Hivos magazine #2 2014

Jaargang 20 | Nummer 2, juni 2014 | www.hivos.nl

Veilige abortus in conservatief Tanzania Wapen tegen hoge moedersterfte in Afrika

Inhoud

8

Veilige abortus in 4-5 Tanzania

Schoolverzuim te lijf met een app

Women Promotion Centre informeert vrouwen met de mond-op-mond-benadering: “Zegt het voort, vertel alle vrouwen over dit levensreddende medicijn.”

Tien finalisten van de Global Innovation Competition presenteren vernieuwende ideeën om burgers en overheden dichter bij elkaar te brengen.

De kracht van vrouwen in macho Costa Rica 9

CO2 uitstoot is ook 10 zaak van arme landen

In het voetbalgekke Costa Rica lanceerde Hivos ‘Tenía que ser mujer’ (‘Dat moet een vrouw geweest zijn’), een campagne vol positieve rolmodellen.

Kunnen wij van opkomende economieën verlangen dat ze hun energieverbruik en consumptie moeten vergroenen, ook als dat ten koste gaat van hun welvaart?

Campaña impulsada por la organización para el desarrollo Hivos, Instituto Humanista para la Copperación de los Países en Desarrollo

Colofon Hivos Magazine, Jaargang 20/nummer 2/juni 2014 Hivos Magazine verschijnt elk kwartaal, en wordt toegezonden aan donateurs en overige geïnteresseerden.

Aan dit nummer werkten mee: Ilse Ambachtsheer, Roman Baatenburg de Jong, Harry Clemens, Ireen Dubel , Thiemo van Es, Yvonne Gispen, Anne Graumans, Suzanne Hoeksema, Marnix van Holland, Eco Matser, Dineke van den Oudenalder, Koen Snoeckx, Vera Kleine Staarman, Nicoline van der Torre, Jorrit Visser, Francis Vollebregt, Christine Wagner Redactie: Global Village Media, Amsterdam Tekst: Margreet van der Hel, Edwin Huizing, Selma Kers, Marianne Wilschut Fotografie: Bob Bronshoff, Flickr cc (Bittegitte en Harsha KR), Hivos, Hollandse Hoogte, Marie Stopes International (cover) Vormgeving: Groep merkcreatie en communicatie, Utrecht Druk: Zwaan Printmedia, Wormerveer ISSN: 0169-0337

2

Samen met maatschappelijke organisaties in ontwikkelingslanden werkt Hivos aan een vrije, eerlijke en duurzame wereld.

Daarin hebben vrouwen, mannen en kinderen gelijke toegang tot middelen en kansen voor ontwikkeling. Onze projecten hebben tot doel mensen actief en gelijkwaardig te laten deelnemen aan de besluitvorming die bepalend is voor hun leven en hun samenleving. Zo geeft Hivos mensen een stem.

Hivos Postbus 85565 2508 CG Den Haag tel: 070 376 55 00 fax: 070 362 46 00 info@hivos.nl www.hivos.nl IBAN nummer: NL11RABO0133133133

Het werk van Hivos wordt mede mogelijk gemaakt door de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij.

#2 2014

Column

11

Verkiezingen in Irak

Edwin Huizing Algemeen directeur

Bloeiende economieën Hivos en de Iraakse organisatie Al-Amal trainen vrouwen in hun politieke campagne.

Wat bereikte Hivos in 2013 Hivos is een internationale organisatie die zoekt naar nieuwe oplossingen voor hardnekkige problemen. Wij werken aan een wereld waarin vrouwen en mannen hun leven kunnen leven zoals zij dat willen. Waardig en in vrijheid, met respect voor de grenzen die onze aarde stelt. Om dat te bereiken vertrouwen wij op mensen met lef en creativiteit en zijn niet bang om te kiezen voor controversiële onderwerpen of nieuwe technieken.

Als partner van pioniers kunnen wij positieve verandering in een stroomversnelling brengen.

Hoe Hivos haar idealen in de praktijk bracht, van Nairobi tot Den Haag, van Bolivia tot Jakarta, leest u in ons jaaroverzicht > www.hivos.nl/ jaaroverzicht2013

Volg ons OP

twitter.com/hivos

#2 2014

facebook.com/hivos

En weer zien de Afrikaanse groeiprognoses er zonnig uit. De Wereldbank verwacht in 2014 in Sub-Sahara Afrika een economische groei van 5,2 procent; een kleine stijging ten opzichte van vorig jaar. Ook in Oost-Afrika zette deze positieve trend door.

Landen zoals Tanzania, Ethiopië, Rwanda en Kenia moeten het daarbij niet zozeer hebben van grondstoffen, zoals andere delen van het continent, maar des te meer van buitenlandse investeerders en handel. Met de bloemenindustrie als regionale grootverdiener.

In Kenia brengt de sector jaarlijks driekwart miljard euro in het laatje. In Ethiopië, waar de lonen nóg lager zijn dan in Kenia, beginnen steeds meer buitenlandse kwekers een bedrijf. En zo wordt met het vergrootglas op één bedrijfstak een enorm probleem zichtbaar. Want je hoeft niet ver te zoeken om Afrikaanse bloemensnijders te vinden met een inkomen van twee dollar per dag, inderdaad op de armoedegrens. Let wel: in een sector die sterk bijdraagt aan de economische groei in de betreffende landen.

