SAFE τεύχος 6

SAFE Τεύχος 6 • Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2009 • www.safemagazine.gr

FREE PRESS

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΕΝΑ ΝΕΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Διανέμεται Δωρεάν

Γιατί τα Γενετικά Τροποποιημένα τρόφιμα δεν “χωνεύονται”...

[Εμβόλια]

Γιατί δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο μας λένε

[Περιβάλλον]

Η σκοτεινή πλευρά του φωτός

SAFE REPORT

η] ν ί ρ ε ηστ ρονος λ ο [Χ ύγχ ός σ ς Ένα τροφικ δια ύθος μ

Έρευνα αγοράς και δοκιμής σε 10 οδοντόκρεμες με φυσικά συστατικά.

[Κινητά Τηλέφωνα]

Οδηγός μείωσης της έκθεσης στην ακτινοβολία τους & επιστημονική αναφορά για την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων

SAFE

Περιοδικό για τα αποσιωπημένα νέα υγείας

Εκδότης - Ιδιοκτήτης: Γεράσιμος Κατραμάδος - Etra Publishing Ευεργετών 7, Π. Φάληρο, 17563 Τηλ/Fax: 210 9811753 www.etra.gr e-mail: etra@hol.gr

Safe area

Τεύχος 6 Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2009

Γιατί τα Γενετικά Τροποποιημένα τρόφιμα δεν “χωνεύονται”... 14

Υπεύθυνος έκδοσης: Γεράσιμος Κατραμάδος Υπεύθυνη ύλης - επιμέλεια: Βάλλυ Καλοζούμη Μετάφραση: Πόπη Τσίκη Δημοσιογραφοι: Νίκη Τσέκου Ιωάννα Χερμάρη Υπεύθυνη διαφήμισης: Ιωάννα Χερμάρη Δημιουργικό Etra Graphic Design Image banks shutterstock istock Συνεργάστηκαν Βασίλης Φρατζολάς Νίκη Τσέκου Μάριος Δημόπουλος Ομάδα tvxs.gr web: www.safemagazine.gr Το περιοδικό SAFE μπορείτε να το αποκτήσετε σε μορφή pdf εντελώς δωρεάν από το site: www.safemagazine.gr e-mail: safemagazine@yahoo.com Συνδρομή Εσωτερικού 25€

Περιεχόμενα [Στατίνες]: Το μέγα “φάρμακο για όλα” ξεσκεπάζεται, σελ.12 [Χοληστερίνη]: Ένας σύγχρονος διατροφικός μύθος, σελ.20 [Εμβόλια]: Γιατί τα εμβόλια δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο μας λένε, σελ.24 [Κινητά Τηλέφωνα] : Οδηγός μείωσης της έκθεσης

Έρευνα αγοράς και δοκιμής σε 10 οδοντόκρεμες με φυσικά συστατικά.

στην ακτινοβολία τους & Επιστημονική αναφορά για την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων σελ. 28 Το μαγικό βότανο, το αθάνατο νερό και άλλες ιστορίες.. σελ. 32 [Περιβάλλον]: Η σκοτεινή πλευρά του φωτός, σελ. 34

Safe test uct Prod λ.40 σε

Οι απόψεις των αρθρογράφων δεν αποτελούν κατ’ανάγκη και θέσεις του ιδιοκτήτη, εκδότη και υπεύθυνου έκδοσης του περιοδικού. Οι πληροφορίες που παρέχονται δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη γνωμάτευση ιατρού ή άλλου ειδικού της υγείας.

SAFE

Ημερολόγιο του SAFE 2009

27/10: Πέντε νεκροί στη Σουηδία

Editorial

Aς θυμηθούμε... “Διατροφή, ενέσεις και

νόμοι θα συνδυαστούν από πολύ μικρή ηλικία, για να παράγουν το είδος του χαρακτήρα και το είδος των πεποιθήσεων που οι αρχές θεωρούν επιθυμητές. Και κάθε σοβαρή αμφισβήτηση των δυνάμεων που θα υπάρχουν θα έχει γίνει ψυχολογικά αδύνατη.”

