SAFE τεύχος 4 by Etra Publishing

SAFE Τεύχος 4 • Ιούλιος - Αύγουστος 2009 • www.safemagazine.gr

Καρκίνος του προστάτη Μειώστε τον κίνδυνο με το ηλιακό φως

FREE PRESS

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΕΝΑ ΝΕΑ ΥΓΕΙΑΣ • Διανέμεται Δωρεάν

υς ο ι ο Π ς νου υ δ κίν ει το β κρύ νι σας; ού σαπ

Πόσο “ειλικρινές” είναι το αντηλιακό σας;

Φτιάξτε τα δικά σας φυσικά “φάρμακα”

Oι απανταχού ρύποι ίσως ευθύνονται και για την παγκόσμια επιδημία παχυσαρκίας.

6 διατροφικά λάθη που κάνουν οι γονείς!

Τεχνητές επιδημίες και γρίπη των χοίρων

SAFE

Περιοδικό για τα αποσιωπημένα νέα υγείας

Safe area

Τεύχος 4 Ιούλιος - Αύγουστος 2009

Τεχνητές επιδημίες και γρίπη των χοίρων

Εκδότης - Ιδιοκτήτης: Etra Publishing Ευεργετών 7, Π. Φάληρο, 17563 Τηλ/Fax: 210 9811753 www.etra.gr e-mail: etra@hol.gr Υπεύθυνος έκδοσης: Γεράσιμος Κατραμάδος Υπεύθυνη ύλης - επιμέλεια: Βάλλυ Καλοζούμη

Μετάφραση: Μαρία Νικηφόρου Δημοσιογραφοι: Νίκη Τσέκου Ιωάννα Χερμάρη Υπεύθυνη διαφήμισης: Ιωάννα Χερμάρη Δημιουργικό Etra Graphic Design Image banks shutterstock istock Συνεργάστηκαν Πέτρος Αργυρίου Αλέξανδρος Τηλικίδης Νίκη Τσέκου Γιώργος Φαρφαράς Ομάδα tvxs.gr

Ασθένεια: Η διαμαρτυρία του σώματος για την κακοποίηση που έχει υποστεί.

Τα χημικά μας παχαίνουν;

Ποιους κινδύνους κρύβει το σαπούνι σας; Το πρόβλημα με το Triclosan

web Το περιοδικό SAFE μπορείτε να το αποκτήσετε σε μορφή pdf εντελώς δωρεάν από το site: www.safemagazine.gr e-mail: safemagazine@yahoo.com Συνδρομή Εσωτερικού 20€ Οι απόψεις των αρθρογράφων δεν αποτελούν κατ’ανάγκη και θέσεις του ιδιοκτήτη, εκδότη και υπεύθυνου έκδοσης του περιοδικού. Οι πληροφορίες που παρέχονται δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη γνωμάτευση ιατρού ή άλλου ειδικού της υγείας.

6 διατροφικά λάθη που κάνουν οι γονείς!

Καρκίνος του προστάτη

Μειώστε τον κίνδυνο με το ηλιακό φως

Πόσο ειλικρινές είναι το αντηλιακό σας; 32 SAFE

SAFE Editorial

Σε καιρούς γενικευμένης παραπλάνησης, το να λες την αλήθεια γίνεται επαναστατική πράξη. Tζορτζ Όργουελ

Safeness Εμβόλια: Μολυσμένα από τον ιό της γρίπης των πτηνών

ία μεγάλη παρτίδα εμβολίων της εποχιακής γρίπης, προγραμματισμένη να μεταφερθεί σε 18 Ευρωπαϊκές χώρες, είχε μολυνθεί με τον φονικό ζωντανό ιό των πτηνών. Αν η μόλυνση δεν είχε ανακαλυφθεί έγκαιρα, τα εμβόλια θα είχαν αρχίσει μία πανδημία γρίπης των πτηνών, σκοτώνοντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ερευνά τώρα την Αυστριακή ερευνητική μονάδα της φαρμακευτικής εταιρείας Baxter International, όπου συνέβη η μόλυνση. Η Baxter επιβεβαίωσε ότι η παρτίδα περιείχε ζωντανό ιό Η5Ν1, που προκαλεί γρίπη των πτηνών. Ένας ερευνητής της Τσεχικής Δημοκρατίας ανακάλυψε την φονική μόλυνση όταν τα πειραματόζωα του εργαστηρίου που είχε εμβολιάσει με εμβόλιο του ιού της γρίπης Η3Ν2 πέθαναν ξαφνικά. Ο ιός Η5Ν1 γίνεται SAFE

φονικός σε ενέσιμη μορφή μόνο αν αναμιχθεί με Η3Ν2, μία διαδικασία γνωστή ως «γονιδιακή αναδιάταξη» (reassortment). Η ερευνητική ομάδα του Π.Ο.Υ. υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία που να υπονοούν ότι η Baxter είχε εσκεμμένα αναμίξει τους δύο ιούς, αλλά «αυτό που μένει αναπάντητο είναι οι συνθήκες που περιβάλλουν το περιστατικό στις εγκαταστάσεις της Baxter», είπε ένα στέλεχος του Π.Ο.Υ. Παρά τις απειλητικές προειδοποιήσεις από ανωτέρους υπαλλήλους υγείας, δεν σημειώθηκε καμία πανδημία γρίπης των πτηνών, καθώς δεν συνέβη μόλυνση από άνθρωπο σε άνθρωπο. Μέχρι τώρα, κάποιες εκατοντάδες ανθρώπων πέθαναν μετά από μόλυνση από τον ιό από πουλερικά, αν και οι κυβερνήσεις έχουν προειδοποιήσει ότι εκατομμύρια θα είχαν πεθάνει αν οι άνθρωποι μπορούσαν να μολύνουν ο ένας

τον άλλο. Η Baxter εργάζεται τώρα σε ένα νέο τύπο του ιού της γρίπης των πτηνών που ονομάζεται Celvapan, ο οποίος βασίζεται σε τεχνολογία κυτταροκαλλιέργειας. Η τεχνολογία αυτή, η οποία αναπτύσσεται στις εγκαταστάσεις της Baxter στην Τσεχία, παρακάμπτει την συνηθισμένη διαδικασία επώασης του ιού σε αβγά κότας. Αντί για αυτό, η Baxter χρησιμοποιεί τον «γηγενή» ιό στον oποίο δεν χρειάζεται να γίνουν μετατροπές. Το προηγούμενο έτος, όταν το εμβόλιο πέρασε τις δύο πρώτες φάσεις των δοκιμών ασφαλείας, η Baxter ανακοίνωσε ότι το «Celvapan συνδυάζει καινοτόμο επιστήμη και νέα τεχνολογία παραγωγής με σκοπό την προστασία ανθρώπων από μία πανδημία λοίμωξης από ιό της γρίπης Η5Ν1». (Πηγή: Toronto Sun, February 27, 2009; N Engl J Med, 2008; 358: 2573-84).

Στα ψιλά γράμματα...

[Αλλεργίες]

Όλο και περισσότερα παιδιά πάσχουν τώρα από τροφικές αλλεργίες

ύρω στο 4% των παιδιών και των εφήβων πάσχει από μία τροφική αλλεργία και αυτό είναι ένα πρόβλημα που αυξήθηκε κατά 20% κατά τη διάρκεια της τελευταία δεκαετίας. Στις ΗΠΑ, γύρω στα 3 εκατομμύρια παιδιά έχουν τώρα τροφική αλλεργία ή δυσανεξία, συγκριτικά με τα 2,3 εκατομμύρια το 1997, σύμφωνα με μία νέα αναφορά από το Centers for Disease Control and Prevention (CDC) στην Ατλάντα. Επιπρόσθετα, γύρω στο 90% αυτών των αλλεργιών ενεργοποιείται από μία από τις οκτώ τροφές: γάλα, αβγά, φιστίκια, καρύδια, ψάρι, οστρακοειδή, σόγια και σιτάρι. Τα παιδιά που πάσχουν από μία τροφική αλλεργία έχουν διπλάσιες πιθανότητες να υποφέρουν από άσθμα. Οι τελευταίες μετρήσεις δείχνουν ότι το 29% των παιδιών με τροφικές αλλεργίες έχουν επίσης άσθμα, σε σύγκριση με 12% των παιδιών με άσθμα που δεν έχουν αλλεργίες. Τα παιδιά που έχουν άσθμα και αλλεργίες σε τροφές είναι πιο πιθανό να υποστούν αναφυλακτική αντίδραση, που κάποιες φορές μπορεί να είναι μοιραία. Επιπλέον, τα παιδιά που είναι αλλεργικά σε τροφές είναι επίσης πιο πιθανό να έχουν και άλλους τύπους αλλεργιών, όπως έκζεμα και αναπνευστικά προβλήματα. Πηγή: JAMA, 2008q 300: 2358.

SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[Εγκεφαλικό]

Υπερβολικά πολύς ή υπερβολικά λίγος ύπνος αυξάνουν τον κίνδυνο

ι γυναίκες που κοιμούνται υπερβολικά πολύ -ή πολύ λίγο – έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάθουν εγκεφαλικό επεισόδιο. Η ιδανική διάρκεια είναι επτά ώρες ύπνου κάθε νύχτα, ανακάλυψαν ερευνητές. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος ήταν μεταξύ γυναικών που κοιμόνταν πάρα πολύ. Εκείνες που κοιμόνταν για εννέα ή περισσότερες ώρες κάθε νύχτα είχαν 70% μεγαλύτερη πιθανότητα να υποστούν εγκεφαλικό. Ο κίνδυνος αυξανόταν επίσης μεταξύ γυναικών που κοιμόνταν για λιγότερο από επτά ώρες κάθε νύχτα, αν και ο κίνδυνος είναι πάλι πολύ μικρότερος από εκείνον που αφορά ύπνο για περισσότερες από επτά ώρες καθημερινά. Εκείνες που κοιμούνται για έξι ώρες ή λιγότερο αυξάνουν τον κίνδυνο κατά 14%, ενώ εκείνες που κοιμούνται μόλις μία ώρα περισσότερο από επτά ώρες έχουν 24% μεγαλύτερη πιθανότητα να υποστούν εγκεφαλικό. Πηγή: Stroke, 17 July 2008.

καν σε κρεατοφάγους, σε όσους τρώνε κυρίως ψάρι, σε vegetarian (χορτοφάγοι) και vegans (χορτοφάγοι που δεν καταναλώνουν ούτε ζωικά παράγωγα, π.χ., γαλακτοκομικά). Οι περισσότεροι συμμετέχοντες, ανεξάρτητα από τη διατροφική τους ομάδα, έτρωγαν τις 5 μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα και όσοι έτρωγαν κρέας έτρωγαν μόνο περιορισμένες ποσότητες από αυτά. Εντούτοις, οι ερευνητές βρήκαν ότι τα περιστατικά καρκίνου μεταξύ των χορτοφάγων και όσων έτρωγαν ψάρια ήταν σημαντικά λιγότερα συγκρινόμενα με αυτά των κρεατοφάγων. Ωστόσο, οι ερευνητές δεν είχαν απάντηση για τα υψηλά ποσοστά ορθοκολικών καρκινωμάτων μεταξύ των χορτοφάγων. Πηγή: Am J Clin Nutr, 2009.

[Διατροφή]

Οι χορτοφάγοι και όσοι δεν τρώνε κρέας υποφέρουν από λιγότερους καρκίνους

ι χορτοφάγοι υποφέρουν από πολύ λιγότερους καρκίνους από τους κρεατοφάγους, αποκάλυψε μία νέα έρευνα. Άτομα που τρώνε κυρίως ψάρι είναι επίσης πιθανότερο να μην προσβληθούν από καρκίνο. Αποτελεί έκπληξη, ωστόσο, ότι ο μόνος καρκίνος που ήταν πολύ πιο συχνός μεταξύ των χορτοφάγων ήταν το ορθοκολικό καρκίνωμα, μία ασθένεια που συνήθως σχετίζεται με την κατανάλωση κόκκινου κρέατος. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μελέτησαν την υγεία 52,700 ατόμων, που είχαν χωριστεί σε κατηγορίες ανάλογα με το διατροφικό τους τύπο – συγκεκριμένα χωρίστη-

[Καρκίνος του προστάτη]

Το μπρόκολο αποδεικνύεται ότι δρα προληπτικά

ντρες που τρώνε περισσότερο από μία μερίδα την εβδομάδα μπρόκολο έχουν πολύ χαμηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του προστάτη. Βασισμένοι σε μία μελέτη ερευνητών στη Μ. Βρετανία και την Ιταλία, είναι πλέον πιθανό ότι η ουσία sulphoraphan που έχει βρεθεί στο

μπρόκολο μπορεί να παρέμβει στα κύτταρα που προκαλούν καρκίνο του προστάτη. Πηγή: PloS One, 2 July 2008; 3: e2568.

[Πόνοι στη μέση]

Η τεχνική Alexander είναι αποτελεσματική

τεχνική Alexander, που βελτιώνει τη στάση του σώματος και επιτυγχάνει πολλά άλλα οφέλη, δικαιώθηκε επιτέλους από επιστημονική έρευνα, ενώ βρισκόταν για χρόνια υπό σκεπτικισμό από την επιστημονική κοινότητα. Είναι μία από τις καλύτερες τεχνικές για τη διαχείριση χρόνιων και επανεμφανιζόμενων πόνων στη μέση, όπως ανακάλυψαν επιστήμονες, και επίσης είναι πιο αποτελεσματική από το μασάζ και την άσκηση. Η θεραπεία ελέγχθηκε σε 579 ασθενείς, που έλαβαν είτε την κανονική ιατρική φροντίδα, είτε μασάζ, ή 24 συνεδρίες Alexander. Οι μισοί από τους συμμετέχοντες σε κάθε ομάδα υποβλήθηκαν επίσης σε σωματική άσκηση. Ερευνητές, από πανεπιστήμια στο Southampton και το Bristol, καθώς και η Society of Teachers of the Alexander Technique στο Λονδίνο, ανακάλυψαν ότι 24 ατομικές συνεδρίες Alexander ήταν πιο αποτελεσματικές στην επίτευξη μακροχρόνιων οφελών (λιγότερες επώδυνες μέρες και καλύτερη ποιότητα ζωής) και ότι έξι συνεδρίες που ακολουθούνται από άσκηση ήταν σχεδόν το ίδιο αποτελεσματικές. Πηγή: BMJ, 2008; 337: a884. SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[Αρρυθμία]

Φάρμακο για την καρδιά σκοτώνει τον ασθενή

να σχετικά νέο φάρμακο που παρασκευάστηκε για να καταπολεμά τους ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς (αρρυθμία) παρουσιάζει πρόβλημα, αφού ανακαλύφθηκε ότι σκοτώνει τον ασθενή. Το Dronedarone, που κυκλοφορεί στην αγορά ως Multaq, αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής, και θεωρείται υπεύθυνο για 10 θανάτους σε σύνολο 310 ασθενών στους οποίους χορηγήθηκε. Το φάρμακο, που κατασκευάστηκε από την Sanofi – Aventis, είναι στα τελικά δοκιμαστικά στάδια πριν πάρει την άδεια να κυκλοφορήσει στην αγορά. Στους ασθενείς που συμμετείχαν στις κλινικές δοκιμές δόθηκαν 400mg dronedarone δύο φορές την ημέρα. Για μία περίοδο δύο μηνών , 25 ασθενείς πέθαναν, και 10 από αυτούς τους θανάτους αποδείχτηκε ότι οφείλονταν αποκλειστικά στην επιδείνωση της κατάστασης της καρδιάς μετά την χορήγηση του φαρμάκου. Πηγή: N Engl J Med, 2008; 358: 2678-87.

SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[Χρόνιες ασθένειες]

Πρώτα, ελέγξτε το συγκολλητικό υλικό οδοντοστοιχίας

α γνωστά συγκολλητικά υλικά οδοντοστοιχίας περιέχουν υψηλά επίπεδα ψευδαργύρου – και αυτό το μέταλλο θα μπορούσε να είναι αιτία πολλών χρόνιων προβλημάτων υγείας, ειδικά αν τα υλικά αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί σε μεγάλες ποσότητες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα, δύο γνωστές μάρκες, η Fixodent και η PoliGrip, περιέχουν ψευδάργυρο σε συγκεντρώσεις που κυμαίνονται από 17.000 έως 34,000meg/g. Αυτό σημαίνει ότι η χρήση δύο σωληναρίων τη βδομάδα θα μπορούσε να οδηγήσει σε ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς (αρρυθμίες), αναιμία, εξασθένηση του ανοσοποιητικού και νευρολογικά προβλήματα. Πηγή: Neurology, 2008; 71: 639-43.

[Ιατρικά λάθη]

Ένας στους δέκα βλάπτεται στο νοσοκομείο

να στα δέκα άτομα που εισάγεται σε νοσοκομείο της Μ. Βρετανίας θα τραυματιστεί ή θα βλαφτεί εξαιτίας ιατρικού λάθους από το προσωπικό – και 40.000 πεθαίνουν κάθε χρόνο ως συνέπεια τέτοιων λαθών. Τα συνηθισμένα λάθη περιλαμβάνουν λάθος χειρουργική επέμβαση, λανθασμένη συνταγογράφηση, ξεχασμένα χειρουργικά εργαλεία στο σώμα του ασθενούς μετά την επέμβαση και αποτυχία στο να τοποθετούν μπάρες για να αποφύγουν το πέσιμο των ασθενών από τα κρεβάτια τους.

Επιπρόσθετα, γύρω στους 25.000 εισαχθέντες σε νοσοκομείο πεθαίνουν εξαιτίας θρομβώσεων μετά από εγχείρηση, που θα μπορούσε να αποφευχθεί με συνταγογράφηση αντιθρομβωτικών, λέει ο Dr Richard Taylor, μέλος της ιατρικής κοινότητας του House of Commons. Πηγή: Daily Telegraph.

στήμιο της California στο San Diego: “Τα αγγεία στην επιφάνεια του εγκεφάλου έχουν μια πολύπλοκη αρχιτεκτονική. Μία συνέπεια αυτού είναι ότι λειτουργεί ως δίκτυο που αναδιανέμει την ροή του αίματος ανάλογα με τις ανάγκες.” Πηγή: J Cereb Blood Flow Metab, 28 January 2009.

[Καρκίνος]

Η εξέταση PSA δεν μειώνει τα επίπεδα θνησιμότητας από καρκίνο του προστάτη

ο κοινό τεστ PSA για τον καρκίνο του προστάτη δεν μειώνει τα νούμερα των αντρών που πεθαίνουν από την ασθένεια, ανακάλυψε μία νέα έρευνα. Ακόμη και άντρες που υποβάλλονταν σε εξέταση PSA κάθε χρόνο είχαν τις ίδιες πιθανότητες να πεθάνουν από καρκίνο του προστάτη με εκείνους που δεν εξετάζονταν συστηματικά. Σε αυτή τη μελέτη 6400 αντρών, οι ερευνητές από το Siteman Cancer Center στην ιατρική σχολή της Washington ανακάλυψαν ότι το ετήσιο τεστ για έξι χρόνια ανακάλυψε μεν περισσότερους καρκίνους αλλά δεν οδήγησε σε λιγότερους θανάτους, σε σχέση με εκείνους που αποβάλλονταν σε έλεγχο μόνο μετά από συμβουλή του ιατρού τους. Πηγή: Ν Engl J Med, 2009; March 18.

[Αυτοΐαση]

Ο εγκέφαλος διορθώνεται μόνος του μετά από εγκεφαλικό

εγκέφαλός μας μπορεί να αυτόδιορθωθεί μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο δημιουργώντας νέα δίκτυα αρτηριών για να επαναφέρει το αίμα στον κατεστραμμένο ιστό, που συχνά έχει έλλειψη οξυγόνου. Ο εγκέφαλος μπορεί επίσης να διαστέλλει τα αγγεία σε καίρια σημεία για να διατηρεί μία σταθερή μεταφορά νέων κυττάρων αίματος στην περιοχή. Όπως αναφέρει ο επικεφαλής ερευνητήςDavid Kleinfeld, από το πανεπι-

[Ύπνος]

Γιατί χρειάζεστε επτά ώρες ύπνου κάθε νύχτα

σημασία του να κοιμάται κάποιος για επτά ώρες το βράδυ έχει πλέον επισημανθεί από μία νέα έρευνα που υποστηρίζει ότι άτομα που κοιμούνται λιγότερο είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2. Εκείνοι που κοιμούνται κανονικά για έξι ώρες ή λιγότερο σε καθημερινή βάση για περισσότερο από έξι χρόνια, έχουν σχεδόν πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2, σε σχέση με όσους κοιμούνται για επτά ώρες ή περισσότερο. Οι ερευνητές στο πανεπιστήμιο του Buffalo στη Νέα Υόρκη έκαναν την ανακάλυψη όταν εκτίμησαν τις παραμέτρους ύπνου και σακχάρου του αίματος σε 1455 εθελοντές. Από αυτούς, 91 είχαν αφύσικα επίπεδα – και ήταν εκείνοι που κοιμούνταν κανονικά για λιγότερο από επτά ώρες κάθε νύχτα. Πηγή: Proceeding of the American Heart Association 49th annual conference on Cardiovascular Disease, Epidemiology and Prevention, 11-14 March 2009, Palm Harbor, FL. SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[Εγκεφαλικό]

Η κατάθλιψη είναι παράγοντας κινδύνου

[Καλλυντικά]

Τα καλλυντικά μπορούν να προκαλέσουν έκζεμα και ίσως, επίσης, να είστε αλλεργικοί σε αυτά

ι ηλικιωμένοι που πάσχουν από κατάθλιψη είναι πιο πιθανό να υποστούν εγκεφαλικό. Όταν ερευνητές παρακολούθησαν την υγεία 2965 ατόμων, ηλικίας 70 ετών κατά μέσο όρο, στην αρχή μιας επταετούς έρευνας, ανακάλυψαν ότι εκείνοι που έπασχαν από κατάθλιψη είχαν διπλάσιες πιθανότητες να υποστούν εγκεφαλικό για πρώτη φορά. Πηγή: Arch Gen Psychiatry, 2008; 65: 596-602.

α γνωστά σαμπουάν, κοντίσιονερς και σαπούνια είναι μία σημαντική αιτία εκζέματος και, ακόμη χειρότερα, γύρω στο 2% του συνολικού πληθυσμού ίσως είναι αλλεργικό σε αυτά. Ένοχο φαίνεται να είναι το αρωματικό συστατικό linalool, που χρησιμοποιείται στα περισσότερα καλλυντικά, υγρά καθαριστικά σώματος και καθαριστικά οικιακής χρήσης. Ίσως είναι υπεύθυνο για πολλές περιπτώσεις εκζέματος, και ίσως επίσης επηρεάζει τη συνολική υγεία εκείνων που είναι αλλεργικοί στα χημικά. Ερευνητές στη Sahlgrenska Academy στο πανεπιστήμιο του Gothenburg στη Σουηδία, ανακάλυψαν ότι 5-7% από τους 3000 εθελοντές ήταν αλλεργικοί στην ουσία linalool από τη στιγμή που απελευθερώνεται από τη συσκευασία του και οξειδώνεται με τον αέρα. Η ερευνήτρια δερματολόγος Johanna Brared Christensson υποστηρίζει ότι είναι λογικό να θεωρείται αληθές ότι τουλάχιστον 2% των ανθρώπων θα μπορούσε να είναι αλλεργικό στο linalool. Η ίδια μελέτη βρήκε επίσης ότι το linalool είναι σοβαρή αιτία εκζέματος, η τρίτη πιο κοινή αιτία μετά το νικέλιο και το κοβάλτιο που βρίσκονται σε πολλά αξεσουάρ. Πηγή: Contact Dermatitis, 2009; 60: 3240. 10 SAFE

Ερευνητές υπολόγισαν το χρόνο και την ένταση του περπατήματος που θα κάνει τη θετική διαφορά. Υποστηρίζουν ότι χρειάζεται να περπατάμε για 30 λεπτά, πέντε μέρες την εβδομάδα, και ότι χρειαζόμαστε ένα ρυθμό περίπου 100 βημάτων το λεπτό, ή 3000 βήματα σε 30 λεπτά. Ερευνητές από το πανεπιστήμιο του San Diego αναφέρουν ότι όσοι ξεκινούν θα πρέπει να περπατούν όχι περισσότερο από δέκα λεπτά τη μέρα, επιτυγχάνοντας 1000 βήματα κάθε φορά, πριν περπατήσουν για μεγαλύτερες περιόδους. Τα βήματα αναφέρονται σε περπάτημα σε επίπεδο έδαφος και υπάρχει επίσης μία μικρή διαφοροποίηση μεταξύ ανδρών και γυναικών, με τους άντρες να χρειάζονται περπάτημα μεταξύ 92 και 102 βημάτων το λεπτό, ενώ οι γυναίκες θα ήταν καλό να περπατούν με ρυθμό μεταξύ 91 και 115 βημάτων. Πηγή: Αm J Prev Med, 2009.