Niet bepaald een schoolvoorbeeld van inclusive growth. Maar het kan ook anders: kwekers die produceren met oog voor mens en milieu. Bloementelers die het belangrijk vinden dat hun personeel een leefbaar loon ontvangt, en waarbij werknemers zich mogen organiseren. Ze bestaan en ze zijn niet zelden Nederlands. Albert Heijn weet hen te vinden en verkoopt alleen nog rozen uit Afrika die voorzien zijn van de juiste keurmerken. Iets waar Hivos met de campagne voor eerlijke bloemen actief voor pleit. Alleen zijn die keurmerken niet altijd zichtbaar en is de wereld van bloemen een waar doolhof voor de consument. Daar wil Hivos verandering in brengen, maar dat is een taai en langzaam proces. Ondertussen vonden Albert Heijn en Hivos elkaar in hun wens om consumenten een keus te bieden voor eerlijke bloemen (zie ook pagina 6). Met de ‘eerlijke bloemen’ sticker op de rozen van Albert Heijn stellen we een voorbeeld voor de hele bloemensector. Want waar economieën bloeien hebben arbeiders het recht om daarvan mee te profiteren.

“ Het kan ook anders: kwekers die produceren met oog voor mens en milieu. Ze bestaan en ze zijn niet zelden Nederlands.”

3

Interview

Tanzaniaanse vrouwen kiezen voor veilige abortus Uncle July is een aimabele, dappere man, die in de Tanzaniaanse plattelandsregio Kigoma (aanstaande) moeders helpt. Zijn Women Promotion Centre informeert vrouwen over hoe zij veilig een abortus kunnen uitvoeren.

Dat is in het conservatieve Tanzania niet zonder risico, maar het WPC beroept zich op het ‘recht op informatie’ dat vrouwen hebben.

Toch heeft de Tanzaniaan liever niet dat Hivos Magazine zijn werkelijke naam publiceert: “Ook onder het Nederlandse publiek zijn mensen die zich ‘pro-life’ noemen, ook al ondermijnen zij daarmee de levens van vrouwen. Ik denk niet dat er iets verkeerd is in wat ik zeg, maar noem me toch maar liever ‘Uncle July’.”

Kunt u uitleggen of abortus legaal of illegaal is in Tanzania?

“De beëindiging van een zwangerschap is niet altijd strafbaar in Tanzania. Abortus

4

mag als de zwangerschap het leven van de zwangere vrouw bedreigt. Bij een ruime interpretatie van de wet mag abortus als het nodig is om de fysieke of mentale gezondheid van vrouwen te beschermen.”

Wat betekent dit voor vrouwen die ongewenst zwanger zijn?

“De wettelijke beperkingen en het culturele taboe rond abortus maken het moeilijk voor vrouwen om betrouwbare informatie over zwangerschapsbeëindiging te krijgen. Keer op keer nemen zij hun #2 2014

Tanzania

22 miljoen onveilige abortussen wereldwijd / jaar 13% moedersterfte door onveilige abortus (zwangerschap - 6 weken na geboorte)

Women on Waves-film wint prijs Half maart beleefde de documentaire ‘Vessel’ haar wereldpremière op het South by Southwest filmfestival in het Amerikaanse Texas. De film rond Women on Waves-directeur Rebecca Gomperts kreeg een speciale jury-erkenning voor politieke moed.

De Nederlandse non-profitorganisatie, bekend van de abortusboot, stelt zich ten doel om ongewenste zwangerschappen en onveilige abortussen te voorkomen.

In ‘Vessel’ is te zien hoe Women on Waves een internationale campagne optuigt om misoprostol beschikbaar te stellen voor vrouwen die hun zwangerschap veilig willen beëindigen.

Gomperts richt ook Women on Web op: een website waarop vrouwen kunnen lezen hoe ze aan dit medicijn kunnen komen, en hoe ze het veilig kunnen gebruiken. Hivos is al geruime tijd partner van Women on Waves en steunde Vessel financieel. > www.vesselthefilm.com

#2 2014

moedersterftecijfer (per 100.000 levendgeboren baby’s) ontwikkelingslanden 240 Tanzania 454 ontwikkelde landen 16 Nederland 6 Bijna alle sterfgevallen door onveilige abortus kunnen worden voorkomen

toevlucht tot onveilige methoden, met alle risico’s van dien. Gezondheidswerkers en familieleden weten vaak niet dat abortus onder voorwaarden is toegestaan.

‘Zelfs als een zwangerschap levens­ bedreigend is, moet je deze doorzetten tot je doodgaat’, hoorden we bijvoorbeeld van een van de vrouwen.”

Het Women Promotion Centre komt op voor de rechten van vrouwen, maar is geen gezondheidsorganisatie.

Hoe raakte WPC betrokken bij de strijd tegen onveilige abortus?

“Je hoeft geen geneeskunde te hebben gestudeerd om te beseffen dat vrouwen dood kunnen gaan door onveilige abortus.

Wij ontmoeten jonge mensen die ons hierover verhalen vertellen. In 2007 zijn wij een informeel onderzoek begonnen naar de meest urgente problemen van vrouwen op het platteland van Kigoma.

Vrouwen bleken zeer bezorgd over moedersterfte door onveilige abortus.

