Nummer 5, jaargang 102, januari 2018
w ww.jsw -o n lin e .n l Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding
Vakken in het Engels Spelenderwijs vaardigheidsgesprek Thematisch werken in samenhang Intelligentie: nature of nurture?
Taal
Vakintegratie met primary CLIL
Vakken in het Engels Content and Language Integrated Learning (CLIL) is in opmars in het basisonderwijs. Hoe kun je verantwoord en praktisch met primary CLIL werken naar gedifferentieerde taalvaardigheidsniveaus van de leerlingen? Wat levert het combineren van taal en vakinhoud op?
Marianne Bodde-Alderlieste (m.bodde@wxs.nl) is expert in en auteur over vakdidactiek Engels in het basisonderwijs. In 2016 kreeg zij een ridderorde voor haar (landelijke) werk voor dit vakgebied
CLIL heeft als onderscheidend kenmerk dat de leerlingen tegelijkertijd de taal en vakinhoud leren en daarbij samenwerken in interactie met elkaar
6
JSW 5 januari 2018
O
ver de hele wereld wordt CLIL toegepast. Ook in het basisonderwijs is primary CLIL aan een voorzichtige opmars begonnen. Primary CLIL wordt al automatisch toegepast op vvto-scholen die onderbouwthema’s in het Engels aanbieden en geen aparte Engelse lessen meer geven. Omdat het niet logisch is om daarna in de middenbouw weer traditionele lessen Engels te gaan geven, willen steeds meer vvto-scholen in de midden- en bovenbouw doorgaan met Engels op een manier die aansluit op de aanpak in de onderbouw. Engels hoeft dan geen geïsoleerd vak meer te zijn, maar wordt gecombineerd met thema’s en onderwerpen die aansluiten bij de leeftijd van de leerlingen. Taal en vakinhoud leren Primary CLIL is niet moeilijk, maar er liggen wel een aantal principes aan ten grondslag. CLIL heeft als onderscheidend kenmerk dat de leerlingen tegelijkertijd de taal en vakinhoud leren en daarbij samenwerken in interactie met elkaar: learn to use a language and use the language to learn (Marsh, 2000; Mieras, 2012). Met primary CLIL zijn de leerlingen in de gewone lestijd in het Engels bezig, als onderdeel van het totale leerproces. Bovendien worden ze door de systematiek van CLIL uitgedaagd om Engels te gebruiken in communicatieve, realistische en betekenisvolle contexten.
Drie niveaus Ik onderscheid drie niveaus van primary CLIL zoals die in de praktijk worden toegepast: light CLIL, medium CLIL en real CLIL. • Bij light CLIL worden, als (start)experiment in het eerste invoeringsjaar van vvto, onderwerpen in de Engelse les of in een project verwerkt op het moment dat ze bij een bepaald vak worden aangeboden, bijvoorbeeld projecten over de seizoenen of feestdagen. Ook kan Engelstalig materiaal ingezet worden bij een vakles; • Bij medium CLIL is er al sprake van een selectie van thema’s (of gedeelten hiervan) die jaarlijks worden aangeboden via het Engels. Het leren
van Engels, het leren van de inhoud en een goed samenwerkingsproces zijn daarbij gecombineerde doelen, bijvoorbeeld bij onderwerpen als gezond eten, hoe planten groeien, meten en wegen, hoe (bepaalde) dieren leven; • Bij real CLIL wordt een vast percentage van (zaak)vakken structureel en minimaal één uur per week in het Engels gegeven, waarbij vakinhoudelijke doelen en taaldoelen even belangrijk zijn en ook procesdoelen worden nagestreefd, bijvoorbeeld bij onderwerpen uit geschiedenis, duurzaamheid of natuuronderwijs. Real CLIL wordt nog niet veel toegepast. De negentien scholen die meedoen aan het experiment met tweetalig basisonderwijs experimenteren ermee. Maar ook reguliere vvto-scholen kunnen met 15 procent lestijd in Engels prima