[Υγεία της καρδιάς]

Το Ηλεκτροκαρδιογράφημα δεν προβλέπει την καρδιακή προσβολή

[Άσκηση]

Πόσο πρέπει να περπατάτε για να είστε σε φόρμα και υγιείς;

νώ γνωρίζουμε ότι το περπάτημα είναι μία εξαιρετική άσκηση για τη βελτίωση της υγείας και τη φυσική κατάσταση του οργανισμού, οι περισσότεροι από εμάς δεν είναι σίγουροι για το πόση διάρκεια απαιτείται και τι ένταση πρέπει να έχει. Τώρα όμως ξέρουμε.

ο ηλεκτροκαρδιογράφημα είναι ουσιαστικά άχρηστο στο να προβλέπει μία μελλοντική καρδιακή προσβολή, ακόμη και μεταξύ ασθενών που παραπονούνται για στηθάγχη και πόνους στο στήθος. Για το λόγο αυτό, αντί να βασίζονται σε αυτά τα μηχανήματα, οι γιατροί θα έπρεπε να περνούν περισσότερο χρόνο μιλώντας με τον ασθενή και κάνοντας σωματική εξέταση, υποστηρίζουν ερευνητές από το πανεπιστημιακό νοσοκομείο Newham στο Λονδίνο. Οι ερευνητές παρακολούθησαν την πρόοδο 8176 ασθενών με υποψία στηθάγχης, όπου όλοι είχαν υποβληθεί σε ηλεκτροκαρδιογράφημα πριν και μετά από άσκηση σε διάδρομο, και ανακάλυψαν ότι τα μηχανήματα δεν μπορούσαν να εντοπίσουν μελλοντική καρδιακή προσβολή ή καρδιακή ασθένεια. Πηγή: BMJ, 2008; 337.

Voice / Γράφει ο Αλέξανδρος Τηλικίδης, φυσίατρος- βελονιστής - βοτανοθεραπευτής

Ασθένεια Η διαμαρτυρία του σώματος για την κακοποίηση που έχει υποστεί.

σύγχρονος τρόπος Ιατρικής σκέψης, αλλά και η γενικότερη απομάκρυνση του ανθρώπου απ’ την φύση, έχει δώσει στην έννοια της αρρώστιας ένα στρεβλό περιεχόμενο. Σήμερα θεωρούμε ότι η αρρώστια είναι ένα φαινόμενο που πρέπει οπωσδήποτε να παταχθεί, κατά πως λένε οι περισσότερες ιατρικές διαγνώσεις «αγνώστου αιτιολογίας». Ένας εχθρός που απειλεί την ζωή μας, μια αναίτια επίθεση για την οποία αρνούμαστε να κατανοήσουμε την φύση της. Προτιμούμε να την αντιμετωπίζουμε με φάρμακα και χειρουργικές επεμβάσεις. Η στρεβλή εικόνα που έχουμε για την έννοια της αρρώστιας, μας οδηγεί σε θανάσιμα σφάλματα στην προσπάθεια αντιμετώπισής της. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η αρρώστια δεν είναι εχθρός αλλά φίλος. Ας εξετάσουμε λοιπόν αυτήν την βασική διαφορά ως προς την έννοια της αρρώστιας. Πώς βιώνουμε την αρρώστια; Οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν την αρρώστια ως μια ενόχληση του σώματος ή/και της ψυχής, του Yin και του Yang της ύπαρξής μας. Αυτή η ενόχληση άλλοτε είναι πόνος, άλλοτε μούδιασμα, βάρος, πυρετός, κλπ. Τι είναι αυτό που γεννά αυτή την ενόχληση; Τι είναι αυτό που κάνει το σώμα μας ν’ αντιδρά μ’ αυτά τα συμπτώματα; Κατ’ αρχάς οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι όλα αυτά, ο πόνος, ο πυρετός , 12 SAFE

κλπ είναι γεννήματα του κορμιού μας. Ανήκουν στην φυσιολογική του συμπεριφορά. Δεν είναι ξένα, τα γεννά το σώμα μας. Δεν είναι όμως ο πόνος ( τον αναφέρω ως κυρίαρχο όλων των ενοχλητικών συμπτωμάτων) η φυσική κατάσταση του σώματός μας. Το σώμα μας στην φυσική του κατάσταση είναι υγιές και εύρωστο, πράγμα το οποίο επιτρέπει να γεννηθεί και ο πόθος για την αναπαραγωγή. Εφ’ όσον στα εύρωστα και υγιή σώματα γεννιέται το πιο δυνατό σεξουαλικό πάθος, ενώ στα άρρωστα σώματα αυτό υποτονεί, τότε μόνο τα υγιή και εύρωστα σώματα μπορούν να αναπαραχθούν και άρα απ’ την φυσική επιλογή επιβάλλεται η υγεία ως φυσική κατάσταση του σώματός μας. Το υγιές σώμα όμως μέσα του κρύβει και τον πόνο, ο οποίος είναι φρουρός της υγείας και όταν κακοποιούμε το σώμα μας με διατροφή, με τεμπελιά, με ανίερες πράξεις, τότε το σώμα μας προβάλλει τον πόνο για να μας ενημερώσει για τα λάθη που διαπράξαμε. Αυτός είναι όλος ο μηχανισμός της νόσου και τίποτα περισσότερο. Κακοποιούμε με επαίσχυντη συμπεριφορά το σώμα μας και αυτό υπομονετικά και διακριτικά μας ενημερώνει, ότι κάτι δεν πάει καλά. Η φωνή της διαμαρτυρίας είναι ο πόνος, ο πυρετός και όλα τα άλλα. Αυτή είναι η έννοια της αρρώστιας: ένας φίλος, μια εσωτερική διεργασία του σώματός μας που έχει ως στόχο την επιβίωση. Διαμέσου αυτής οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε τα λάθη μας (π.χ. το

κάπνισμα, τον θυμό, την πλεονεξία, την κακή διατροφή, τον εγωισμό, την αλαζονεία, κλπ) και να τ’ αποφύγουμε. Η αρρώστια μετατρέπεται από φίλος σε εχθρός και μπορεί να σκοτώσει τον άνθρωπο, όταν αυτός αδυνατεί να δει τα λάθη του. Να τα δει, να τα αποδεχτεί και μετανοώντας να επιδιώξει ν’ αλλάξει. Αν μετανοήσει κανείς μπορεί πραγματικά να σωθεί, αν αλλάξει τρόπο και στάση ζωής, το σώμα μπορεί να επανέλθει στην υγεία και στην ευρωστία. Άρα δεν υπάρχουν ανίατες αρρώστιες, αλλά ανίατοι άρρωστοι. Θα απενοχοποιούσαμε ακόμα περισσότερο το νόημα της αρρώστιας αν σχολιάζαμε και την σχέση που της αποδίδουμε με τον θάνατο. Θεωρούμε λοιπόν ότι η φυσική συνέπεια της αρρώστιας είναι ο θάνατος. Για να οδηγηθούμε όμως σ’ αυτό το λανθασμένο συμπέρασμα, παρατηρούμε μόνο εκείνους που μένουν αμετανόητοι, επιμένουν στα λάθη τους, στον σφαλερό τρόπο ζωής τους, αμετακίνητοι. Τελικά βέβαια πεθαίνουν εξ’ αιτίας λέμε της αρρώστιας, αλλά στην πραγματικότητα εξ’ αιτίας της εμμονής στα πάθη τους. Ο θάνατος σ’ αυτόν τον δυαδικό κόσμο που ζούμε είναι η τελική κατάληξη του φαινομένου της ζωής. Είναι αναπόφευκτος και δεδομένος και ίσως η πύλη μιας άλλης ζωής, σε καμιά περίπτωση όμως δεν είναι η υποχρεωτική κατάληξη της αρρώστιας. Αν κάποιος καταλήξει να φύγει απ’ αυτή την ζωή άρρωστος είναι γιατί

Voice δεν δέχτηκε ν’ αλλάξει. Άρα λοιπόν η πρώτη κίνηση του σοφού ανθρώπου, αυτού που έχει μεγαλύτερες πιθανότητες στην επιβίωση είναι όταν πονά ν’ αναρωτιέται το λάθος που διέπραξε και του γεννά τον πόνο. Όταν έχει εντοπίσει το λάθος και εκδηλώνει την επιθυμία να μην το διαπράξει πάλι οι αυτοθεραπευτικές δυνάμεις του σώματος μπαίνουν σε λειτουργία και επέρχεται η ίαση. Αντίθετα όταν ο πάσχοντας αρνείται να δει το λάθος του και συνεχίζει να διαπράττει τα ίδια σφάλματα, οι αυτοθεραπευτικές δυνάμεις του σώματος ατονούν και επέρχεται επιδείνωση και ενδεχομένως θάνατος. Η άρνηση των ανθρώπων να δουν τα σφάλματά τους, να αναλάβουν την ευθύνη απέναντι στο σώμα τους είναι ένα φαινόμενο διαχρονικό, που αφορά τον άνθρωπο όλων των εποχών και όλων των τόπων. Μπορεί να θεωρηθεί ως μία έκφραση των παθών του ανθρώπου, πάθη που είναι οι θνησιγενείς δυνάμεις που ενυπάρχουν απ’ την γέννησή μας, έμφυτες μέσα μας. Εφ’ όσον γεννιόμαστε πρέπει να πεθάνουμε και άρα θάνατος ενυπάρχει ως έμφυτο δεδομένο, μέσα μας. Το έμφυτο αυτό δεδομένο του θανάτου εκφράζεται μέσα από αυτοκαταστροφικές δυνάμεις και ενέργειες, όπως είναι τα ανθρώπινα πάθη. Όταν ο άνθρωπος επιτρέψει να κυριαρχήσουν αυτά στην ζωή του, τότε θέτει σε λειτουργία τις θνησιγενείς δυνάμεις και ενέργειες του σώματος. Παρ’ όλα αυτά, επειδή οι δυνάμεις της ζωής σε ένα ζωντανό ανθρώπινο σώμα, κατ’ ανάγκη επικρατούν, το σώμα μας αντιδρά με την αρρώστια, στις θνησιγενείς δυνάμεις των παθών. Όποιος αντιληφθεί την βασική αυτή αλήθεια για την φύση του ανθρώπινου σώματος, τότε αντιμετωπίζει την αρρώστια ως φρουρό της υγείας και ενεργοποιεί τις αυτοθεραπευτικές και επιβιωτικές δυνάμεις του σώματος εις βάρος των αυτοκαταστροφικών και θνησιγενών μας παθών. SAFE 13

Focus / Πηγή: Joanna Evans, WWDTY

Τα χημικά μας παχαίνουν; Ανησυχητική πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι οι απανταχού ρύποι ίσως ευθύνονται επίσης και για την παγκόσμια επιδημία παχυσαρκίας.

ο πρόβλημα της παχυσαρκίας έχει πλέον πάρει διαστάσεις επιδημίας σε όλο τον κόσμο, με πάνω από τους μισούς ενήλικες στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ να χαρακτηρίζονται ως υπέρβαροι ή παχύσαρκοι (Curr Drug Targerts, 2007; 8: 923-34). Αυτό ωστόσο που είναι χειρότερο, είναι το γεγονός ότι και η παιδική παχυσαρκία έχει επίσης αυξηθεί. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), το 2007 υπολογίζεται ότι παγκοσμίως, περίπου 22 εκατομμύρια παιδιά κάτω των τριών ετών ήταν παχύσαρκα. Αυτά τα παιδιά είναι πιο πιθανό να γίνουν υπέρβαροι και ως ενήλικες και να αναπτύξουν ένα πλήθος προβλημάτων υγείας – από καρδιοαναπνευστικά προβλήματα και διαβήτη έως και διάφορες μορφές καρκίνου (Reprod Toxicol, 2007q 23: 290-6). Το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για αυτή την επιδημία παχυσαρκίας έχει πέσει στη διατροφή και την έλλειψη άσκησης, αλλά επίσης και σε κάποιους γενετικούς παράγοντες. Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός στοιχείων δείχνει ότι στην ουσία του προβλήματος ίσως υπάρχει επίσης κάτι πιο απειλητικό: τοξικά χημικά που υπάρχουν συνήθως στο περιβάλλον. Όπως η έκθεση σε καρκινογόνα μπορεί να πυροδοτήσει καρκίνο, επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η έκθεση σε συγκεκριμένα χημικά που προάγουν το πάχος – ειδικά κατά τη διάρκεια τον κρίσιμων σταδίων της ανάπτυξης – μπορεί ενδεχομένως να οδηγήσει σε αύξηση βάρους και παχυσαρκία.

Παραμένοντες ρύποι

Σε μία από τις τελευταίες μελέτες που εξετάζει πέρα από τις κλασικές εξηγήσεις για τις αυξημένες τιμές παχυσαρκίας, αμερικανοί επιστήμονες ανακάλυ14 SAFE

ψαν σύνδεση μεταξύ σωματικού βάρους και προγεννητικής έκθεσης σε dichlorodiphenyl-dichloroethylene (DDE), το προϊόν που αντικατέστησε το πρώην ευρέως χρησιμοποιούμενο εντομοκτόνο dischlorodiphenyl-trichloroethane (DDT). Αν και το DDT τώρα είναι απαγορευμένο στις περισσότερες χώρες, τα χημικά και τα υποπροϊόντα του παραμένουν τοξικά σε μάζες νερού και ιζήματα, και τείνουν να βιοσυσσωρεύονται (αυξάνονται σε οργανισμούς) στην τροφική αλυσίδα μέσω της θαλάσσιας ζωής και των λιπαρών ψαριών. Χρησιμοποιώντας πληροφορίες από πάνω από 250 μητέρες που ζουν κοντά – και τρώνε ψάρια – από τη λίμνη Michigan, μία ενδεικτική πηγή DDE, αυτή η μελέτη δύο γενεών ανακάλυψε ότι οι κόρες που εκτέθηκαν σε αυξημένα επίπεδα χημικών όταν ήταν στη μήτρα, ήταν πιο πιθανό να γίνουν υπέρβαρες ως ενήλικες. Συγκρινόμενες με την ομάδα όσων είχαν τα χαμηλότερα επίπεδα προγεννητικής έκθεσης σε DDE, εκείνες με τα ενδιάμεσα επίπεδα ήταν περίπου 6Kg βαρύτερες, και εκείνες που είχαν υψηλότερα επίπεδα ήταν σχεδόν 10Kg βαρύτερες. Ο δείκτης σωματικής μάζας βρέθηκε επίσης να σχετίζεται σημαντικά με την έκθεση πριν τη γέννηση σε DDE, αυξανόμενος κατά 2.88 για κορίτσια με τα υψηλότερα επίπεδα έναντι εκείνων με τα χαμηλότερα επίπεδα έκθεσης πριν τη γέννηση (Occup Environ Med, 2009; 66: 143-9). Αν και αυτά τα ευρήματα βασίζονται σε ένα σχετικά μικρό δείγμα του Αμερικανικού πληθυσμού, σύμφωνα με τη Janet Osuch, μία από τις επικεφαλής ερευνήτριες, όπως ανέφερε σε περιοδική έκδοση του πανεπιστημίου του Michigan (http://news.msu.edu/ story/6081/), ισχύουν για κάθε γυναίκα που εκτίθεται σε υψηλά επίπεδα DDE όσο ακόμα το έμβρυο μεγαλώνει στη μήτρα. Επιπλέον, αυτά τα ευρήματα προστίθενται στην γρήγορα αναπτυσσόμενη βάση δεδομένων έρευνας που υποστηρίζει ότι οι παραμένοντες οργανι-

Focus κοί ρύποι (Persistent organic pollutants – POPs) – χημικά συστατικά που παραμένουν στο περιβάλλον και βιοσυσσωρεύονται μέσω της τροφικής αλυσίδας – ίσως παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιδημία παχυσαρκίας. Πράγματι, σε μία μελέτη που δημοσιεύτηκε μόλις δύο μήνες πριν την νέα Αμερικάνική μελέτη, ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Antwerp στο Βέλγιο, αναγνώρισαν την έκθεση προγεννητικά σε polychlorinated biphenyls (PCBs) – χημικά που παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ευρέως σε ηλεκτρικό και υδραυλικό εξοπλισμό – ως μία πιθανή αιτία παιδικής παχυσαρκίας. Τα PCBs όπως το DDE δεν χρησιμοποιούνται κατά γενικό κανόνα πλέον, αλλά μεγάλες ποσότητες υπάρχουν ακόμη στο περιβάλλον, και η συγκέντρωσή τους αυξάνεται κας ση ε ε ν θ θώς λειτουργούν μέσω της μο η έκ που τά ή τ τροφικής αλυσίδας. Η βελισ ν ότι μικά ά κα ν π E γική μελέτη ανακάλυψε α α χη ιδικ αδίω ψ υ λ ιμέν ς – ε ν στ εχοότι παιδιά σε ηλικίες 1-3 ά κ ρ ο δ ετών ήταν πιο πιθανό ανα γκεκ πάχ ίσιμω εί εν ηση να είναι παχύσαρκα αν το κρ ορ ύξ συ σε γουν τον – μπ σε α ία! είχαν εκτεθεί σε PCBs ι κ ς ια ά όταν βρίσκονταν ακόρο άρκε τυξη γήσε υσαρ π μη στη μήτρα της μηπ χ δι δη τη ς ανά να ο και πα τέρας τους. Υπάρχει μία τη νως υς σχέση που συνδέεται με μέ βάρο τη δόση: όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα, τόσο μεγαΈρευνας Περιλύτερος είναι ο δείκτης σωματιβαλλοντικής Επιδημικής μάζας. Επιπλέον, ανακάλυψαν ότι ολογίας στη Barcelona, μέτρησαν τα τα επίπεδα του DDE συνδέονταν επίεπίπεδα του HCB στους ομφάλιους σης με το δείκτη σωματικής μάζας, λώρους 482 παιδιών που γεννήθηκαν υποστηρίζοντας έτσι τα αποτελέσμαστο Ισπανικό νησί Menorca και κατα της αμερικανικής μελέτης (Environ τέγραψαν το ύψος και το πάχος στη Health Perspect, 2009; 117: 122-6). γέννηση, και ύστερα στην ηλικία των To Hexachlorobenzene (HCB) ένα έξι ετών. Βρήκαν ότι εκείνα τα παιδιά μυκητοκτόνο που χρησιμοποιούταν που είχαν υψηλότερα επίπεδα του μέχρι τη δεκαετία του ’70, είναι άλλος HCB στο αίμα τους πριν τη γέννηση, ένας ρύπος που πρόσφατα συνδέθηείχαν διπλάσιες ή τριπλάσιες πιθανόκε με την παχυσαρκία. Αν και απαγοτητες να γίνου υπέρβαρα ή παχύσαρρεύτηκε διεθνώς εξαιτίας της τοξικόκα από την ηλικία των έξι (Acta Paediτητάς του, έρευνα από την Ισπανία atr, 2008; 97: 1465-9). δείχνει ότι αυτό το παραμένον χημικό Αν και τέτοια ευρήματα δεν αποτεέχει ακόμη μακρόχρονες επιπτώσεις λούν απόδειξη σχέσης αιτίας – αποστους ανθρώπους. τελέσματος, αν τα δει κανείς σε συνΣε μελέτη, ερευνητές από το Κέντρο

δυασμό με τις άλλες μελέτες, αποδεικνύουν ότι η έκθεση του εμβρύου πριν τη γέννηση, σε παραμένοντες ρύπους (POPs), να επηρεάσει την μετέπειτα ανάπτυξη παχυσαρκίας.

Κίνδυνοι στο σπίτι

Εκτός των POPs, ένα πλήθος από χημικά που βρίσκονται συνήθως σε καθημερινά καταναλωτικά προϊόντα έχουν επίσης συνδεθεί με την παχυσαρκία. Ένα από αυτά - το bisphenol A (BPA) – είναι τόσο διαδεδομένο που αμερικανικές μελέτες βρήκαν τον τοξικό αυτό ρύπο σε ανιχνεύσιμα επίπεδα σε ποσοστό πάνω από 90% του γενικού πληθυσμού (JAMA, 2008; 300: 1303-10). Χρησιμοποιούμενο στην παραγωγή πολυανθρακικών πλαστικών, και σε εποξειδικές ρητίνες που χρησιμοποιούνται σε δοχεία τροφίμων, το BPA πρόσφατα κατηγορήθηκε για ένα πλήθος προβλημάτων υγείας, που συμπεριλαμβάνουν διαβήτη, προβλήματα κατά τη γέννα και καρκίνο. Τώρα, ενοχοποιείται επίσης και για την παχυσαρκία (Environ Health Perspect, 2008; 116: 1642-7). Σύμφωνα με τον Frederick vom Saal, SAFE 15

Focus

Άλλα ένοχα χημικά συστατικά • Diethylstilboestrol (DES). Αυτό το συνθετικό οιστρογόνο – που συνταγογραφούσαν ευρέως από τη δεκαετία του ’40 έως και τη δεκαετία του ’70 σε εγκυμοσύνες με κίνδυνο αποβολής – αποδείχθηκε σε διάφορες έρευνες ότι προκαλεί παχυσαρκία σε ποντίκια, αν και τα αποτελέσματα ίσως δεν έχουν εφαρμογή και στον άνθρωπο. Τα ποντίκια που εκτέθηκαν σε DES στη μήτρα ή σύντομα μετά τη γέννησή τους ήταν μικρότερα κατά τη γέννηση σε σύγκριση με τα φυσιολογικά ποντίκια της ομάδας ελέγχου, όμως έγιναν σημαντικά μεγαλύτερα από τη στιγμή που έφτασαν στην εφηβεία. Η κατανάλωση φαγητού και τα επίπεδα άσκησης ήταν όμοια στην ομάδα που εκτέθηκε σε DES και στην ομάδα ελέγχου, αλλά τα ποντίκια που είχαν εκτεθεί σε DES απέκτησαν περισσότερο σωματικό λίπος και, σε κάποιες περιπτώσεις, είχαν μεγαλύτερη δυσκολία στο να επεξερ-

καθηγητή στο τμήμα βιολογικών επιστημών του πανεπιστημίου του Missouri, Columbia, “η προγεννητική έκθεση σε BPA – ακόμη και σε εξαιρετικά χαμηλές δόσεις – αυξάνει την διαφοροποίηση των λιποκυττάρων καθώς επίσης και την μεταφορά γλυκόζης, δύο παραγόντων που μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη παχυσαρκίας.” Πράγματι, ο Frederick vom Saal και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν ότι μια χαμηλής δόσης και σύντομης διάρκειας έκθεση σε BPA ποντικών που κυοφορούσαν – μία έκθεση που είχε ως αποτέλεσμα πολύ χαμηλότερα επίπεδα BPA στο αίμα σε σχέση με αυτά που καταγράφονται συνήθως σε έγκυες και τα έμβρυά τους – οδήγησε σε μία γρηγορότερη μεταγεννητικής αύξηση βάρους τόσο σε αρσενικά όσο και σε θηλυκά νεογνά (Environ Health Perspect, 2004; 112: Α344). Όμοια, Γιαπωνέζοι ερευνητές ανακάλυψαν ότι προγεννετικές και μεταγεννετικές εκθέσεις ποντικών σε BPA οδήγησαν σε ανάπτυξη παχυσαρκίας 16 SAFE

γάζονται τη γλυκόζη (Reprod Toxicol, 2007; 23: 290-6). • Tributylin (TBT). Βρίσκεται στα πλαστικά PVC και στις αντικαθαλατικές μπογιές για πλοία, σκάφη κλπ, το ΤΒΤ είναι μία οργανοκασσιτερική που ίσως είναι σημαντική αιτία παχυσαρκίας , σύμφωνα με έρευνα που διεξάχθηκε από τον Bruce Blumberg, καθηγητή στο τμήμα εξελικτικής και κυτταρικής βιολογίας στο πανεπιστήμιο της California. Εργαστηριακά tests καθαρού TBT έδειξαν ότι στα ζώα τελικά οδηγούσε σε μόνιμες φυσιολογικές αλλαγές που προδιέθεταν στην αύξηση βάρους. “Δεν λάμβαναν επιπλέον tributilin μετά από την έκθεσή τους σε αυτό πριν την γέννηση”, εξηγεί ο Blumberg, “είχαν μία φυσιολογική διατροφή, κανονική άσκηση, και παρόλα αυτά ήταν σημαντικά παχύτερα” (Environ health Perspect, 2007; 115: A242). Αν και η έρευνα στον άνθρωπο έχει ακόμα ελ-

και υπερλιπιδαιμία, μία κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αύξηση των επιπέδων των λιπιδίων στο κυκλοφορούν αίμα (J Atheroscler Thromb, 2007; 14: 245-52). Αν και τα ευρήματα στα πειραματόζωα δεν έχουν απαραίτητα εφαρμογή και στον άνθρωπο, μία μελέτη που εξέταζε τα επίπεδα BPA στο αίμα νέων γυναικών, ανακάλυψε ότι πράγματι οι συγκεντρώσεις BPA ήταν σημαντικά υψηλότερες σε γυναίκες που ήταν παχύσαρκες, συγκρινόμενες με εκείνες που δεν ήταν. Τα επίπεδα BPA συνδέονταν επίσης με το δείκτη σωματικής μάζας (Endocr J, 2004; 51: 165-9). Όμως το BPA δεν είναι το μόνο σύνηθες χημικό που χρειάζεται προσοχή. Τα Phthalates (φθαλικές ενώσεις) είναι επίσης διάχυτα στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, και ίσως έχουν επίδραση και στην παχυσαρκία, σύμφωνα με έρευνα. Χρησιμοποιούμενα ως πλαστικοποιητές (για να κάνουν το πλαστικό πιο εύκαμπτο), διαλύτες, λιπαντικά και ως σταθεροποιητές στη βιομηχανία δι-

λείψεις, κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι μια σημαντική μερίδα του γενικού πληθυσμού ίσως έχει εκτεθεί στη ‘δράση υπέρ της παχυσαρκίας’ του ΤΒΤ (Endocrinology, 2006; 147: S50-5). • Polybrominated diphenyl ethers (PBDEs) (πολυβρωμιούχοι διαφινυλαιθέρες). Mία πρόσφατη μελέτη σε ποντίκια (οπότε τα ευρήματα ίσως να μην έχουν εφαρμογή με μεγάλη ακρίβεια στου ανθρώπους) βρήκε ότι η καθημερινή έκθεση σε αυτά τα κοινά χημικά (πολύ ανθεκτικοί και βιοσυσσωρευτικοί επιβραδυντές ανάφλεξης που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών, τηλεοράσεων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών ενώ βρίσκονται και σε χαλιά κλπ και διαταράσουν τις ορμόνες), οδηγεί στην ανάπτυξη διαφόρων χαρακτηριστικών μορφών μεταβολικής παχυσαρκίας (Obesity, 2007; 15: 2942-50).

