Nummer 1, jaargang 100, september 2015
Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding www.jsw-online .n l
Leren in samenhang met Wetenschap & Technologie Groeien in onderzoekend leren 100 jaar onderwijs: vier schoolportretten Toen & Nu: Seksuele voorlichting
colofon JSW Jeugd in School en Wereld Onafhankelijk vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding Jaargang 100, nummer 1/2015 ISSN 0165 – 6260 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2015 Redactieadres JSW Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] (033) 448 34 54 [F] (033) 448 39 99 [E] jsw@thiememeulenhoff.nl [I] www.jsw-online.nl Persberichten naar: jsw@thiememeulenhoff.nl Hoofredacteur a.i. Shirley Janssen Bureau- en webredactie Evelien de Lange Redactie Martin Bootsma (redactievoorzitter), Michelle Clement, Karen van Kooten, Marieke Peeters, Mark van der Pol Medewerkers Marieke Baselmans, Arno Coenders, Bianca Pannekoek, Tessa van Zadelhoff Abonnementenadministratie JSW Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2266 692 [E] jsw@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 75,Studentenabonnement: € 45,Proefabonnement (3 nummers): € 10,Los nummer: € 10,Extra jaarabonnement: € 50,Combi-abonnement JSW en HJK: € 117,50 Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Nederland. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment ingaan. Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnementsjaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd. Advertenties Recent BV Joop Slor (joop@recent.nl) Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 3308998
6 Leren in samenhang met W&T
Rens Gresnigt en Lou Slangen De Kinderboekenweek draait dit jaar om verwondering en nieuwsgierigheid, om onderzoeken en ontwerpen. Het geschenkboek van dit jaar Per Ongelukt! (Van der Geest, 2015) biedt een uitdagende aanleiding om onderzoekend en ontwerpend aan de slag te gaan met kinderen. Hoe kun je onderzoeken en ontwerpen beter stimuleren dan door het aansnijden van thema’s uit de natuur, wetenschap en techniek? Veel kinderboeken blijken daarvoor uitermate geschikt. Maar hoe pak je dat dan aan?
14
Groeien in onderzoekend leren
Marieke Peeters en Jan van BarenNawrocka Leerkrachten zien een enorme betrokkenheid bij leerlingen tijdens het onderzoekend leren. Tegelijkertijd hebben zij ook veel vragen over wanneer zij moeten sturen en wanneer zelfsturing van de leerlingen wenselijk is. Een groeimodel voor onderzoekend leren belicht, waarbij de mate van zelfsturing van leerlingen geleidelijk toeneemt.
Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ marketing en communicatie, Meppel Foto omslag Vincent van den Hoogen Fotografie Druk Drukkerij Wilco Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.
Rubrieken www.jsw 10 Uitgelicht 24 Praktijk 27 Schoolweek 32 Open boek 36 Van de stapel 39 Gereedschap 46
Inhoudsopgave
20
100 jaar onderwijs: vier schoolportretten
Erno Mijland Ze werden in 1915-1916 opgericht. Maar ze zijn nog springlevend. Vier Nederlandse scholen die nog altijd trots honderden leerlingen (en hun ouders) ontvangen. Met vier directeuren en vier honkvaste medewerkers kijken we terug ĂŠn vooruit: naar de oprichting van de school, de onderwijsontwikkelingen, het jubileum en de plannen voor het eerste stukje van de volgende honderd jaar.
40
Toen & Nu: Seksuele voorlichting
Omdat JSW 100 jaar bestaat starten we dit jubile umjaar met een wel heel bijz ondere en passende actie w aarbij het draait om onderwijsgeschiede nis. Kijk snel op pagina 31 om kans te maken op een ro ndleiding in het Onderwijsmus eum!