real CLIL geven. Het onderscheid in drie niveaus geeft al aan dat CLIL een groeiproces is, maar dat hoeft niet. Een school kan ervoor kiezen om naar real CLIL toe te werken, maar het is ook mogelijk om een ander niveau, zoals light of medium CLIL, aan te houden of om op een andere manier om te gaan met het aanbieden van Engels. Dit is uiteraard afhankelijk van de mogelijkheden en het ambitieniveau van de school. Welke vorm de school ook kiest, werken met CLIL levert een hoger eindniveau op dan werken met de huidige kerndoelen. Voorwaarde is dan wel dat er minimaal een uur per week aan Engels wordt besteed, zo mogelijk verdeeld over meerdere dagen. Je kunt niet verwachten dat een school die vvto invoert meteen in alle middenbouw- en bovenbouwklassen met primary CLIL gaat werken. Leerkrachten hebben tijd en ervaring nodig om in het CLIL-proces te groeien. Uit onderzoek blijkt dat leerkrachten met alleen B1-niveau van het ERK minder goede resultaten boeken dan leerkrachten met B2-niveau of hoger. Omdat het bijna altijd de groepsleerkracht is die Engels geeft, is nascholing in teamverband onvermijdelijk, voor vakdidactiek en taalvaardigheid, gekoppeld aan de eigen lespraktijk van de verschillende
Kennis als wapen tegen kansenongelijkheid
Thematisch werken in samenhang Op veel Nederlandse scholen wordt thematisch gewerkt. Kennis van de wereld, geschiedenis en natuur en techniek wordt niet door middel van een methode aangeboden, maar in brede thema’s waarbij de eigen inbreng van leerlingen groot is. Er wordt aan onderzoekend leren gedaan, de vaardigheden van de 21 e eeuw krijgen een plek binnen de thematische aanpak en de leerlingen zijn vaak intensief bezig om in groepjes aan opdrachten en ideeën te werken. Er wordt, zo zegt men, mooi en betekenisvol onderwijs gemaakt. Is zo’n thematische aanpak zinvol? Martin Bootsma is redactievoorzitter van JSW en leerkracht en teamleider op de Alan Turingschool in Amsterdam
Hirsch vindt het aanbieden van veel kennis over de wereld om ons heen van cruciaal belang voor de ontwikkeling van kinderen 12
JSW 5 januari 2018
D
e Amerikaanse onderwijskundige Hirsch zou over zo’n uitwerking weinig enthousiast zijn. Hij vindt het aanbieden van veel kennis over de wereld om ons heen van cruciaal belang voor de ontwikkeling van kinderen. Maar de vraag die hem hierbij bezighoudt is: wat is de slimste manier om dit te doen? Hoe maken we ons onderwijs effectief voor alle leerlingen en hoe dragen we als scholen bij aan de vermindering van de kansenongelijkheid? De inzichten van Hirsch hierover zal ik koppelen aan de thematische aanpak van het onderwijs. De leidende vraag hierbij is: hoe kan thematisch onderwijs zo worden vormgegeven dat alle leerlingen hiervan profiteren? Koninklijke weg De Griekse wiskundige Euclides wordt gezien als de grondlegger van de meetkunde. Hij schreef er een zeer beroemd boek over, getiteld De Elementen. Dit boek werd tot ver in de 19e eeuw gebruikt als studieboek om de beginselen van deze zeer oude wetenschap onder de knie te krijgen. Ten tijde van Euclides’ leven was Ptolemaeus koning der Grieken. Hij was onder de indruk van de kennis die Euclides had, maar zag op tegen het doorgronden van het boek. Dus vroeg de koning of er geen gemakkelijkere manier bestond om meetkunde te leren dan door bestudering van Euclides’ geschrift, waarop de wiskundige antwoordde: ‘Er bestaat geen koninklijke weg.’ Hoewel het verhaal over Euclides en Ptolomaeus waarschijnlijk verzonnen is, zit er een diepe waarheid in verborgen. Het opdoen van kennis vraagt veel tijd en veel inspanning. Je leert niet zo gemakkelijk meetkunde of de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog. Om hier grip op te krijgen, is veel kennis nodig. En veel
