HİJYA SAĞLIK BÜLTENİ Temmuz – Ağustos’17
Sayı:70
MODERN TIBBIN IŞIĞINDA
BESLENME ÜZERİNE TAVSİYELER (1)
1
Merhaba, bu sayımızda ve önümüzdeki birkaç sayıda beslenme konusuna eğileceğiz. Bültenin daha önceki sayılarında “omega-3 ve 6”, “şekerin beslenmedeki yeri” ve “trans yağlar” başlıkları altında bilgi vermiştik (eski sayılarımıza bu sayının da bulunduğu issuu.com sayfamızdan ulaşabilirsiniz), bu ve ileriki sayılarımızda bunları da içerecek şekilde 2015 yılında güncellenmiş ve 2020 yılına kadar kullanımda kalacak olan bilimsel verilere dayalı Amerikan diyet kılavuzunun özetini sunacağız.
bize uymayacağını düşünmemek gerekir; zira kılavuzun içeriğine bakıldığında o yöreye ait besinlere dayanan bir beslenme önerisi olmadığını, gıda isimlerinden öte gıda gruplarına ve aralarındaki oranlara vurgu yaptığı görülebilir, bu nedenle dünyanın her yerinde uygulanabilir bir kılavuzdur. Üçüncü olarak da gene başlıkta görülen (1) ibaresi bu yazı dizisinin devam edeceğini göstermektedir. Okunabilirliği de göz önünde tutarak tüm kılavuzu özet halinde olmak üzere 3-4 sayıda yayınlamayı düşünüyoruz.
Başlarken
Sağlık ilişkisi
Konuya başlarken öncelikle birkaç noktaya açıklık getirme ihtiyacı duyuyoruz. Birincisi, kullandığımız modern tıbbın ışığında başlığı sadece kaynak belirtmek için kullanılmıştır. Bahsettiğimiz bilgilerin modern tıp biliminden kaynaklandığını vurgulamak için modern ifadesini kullanıyoruz, üstün olduğunu ima etmek için değil (halihazırda hepimiz “modern” olanın mutlaka “iyi” anlamına gelmediğini zaten biliyoruz). İkincisi, kaynak olarak kullandığımız Amerikan diyet rehberinin Amerikalıların yapısına göre hazırlandığını ve
ve
beslenme
Son yıllarda özellikle batı toplumlarında yetersiz beslenme büyük oranda azalmış, pek çok bulaşıcı hastalığın üstesinden gelinmiştir, ancak bununla birlikte bulaşıcı olmayan - kronik hastalıklarda ise artış olmuştur. Bu kronik hastalıkların hatırı sayılır kadarı beslenme ve yaşam stili ile ilişkilidir. Örnek verecek olursak kalp ve damar hastalıkları, diyabet, bazı kanser türleri (kolon, meme vb.) ve obezite hatalı beslenme ile ilgili hastalıklardır. Özellikle göbek bölgesinde olan aşırı yağlanma ile hipertansiyon, kolesterol 2
yüksekliği ve diyabet arasında bilimsel çalışmalarla kanıtlanmış ilişkiler mevcuttur.
oluşturan seçimler yapmalarına yardımcı olacak tavsiyeler içeren büyük resme odaklanmaktadır. Şimdi takip eden sayılarımızın konu başlığını oluşturacak olan sağlıklı beslenme ile ilgili beş temel ilkeyi sayalım:
Gıda kılavuzunun genel özellikleri Gıda kılavuzunun daha önceki sürümleri öncelikle besin grupları ve besinler gibi bireysel diyet bileşenleri üzerine odaklanmıştır. Bununla birlikte, insanlar yemek gruplarını ve besin maddelerini tek olarak değil, kombinasyonlar şeklinde tüketiyorlar ve diyetin tamamı genel bir beslenme modeli oluşturuyor ve işte bu modelin bileşenleri, sağlık üzerinde birbiriyle etkileşimli ve kümülatif etkilere sahiptirler. Amerikan diyet rehberi katı bir beslenme reçetesi değil, herkesin kendi yaşam koşullarına, kişisel tercihlerine, kültürüne ve bütçesine uygun, sürdürülebilir bir sağlıklı beslenme modeli önermekte ve model oluşturabilmesi için gıdalar arasında değişimler yapmasına yardımcı olan besin değeri, kalori karşılaştırmaları tabloları ile rehberlik etmektedir.