Belle BarbĂŠ In 1926 hadden de fraters die in Ons Eigen Blad (de toenmalige naam van JSW) schreven al te stellen met het vraagstuk van seksuele voorlichting. Dit geeft interessante banden met het heden waarin nog altijd met enige behoedzaamheid over kinderen en seksualiteit wordt gesproken. Hoe kan het artikel van de religieuze fraters over voorlichting worden afgezet tegen de huidige ontwikkelingen en opvattingen over seksualiteit? Wat kunnen we nog van hun leren?
Abonnement op JSW Lezersactie Verwacht in JSW
31
Vanaf nu kun je JSW lezen op tablet en pc via Schooltas. Elke maand vind je op deze plek de code die je daarvoor nodig hebt. Voor JSW september is dat: honderd
50
Via www.jsw-online.nl/jsw/schooltas lees je hoe je Schooltas installeert en gebruikt.
19
JSW 1 september 2015
5
Oriëntatie op mens en wereld
Met kinderboeken lessen ontwerpen in vier stappen
Wetenschap & Technologie: leren in samenhang De Kinderboekenweek (7 tot en met 18 oktober) draait dit jaar om verwondering en nieuwsgierigheid, om onderzoeken en ontwerpen. Het geschenkboek van dit jaar Per Ongelukt! (Van der Geest, 2015) biedt een uitdagende aanleiding om onderzoekend en ontwerpend aan de slag te gaan met kinderen. Hoe kun je onderzoeken en ontwerpen beter stimuleren dan door het aansnijden van thema’s uit de natuur, wetenschap en techniek? Veel kinderboeken blijken daarvoor uitermate geschikt. Maar hoe pak je dat dan aan? Rens Gresnigt (r.gresnigt@denieuwstepabo.nl) en Lou Slangen (l.slangen@denieuwstepabo.nl) werken bij de Nieuwste Pabo in Sittard en zijn actief in onderwijs, onderzoek en projecten rondom Wetenschap & Technologie
Meester Stan leest voor uit het boek Het raadsel van alles wat leeft. ‘Laten we met zijn allen even applaudisseren voor het pantoffeldiertje! Voor wie? Het pantoffeldiertje.’ (Schutten, 2014, p. 14). De leerlingen moeten eerst lachen. ‘Een pantoffeldiertje? Krijg je daar warme voeten van?’, giechelt Anneke. Maar als de meester verder leest raken ze onder de indruk van wat zo’n piepklein eencellig diertje allemaal kan. Het heeft geen armen en benen maar ontelbare kleine trilhaartjes om te bewegen! Roos vraagt zacht aan Ilse: ‘Hoe weten ze dat? Zou je pantoffeldiertjes ook kunnen zien?’ Ilse weet het ook niet en haalt haar schouders op. En dan: ‘Meester wij willen die diertjes wel eens echt zien!’
H Kinderen raken gefascineerd door wat vreemd en bijzonder is, benut die aandacht in de klas 6
JSW 1 september 2015
et thema dit jaar van de Kinderboekenweek – ‘Raar maar waar!’ – laat zich goed vertalen naar onderwijs dat past bij twee van de kerndoelen voor Natuur en Techniek. Kerndoel 42: ‘De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur’. Kerndoel 45: ‘De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren’. Kinderen raken gefascineerd door wat vreemd en bijzonder is. Het is aan de leerkracht om die aandacht optimaal te benutten. De vragen van Roos over het pantoffeldiertje zijn geschikt om meteen op in te spelen. Hoe kun je kleine diertjes onderzoeken? Welke hulpmiddelen kun je gebruiken? Kun je zelf hulpmiddelen bedenken of maken? Wat zie je als je met een binoculair slootwater onderzoekt? Kun je pantoffeldiertjes vinden?