WPC streeft ernaar om de problemen van vrouwen te helpen oplossen - we konden dus moeilijk wachten tot we een gezondheidsorganisatie zouden worden…”.

Misoprostol is een goedkope, eenvoudig bruikbare pil waarmee vrouwen thuis een miskraam kunnen opwekken.

“WPC vindt dat juist vrouwen het recht hebben om te weten dat dit middel bestaat. Met hulp van Hivos en Women on Waves (zie ook kader) zijn we in 2009 een campagne gestart: Save Mothers’ lives with Misoprostol. We noemen dit de mond-op-mond-benadering: ‘zegt het voort, vertel alle vrouwen over dit levensreddende medicijn’.”

Bron: www.who.int

2/3 Van de vrouwen die overlijden na onveilige abortus woont in Afrika

Waarom startte WPC zelf een lokale apotheek?

“Het is onacceptabel dat vrouwen doodgaan terwijl dat eenvoudig kan worden voorkomen. Vrouwen leerden over de mogelijkheden van misoprostol, maar konden de pil nergens kopen. Natuurlijk voelden we ons toen geroepen om dit medicijn lokaal beschikbaar te stellen.

Overigens zullen wij misoprostol nooit een ‘abortuspil’ noemen. Het middel is officieel geregistreerd als medicijn voor bloedingen na een bevalling, en maagzweren”, aldus Uncle July. Ondanks die brede inzetbaarheid was het medicijn op het platteland in Kigoma nauwelijks verkrijgbaar en duur.

“ Zegt het voort, vertel alle vrouwen over dit levensreddende medicijn” Door het lokale aanbod is de prijs nu echter gezakt van 12 naar 5 dollar.

“Tanzaniaanse vrouwen hebben recht op toegang tot gezondheid, inclusief misoprostol, dat door de Wereldgezondheidsorganisatie is aangemerkt als essentieel geneesmiddel. Ook de overheid en de kerken in Tanzania willen niet dat vrouwen onnodig sterven. De overheid werkt hard om de moedersterfte te verminderen en millenniumdoel 5 te bereiken. Het voorschrijven van misoprostol past in dat streven.” ■

5

Korte berichten

Eerlijke rozen bij Albert Heijn Hivos en Albert Heijn hebben elkaar onlangs gevonden in hun streven naar een eerlijke en duurzame bloemenindustrie. Sinds 8 mei voorziet Albert Heijn de verpakking van alle rozen uit Afrika van een ‘eerlijke bloemen sticker’, zodat de klant weet dat deze rozen afkomstig zijn van duurzaam en sociaal gecertificeerde kwekers. Vlak vóór Moederdag op 11 mei, kreeg minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking een eerlijk Moederdagboeket uit handen van Edwin Huizing, algemeen directeur van Hivos, en Erik-Jan Mares, directeur Merchandising en Sourcing Houdbaar, Non-Food en New Business van Albert Heijn. Met de overhandiging van deze eerlijke bloemen vestigen zij aandacht op de vele Afrikaanse moeders die de rozen plukken die in Nederland – bijvoorbeeld met Moederdag – worden verkocht. Door samen te werken willen Hivos en Albert Heijn de arbeidsomstandigheden van deze vrouwen verbeteren.

Meer info over de samenwerking tussen Hivos en Albert Heijn > www.eerlijke-bloemen.nl

Een zoektocht naar een eerlijke kledingindustrie Achter onze dagelijkse kleding gaat een wereld van uitbuiting schuil. Elke dag werken wereldwijd zo’n 30 miljoen mensen tegen minimale beloning en onder erbarmelijke arbeidsomstandigheden aan goedkope kleding. Hoe kan het eerlijker en humaner?

De tentoonstelling Fair Fashion Lab in het Humanity House in Den Haag zoekt vanuit zes verschillende invalshoeken naar ongewone en verrassende oplossingen voor de problemen in de kledingindustrie.

Bezoekers doen dit samen met de deel­ nemende ontwerpers, kunstenaars en onderzoekers (Monique van Heist, Arne

BEN jij DE AVONTURIER DIE WE ZOEKEN VOOR expeditie SUMBA?

REIS MET ONS MEE NAAR DIT BIJZONDERE EILAND Meld je voor 12 juni aan op

Hendriks, Hilde Roothart, space&matter, TINKEBELL en Natascha van der Velden).

Tot het eind van het jaar is Fair Fashion Lab een bruisende plek vol kunst, debat, film en festivals. Hou voor het actuele programma de website www.humanityhouse.org in de gaten en zie wanneer je de kunstenaars en ontwerpers live kan ontmoeten!

Met korting naar Fair Fashion Lab Speciaal voor u als donateur en lezer van dit magazine kunt u het museum én de tentoonstelling Fair Fashion Lab met korting bezoeken. Kijk voor meer informatie op de kortingskaart op deze pagina of ga hiervoor naar www.hivos.nl/fairfashionlab.

Sumba op Concert at SEA Op 27 en 28 juni organiseert BLØF het jaarlijkse publieks- en klimaatvriendelijke popfestival Concert at SEA, op de Brouwersdam in Zeeland. Hivos bouwt er een echt Sumba-huisje op het strand. Hier vertellen we bezoekers over dit Indonesische eiland, waar we samen met de lokale bevolking, overheid, bedrijven en instellingen werken aan duurzame projecten.

