HİJYA SAĞLIK BÜLTENİ Eylül – Ekim’16
Sayı:65
KORUNMA VE ERKEN TANIDA
MEME KANSERİ olan konulardan seçmeye çalışıyor olsak da özellikle merak ettiğiniz konuları bize yazarsanız bu konularla ilgili bilimsel ve anlaşılır metinlere bültenimizde yer verebiliriz. Bu tür soru ve önerileriniz için e-posta adresi: drmahmutsansal@gmail.com, sevgi ve saygılarımızla.
Merhaba, 65. Sayısına ulaşmış olduğumuz bültenimizde bugüne kadar pek çok tıbbi konuyu terimlere batmadan ancak bilimsellikten de uzaklaşmadan aktarmaya çalıştık. Bu şekilde bir yazım tarzı ile yapmak istediğimiz şey bir tür popüler tıp bülteni yaratarak tıptaki güncel gelişmelerin tıp mesleği dışındaki kişiler tarafından da rahatlıkla takip edilebilmesi idi, bunu belli bir ölçüde başarabildiğimizin inancındayız. Yayınlanan bültenlerin en azından bir kısmını şu anda da faydalanmış olduğumuz issuu.com ya da scribd.com yayın siteleri üzerinden okuyabilirsiniz. Bu sayı ile birlikte bir uygulamayı başlatmak istiyoruz; her ne kadar bülten konularımızı gündemde
Bu ayki sayımızın konusu başlıkta da geçtiği gibi meme kanseri olacaktır. Memeler, derinin bir uzantısı olup süt salgılayan salgı bezleridirler (Şekil 1). Meme iki ana yapıdan oluşmaktadır; bunlar süt bezleri ve süt kanallarıdır. Memelerde ergenlik dönemi, ilk adetten menapoza kadar her adette ve menapoz döneminde periyodik olarak çeşitli değişiklikler 1
ilk gebeliği 30 yaş altında olanlarda, doğum yapanlarda, çocuklarını emzirenlerde, düzenli egzersiz yapanlarda ve yağsız diyetle beslenenlerde daha az görülür (2,3).
Risk Faktörleri
Meme kanseri nedir?
Kadınlık hormonu olarak bilinen östrojen içeren ilaçları kullanma, 12 yaş öncesi adet görme, 55 yaşından sonra menapoza girme, ilk doğumun 30 yaş üstünde yapılması, yoğun meme dokusu kitlesinin bulunması, ailede meme kanseri varlığı (anne, kız kardeş, kız çocuğu), geçirilmiş ışın tedavisi, alkol kullanımı (hafif etki), geçirilmiş kanser tedavisi (diğer meme için risk), bazı iyi huylu meme hastalıkları ve kalıtımsal özellikler (Brca1, brca2 ve diğer genler) meme kanseri için risk faktörü olarak bilinmektedir.
Meme dokusu, süt bezleri ve kanallarını oluşturan hücrelerin, kontrol dışı olarak çoğalmalarına Meme Kanseri denilir. Son yıllarda meme kanserinin görülme sıklığı 1/7-8 (her 7-8 kadında bir) olarak bildirilmektedir. Erken tanı konulduğunda %100 şifa elde edilebilmektedir. Meme kanseri,
Risk faktörleri değiştirilemez ve değiştirilebilir risk faktörleri olarak ayırmak, yaşam tarzının değiştirilmesi sayesinde risklerin azaltılması açısından önemlidir. Değiştirilemez riskler; cinsiyet (erkek/kadın-1/100), yaş (40 yaşından sonra), genetik yatkınlık, ilk adet yaşı, menapoz yaşı ile ilgili risklerdir. İlk doğum
Şekil 1: Memenin yapısı olmaktadır. Genellikle her adet döneminden önce memelerde çeşitli değişiklikler görülür; su toplanır (ödem), yeni kan damarları, süt bezleri, süt kanalları meydana gelir ve bağ dokusu artar. Adete birkaç gün kala (7 - 10 gün), meme %50 oranında büyür, bu dönemde meme hassaslaşır, acıma ya da ağrı hissi duyulabilir (1,2).
yaşı, doğum kontrol ilacı kullanma, menapoz tedavisi, alkol kullanımı ve normal kiloda kalmanın sağlanması da değiştirilebilir risk faktörleridir (1,3).
