel heftig. In Duitsland bestaat de wet ook niet meer. Daar heeft iemand een rechtszaak aangespannen tegen de Duitse staat en gezegd: ‘Jullie hebben mij gedwongen tot deze fascistische maatregel. Ik wil een schadevergoeding’. Hier had ik zelf nog niet eens aan gedacht. Ik denk dat er voor trans mensen nog spannende ontwikkelingen aankomen.”

“Wat je niet ziet, daarvan weet je ook niet dat het bestaat”

Op Netflix is Disclosure te zien: een documentaire geproduceerd door actrice Laverne Cox (bekend van o.a. Orange is the new black), over de representatie van transgender personen in films en op tv. Aan de hand van oudere en nieuwe fragmenten uit films en series wordt getoond hoe het is gesteld met trans zichtbaarheid en verduidelijkt waarom meer zichtbaarheid belangrijk is.

JIRO: “Ik vond het een mooie documentaire. Hij deed me veel denken aan The Celluloid Closet, een documentaire uit 1995 naar het boek van de aan de gevolgen van aids overleden Vito Russo. Die gaat over de representatie van homoseksuele mannen en vrouwen in de film en op tv. Beeldvorming is bepalend voor het eigen beeld van jezelf en het beeld van je community. Films en televisie hebben een groot bereik. Wat je niet ziet, daarvan weet je ook niet dat het bestaat. Toen ik jong was, had ik nog nooit een trans man gezien op tv of film. Ik had nog niet eens het idee dat dit bestond. Dat je ook de andere kant op kon transformeren. Pas toen ik voor het eerst naar een transgender filmfestival ging, wist ik: dat kan oók! De film heet Disclosure, maar ze pakken juist dat punt − wanneer vertel je dat je transgender bent − niet erg aan, vind ik. Ze laten wel een actrice zien die jarenlang stealth was en vorig jaar uit de kast kwam. Stealth is een oude trans term en betekent dat je in de kast zit. Een Stealth is ook zo’n Amerikaans vliegtuig dat heel onopvallend door de lucht vliegt. Die zie je niet. Die kun je niet clocken. Je kunt aan haar zien hoe lastig het kan zijn. Wanneer doe je dan wel aan disclosure en wanneer niet? Mensen denken waarschijnlijk dat als je niet de kast uit wilt komen, dat je je schaamt omdat je denkt dat je iets te verbergen hebt. Maar het is bij trans personen toch wel anders dan bij homo’s. Eenmaal na de transitie ben je immers niet meer trans voor veel mensen. Dan moet je opletten of je je wilt definiëren vanwege je trans zijn. Wat ik heel leuk vond, is dat ik alle kopstukken die ik ken, al heel jong in allerlei afschuwelijke talkshows en de walgelijkste tvseries voorbij zag komen. Ze hebben toch de keuze gemaakt om aan de meest foute programma’s mee te werken. Misschien ook omdat er niks anders was. Als ze het niet hadden gedaan, dan waren we nergens geweest. Nu zou je bewuster moeten kiezen om goede representatie te doen. Het is zoals Candis Cayne in de documentaire zegt: ‘We hebben meer representatie nodig, waardoor die slechte representatie er nog wel kan zijn, maar niet de enige is’.”

“In de kast zitten ligt bij trans personen anders dan bij homo’s”

CRUISING

Jiro heeft een website waarin hij een lijst bijhoudt van transgender-vriendelijke venues. Met cruising-tips voor trans mannen: transgold.wordpress.com.