Dit jaar geven BLØF en het Umoja Fonds opnieuw een expeditieplek weg voor Expeditie Sumba 2014. Via een online wedstrijd maken zij een eerste selectie van tien topkandidaten. Die doen op het festival mee aan een schatgraafwedstrijd.

De kandidaat die de schat vindt, gaat naar Sumba. Verder selecteert Hivos nog drie andere expeditieleden en worden ook in Indonesië vier kandidaten geworven voor Expeditie Sumba 2014 (in de eerste week van september).

Surf snel naar > www.concertatsea.nl en www.facebook.com/expeditiesumba

BA

FACEBOOK.COM/EXPEDITIESUM

6

#2 2014

Baltan Laboratories Wereld­ humanismedag Ook in 2014 wordt Wereldhumanismedag weer groots gevierd, met diverse activiteiten door het land en het iHuman Festival in theater de Philharmonie in Haarlem. Op 21 juni ontdekken bezoekers hier méér over ICT. Niet over de laatste gadgets, maar juist hoe je er vanuit je eigen levensvisie mee om wilt gaan. Facebook en smartphones zijn niet meer weg te denken uit ons bestaan. Maar wat doet het met ons om altijd online te zijn? Met onze tijdsbeleving? Met hoe wij denken over contact maken? Over creativiteit?

Binnen het festivalprogramma verzorgt Hivos een bijeenkomst over ICT, nieuwe media en democratisering. Omroep Human zendt speciale Wereld­ humanismedag programma’s uit op radio en tv.

Kijk voor alle activiteiten op > www.human.nl/wereldhumanismedag

Kinderarbeid, niet in mijn tijd Op de zolder van een oude zuivelfabriek huist de komende jaren in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem de tentoonstelling ‘Kinderarbeid, niet in mijn tijd’. Deze tentoonstelling realiseerde Hivos samen met het Openluchtmuseum en zoomt in op het thema kinderarbeid vroeger/hier en nu/daar. Opa’s en oma’s, ouders of verzorgers met kinderen van 6 tot 14 jaar worden op een uitnodigende en prikkelende wijze uitgedaagd na te denken over de oorzaken en gevolgen van kinderarbeid én over mogelijke oplossingen. Wat mis je als je geen onderwijs hebt genoten? Wat heb je als consument hiermee te maken? Belangrijke vragen die in de presentatie aan bod komen. Door samen opdrachten uit te voeren ervaar je dat kinderarbeid geen noodzakelijk kwaad hoeft te zijn.

De recente samenwerking tussen het Hivos Cultuurfonds en Baltan Laboratories, een ontmoetingsplek waar innovatief onderzoek en creativiteit worden gecombineerd op het snijvlak van kunst, wetenschap en technologie, krijgt een vervolg. In maart presenteerden zij met succes internationale kunstenaarsinitiatieven uit het Hivos netwerk op het multidisciplinaire festival Age of Wonder, in Eindhoven.

Deze zomer vindt op de High Tech Campus in Eindhoven ‘Bizzpiration’ plaats, de eerste editie van een conferentie voor en door onder­ nemers. Baltan Laboratories en Hivos krijgen hier een uniek podium om opnieuw kunstenaars uit andere werelddelen in de schijnwerpers te zetten bij mensen uit de high tech industrie. De kunstenaars uit het Hivos netwerk (waaronder Riset Indie uit Bandung, Indonesië) komen dit najaar terug naar Eindhoven om verder te werken aan hun

projecten met een focus op sociale innovatie. Zij presenteren de resul­ taten tijdens de Dutch Design Week (18-26 oktober) in Eindhoven.

Zie ook > www.baltanlaboratories.org en www.ddw.nl

Incubate Festival Nog even geduld maar dan heb je ook wat: een nieuwe editie van het Tilburgse Incubate Festival. Van 15 tot en met 21 september verzorgen ruim 200 internationale artiesten grens­verleggende optredens. Het publiek kan kiezen uit inspirerende debatten, beeldende kunst, film, hedendaagse dans en muziek, van black metal tot free jazz. Met steun van het Hivos Cultuurfonds komt het Tanzaniaanse underground hiphop­ collectief Watengwa hierheen tijdens de Incubate week. De leden – afkom-

stig uit de stad Arusha – zullen samen­werken met Frietboerism, een verzameling hiphopartiesten en beatmakers vanuit heel Nederland.

Ze gaan samen optredens doen, workshops geven en volgen, en vooral heel veel nieuwe muziek maken.

Hivos geeft een aantal vrijkaarten weg, hou ons daarom in de gaten via Facebook en Twitter. Meer informatie > www.incubate.org, www.watengwamusic.com en frietboerism.nl

Naar het Openluchtmuseum met korting!

Het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem biedt een podium voor verhalen over de geschiedenis van Nederland en zijn bewoners. U kunt met korting het Openluchtmuseum én de tentoonstelling ‘Kinderarbeid, niet in mijn tijd’ bezoeken.

Gebruik hiervoor de kortingskaart op deze pagina of print deze uit via > www.hivos.nl/openluchtmuseum.