αφόρων καταναλωτικών προϊόντων, τα phthalates πρόσφατα συνδέθηκαν με την αύξηση του βάρους κατά μήκους της μέσης και του δείκτη μάζας σώματος σε άντρες, γυναίκες και έφηβους. Σε μία μελέτη που περιλάμβανε περισσότερους από 4000 συμμετέχοντες, ηλικίας από 6 έως 80 ετών, από τo US National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES), ερευνητές μέτρησαν έξι φθαλικές ενώσεις στα ούρα και βρήκαν άτομα με υψηλότερα επίπεδα έτειναν να έχουν περισσότερο πάχος στην περιοχή της κοιλιάς και υψηλότερους δείκτες μάζας σώματος, ακόμα και μετά από έλεγχο με δίαιτα, άσκηση και άλλα ενδεχόμενα μέσα. Οι πιο σύμφωνες αποδείξεις βρέθηκαν σε άντρες από 20 έως 59 ετών, αλλά θετικοί συσχετισμοί παρατηρήθηκαν επίσης σε γυναίκες και κορίτσια στην εφηβεία. Είναι ανησυχητικό ότι και οι έξι φθαλικές ενώσεις εντοπίστηκαν σε τουλάχιστον 80% των συμμετεχόντων (Environ Health, 2008; 7: 27). Όμοια, άλλη μία μελέτη ανακάλυψε

Focus ότι οι άντρες που είχαν τις υψηλότερες συγκεντρώσεις φθαλικών ενώσεων στα ούρα τους είχαν επίσης σημαντικά μεγαλύτερη περιφέρεια μέσης σε σχέση με εκείνους που είχαν χαμηλά επίπεδα αυτών των χημικών. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα ευρήματα δείχνουν ότι η έκθεση σε φθαλικές ενώσεις δείχνει να συντελεί στην αύξηση της παχυσαρκίας στο γενικό πληθυσμό και σε ένα πλήθος κλινικών διαταραχών που σχετίζονται με το βάρος (Environ Health Perspect, 2007; 115: 876-82).

Η σύνδεση με το κάπνισμα

Ίσως το πιο πειστικό στοιχείο μιας σύνδεσης μεταξύ χημικών και παχυσαρκίας έρχεται από έρευνα για το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά των οποίων η μητέρες κάπνιζαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν διπλάσιες πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκα σε σύγκριση με τα παιδιά των γυναικών που δεν καπνίζουν. Πράγματι, μία αναφορά που δημοσιεύτηκε στο Maternal and Child Health Journal ανέφερε ένα σύνολο οκτώ διαφορετικών μελετών στις οποίες το κάπνισμα πριν τον τοκετό είχε σαν αποτέλεσμα σημαντικές πιθανότητες ανάπτυξης παιδικής παχυσαρκίας. (Matern Child Health J, 2007;11:46173). Είναι πιθανό, βέβαια, να ευθύνονται και άλλοι παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως η παιδική διατροφή και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Ωστόσο, ένα πλήθος μελετών ρυθμίζοντας αυτούς τους παράγοντες έφτασε πάλι στα ίδια αποτελέσματα. Είναι σημαντικό ότι μία μελέτη βρήκε ότι μόνο το κάπνισμα πριν ή κατά τη διάρκεια –αλλά όχι μετά – την κύηση αύξανε τον κίνδυνο παιδικής παχυσαρκίας, αποδεικνύοντας ότι η έκθεση του εμβρύου στο κάπνισμα παίζει σημαντικό ρόλο, περισσότερο από τους άλλους παράγοντες του τρόπου ζωής στην οικογένεια (Eur J Paediat, 2002; 161: 445-8). Επιπρόσθετα, στις μελέτες σε ανθρώ-

πους, υπάρχει επίσης ένα αυξανόμενο πλήθος στοιχείων σε πειραματόζωα που δείχνουν ότι το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της κύησης μπορεί να προκαλέσει παχυσαρκία στα παιδιά. Διάφορες μελέτες (σε ποντίκια και πίθηκους) ανακάλυψαν ότι η νικοτίνη σε έγκυες είχε σαν αποτέλεσμα τα νεογνά να έχουν μικρότερο βάρος κατά τη γέννηση, αλλά περισσότερο σωματικό λίπος. Σε άλλες μελέτες, ποντίκια που εκτέθηκαν σε χαμηλές δόσεις νικοτίνης κατά τη διάρκεια της κύησης γέννησαν μικρά που δεν είχαν χαμηλότερο βάρος κατά τη γέννηση αλλά ήταν βαρύτερα μετά από 5-10 εβδομάδες και είχαν γενικά πολύ περισσότερο λίπος (Int J Obes, 2008; 32: 210-10). Αυτά τα πειραματικά δεδομένα, μαζί με την έρευνα σε ανθρώπους, δείχνουν ότι η παχυσαρκία είναι άλλη μία παρενέργεια του καπνίσματος κατά τη διάρκεια της κύησης. Επι-

πλέον, προσθέτει επιπλέον βάση στο επιχείρημα ότι η ‘ρύπανση’ στη μήτρα μπορεί να έχει σημαντικές επιδράσεις στη μετέπειτα ζωή.

Ορμονικός όλεθρος

Αν και απαιτείται πολύ περισσότερη έρευνα, οι μελέτες μέχρι σήμερα εμφανίζονται να δείχνουν ότι η έκθεση σε χημικά – ειδικά στα πρώτα στάδια της ζωής – παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη παχυσαρκίας. Όμως τι συμβαίνει και τα χημικά μας παχαίνουν; Κανείς δεν γνωρίζει την απάντηση με βεβαιότητα, αλλά η επικρατούσα θεωρία είναι ότι συγκεκριμένα χημικά προκαλούν ολέθριες διαταραχές στις ορμόνες που είναι παράγοντες κλειδιά στη διατήρηση του μεταβολισμού και τον έλεγχο του σωματικού βάρους. Πράγματι, oι φθαλικές ενώσεις, το ΒPA και οι παραμένοντες οργανικοί ρύποι (POPs) – μαζί με μία μεγάλη λίSAFE 17

Focus

Το ευαίσθητο έμβρυο Αν και η έκθεση ενηλίκων σε χημικά που διαταράσσουν τις ορμόνες είναι, πράγματι, αιτία ανησυχίας (όπως έδειξαν πρόσφατες μελέτες στις φθαλικές ενώσεις), μεγάλο μέρος της έρευνας για τη σχέση μεταξύ χημικών και παχυσαρκίας επικεντρώνεται στο έμβρυο, καθώς οι αναπτυσσόμενοι οργανισμοί είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στα χημικά που δρουν στις ορμόνες. Όπως εξηγεί μια πρόσφατη επιστημονική αναφορά από την Retha Newbold τους συνεργάτες της, “Οι παρενέργειες είναι πιο έντονες σε αναπτυσσόμενους οργανισμούς και σημειώνονται σε συγκεντρώσεις του χημικού που είναι πολύ κάτω από τα επίπεδα που θα χαρακτηρίζονταν επιβλαβή για τους ενήλικες… Οι μηχανισμοί προστασίας που είναι διαθέσιμοι στους ενήλικες, όπως π.χ. μηχανισμοί διόρθωσης του DNA, ικανό ανοσοποιητικό σύστημα, αποτοξινωτικά ένζυμα, μεταβολισμός στο συκώτι κ.α. δεν είναι πλήρως λειτουργικά στο έμβρυο ή το νεογέννητο. Επιπλέον, ο αναπτυσσόμενος οργανισμός έχει έναν αυξανόμενο

στα άλλων χημικών που επίσης συνδέονται με την παχυσαρκία, ανήκουν σε μία τάξη συστατικών γνωστά ως ορμονικοί διαταράκτες, καθώς είναι γνωστό ότι επεμβαίνουν στις ορμόνες που ελέγχουν σημαντικές βιολογικές διαδικασίες. Στο παρελθόν, η έκθεση σε χημικά που προκαλούν ενδοκρινικές διαταραχές (EDGs) συνδέθηκε με προβλήματα του αναπαραγωγικού συστήματος και καρκίνο., αλλά τώρα η παχυσαρκία εμφανίζεται ως άλλη μία σοβαρή συνέπεια (Mol Nutr Food Res, 2007; 51: 912-7). Σύμφωνα με τη R. Newbold, μία βιολόγο του περιβαλλοντικού τοξικολογικού προγράμματος του US National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES), υπάρχουν ήδη συγκλονιστικά στοιχεία ότι η έκθεση σε 18 SAFE

μεταβολικό ρυθμό σε σχέση με εκείνον ενός ενήλικα, που, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αυξημένη τοξικότητα” (Reprod Toxicol, 2007; 23: 920-6). Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι η έκθεση του εμβρύου σε χημικά που δρουν ως ορμονικοί διαταράκτες μπορεί να οδηγήσει σε παρενέργειες αργότερα στη ζωή του, όπως προβλήματα στον αναπαραγωγικό σύστημα και ακόμη και καρκίνους (Mol Nutr Food Res, 2007; 51: 912-7). Τώρα, υπάρχουν πειστικά στοιχεία που δείχνουν ότι αυτός ο τρόπος έκθεσης μπορεί επίσης να παίζει ρόλο στην ανάπτυξη παχυσαρκίας. Όπως υποστηρίζει η έκθεση της R. Newbold, “Από τότε που μια πρόσφατη μελέτη ανακάλυψε στοιχεία για το ρόλο των γονιδίων στην προέλευση της παχυσαρκίας και την αύξηση του σωματικού λίπους, είναι πιθανό ότι η αρχική έκθεση σε περιβαλλοντικά χημικά και ορμονική δραστηριότητα μπορεί να μεταβάλλει το γενετικό προγραμματισμό των λιποκυττάρων και της διανομής τους” (Reprod Toxicol, 2007; 23: 290-6).

EDGs κατά τη διάρκεια κρίσιμων φάσεων κυτταρικής δοαφοροποίησης – όπως κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του εμβρύου στη μήτρα – ίσως έχει μόνιμες ή μακροχρόνιες επιδράσεις, κάποιες από τις οποίες δεν εμφανίζονται ούτε εντοπίζονται παρά μόνο πολύ αργότερα. Φυσικά, η έκθεση ενηλίκων παραμένει ένα θέμα ανησυχίας, αλλά το έμβρυο είναι εξαιρετικά ευάλωτο στα EDGs καθώς οι προστατευτικοί μηχανισμοί που διαθέτουν οι ενήλικες δεν είναι πλήρως λειτουργηκοί (Reprod Toxicol, 2007; 23: 920-6). “Αυτές οι εκθέσεις (κατά τη διάρκεια της κύησης) συνήθως μεταβάλλουν τους μηχανισμούς που εμπλέκονται στην ομοιόσταση βάρους”, αναφέρει η R. Newbold. “Ακόμη προσπαθούμε να προσδιορίσουμε αν επιδρούν

απευθείας στα λιποκύτταρα και πώς διαφοροποιούνται ή πολλαπλασιάζονται, ή αν πρόκειται για διαταραχή της αλυσίδας ανατροφοδότησης πληροφοριών” (Environ Health Perspect, 2004; 112: A344). Όσον αφορά το κάπνισμα, οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι η έκθεση της μήτρας σε νικοτίνη μπορεί να μεταβάλλει νευρολογικά συστήματα στον εγκέφαλο που καθορίζουν την όρεξη καθώς και στο περιφερικό νοραδρενεργικό σύστημα, που σχετίζεται με τον μεταβολικό έλεγχο στον λιπώδη ιστό (Environ Health Perspect, 20047; 112:Α244). Υπάρχει επίσης η πιθανότητα τα άλλα χημικά στον καπνό του τσιγάρου, όπως το κάδμιο και ο μόλυβδος, να έχουν φθοροποιούς εξελικτικές δράσεις επίσης, που οδηγούν τελικά σε αύξηση του βάρους (J Altern Comlement Med, 2002; 8: 185-92; Toxicol Lett 1999; 104: 1-9). Όποιος και αν είναι ο μηχανισμός ,πάντως, γίνεται τελικά ξεκάθαρο ότι πλήθος χημικών στο περιβάλλον έχουν την ικανότητα να προκαλούν παχυσαρκία, ακόμη και σε χαμηλά επίπεδα. Η παρουσία αυτών των χημικών σημαίνει ότι είναι πιο σημαντικό από ποτέ μένουμε μακριά από χημικά όσο το δυνατό περισσότερο – όχι μόνο για την υγεία μας, αλλά και για την υγεία των επόμενων γενεών που έρχονται.

Καταργώντας τα χημικά

Οι έγκυες ειδικά, θα πρέπει να αποφεύγουν αυτούς τους παράγοντες: • Παραμένοντες ρύποι (POPs). Η μεγαλύτερη έκθεση σε POPs είναι μέσω της κατανάλωσης ζωικών λιπαρών, ειδικά λιπαρών ψαριών και λιπαρού κρέατος. Μειώνοντας την ποσότητα τέτοιων λιπαρών στη διατροφή σας και επιλέγοντας βιολογικά προϊόντα, θα μπορείτε να κρατήσετε τα επίπεδα των POPs στο ελάχιστο. • Bisphenol A (BPA) (Δισφαινόλη A). Βρίσκεται σε πολυανθρακικά πλαστικά, όπως οι ρητίνες στις συσκευασίες τροφίμων και οδοντικές

Focus στεγανωτικές ουσίες, υπάρχουν διάφοροι τρόποι να ελαχιστοποιήσετε την έκθεσή σας σε αυτό το βλαβερό συστατικό • Καταναλώστε φρέσκα μη επεξεργασμένα τρόφιμα και αποφύγετε όσο το δυνατό περισσότερο τις κονσερβοποιημένες τροφές. • Αποφύγετε τις πολυανθρακικές πλαστικές συσκευασίες φαγητού που σημειώνονται με τον αριθμό ‘7’ στο λογότυπο ανακύκλωσης, καθώς συνήθως περιέχουν ΒΡΑ. Γενικά, είναι τα άκαμπτα, διάφανα πλαστικά δοχεία. Τα πλαστικά με αριθμούς 1,2 και 4 είναι ασφαλέστερα, καθώς δεν περιέχουν ΒΡΑ. • Χρησιμοποιείστε γυάλινα μπιμπερό για τα μωρά ή εκείνα τα πλαστικά που είναι κατασκευασμένα από πολυπροπυλένιο ή πολυαιθυλένιο. Αυτά τα εύκαμπτα, αδιάφανα πλαστικά δεν περιέχουν BPA. • Διαλέξτε γυαλί αντί για πλαστικό για τα μπουκάλια νερού ή πίνετε νερό κατευθείαν από τη βρύση (με φίλτρο). Επίσης αποφύγετε τα μεταλλικά μπουκάλια που μπορεί να έχουν σχέση με το συστατικό BPA. • Αποφύγετε τη χρήση πλαστικών δοχείων στο φούρνο μικροκυμάτων. Τα κεραμικά ή γυάλινα δοχεία είναι υγιεινότερες εναλλακτικές λύσεις. • Αποφύγετε να φυλάτε τρόφιμα ή ποτά σε πλαστικά δοχεία. Τα γυάλινα ή ανοξείδωτα δοχεία είναι ασφαλέστερες επιλογές. • Phthalates (φθαλικές ενώσεις). Οι φθαλικές ενώσεις βρίσκονται σε οτιδήποτε, από καλλυντικά μέχρι συσκευασίες τροφίμων και παιδικά παιχνίδια. Η έκθεση σε αυτές μέσω της κατάποσης φαγητού και νερού, με απορρόφηση από το δέρμα ή με εισπνοή μολυσμένου αέρα. Σύμφωνα με το Pollution in People, (βλ. www.pollutioninpeople.org) μπορείτε να μειώσετε την έκθεσή σας σε φθαλικές ενώσεις χρησιμοποιώντας: • Οικοδομικά υλικά κατασκευής χωρίς PVC. Αποφύγετε το πλαστικό σε πόρτες και παράθυρα και προτιμήστε το ξύλο. Το ίδιο ισχύει και για τα πατώματα. • Koυρτίνες μπάνιου χωρίς PVC. Αποφύγετε τις πλαστικές κουρτίνες μπάνιου και χρησιμοποιείστε υφασμάτινες ή από πολυεστέρα ή νάιλον. • Συσκευασίες χωρίς PVC. Εξετάστε το σύμβολο ανακύκλωσης στα προϊόντα που αγοράζετε συσκευασμένα σε πλαστικό. Όσασημιώνονται με τον αριθμό ‘3’ περιέχουν PVC. • Παιδικά παιχνίδια χωρίς PVC. Αν και η χρήση συγκεκριμένων φθαλικών ενώσεων σε παιδικά παιχνίδια έχει απαγορευτεί στις περισσότερες χώρες, επιλέξτε παιχνίδια από εταιρείες που έχουν σταματήσει τη χρήση των phthalates γενικά. • Συσκευασίες φύλαξης τροφίμων χωρίς PVC. Αγοράστε σακούλες που δεν περιέχουν PVC. Για τη φύλαξη τροφίμων, χρησιμοποιείτε γυάλινα δοχεία, ή πλαστικά με αριθμό ‘3’ ή ‘7’ (για να αποφύγετε και το ΒΡΑ). • Καλλυντικά χωρίς φθαλικές ενώσεις. Ελέγξτε τη λίστα συστατικών και αποφύγετε προϊόντα που περιέχουν «fragance» (άρωμα) ή phthalates. Επιλέξτε προϊόντα από εταιρείες με φυσικά συστατικά.

SAFE 19

Point / Food and water watch (www.foodandwaterwatch.org) κτηριδιακή δράση. Στη συνέχεια οι εταιρείες αυτές δημιούργησαν προϊόντα με αντιβακτηριδιακή δράση που περιείχαν το Triclosan, τα οποία διαφημίστηκαν στο κοινό ως πιο υγιεινά και αποτελεσματικά. Ανάλογα με την εταιρεία που πουλάει τα χημικά, την ουσία αυτή μπορεί να την συναντήσετε και με τις ονομασίες: Microban®, Igrasan® (DP300 ή PG60), Biofresh®, Lexol-300, Ster-zac ή Cloxifenolum. Μερικά σαπούνια με αντιβακτηριδιακή δράση περιέχουν το Triclocarban αντί το Triclosan.

Αναποτελεσματικό

Ποιους κινδύνους κρύβει το σαπούνι σας; Το πρόβλημα με το Triclosan

οιος θα μπορούσε να ξέρει ότι πλένοντας τα χέρια του βλάπτει την υγεία του αλλά και το περιβάλλον; Χάρη στη χημική βιομηχανία, το Triclosan, μια επικίνδυνη σύνθεση με αντιβακτηριδιακή δράση, έχει μπει σε πολλά νοικοκυριά ως συστατικό σε προϊόντα φροντίδας και προσωπικής υγιεινής όπως σαπούνια, καθαριστικά, καλλυντικά, ρούχα… ακόμη και σε παιδικά παιχνίδια! Οι καταναλωτές μπορεί να πιστεύουν ότι χρησιμοποιώντας προϊόντα με triclosan προστατεύονται από τα βακτήρια, δεν ξέρουν όμως ότι η χρήση αυτού του επικίνδυνου χημικού συστατικού δεν κάνει τα προϊόντα αυτά πιο αποτελεσματικά από το απλό σαπούνι και το νερό, και τελικά μπορεί να βλάπτουν παρά να ωφελούν! 20 SAFE

Το Triclosan δεν διαλύεται εύκολα στο περιβάλλον και αναμιγνύεται με άλλες χημικές ενώσεις δημιουργώντας ακόμη πιο τοξικά αποτελέσματα. Με αυτό τον τρόπο συντελεί στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας των βακτηριδίων στα αντιβιοτικά, προκαλώντας αρκετά προβλήματα τόσο στην υγεία μας όσο και στο περιβάλλον.

Λίγα λόγια για το Triclosan

Η εταιρεία χημικών Ciba ανακάλυψε το Triclosan στην δεκαετία του ‘60. Το 1972 η εταιρεία παρουσίασε το Triclosan στην καταναλωτική αγορά της οποίας το μεγαλύτερο μέρος που αφορούσε την υγεία ήταν αρκετά οριοθετημένο. Ωστόσο την τελευταία δεκαετία άρχισε να προωθείται στις εταιρείες παραγωγής προϊόντων οικιακής χρήσης ως προϊόν με αντιβα-

Ο ισχυρισμός ότι τα προϊόντα που περιέχουν αυτό το συστατικό είναι πιο υγιεινά, είναι εντελώς παραπλανητικός. Ενώ εμποδίζουν την ανάπτυξη των βακτηριδίων, το ερώτημα είναι κατά πόσο είναι απαραίτητη η χρήση τους σε καθημερινή βάση. Στην πραγματικότητα ή δράση του σαπουνιού που περιέχει Triclosan δεν έχει αποδειχθεί ότι είναι πιο αποτελεσματική στην πρόληψη ασθενειών από εκείνη που έχει το συνηθισμένο σαπούνι με το νερό. Το 2005 η δημοσίευση ενός πίνακα του FDA από εξειδικευμένους κριτές του είδους, έδειξε 11 ψήφους υπέρ και έναν κατά, στο ότι τα σαπούνια με αντιβακτηριδιακή δράση είναι το ίδιο αποτελεσματικά στις λοιμώξεις όσο και το σαπούνι με το νερό .

Με μεγάλο ρίσκο

Το Triclosan μπορεί να δυναμώσει τα βακτήρια, αυξάνοντας την αντιβακτηριδιακή και στη συνέχεια την αντιβιοτική τους αντίσταση. Έτσι η χρήση του το μόνο που μπορεί να δημιουργήσει είναι περισσότερες ασθένειες. Και αυτό διότι το Triclosan μπορεί να σκοτώνει τα περισσότερα βακτήρια αλλά όχι όλα. Τα μικρόβια που επιβιώνουν από μια επίθεση του Triclosan, αναπτύσσουν μηχανισμούς που τα κάνουν πιο δυνατά και πιο ανθεκτικά σε μια τέτοια μελλοντική αναμέτρηση. Έτσι είναι λογικό ότι η αυξανόμενη εξάπλωση στη χρήση του Triclosan έχει αυξήσει την ανθεκτικότητα των

Point βακτηριδίων και όταν οι άνθρωποι μολύνονται, η θεραπεία με αντιβιοτικά είναι πολύ δυσκολότερη. Εξαιτίας της ανησυχητικά αυξανόμενης αντιμικροβιακής ανθεκτικότητας που παρατηρήθηκε, το 2000 η AMA (American Medical Association) ανακοίνωσε ότι «υπάρχουν ελάχιστες αποδείξεις για να στηρίξουν την χρήση αντιμικροβιακών στα προϊόντα» και δεδομένου ότι αυτό θα αύξανε την ανθεκτικότητα των μικροβίων, «…είναι πιο συνετό να αποφεύγουμε τη χρήση αντιμικροβιακών παραγόντων στα καταναλωτικά προϊόντα». Η ανθεκτικότητα που αποκτούν τα βακτηρίδια δεν είναι το μόνο ανησυχητικό που σχετίζεται με το Triclosan. Γενικά, η αύξηση στη χρήση αντιβακτηριδιακών προϊόντων συνδέεται με την αύξηση των αλλεργιών στην παιδική ηλικία. Εκτεταμένες μελέτες για το triclosan έδειξαν ότι: 1. επηρέασε την αναπαραγωγή των πειραματόζωων, 2. όταν ήρθε σε επαφή με άλλες ουσίες όπως η χλωρίνη σε νερό, αντέδρασε δημιουργώντας νέες τοξικές χημικές ουσίες όπως τη διοξίνη και το γνωστό χλωροφόρμιο. Επίσης οι έρευνες έδειξαν ότι μπορεί να προκαλέσει σοβαρούς ερεθισμούς στην ανθρώπινη επιδερμίδα, ακόμη και καρκίνο. Νέες εργαστηριακές έρευνες σε ποντίκια και βατράχους έδειξαν ότι το triclosan μπορεί να διαταράξει τον θυρεοειδή αδένα (ορμόνες), μεταβάλλοντας την ανάπτυξη και εξασθενώντας πολύ σημαντικές λειτουργίες ακόμη και σε κυτταρικό επίπεδο. Ακόμη, μια Βρετανική αυτή τη φορά έρευνα, μας αποκαλύπτει ότι το triclosan έχει τόσο οιστρογονικές όσο και ανδρογονικές ιδιότητες και θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού. Επίσης προκαλεί ζημιές στο περιβάλλον! Είναι τοξικό για τα φύκια και το φυτοπλαγκτόν και άλλους θαλάσσιους οργανισμούς. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα αν αναλογιστούμε ότι πολλά προϊόντα που περιέχουν το triclosan αυτή τη στιγμή ρέουν μέσα στους σωλήνες του αποχετευτικού μας συστήματος, μολύνοντας έτσι τον υδροφόρο ορίζοντα και τα ποτάμια. Προχωρώντας… θα συναντήσουν την έξοδο των βοθρολυμάτων στη γη να επηρεάζει οργανισμούς όπως τα σκουλήκια. Οι ερευνητές ανησυχούν διότι αυτοί οι οργανισμοί (που λειτουργούν ως βιο-συσσωρευτές) θα καταλήξουν να διοχετεύονται και να επηρεάζουν με την σειρά τους τόσο το υδρευτικό δίκτυο όσο και το έδαφος και υπέδαφος (στο οποίο παράγουμε την τροφή μας). Σήμερα το triclosan είναι τόσο συνηθισμένο που θα το συναντήσουμε σε παγκόσμιο επίπεδο στο αίμα, στα ούρα, ακόμη και στο μητρικό γάλα. Το πρόβλημα φαίνεται να αποτελεί μια αλυσίδα αφού πέρα από τους χρήστες της ουσίας που έτσι κι αλλιώς τα σώματα τους περιέχουν ποσότητα του triclosan, ακόμη και εκείνοι που δεν το χρησιμοποιούν επηρεάζονται SAFE 21

Point θέλουν δεν θέλουν μέσω της τροφής, του νερού ακόμη και της σκόνης μέσα στο σπίτι!