kinderen hebben die niet. Die moet, aldus Hirsch, worden onderwezen. In The Schools We Need and Why We Don’t Have Them benadrukt Hirsch (1999) dat leerlingen die van huis uit niet opgroeien in een wereld vol verhalen en die weinig culturele bagage meekrijgen dit al zo vroeg mogelijk moeten krijgen aangeboden op school. De reden hiervoor is, aldus Hirsch (1999): ‘Learning is cumalitive and at first it is slow. Knowledge gradually builds on knowledge; the principle behind intellectual capital is that it takes knowledge to make knowledge. Because of the cumulative character of learning, the educational conditions of early life excercise a very powerful influence on later competencies.’ Kennis als basis Voor Hirsch staat het overbrengen van kennis voorop. Om leerlingen eerlijke kansen te geven, moet de achterstand van veel leerlingen in bijvoorbeeld kennis van de wereld of taal (woordenschat) zoveel mogelijk worden ingelopen. Dit lukt alleen als er vanaf de laagste groepen een doorlopend en rijk curriculum wordt gehanteerd, waarbij in openvolgende leerjaren kennis op kennis wordt gestapeld. Dat hiermee al zo vroeg mogelijk wordt begonnen, staat haaks op een idee dat zowel in de Verenigde Staten als in Nederland veel aanhangers heeft, namelijk dat jonge kinderen op de basisschool vooral moeten spelen. Vanuit spel komen leerlingen tot leren, zo is het idee. Volgens Hirsch is dit een romantische kijk op de wereld en de mens. Hij bestrijdt het idee dat kinderen net als dieren en planten een vaststaande ontwikkeling doormaken die niet versneld kan worden. Voor alles is een tijd geldt voor Hirsch niet. Hij wijst op onderzoek naar hersenontwikkeling en
Sociaal-emotionele ontwikkeling
Op reis met Rubi Rubrics
Spelenderwijs vaardigheidsgesprek De ontwikkeling van kinderen gaat verder dan het cognitieve vlak. Er is steeds meer bekend over en aandacht voor de executieve vaardigheden. Hoe maak je kinderen in woord en beeld eigenaar van hun persoonlijke ontwikkeling en hoe breng je deze op het gebied van werkhouding, sociaal-emotionele ontwikkeling, persoonlijke ontwikkeling en het leren leren in kaart? Olga Stoffels, Bart van de Voort en Maartje van den Broek zijn werkzaam in het basisonderwijs als leerkracht en coördinator hoogbegaafdheid
W
e kennen allemaal de uitblinkers van de klas: kinderen die een zichtbare voorsprong op de leerstof hebben. Kind tevreden, blije leerkracht en trotse ouders. Dit klinkt fantastisch, maar is het dat ook? Helpt het je om verder te komen in je ontwikkeling en betekent het bovenstaande automatisch een succesvolle start op de middelbare school? Waarschijnlijk niet. Hoe kun je dit als leerkracht ombuigen? Passend aanbod Er is steeds meer aandacht voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong in de onderbouw. Bekend is inmiddels dat het, om een werkelijke inspanning te leveren en écht tot leren te komen, belangrijk is dat de aangeboden opdrachten het niveau van het kind zodanig overstijgen dat het kind als het ware wordt uitgenodigd om een beetje op zijn tenen te lopen. Op veel scholen zijn deze opdrachten omgezet in een structureel aanbod. Te denken valt aan het spelen van Smartgames, het laten ontwerpen van een bouwvoorbeeld of het laten experimenteren met materialen. Ook programmeren en filosoferen hebben vaak een plek gekregen in de klas.