#2 2014

7

Making All Voices Count

Schoolverzuim te lijf met een app Het zijn spannende dagen voor de tien finalisten van de Global Innovation Competition, begin april in Nairobi. Alle tien presenteren zij vol verve vernieuwende ideeën om burgers en overheden dichter bij elkaar te brengen.

Iedereen wint, luidt het credo, al sleept uiteindelijk een Pakistaans overheidsproject de eerste prijs in de wacht.

Making All Voices Count De Global Innovation Competition is een initiatief van Making All Voices Count. Hivos voert dit wereldwijde programma sinds een jaar uit. MAVC ondersteunt initiatieven die er voor zorgen dat overheden transparanter werken, meer verantwoording afleggen en beter presteren. De Global Innovation Competition leidde tot maar liefst 196 inzendingen.

De jury koos tien finalisten uit acht landen: Kenia, Indonesië, Zuid-Afrika, Pakistan, Ghana, Bangladesh, Tanzania en Mozambique. > www.makingallvoicescount.org/news

8

Hoe kunnen moderne oplossingen burgers meer zeggenschap geven en overheden transparanter maken?, zo luidde de hamvraag. “Iedereen kon vernieuwende ideeën hierover eenvoudig indienen via een website, zonder al teveel moeilijke vragen en eisen. Dat maakte de competitie laagdrempelig, waardoor we juist ook de technische en innovatieve mensen bereikten die niet gewend zijn lijvige projectvoorstellen te schrijven”, aldus Nicoline van der Torre van Hivos.

Internationaal platform Tijdens de finaledagen in Naïrobi staan tal van mentoren de finalisten bij om hun idee aan te scherpen, technisch te verbeteren en met nog meer passie voor het voetlicht te brengen.

“Alle ideeën die de finale hebben gehaald zijn erg sterk”, constateert Imran Baloch uit Pakistan op de tweede dag van de finaleweek. “De Global Innovation Competition geeft ons een internationaal platform om onze ideeën te demonstreren en van elkaar te leren. Er gebeuren zoveel interessante dingen in Afrika. Alleen al door hier te zijn heb ik veel geleerd over hoe technologie kan worden gebruikt.”

Mobiele app Baloch werkt als districtschef bij de Bahawalpur Service Delivery Unit (BSDU).

Hij liet een mobiele app ontwikkelen waarmee ambtenaren en burgers de aanwezigheid van leraren en leerlingen op school kunnen monitoren. “Door waarne-

mers via smartphones meldingen te laten doen en door simpelweg ouders te bellen, heeft ons project ervoor gezorgd dat de aanwezigheid van leraren en studenten van 78 procent naar 92 procent ging.

Technologie was niet het einddoel, maar heeft deze ontwikkeling wel mogelijk gemaakt”, vertelt Baloch.

Het Pakistaanse project won de eerste prijs, “omdat het resultaatgericht is, de betrokkenheid van burgers vergroot en geteste technologie gebruikt. Bovendien kan dit model ook toegepast worden buiten Pakistan”, aldus juryvoorzitter dr. Sheila Ochugboju. De prijs omvat een beurs van 65.000 Britse pond (ruim 78.000 euro), plus zes maanden deskundige begeleiding. “Hiermee kunnen we dit initiatief uitbreiden naar de gezondheidszorg en landbouw,” aldus de gelukkige prijswinnaar.

Tweede en derde prijs De tweede prijs gaat naar het ZuidAfrikaanse project GEM (Going the Extra Mile): een systeem waarmee overheden burgers kunnen belonen voor positief gedrag. Een Indonesisch SMS-systeem om moedersterfte tegen te gaan wint de derde prijs. Beide projecten ontvangen een beurs van 35.000 pond (ruim 42.000 euro) en worden eveneens zes maanden begeleid door experts. Maar ook de zeven verliezende projecten krijgen een gouden randje: 5000 pond (ruim 6.000 euro) om hun ideeën verder uit te werken. ■

#2 2014

DAAR

Jongeren omarmen vrouwelijke rolmodellen In het voetbalgekke Costa Rica lanceerde Hivos ‘Tenía que ser mujer’ (‘Dat moet een vrouw geweest zijn’). Deze campagne vol positieve rolmodellen in dit – nog steeds – door mannen gedomineerde land werd een succes onder jongeren.

Afgelopen voorjaar hield Costa Rica het FIFA Wereldkampioenschap voetbal vrouwen tot 17. “Wij hebben de voetbalgekte aangegrepen om de aandacht te vestigen op sterke en vastberaden vrouwen”, vertelt Dineke van den Oudenalder, directeur van Hivos Midden-Amerika. Ze doelt op de campagne ‘Tenía que ser mujer’. Die werd gelanceerd op Internationale Vrouwendag (8 maart), met de korte documentaire ‘Barrières doorbreken: gisteren en vandaag’. “Hierin komen de oudste voetbalspeelsters uit Costa Rica aan het woord, dames van in de zeventig die als eersten stiekem zijn begonnen met een mannensport. Ook speelsters uit het huidige nationale vrouwenteam vertellen over het waarmaken van hun passie.”

Op YouTube waren nog zeven videoportretten te zien van vrouwen die vasthouden aan hun dromen. Zoals Karina Orozco, een jonge vrouw die heel graag auto­ monteur wilde worden – en daarin slaagde. Haar video-interview werd een paar duizend keer bekeken. “Zo’n positief rolmodel wakkert de hoop aan voor een betere toekomst”, aldus Van den Oudenalder.