Έλλειψη κανονισμών

Οι κανονισμοί του FDA (Food and Drugs Administration) στην Αμερική, για τα προϊόντα φροντίδας που περιέχουν triclosan, εφαρμόζονται μόνο στην περίπτωση που το προϊόν αφορά θέματα υγείας. Το FDA απαιτεί την προσκόμιση αποδείξεων (από test) που αποδεικνύουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του προϊόντος. Εάν όμως το προϊόν αυτό έχει καλλυντικές ενδείξεις (του στυλ: Βελτιώνει την επιδερμίδα) θα καταχωρηθεί ως καλλυντικό! Εδώ θα πρέπει να θυμηθούμε ότι το FDA δεν επιθεωρεί ούτε προβλέπει την προσκόμιση αποδείξεων για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των καλλυντικών. Σαφώς τόσο η EPA (Enviromental Protection Agency) όσο και το FDA έχουν σημαντικό μέρος της ευθύνης για τον τρόπο που οι εταιρείες δίνουν τους σχετικούς χαρακτηρισμούς στα προϊόντα τους που περιέχουν το triclosan. Αλλά δυστυχώς καμία από τις παραπάνω υπηρεσίες δεν περιορίζουν την χρήση χημικών στα προϊόντα των καταναλωτών. Πιο συγκεκριμένα, όταν ένα προϊόν περιέχει triclosan και χρησιμοποιείται σε άψυχα αντικείμενα ακολουθεί τους κανονισμούς της EPA η οποία χαρακτηρίζει τα χημικά ως παρασιτοκτόνα. Εάν τώρα μια εταιρεία λανσάρει το προϊόν της, που περιέχει triclosan, με ένδειξη π.χ. «σκοτώνει τα βακτήρια», τότε η EPA είναι υποχρεωμένη να πιστοποιήσει κατά πόσο ισχύει αυτό που ισχυρίζεται η εταιρεία παραγωγής αλλά και την αποτελεσματικότητα του προϊόντος. Έτσι, εάν ένα προϊόν που περιέχει triclosan δεν εμφανίζει μια ένδειξη που αφορά προϊόντα υγείας τότε η EPA δεν είναι υποχρεωμένη να μπει στην διαδικασία επιθεώρησης του προϊόντος αυτού. 22 SAFE

Triclocarban

Το Triclocarban είναι ένα συστατικό με αντιβακτηριδιακή δράση με δομή και λειτουργία όμοια με εκείνη του triclosan και με τις ίδιες τοξικές επιδράσεις. Το Triclocarban χρησιμοποιείται μόνο στα σαπούνια, ενώ το triclosan χρησιμοποιείται σε μια μεγάλη γκάμα προϊόντων. Το triclosan έχει μελετηθεί περισσότερο σε παγκόσμιο επίπεδο από το Triclocarban, επειδή μπορεί να εντοπιστεί πιο εύκολα. Ωστόσο και τα δύο χημικά μολύνουν το νερό, ταυτίζονται με την κακή υγεία και τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιδράσεις, δεν έχουν αυξανόμενη καταναλωτική αξία και θα πρέπει να αποφεύγονται από τους καταναλωτές. Το Triclosan είναι ο πονοκέφαλος όλων των κυβερνήσεων. Στην Αμερική δεν υπάρχει ακόμη περιορισμός για την χρήση του στα καλλυντικά, κάτι που η Ιαπωνία και ο Καναδάς έχουν. Στην Ευρώπη η συγκεκριμένη χημική ουσία έχει καταχωρηθεί ως διαβρωτική και επικίνδυνη για το περιβάλλον και τοξική για τους θαλάσσιους οργανισμούς, ενώ οι δημόσιες υπηρεσίες στην Δανία, Γερμανία και Φινλανδία κατευθύνουν τους καταναλωτές να μην χρησιμοποιούν προϊόντα με αντιβακτηριδιακή δράση.

Τι μπορείτε να κάνετε για να αποφύγετε το Triclosan

Διαβάστε προσεκτικά τα περιεχόμενα για κάθε προϊόν που αγοράζετε όπως: σαπούνια, καθαριστικά προσώπου, προϊόντα απολέπισης & ακμής, οδοντόκρεμες, καλλυντικά, αποσμητικά σώματος και άλλα προϊόντα προσωπικής φροντίδας. Επίσης, όταν ψάχνετε το triclosan σε πλαστικά και υφάσματα θα το βρείτε σαν Microban ή Biofresh. Παραθέτουμε μερικά από τα προϊόντα που περιέχουν triclosan: 1. Neutrogena Deep Clean Body Scrub Bar 2. Lever 2000 Special Moisture Response Bar Soap, Antibacterial 3. CVS Antibacterial Hand Soap 4. Dial Liquid Soap, Antibacterial Bar

Soap 5. Softsoap Antibacterial Liquid Hand Soap 6. Cetaphil Gentle Antibacterial Cleansing Bar 7. Clearasil Daily Face Wash 8. Clean & Clear Oil Free Foaming Facial Cleanser 9. Dawn Complete Antibacterial Dish Liquid 10. Ajax Antibacterial Dish Liquid 11. Colgate Total Toothpaste 12. Right Guard Sport Deodorant 13. Old Spice Red Zone, High Endurance and Classic Deodorants 14. Vaseline Intensive Care Antibacterial Hand Lotion.

Υποστηρίξτε τις εταιρείες που δεν χρησιμοποιούν triclosan

Παραθέτουμε μερικές από αυτές: CleanWell LUSH Nature’s Gate Vermont Country Naked Soap Works MiEssence Purell Instant Hand Sanitizer Ivory Paul’s Organic Dr. Bronner’s Magic Soaps Tom’s of Maine The Natural Dentist Listerine Essential Care Peelu Weleda Toxic Free Basics.

Αναζήτησε προϊόντα χωρίς triclosan

Για παράδειγμα, η εταιρεία IKEA και η αλυσίδα καταστημάτων THE BODY SHOP πουλάνε μόνο «καθαρά» προϊόντα χωρίς triclosan. Η εταιρεία Whole foods έχει μια μεγάλη σειρά προϊόντων που δεν το περιέχουν, αλλά φροντίστε να κοιτάτε την ετικέτα με τα περιεχόμενα διότι η συγκεκριμένη εταιρεία δεν έχει πολιτική ευαισθητοποίησης στις πωλήσεις της όσον αφορά το triclosan. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι εταιρείες: Trader Joe’s και Aveda.

Point / Γράφει ο Πέτρος Αργυρίου

Τεχνητές επιδημίες και γρίπη των χοίρων

γρίπη των χοίρων είναι μια τεράστια ευκαιρία. Όσο περίεργη και αν φαντάζει μια τέτοια διατύπωση, η αλήθεια είναι πως η γρίπη των χοίρων δεν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία “επιδημία” αλλά απλά ένα ακόμη προϊόν μιας βιομηχανίας επιδημιών που μεταφράζει τον φόβο σε κέρδος. Την τελευταία τουλάχιστον τριακονταετία, υπάρχει ένας μηχανισμός παραγωγής πανδημικών απειλών που προωθείται από την πολιτική, τα media, τις φαρμακοβιομηχανίες, από συγκεκριμένες επιστημονικές κοινότητες και από τον στρατό. Η συγκεκριμένη πολιτική υγείας ανήκει σε μια γενικότερη πολιτική παραγωγής και διαχείρισης φόβου. Οι κατατρομαγμένοι πολίτες γίνονται υπο24 SAFE

στηρικτές και εργαλεία της πολιτικής δημόσιας υγείας που τον δημιουργεί. Το AIDS, για παράδειγμα, ξεπήδησε σε μια εποχή όπου η Αμερική έκανε μια πουριτανική στροφή και το σεξ άρχιζε να ξαναχρωματίζεται ηθικά και θρησκευτικά και με την υποβαθμισμένη και εξαθλιωμένη Αφρική να υποβαθμίζεται και να εξαθλιώνεται ακόμη περισσότερο. Ακολούθησαν πανδημικές προβλέψεις για τον ιό του δυτικού Νείλου, για τους ιούς Hantavirus, για τον SARS κορωνοϊό, για την γρίπη των πουλερικών και εσχάτως για την γρίπη των χοίρων. Ο SARS, πέρα από τις πραγματικές του διαστάσεις, υπήρξε μια πολύ φτηνή άσκηση ετοιμότητας από την οποία οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έβγαλαν συ-

μπεράσματα για το πώς η ανερχόμενη δύναμη του παγκοσμιοποιημένου κόσμου που ονομάζεται Κίνα μπορούσε να ανταπεξέλθει σε μια εσωτερική απειλή και στη διεθνή απομόνωση. Ο ιός της γρίπης των πουλερικών χρησιμοποιήθηκε εκτός των άλλων και ως άλλοθι για την ανάπτυξη των βιολογικών εξοπλισμών σε μια εποχή όπου η Αμερική είχε βαφτεί με το χρώματα του πολέμου. Όλες αυτές οι “πανδημίες” έχουν τόσα πολλά κοινά χαρακτηριστικά που μοιάζει να χουν βγει από το ίδιο καλούπι. Για την ακρίβεια μάλλον έχουν βγει από το ίδιο καλούπι: α) Σε όλες τις πιθανές “πανδημίες” υπεύθυνοι ήταν οι ιοί, μια βιολογική παραλλαγή για τον πραγματικό ρόλο της οποίας δεν ξέρουμε παρά ελάχιστα. β) Με την εξαίρεση ίσως του AIDS (και αυτό πάλι με κάθε επιφύλαξη), καμία από τις προβλέψεις πανδημίας δεν δικαιώθηκε, ούτε κατά διάνοια. γ) Ελάχιστα κρούσματα κάποιων νόσων μεταμορφώθηκαν εν ριπή οφθαλμού από το μαγικό ραβδάκι του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε πιθανές “πανδημίες”. δ) Τεράστια συμβόλαια με φαρμακευτικές υπογράφηκαν για την αγορά “αντιικών” και την ανάπτυξη εμβολίων. ε) Σε όλες αυτές τις επιδημίες η φύση ήταν ο εχθρός. Μακάκοι, νυχτερίδες, κουνούπια, γουρούνια θεωρήθηκαν ότι μετέφεραν στους ανθρώπους νόσους που θα μπορούσαν να εξελιχτούν πανδημίες. Αυτός ο ακήρυχτος πόλεμος στη φύση είχε φυσικά τις συνέπειές του. Το 1999, στο “ξέσπαμα” του ιού του δυτικού Νείλου στις ΗΠΑ, θεωρήθηκε ότι ο φορέας της νόσου είναι το κουνούπι. Μαζικοί αεροψεκασμοί με εντομοκτόνα, κυρίως Malathion γύρω αλλά και πάνω από πυκνοκατοικημένες περιοχές της Νέας Υόρκης για να εξαφανιστεί τα “πανδημικά κουνούπια” προκάλεσαν μεγάλες οικολογικές καταστροφές: Τον Σεπτέμβριο του 1999, αμέσως

Point μετά τους ψεκασμούς, το 95% του πληθυσμού των αστακών στην περιοχή γύρω από το Long Island είχαν εξαφανιστεί.1 To 2001, χιλιάδες νεκρά ψάρια ξεβράζονται καθ’ όλη την ακτογραμμή του κόλπου Flanders της κομητείας Suffolk της Νέας Υόρκης. Το εντομοκτόνο Scourge που χρησιμοποιήθηκε για τους ψεκασμούς της Ν.Υ. περιέχει την ουσία ρισμεθρίνη, ουσία άκρως τοξική για ψάρια και οστρακόδερμα ακόμη και σε ελάχιστες ποσότητες. Η χρήση της ουσίας αυτής απαγορεύεται κοντά σε ανοιχτές θάλασσες.2 Όλα αυτά για μια νόσο για την οποία ο καθηγητής Mark Wilson δήλωνε ειρωνικά πως “Είναι πιο πιθανό να με χτυπήσει λεωφορείο παρά να κολλήσω τον ιό του Δυτικού Νείλου.”3 Στην γρίπη των πουλερικών, χιλιάδες άγρια αλλά και εκτρεφόμενα πτηνά σφαγιάστηκαν. Στην γρίπη των χοίρων, στην Αίγυπτο, σε μια χώρα όπου δεν έχει αναφερθεί ούτε ένα κρούσμα(!), σφαγιάστηκαν 500.000 γουρούνια, σε μια αποτρόπαια και εντελώς αδικαιολόγητη οργανωμένη επιχείρηση σπατάλης ζωής.4 Με τέτοιους παραλογισμούς στα πλαίσια του ακήρυχτου μα πολύ πραγματικού πολέμου κατά της φύσης, δεν θα μου φανεί καθόλου παράξενο κάποια στιγμή να αποφασίσουμε ομόφωνα, για να διαφυλάξουμε την ασφάλεια της δικιάς μας ζωής να αποφασίσουμε να εξαφανίσουμε κάθε άλλο είδος ζωής από το πρόσωπο του πλανήτη. Μόνο έτσι θα χουμε το κεφάλι μας ήσυχο από επιδημίες. στ) Καμία, απολύτως καμία από τις πανδημίες δεν αντιμετωπίστηκε με σωφροσύνη από τις αρμόδιες αρχές. Αντίθετα, οι υπερβολές ήταν καθημερινές και η δημιουργία φόβου και πανικού σκόπιμη. Σε εκπομπή της Oprah Winfrey, στις 18 Φεβρουαρίου 1987 δηλώθηκε πως λόγω του AIDS “ένας στους πέντε ετεροφυλόφιλους μπορεί να είναι νεκρός στα επόμενα τρία χρόνια”, δήλωση που όσο τρομακτική άλλο τόσο αναληθής

ήταν. Το 2008 ο ΠΟΥ ανακοίνωσε πως η απειλή παγκόσμιας ετεροφυλοφιλικής πανδημίας AIDS τελείωσε.5 Στο SARS, εκατομμύρια ανθρώπων κυκλοφορούσαν με μάσκες. Ο τότε υπουργός υγείας του Οντάριο Tony Clement είπε για τους πολίτες που δεν ακλουθούσαν την επιβληθείσα καραντίνα πως “μπορούμε να τους αλυσοδέσουμε στα κρεβάτια τους αν αυτό χρειάζεται…”6 Στην γρίπη των πουλερικών, ο κατεξοχήν αρμόδιος επιστήμονας, ο Jeffrey Taubenberger δήλωνε πως “η πιθανότητα πανδημίας τα επόμενα δύο με τρία χρόνια είναι 100%.” Και παρόλα αυτά είμαστε ακόμη ζωντανοί, τουλάχιστον οι περισσότεροι από μας και με την εξαίρεση του AIDS σχεδόν κανένας από μας δεν έχει πεθάνει από τις “καινές επιδημίες” Ο φόβος φυλάει τα έρμα λοιπόν. Αλλά ποιος φυλάει τους φύλακες;

Αντιικά κέρδη Τόσο στην γρίπη των πουλερικών όσο και στην γρίπη των χοίρων, ο κερδισμένος ήταν το αντιικό tamiflu και φυσικά όλοι όσοι κέρδη από αυτό. Ένας από αυτούς, όλως τυχαίως ήταν ο Donald Rumsfeld, τότε υπουργός αμύνης των ΗΠΑ, παλιά καραβάνα των φαρμακευτικών εταιριών και μεγαλόμετοχος της Gilead sciences, της εταιρίας που αρχικά κατασκεύασε το tamiflu,7 έναν αναστολέα νευροαμινιδάσης.8 Οκ, δεν είναι κακό να βγάζει κανείς λεφτά. Το tamiflu μπορεί να είναι ένα από τα ελάχιστα σκευάσματα που διαθέτουμε, μάλλον δεν είναι όμως το κατάλληλο για την αντιμετώπιση επιζωοκοτικών γριπών και των ιών τους. Ήδη από το 2005, ο τότε γενικός γραμματέας Υγείας Michael Leavitt δήλωνε στο Κονγκρέσο πως δεν υπήρχε καμία απολύτως βεβαιότητα πως το tamiflu (οσελταμιβίτη) θα ήταν

αποτελεσματικό κατά του H5N1, του ιού της γρίπης των πουλερικών.9 Τρία χρόνια αργότερα ένας γιατρός που χειρίστηκε 41 ασθενείς με γρίπη των πουλερικών σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΟΥ έκρινε πως το tamiflu είναι αναποτελεσματικό.10 Και τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα: ήδη από το 2005 η ερευνήτρια Ana Moscona δήλωνε πως “όπως κάθε μολυσματικός παράγοντας, ο ιός της γρίπης, πιθανόν θα εξελιχθεί για να διαφεύγει κάθε ορισμένο φάρμακο... σήμερα βασιζόμαστε σχεδόν αποκλειστικά στους αναστολείς νευροαμινιδάσης (βλ. Tamiflu)... Είμαστε υποχρεωμένοι να εφεύρουμε πανδημικές στρατηγικές που δεν θα ευνοούν την ανάπτυξη ανθεκτικών στην οσελταμιβίρη (tamiflu) στελεχών ιών. Αλόγιστη χρήση προσωπικών αποθεμάτων οσελταμιβίρης μπορούν να ευνοήσουν την ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών και θα πρέπει να αποθαρρύνεται...”11 Τα μικρόβια κάτω από την πίεση συνθηκών μεταλλάσσονται και αναπτύσσουν στελέχη στα οποία το φάρμακο δεν δρα πλέον. Εκατομμύρια σκευασμάτων tamiflu αγοράστηκαν από κυβερνήσεις και ιδιώτες. Ο φόβος και ο πανικός έπιασε τόπο οικονομικά. Δυστυχώς όμως η Moscona είχε απόλυτο δίκιο. Το 2009 αποκαλύφτηκε πως το tamiflu ήταν πλέον κατά 99% αναποτελεσματικό κατά του κυρίαρχου στελέχους της κοινής γρίπης. Ο ιός είχε ήδη αποκτήσει αντίσταση. Ο Dr Kent Sepkowitz δήλωσε: “Είναι σοκαριστικό. Ποτέ πριν δεν χάσαμε αντιβιοτικό τόσο γρήγορα. Με άφησε άναυδο...”12 Έτσι απλά και επώδυνα μαθαίνεται η αλήθεια και όχι από μεγαλοστομίες και ανεύθυνες πολιτικές και διακηρύξεις δημόσιας υγείας με την οκά. Από την στιγμή που επιλέγεις τη φύση για αντίπαλό σου, από τη στιγμή που διαφθείρεις την επιστήμη για να σου είναι πιο εύχρηστη, κάποια στιγμή η αλαζονεία και η υποκρισία δε θα είναι αρκετά για να καλύψει τις συνέπειες των επιλογών σου. SAFE 25

Point

Ο πραγματικός εχθρός Ήδη από το 200613 όταν διερευνούσα την γρίπη των πουλερικών και όλο το πολιτικό-επιστημονικό-στρατιωτικόεταιρικό παρασκήνιο πίσω από αυτήν, είχα δηλώσει πως ο κίνδυνος πανδημίας δεν προέρχεται τόσο από την τυχαία μετάλλαξη κάποιου τυχαίου “φυσικού” ιού αλλά πολύ περισσότερο από την ανθρωπογενή επέμβαση στο περιβάλλον και από συγκεκριμένες πολιτικές στη δημόσια υγεία και τη διατροφή. Έχουμε αυξήσει κατά πολύ τους μεταλλαξιογόνους παράγοντες για τα μικρόβια και έχουμε προσανατολίσει τον μηχανισμό επιβίωσής τους προς το τεχνητό περιβάλλον που δημιουργήσαμε. Τα απόβλητα, πυ-

26 SAFE

ρηνικά, χημικά ακόμη και οργανικά, τα μεταλλαγμένα, το νέο ηλεκτρομαγνητικό περιβάλλον των πόλεων, η εκτεταμένη ενδονοσοκομειακή χρήση αντιβιοτικών, η υπερκατανάλωση αντιβιοτικών από ιδιώτες, είναι μόνο μερικοί παράγοντες που μπορούν να εκτρέψουν την μετάλλαξη προς παθογόνους προς το είδος μας οδούς και να πυροδοτήσουν πραγματικές πρωτόγνωρες πανδημίες. Αν και τα μοντέλα πρόβλεψης πανδημιών έχουν πρόσφατα αποτύχει φανερώνοντας την ψευδοεπιστημονική και πρόχειρη ανάλυση πάνω στην οποία αναπτύχθηκαν, η αλήθεια είναι πως σήμερα υπάρχουν συνθήκες που ευνοούν την εκδήλωση πανδημίας και αυτές είναι η μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα και η εύκολη μετακίνηση ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Με λίγα λόγια οι μολυσματικές νόσοι μπορεί να εξαπλωθούν και γρήγορα και παντού.

Λογικό θα μου πείτε, αφού ζούμε σε κοτέτσια ή μάλλον ζούμε σαν γουρούνια; Υπάρχει μεγάλη αλήθεια σε αυτή τη διατύπωση. Γιατί οι συνθήκες στα εκτροφεία και την εμπορία είναι το ίδιο ευνοϊκές για την εξάπλωση επιδημίας. Στοιβαγμένοι οργανισμοί, μη ισορροπημένη διατροφή τους, γρήγορη μετακίνηση του κρέατος σε όλη τον πλανήτη. Και δυστυχώς οι φιλικοί προς την πανδημία παράγοντες δεν τελειώνουν στον παραλληλισμό των πόλεων με τα κοτέτσια και τα χοιροστάσια. Η βιομηχανία κρέατος σήμερα αποτελεί γυμναστήριο για τους μικροοργανισμούς. 90% των αντιβιοτικών στις ΗΠΑ καταναλώνεται από τη βιομηχανία κρέατος και όχι για θεραπευτικούς λόγους αλλά για να μεγαλώνουν τα ζώα γρηγορότερο και περισσότερο. Περισσότερα αντιβιοτικά για περισσότερο κρέας. Ακούγεται τίμιο έτσι δεν είναι; Δυστυχώς έχει και συνέχεια. Περισσότερα αντιβιοτικά,

Point περισσότερο κρέας, περισσότερο ανθεκτικοί στα φάρμακα μικροοργανισμοί, περισσότεροι ασθενείς χωρίς αποτελεσματική θεραπεία, περισσότερος κίνδυνος για αθεράπευτες πανδημίες. Και, μαντέψτε κάτι. Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα. Γιατί ο κίνδυνος έχει την κακή συνήθεια να εξαπλώνεται και να μην περιορίζεται στο κρέας ή στους ζωντανούς οργανισμούς. Τα ανθεκτικά μικρόβια μέσα από τα απόβλητα των εκτροφείων περνούν στο έδαφος και στο νερό, περνούν δηλαδή στα οικοσυστήματα με ανυπολόγιστες συνέπειες14. Το 2001 ο μικροβιολόγος JA Zahn βρήκε ανθεκτικά μικρόβια στον αέρα χοιροστασίων15. Το 2005 μια άλλη έρευνα έδειξε μια περισσότερο εκτεταμένη αερογενή διασπορά ανθεκτικών μικροβίων από αυτή που η έρευνα Zahn είχε εντοπίσει16. Η ίδια εικόνα ισχύει λίγο πολύ και στα πτηνοτροφεία: το 2001 το CMV (Food and Drug Administration’s Center for Veterinary Medicine) πρότεινε την απόσυρση της έγκρισης του αντιβιοτικού Baytril (ενροφλοξασίνη) για χρήση του στα πτηνοτροφεία. Ο λόγος; Ο μεγάλος όγκος ερευνών για τη δυνατότητα εμφάνισης ανθεκτικών λοιμώξεων σε καταναλωτές πουλερικών, στα οποία είχαν χορηγηθεί αντιβιοτικά17. Δεν είναι η απληστία της φύσης που μας απειλεί πρωτίστως. Είναι η απληστία της φύσης μας.

