JSW april 2019

nr 8 april 2019

Leren leren de school in Klassenopstelling centraal Interview Claire Boonstra

Voor elk kind een handreiking

PASSEND ONDERWIJS

Iedere leerling écht zien

Voor elk kind een handreiking Elke leerling heeft het recht om gezien en gehoord te worden. Een mooie uitspraak uit handelingsgericht werken, maar hoe doe je dit? Formuleer een statement over iedere leerling, in één zin. Hoe leert deze leerling het beste?

TEKST NOËLLE PAMEIJER

G

eef zeer beknopt aan wat goed werkt bij elke leerling. ‘Deze leerling leert het beste wanneer/met/ door/als …’ Deze zin betreft een algemene onderwijsbehoefte en is te beschouwen als een handreiking voor de dagelijkse omgang met deze leerling. Je houdt er zoveel mogelijk rekening mee. Deze informatie

Figuur 1 – Welke ondersteuning bied jij aan je leerlingen, zodat alle kinderen worden voorzien in hun onderwijsbehoeften?

mag niet verloren gaan, noteer de handreikingen daarom bijvoorbeeld op een groepskaart.

JUISTE ONDERSTEUNING Waarom voor elke leerling een handreiking?

Ten eerste, omdat iedere leerling ertoe doet.

De handreiking zorgt ervoor dat alle leerlingen in beeld zijn en je geen enkele leerling over het

3x Afstemmen op onderwijsbehoeften

Dezelfde ondersteuning

Verschillende ondersteuning

6

Belemmering weghalen

PROFESSIONALISERING

Schoolgids of leerkracht leidend?

Klassenopstelling centraal

In schoolgidsen lees je regelmatig dat elke klas in tafelgroepjes zit. Het idee is dat dit vernieuwend en modern onderwijs oplevert. Komt deze klassenopstelling ten goede aan goed onderwijs?

En hoe richten jij en je team dit in bij jou op school?

TEKST MARJOLEIN ZWIK

O

nderwijsvernieuwingen zijn van alle tijden, dus ook van de huidige tijd. Nieuwe schoolgebouwen worden neergezet op basis van onderwijsconcepten die veelal ‘samenwerken’ in hun visie hebben staan. In schoolgidsen lees je steeds vaker dat de klassenopstelling een onderdeel van de onderwijsvisie is en dat daarom elke klas in tafelgroepjes zit, om dit samenwerken te bevorderen. Natuurlijk is het niet vreemd dat een klassenopstelling samenhangt met de onderwijsvisie, maar het is de vraag of deze vaste groepsopstelling als een voldongen feit in de schoolgids moet worden vermeld. Dat laat dan weinig professionele ruimte aan leerkrachten, die mogelijk een andere afweging maken in bepaalde situaties.

tings & Chantry Wood, 2002) komen over het algemeen vier argumenten naar voren: 1. i nstructie aan kleine groepjes; 2. o rganiseren van niveaugroepen; 3. d elen van materialen; 4. s amenwerken in kleine groepjes.

Wanneer ‘instructie aan kleine groepjes’ de reden is om in elke klas een standaard klassenopstelling van groepjes te hanteren, is het goed om eerst na te gaan hóe vaak, bij wélke activiteiten en hóeveel tijd per dag er daadwerkelijk instructie aan kleine tafelgroepen wordt gegeven. Over het algemeen zul je ontdekken dat dat maar een beperkte tijd per dag is. Bovendien hebben de meeste klaslokalen hiervoor een aparte instructietafel.

Instructie aan een kleinere groep dan de hele klas heeft meestal als basis dat enkele leerlingen een intensievere en verlengde instructie nodig hebben: een niveaugroep. De leerlingen die voor verlengde instructie in aanmerking komen,

WAAROM TAFELGROEPEN? Er zijn verschillende redenen om een klas in tafelgroepen te zetten. Uit de literatuur (Has-

12

TAAL

Thematisch werken

Betekenisvol taalonderwijs

De domeinen van het vak Nederlandse taal worden in de praktijk van taallessen te gemakkelijk als losse onderdelen aan de orde gesteld. Dat is een gemiste kans, want er zijn veel verbanden. Het herkennen van zulke verbanden is essentieel voor duurzame effecten bij de leerlingen.

