Dr. ir. Martin van Staveren MBA, consultant, docent en auteur over risicomanagement

In een VUCA-wereld zijn ‘risico’s niet alleen maar bedreigingen’

Schade aan kassen en gewassen door een zware herfststorm, hagel of door falende techniek, of niet kunnen leveren vanwege een misoogst. Dat zijn voorbeelden van risico’s die bij ondernemers in de tuinbouw als nachtmerrie op kunnen doemen. Hoe je met zulke risico’s om zou moeten gaan, staat stevig ter discussie, zegt Martin van Staveren. Volgens de auteur van de boeken ‘Risicogestuurd werken in de praktijk’ en ‘Risicoleiderschap’ verandert de wereld te snel en is deze te onzeker, om deze simpelweg met een verzekering of afdeling risicomanagement in bedwang te kunnen houden. Dr. ir. Martin van Staveren MBA adviseert organisaties over anders omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Ook doceert hij in meerdere masterclasses en executive opleidingen van onder andere Nyenrode Business Universiteit, Avans+ en Universiteit Twente.

Van Staveren: ‘Het is een enorme schijnexercitie om te doen alsof je de huidige wereld volledig kunt beheersen. We willen steeds meer zekerheid, maar de wereld om ons heen wordt dynamischer en onzekerder.’ Dit wordt ook wel de onvoorspelbare VUCAwereld genoemd, waarbij VUCA staat voor de combinatie van volatiliteit, uncertainty of onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit.

Tientallen jaren geleden waren er ook al stormen of perioden van droogte. Onzekerheden zijn toch van alle tijden?

‘Dat klopt. En ook verandering is van alle tijden. Als je aan een ouder iemand vraagt wat er allemaal in zijn of haar leven is veranderd, dan is dat vaak veel. Maar de veranderingen gaan sneller dan in het verleden. Tegelijkertijd hebben we van risicomanagement iets heel ingewikkelds gemaakt. Veel grote bedrijven hebben een aparte afdeling risicomanagement met aparte risicomanagers. Al die andere afdelingen binnen een bedrijf denken daardoor dat ze zich niet meer met risico’s bezig hoeven te houden. Maar als je in een dynamische, veranderlijke wereld zoals die van nu leeft, zou juist iedereen binnen een bedrijf alert moeten zijn.’

Je noemt de wereld van nu onzeker. Wat zijn voor ondernemers de grootste uitdagingen van dit moment?

‘De vraag is vooral hoe je een risico ziet. Een risico is uiteindelijk niets anders dan het effect van een onzekerheid op een specifiek doel. Die onzekerheden hangen dus van je doel af en kunnen heel anders zijn voor een ondernemer die over een paar jaar van het gas af wil dan voor iemand die over vijf jaar bijvoorbeeld 99,5 procent voorspelbare productie wil realiseren. Tegelijkertijd zijn er onzekerheden waar de hele tuinbouw mee te maken heeft, zoals de energietransitie en klimaatverandering.’

‘Een risico is uiteindelijk niets anders dan het effect van een onzekerheid op een specifiek doel.’ ‘We willen steeds meer zekerheid, maar de wereld om ons heen wordt dynamischer en onzekerder.’

Wat zou de ondernemer van nu dan moeten doen om risico’s te beperken?

‘Het zou bij ondernemingen om drie vragen moeten gaan: wat is je doel? Dus wat wil je bijvoorbeeld volgend jaar, over vijf jaar of over tien jaar bereiken? Wat zijn de onzekerheden die je tegenkomt bij datgene wat je wilt bereiken? En wat ga je daaraan doen? Risicomanagement wordt nog vaak heel ingewikkeld gemaakt met dikke handboeken en protocollen, maar dat kun je dus terugbrengen tot deze drie eenvoudige vragen.’

Gaan ondernemingen inmiddels ook al anders om met risicomanagement?

‘Een aantal bedrijven is door schade en schande wijs geworden. Maar toch gaat er nog steeds weleens wat mis, ook al hebben de grotere bedrijven risicomanagementafdelingen en is op papier alles op orde. Juist in die veranderende wereld, als je bepaalde risico’s niet ziet aankomen, is het belangrijk om veel breder te kijken dan alleen maar je verzekering op orde hebben. Je kunt je immers niet tegen alles verzekeren, denk bijvoorbeeld aan reputatieschade. Los daarvan wordt het ook onbetaalbaar om je voor alles te verzekeren.’ Wat is de rol van de verzekeraar hierin? Zijn ze verkoper of partner?

‘Verzekeraars hebben hun focus verlegd en helpen bedrijven ook de boel weer snel op orde te brengen na een zware hagelbui, een brand of andere ellende. Verzekeraars zijn opgeschoven naar een breder pallet en bieden comfort in een oncomfortabele wereld. Dat doen ze door met de ondernemer mee te kijken en ondernemers te helpen hun doelen te bereiken. Dat hoort ook bij een veranderende wereld, één oplossing werkt niet meer. Het huidige risicomanagement is veel breder dan alleen maar jezelf tegen ellende verzekeren.’

Je kunt ook te veel bezig zijn met het afdekken van risico’s. Is het einde straks niet zoek?

‘Ik krijg die vraag wel vaker. Maar is het niet zo dat het omgaan met onzekerheden de essentie is van alles wat wij doen? We willen een doel bereiken en in de meeste gevallen is dat geen rechte lijn. We komen altijd onzekerheden tegen. Ik hoor mensen vaak diep zuchten als het woord risicomanagement valt. Veel mensen hebben het idee dat het iets ingewikkelds is en afleidt van dat waarmee ze bezig zijn. Maar omgaan met onzekerheden, hoort bij ieder normaal bedrijf. Ik pleit er daarom voor om het omgaan met onzekerheden onderdeel uit te laten maken van dagelijkse processen.’

Risico’s kunnen ook iets positief voor je bedrijf brengen, het hangt ervan af hoe je ermee omgaat. Zie jij het ook als een kans?

‘Jazeker. Daarom noem ik risicomanagement ook risicoleiderschap. Dat mensen steeds duurzamer leven en meer biologisch willen eten, kan bijvoorbeeld een kans voor jouw bedrijf zijn. Door hier slim en tijdig op in te spelen zijn onzekerheden niet alleen maar bedreigingen. Ze kunnen ook een positieve kant hebben. De kunst is om beide kanten van onzekerheden steeds weer te zien én te benutten.’ Dat is succesvol ondernemen in de VUCA-wereld.

Dr. ir. Martin van Staveren MBA consultant, docent en auteur

‘Ik hoor mensen vaak diep zuchten als het woord risicomanagement valt. Veel mensen hebben het idee dat het iets ingewikkelds is en afleidt van dat waarmee ze bezig zijn.’