Γ-ρύποι και μετάλλαξη Αναφέρεται πως ο ιός της γρίπης των χοίρων περιέχει γονίδια τόσο από αυτόν της γρίπης των πουλερικών όσο και των ανθρώπων. Αν κάτι ισχύει έχουμε να κάνουμε με φαινόμενα μη ευστάθειας, με πι-

θανή ρήξη στην φράγμα μεταξύ των ειδών, δηλαδή με πραγματική απειλή που μάλλον εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε και “εκτρέφουμε” μέρα με τη μέρα. Η σύνδεση της βιομηχανίας κρέατος με τον κίνδυνο πανδημιών είναι σαφής. Λίγο πριν ξεσπάσει η επιδημία της “χοιρινής γρίπης” τo χωριό La Gloria αρρώστησε. Οι μισοί και παραπάνω από τους 3000 κατοίκους του ανέπτυξαν ελαφρά, ήπια, σοβαρά ή και θανατηφόρα συμπτώματα από το αναπνευστικό τους σύστημα. Δύο μωρά πέθαναν. Οι ειδικοί δεν μπόρεσαν να ταξινομήσουν την νόσο La Gloria στις γρίπες. Κάποιοι θεώρησαν ότι ήταν βακτηριακή λοίμωξη. Οι άνθρωποι εκεί ζούσαν σαν τα γουρούνια, για την ακρίβεια οι άνθρωποι ζούσαν πολύ περισσότερο κοντά στα γουρούνια από όσο ίσως άντεχαν. 12 μόλις μίλια μακριά από το χωριό, στην τοποθεσία Perote υπάρχουν εγκαταστάσεις, της Smithfield του μεγαλύτερου παραγωγού χοιρινού κρέατος στον κόσμο. 1 εκατομμύριο γουρούνια εκτρέφονται τον χρόνο στις εγκαταστάσεις της Smithfield στο Perote. H Smithfield δεν είναι αγαπητή όχι μόνο στους ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ζώων αλλά και στους οικολόγους. Το 2000 επιβλήθηκε στην εταιρία πρόστιμο 12,6 εκατομμυρίων δολαρίων από επειδή ρύπαινε περισσότερο από όσο η άδειά της επέτρεπε. Η εταιρία κατηγορείται ήδη από το 1970 για την ρίψη απορριμμάτων που προέρχονταν από τη σφαγή των γουρουνιών στον ποταμό Pagan της Virginia.18 Η μεξικανική εφημερίδα “La Jordana” απέδωσε ευθύς εξαρχής τη νόσο La Gloria στα “νέφη από μύγες που προήλθαν από τα χοιροστάσια και σε λαγούμια λημμάτων όπου η εταιρία πετάει τόνους απορριμμάτων”. Μερικούς μήνες αργότερα ένας αμερικανός πολίτης ζήτησε δικαστική συνδρομή για να διερευνηθούν η SAFE 27

Point

σχέση της εταιρίας και των συνθηκών εκτροφής με την πανδημία. Ο άντρας αυτός ήταν ο Dominguez Trunnell και η σύζυγος του, η Judy, δασκάλα 33 χρονών και έγκυος 8 μηνών όταν προσβλήθηκε, ήταν ο πρώτος αμερικανός που πέθανε από την γρίπη των χοίρων. Ο Trunnell σήμερα ισχυρίζεται ότι οι συνθήκες που επικρατούν στο εκτροφεία στο Perote ήταν αυτές που οδήγησαν στην μετάλλαξη του ιού και τον θάνατο της γυναίκας του. “Ο δικηγόρος του Trunnell δήλωσε χαρακτηριστικά για τις εγκαταστάσεις της Smithfield: Οι συνθήκες εκεί κάτω είναι μια συνταγή για καταστροφή. Αυτού του είδους ο ιός είναι πιο πιθανό να εξελιχτεί και να μεταλλαχτεί μέσα σε τόση βρωμιά και ακαθαρσία. Είναι κάτι περισσότερο από απλή σύμπτωση ότι τα πρώτα κρούσματα εμφανίστηκαν στο La Gloria.”19 Απλοί πολίτες και δικηγόροι αντιλαμβάνονται μια πτυχή των πραγμάτων που ειδικοί, υπουργοί υγείας και φυσικά ο ΠΟΥ δείχνουν να αγνοούν. Για πρώτη φορά αυτού του τύπου η ανθρωπογενής παρέμβαση στο περιβάλλον εμφανίζεται στην επικαιρότητα να έχει πιθανώς σχέση με τον κίνδυνο επιδημίας. Και αυτός είναι ένας θρίαμβος της κοινής λογικής. Αν 28 SAFE

ο Trunnell κερδίσει, θα χει πετύχει μια ιστορική νίκη και θα έχει δημιουργήσει ένα προηγούμενο ικανό να αλλάξει τις συνθήκες ακόμη και τα μοντέλα εκτροφής. Μια τέτοια νίκη θα έχει βέβαια τεράστιο οικονομικό κόστος στην βιομηχανία κρέατος αλλά τεράστιο κέρδος στην υγεία όλων μας. Οι επαναστάσεις ξεκινάν πρώτα από μικρές πρωτοβουλίες. Φυσικά οι ιοί δεν έχουν ούτε δικαιώματα, ούτε δικηγόρους, ούτε φίλους πολιτικούς. Για αυτό αποφεύγει τους μεγάλους βιομηχανικούς σκοπέλους και επιλέγει να στοχεύει τους μικροσκοπικούς ιούς ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Από πού και ως ΠΟΥ όμως; Την ίδια στιγμή που ο Trunnell κινείται δικαστικά κατά της Smithfield Foods, η Smithfield Foods πιέζει για να μην προβληθούν τμήματα του επικριτικού προς αυτή ντοκιμαντέρ “Γουρουνοδουλειές”.

Ιστορικά προηγούμενα Μιλώντας με αμερικανούς διαπίστωσα με χαρά πως αυτήν τη φορά ο πανικός δεν έφτασε μέχρι τη ρίζα της ψυχής τους. Σε αντίθεση με προηγούμενους προκλητούς πανικούς επιδημίας, αυτή τη φορά ελάχιστοι φορούσαν μάσκες στα αεροδρόμια, λίγοι “τσίμπησαν” το δόλωμα. Ακόμη και αν δυστυχώς τα πράγματα αυτή τη φορά είναι δυνητικά άσχημα, εντούτοις πανικοί βοηθούν μόνο αυτούς που κερδίζουν από αυτούς και όχι το μέσο πολίτη. Ο λόγος που οι πολίτες δεν τσίμπησαν τόσο είναι συγκεκριμένος. Όχι μόνο εξοικειωθήκαν με τις πολιτικές του φόβου, όχι μόνο άρχισαν να υποψιάζονται τις λιγότερο προβεβλημένες πτυχές του θέματος. Αυτή τη φορά είχαν ιστορική γνώση. Το 1918 η ισπανική γρίπη προσέβαλε 500.000.000 ανθρώπους, περίπου το ένα τρίτο του τότε παγκόσμιου πληθυσμού. Από αυτούς, 50-100 εκατομ-

μύρια πέθαναν, δημιουργώντας μια τραυματική πανανθρώπινη μνήμη και ένα σημείο αναφοράς για την επιδημιολογία μετέπειτα. Κατά την τελευταία τριακονταετία, την τριακονταετία των “καινών”, των προκλητών επιδημιών έχει επιδιωχθεί συστηματικά να ταυτιστεί η αιτία της τρομακτικής πανδημίας της ισπανικής γρίπης του 1918 με σύγχρονες ιικές οντότητες. Η πιο πετυχημένη σύνδεση ήταν αυτή που οι Tumbey και Taubenberger επιδίωξαν το 2007, βγάζοντας από ένα και μόνο κατεψυγμένο παθολοανατομικό δείγμα του 1918 το συμπέρασμα πως η πανδημία της εποχής είχε ως αιτιακό της παράγοντα στέλεχος ιού που συγγένευε περισσότερο με στελέχη των ιών της γρίπης των πουλερικών παρά με αυτά των ιών της κοινής γρίπης. Παρότι το συμπέρασμά τους ήταν τουλάχιστον βιαστικό και παρατραβηγμένο, το ιερατείο της δημόσιας υγείας το θεώρησε αρκετό για να εγκαινιάσει μια ολόκληρη νέα εποχή πανικού και δεισιδαιμονιών στη δημόσια υγεία που εξυπηρετούσε παράλληλα μια σύνθετη γκάμα πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών συμφερόντων. Ήταν το φιλέτο, φιλέτο κοτόπουλου και μάλιστα μέσα στο “πακέτο”, το πακέτο των καινών επιδημιών. Και μπορεί να είχε ελαφρώς διαφορετική γεύση αλλά δεν ήταν η πρώτη φορά που το τρώγαμε. Το 1976, 13 καταγεγραμμένα κρούσματα γρίπης των χοίρων σε ανθρώπους χαρακτηρίστηκαν ως “ξέσπασμα της γρίπης των χοίρων”. Παρότι τα κρούσματα περιορίστηκαν μόνο σε στρατιώτες του Fort Dix και μοναχά ένα ήταν θανατηφόρο, παρότι το ξέσπασμα ήταν εξαιρετικά βραχύβιο, περισσότερο βραχύβιο ακόμη και από την επιδημία φάντασμα του SARS με συνολική διάρκεια 20 ημερών, οι ΗΠΑ κηρύχτηκαν σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Και ο λόγος για αυτήν την ιστορικά αποδεδειγμένα αναίτια υστερία του 1976 ήταν πρωτίστως ένας: η κακή επιστήμη, η συνειρμική επιστήμη. Τότε, όπως και το 2007,

Point προτάθηκε και έγινε δεκτή η ελλιπώς στοιχειοθετημένη υπόθεση πως ο ιός του 1976 συσχετιζόταν ισχυρά με τον υποτιθέμενο ιό της ισπανικής γρίπης του 1918. Πρωτοστατούντος του τότε πρόεδρου Gerald Ford, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα μαζικών εμβολιασμών που φιλοδοξούσε να καλύψει όλη τη χώρα με δραματικά αποτελέσματα. Το πρόγραμμα εμβολιασμών που ξεκίνησε για να αντιμετωπίσει μια “επιδημία” με ένα θάνατο, οδήγησε σε 25 θανάτους από τη παραλυτική νευρομυϊκή διαταραχή Guillain-Barre, παρενέργεια των εμβολιασμών. Μέχρι να διακοπεί τελικά και βεβιασμένα το πρόγραμμα των μαζικών εμβολιασμών μετά από 11 μήνες, το ένα τρίτο του πληθυσμού των ΗΠΑ είχαν προλάβει να εμβολιαστούν. Συνολικά 500 άτομα ανέπτυξαν Guillain-Barre. Η αναλογία κόστος-όφελους ήταν αν μη τι άλλο απλά τραγική. Και αυτός είναι μόνο ο καταγεγραμμένος αριθμός κρουσμάτων. Γιατί χωρίς καμία αμφιβολία, χιλιάδες άλλες περιπτώσεις όχι και τόσο οξέων παρενεργειών παρέμειναν αδιάγνωστες και δεν συνδέθηκαν με τον μαζικό εμβολιασμό. Ο πανικός είχε κερδίσει την λογική. Οι άνθρωποι είχαν χάσει. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι κάθε ζωή και πρωτίστως η ανθρώπινη πρέπει να αποκτήσει ξανά αξία. Αν η ζωή έχει αξία για ποιο λόγο ένα κομμάτι της, το κρέας δεν πρέπει να έχει; Η καμπάνια για όχι άλλο φτηνό κρέας έχει ξεκινήσει και είναι πολύ σημαντικότερη από τις λαϊκίστικες, ανεύθυνες, αντιεπιστημονικές και εν τέλει επικίνδυνες καμπάνιες κατά των καινών επιδημιών του ΠΟΥ. Τα πράγματα είναι πολύ κρίσιμα και οι ιοί πολύ μικροί για να τους επιρρίπτουμε όλες μας τις ευθύνες. Αναφορές 1 New York Times, 9 December 2001, “With Lobsters scarce, questions abound”, by Laurie Nadel 2 New York Times, 28 October 2001, “Fish die and a pesticide is in the spotlight”, by John Rather

3 “How scared should we be?”, 5 September 2001, by Rebecca Skloot, Johns Hopkins School of Public Health Magazine, 4 http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_ east/8072953.stm 5 Threat of world Aids pandemic among heterosexuals is over, report admits By Jeremy Laurance The independent Sunday, 8 June 2008 6 BBC news, 1 June 2003, ‘Bed chains’ for Canada SARS violators 7 Rumsfeld’s growing stake in Tamiflu, Defense Secretary, ex-chairman of flu treatment rights holder, sees portfolio value growing By Nelson D. Schwartz, Fortune October 31, 2005 8 Η συνομωσία της γρίπης των πουλερικών, του Πέτρου Αργυρίου, περ. Ζενιθ, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2006 9 Avian flu scare has Tamiflu maker navigating minefield by Julie Schmit, USA TODAY, December 7 2005. 10 http://www.worldnetdaily.com/ news/article.asp?ARTICLE_ID=47725 11 Moscona, Anne. Oseltamivir Resistance - Disabling Our Influenza Defenses [Perspective]. New England Journal of Medicine 2005;353(25):2633-2636 12 h t t p : / / b l o g s . u s a t o d a y. c o m / ondeadline/2009/01/tamiflu-foundt.html 13 Η συνομωσία της γρίπης των πουλερικών, του Πέτρου Αργυρίου, περ. Ζενιθ, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2006 14 Campagnolo ER, Johnson KR, Karpati A, Rubin CS, Kolpin DW, Meyer MT, et al. 2002. Antimicrobial residues in animal waste and water resources proximal to large-scale swine and poultry feeding operations. Sci Total Environ 299:89-95. Chee-Sanford JC, Aminov RI, Krapac IJ, Garrigues-Jeanjean N, Mackie RI. 2001. Occurrence and diversity of tetracycline resistance genes in lagoons and groundwater underlying two swine production facilities. Appl Environ Microbiol 67:1494-1502 15 Zahn JA, Anhalt J, Boyd E. 2001. Evidence for transfer of tylosin and tylosinresistant bacteria in air from swine production facilities using sub-therapeutic concentrations of tylan in feed

[Abstract]. J Anim Sci 79:189 16 Schwab, Kellogg, Airborne multidrug-resistant bacteria isolated from a concentrated swine feeding operation, Environmental Health Perspectives; 2/1/2005 17 Linda Bren Antibiotic Resistance From Down On The Chicken Farm U.S. Food and Drug Administration FDA Consumer magazine, January-February 2001 18 Four-year-old could hold key in search for source of swine flu outbreak Jo Tuckman and Robert Buth, guardian. co.uk, Monday 27 April 2009 19 http://www.time.com/time/health/ article/0,8599,1898977,00.html.

Προτείνουμε: Dr Κωνσταντίνος Μουρούτης

Όλη η αλήθεια για τα ΕΜΒΟΛΙΑ

ση κδο νη 2η έ ρωμέ η λ π συμ

Όσα αφορούν την υγεία σας και ίσως δεν ακουσετε από το γιατρό σας! Εκδόσεις ΕTRA τηλ. 210 9811753 www.etra.gr

SAFE 29

Voice / Γράφει η Νίκη Τσέκου, δημοσιογράφος - συγγραφέας

Σαμπρέλα, το μπανιερό και στην αλμύρα!

ια σαμπρέλα από αυτοκίνητο μας μάζευε γύρω –γύρω, σαν τα ψάρια που μαζεύονται γύρω από το κομμάτι ψωμί που ρίχνουμε στη θάλασσα. Κατακαλόκαιρο στη Σαντορίνη και η παραλία στο Καμάρι ήταν από το πρωί όλη δικιά μας! Από το προηγούμενο βραδάκι, κατεβαίναμε οικογενειακώς στο παραθαλάσσιο. Η μάνα μου έφτιαχνε γεμιστά που τρώγονται και κρύα, ο πατέρας μου έπαιρνε στην πλάτη τα στρωσίδια μόλις γύριζε από το ντοματάδικο εργοστάσιο όπου εργαζόταν ως μηχανικός και εγώ κι οι αδερφές μου τρέχαμε μπροστά και συναγωνιζόμαστε τα άλλα παιδιά ποιος θα φτάσει πρώτος στην αμμουδιά. Ήταν η ώρα που οι αγρότες είχαν γυρίσει ηλιοψημένοι από το χωράφι όπου μάζευαν όλη μέρα ντοματάκια. Μόλις παρέδιναν τα κοφίνια στον Αγροτικό 30 SAFE

Συνεταιρισμό, γύριζαν σπίτι καβάλα στο εξουθενωμένο γαϊδούρι που έπαιζε το ρόλο του αγροτικού φορτηγού. Πότιζαν, τάιζαν το γαϊδούρι, και συν γυναιξί και τέκνοις κατηφόριζαν για την παραλία. Για εμάς τα παιδιά άφηναν το βαρύ καθήκον να σκάψουμε με τα χέρια γούβες στην άμμο στο μέγεθος του σώματός μας, να στρώσουμε ένα σεντόνι και μετά είμαστε ελεύθεροι υπηρεσίας μέχρι την ώρα του ύπνου. Όλοι μαζί, μικροί μεγάλοι, πέφταμε στη θάλασσα που ήταν ζεστή παρ΄ όλο που ο ήλιος είχε βασιλέψει. Πλυμένοι, τρώγαμε όλο το χωριό σχεδόν μαζί, ανταλλάσαμε τα γεμιστά με ντοματοκεφτέδες ή σπιτικό τυρί, λέγαμε και μαθαίναμε τα νέα της ημέρας κουβεντιάζοντας όσο τρώγαμε και μετά χτύπαγε σιωπητήριο! Όλοι πέφταμε ξεθεωμένοι από την κούραση στη λακκούβα που είχαμε σκάψει

και κοιμόμαστε τον ύπνο του δικαίου στη δροσιά της αμμουδιάς. Με το που χάραζε ο ήλιος, η ηλιαχτίδα μας ερχόταν κατακέφαλα και οι μύγες άρχιζαν να γίνονται ενοχλητικές. Σηκωνόμαστε και όπως είμαστε με το βρακάκι, εμείς τα παιδιά, πέφταμε στη θάλασσα. Όποιος είχε τη σαμπρέλα ήταν και ο πρώτος! Φροντίζαμε να έχουμε καλές σχέσεις μαζί του, ή του δίναμε από το βραδινό φαγητό μας ένα μερίδιο, για να μας αφήσει την άλλη μέρα να πάρουμε κι εμείς τη σαμπρέλα λίγο. Σκαρφαλώναμε με κόπο πάνω στο φουσκωμένο πλαστικό που γλιστρούσε και με χέρια και πόδια σαν κουπιά ανοιγόμαστε σαν φρεγάτες στο Αιγαίο! Η μάνα μας φώναζε, το γνωστό: «Μην πας στα βαθιά, παιδί μου!». Τα μεγαλύτερα κορίτσια και οι γυναίκες έκαναν μπάνιο με το κομπινεζόν, ή με το τσίτι φουστάνι που φορούσαν

Voice από το βράδυ. Οι άντρες με το σώβρακο που ήταν σαν σκελέα. Μόλις χορταίναμε μπάνιο και παιχνίδι, (ποτέ δεν χορταίναμε, αλλά τέλος πάντων), βγαίναμε μετά από τις επανειλημμένες φωνές της μάνας μου και όλοι μαζί πηγαίναμε κάτω από τις τεράστιες αλμύρες που από πολλά χρόνια ήταν φυτρωμένες εκεί στην παραλία, και τρώγαμε δροσερά κατσούνια που τα είχαν βάλει σε ένα καλάθι από το βράδυ στη θάλασσα και ήταν ποτισμένα με την αλμύρα. Κατσούνια στη Σαντορίνη λένε ένα τοπικό είδος αγγουριού, που όταν ωριμάσει πολύ γίνεται πεπόνι! Αν ήταν η εποχή των σταφυλιών, τρώγαμε σταφύλια παγωμένα στη θάλασσα, μαζεύαμε τα συμπράγκαλά μας και πριν αρχίσει να βαράει για τα καλά ο ήλιος, οι μεγάλοι πήγαιναν στις δουλειές τους κι εμείς γυρίζαμε με τη μάνα στο σπίτι για να κάνει δουλειές η μάνα κι εμείς να συνεχίσουμε το παιγνίδι στο υπόστεγο του Δημοτικού Σχολείου που ήταν κλειστό. Ασφαλώς ο καθένας στην ηλικία άνω των πενήντα, θα έχει να διηγηθεί παρόμοιες καλοκαιρινές αναμνήσεις από το χωριό του. Σ΄ εμάς τα μπανιερά ήρθαν όπως όλα τα μοντέρνα πράγματα από την Αθήνα. Ήταν ολόσωμα μαγιό. Μερικά είχαν και φουστίτσα γύρω –γύρω. Μαζί ήρθαν και τα όμορφα διάφανα σωσίβια που είχαν ένα αλογάκι που εξείχε από την κουλούρα. Εμένα μου το έφερε δώρο η νονά μου από την Αθήνα, μαζί με ένα εμπριμέ κομμάτι πικεδένιο ύφασμα για να μου ράψει η μάνα μου φουστάνι. Τα μπικίνι που τα έλεγαν οι συχωριανοί μου «μπικίνια», τα φορούσαν μόνο οι γερμανίδες τουρίστριες που άρχισαν να εμφανίζονται, εκεί γύρω στο 1965, σαν τα χελιδόνια μέσα στο κατακαλόκαιρο στον παράδεισό μας. Φτηνές διακοπές για τους τουρίστες, με το φρέσκο ψαράκι και το σπιτίσιο αυγουλάκι, περιέργεια στην αρχή για εμάς για το πώς ντύνονται οι άνθρωποι στον «πολιτισμένο» κόσμο. Είχαμε σχηματίσει την εντύπωση ότι όλοι εκεί στο εξωτερικό ντύνονταν με παρ-

δαλά ρούχα, ήταν όλοι μορφωμένοι, αφού μίλαγαν ξένες γλώσσες και ότι όλοι μύριζαν καρύδα! Γυάλιζαν τα σώματά τους από το αντηλιακό καρύδας και μερικοί πάθαιναν ηλίαση από την ξάπλα όλη μέρα στον καυτό ήλιο. Όταν ήρθε η τηλεόραση, είδαμε ότι αυτοί οι «παρδαλοί» στην καθημερινότητα της χώρας τους ήταν ντυμένοι με ταγιέρ ή κοστούμι, ότι ήλιο δεν έβλεπαν παρά μόνο σε τουριστικούς οδηγούς και ότι έτρεχαν αγχωμένοι όλη μέρα για την καριέρα τους. Τα σουηδικά σώματα, που προκαλούσαν τα καμάκια στην παραλία του χωριού μου, από τη φύση φτιαγμένα ψιλόλιγνα, το χειμώνα τα έδερνε η μοναξιά των μεγαλουπόλεων που ζούσαν και των δυο-τριών διαζυγίων που είχε στο ενεργητικό του ο καθένας εκεί στην Ευρώπη και την Αμερική. Αυτά όλα όμως, λες και πήδησαν από την οθόνη της τηλεόρασης και σε 20 χρόνια έγιναν και ελληνική καθημερινότητα. Το μπικίνι, το καμάκι για εφήμερες καλοκαιρινές ερωτικές «επιτυχίες», το αντηλιακό που με το κιλό βάζουμε στα κορμιά μας, μυρίζει καρύδα και μου θυμίζει το άρωμα του άγχους της καθημερινότητας που κρύβουμε κάτω από την πετσέτα θαλάσσης στις παραλίες. Τώρα που τον ήλιο τον θεωρούμε εχθρό και αναγκαίο κακό για όσους δεν μπορούν να κάνουν σολάριουμ, τον πολεμάμε με αντι-ηλιακό! Τότε, οι μαμάδες, στα μικρά παιδιά κυ-

ρίως, έβαζαν ένα σπιτικό αντιηλιακό που έφτιαχναν με τριμμένο καρότο σε λάδι ελιάς ή λεμόνι και λάδι. Μετά που ήρθε η μπύρα στο νησί, βάζανε οι κοπέλες μπύρα στο δέρμα για να κάνουν ωραίο χρώμα. Τώρα, όσοι δεν διαθέτουμε σκάφος και σολάριουμ, έχουμε ενταχθεί στη μάζα που συνωστίζεται στις παραλίες, και το αντιηλιακό με υψηλό δείκτη προστασίας, είναι το μόνο που μας κάνει να αισθανόμαστε «in» και «must». Επειδή όμως τα χίλια χημικά που περιέχουν πολλά από τα αντηλιακά έχουν επιπτώσεις για χρόνια ή μετά από χρόνια σε όσους τα χρησιμοποιούν, αλλά και στα παιδιά που θα γεννήσουν, αφού οι ουσίες σωρεύονται και δεν φεύγουν από το σώμα, η λύση είναι να διαβάζουμε την ετικέτα. Ας επιλέγουμε τα βιολογικά αντηλιακά που υπάρχουν στην αγορά και αξίζει τον κόπο να τα ψάξουμε. Βιολογικό αντηλιακό, λοιπόν, μαζί με αληθινή αγάπη και φιλία, φρέσκα βιολογικά φρούτα εποχής και όπου βρούμε αλμύρα, ας καθίσουμε στη σκιά της μετά το μπάνιο στη θάλασσα. Όσοι έχουν αντικαταστήσει τη σαμπρέλα με σκάφος, εύχομαι να βρουν χρόνο να το χαρούν μακριά από το άγχος της καριέρας. Όσοι δεν έχουμε σκάφος, προσοχή, μην πάμε στα βαθιά και γενικώς, προσοχή σε κάθε είδους τσούχτρες! SAFE 31

Point / Γράφει ο Γιώργος Φαρφαράς, http://farfaras.blogspot.com

Πόσο ειλικρινές είναι το αντηλιακό σας;

τις 29 Μαρτίου 2006, στο Ανώτατο Δικαστήριο της πολιτείας της Καλιφόρνιας, κατατέθηκε μια μήνυση που έκανε τον γύρο του κόσμου. Δύο πολύ μεγάλες δικηγορικές εταιρείες στρέφονται ενάντια σε 7 παραγωγούς αντηλιακών προϊόντων και σε 5 εμπορικά σήματα με την κατηγορία της συστηματικής εξαπάτησης του καταναλωτικού κοινού με ψεύτικες διαφημιστικές και παραπλανητικές αξιώσεις για την δυνατότητα των προϊόντων τους να προστατεύσουν από τον ήλιο και να μειώσουν τον κίνδυνο καρκίνου του δέρματος και άλλων ασθενειών του δέρματος. Οι κατηγορούμενες εταιρείες και εμπορικά σήματα ήταν οι Schering-Plough 32 SAFE

(Coppertone), Sun Pharmaceuticals and Playtex Products (Banana Boat), Tanning Research Laboratories (Hawaiian Tropic), Neutrogena Corp and Johnson & Johnson (Neutrogena), και Chattem Inc.(Bullfrog). Το κατηγορητήριο 122 σελίδων περιέγραφε πως οι συγκεκριμένοι παραγωγοί αντηλιακών έκαναν σκόπιμα ψευδείς και παραπλανητικές αξιώσεις στις ετικέτες των προϊόντων τους, στις διαφημίσεις τους και στις ιστοσελίδες τους στο διαδίκτυο ζητώντας αποζημίωση και θεραπεία για τους πελάτες τους καθώς και ένα δημόσιο πρόγραμμα εκπαίδευσης των καταναλωτών για την προστασία από τον ήλιο που να πληρωθεί από την βιομηχανία αντηλιακών.