“Vooral tieners en jonge vrouwen willen wij laten zien dat er altijd kansen zijn in het leven en dat je genderstereotypen kunt doorbreken.” Als feestelijke afsluiting van de campagne gaven vier vrouwenbands – van hardrock en metal tot hiphop – in april een slotconcert op een internationaal kunstenfestival in de hoofdstad San José.

Technobus Bij de multimediacampagne in Costa Rica kreeg Hivos steun van de Oxen Group en de Paniamor-stichting. “Dankzij de inzet van social media wisten we jongeren #2 2014

tussen 12-23 jaar actief te bereiken. Ze reageerden enthousiast op onze Facebookpagina en via YouTube. Ook deden veel jongemannen mee aan onze video­ competitie: zij maakten een filmpje over een vrouw die ze bewonderen, legden uit waarom, en uploadden hun video naar onze campagnewebsite.” De boodschap van de campagne werd niet alleen via het internet verspreid, maar ook door middel van een zogenaamde ‘technobus’. Met dit mobiele platform, uitgerust met computers, tablets en camera’s, werden jongeren in plattelandsgemeenschappen, buitenwijken en op middelbare scholen bezocht.

Regionaal vervolg Van den Oudenalder: “We zijn aangenaam verrast, enerzijds door de massale reacties van jongeren en anderzijds door de grote media-aandacht voor onze campagne in kranten, op de radio en tv.” Samen met de Oxen Group wil Hivos deze nieuwe manier van campagnevoeren, met de nadruk op positieve rolmodellen, ook gaan toepassen in de regio. “Waaronder buurland Nicaragua, dat veel meer ellende kent dan Costa Rica – armoede, rechteloosheid, discriminatie en ongelijkheid. Tienerzwangerschappen zijn er bijvoorbeeld een groot probleem.

Om de positie van vrouwen te verbeteren, willen we een veel positievere boodschap uitdragen en daarbij meer met mannen gaan samenwerken. Deze goede les hebben we geleerd dankzij de campagne ‘Tenía que ser mujer’.” ■ Meer informatie > www.teniaquesermujer.org > www.paniamor.org > www.oxengroup.net

9

Twistappel

Past ons een moreel oordeel over het ontwikkelingspad dat lage inkomenslanden kiezen?

Dit was een van de dilemma’s die aan bod kwamen bij de G8 van de Filosofie in Amsterdam.

Deze vraag is actueel door het laatste klimaatrapport van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Mede doordat de welvaart in landen als China en India is toegenomen, is de CO2-uitstoot de afgelopen tien jaar sneller dan ooit gestegen. Kunnen wij van opkomende economieën verlangen dat ze hun energieverbruik en consumptie moeten vergroenen, ook als dat ten koste gaat van hun welvaart? Hivos Magazine vroeg het twee sprekers op de G8.

DE Stelling Ontwikkelingslanden moeten duurzame maatregelen nemen om de

wereldwijde CO2-uitstoot terug te dringen, ook als dat hen veel geld kost.

JA Bram van Ojik, fractievoorzitter GroenLinks: “Het voelt ongemakkelijk om landen als China en India aan te spreken op hun klimaatbeleid. Wij in het Westen hebben immers boter op ons hoofd. De Verenigde Staten, de Europese Unie, Australië, Rusland en Japan waren tot voor kort de grootste veroorzakers van het klimaatprobleem. Dat wil niet zeggen dat we landen als China niet zouden mogen aanspreken op klimaatafspraken die in internationaal verband zijn gemaakt.

Bij het tot stand komen van die afspraken hebben die landen immers zelf om de tafel gezeten. Net als Nederland. Dat betekent dus ook dat China Nederland mag aanspreken op het magere percentage duurzame energie dat hier wordt opgewekt.

Het is lastig om andere landen de wet voor te schrijven op het gebied van duurzaamheid. Maar als Europese Unie kun je wel de regels voor internationale handel aanscherpen. Wat GroenLinks betreft moeten daarin ook voorwaarden worden gesteld over het voorkomen van kaalslag van tropische bossen, kinderarbeid of conflictmineralen.

De klimaatverandering is nu zo prangend dat alle landen, ook de landen die verhoudingsgewijs weinig hebben bijgedragen aan het probleem, er hun schouders onder moeten zetten. Het gaat ons allemaal aan. Dat realiseren opkomende economieën zich ook.

China investeert al veel in wind- en zonne-energie. Duurzaamheid en welvaart hoeven ook niet tegenstrijdig te zijn. Dat neemt niet weg dat je op korte termijn tegen lastige dilemma’s aanloopt, bijvoorbeeld dat kolen en gas goedkoper zijn dan investeren in duurzame energie.

Door milieuheffingen kun je als overheid deze vervuilende energiebronnen minder aantrekkelijk maken. Daarnaast kan inves­ teren in duurzame energie ook op korte termijn gunstig uitpakken.

