HİJYA SAĞLIK BÜLTENİ Temmuz – Ağustos’16
Sayı:64
SAĞLIK TARAMALARI NE ZAMAN VE NASIL? noktası olmalıdır, on yılda bir tüm tahlilleri yaptırıp, bir şikayeti olduğunda doktora gitmeyen ve her küçük şikayetinde doktordan çıkmayan iki uç tutum da “sağlıklı” değildir. Önerilen aralıklarda ve sadece önerilen tetkikleri yaptırarak para ve zaman külfeti yaratmadan sağlık taramasını yaptıran ve vücudunda bir şeylerin normal gitmediğini düşündüğünde aile hekimine başvuran kişinin bu tavrını sağlıkta “orta yol” olarak tarif edebiliriz.
Merhaba
bu ayki sayımızın konusu olan sağlık taramaları halk arasında sıklıkla “Check up” olarak bilinse de konu olan şeyin en doğru sağlık taraması ile karşılanacağı düşüncesindeyiz. Sağlık taramaları ile ilgili yanlış bilinen başka bir şey ise tek seferde olası tüm hastalıkların tarandığı ve tetkiklerin normal çıkması durumunda herhangi bir hastalık riskinin olmadığıdır. Bu yanlış inanç nedeniyle sağlık taramaları günümüzde çok kapsamlı ve genelde bütçeyi zorlayan bir paket halinde sunuluyor ve o kadar ütopik bir hale dönüşüyor ki sonucunda bir kere yaptırılıp yıllarca tekrar doktora gidilmiyor. Her şeyde olduğu gibi bu konuda da bir orta nokta, bir denge
Sağlık taramaları tavsiyelerine geçmeden önce sağlık taramasının hedeflediği hastalıklardan formül haline getirerek üzerine biraz daha konuşalım: başlangıcı sessizdir + 1
aşikar olduğunda halihazırda zarar vermiş olur + taranması için basit bir yöntemi vardır (zaman ve maliyet açısından uygulanabilir) + erken saptandığında tedavi edilebilir + toplumda belli bir sıklıkta görülür + aşısı yoktur. Bu tür hastalıklara örnekler: diyabet, hipertansiyon, koroner kalp hastalıkları, barsak, akciğer, meme, rahim ağzı ve prostat kanseri gibi.
Hastalıkların ortaya çıktığı yaşlarla ilgili istatistiklerin sonuçlarına göre sağlık taramalarının yaş gruplarına göre yapılması önerilmektedir.
18 - 39 yaş arasında (1)
Tansiyon ölçümü: o 2 yılda bir ölçtürmek yeterlidir. o Açıklama: Herhangi bir şikayet (ağrı, bulantı, vs..) esnasında bakılan tansiyon düzeyi genellikle yüksektir ve yanıltıcı olur. Doğru tansiyon seviyesi en az on dakika dinlenmişken ve sıradan bir zamanda ölçtürdüğümüz zamanki tansiyon seviyesidir. o Büyük tansiyon 120- 139 / küçük tansiyon 80- 89 arası çıkıyorsa yılda bir bakılmalıdır. o Büyük tansiyon 140, küçük tansiyon 90’nın üzerinde çıkıyorsa ilaç kullanmak
gerekeceği için doktora gidilmelidir. Kolesterol ölçümü ve kalp hastalıklarından korunma o Erkeklerde ve kadınlarda 20 yaş üzerinde risk faktörü varsa yapılmalıdır. (Kalp hastalıkları risk faktörleri: sigara kullanım öyküsü, ailede genç yaşta kalp krizi öyküsü,diyabet hastalığı varlığı) o Bir risk faktörü yoksa erkeklerde 35 yaş üzerinde, kadınlarda 40 yaş üzerinde her 5 yılda bir yapılmalıdır. Diyabet taraması o Eğer tansiyon ölçümleri 135/80 üzerinde olması durumunda şeker ölçümü yapılmalıdır. (Diyabet ve hipertansiyon her ikisi birden metabolik sendromun parçası olduğu için birbiri ile ilişkilidir). o Vücut kitle indeksi* 25’den büyük ise daha sık taramalar gerekir. Diş taramaları o Diş doktoruna yılda 1-2 ziyaret yapmak Göz taramaları: o Görme sorunları varsa 2 yılda bir kontrol edilmesi önerilir. Meme kanseri açısından o Kendi kendine meme muayenesinin aylık olarak yapılması önerilmekle birlikte sadece buna güvenilip
*Vücut kitle indeksi: kilonun boyun metre cinsinden karesine bölünmesi ile elde edilir. 18-25 arası normal kabul edilir.