Beschrijf eens wat je ziet? In dit geval werk je dus aan kerndoel 42, ‘de kinderen leren onderzoek doen’, in dit geval een onderzoek over biologische verschijnselen. Een andere keer zal het gaan over onderzoeken of toepassen van natuurkundige verschijnselen (ook kerndoel 42), of het ontwerpen van technische producten (kerndoel 45). Lezen over boeiende onderwerpen stimuleert de leesmotivatie en draagt bij aan het ontwikkelen van vaktaal. Leerlingen leren gaandeweg niet alleen juiste begrippen te hanteren, de begrippen worden ook betekenisvol, en leerlingen leren helder en logisch formuleren en argumenteren. Boeken zijn dus een prima middel om natuur, wetenschap en techniek in je dagelijkse onderwijs te initiëren. Het ontwerpen van W&Tlessen hoeft niet ingewikkeld en moeilijk te zijn. We gebruiken de vierstappencyclus voor opbrengstgericht werken van Bakx, Ros en Teune (2012) om dit toe te lichten (een figuur waarin de cyclus staat afgebeeld vind je via www.jsw-online.nl). Stap 1: leerdoelen vaststellen Het leesgroepje van juf Maud leest Per Ongelukt!. Door alle spanning en sensatie raken de leerlingen niet uitgepraat over de uitvinding die nodig is om op het gevangeniseiland te komen. Maud speelt in op dit enthousiasme en stelt voor om op school ook een uitvinding te ontwerpen. Jin: ‘Ik maak soms een boot van Lego-steentjes om mee te spelen.’ ’Ja, en als we daarop een katapult maken met een haak dan kunnen we die over de gevangenismuur schieten’, oppert Emma. ‘Dat werkt nooit’, zegt Paul. ‘Die boot wordt veel te zwaar en zinkt.’
Professionalisering
Onderzoekend leren
Groeien in onderzoekend leren Leerkrachten zien een enorme betrokkenheid bij leerlingen tijdens het onderzoekend leren. Tegelijkertijd hebben zij ook veel vragen over wanneer zij moeten sturen en wanneer zelfsturing van de leerlingen wenselijk is. Een groeimodel voor onderzoekend leren belicht, waarbij de mate van zelfsturing van leerlingen geleidelijk toeneemt. Marieke Peeters is redactielid van JSW en programmaleider onderwijs en onderzoek bij de HAN Pabo Jan van BarenNawrocka is projectleider bij het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit
H
oe richten leerkrachten het onderzoekend leren in? Sommige leerkrachten doen klassikaal proefjes, anderen dagen leerlingen uit door hen een experiment of onderzoek op te laten zetten voor het beantwoorden van een zelf bedachte vraag. Spreek je in alle gevallen van onderzoekend leren? In dit artikel komen drie niveaus van onderzoekend leren aan de orde die je als leerkracht houvast geven bij het opbouwen van begeleidingsvaardigheden. Ze bieden je tevens handvatten hoe je de mate van zelfsturing van leerlingen kunt vergroten en daarmee naar een zelfstandiger niveau voor de leerlingen te groeien.
Niveaus van onderzoekend leren Er zijn drie niveaus van onderzoekend leren te onderscheiden: gestructureerd, begeleid en zelfstandig onderzoekend leren (Blanchard et al, 2010). Het niveau van onderzoekend leren meet je af aan de mate van zelfstandigheid van leerlingen bij drie belangrijke activiteiten binnen het onderzoekend leren: opstellen van de onderzoeksvraag; verzamelen van gegevens; en interpreteren van de resultaten. De niveaus van onderzoekend leren verschillen in de mate van sturing die je als leerkracht geeft in verhouding tot de hoeveelheid zelfsturing die de leerlingen krijgen.
Actief betrokken Bij onderzoekend leren gaat het erom een leeromgeving te creëren waarin leerlingen de rol van onderzoeker vervullen en zelf op onderzoek uitgaan vanuit hun intrinsieke motivatie (Van de Keere & Vervaet, 2013). Zo wordt hun onderzoekende houding gestimuleerd en groeien ze in wetenschappelijke procesvaardigheden, ofwel onderzoeksvaardigheden. Een leerkracht die voor de klas een proefje doet en de leerlingen laat toekijken is volgens die definitie dus niet bezig met onderzoekend leren. Pas wanneer leerlingen actief betrokken zijn en inbreng hebben in één of meerdere onderdelen van het onderzoeksproces wordt gesproken van onderzoekend leren.