Μετά από αυτήν εξέλιξη στις ΗΠΑ, η ΕΕ έσπευσε να προστατεύσει την δικιά της βιομηχανία αντηλιακών. Στις 4 Μαΐου 2006 η ΕΕ εξέδωσε δελτίο τύπου: «Ύστερα από τη δημόσια διαβούλευση που άρχισε σήμερα, η Επιτροπή θα εκδώσει μια σύσταση η οποία θα εξασφαλίζει ότι η βιομηχανία, από το 2007, θα εφαρμόζει μια τυποποιημένη, απλή και κατανοητή επισήμανση των αντηλιακών προϊόντων». Ανάμεσα σε άλλα η ΕΕ τονίζει ότι παρά τους συχνούς ισχυρισμούς όπως π.χ. «sunblocker» και «ολική προστασία», κανένα αντηλιακό προϊόν δεν μπορεί να παράσχει πλήρη προστασία από την ακτινοβολία UV ενώ τα αντηλιακά προϊόντα δεν πρέπει να δίνουν την παρα-

Point πλανητική εντύπωση ότι παρέχουν επαρκή προστασία για μωρά και μικρά παιδιά. Με βάση το κατηγορητήριο, οι προσδιορισμοί για τον δείκτη προστασίας (SPF) αφορούν μόνο την ακτινοβολία UVB αλλά οι κατασκευαστές τους το χρησιμοποιούν για να υπονοήσουν ένα παρόμοιο επίπεδο και για την ακτινοβολία UVA, το οποίο δεν ισχύει στην πραγματικότητα. Ενώ “το ηλιακό έγκαυμα” προκαλείται κυρίως από UVB ακτινοβολία, η ακτινοβολία UVA είναι υπεύθυνη για την γήρανση του δέρματος, προσβάλει το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα και είναι σημαντικός συνεισφέρων παράγοντας του καρκίνου του δέρματος. Επίσης, ο προσδιορισμός «αδιάβροχο» είναι παραπλανητικός καθώς όλα τα αντηλιακά χάνουν την αποτελεσματικότητά τους όταν βυθίζονται στο νερό και δεν υπάρχει κανένα πρότυπο μέτρησης της αποτελεσματικότητας κατά της ακτινοβολίας UVA. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είχαν εξαπατηθεί. Καθώς τα αντηλιακά σταματούσαν την UVB ακτινοβολία που είναι υπεύθυνη για το κοκκίνισμα του δέρματος (ερύθυμα), οι άνθρωποι μπορούσαν να μείνουν περισσότερη ώρα κάτω από τον ήλιο χωρίς άμεσες ενοχλήσεις πιστεύοντας ότι το προϊόν που χρησιμοποιούν τους προστατεύει. Η δήλωση της Διεθνούς Επιτροπής Έρευνας για τον Καρκίνο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας επιβεβαιώνει: «αρκετές σχετικές επιδημιολογικές μελέτες έχουν παρουσιάσει σημαντικά υψηλότερους κινδύνους για το μελάνωμα (καρκίνους του δέρματος) στους χρήστες αντηλιακών απ’ ό,τι στους μη χρήστες. Τα προστατευτικά αποτελέσματα των αντηλιακών μπορούν να ξεπεραστούν από την υπερβολική έκθεση βασισμένη στην ψεύτικη υπόθεση ότι τα αντηλιακά καταργούν εντελώς τα δυσμενή αποτελέσματα της ηλιακής ακτινοβολίας». Στις 2 Ιουλίου 2009 δόθηκε στην δημοσιότητα μια νέα έρευνα για τα αντηλιακά προϊόντα στην αγορά των

ΗΠΑ: • Μόνο 5% από τα 1,571 προϊόντα της έρευνας ακολουθούσαν τα κριτήρια της έρευνας για ασφάλεια και αποτελεσματικότητα, παρέχοντας προστασία για UVA ακτινοβολία, ήταν σταθερά κάτω από το ηλιακό φως και περιείχαν λίγες ή καθόλου ουσίες με ενδείξεις ή υποψίες για προβλήματα υγείας. Η έρευνα βασίστηκε σε εκατοντάδες επιστημονικές μελέτες, πρότυπα της βιομηχανίας καλλυντικών για τον έλεγχο της αντηλιακής αποτελεσματικότητας , κυβερνητικές και ακαδημαϊκές βάσεις • Ποσοστό 5% των προϊόντων με τουλάχιστον δείκτη προστασίας SPF 30 παρέχουν προστασία μόνο για την UVB ακτινοβολία και δεν περιέχουν φίλτρα ή συνδυασμούς ουσιών που να παρέχουν προστασία για την πιο επικίνδυνη UVA ακτινοβολία. • Πάρα πολλά προϊόντα (41%) περιέχουν ουσίες που μπορεί να μην είναι σταθερές από μόνες τους ή σε συνδυασμούς. Τα αντηλιακά «καταστρέφονται» από τον ήλιο μέσα σε λίγα λεπτά ή ώρες, επιτρέποντας την ακτινοβολία να περάσει στο δέρμα. • Η παραπλάνηση συνεχίζεται. Εκφράσεις όπως «προστασία για όλη την ημέρα», «μπλοκάρει όλες τις επικίνδυνες ακτίνες» δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα αλλά βρέθηκαν στις συσκευασίες. • Πάρα πολλά αντηλιακά χρησιμοποιούν νανοσωματίδια. Αν και μελέτες δείχνουν ότι το οξείδιο του ψευδαργύρου (zinc oxide) και το διοξείδιο του τιτανίου (titanium dioxide) δεν διαπερνούν το δέρμα υπάρχουν έντονοι προβληματισμοί για την χρήση τους. Οι επιστήμονες ανησυχούν τόσο για τις περιπτώσεις τραυματισμένου ή προβληματικού δέρματος (ιδίως μετά από έκθεση στον ήλιο) όσο και για το περιβάλλον και άλλους οργανισμούς όπως βακτήρια. Αντηλιακά σε σκόνη ή σπρέι με νάνο-υλικά θεωρούνται

πιο επικίνδυνα λόγω μεγαλύτερης απορρόφησης τους από τους πνεύμονες. • Οι κίνδυνοι για την υγεία παραμένουν. Αρκετά από τα συστατικά των αντηλιακών κυκλοφορούν στο αίμα και μερικά σχετίζονται με αλλεργικές αντιδράσεις ή ακόμα και με ορμονικές διαταραχές. • Νέα προϊόντα με πολύ μεγάλο δείκτη προστασίας SPF (50-100+) σε προκαλούν να καθίσεις περισσότερο στον ήλιο. Δυστυχώς παρέχουν προστασία με πολύ μικρή διαφορά (1-2%) από ένα αντηλιακό με SPF 30 ενώ επιβαρύνουν τον οργανισμό με διπλάσια ή τριπλάσια φίλτρα, αρκετά από τα οποία απορροφούνται στο σώμα. Αντηλιακό με δείκτη 15 απορροφά το 93% της UVB ακτινοβολίας ενώ με δείκτη 30 απορροφά το 97%. Έχουμε ανάγκη τον ήλιο. 15 λεπτά είναι αρκετά για να ενεργοποιήσουν την σύνθεση της βιταμίνης D στο σώμα μας και να μας βοηθήσουν στην πρόληψη ασθενειών όπως οστεοπόρωση, διαβήτη, αρθρίτιδα, κατάθλιψη, παχυσαρκία, ακόμα και παθήσεις του ανοσοποιητικού συστήματος. Νωρίς το πρωί και αργά το απόγευμα για «ηλιοθεραπεία» και μπάνιο, ομπρέλα, καπέλο, γυαλιά και λοιπά προστατευτικά. Με το αντηλιακό σας, για να έχετε το αποτέλεσμα που υποδηλώνει ο δείκτης προστασίας του προϊόντος, πρέπει να χρησιμοποιείτε την ποσότητα που χρησιμοποιούν κατά την εργαστηριακή δοκιμασία του (2mg/cm2), περίπου 6 με 7 κουταλιές του γλυκού ή 35-40 γραμμάρια για ολόκληρο το σώμα. Εφαρμόστε τουλάχιστον 30 λεπτά πριν την έκθεση στον ήλιο και σε συχνά χρονικά διαστήματα (τουλάχιστον ανά 2 ώρες). Προτιμείστε αντηλιακά προϊόντα με φυσικά φίλτρα (zinc oxide, titanium dioxide) και ρωτείστε αν περιέχουν νάνο-σωματίδια. Αν δεν γνωρίζουν στο κατάστημα, γράψτε στον κατασκευαστή, είναι υποχρεωμένος να σας απαντήσει. SAFE 33

Point / Dr Mercola 2008. Οι συμβατικές θεραπείες για τον καρκίνο του προστάτη περιλαμβάνουν εγχείρηση αφαίρεσης του αδένα ή ακτινοθεραπείες. Ωστόσο, πιο πρόσφατη μελέτη άρχισε να αμφισβητεί αυτές τις επεμβατικές θεραπείες, καθώς ίσως να μην είναι απαραίτητες για τους περισσότερους άντρες στο αρχικό στάδιο της ασθένειας. Ο καρκίνος του προστάτη συνήθως εξελίσσεται αργά. Το 5ετές ποσοστό επιβίωσης για όλα τα στάδια του καρκίνου του προστάτη συνδυαστικά είναι 99%, το 10ετές ποσοστό επιβίωσης είναι 91% και το 15ετές ποσοστό επιβίωσης είναι 76%. Έτσι πρόκειται για μία ασθένεια που μπορεί να διαχειριστεί… αν κάνετε τις απαιτούμενες τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής σας.

[Καρκίνος του προστάτη]

Μειώστε τον κίνδυνο με το ηλιακό φως

ι άντρες με καρκίνο του προστάτη έχουν επτά φορές λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν αν έχουν υψηλά επίπεδα της λεγόμενης «βιταμίνης της λιακάδας», της βιταμίνης D, σύμφωνα με μία νέα μελέτη. Η έρευνα μελέτησε 160 ασθενείς που έπασχαν από καρκίνο του προστάτη οι οποίοι κατατάσσονταν σε ομάδες ανάλογα με το αν είχαν χαμηλά, μέτρια ή υψηλά επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα. Τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D βρέθηκε ότι επηρεάζουν σημαντικά τις πιθανότητες επιβίωσης. Οι συγγραφής της μελέτης εικάζουν ότι αφού η βιταμίνη D έχει παρόμοια δομή με τα ανδρογόνα, ίσως ενισχύει τα θεραπευτικά αποτελέσματα των χαμηλότερων ανδρογόνων και βελτιώνει τις πιθανότητες επιβίωσης σε άντρες με καρκίνο του προστάτη. 34 SAFE

Πηγή: British Journal of Cancer 2009; 100: 450-454 Σχόλια του Dr Mercola Για όλους τους άντρες αναγνώστες, αν θέλετε να αποφύγετε τον καρκίνο του προστάτη και να προστατέψετε την υγεία σας αν πάσχετε ήδη από αυτό, η έκθεση στο ηλιακό φως είναι απαραίτητη για να βελτιώσετε τα επίπεδα της βιταμίνης D στον οργανισμό σας. Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο κοινός τύπος καρκίνου εκτός από τον καρκίνο του δέρματος στους Αμερικανούς άντρες και η American Cancer Society (Αμερικανική Εταιρεία για τον Καρκίνο) εκτιμά ότι ένας στους έξι άντρες θα αποκτήσει την ασθένεια κατά τη διάρκεια της ζωής του. Συνολικά, η ASC υπολόγισε ότι υπήρξαν πάνω από 186.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη στις ΗΠΑ το

Γιατί το φως του ήλιου είναι ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία στη μάχη με τον καρκίνο

Αυτή η πολύ πρόσφατη μελέτη ανακάλυψε ότι οι άντρες με καρκίνο του προστάτη έχουν επτά φορές λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από αυτή την ασθένεια αν έχουν υψηλά επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό τους. Επίσης μία προηγούμενη μελέτη ανακάλυψε ότι οι άντρες με υψηλά επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα τους είχαν τις μισές πιθανότητες να αναπτύξουν επιθετικές μορφές του καρκίνου του προστάτη συγκριτικά με άντρες που είχαν χαμηλότερες ποσότητες βιταμίνης D. Άλλη μια μελέτη ανακάλυψε ότι διορθώνοντας τις ελλείψεις σε βιταμίνη D μέσω της κατάλληλης έκθεσης στη λιακάδα θα μπορούσε να προλάβει 600.000 περιπτώσεις ορθοκολικών και καρκίνων του στήθους κάθε χρόνο, παγκοσμίως. Αυτό είναι σημαντικό καθώς ο καρκίνος του προστάτη είναι το αρσενικό αντίστοιχο του καρκίνου του στήθους. Αναρίθμητες άλλες μελέτες επίσης επιβεβαιώνουν τη σχέση μεταξύ έλ-

Point λειψης βιταμίνης D και πολλαπλών τύπων καρκίνου. Η «βιταμίνη της λιακάδας» έχει προστατευτική δράση με πολλούς τρόπους, όπως: • Αυξάνει την αυτοκαταστροφή των μεταλλαγμένων κυττάρων (τα οποία αν αφεθούν να αναπαραχθούν, μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο) • Μειώνει τη διάδοση και την αναπαραγωγή των καρκινικών κυττάρων • Αναγκάζει τα κύτταρα να διαφοροποιηθούν (τα καρκινικά κύτταρα συχνά δεν παρουσιάζουν διαφοροποίηση) • Μειώνει την ανάπτυξη νέων αιμοφόρων αγγείων από προϋπάρχοντα, που είναι ένα βήμα στη μετάβαση αδρανών όγκων να μεταβληθούν σε καρκινικούς.

Πόση βιταμίνη D χρειάζεστε;

Ο γιατρός σας μπορεί να μετρήσει το τον ορό 25-υδροξυ-βιταμίνη D (25(OH)D) για να προσδιορίσει την κατάσταση της βιταμίνης D στον οργανισμό σας. Τα επίπεδα της βιταμίνης D θα πρέπει να είναι πάνω από 32ng/ ml και οποιαδήποτε τιμή κάτω από

20ng/ml θεωρείται μία σοβαρή κατάσταση έλλειψης, που αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνους του προστάτη και του στήθους καθώς και αυτοάνοσες ασθένειες όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας και η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Είναι σημαντικό να κάνετε αυτό τον έλεγχο σε έγκυρα διαπιστευμένα εργαστήρια. Στην Αμερική, τα επίπεδα της 25-υδροξυ-βιταμίνης D γενικά κυμαίνονται από 15 έως 18ng.ml, έτσι η έλλειψη της βιταμίνης D επηρεάζει μία μεγάλη μερίδα του Αμερικανικού πληθυσμού. Οι Αφρο-Αμερικάνοι είναι ακόμη πιο επιρρεπείς στην έλλειψη βιταμίνης D, καθώς παράγουν λιγότερη βιταμίνη D3 από ότι οι λευκοί για να αντιμετωπίσουν τα συνήθη επίπεδα έκθεσης στον ήλιο, έτσι έχουν χαμηλότερες συγκεντρώσεις βιταμίνης D στον οργανισμό τους. Αυτή η έλλειψη ίσως βοηθά στην εξήγηση του γιατί οι Αφρο-Αμερικάνοι έχουν επίσης τα υψηλότερα ποσοστά καρκίνου του προστάτη στον κόσμο, σύμφωνα με το Κέντρο Πρόληψης Καρκίνου του Χάρβαρντ.

Η άριστη τιμή είναι 45-52ng/ml (115128nmol/l), αλλά προηγούμενη μελέτη έχει προτείνει ότι η διατήρηση μίας ελάχιστα μεγαλύτερης τιμής 55ng/ml είναι ιδανική για την πρόληψη του καρκίνου. Για εκείνους που έχουν ήδη καρκίνο, στο μεταξύ, η βιταμίνη D μπορεί να βοηθήσει στη θεραπεία της ασθένειας και θα πρέπει να την διατηρείτε σε επίπεδα της τάξης των 65-90ng/ml για αυτό το σκοπό. Η έκθεση στον ήλιο είναι ο εύκολος και καλύτερος τρόπος να πάρετε τη βιταμίνη D που χρειάζεστε. Αλλά αν ανακαλύψετε ότι δεν περνάτε αρκετό χρόνο έξω από το σπίτι, στον ήλιο, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα συμπλήρωμα βιταμίνης D σαν τελευταία επιλογή για να αποκαταστήσετε τα απαιτούμενα επίπεδα. Το μειονέκτημα του συμπληρώματος βιταμίνης D είναι ότι θα χρειαστεί να κάνετε εξετάσεις αίματος για να ελέγξετε αν όντως τα επίπεδα της βιταμίνης D στον οργανισμό σας είναι στα σωστά επίπεδα.

Περισσότερες φυσικές συμβουλές για την πρόληψη του καρκίνου του προστάτη

βελτίωση των επιπέδων σας σε βιταμίνη D είναι ένα σημαντικό μέρος της πρόληψης για τον καρκίνο του προστάτη, αλλά δεν είναι η μόνη μέθοδος. Μία άλλη ιδιαίτερη μέθοδος είναι η αύξηση της πρόληψής σας σε βιταμίνη K2 που μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο κατά 35%. Μπορείτε επίσης να ακολουθήσετε αυτές τις βοηθητικές συμβουλές για πρόληψη από τον Dr Larry Clapp, συγγραφέα του ‘Prostate Health in 90 days without drugs or surgery’ (‘Υγεία του προστάτη σε 90 ημέρες χωρίς φάρμακα και χειρουργείο’) • Βεβαιωθείτε ότι τα επίπεδα ινσουλίνης στον οργανισμό σας είναι κάτω από 3, γιατί υψηλά επίπεδα ινσουλίνης οδηγούν και προάγουν ανάπτυξη καρκίνου • Καθαρίστε παλαιές συσσωρεύσεις τοξινών στο ιστό σας, το έντερο και

το κόλον με ένα καλό πρόγραμμα αποτοξίνωσης • Καθαρίστε το στόμα σας από κρυμμένες μολύνσεις από τις ριζικές κοιλότητες των δοντιών, οδοντικά αμαλγάματα, σαπίσματα και μολύνσεις των ούλων. Μετά, αποβάλλετε τον υδράργυρο από το σώμα σας, με διατροφή • Αποφύγετε όσες περισσότερες τοξίνες μπορείτε καθώς ο προστάτης έχει σχεδιαστεί από τη φύση να φιλτράρει τις τοξίνες από το σπέρμα • Υιοθετήστε μια υγιεινή διατροφή βασισμένη στο διατροφικό σας τύπο Ελαττώστε: • Υψηλά γλυκαιμικούς υδατάνθρακες όπως ζάχαρη, ζυμαρικά, πατάτες, ψωμί • Όλα τα παστεριωμένα γαλακτοκομικά • Κρέας από ζώα που δεν είναι βιολογικής κτηνοτροφίας

• Τα περισσότερα ψάρια, λόγω μόλυνσης από τα ψηλά επίπεδα υδραργύρου και διοξινών Επίσης, αν δεν είστε ευαίσθητος ή αλλεργικός σε αυτά, περιλάβετε τροφές με λυκοπένιο στη διατροφή σας, όπως: ντομάτες, raspberries, καρπούζι, σταυρανθή λαχανικά (π.χ. μπρόκολο) για να βοηθήσετε στον έλεγχο των υπερβολικών οιστρογόνων, τον πραγματικό εχθρό του προστάτη • Αυξήστε τα επίπεδα των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων στον οργανισμό σας με κάποιο συμπλήρωμα διατροφής • Βεβαιωθείτε ότι προσλαμβάνετε αρκετή βιταμίνη D από την έκθεση όλου του σώματός σας στον ήλιο. • Αποφύγετε τις βιοψίες, οι οποίες καταστρέφουν μόνιμα τον προστάτη και μπορεί να εξαπλώσουν ή να προκαλέσουν καρκίνο. Προτιμήστε ένα τεστ PSD. SAFE 35

Point / Dr Mercola

διατροφικά λάθη που κάνουν οι γονείς!

Mια ματιά σε έξι συνηθισμένα λάθη που κάνουν οι γονείς όταν ταΐζουν τα παιδιά τους: 1.Διώχνουν τα παιδιά από την κουζίνα Είναι κατανοητό ότι οι γονείς δεν θέλουν τα παιδιά να είναι κοντά σε καυτές κουζίνες, βραστό νερό και κοφτερά μαχαίρια. Αλλά μελέτες προτεί36 SAFE

νουν ότι το να συμπεριλαμβάνουμε τα παιδιά στην προετοιμασία του γεύματος είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα για να τα κάνουμε να δοκιμάζουν νέα φαγητά. 2.Τα πιέζουν να δοκιμάσουν λίγο Το να απαιτούμε από ένα παιδί να φάει τουλάχιστον μια μπουκιά από όλα είναι πιθανό να γυρίσει εναντίον μας. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά

αντιδρούν αρνητικά όταν οι γονείς τα πιέζουν να φάνε, ακόμα και όταν η πίεση προσφέρει ανταμοιβή. 3.Κρατάνε τις λιχουδιές κρυμμένες Οι γονείς ανησυχούν ότι τα παιδιά θα πέσουν με τα μούτρα στις λιχουδιές, έτσι συχνά τις κρύβουν ή τις βάζουν σε ένα ψηλό ράφι. Αλλά μεγάλος όγκος ερευνών δείχνει ότι αν οι γονείς περιορίσουν μία τροφή, τα παιδιά απλώς θέλουν περισσότερη. 4.Κάνουν δίαιτα μπροστά στα παιδιά τους Τα παιδιά συντονίζονται με τις διατροφικές προτιμήσεις των γονιών τους και πολύ πιο εύκολα δοκιμάζουν φαγητά αν δουν την μητέρα ή τον πατέρα τους να τα τρώει. Οι γονείς που προσπαθούν να χάσουν βάρος πρέπει να γνωρίζουν πόσο οι διαιτητικές τους συνήθειες μπορούν να επηρεάσουν τις αντιλήψεις ενός παιδιού σχετικά με το φαγητό και την υγιεινή διατροφή. 5.Σερβίρουν βαρετά λαχανικά Οι γονείς που μετρούν τις θερμίδες συχνά σερβίρουν σκέτα λαχανικά στον ατμό, έτσι δεν προκαλεί έκπληξη το ότι τα παιδιά είναι απρόθυμα να τα φάνε. Οι διατροφολόγοι λένε ότι οι γονείς δεν πρέπει να φοβούνται να γαρνίρουν τα λαχανικά. 6.Εγκαταλείπουν την μάχη πολύ γρήγορα Οι διατροφικές συνήθειες συχνά αλλάζουν. Οι γονείς πρέπει να επιμένουν να προετοιμάζουν μια ποικιλία υγιεινών και θρεπτικών τροφών και να τις βάζουν στο τραπέζι, ακόμα και αν ένα παιδί αρνείται να δοκιμάσει. Στα μικρά παιδιά, μπορεί να χρειαστούν 10 ή και περισσότερες προσπάθειες για αρκετούς μήνες για να γνωρίσουν ένα νέο φαγητό. (Πηγή: New York Times)

Σχόλια του Δρ. Mercola:

Έχοντας κατά νου ότι οι συνήθειες ενός παιδιού σχετικά με το φαγητό και την διατροφή σε πολύ μεγάλο βαθμό διαμορφώνονται από ίδιες συμπεριφορές των γονιών τους, ο τρόπος που προσεγγίζετε την τροφή, τις ώρες γεύματος και την προετοιμασία του

Point φαγητού είναι ζωτικής σημασίας για την μελλοντική υγεία του παιδιού σας. Περίπου δύο χρόνια πριν, ένα γκάλλοπ του America On The Move Foundation ανακάλυψε ότι 71% των παιδιών παίρνουν πληροφορίες σχετικά με το πώς να είναι υγιή από τις μητέρες τους, και 43% παίρνουν αυτές τις πληροφορίες από τους πατέρες τους. Το άρθρο των New York Times επισημαίνει ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας θα προτιμούν ή θα απορρίπτουν τα ίδια φρούτα και λαχανικά που αρέσουν ή δεν αρέσουν στους γονείς τους. Και τα κορίτσια έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν δύσκολα στο φαγητό αν στις μητέρες τους δεν αρέσουν τα λαχανικά. Οι γονείς έχουν βρεθεί επίσης να είναι η ισχυρότερη επιρροή σχετικά με το πόσα αεριούχα αναψυκτικά πίνουν τα παιδιά. Άρα το να είστε εσείς υγιείς και να υιοθετήσετε υγιεινές συνήθειες σχετικά με το φαγητό είναι δύο από τα καλύτερα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για τα παιδιά σας.