TEKST DOLF JANSON

I

ets leren vindt plaats doordat er verbindingen in het brein worden benut en zo versterkt of aangemaakt. Daarbij horen ook de verbindingen met de al aanwezige voorkennis. Hoe kun je dergelijke verbanden benutten en zo een rijker en betekenisvoller leren van de Nederlandse taal uitlokken?

MONDELING TAALGEBRUIK Het mondelinge taalgebruik is de basis van taalvaardigheid. De klank van woorden en de betekenisgevende samenhang van die woorden in een bepaalde context bepaalden dat kinderen al heel jong de taal van hun ouders gingen leren. Ook kinderen die het Nederlands als een tweede of derde taal moesten leren, begonnen daarmee door te luisteren en die woorden na te zeggen en aan te vullen (Coenen & Heijdenrijk, 2010).

In het leven buiten de taalles en ook buiten de school is het mondeling taalgebruik essentieel om je te kunnen handhaven en ontwikkelen. Het is daarom wat vreemd dat de associatie van veel kinderen bij de aankondiging van een taalles heel vaak is ‘dan moeten we lesjes maken’ en dus schrijven. Ook uit de recente peiling van de vaardigheid van leerlingen (eind groep 8) op het gebied van luisteren, spreken en gesprekken die de Inspectie van het Onderwijs heeft laten houden, blijkt dat mondelinge taalvaardigheid meer aandacht verdient.

Er is nog een ander element in taallessen dat door taalmethoden wordt gestuurd en dat is het bestaan van een overzicht met de juiste antwoorden. Kinderen worden zelden geacht zelf iets te maken of te bedenken. Als er al open vragen voorkomen, blijken ze niet populair,

18

Leerlingen zoeken informatie voor een eigen onderzoek.

Door samen te werken, ervaren ze dat ze steeds beter worden in de vaardigheden die daarbij komen kijken

19

JSW 08 2019

FOTO’S: TOM VAN LIMPT

Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het basisonderwijs?

Neem een abonnement op JSW g Ontvan

W 10 x JS

nr 5 januari 2019

en op JSW lez n pc e tablet oltas o via Sch

l specia egang Krijg to digitaal tot het f archie artikelen) 0 0 (>1. 0

Voor slechts â‚Ź79,95 per jaar

d e o g p o e i s i s j V i w r e d n o n e k re

Studenten ontvangen

50% korting

Meer weten?

Ga naar www.jsw.nl of bel 088-2266692

PROFESSIONALISERING

Zelfsturend leren

Leren leren de school in

Door samen met leerlingen bewust bezig te zijn met onderzoeken, plannen en nadenken over het leren worden leerlingen hier steeds beter in. Leerlingen die over meer zelfregulerende vaardigheden beschikken, behalen betere prestaties.

TEKST MARLOES HOEDJES-KOOP, MIJKE SMOLDERS, ELINE VAN DELFT EN LEONTINE VAN DE VEN

Z

elfsturing wordt door Van Noort (2004) omschreven als het vinden van de eigen identiteit en die richtinggevend laten zijn voor de eigen ontwikkeling. Onder zelfregulerend leren wordt verstaan: het vermogen om het eigen leren in goede banen te leiden, te beoordelen en bij te sturen (Dijkstra, 2015). Bij metacognitie, het vermogen om na te denken over je gedrag en gedachten, ligt de focus vooral op kennis, waar bij zelfregulatie en zelfsturend leren de focus ligt op zowel de cognitie als de regulatie van het gedrag en de emotionele regulatie (Dinsmore, Alexander, & Loughlin, 2008).

die verder gaan dan het opnemen van leerstof, gezien onze snel veranderende maatschappij, waarin mensen vaak een leven lang blijven leren. Maar hoe geef je dit ‘leren leren’ nu vorm in je klas, school of de gehele organisatie?

LEIDRAAD LEREN LEREN SKOzoK, een onderwijsstichting met dertig basisscholen in Zuidoost-Brabant, heeft de ambitie om haar leerlingen vaardig te maken in het leren leren. Het doel is een wezenlijke verandering van wat en de manier waarop leerlingen leren tijdens hun schoolloopbaan.