Bertrand Russell (1872-1970) Απόσπασμα από το βιβλίο του: “The Impact on Science on Society”, πρώτη έκδοση 1952

SAFE

από το εμβόλιο Από μια μόνο πηγή αναφέρεται ότι υπάρχουν ήδη πέντε νεκροί στη Σουηδία από το νέο εμβόλιο και 350 άτομα με παρενέργειες από τον εμβολιασμό [http://www.theflucase.com/index. php?option=com_content&view=artic le&id=1416:fifth-qswine-fluq-vaccinedeath-in-sweden-vaccinations-still-goahead-as-planned&catid=41:highlightednews&Itemid=105&lang=fr] 29/10: Και ο Κρεμαστινός δηλώνει: Δεν θα κάνω το εμβόλιο Ο Κρεμαστινός δήλωσε ότι δεν σκοπεύει να κάνει το εμβόλιο για τη νέα γρίπη. Δικαιολόγησε την απόφασή του ως “φιλοσοφική” στάση απέναντι στους εμβολιασμούς... [http://www.healthview.gr ] 31/10: Η Ελβετία απαγορεύει το εμβόλιο για εγκύους και παιδιά Αυστηρούς περιορισμούς έθεσε η Ελβετία στη χρήση του εμβολίου “Pandemrix” κατά της γρίπης Α (Η1Ν1), το οποίο παρασκευάζεται από την πολυεθνική φαρμακοβιομηχανία “GlaxoSmithKline”. Οι περιορισμοί αφορούν τις εγκύους, τα παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών και τους ενήλικες άνω των 60 ετών. [http://www.avgi.gr/ArticleActionshow. action?articleID=501373] 11/11: Το 63% των Ελλήνων δεν θέλει να εμβολιαστεί με το εμβόλιο για την γρίπη των χοίρων, σύμφωνα με έρευνα της public issue Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι Ελληνες δείχνουν να μην ανησυχούν ιδιαίτερα για τη νέα γρίπη και τις επιπτώσεις της, συνεχίζοντας τη ζωή τους όπως πρώτα και δηλώνοντας μαζικά ότι δεν προτίθενται να εμβολιασθούν. 11/11: Ταξινόμηση των φυτών με σύστημα Barcode Εκατοντάδες ειδικοί από 50 χώρες ετοιμάζονται να συμφωνήσουν σε ένα πρωτοποριακό σύστημα ταξινόμησης των φυτών της Γης με βάση ένα «γενετικό γραμμωτό κώδικα» (DNA barcode), ώστε κάθε φυτό να διαθέτει πλέον ένα μοναδικό γενετικό «αποτύπωμα». Η συμφωνία είναι έτοιμη να υπογραφεί στην τρίτη διεθνή συνδιάσκεψη «Barcode of Life» στο Μεξικό, σύμφωνα με το BBC. Το συντονισμό της πρωτοβουλίας έχει η

Κοινοπραξία για το Γραμμωτό Κώδικα της Ζωής (Consortium for the Barcode of LifeCOBL). Οι συμμετέχοντες επιστήμονες ευελπιστούν ότι την επόμενη πενταετία θα ταξινομήσουν γενετικά 5 εκατ. δείγματα από 500.000 είδη. [AΠΕ-ΜΠΕ] 12/11: Συνθετικά μόρια βοηθούν στην αντιμετώπιση του AIDS και του καρκίνου. Ομάδα του πανεπιστημίου του Γέιλ ανέπτυξε συνθετικά μόρια τα οποία βοηθούν το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα. Τα συνθετικά αυτά μόρια συνδέονται τόσο σε αντισώματα που βρίσκονται ήδη στο αίμα όσο και στα παθογόνα κύτταρα. Στη συνέχεια, καθοδηγούν τα αντισώματα κατευθείαν πάνω στις πρωτεΐνες των καρκινικών ή μολυσμένων με HIV κυττάρων. Με τη σειρά τους, τα αντισώματα καταδεικνύουν τα εν λόγω παθογόνα ως απειλές και το ανοσοποιητικό σύστημα αναλαμβάνει την καταστροφή τους, πριν αυτά αναπτυχθούν και πολλαπλασιαστούν μολύνοντας υγιή κύτταρα. Οι κωδικές ονομασίες των μορίων είναι ARM-H (antibody-recruiting molecule targeting HIV- «μόριο στρατολόγησης κυττάρων εναντίον του HIV) και ARM-P (αντιστοίχως για «prostate cancer» ).