Tabel 1 (zie deze pagina) laat zien dat de mate van zelfsturing per niveau met een onderdeel van het onderzoeksproces toeneemt; het opzetten van een onderzoek (onderzoeksmethode genoemd) en de onderzoeksvraag.
Gestructureerd (niveau 1)
Begeleid (niveau 2)
• Onderzoek uitvoeren • Resultaten verwerken en conclusies trekken
• Onderzoek opzetten • Onderzoek uitvoeren • Resultaten verwerken en conclusies trekken
Enkele voorbeelden van de niveaus van onderzoekend leren Gestructureerd onderzoekend leren: ‘Project Infecties’ (Peeters et al, 2013). Leerlingen hebben in de verkenningsfase gestructureerd onderzoek gedaan naar bacteriën en vieze plekken in de school. Hierbij is de vraag gegeven door de leerkracht: ‘Welke plek in de school is het meest vies?’ Ook de opzet van het onderzoek is Zelfstandig (niveau 3) • Onderzoeksvraag opstellen • Onderzoek opzetten • Onderzoek uitvoeren • R esultaten verwerken en conclusies trekken
Tabel 1 Onderzoeksactiviteiten waarbij leerlingen een hoge mate van zelfsturing krijgen bij de verschillende niveaus
14
JSW 1 september 2015
Onderwijsontwikkelingen van de afgelopen eeuw
100 jaar onderwijs: vier schoolportretten Ze werden in schooljaar 1915-1916 opgericht, maar zijn nog springlevend. Vier Nederlandse scholen die nog altijd trots honderden leerlingen (en hun ouders) ontvangen. Met de vier directeuren en vier honkvaste medewerkers kijken we terug én vooruit: naar de oprichting van de school, de onderwijsontwikkelingen van de afgelopen decennia, het jubileumjaar en de plannen voor het eerste stukje van de volgende honderd jaar. Erno Mijland is onafhankelijk onderwijsjournalist en zelfstandig trainer / adviseur op het gebied van toekomstgericht onderwijs met ICT
I
n honderd jaar onderwijs is uiteraard het een en ander veranderd: veel van je voorgangers brachten hun schoolweek door zonder handelingsplannen, groepsplannen, passend onderwijs en educatieve computerprogramma’s. En het vertrouwen in leerkrachten leek decennia geleden vaak groter, maar waarom?
Wat is de rol van tradities voor scholen die honderd jaar bestaan? Gaat dat verder dan de directeur die – net als honderd jaar geleden – twee keer per dag de torenklok luidt? En zijn de leerlingen veranderd? Vier eeuwelingen in de schijnwerper.