Een eerste stap werd gezet door het verkennen van de mogelijkheden om het concept leren leren concreet toe te passen in de praktijk van het basisonderwijs. Deze verkennende notitie (Laenen, 2014), gebaseerd op inzichten van de Rijksuniversiteit Groningen, vertaalde het leren leren naar leerstrategieën die toepasbaar zijn in het primair onderwijs. Om ervoor te zorgen dat alle collega’s het leren leren op

ONTWIKKELING VAN VAARDIGHEDEN Als de adolescentie eenmaal voorbij is, ontwikkelt metacognitie zich niet meer. Daarom zijn de basis- en middelbare schoolperiode cruciaal voor de ontwikkeling van deze kennis en vaardigheden (Dijkstra, 2015). Kinderen van nu hebben ook specifieke leervaardigheden nodig

32

INTERVIEW

‘Ik zie een stille revolutie’ Claire Boonstra: van school naar ontwikkelomgeving

40

C

laire Boonstra heeft een missie: het onderwijs moet radicaal anders ingericht. Met Operation Education zet ze op scholen voor alle niveaus en leeftijden zinvolle hervormingen in beweging met leerlingen, ouders, leerkrachten, schoolleiders en bestuurders. Op congressen en bijeenkomsten in binnen- en buitenland zet ze haar visie op onderwijs en onderwijstransformatie uiteen.

‘Maar eigenlijk is het niet juist om over “mijn visie” te praten’, geeft Boonstra aan. ‘Ik voel me vooral een spreekbuis. Dat begon in 2012.

Nadat ik in een TEDx-talk voor een andere kijk op onderwijs en ontwikkeling pleitte, kreeg ik van alle kanten bijval van mensen die het gevoel hadden dat het onderwijssysteem op hen drukte.’ Ze krimpt ineen om haar woorden te illustreren, en dat zal ze het hele gesprek blijven doen; als hoofd en hart achter de boodschap staan, drukt het lichaam dat vanzelf uit. ‘Ze wisten opeens: “Hé, ik ben niet de enige!” Sindsdien heb ik met tienduizenden mensen inzichten uitgewisseld over hoe en wat wij onze kinderen willen leren. En dat is heel anders dan nu gangbaar is.’

Zo praten we al over 2012, maar ik denk dat onze lezers ook willen weten hoe je leven er daarvoor uitzag.

‘Ik deed het goed op school, ging studeren aan de TU Delft en werken bij KPN en Unilever, en startte samen met anderen het augmented reality-platform Layar. Dat werd een groot succes. Ik werd zelfs uitgenodigd voor het World Economic Forum in Davos om daarover te vertellen. Ik had de top bereikt waar ik altijd zo naar opkeek, waarvan we als samenleving zeggen dat ze ‘het gemaakt hebben’. Maar ik zag daar veel mensen die voor mijn gevoel hun visitekaartje waren geworden, zonder nog diep van binnen te voelen waarvoor ze de dingen doen. Zo kwam ik weer uit bij de vraag die ik in een opstel op de middelbare school al

FOTO: RIKKERT HARINK

TEKST ERIK OUWERKERK

Claire Boonstra: ‘Als je op bezoek gaat bij scholen die hun bedoeling in de praktijk brengen, zie je juist heel veel structuur’

stelde: “Hoe zou het onderwijs eruitzien als iedereen er echt zijn potentieel zou kunnen benutten?”’

Al snel kwam de vraag ‘Wat is de bedoeling van onderwijs?’ centraal te staan.

‘Ik merkte en hoorde dat, ondanks alle liefde en toewijding in het onderwijs, er een model is ontstaan dat zowel de leerkrachten als de leerlingen, en daarmee ook de samenleving,

41

JSW 08 2019

De methode voor technisch lezen mĂŠt begrip!

Technisch lezen en begrijpend lezen twee aparte vakgebieden?

Bij Estafette editie 3 stappen we hiervan af.

Meer weten? zwijsen.nl/estafette

De eerste scholen zijn gestart!

Woensdag 22 mei: gratis webinar over de nieuwe Estafette in groep 7 & 8.

Info en aanmelden: zwijsen.nl/webinars

illustratie: Mieke Driessen

Hoofddoel van deze gloednieuwe methode is het vloeiend kunnen lezen van teksten mĂŠt begrip.