In Duitsland zijn er bijvoorbeeld dankzij de groene Energiewende duizenden nieuwe banen bijgekomen. De productie van zonne­ panelen levert China ook banen op. Daarnaast is het land daardoor minder afhankelijk van fossiele brandstoffen uit andere landen.” ■

10

NEE Pablo Titonell, hoogleraar landbouw­ ecologie aan de Wageningen Universiteit: “De algemene veronderstelling is dat als arme landen rijker worden, dat zij dan zullen veramerikaniseren. Als iedereen zoals een gemiddelde Amerikaan zou leven, dan hebben we vijf planeten nodig en dus een groot probleem. Maar dat de welvaart in China, India en andere opkomende economieën toeneemt, betekent niet automatisch dat hun welvaart op het niveau van het Westen komt en dus ook hun consumptie niet.

Chinezen en Indiërs consumeren verhoudingsgewijs minder dan het Westen. Een land als India met een vegetarische eetcultuur zal nooit evenveel beslag op de aarde leggen als westerse carnivoren. Niet de 870 miljoen mensen die nu wereldwijd honger lijden zijn een potentieel milieuprobleem, maar de 1300 miljoen mensen met obesitas.

Het zou dus beter zijn als het Westen extra stappen zou zetten om haar consumptie en energieverbruik te vergroenen. Dat ligt ook meer voor de hand omdat het Westen in eerste instantie verantwoordelijk is voor het probleem van klimaatverandering. Bovendien zijn energiebesparende maatregelen in westerse landen makkelijker van de grond te krijgen omdat deze landen meer gereguleerd zijn.

Rijke en arme landen zullen allebei moeten overstappen naar een meer ecologische landbouw. Landbouw, met name veeteelt, slurpt enorm veel water en grondstoffen en stoot veel broeikasgassen uit.

Voor de productie van kunstmest, en het transport en de koeling van groenten en vlees is bijvoorbeeld olie nodig. Het kost 1500 liter olie per jaar om één persoon in het Westen te voeden. Doordat fossiele brandstoffen schaars worden is dat niet langer vol te houden. Zonder kunstmest en pesticiden kun je ook een groene revolutie bij kleine boeren in arme landen ontketenen. Maar dat vereist veel inves­ teringen in kennis. Ook zul je de kennis van boeren daar moeten combineren met die van westerse boeren en wetenschappers. Ik heb het idee dat ze er daar meer voor openstaan dan hier. Laatst mocht ik op prime time mijn verhaal doen bij CCN, een grote Chinese nieuwszender. Ik zie mij hier het achtuurjournaal niet halen.” ■ #2 2014

Women on the frontline

Iraakse vrouwen de politieke arena in Op 30 april gingen zo’n 22 miljoen Irakezen naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen.

Een kwart van de 328 zetels is gereserveerd voor vrouwen.

Vrouwen, die Hivos en de Iraakse organisatie Al-Amal trainen en onder­ steunen in hun campagne en politieke werk.

In het Iraakse parlement zullen ten minste 82 vrouwelijke politici gaan meepraten over de toekomst van hun land, dankzij het ingestelde quotum van 25 procent vrouwen. Om hen voor te bereiden op deze taak, geven Hivos en de Iraakse organisatie Al-Amal een langdurig ondersteunings- en trainingsprogramma voor vrouwelijke kandidaat parlementariërs.

Afgelopen voorjaar was Anne Graumans betrokken bij het opleiden van de lokale trainers in Irak, die op hun beurt de vrouwelijke parlementskandidaten trainen. “Als trainer voor de Foundation Max van der Stoel had ik al veel in het Midden-Oosten, Kaukasus en Oost-Europa gewerkt”, legt zij uit. Deze stichting steunt de opbouw van politieke partijen, door middel van trainingen, op verzoek van haar buitenlandse partners.

Kiezers en de media “De lokale trainers zijn mannen en vrouwen uit heel Irak, met zeer diverse achtergronden”, zegt Graumans.

“Sommigen hebben in het buitenland gestudeerd. Enkelen waren duidelijk al meer ervaren in trainen en campagne­ voeren.” De vrouwen uit Koerdistan bijvoorbeeld, het noorden van Irak dat #2 2014

sinds 2003 autonoom is en al langer democratische verkiezingen kent. Nadat de lokale trainers in januari waren opgeleid, gaven zij een ‘basistraining campagne­ voeren’ aan 816 van de 2.600 vrouwelijke parlementskandidaten. Deze vrouwen waren afkomstig uit alle kiesprovincies in Irak. Half maart volgden 246 van hen ook nog de vervolgtraining ‘Women Power in Politics’. Zij kregen onder meer theorie- en praktijktraining in de communicatie met kiezers en de media.

Breekijzer Wat verwacht Graumans van het nieuwe vrouwelijke politieke talent in Irak? “De kandidaatsparlementsleden zijn sterke, hardwerkende vrouwen die opvallend goed kunnen presenteren. Ze delen de teleurstelling over hoe het nu gaat in Irak, en willen investeren in een betere toekomst voor hun land.” Ter nuancering: “Niet alle gekozen vrouwen zullen in het Iraakse parlement gaan strijden voor vrouwenrechten. Maar hun stem zal in ieder geval worden gehoord, dankzij het quotum van 25 procent vrouwen. Ik zie dit quotum als breekijzer. Een deel van de nieuwe parlementariërs zal wél gaan werken aan sociale verandering en aan

meer gelijkheid tussen man en vrouw.”

Zo is een duurzame verbetering van de positie van vrouwen mogelijk.