Toen en nu Mestrom: ‘Een leerkracht van honderd als jaar geleden zou gillend gek worden hij een klas van nu voor zijn neus zou krijgen. Wij differentiëren op drie niveaus. Leerlingen die weinig instructie nodig hebben gaan nagenoeg direct ucaan de slag, er is een groep die instr een tie en begeleide oefening krijgt en groep die extra instructie krijgt. en Leerlingen werken meer samen en mog 1915 praten met fluisterstem. Er is meer ruis, Schooldirecteur Vera Mestrom: ‘De erd.’ tegelijkertijd wordt er veel meer gele oschool begon op initiatief van de kath p groe Jos Hodselmans, groepsleerkracht lieke kerk als een openbare jongensool 5, werkt al dertig jaar op basissch school. Het gebouw aan de rand van Lambertus en vult aan: ‘Ik heb veel verhet dorp bestond uit hoge lokalen rond ns nieuwingen meegemaakt. Het gaf telke neen grote, centrale hal. Het monume had weer veel onrust, vaak onnodig. Ik in tale voorfront van het gebouw is nog dan het idee dat we het wiel opnieuw op oorspronkelijke staat. Ook de pomp aan het uitvinden waren. Differentiëren het schoolplein heeft honderd jaar . heb ik bijvoorbeeld altijd al gedaan schooldrukte overleefd. In een aantal rijksLesgeven blijft leuk; vooral bij aard ol ingrijpende verbouwingen is de scho verkunde en geschiedenis kan ik heerlijk w gemoderniseerd. Zo heeft nu elke bou atief tellen. Wel is er erg veel administr een eigen gang.’ werk bijgekomen, zoals het bijhouden jaar d der hon van cht kra leer van handelingsplannen en ‘Een n rde wo gek end gill zou n groepsplannen.’ gelede zijn r voo nu van s kla een hij als neus zou krijgen’
Basisschool Lambertus, Swalmen (Limburg) 200 leerlingen katholiek directeur: Vera Mestrom (zie foto) 30 jaar in dienst: Jos Hodselmans, groep 5 www.lambertusswalmen.nl
20
JSW 1 september 2015
Feest Mestrom: ‘Het jubileum wordt gevierd w met een nieuw schoollied en een nieu olscho te eers de op logo. Beide worden n gaa n inge leerl De dag gepresenteerd. een dit schooljaar onder begeleiding van die en mak cten aantal kunstenaars obje een plek zullen krijgen in en om de een school. Op de agenda staat verder -leer oud voor reünie annex open dag geïn ere and en n krachten, oud-leerlinge een dt wor dag teresseerden. Voor deze erd fototentoonstelling ingericht over hond ls dee den wor ten jaar onderwijs. De fees vervan st reng gefinancierd uit de opb n koop van oude schoolplaten. Die lage heb Dus de! Zon er. te verstoffen op zold .’ ocht verk ats ben ze via Marktpla Vooruitblik Mestrom: ‘Volgend jaar starten we met een project om ons te kwalificeren als n vreedzame school. Bijzonder: leerlinge imed van rol de kunnen solliciteren voor conom eleid opg ator. Ze worden dan en flicten tussen medeleerlingen te help oplossen.’
TOEN & NU
Elke maand selecteert een expert een artikel uit het 100-jarig verleden van JSW en zet dit af tegen de huidige ontwikkelingen
1926 vs. 2015
Seksuele voorlichting
Belle Barbé studeerde Opvoedingsondersteuning aan de Universiteit van Amsterdam en Sexuality studies in San Francisco. Met haar
[Seksuele] voorlichting op ernstige, rustige, vertrouwelike toon gegeven, kan geen jongen schaden. In 1926 hadden de fraters die in Ons Eigen Blad (de toenmalige naam van JSW) schreven al te stellen met het vraagstuk van seksuele voorlichting. Dit geeft interessante banden met het heden waarin nog altijd met enige behoedzaamheid over kinderen en seksualiteit wordt gesproken. Hoe kan het artikel van de fraters over voorlichting worden afgezet tegen de huidige ontwikkelingen en opvattingen over seksualiteit? Wat kunnen we nog van hen leren?
bedrijf Sex And Fun Education (SAFE) geeft zij seksuele voorlichting op scholen. Op het moment werkt zij aan Wipsite, een kunstzinnige
Alhoewel JSW de afgelopen vijf jaar diverse artikelen heeft gepubliceerd met aandacht voor de seksuele ontwikkeling van kinderen, was dat niet altijd het geval.