Meme Kanseri Belirtileri Kitle Ağrı Meme başında akıntı Memenin dik ve yukarıda görünmesi Meme üzerindeki deride ödem Portakal kabuğu görünüm Deride yara, şişlik ve kızarıklık Meme başında çekilme Komşu lenf düğümlerinde büyüme (1).
Meme Kanserinde Yayılım Meme kanseri yayılırken yakın dokulara doğrudan, uzak dokulara lenf ve kan dolaşımı yoluyla yayılır. Koltukaltı ve
meme çevresindeki lenf düğümleri ilk olarak etkilenir (2).
Meme Kanserinde Erken Tanı Meme kanseri taraması için gidilen merkezde genel olarak aşağıdaki süreç izlenmekle birlikte, başvurulan merkezin ve doktorun deneyimine göre değişiklikler gösterebilir. Önemli olan bir seferde tüm tetkiklerin yapılması değil doktorunuzun tavsiye ettiği periyotlarda kontrollere gitmek ve önerilen tetkikleri yaptırmaktır. Genel olarak 40 yaşından önce ultrasonografi, 40 yaş sonrasında ise mamografi önerilir. Herhangi bir şüpheli kitle varsa ve meme kanseri açısından riskler mevcutsa biyopsi (iğne ya da ameliyatla alınan dokunun hücresel olarak incelenmesi) yapılır (1). Meme dokusunu tanımak ve meydana gelen değişiklikleri fark etmek için, her ne kadar Amerikan Kanser Cemiyeti’nin yayınladığı son meme kanseri rehberinde eskisi kadar vurgulanmasa da, kişilere Kendi Kendine Meme Muayenesi yapmaları (KKMM) önerilmektedir (4). KKMM’nin,
20 yaşından itibaren her ay, ayda 1 defa yapılması önerilir. KKMM ile ortaya çıkan kitlelerin %50’sinde kitle 2 cm den daha küçüktür, yapması kolay, zararsız ve ücretsizdir. 20-39 yaş arasında 3 yılda bir, 40 yaş ve üstünde yılda 1 defa klinik meme muayenesi, 40-49 yaş arasında 1-2 yılda bir, 50 yaş ve üstünde 2 yılda bir mamografi yaptırılması önerilmektedir. Ailede meme kanseri varsa, hastalığın ortaya çıktığı yaştan 10 yıl öncesinde klinik meme muayenesine başlanmalıdır (1,2).
Kendi Kendine Meme Muayenesi ne zaman ve nasıl yapılmalıdır? 20 yaşından itibaren her kadın her ay düzenli olarak KKMM yapması önerilir ve herhangi bir değişiklik gördüğünde doktoruna başvurmalıdır. Adet görüyor ise: 20 yaş üzeri kadınlarda aylık olarak memelerin yumuşak hissedildiği adetin başlangıcından sonraki 5-7. günde, adet görmüyor ise; kadınlarda (gebelik, emzirme, menapoz) her ayın belirli bir günü yapılır. Her iki memenin muayenesi toplam 10 dakika sürmektedir (1). KKMM, gözle ve
elle (ayakta ya da yatarak) muayene şeklinde yapılmaktadır. Uygulanışı; belden yukarısı çıplak şekilde ayna karşısına geçilir; kollar iki yana sarkık, eller belde, kollar başın üzerine doğru kaldırılmış, kollar yanda, gövde öne eğik veya eller belde öne arkaya eğilme şeklinde vücuda farklı pozisyonlar verilerek her iki meme için gözlem yapılır. Elle muayenede ise elin üç parmağının iç yüzeyleri kullanılarak tarama yapılır. Memenin koltukaltından göğüs kemiğine, köprücük kemiğinden memenin alt sınırına kadar tüm alanlar dikkatlice hissedilerek muayene edilmelidir. Meme dokusunun tüm katmanlarını kontrol etmek ve derin dokulardaki oluşumları atlamamak için memeye hafiforta ve kuvvetli baskı uygulayarak muayene edilmelidir (Şekil 2).