Ook nu al levert het trainingsprogramma van Hivos en Al-Amal concrete resultaten op: “De deelnemende vrouwen hebben meer zelfvertrouwen gekregen, en werken voortaan sneller samen. Tijdens de training in de Zuid-Iraakse stad Basra maakten de deelnemers bijvoorbeeld meteen Facebookgroepen aan, om de contacten te verstevigen en ervaringen te blijven uitwisselen.

Het ontstaan van nieuwe vrouwennetwerken is zo belangrijk voor vrouwen, om goed in een door mannen gedomineerde politieke cultuur te kunnen functioneren.” ■

11

Oost-Java. Overstappen op biogas was een uitkomst, ook financieel: “Voorheen besteedden wij bijna een derde van ons inkomen aan brandstof. Nu is dat nog maar 10 procent.”

Twee keer zoveel doden door luchtvervuiling als gedacht In 2012 stierven 4,3 miljoen mensen door luchtvervuiling in huis. Dat is meer dan het aantal doden door HIV/aids, malaria en tuberculose samen.

Voor Hivos een extra reden om de biogasprogramma’s uit te breiden.

Een op de acht doden wereldwijd is terug te voeren op lucht­ vervuiling, becijferde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO); naar schatting zeven miljoen sterfgevallen in 2012. Ruim 60 procent hiervan is gerelateerd aan luchtvervuiling binnenshuis.

De schattingen die de WHO eind maart naar buiten bracht zijn ongeveer twee keer zo hoog als eerder werd aangenomen.

“De risico’s van luchtvervuiling zijn veel groter dan we voorheen dachten of begrepen”, erkent WHO-directeur Maria Neira.

“Er zijn maar weinig grotere risico’s voor de volksgezondheid dan luchtvervuiling.”

Circa 2,9 miljard mensen koken dagelijks op houtvuur, kolen of mest. Dat is slecht voor de luchtkwaliteit in huis. Vooral vrouwen en kinderen in lage- en middeninkomenslanden lopen risico omdat zij het meest binnen verblijven. “Toen we nog brandhout gebruikten, waren onze pannen binnen de kortste keren zwart van het roet”, vertelt de 32-jarige Fatchiyah uit Malang,

Schone energiebron Hivos voert met SNV al jaren biogasprogramma’s uit in Afrika, Zuidoost-Azië en Midden-Amerika. Aanvankelijk vooral omdat biogas een milieuvriendelijke energiebron is die vrouwen tijd en geld bespaart omdat zij geen hout meer hoeven te sprokkelen of houtskool te kopen. De bijkomende gezondheidsvoordelen blijken nu nog groter dan gedacht. Het onderzoek van de WHO toont aan dat biogasprogramma’s letterlijk levens sparen door de verbetering van het binnenklimaat.

“Mijn moeder kookte haar hele leven op een driesteensvuur”, herinnert Kevin Mwachiro van het Hivos-kantoor in Kenia zich.

“Dat was verschrikkelijk voor onze longen en ogen. Het was onmogelijk langer dan vijf minuten in de keuken te blijven.

Ik moest hieraan denken toen een vrouw op het platteland me vertelde dat mannen niet degenen zijn die koken, maar wel het geld beheren. Zij hebben veel minder last van luchtvervuiling binnenshuis en willen het geld vaak niet uitgeven aan een biogas­installatie. Het is triest dit te horen. Biogas heeft onmiddellijk een positief effect op de luchtkwaliteit.”

De nieuwe inzichten van de WHO zijn een steuntje in de rug voor het biogasprogramma in Kenia. “Maar het argument van een betere luchtkwaliteit vindt meer weerklank bij donoren dan bij (mannelijke) boeren. Dat is een keiharde noot die we nog moeten kraken”, zegt Mwachiro eerlijk. “Wij zitten nu in de tweede fase van het biogasprogramma en willen honderdduizend nieuwe installaties plaatsen. Dat verbetert de levens van een half miljoen mensen. “ Opschalen Robert de Groot is manager van het Hivos/SNV biogas­ programma in Zuidoost-Azië. Ook hij herkent het probleem: “In Indonesië wordt veel op hout gekookt. Op Sumba bijvoorbeeld, het ‘Iconic Island’ van Hivos, gebruikt het overgrote deel van de bevolking traditionele houtovens om te koken.

Men slaapt zelfs in de keuken omdat het lekker warm is bij het vuur, terwijl de ventilatie beroerd is.”

Het Indonesische biogasprogramma heeft fondsen weten te werven uit Groot-Brittannië, Noorwegen, Australië en Zwitserland. “De financiële en coördinerende rol van de Indonesische overheid wordt ook steeds groter”, aldus De Groot.

“Het programma kan hierdoor verder opgeschaald worden, naar meer provincies en meer biogasgebruikers.” ■

Schrikbarende cijfers • In 2012 zijn 7 miljoen sterfgevallen te wijten aan luchtvervuiling waarvan 4,3 miljoen doden door luchtvervuiling binnenshuis, vooral in Zuidoost-Azië • 1,6 miljoen mensen stierven aan HIV/aids • 1,3 miljoen mensen overleden aan tuberculose • 500.000 - 800.000 mensen gingen dood aan malaria, vooral Afrikaanse kinderen (bron: www.who.int)