[AΠΕ-ΜΠΕ] 16/11: Νέα δεδομένα για τις δίαιτες; Οι επιστήμονες αναθεωρούν την μέχρι τώρα μέτρηση των καθημερινών θερμίδων. Χαράς ευαγγέλια για όσους κάνουν ή σκέφτονται να κάνουν δίαιτα αλλά και για κάθε…καλοφαγά -αφού Βρετανοί επιστήμονες αναθεωρούν το μέχρι τώρα σύστημα μέτρησης των θερμίδων, το οποίο χρησιμοποιείτο ως βάση για τις δίαιτες και τις συμβουλές των γιατρών και των διαιτολόγων κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Σύμφωνα με τη νέα αξιολόγηση, οι άνθρωποι μπορούν να παίρνουν καθημερινά περισσότερες θερμίδες χωρίς κίνδυνο να παχύνουν. [AΠΕ-ΜΠΕ] 20/11: Ο μικρός Finlay πέθανε πριν δυο εβδομάδες, γράφτηκε στη γερμανική BILD με άρθρο των Ulrike Rheinhardt & Marcus Heyl. Λίγο πριν είχε εμβολιαστεί για τη γρίπη των χοίρων. (7 νεκροί μέχρι τώρα στη Γερμανία μετά από εμβολιασμό με Pandremix). Οι γιατροί δήλωσαν την περίπτωση στο Ινστιτούτο Paul-Ehrlich ως ύποπτη περίπτωση θανάτου ως επακόλουθο του εμβολίου γρίπης των χοίρων. [http://www.bild.de/BILD/νews/2009/ 11/17/schweinegrippe/schon-sieben-totenach-impfung.html]

Στα ψιλά γράμματα...

[Εμβόλιο γρίπης]

Παιδιά που εμβολιάζονται για τη γρίπη είναι πιο πιθανό να χρειαστούν νοσοκομειακή φροντίδα!

Τ

α παιδιά που λαμβάνουν το συνηθισμένο εμβόλιο κατά της κοινής γρίπης έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να καταλήξουν στο νοσοκομείο. Σύμφωνα με νέα έρευνα, το εμβόλιο είναι επίσης άχρηστο στην πρόληψη της ασθένειας. Ειδικά τα παιδιά που υποφέρουν από άσθμα είναι πιο ευάλωτα μετά τη χορήγηση του εμβολίου TIV (trivalent inactivated flu vaccine). Για παιδιά ηλικίας από 6 μηνών έως 18 ετών συστήνεται να κάνουν το εμβόλιο κάθε χρόνο! Ερευνητές από τη Mayo Clinic στο Rochester έκαναν την ανακάλυψη αυτή μετά τη μελέτη 263 περιπτώσεων παιδιών που είχαν προσβληθεί από γρίπη και λαμβάνοντας υπόψη το αν είχαν κάνει το εμβόλιο ή όχι. Τα παιδιά που είχαν εμβολιαστεί ήταν τρεις φορές πιθανότερο να χρειάζονται νοσοκομείο σε σχέση με αυτά που δεν είχαν κάνει το εμβόλιο, και ο κίνδυνος ήταν ακόμη μεγαλύτερος σε παιδιά που έπασχαν από άσθμα. Ήταν επίσης σαφές ότι το εμβόλιο δεν προστάτευε τα παιδιά από την πιθανότητα να νοσήσουν από τη γρίπη. Πηγή: Παρουσίαση στο 105ο Διεθνές Συνέδριο της American Thoracic Society στο San Diego. http://esciencenews.com/articles/2009/05/19/ flu.shot.not.effective.preventing.flu.related. hospitalizations.asthmatic.children

SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[CT scans]