Rol en taak auteurs Maartje van den Broek en Olga Stoffels volgden de master SEN-opleiding Specialist hoogbegaafdheid en Bart van de Voort de master Leren en innoveren. Zij vormden in het schooljaar 2016/2017 de ‘Projectgroep Excellentie’ binnen het bestuur PlatOO. De projectgroep kreeg als opdracht om binnen de vijftien scholen van PlatOO een aantal doelen rondom excellentie te realiseren. De tool ‘Op reis met Rubi Rubrics’ is een uitwerking van één van deze doelen, namelijk het werken aan executieve vaardigheden in de onderbouw. Voor vragen over die tool kun je mailen naar: excellentiebrigade@platoo.nl.
18
JSW 5 januari 2018
Moeilijk genoeg? Omdat dit onderwerp ons, als excellentiecoördinatoren van de scholen waarop we werken, aanspreekt en we van het bestuur de kans kregen hiermee aan de slag te gaan, zijn we met diverse leerkrachten van scholen in gesprek gegaan. Zij bieden onderbouwde differentiatie aan die staat als een huis. Toch is dit niet voor alle kinderen toereikend. Om het passende aanbod op het didactische vlak aan te kunnen, is meer nodig. De functies in je brein die het mogelijk maken dat je rationele beslissingen neemt, impulsen beheerst en kunt focussen op wat
Definitie executieve vaardigheden • Respons-inhibitie: nadenken voordat je iets doet. • Werkgeheugen: informatie in je geheugen houden bij het uitvoeren van complexe taken. • Emotieregulatie: emoties reguleren om doelen te behalen of gedrag te controleren. • Volgehouden aandacht: aandachtig blijven, ondanks afleiding. • Taakinitiatie: op tijd en efficiënt aan een taak beginnen. • Planning/prioritering: een plan maken en beslissen wat belangrijk is. • Organisatie: informatie en materialen ordenen. • Timemanagement: tijd inschatten, verdelen en deadlines halen. • Doelgericht gedrag: doelen formuleren en realiseren zonder je te laten afschrikken. • Flexibiliteit: flexibel omgaan met veranderingen en tegenslag. • Metacognitie: een stapje terug doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren.
Professionalisering
Congres ‘Making Shift Happen 2017’
Intelligentie: nature of nurture?
Op 6 november 2017 vond de zevende editie van het internationale onderwijscongres ‘Making Shift Happen’ plaats in de Beurs van Berlage te Amsterdam, georganiseerd door Academica Business College. Deze editie was het thema ‘The Battle of Nature versus Nurture’, refererend naar het aloude doch immer actuele debat over wat nu eigenlijk is aangeboren (nature) en wat is aangeleerd (nurture). Internationale wetenschappers en experts gingen tijdens keynotes dieper op dit thema in. Sarah Bergsen is
onderwijskundige en docent van de masteropleidingen Leren en innoveren en Leadership in education op Fontys Hogeschool Kind en Educatie
Onderzoek laat zien dat de overtuigingen van leerkrachten over de ontwikkelbaarheid van intelligentie erg belangrijk zijn
32
JSW 5 januari 2018
Waarom is er in 2017 gekozen voor het thema ‘The Battle of Nature versus Nurture’? De organisatie van Academica Business College geeft aan dat Nederland de prestatiekloof tussen leerlingen met een zwakke sociaaleconomische achtergrond en leerlingen met een sterke sociaaleconomische achtergrond moeilijk lijkt te kunnen dichten. Sterker nog, de kloof groeit. We lijken met bijvoorbeeld vroege selectie en niveaugroepen de verschillen eerder uit te vergroten dan te verkleinen. Onderzoek laat zien dat de overtuigingen van leerkrachten over de ontwikkelbaarheid van intelligentie erg belangrijk zijn (Mills et al., 2014), maar in de westerse landen lijken we hiervan minder doordrongen dan in bijvoorbeeld Oost-Aziatische landen. Krijgt een leerling het ‘label’ niet goed te kunnen leren, rekenen of spellen, dan wordt dit al snel een self-fulfilling prophecy: een voorspelling die vanzelf waar wordt. Doen we er dan eigenlijk