πολυάσχολοι, δουλεύοντας πολλές ώρες και επιπλέον παλεύοντας να τα βγάλουν πέρα με τα παιδιά. Η σκέψη να ετοιμάσουν ένα υγιεινό γεύμα στο τέλος μιας κουραστικής μέρας είναι αποθαρρυντική για πολλούς, έτσι τα fast food και τα προψημένα επεξεργασμένα φαγητά έχουν γίνει συνήθεια σε πολλά νοικοκυριά. Πριν προχωρήσω στο πώς αντιμετωπίζονται μερικά από αυτά τα προβλήματα, πρώτα θέλω να αναφέρω κάποιες συνηθισμένες συμπεριφορές που έχω δει σε γονείς – πράγματα που ίσως νομίζετε ότι κάνετε σωστά, αλλά τα οποία στην πραγματικότητα μπορούν να ετοιμάσουν τα παιδιά σας για μια ολόκληρη ζωή πάλης με το φαγητό.

Δεν κάνετε χάρη στα παιδιά σας αν... Οι περισσότεροι γονείς προσπαθούν να ταΐζουν τα παιδιά τους σχετικά υγιεινά, αλλά πολλοί παράγοντες μπαίνουν στην μέση. Πρώτα απ’ όλα, υπάρχει τόση παραπληροφόρηση εκεί έξω σε σχέση με το τι είναι υγιεινό και τι δεν είναι, ώστε οι ενήλικοι είναι συχνά μπερδεμένοι για το τι να φάνε οι ίδιοι, πόσο μάλλον για το τι να ταΐσουν τα παιδιά τους. Υπάρχουν επίσης τόσες διαφημήσεις για διάφορα σνακς με στόχο τα παιδιά, ώστε στις μέρες μας τα παιδιά να νομίζουν ότι αυτά που αξίζει να τρώνε πρέπει να έχουν έντονο μπλε χρώμα, να είναι ζαχαρωμένα, αλμυρά ή ξυνά, και να γίνεται η γλώσσα τους πορτοκαλί όταν τα τρώνε. Βοηθάει αν η «τροφή» έχει και το σχήμα κάποιου ήρωα κινουμένων σχεδίων ή περιπετειών. Σαν να μην έφταναν αυτά, πολλοί γονείς είναι πραγματικά

Έτσι, δεν κάνετε χάρη στο παιδί σας αν: Περιορίζετε τα υγιεινά λίπη. Οι λέξεις «0% λιπαρά» ή «χαμηλά λιπαρά» δεν ταιριάζουν στο διαιτολόγιο ενός παιδιού (ούτε στο δικό σας). Τα υγιεινά λιπαρά όπως εκείνα από ζωϊκές πηγές, το ελαιόλαδο, το έλαιο καρύδας, οι ωμοί ξηροί καρποί και σπόροι, το αβοκάντο και άλλα είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη του παιδιού σας. Ένας εξαιρετικός τρόπος να βάλετε υγιεινά λιπαρά στην διατροφή του παιδιού σας είναι να προσθέσετε λίγο

βούτυρο (βιολογικής κτηνοτροφίας και καλύτερα ωμό), ωμό τυρί, ή ελαιόλαδο σε λαχανικά στον ατμό. Όλοι χρειαζόμαστε λίγος λίπος στην διατροφή μας, το ερώτημα είναι πόσο. Αν είστε διατροφικός τύπος πρωτεΐνης πιθανόν να χρειάζεστε δύο ή ακόμα και τρεις φορές περισσότερο λίπος από έναν διατροφικό τύπο υδατανθράκων. Χρησιμοποιείτε το φαγητό ως επιβράβευση. Αυτό κάνει το παιδί σας να νομίζει ότι το να τρώει ανθυγιεινά φαγητά είναι απαραίτητο για την συναισθηματική του ολοκλήρωση. Είναι καλύτερα να το σταματήσετε αυτό όσο το δυνατό πιο νωρίς ή να μην το ξεκινήσετε καθόλου. Πιέζετε το παιδί σας να αδειάσει το πιάτο του. Με την προϋπόθεση ότι προσφέρετε ποικιλία υγιεινών τροφών σε κάθε γεύμα, δεν είναι ανάγκη να αναγκάζετε το παιδί σας να φάει και την τελευταία μπουκιά. Τα περισσότερα παιδιά θα σταματήσουν να τρώνε φυσικά όταν χορτάσουν, και αυτή είναι η αίσθηση την οποία θέλετε να μάθουν να σέβονται σε όλη τους την ζωή. Αν αρχίσετε να τους λέτε να φάνε παραπάνω τώρα, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να τρώνε παραπάνω και αργότερα. (Για να αποφεύγετε την σπατάλη φαγητού, σερβίρετε στο παιδί σας μικρές μερίδες ή φυλάξτε ό,τι δεν έφαγε για αργότερα). Τα αφήνετε να τρώνε σνακς αντί το γεύμα της οικογένειας. Πάντα σοκάρομαι με το πόσο άσχημα είναι τα «παιδικά γεύματα» από άποψη υγείας. Αν το παιδί σας τρώει μόνο «παιδικά γεύματα» όπως πίτσα, τηγανιτές πατάτες και μακαρόνια με τυρί, μην υποκύψετε. Τα παιδιά μπορούν να τρώνε τα ίδια πράγματα με τους μεγάλους (κομμένα ή λιωμένα αν είναι απαραίτητο) και θα είναι πολύ πιο υγιή. Δίνετε στα μωρά τηγανιτές πατάτες και αναψυκτικά. Μία μελέτη ανακάλυψε ότι σε μωρά επτά μηνών ή μεγαλύτερα έδιναν αναψυκτικά με το μπιμπερόν, και ότι οι τηγανιτές πατάτες ήταν το πιο δημοφιλές «λαχανικό» που έτρωγαν παιδιά ηλικίας 19 ως 24 SAFE 37

Point μηνών. Σας παρακαλώ να μην πέσετε στην παγίδα ότι «στερείτε» το παιδί σας όταν δεν του δίνετε αναψυκτικά και τηγανιτές πατάτες. Στην πραγματικότητα του κάνετε τεράστια χάρη. Λέτε ότι δεν σας αρέσουν τα λαχανικά. Τα παιδιά σας θα το ακούσουν και θα αποφασίσουν ότι ούτε σε αυτά αρέσουν τα λαχανικά. Αυτά είναι απλώς ενδεικτικά τoυ τι να ΜΗΝ κάνετε με τα παιδιά σας, αλλά αφού προτιμώ να εστιάσω στην θετική πλευρά, ορίστε αρκετά καλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βελτιώσετε την υγεία των παιδιών σας.

Υγιεινή διατροφή: Δίνοντας το σωστό ξεκίνημα στα παιδιά Mερικοί απλοί τρόποι για να ενθαρρύνετε το παιδί σας να υιοθετήσει υγιεινές συνήθειες για μια ολόκληρη ζωή: 1.Κάνετε την άσκηση μέρος του καθημερινού οικογενειακού σας προγράμματος. Κάνετε γρήγορους περιπάτους όλοι μαζί, παίξτε στην αυλή ή στο πάρκο, γραφτείτε σε μαθήματα πολεμικών τεχνών και απλά βρείτε χρόνο κάθε μέρα για να κινείστε! 2.Ξεφορτωθείτε τα ανθυγιεινά σνακ. Αν βρίσκονται ακόμα στο ντουλάπι σας, θα μπείτε στον πειρασμό να τα φάτε και το ίδιο θα κάνουν τα παιδιά σας. Άρα συγκεντρώστε όλα τα αναψυκτικά, ζαχαρωτά, μπισκότα και τσιπς και δώστε τα σε ένα γείτονα που δεν συμπαθείτε! 3.Προγραμματίστε σταθερές ώρες οικογενειακών γευμάτων. Μελέτες δείχνουν ότι οι οικογένειες που τρώνε μαζί κάνουν γενικά καλύτερη διατροφή, και τα παιδιά που τρώνε μαζί με τις οικογένειές τους έχουν λιγότερες πιθανότητες να καπνίσουν, να πίνουν, να πάρουν ναρκωτικά, να πάθουν κατάθλιψη, να αναπτύξουν διατροφικές διαταραχές και να σκεφτούν την αυτοκτονία, και έχουν περισσότερες πιθα38 SAFE

νότητες να τα πάνε καλά στο σχολείο, να ξεκινήσουν το σεξ σε μεγαλύτερη ηλικία και να τρώνε τα λαχανικά τους, άρα τα ωφέλη είναι ανεκτίμητα. 4.Μαγειρέψτε για την οικογένειά σας. Είναι αδύνατο να είστε σε φόρμα αν η διατροφή σας αποτελείται κυρίως από φαστ φουντ ή επεξεργασμένες τροφές, έτσι κάποιος μέσα στο σπίτι σας θα χρειάζεται να αφιερώνει χρόνο για να προετοιμάζει υγιεινά, φρέσκα φαγητά για την οικογένειά σας. Και ενώ ασχολείστε με αυτό, αφήστε τα παιδιά σας να βοηθήσουν, καθώς αυτό τα κάνει πιο δεκτικά στο να φάνε τα υγιεινά φαγητά που μαγειρεύετε. 5.Σβήστε την τηλεόραση, τον υπολογιστή και τα βιντεοπαιχνίδια. Όχι μόνο το να βλέπετε τηλεόραση σχετίζεται με την παχυσαρκία, αλλά και το να περιορίσετε αυτά τα πράγματα θα δώσει χρόνο στην οικογένειά σας για πιο ενεργητικές δραστηριότητες. 6.Επιβραβεύστε τα παιδιά σας με

τρυφερά λόγια, όχι με φαγητό. Σε πολλούς από εσάς οι γονείς σας έδιναν ζαχαρωτά ή γλυκά ως επιβραβεύσεις, και ίσως να μπείτε στον πειρασμό να ακολουθήσετε εκείνη την παράδοση. Πάντως, το μόνο που θα καταφέρετε θα είναι να σπρώξετε τα παιδιά σας σε έναν μακρύ δρόμο εθισμού στην ζάχαρη. 7.Ξεπεράστε τους συναισθηματικούς σας εθισμούς στην ζάχαρη και στα ανθυγιεινά σνακ. Η Τεχνική Συναισθηματικής Ελευθερίας (EFT) είναι ένα απλό εργαλείο για να σας βοηθήσει να υπερνικήσετε την λαχτάρα για συγκεκριμένες τροφές και τους εθισμούς, και μπορείτε να την διδάξετε και στα παιδιά σας. 8.Λάβετε υπόψη σας τον διατροφικό τύπο των παιδιών σας. Ο διατροφικός τύπος είναι ένα ουσιώδες εργαλείο για να μάθετε ποιες τροφές είναι καλύτερες για την δική σας μοναδική βιοχημεία, και έχει αποτελέσματα και για παιδιά όλων των ηλικιών.

Make your own remedies / από τον James Wong

Φτιάξτε τα δικά σας φυσικά “φάρμακα” Εγκαύματα απο τον ήλιο Τι θα χρειαστείτε: 2 καρότα 1 αγγούρι ½ φλιτζάνι σησαμέλαιο 1 κουταλάκι κερί μέλισσας 2 κουταλάκια emulsifying wax (γαλακτοματοποιητής) ½ φλιτζάνι gel αλόης (aloe vera) 1 κουταλάκι βιταμίνης C σε σκόνη. Τρόπος παρασκευής: 1. Τρίψτε τα καρότα και το αγγούρι και τοποθετήστε τα σε μία κατσαρόλα μαζί με το σησαμέλαιο. Ζεστάνετε ελαφριά το μίγμα για 20-30 λεπτά. Σουρώστε και μετά ξαναβάλτε το υγρό στην κατσαρόλα. 2. Προσθέστε το κερί μέλισσας και το emulsifying wax στην κατσαρόλα και ανακατέψτε μέχρι να λιώσουν τα υλικά. Χτυπήστε το μίγμα με το gel αλόης και τη σκόνη βιταμίνης C. Συνεχίστε το ανακάτεμα μέχρι το μίγμα να γίνει κρεμώδες και απαλό. 3. Τοποθετήστε το μίγμα σε ένα βάζο με μεγάλο στόμιο και αφήστε το να κρυώσει. Η κρέμα θα γίνει παχύρευστη όσο κρυώνει.

Link Η συνταγή εiναι του James Wong. Τα υλικά μπορείτε να τα βρείτε και στο site: www.baldwins.co.uk (και e-shop).

40 SAFE

Κρέμα Καρότου-Aλόης Το gel από τα σαρκώδη φύλλα του φυτού aloe vera είναι εξαιρετικό όταν εφαρμόζεται τοπικά για να καταπραΰνει και να επιταχύνει τη θεραπεία ηλιακών εγκαυμάτων. Αυτή η ήπια κρέμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε παιδιά.

Χρήση: Απλώστε ένα πλούσιο στρώμα κρέμας σε έγκαυμα ή ξηρές περιοχές, 2-3 φορές την ημέρα. Συντήρηση: Φυλάξτε την κρέμα στο ψυγείο έως και δύο μήνες.

Products Details

Συμπλήρωμα διατροφής για αυξημένα επίπεδα σακχάρου και χοληστερίνης

Diabecinn Cholesterol Φυσικό, θρεπτικό συμπλήρωμα διατροφής, το οποίο βασίζεται στη δράση του ζυμωμένου κόκκινου ρυζιού και του αποστάγματος κανέλας που αποδεδειγμένα έχουν θετική επίδραση στα επίπεδα της Συνολικής Χοληστερόλης, στην LDL-Χοληστερόλη, στο επίπεδο των τριγλυκεριδίων (λιπίδια) καθώς και στο επίπεδο σακχάρου στο αίμα. Περιέχει 9 διαφορετικά είδη μονακολινών, φυτοστερόλες, ισοφλαβόνες, μη κεκορεσμένα λιπαρά οξέα , καθώς και πρόσθετες αντιοξειδωτικές ουσίες. Αποτελεσματική δράση από τις πρώτες 3040 ημέρες! Διατίθεται σε φαρμακεία και καταστήματα προϊόντων υγείας.

Ξυπνήστε το μεταβολισμό σας με το απόσταγμα Πράσινο Τσάι της Balance

Το απόσταγμα πράσινο τσάϊ υποστηρίζει την προσπάθειά σας να χάσετε κιλά καθώς καίει τα λίπη και αυξάνει επι 10% τις καύσεις του μεταβολισμού. Συγχρόνως αποτελεί ασπίδα προστασίας στον σακχαρώδη διαβήτη και ενισχύει το κυκλοφορικό σύστημα. Μπορείτε να το βρείτε σε επιλεγμένα φαρμακεία και καταστήματα βιολογικών προϊόντων. ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΠΟΜΙΜΗΣΕΙΣ! BALANCE: Τηλ.:210 2627024

ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΕΛΟΒΑΡΗ &ΣΙΑ ΟΕ: Τηλ.:2310 856233

BEMA σειρά αντιηλιακών natur&sun Η φυσική προστασία του δέρματος ενάντια στις βλαβερές συνέπειες του όζοντος. Βιολογικά προϊόντα αντιηλιακής προστασίας χωρίς χημικά - συνθετικά φίλτρα. HIGH PROTECTION SUN CREAM SPF 30: Κατάλληλο για πολύ ευαίσθητα δέρματα, για στήθος και ευαίσθητες περιοχές. MEDIUM PROTECTION SUN CREAM SPF 20: Κατάλληλο για κανονικά και ανθεκτικά στον ήλιο δέρματα. LOW PROTECTION SUN CREAM SPF 10: Κατάλληλη για κανονικά, μαυρισμένα ή σκούρα BioΛΕΩΝ: Τηλ.:210 2321395 42 SAFE

δέρματα. HIGH PROTECTION BABY SUN CREAM SPF 50+: Aδιάβροχη κρέμα, ειδικά φτιαγμένη για παιδικό δέρμα, ιδανική για την πρόληψη εγκαυμάτων. ACCELERATING TANNING OIL: Για διαρκές και παρατεταμένο μαύρισμα. Πολύ ενυδατικό. AFTER SUN EMULSION: Για ένα απαλό, ενυδατωμένο δέρμα και παρατεταμένο μαύρισμα. Θα τα βρείτε σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων και επιλεγμένα φαρμακεία.

Dormatone από την Nature’s Answer Ήπιο ηρεμιστικό, υπνωτικό, χαλαρωτικό. Η Βαλεριάνα παραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί ως αγχολυτικό, ήπιο ηρεμιστικό, υπνωτικό και σπασμολυτικό. Ο Λυκίσκος, που δίνει το χαρακτηριστικό άρωμα στην μπύρα, παραδοσιακά χρησιμοποιείται ως υπνωτικό, ήπιο ηρεμιστικό, σπασμολυτικό και πικρό τονωτικό. Η Σκουτελάρια παραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί ως τονωτικό του νευρικού συστήματος, σπασμολυτικό και ήπιο ηρεμιστικό. Η Πασιφλώρα έχει χρησιμοποιηθεί ως αγχολυτικό, σπασμολυτικό, ήπιο ηρεμιστικό και υπνωτικό. GREENWAVE: Τηλ.:210 4823213

Βιολογικός χυμός Αλόη Βέρα της MEDICURA 100% καθαρός χυμός απο φρέσκα φυτά απο ελεγχόμενη βιολογική καλλιέργεια. Η φυσική αντιφλεγμονώδες και αντιμικροβιακή δράση της Αλόης Βέρα σε συνδυασμό με τα θρεπτικά της συστατικά, προάγει την ανάπτυξη των κυττάρων, και συνεπώς την επούλωση. ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ HERBAL PRODUCTS: Τηλ.: 2310 222156

Products Details

Ενισχύει το ανοσοποιητικό! BIOBRAN

NASODREN Λύση απο τη Φύση για τη Ρινοκολπίτιδα (Ιγμορίτιδα)

Το Biobran και η μάχη για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού. Το επίπεδο της ανοσίας μας, εξαρτάται σημαντικά από τα θρεπτικά συστατικά της καθημερινής μας διατροφής, όσο και από το περιβάλλον που ζούμε και κινούμαστε. Στις μέρες μας η εκτός ορίων αύξηση όλων των τύπων των καρκίνων, απαιτεί πλέον ήπια και αποτελεσματικά προϊόντα υποστήριξης, ικανά να βοηθούν τις κύριες θεραπείες πρόληψης, καθυστέρησης και ανακοπής ανάπτυξης τέτοιων σοβαρών ασθενειών. Σε αυτό το χώρο κινείται και το Biobran MGN-3. Ένα Ιαπωνικό απλό διατροφικό προϊόν από πίτουρο ρυζιού επεξεργασμένο με ένζυμα από μανιτάρι Shiitake. Βασισμένο στην παραδοσιακή διατροφή, αναπτύχθηκε πριν από 20 χρόνια και παραδόθηκε στους επιστήμονες που το μελέτησαν και μας βεβαιώνουν για την αποτελεσματικότητά του στη βοήθεια του σώματος να αναπλάθει ένα δυνατό ανοσοποιητικό σύστημα. Η ικανότητά του να ενεργοποιεί με ευκολία μια σημαντική για τη φυσική άμυνα του οργανισμού ομάδα κυττάρων (nk-κύτταρα), το έχει κατατάξει παγκοσμίως, στα σημαντικότερα διατροφικά ήπιας μορφής ανοσο-υποκινητικά προϊόντα που κυκλοφορούν. Είναι ένας σημαντικός σύμμαχος στα χέρια των γιατρών που αναζητούν ένα βοηθό ικανό να κρατήσει τη φυσική άμυνα των ασθενών τους δυνατή και ακέραια. Κυκλοφορεί σε τρεις μορφές. Για καθημερινή χρήση το Biobran 50 Plus (90 δισκία των 50mgr), το Biobran 250 (50 ή 150 ταμπλέτες των 250mgr) για υποτροπές ιώσεων ή μετεγχειρητική βοήθεια και η κορυφαία μορφή του Biobran 1000 (σε σκόνη 30 ή 105 φάκελοι των 1000mgr) για δυσκολότερες καταστάσεις (χημειοθεραπείες, λοιμώξεις κλπ).

Η φαρμακευτική έρευνα εξελίσσεται διαρκώς και ήδη τον τελευταίο καιρό έχει κυκλοφορήσει στην Ευρώπη ένα σκεύασμα που περιέχει φυτικό εκχύλισμα κυκλάμινου. Το υδατικό διάλυμα των βολβών κυκλάμινου σε μορφή spray (χωρίς προωθητικά αέρια) περιέχει σαπωνίνες (κυκλαμίνη) και φλαβονοειδή, ουσίες γνωστές ήδη από την αρχαιότητα για τα θεραπευτικά τους αποτελέσματα (Θεόφραστος, 372-287 π.Χ.). Οι σαπωνίνες παρουσιάζουν συνδυαστική δράση στο ρινικό βλεννογόνο, προκαλώντας σε μερικά λεπτά, ένα αντανακλαστικόαπάντηση, αύξησης των ρινικών εκκρίσεων, διάρκειας μερικών ωρών, με ταυτόχρονη ελάττωση του οιδήματος, που οδηγούν σε άμεση υποχώρηση των συμπτωμάτων. Το Nasodren® δρα αποτελεσματικά και άμεσα στην περιοχή της ρινός και των παραρρινίων κόλπων, διευκολύνοντας τους φυσιολογικούς μηχανισμούς παροχέτευσης και καθαρισμού, με άμεσο επακόλουθο την ελεύθερη ρινική αναπνοή. Καθαρίζει και απομακρύνει τις φλεγμονώδεις και πυώδεις εκκρίσεις, τα σωματίδια των ιών, και βοηθά στη φυσιολογική αποκατάσταση του επιθηλίου του βλεννογόνου. Αρκεί ένας ψεκασμός την ημέρα και ενδείκνυται για ενήλικες και παιδιά πάνω από 5 ετών. Από την πρώτη κιόλας εφαρμογή το οίδημα υποχωρεί, σε 5-10’ επανέρχεται η όσφρηση και σε 2-3 ώρες αλλάζει η υφή των εκκρίσεων (πιο διαφανής) ενώ ελευθερώνεται η ρινική αναπνοή. Μετά από 7-10 ημέρες έχουμε πλήρη και ολοκληρωμένη θεραπεία. Λόγω της τοπικής του δράσης και επειδή δεν εισέρχεται στη συστηματική κυκλοφορία, μπορεί να συνδυαστεί με οποιαδήποτε άλλη θεραπεία ή φαρμακευτική αγωγή.