seksuele voorlichtingssite
rs intussen om ve ‘Dit blad lijkt on om ts aa pl de nen niet schillende rede orlichaagstuk der vo het netelige vr ezonbi in t e en to ting in den bred spreken.’ derheden te be , 1926 Eigen Blad XIV Fragment Ons
40
JSW 1 september 2015
Sinds de verschijning van het artikel van de fraters in 1926 is er echter een hoop veranderd in Nederland op het gebied van seksualiteit, maar ook op vele andere gebieden. Zo was het in de jaren 20 niet ongebruikelijk dat een jongen na het basisonderwijs geen verder onderwijs volgde maar direct gingen werken. De fraters maakte zich zorgen over de manier waarop jongens, die al gelijk na de lagere school in een fabriek of werkplaats gingen werken, hun seksuele onschuld maar al te vlug verloren. De ‘moderne rijpende jeugd’ zou in contact komen met oudere jongens en ‘mensen van allerlei slag’ en daarmee ‘de onschuld van het doopsel’ verliezen.
Verwacht in JSW Toen & Nu: Examenkwaad
Anno 1918 bestempelden de fraters die de toenmalige JSW (Ons Eigen Blad) volschreven examens als een vloek: ‘Zij belemmeren den leraar en we hebben ons eigenlike doel: vorming der persoonlikheid en levensharmonie onszer leerlingen uit het oog verloren.’ In de rubriek Toen & Nu wordt het betoog van de fraters afgezet tegen het huidige geluid rondom ‘toetsen’. © JSW
JSW informeert je over de laatste ontwikkelingen in het basisonderwijs en vertaalt deze naar de praktijk. Met iedere maand interessante vakinformatie, praktische tips, prikkelende columns, recensies en kant-enklare lessen.
Succes met PBS
Positive Behaviour Support is een aanpak die gericht is op preventie van gedragsproblemen en het minimaliseren van probleemgedrag. Hoe maak je PBS tot een stevige basisaanpak voor gedrag waar je als school op vertrouwt en op voortbouwt?
Niets missen?
Bru Taal
In www.jsw vind je praktisch inzetbare tips voor apps, tools, video’s, websites en (meer) lezen over ICT. In de volgende JSW onder meer Bru Taal, een taal-app voor leerlingen van 8 tot en met 12 jaar, bekroond met de Meester App Award en verkozen tot beste app in het basisonderwijs.
Neem dan nu een combi-abonnement op JSW én HJK en betaal slechts € 117,50 per jaar!
© Bru Taal
Proefabonnement JSW Ook leuk voor thuis! Nummer
Nummer
8, jaargan
7, jaarga
ng 99,
maart 201
5
g 99, apri
l 2015
Nummer 9, jaargan
g 99, mei 2015
3x JSW magazine,
www .j sw -o n li n e Jeu .n l Schoo w w w.jVakblagdd in l en We voo het reld sw basison speciaal -or nl der wijs, onderw in e. nl Jeugd in ijs en opl School eiding en Wereld Vakblad ww w.j sw voor het basisond -on line speciaal erwijs, .nl
de online versie én toegang tot het digitale archief
onderwijs en opleidin g
Jeugd in Schoo l en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding
voor €10,-*
Abonnement stopt automatisch!
2 nummers gratis!
Special
De cre atieve ee EffeLct Duu sve ie eein rzm ameo vo or rk t be iv (te retilid a m )oa ie gracht C tie ntwtik kelins vergreroare f denke vanZo de g dom ot je or u n ke : b nl e crle et es Zo zorg ss rok eare eh tivitn k n Voorlic en ti e eit e je ei hting l vo d bi da Creatief denken
nnoen r jejeleteer feedba ven:t ho Zo mo edigg je eenge am e pr Daa lingen ck aage uwsgi wov t jehou ex llenie erer eri kt se din nte leer gk aan Voordelen vance s? sociaa l-emlin en otig ui oneel t leren Onderwijs van mo rgen: lerende net werken JSW1502
2602_TDS
JSW_HR15
040306_TDS
JSW_CWXXXXXX_TD
S_NR9 2015.indd
*De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2016
_nr7_201
5.indd
1
_NR8 2015.i
ndd 1
1
19-03-15 16-04-15
13-05-15 15:54
Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2266692 50
JSW 1 september 2015
08:32
15:02