wel goed aan om leerlingen in te delen op basis van hun intellectuele capaciteiten en om hen op verschillende niveaus lesstof aan te bieden? Liggen die intellectuele capaciteiten eigenlijk wel vast? En hoe staan die in verhouding tot kritisch, creatief en probleemoplossend leren denken? Met behulp van internationale wetenschappers en experts op dit gebied gingen we op deze dag in keynotes en rondetafelsessies op zoek naar het antwoord. Anders Ericsson De eerste keynote was van Anders Ericsson. Hoe gewone mensen tot uitzonderlijke prestaties kunnen komen is de ondertitel van Ericssons wereldwijde bestseller Piek, een boek waarin hij verhalend zijn 35 jaar aan onderzoek op het gebied van expertise beschreef in samenwerking met journalist Robert Pool (Ericsson & Pool, 2016). Zijn benadering was steeds simpel: identificeer absolute toppresteerders binnen een bepaald domein, bevraag hen uitvoerig over
het pad dat hen tot die prestaties heeft geleid en analyseer de patronen die hierin zijn aan te treffen. Wat blijkt: in 35 jaar is Ericsson geen enkele expert tegengekomen die zonder een grote hoeveelheid doelgerichte oefening (grofweg 10.000 uur) tot de betreffende topprestatie gekomen is. Eigenlijk zegt zijn onderzoek: talent bestaat niet, ook al zegt onze intuïtie vaak wat anders. Het debat over ‘nurture’ (omstandigheden) en ‘nature’ (aanleg) lijkt een tegenstelling op te werpen, maar deze twee factoren zijn niet met elkaar in strijd, ze beïnvloeden elkaar. De optimistische boodschap is dus: ‘nurture’ is belangrijk (bijvoorbeeld lengte), maar in mindere mate dan veel (met name westerse) mensen denken. Hierbij is het belangrijk om (doelgericht) te trainen. We oefenen vaak verkeerd, zegt Ericsson. Van alleen maar liedjes spelen op de piano of voetbalwedstrijden spelen, word je niet automatisch beter. Je moet jezelf steeds specifieke doelen blijven stellen, jezelf heel gericht focussen en directe feedback organiseren. Het helpt natuurlijk als je daarbij een goede leerkracht of coach kunt inschakelen en gebruik kunt maken van geavanceerde trainingstechnieken die zich al eerder bewezen hebben. Wat betekent dit voor het onderwijs? Ericsson is geen onderwijsexpert, maar hij vindt dat we alle kinderen de ervaring moeten gunnen om ergens heel goed in te zijn, zodat ze de methodiek van doelgericht oefenen kunnen ervaren en die kunnen toepassen in verschillende situaties. Stellan Ohlsson De professor Stellan Ohlsson schreef het boek Deep Learning, een pittig academisch meesterwerk over cognitieve psychologie (Ohlsson, 2013). Voor zijn keynote behandelde hij maar een heel beperkt, maar vaak niet goed begrepen aspect van leren, namelijk creativiteit. Ons brein werkt niet direct met de wereld, maar met voorstellingen (representations of mental models)
Wil jij op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het basisonderwijs? Neem nu een abonnement op JSW
Wil je niets missen, neem dan een abonnement op HJK én JSW en betaal slechts €119,50 per jaar
Ontvang 10 x JSW
JSW lezen op tablet en pc via Schooltas
Krijg toegang tot het digitaal archief
Studenten ontvangen
40% korting
Samen voor €79,- per jaar Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2266692
Verwacht in JSW In rekengesprek met kinderen In het onderwijs wordt veel gesproken over leerlingen en te weinig met leerlingen. Een rekengesprek, met een actieve rol van de leerling, kan een effectief middel zijn om de onderwijsbehoeften van kinderen op rekengebied te achterhalen. Hoe geef je dit rekengesprek vorm? Gerd Altmann
JSW informeert je over de laatste ontwikkelingen in het basisonderwijs met een focus op de midden- en bovenbouw, en vertaalt deze naar de praktijk. Met iedere maand interessante vakinformatie, praktische tips, prikkelende columns, recensies en kant-en-klare lessen.