Beslenmenin ilkeleri
1. Hayat boyu sağlıklı bir beslenme modelini izleyin. Tüm öğünler ve gün boyunca alınan tüm yiyecek ve içecek seçenekleri önem arz etmektedir, bu nedenle sağlıklı beslenme modeli “güne iyi bir kahvaltı ile başlanmalı”, “her şeyden ama az az yemek sağlıklıdır” cümlelerine indirgenemez. Sağlıklı beslenme modeli sağlıklı bir vücut ağırlığının elde edilmesine yardımcı olması, besin gruplarının yeterliliğini garanti etmesi ve kronik hastalık riskini azaltması gibi yönlere sahiptir 2. Gıdaların çeşitlilik, besleyicilik ve miktarı üzerine odaklanın. Diyet Rehberi genel anlamda gıdaların kendi aralarında besleyicilik açısından yüksek değerli (sadece kalori olarak değil, aynı zamanda vitamin, mineral
temel
Diyet kılavuzu, kişilerin genel olarak sağlıklı beslenme modeli 3
vs. açısından) yiyecek ve içeceklerin diğerleri ile değiştirilmesini önerir, buna basit bir örnek olarak yemeğin yanında gazlı bir içecek tüketmek yerine ayran içmek, makarnanın üzerine sosis yerine sebzeli bir karışım konulması, bir gofret yerine meyveyi tercih etmek verilebilir. İhtiyaç duyulan değişimlerin bazıları yukarıda verilen örneklerde olduğu gibi kolayca yapılırken bazılarını yerine getirmek için daha fazla çaba sarf etmek gerekebilir.
gıda grupları arasında bunlar bulunmazlar) İçinde bunların yoğun bulunduğu yiyecek ve içecekleri (bisküvi, kek, dondurma, gazlı içecekler, hamburger, pasta vb.), sağlıklı beslenme modeline ulaşabilmek için mümkün olan en fazla şekilde azaltın.
Beslenme modeli içinde tüm gıda gruplarından (meyveler, sebzeler, tahıllar, süt ürünleri, protein ve yağlar) olmasına dikkat edin.
4. Daha sağlıklı yiyecek ve içecek seçeneklerine geçin. Daha az sağlıklı seçenekler yerine (3. Maddede bahsedilen) tüm besin gruplarında besin değeri yüksek gıdalar ile değiştirin. Bu değişimlerin başarılması ve sürdürülmesini kolaylaştırmak için kültürel ve kişisel tercihleri üzerine çalışın.
3. Ek şekerlerden (meyvelerle birlikte alınmayan, tatlılar, reçeller vs..) ve doymuş yağlardan kaynaklanan kaloriyi sınırlandırın ve tuz alımını azaltın. Ek şekerler, doymuş yağlar ve tuz bakımından düşük bir beslenme modeli uygulayın (mümkünse bunları tam olarak kesin çünkü 2.maddede bahsedilen dengeli yenilmesi gereken
5. Sağlıklı beslenme modelini herkes için destekleyin. Bireyler her ne kadar ne tüketmeleri gerektiğine kendileri karar verseler de kişisel ilişkileri, yaşadıkları, çalıştıkları ve alışveriş yaptıkları yerler ve diğer bağlamsal faktörlerin seçimlerinde büyük etkisi vardır. Bu nedenle sağlıklı beslenme sadece bireysel değil toplumsal bir ayağa da sahiptir. Sağlık 4
çalışanları, işletmeler, organizasyonlar, hükümetler ve toplumun diğer kesimleri arasında ortak çabalar, bireyleri ve aileleri beslenme ilkeleri ile uyumlu beslenme ve fiziksel aktivite seçimlerinde desteklemek için gereklidir. Herkesin bu konuda bir rolü vardır ve bu çabalar, birlikte ve zaman içinde mevcut ve gelecek nesillerin sağlıklarını anlamlı bir şekilde geliştirme
potansiyeline (devam edecek).
sahiptir
Dr.Mahmut Şansal
KAYNAKÇA; Dietary Guidelines for Americans 2015-2020 8. Edition Bülten hakkında görüş ve önerileriniz için: drmahmutsansal@gmail.com adresine e-posta yollayabilirsiniz.
5
“DAHA ETKİN HİZMET İÇİN SAĞLIKLI GÜNLER DİLERİZ.”
6