Οι αξονικές τομογραφίες αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου

Α

κόμα και ραδιολόγοι φαίνεται να μην είναι ενημερωμένοι για τους κινδύνους, καθώς σε κάποιους ασθενείς έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι και 70 αξονικές τομογραφίες μέσα σε οκτώ χρόνια. Πρόκειται αθροιστικά για μία δόση ακτινοβολίας 21 φορές μεγαλύτερη από αυτή που βρέθηκε στη Χιροσίμα ή το Ναγκασάκι, μετά την πτώση των ατομικών βομβών. Ερευνητές στο Brigham και το Women’s Hospital της Βοστόνης, ανάλυσαν τις αναφορές από 130 περιπτώσεις ασθενών που εισήχθησαν ως επείγοντα περιστατικά. Αν και μόνο ένας μικρός αριθμός είχε κάνει 70 αξονικές, οι μισοί ασθενείς είχαν ξεπεράσει τις 10 ή και περισσότερες αξονικές μέσα σε οκτώ χρόνια που, αθροιστικά, είναι τρεις φορές περισσότερο από τα επίπεδα στη Χιροσίμα. Μία μελέτη ανακάλυψε ότι οι αξονικές τομογραφίες προκαλούν μέχρι και το 2% των καρκίνων, ωστόσο μία νεώτερη μελέτη έφτασε στο συμπέρασμα ότι η επίδραση είναι πολύ μεγαλύτερη σε ασθενείς που λαμβάνουν πολλαπλές εξετάσεις τέτοιους είδους. Πηγή: Am J Roentgenol, 2009; 192: 88792.

[Παχυσαρκία]

Τα έλαια μπορούν να βοηθήσουν γυναίκες να χάσουν βάρος

Δ

ύο κοινά έλαια μπορούν να βοηθήσουν γυναίκες να χάσουν βάρος, ακόμη και αν δεν βρίσκονται σε δίαιτα ή δεν ασκούνται. Το Safflower oil και το CLA (conjugated linoleic acid) ήταν εξίσου αποτελεσματικά όταν χρησιμοποιήθηκαν σε 35 παχύσαρκες γυναίκες μετά την SAFE

εμμηνόπαυση με διαβήτη τύπου 2. Οι γυναίκες που πήραν συμπληρώματα διατροφής με Safflower oil για 16 εβδομάδες έχασαν 1-2 κιλά λίπους γύρω από το σώμα τους, ενώ το συμπλήρωμα CLA (8gr/ημέρα) μείωσαν εντυπωσιακά το δείκτη μάζας τους και βοήθησε τις γυναίκες να χάσουν περίπου 2 κιλά το ίδιο χρονικό διάστημα. Από τις γυναίκες ζητήθηκε να μην κάνουν δίαιτα και να μην γυμναστούν περισσότερο από ότι συνήθως κατά τη διάρκεια της μελέτης. Πηγή: Am J Clin Nutr, 2009;June 17; doi: 10.3945/ajcn.2008.27371.

[Καρκίνος]

Ο χυμός από ρόδι μπορεί να προστατέψει από τον καρκίνο του προστάτη

Ν

έα έρευνα ανακάλυψε ότι ο χυμός ροδιού μπορεί να καθυστερήσει την ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη – και ίσως ακόμη να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό προληπτικό μέσο. Σε κλινική δοκιμή που περιλάμβανε 48 άντρες που είχαν υποβληθεί σε θεραπεία για τον καρκίνο του προστάτη με τον χυμό από ρόδι, ανακάλυψαν ότι μειώθηκαν τα επίπεδα της πρωτεΐνης PSA (prostatic specific antigen) – ενός δείκτη καρκίνου του προστάτη – κατά 60%. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο χυμός από αυτό το φρούτο θα μπορούσε να βοηθήσει τους άντρες στους οποίους

η θεραπεία κατά του καρκίνου αποδείχθηκε ανεπιτυχής. Πηγή: J Urol,2009;181:295.