AZAKIDIS: Τηλ.: 210 3617967

PHARMA Q: Τηλ.: 210 9374576-8

Ν ΠΡ ΕΟ ΟΪ ΟΝ

Hyaluronic Acid από τη Solgar Νεανική όψη, ελαστικότητα, σφριγηλότητα Το Υαλουρονικό οξύ είναι μια φυσική ουσία που συντίθεται από το σώμα μας και βρίσκεται κυρίως στο συνδετικό ιστό του οργανισμού μας. Αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της εξωκυττάριας ουσίας- ουσίας από την οποία τρέφονται τα κύτταρακαι παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία και την ακεραιότητα του δέρματος, και των αρθρώσεων. Έρευνες που έγιναν στο μακροβιότερο χωριό του κόσμου στην Ιαπωνία, έδειξαν ότι οι κάτοικοι του οι οποίοι δεν είχαν ρυτίδες και δεν παρουσίαζαν τις συνήθεις ασθένειες του γήρατος, διατηρούσαν υψηλά τα επίπεδα Υαλουρονικού οξέως στο σώμα τους. Το Hyaluronic Acid από τη Solgar περιέχει βιταμίνη C και το μοναδικό πατενταρισμένο προϊόν BioCell Collagen ΙΙ, το οποίο παρέχει • υδρολυμμένο κολλαγόνο τύπου II, • υαλουρονικό οξύ σε αποτελεσματική δόση και • θειϊκή χονδροϊτίνη υψηλής βιοδιαθεσιμότητας. Τα συστατικά αυτά προάγουν την ενυδάτωση, ελαστικότητα και απαλότητα του δέρματος, ενδυναμώνουν και προστατεύουν τις αρθρώσεις, καθυστερούν τα σημάδια του χρόνου, ενεργώντας κατά των λεπτών γραμμών και των ρυτίδων. Το Hyaluronic Acid της Solgar ενισχύοντας την ανανέωση των κυττάρων της επιδερμίδας σας και συμβάλλοντας στην αποκατάσταση και αναδόμηση της, σας βοηθά να νιώθετε και να δείχνετε πιο νέα και ζωντανή από ποτέ! ISO PLUS: Τηλ.: 210 9579707 SAFE 43

Products Details

Aesculaforce Tabs και Gel Spirulina Gold EubiasTM Ασπίδα προστασίας του οργανισμού Η Astra Medical Hellas Superfoods, μία από τις μεγαλύτερες εταιρίες φυτικών συμπληρωμάτων διατροφής στην Ελλάδα, παρουσιάζει την κορυφαία σπιρουλίνα στον κόσμο, τη χρυσή Spirulina Gold EubiasTM. Η Χρυσή Spirulina Gold EubiasTM ήρθε και αλλάζει τα δεδομένα στην εξέλιξη της φυσικής διατροφής. Πρόκειται για μια σπιρουλίνα ανώτερης ποιότητας καθώς είναι η μοναδική 100% καθαρή, χωρίς έκδοχα, χάρη στην πατενταρισμένη μέθοδο που εφαρμόζει για τη δημιουργία του δισκίου χωρίς χημικά, είναι δηλαδή μόνο σπιρουλίνα. Η Χρυσή Spirulina Gold EubiasTM αποτελεί την κορυφαία ποικιλία σπιρουλίνας στον κόσμο καθώς καλλιεργείται αποκλειστικά στην Αυστραλία, κάτω από το ευεργετικό φως του δυνατού ήλιου, σε πεντακάθαρα νερά, μακριά από τη μόλυνση. Η Spirulina Gold EubiasTM αποτελεί τη «χρυσή» ασπίδα προστασίας του οργανισμού. Με περισσότερα από 90 ενεργά συστατικά, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και αναζωογονεί ριζικά τον οργανισμό. Ταυτόχρονα, αποτελεί την πλουσιότερη πηγή πρωτεΐνης και αμινοξέων στον κόσμο καθώς περιέχει 60-70% πρωτεΐνη υψηλής ποιότητας. Έτσι, χαρίζει στον οργανισμό αστείρευτη ενέργεια και ζωντάνια κάθε μέρα, όλη μέρα.

ΑSTRA MEDICAL HELLAS SUPERFOODS : Τηλ.: 210 2527584

44 SAFE

Η ICP διαθέτει τώρα στην Ελληνική αγορά το προϊόν Aesculaforce Tabs και Gel της ποιοτικά κορυφαίας, ιδιαίτερα υψηλής αποτελεσματικότητας και παγκόσμιας αναγνωρισιμότητας σειράς φυτοθεραπευτικών προϊόντων A.Vogel που παράγει ο Ελβετικός οίκος Bioforce σε περισσότερες από 50 χώρες. Το δραστικό συστατικό του Aesculaforce έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικό στο να αποτρέπει τη δημιουργία οιδήματος. Ταυτόχρονα έχει αντιφλεγμονώδη δράση και τονώνει τις φλέβες. Σύμφωνα με σχετικές κλινικές μελέτες οι περιεχόμενες στο φυτό στυπτικές ταννίνες, φυτικές χρωστικές και σαπωνίνες συνδυάζονται για να δυναμώσουν και να τονώσουν τις φλέβες μειώνοντας τη διαπερατότητά τους. Λόγω αυτού του τρόπου δράσης του το Aesculaforce είναι ιδανικό κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού όπου τα προβλήματα των αγγείων επιδεινώνονται και με τη χρήση του αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά συμπτώματα όπως κιρσοί, φλεβίτιδα, πρησμένα και κουρασμένα πόδια καθώς και αιμορροΐδες. ICP - A.VOGEL: Τηλ.: 210 9408880

“Σώμα σφριγηλό και χωρίς κυτταρίτιδα με Bioselect” Η Κρέμα Αδυνατίσματος με την εμπλουτισμένη σύνθεσή της με Φύκια και Guarana έχει εξαιρετική λιπολυτική δράση. H χρήση της καθημερινά προσφέρει άμεση και αισθητή μείωση της τοπικής συσσώρευσης του λίπους και εξαλείφει την όψη ‘φλοιού πορτοκαλιού’ από την επιδερμίδα. Έτσι, σας χαρίζει ένα σώμα νεανικό, σφικτό και χωρίς ίχνος κυτταρίτιδας. Τα βιολογικά προϊόντα Bioselect βασίζονται στο αγνό συστατικό Dictamelia παγκόσμιας μοναδικότητας, δηλαδή στο εκχύλισμα από το δίκταμο μαζί με extra παρθένο ελαιόλαδο βιολογικής καλλιέργειας. Το Ελαιόλαδο, πλούσιο σε αντιοξειδωτικά και βιταμίνες τρέφει το δέρμα και ενισχύει την ελαστικότητα της επιδερμίδας και το Δίκταμο, ενδημικό της Κρητικής γης, δρα αντισηπτικά, αντιγηραντικά και καταπραϋντικά. Αναζητείστε τα βιολογικά προϊόντα Bioselect σε βιολογικά καταστήματα, στα τμήματα βιολογικών προϊόντων σε super-markets σε όλη την Ελλάδα καθώς και σε επιλεγμένα φαρμακεία. Επίσης τα Bioselect θα τα βρείτε σε μεγάλα καταστήματα καλλυντικών στην Ευρώπη (Αγγλία, Σουηδία, Δανία, Ρωσία, Ουγγαρία…) BIOSELECT: Τηλ.: 210 9935572 (Αθήνα) - 28310 20710, 28310 21280 (Ρέθυμνο)

Products Details

Οι ευεργετικές ιδιότητες των επιθεμάτων Chi και BioHeel Foot Patches Τα αυθεντικά Κορεάτικα αποτοξινωτικά επιθέματα Chi και BioHeel που περιέχουν μόνο φυσικά συστατικά, εκπληρώνουν την υπόσχεσή τους και σας βοηθούν να απαλλαγείτε από πολλά δυσάρεστα συμπτώματα που έχουν σχέση με την υγεία σας. Με τη χρήση των επιθεμάτων Chi και BioHeel επιτυγχάνεται: -Απομάκρυνση τοξινών από τον οργανισμό, μέσω της απορρόφησής τους από το δέρμα -Μείωση σωματικών πόνων και πρηξιμάτων -Βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος -Καθαρισμός του αίματος -Βελτίωση της ποιότητας του ύπνου -Επανάκτηση του αισθήματος ευεξίας Τα επιθέματα Chi και BioHeel Foot Patches διατίθενται σε επιλεγμένα Φαρμακεία και καταστήματα βιολογικών από την hellenize. HELLENIZE : Τηλ.: 210 7219320

Πείτε ΑΝΤΙΟ στις ενοχλητικές μυρμηγκιές Γρήγορα, φυσικά και ανώδυνα! Το «Αντίο Μυρμηγκιά!» αποτελεί ένα καινοτόμο και πρωτοποριακό προϊόν σε μορφή κρέμας για την φυσική και ανώδυνη θεραπεία όλων των τύπων μυρμηγκιάς (συμπεριλαμβανομένης της μυρμηγκιάς του νερού). Το «Αντίο Μυρμηγκιά!» δημιουργεί ,μια αδιάβροχη προστατευτική μεμβράνη επάνω από την μυρμηγκιά προστατεύοντας έτσι από τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις, αποτρέποντας την εκ νέου μόλυνση και ενθαρρύνοντας παράλληλα την γρήγορη θεραπεία. Τα φυσικά αιθέρια έλαια (αμυγδαλέλαιο, έλαιο γερανιού, έλαιο τσαγιόδενδρου, έλαιο λεμονιού και έλαιο θούγιας) με τις ενυδατικές και αντισηπτικές τους ιδιότητες συμβάλλουν και αυτά με τον δικό τους τρόπο στην εξάλειψη της μυρμηγκιάς. Διατίθεται σε φαρμακεία και καταστήματα προϊόντων υγείας. ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΕΛΟΒΑΡΗ &ΣΙΑ ΟΕ: Τηλ.:2310 856233

Ενισχύει το ανοσοποιητικό WAX GREEN 70 GOLD

MASTIHA SHOP Τρία νέα προϊόντα από τα mastiha shop της σειράς βιολογικών προϊόντων με μαστίχα. Βιολογική σάλτσα τομάτας με μαστίχα Άλειμμα λεμόνι με μαστίχα Μαρμελάδα λεμόνι με μαστίχα MEDITERRA S.A: Τηλ.: 210 3614686

Η WAX GREEN 70 GOLD έχει περιεκτικότητα 35 % σε πράσινη πρόπολη. Λόγω αυτης της πολυ μεγάλης περιεκτικότητας και των μοναδικών ιδιοτήτων της πράσινης πρόπολης, η WAX GRREN 70 GOLD είναι ένα μοναδικό προϊόν που πάντα πρέπει να έχετε κοντά σας, τόσο για τοπική όσο και για συστηματική χρήση.

AM HEALTH: Τηλ.:210 5144128

Ν ΠΡ ΕΟ ΟΪ ΟΝ

Aπολαυστικό αδυνάτισμα SPIRU-TEIN Το SPIRU-TEIN xρησιμοποιείται για την κάλυψη των ελλείψεων της σύγχρονης διατροφής, για να δώσει ενέργεια και να διώξει την κούραση κατά τη διάρκεια της ημέρας και βέβαια, σαν υποκατάστατο γεύματος, για γρήγορη και σημαντική απώλεια βάρους. Περιέχει φυσική, μη μεταλλαγμένη, πρωτεΐνη από σόγια, μπιζέλι και ρύζι, πλήρη σειρά βιταμινών και μετάλλων, σπιρουλίνα, λιποτροπικές ουσίες κ.ά. Δεν περιέχει συντηρητικά ή άλλα χημικά πρόσθετα. Φυσικό γλυκαντικό: φρουκτόζη. Κυκλοφορεί σε 13 απολαυστικές γεύσεις (σοκολάτα, βανίλια, φράουλα κλπ.) καθώς και στην έκδοση SIMPLY NATURAL (σοκολάτα, βανίλια) χωρίς γλυκαντική ουσία. NATURAL PLUS A.E: Τηλ.: 210 6132478 - 2310 430035

Βιολογικοί σπόροι Λαχανικών & Αρωματικών φυτών (Για καλλιέργεια στο σπίτι)

Το κατάστημα βιολογικών προϊόντων «Θησαυρός υγείας» εισάγει από τη Γερμανία βιολογικούς σπόρους φυτέματος σε τουλάχιστον 50 είδη λαχανικών, φρούτων, αρωματικών αλλά και διακοσμητικών φυτών. Επίσης διαθέτει πιστοποιημένα χώματα, λιπάσματα, φυτοπροστατευτικά, αλλά και βιβλία με συμβουλές για το ποια φυτά είναι σύμμαχοι, ποια φυτά είναι ανταγωνιστές, ποια απωθούν ασθένειες και εχθρούς, την τεχνική της συγκαλλιέργειας, πως να παράγεται λίπασμα από τα απορρίμματα της κουζίνας και άλλα μυστικά. ΘΥΣΑΥΡΟΣ ΥΓΕΙΑΣ: Τηλ.: 210 2221186 SAFE 45

Σημεία διανομής

ΔΙΑΝΟΜΗ. ΑΤΤΙΚΗ ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΕΤΡΟ (7) : Αγ. Δημήτριος - Δάφνη - Σύνταγμα - Πανεπιστήμιο - Πανόρμου - Κατεχάκη Εθνική Άμυνα Κ.Ε.Π. (ΚΕΝΤΡΑ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ) (32): ΑΓ. ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ - Ν.Πλαστήρα 52 ΑΓ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ - Μεσογείων 419 ΑΙΓΑΛΕΩ - Μακρής 4 ΑΛΙΜΟΣ - Θοθκυδίδου 43 ΑΝΩ ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ - Κειριάδων 70 ΒΥΡΩΝΑΣ - Κολοκοτρώνη 66 ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ - Κύπρου 162 ΓΑΛΑΤΣΙ - Τραλλέων 114 ΔΑΦΝΗ - Έλλης 14 ΖΩΓΡΑΦΟΥ - Μπισκίνη 39 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ - Μπουμπουλίνας 35 ΙΛΙΟΝ - Αίαντος & Χρυσηίδος ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ - Εθνικής Αντιστάσεως 12 ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ - Λ.Σαλαμίνος 97 ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ - Γ.Λαμπράκη 182 ΚΡΩΠΙΑΣ - Καραϊσκάκη 2 ΜΑΡΟΥΣΙ - Βασ.Σοφίας 9 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ - Ι.Ραλλη 7 ΜΟΣΧΑΤΟ - Λ.Κατσώνη 69 Ν.ΣΜΥΡΝΗ - Κ.Παλαιολόγου 22 Ν.ΚΟΣΜΟΣ - Κασομούλη 33 ΝΙΚΑΙΑ - Μαινεμενης 57 Π.ΦΑΛΗΡΟ - Αγ.Αλεξάνδρου 75Α ΠΑΛΛΗΝΗ - 17ο χλμ. Μαραθώνος ΠΑΤΗΣΙΑ - Αγίας Λαύρας 24 ΠΕΙΡΑΙΑΣ - Ακτή Ποσειδώνος 2 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ - Εθνάρχου Μακαρίου 44 Aγίας Μαρίνης 77 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ - 25ης Μαρτίου 42 ΣΕΠΟΛΙΑ - Δυρραχίου 30 ΧΑΛΑΝΔΡΙ - Μεσσολογγίου 2 ΧΟΛΑΡΓΟΣ - 17ης Νοεμβρίου ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΙΚΑ (26): ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ-Μεσογείων 454 ΑΜΦΙΑΛΗ-Γγηγορίου Λαμπράκη ΒΥΡΩΝΑΣ-Νέας Ελβετίας 26 ΓΑΛΑΤΣΙ-Πρωτοπαπαδάκη 70 ΓΛΥΦΑΔΑ-Βασιλέως Γεωργίου 45 ΔΑΦΝΗ-Λεωφ. Βουλιαγμένης & ΈΛλης 1 ΖΩΓΡΑΦΟΥ-Λεωφ. Παπάγου 127 Α’  ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ- Μαρίνου Αντύπα & Ναυαρίνου 1 ΗΛΙΟΝ-Αχαίας & Καλαβρύτων ΚΑΛΛΙΘΕΑ-Σκρά 45 ΚΑΜΙΝΙΑ- Θηβών 49 ΚΟΡΥΔΑΛΟΣ-Δημητρακοπούλου & Σερρών 36 ΜΑΡΟΥΣΙ-Χατζηαντωνίου 18 ΜΟΣΧΑΤΟ- Χρυσοστόμου Σμύρνης 91 ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ-Χρυσοστόμου Σμύρνης 3 ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ-Μάχης Αναλάτου & Λαγουμιτζή ΝΕΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ-Λεωφ Ηρακλέιου 364  ΝΙΚΑΙΑΑντιγόνης 7 & Καυκάσου ΟΜΟΝΟΙΑ-Καπποδιστρίου 33 ΠΑΓΚΡΑΤΙ-Κονωνος 54 Π. ΦΑΛΗΡΟ-Αχιλλέως 97 ΠΕΙΡΑΙΑΣ-Αγ. Κωνσταντίνου 1 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ-Σαρανταπόρου & Αγραφιώτου ΣΥΝΤΑΓΜΑ-Ακαδημίας 21 ΧΑΪΔΑΡΙ-Δωδεκανήσου 22 ΧΑΛΑΝΔΡΙ-Παράσχου 8 & Βασιλέως Γεωργίου

SAFE FREE PRESS

160 σημεία

ΙΑΤΡΕΙΑ - ΣΧΟΛΕΣ - ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ- ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ (31): ΑΘΗΝΑ- AURA VITAE- Ιπποκράτους 2  ΙΑΝΟΣ- Σταδίου 24  Αιώνιος Ηνίοχος, Σόλωνος 97 ΠΥΡΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ - Ιπποκράτους & Σόλωνος  Σύλλογος Ομοιοπαθητικών Ελλάδος, Αριστοτέλους 44  Ιπποκράτειο Κέντρο Κλασσικής Ομοιοπαθητικής, Αριστοτέλους 44 Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογής Βελονισμού, Αλκμάνος 2 & Παπαδιαμαντοπούλου Μαργαρίτα Παπαδημητρίου Boulenger, Ηροδότου 19  ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ- Όλον, Κηφισίας 102 ΕΛΛΗΝΙΚΟ: Φ=1,618 - Αθ. Διάκου 26 ΚΑΛΛΙΘΕΑ- Φιλοσοφική ένωση Δράκος – Αετός, Σοφοκλέους 37 Κ. ΧΑΛΑΝΔΡΙ- Shantom, Τριπόλεως 35Α & Ευβοίας ΚΑΡΕΑΣ- Πολυχώρος Ομοιοπ/κης Αθηνών, Λεωφ. Καρέα & Σουλιωτών 1  ΚΗΦΙΣΙΑ- Ακαδημία Αρχαίας Ελληνικής & Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής, Σωκράτους 24 ΜΑΡΟΥΣΙ - Natural Helath Science-Χατζηιωάννου 14 & Δ. Ράλλη  ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ- Νίκος Γεραμάνης, Δεληγιάννη 17 & Γ. Παπανδρέου ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ-Κασάνδρα Μουγιάκου, Λεωφ. Μεσογείων 259 ΠΕΙΡΑΙΑΣ- Ομακοείο Πειραιά, Καραϊσκου 122 ΠΕΝΤΕΛΗ- Γεώργιος Λουκάς, Παπαφλέσσα 14 Π. ΦΑΛΗΡΟ- Κέντρο Ρεφλεξολογίας & Έρευνας, Αμφιτρίτης 28  Natural Health Science, Πανδρόσου 31  Natural Health Science, Λεωφ. Αμφιθέας 78 & Ανδρομάχης 8 ΧΑΛΑΝΔΡΙ- Αρμονική Ζωή, Γρίβα 23. ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: KΕΝΤΡΟ- ΙΑΝΟΣ -Πλατεία Αριστοτέλους 7 ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ- ΙΑΝΟΣ- Μεταμορφώσεως 24  ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ-ΙΑΝΟΣ -Φιλιππουπόλεως 57 ΝΤΕΠΩ - ΙΑΝΟΣ -25ης Μαρτίου 45 MEDITERRANEAN COSMOS - ΙΑΝΟΣ- Εμπορικό κέντρο Cosmos Θεσσαλονίκη  Life Therapy Academy - Αιγαίου 54 & Θερμαϊκού ΚΕΡΚΥΡΑ-Χρήστος Κόντης - Δελβινιώτη 6-8 ΛΕΣΒΟΣΚέντρο Υγείας- Πλωμάρι ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (64 ) ΑΤΤΙΚΗ ΆΛΙΜΟΣ- Τα δώρα της Φύσης, Πινδάρου 5 ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ- Προσγείων Γεύσεις, Αγαθουπόλεως 5 • Βανίλια-Κανέλα, Λ. Ριανκούρ 71-73 ΆΝΟΙΞΗ- Λωτός, Λεωφ. Μαραθωνος 49 ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ- Ναραγιενα, Αιγαίου Πελάγους 85 • Green Farm, Λεωφ. Μεσογείων 465

ν ρεά ε δω σε τ σ εβά ικό Κατ περιοδ φή το μορ

.pd

www.safemagazine.gr 46 SAFE

Το περιοδικό SAFE μπορείτε να βρείτε σε

ΑΘΗΝΑ-Lena’s - Νίκης 11, Σύνταγμα  Καλυψώ, Ζωοδόχου Πηγής 65 • Τέσσερις Εποχές, Νίκης 30 • Health Food Store, Γέλωνος 1 & Δεινοκράτους, Κολωνάκι • Ελιξίριο, Σταδίου 33 & Πεζματζογλου 3 (στοά) • Οικοζήν, Εμμανουήλ Μπενάκη 26 • Οικοζήν, Στουρνάρα 36 • Οικολόγοι Ελλάδας, Πανεπιστημίου 57 • Ακρίταμα, Μιχαήλ Νομικού 9 • Εστρέλα, Δημητρίου Σούτσου 18 • Έλληνες οικολόγοι χωρίς σύνορα, Σανταρόζα 3 • Αλόη, Παπαδιαμαντοπούλου 52 • Green Farm, Δημοκρίτου 13, Κολωνάκι • Άρκευθος, Γ Σεπτεμβρίου 83, Πλ. Βικτωρίας ΒΟΥΛΑ Βιολογικό χωριό - Αγ. Ιωάννου 28 ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ Αγνή Γη - Λεωφ. Πεντέλης 104 ΒΥΡΩΝΑΣ- Γεύσεις Ζωής, Παναγή Τσαλδάρη 15 & Κύπρου ΓΑΛΑΤΣΙ- Θησαυρός Υγείας, Παπαφλέσσα 26 & Τραλλεών ΓΕΡΑΚΑΣ- Αιθέριο, Λ. Μαραθώνος 176 ΓΛΥΦΑΔΑ- Βιοαγορά, Γούναρη 88 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ- Νέα Ζωή, Πρωτοπαπά 38 ΗΡΑΚΛΕΙΟ - Μορφέας- Αλεξ. Διάκου 11 (Ν. Ηράκλειο) ΚΗΦΙΣΙΑ- Ηλιοσταλα, Βασιλ. Όθωνος 41 • Υγείας Χάριν, Γ. Δροσίνη 7 • Πράσινο Μήλο, Μακεδονίας 26 • Αμάραντο, Ελαιών 15 ΚΟΡΥΔΑΛΟΣΑμάραντο, Καυκάσου 64 ΚΥΨΕΛΗ- Βιολογική Κυψέλη, Aγ. Ζώνης 40 • Bιοεποχή, Κυψέλης 82 • Μελισσάνθη, Καυκάσου 142 • ΜΑΡΟΥΣΙ- «Nature», Διονύσου 3 • «Βιο -Υγεία», Πλ. Ευτέρπης 3 • GREEN FARM, Δ. Ράλλη 8 & Χατζηαντωνίου • Πανάγαθον, Ροδοδάφνης 52-54 ΜΕΛΙΣΙΑ - Ραγιάν- Λεωφ. Δημοκρατίας 2 • Βιοστροφή - 17ης Νοεμβρίου 31 Ν.ΙΩΝΙΑ- Βιόπολις, Λ. Ηρακλείου 295 & Αγ. Σοφίας ΠΑΓΚΡΑΤΙ- Αλώα, Αρχελάου 19 ΠΕΙΡΑΙΑΣ- Green Farm, Μπουμπουλίνας 30 Π. ΦΑΛΗΡΟΒιόκηπος, Αχιλλέως 72 & Λεωφ. Αμφιθέας ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ- Βοτανοπωλείο ο Νίκος, Κομνηνών 32 • Το Ελληνικόν, Βατικιώτου 28 • Το Ελληνικόν, Σοφούλη 34, Καλαμαριά • Εντροπία, Παπαμάρκου 8, Πλ. Άθωνος • Το Βάλσαμο, Χαλκέων 16 • Ζωή & Υγεία, Τσιμισκή 120 • Ζωή & Υγεία, Καρδίτσας 8 • Botanica, Αλ. Σβώλου 46 • Βιβλιοπωλείο Ψάρας, Φιλικής Εταιρείας 39 • TRE MARIE- Π.Π. Γερμανού 13  DROPS-Π. Ιωακείμ 10  ΤΟ ΚΡΙΤΑΜΟ- Κλεισούρας 8 ΕΥΟΣΜΟΣ - ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΦΥΣΗ-Μεγ. Αλεξάνδρου 31 ΤΟΥΜΠΑ - ΒΙΟ ΘΗΣΑΥΡΟΣ- Αν. Θράκης 44 ΚΑΡΔΙΤΣΑ Το Βάλσαμο - Δημοτική Αγορά Ι7 ΜΥΤΙΛΗΝΗ- Μυρτιά, Αγ.Θεράποντος 22 ΡΕΘΥΜΝΟ-Άρκευθος, Μ. Μουσούρου 11, Β. Πλεύρη, Ηγ. Γαβριήλ 26 • Bio-rythm, Κ. Γιαμπουδάκη 32 • ΣΥΡΟΣ- Ευεξία, Σταματίου Πρωΐου 51