kontrollere gidilmemesi uygun değildir çünkü kanserin oluşturduğu kitlenin elle tespit edilebilir hale gelmesi demek bulunduğu organa göre 1-2 yıl önce ortaya çıktığı ve belki de yayıldığı anlamına gelir. Kanser taramalarında kullanılan cihazlar kitleyi daha çok küçük boyuttayken başlangıç aşamasında tespit edip tedavisini sağlayabilir. o 40 yaş altında rutin olarak mamografi çekilmesi önerilmez. o Eğer ailede genç yaşta meme kanseri olmuş bir kişi varsa bu konuda doktorunuz ile görüşün ve erken yaştan taramalar (ultrason, mamografi veya MR) başlasın. o Memede herhangi bir değişiklik olması durumunda doktorunuza başvurunuz. Pelvik muayene ve Pap smear: o 20 - 30 yaş arasında serviks (rahim boynu) kanseri için her 3 yılda bir kontrol yapılmalıdır. o 30 yaşından büyüklerde ise pap smear ve HPV testi normal ise kontroller 5 yılda bir yapılabilir. Ayrıntılar o 40 yaşın altında kemik yoğunluğu ölçümü önerilmez.
o
Birinci derece yakınlarınızdan birisinde barsak kanseri tespit edilmesi halinde taramalara erken yaşta başlamak için aile hekiminiz ile görüşün.
40 - 64 yaş arası (2)
Tansiyon o 2 yılda bir tansiyon kontrolü o Büyük 120- 139, küçük 8089 arasında ise her yıl kontrol ettirin. Kolesterol ve kalp hastalıkları taramaları o 35 yaşın üzerinde her 5 yılda bir kontrol önerilir. o Eğer yüksek kolesterol seviyesi, diyabet, kalp hastalığı, böbrek problemleri gibi bir hastalık durumu varsa daha sık taramalar gerekebilir. Diyabet taraması o 45 yaş ve üstünde her 3 yılda bir tarama yapılmalıdır. Barsak kanseri taramaları o 50-75 yaş arasında tarama yapılmalıdır, seçenekler: Her yıl dışkıda gizli kan testi yaptırmak, veya 5 yılda bir sigmoidoskopi ve 3 yılda bir dışkıda gizli kan testi, veya 10 yılda bir kolonoskopi yapılmalıdır. Diş muayenesi o Yılda 1-2 kez dişçi kontrolü
Göz muayenesi o 40-54 yaş arası: 2-4 yılda bir, o 55-64 yaş arası: 1-3 yılda bir yapılmalıdır. Osteoporoz o 50-70 yaş arasında ve risk faktörleri varsa (uzun süreli kortizon kullanımı, düşük vücut ağırlığı, sigara kullanımı, yoğun alkol tüketimi, 50 yaş öncesinde kırık öyküsü olması) tarama yapılmalıdır. Prostat kanseri taramaları o 50 yaş üzerinde başlanmalıdır. Ailede 65 yaş öncesinde kanser vakası varsa taramalar 45 yaşında başlamalıdır. o Yıllık olarak PSA bakılması yeterlidir. Akciğer kanseri taraması o 30 paket yılı* sigara öyküsü olan kişilerin (son 15 yıl içinde bırakmış olanlar dahil) 55-80 yaşa arasındakilerin yıllık olarak düşük dozlu tomografiye girmesi önerilir Meme kanseri taramaları o 40-49 yaş arasında 1-2 yılda bir mamografi, o 50-75 yaş arasında risk faktörü durumlarına göre 1 veya 2 yılda bir mamografi yapılmalıdır.
65 yaş üstü taramalar bir kaç farklılıkla 40 - 64 yaş arasındakiler ile aynıdır. Belirtilen hastalıklardan bir tanesine hâlihazırda sahipseniz bu hastalık konusundaki takip/tarama sıklığı için doktorunuz ile görüşün. Ülkemizde sağlık bakanlığı tarafından yürütülen KETEM merkezlerinin yukarıda belirtilen kanser taramalarını ücretsiz olarak yaptığını da hatırlatmak isteriz. Son olarak tekrar hatırlatmak isteriz ki; sağlık taramalarında bir şey saptanmamış olması başka bir hastalık olmayacağı anlamına gelmez. Bu nedenle özellikle birkaç günde geçmeyen ve alışılmışın dışında bir belirti ile karşılaştığınızda aile hekiminiz ile görüşünüz.
Kaynaklar: Amerikan sayfaları:
sağlık
enstitüsü
resmi
1.https://medlineplus.gov/ency/article/ 007464.htm 2.https://medlineplus.gov/ency/article/ 007465.htm
“DAHA ETKİN HİZMET İÇİN SAĞLIKLI GÜNLER DİLERİZ.” *Paket yılı: Günde ortalama içilen sigara paketi sayısının bu şekilde sigara içilen yıllarla çarpılması sonucu elde edilir. Örnek: Bir kişi günde ortalama yarım paket sigara içiyorsa ve bunu 20 yıl devam ettirmişse 10 paket yılı sigara içmiş denilir. Bir başka kişi 10 yıl boyunca günde ortalama 3 paket sigara içmişse 30 paket yılı içtiği söylenir.