Gereedschap: GrowWizzKid In de rubriek Gereedschap wordt het digitale lespakket GrowWizzKid besproken. Dit is een concept waarbij leerlingen ontdekken en leren hoe groenten groeien en wat de verschillen zijn tussen moestuin en hightech teelt. Het gaat op diverse manieren in op voedselvaardigheid.
Niets missen?
Begeleid kinderen succesvol
Timon Jacob
Neem dan nu een combi-abonnement op JSW én HJK (het vakblad voor de onderbouw) en betaal slechts € 119,50 per jaar! Meer informatie: www.jsw-online.nl/abonneren.
Onderzoekend en ontwerpend leren wordt steeds vaker toegepast in het basisonderwijs. Deze didactische benadering past bij onderwijs dat is gericht op het ontwikkelen van 21e eeuwse vaardigheden. Hierbij wordt vaak vergeten te kijken naar welke aanpassingen dit vraagt van de leerkracht, terwijl juist goede begeleiding cruciaal is voor het succesvol uitvoeren hiervan.
Los nummer
Voor jezelf of als cadeau! Nummer Nummer
1, jaargan
10, jaa
rgang 101
, juni 201
g 102, sept
7
ember 201
7
Nummer 2, jaargan
g 102, oktober 2017
• Ontbreekt er een nummer van JSW in je collectie? • Een interessant artikel gezien dat je wilt lezen, maar heb je geen abonnement? • Op zoek naar een cadeautje voor je collega?
Bestel een los nummer voor € 10,-
www .j sw -o n li n e Jeu .n l Schoo w w w.jVakblagdd in Werel sw voo het basl en d speciaal -or nl isonder onderw in e. nl wijs, Jeugd in ijs en opl Sch eid
Vakblad
ool en We reld
voor het basisond ww w.j swspeciaal erwijs, onderwine onl ijs en ople .nl iding
ing
Jeugd in Schoo l en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding
n
Startg espre Bete vor eorn ed enrawijds: kken n Aan ma e zome leare kn Effectie het ver schil! r rekenv f begri rd jp ig he Pleaa e id n d leeso zier in Kind
erboeken leren nderw P ssen week: gri aanwa ijs D kria e p rs ezelenkkiserg eno tischedle Piek een ond ectieve ed erwijsere krapch Po n sit t ie re ve ke De thuistaalkiin nen jk de op klas combin atieklass Verbeteren van en uit verbinding
Ga naar www.jsw-online.nl/abonneren of bel 088-2266692 46
JSW 5 januari 2018
Specia l
O barr p de icad e
actief Engels
Kom uit je stoel en doe mee! Dit is een belangrijk kenmerk van Join in, de methode Engels voor groep 1 tot en met 8. Met Join in komen de kinderen letterlijk in beweging en doen spelenderwijs allerlei activiteiten met elkaar. In een realistische en betekenisvolle context werken ze naar concrete eindopdrachten toe, zodat ze echt iets doen met wat ze hebben geleerd. Join in biedt kant-en-klare CLIL-lessen. Zo besteed je meer tijd aan Engels op een nuttige manier. Bovendien biedt de methode een goede basis om vvto-school te worden. Met Join in geef je kinderen Engels op een actieve manier! Kijk op www.joinin-malmberg.nl en vraag het gratis beoordelingspakket en proeflicentie aan.