Şekil 2: Kendi Kendine Meme Muayenede tarama yönleri.
Ayakta muayenede sol meme muayenesi; sol kol baş üzerine kaldırılır. Sağ el orta üç parmağının iç yüzü ile sol meme muayene edilir. Sağ meme muayenesi; sağ kol baş üzerine kaldırılarak, sol el ile muayene yapılır. Yatarak muayenede sol meme muayenesi; sırtüstü yatılır, sol omzun altına bir yastık veya katlanmış bir havlu yerleştirilir. Sol el başın altına konur. Sağ el parmak iç yüzeyleri ile meme tümüyle taranır. Sağ meme muayenesinde de benzer hazırlıklar yapılır ve sol el parmak içleri ile sağ meme muayene edilir. Her iki memenin şekil ve büyüklüğünde bir farklılık, meme başlarında veya meme derisinde olağan dışı kızarma, meme başlarının görünümünde farklılık (asimetri), meme üzerindeki damarlarda aşırı belirginleşme varsa, aile hekimine ya da bir genel cerrahi uzmanına başvurulmalıdır (1,2,3).
Meme Kanseri Tedavisi Meme kanserinde de diğer kanserlerde olduğu gibi evrelendirme çalışması yapılır. Evresine göre tedavileri
planlanır. Genellikle 1-3. Evre meme kanserlerinde cerrahi tedavi yapılır. Kanserin yayılma durumuna göre; kanserli alanlar, meme dokusu ve çevresindeki lenf düğümleri, koltukaltı lenf bezleri ve gerekirse meme dokusunun altındaki kaslar çıkarılmaktadır. Kanser erken dönemde tanılanmışsa kanserli alan çevresindeki sağlam dokuyla birlikte çıkarılmaktadır. Ameliyat sonrasında kemoterapi (kanser ilaçları ile tedavi), Radyoterapi (ışın tedavisi) ve hastanın durumu uygunsa hormon tedavisi yapılmaktadır (1,3).
Meme Korunma
Kanserinden
Tüm kanserlerde olduğu gibi meme kanserinden korunmak için vücudun savunma sistemini dengede tutmak ve stresle başa çıkma stratejileri belirlenmelidir. Örneğin; düzenli nefes egzersizleri, yaşama bakış açısını değiştirme, kendini tanıma, yoga, olumlama tekniklerinin kullanılması gibi. Meme kanserinin değiştirilebilir risklerinin azaltılması veya ortadan kaldırılması; 30 yaşından önce doğum yapmak, kadının doğum sonrası çocuğunu
düzenli bir şekilde emzirmesi, haftada en az üç defa yarım saatlik egzersiz, sebze ve meyve ağırlıklı beslenme ve alkol alımını azaltma ya da hiç almamak önerilebilir (2,3). KAYNAKLAR 1. Erdil F., Elbaş NÖ. Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği. Aydoğdu Matbaası.2001.Ankara. 2. Fadıloğlu Ç. Meme Kanserli Hastaya Yaklaşım. Akademisyen Kitabevi. 2011. İzmir.
3. Kaymakçı Ş. Meme Hastalıkları Hemşireliği. Ege Üniversitesi Basımevi. 2001, İzmir. 4. Oeffinger KC, Fontham ETH, Etzioni R, et al. Breast Cancer Screening for Woman at Average Risk: 2015 Guideline Update From the American Cancer Society. JAMA. October 20,2015.314
“DAHA ETKİN HİZMET İÇİN SAĞLIKLI GÜNLER DİLERİZ.”