[Γρίπη των χοίρων]

Ίσως ξεκίνησε στο εργαστήριο, λένε ειδικοί

Ο

άνθρωπος που βοήθησε στη δημιουργία του αντιικού φαρμάκου Tamiflu πιστεύει ότι η επιδημία της γρίπης των χοίρων έχει προκληθεί από ανθρώπινο λάθος. Ο Adrian Gibbs αναφέρει ότι ο ιός Η1Ν1 ίσως είναι προϊόν εργαστηρίου και πέρασε στους ανθρώπους ύστερα από κάποιο λάθος στην εργαστηριακή μονάδα. Ο Gibbs, που έχει σπουδάσει ιολογία εδώ και 40 χρόνια, πρόκειται να δημοσιεύσει μία μελέτη βασισμένη στη θεωρία του, η οποία αναπτύχθηκε μετά από εξέταση της γενετικής σύστασης του ιού της γρίπης των χοίρων. “Μία από τις απλούστερες εξηγήσεις είναι ότι πρόκειται για ιό που ξέφυγε από εργαστήριο”, δήλωσε σε δημοσιογράφους από το Bloomberg. Ο Gibbs πιστεύει ότι το στέλεχος του νέου ιού Η1Ν1 ίσως αναπτύχθηκε πριν περάσει στους ανθρώπους. Ανακάλυψε ότι το στέλεχος μεταλλάσσεται τρεις φορές ταχύτερα από τους άλλους ιούς που εμφανίζονται σε χοίρους και με τους οποίους ιούς έχει στενή σχέση, το οποίο υποδεικνύει ότι έχει εξελιχθεί εκτός του ζωικού αυτού είδους. Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ένας ιός έχει «αποδράσει» από ένα εργαστήριο. Νωρίτερα αυτό το χρόνο, ο ιός της γρίπης των πτηνών βρέθηκε σε μία παρτίδα εμβολίων της εποχικής γρίπης που σκόπευε να διανεμηθεί σε 18 χώρες στην Ευρώπη. Κάποιοι επιστήμονες υποψιάζονται επίσης ότι το ξέσπασμα επιδημίας της Ρωσικής γρίπης του 1977 ξεκίνησε όταν ένας ιός απελευθερώθηκε από ένα εργαστήριο μετά από ατύχημα. Πηγή: www.bloomberg.com/apps/new s?pid=206011247&sid=aShZig0Cig4g; May 13, 2009.

Στα ψιλά γράμματα...

[Αυτισμός]

To κύριο φάρμακο για τον αυτισμό δεν λειτουργεί, καταγγέλλουν γονείς

Έ

[Υπέρταση]

Το στρες δεν προκαλεί υπέρταση τελικά!

Ο

ι γιατροί υποστηρίζουν ότι το στρες, είναι μία κύρια αιτία υπέρτασης και αύξησης της χοληστερόλης – αλλά ίσως πρέπει να το σκεφτούν ξανά ύστερα από τη νέα έρευνα που δεν βρήκε καμία απολύτως σύνδεση μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, τα επίπεδα πίεσης και χοληστερόλης έπεσαν τα τελευταία 30 χρόνια, ενώ τα επίπεδα στρες αυξήθηκαν σημαντικά, όπως ανακάλυψε μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε σημαντικό τμήμα του πληθυσμού. Οι ερευνητές παρακολούθησαν την υγεία 1462 γυναικών από το Gothenburg της Σουηδίας, από τη δεκαετία του ‘60. Από εκείνη την εποχή, οι κύριοι παράγοντες κινδύνου της υπέρτασης και της χοληστερίνης έχουν μειωθεί, ενώ τα επίπεδα του στρες έχουν περισσότερο από διπλασιαστεί. Σήμερα, 75% των γυναικών στην έρευνα εμφανίζουν στρες, σε σύγκριση με το μόλις 28% την εποχή που ξεκίνησε η μελέτη, το 1968. Πηγή: University of Gothenburg report. www.newsrx.com/healtharticles/1563577.html.

10 SAFE

να από τα πιο κοινά φάρμακα που συνταγογραφείται σε περιπτώσεις αυτισμού δεν είναι καλύτερο από ένα χάπι ζάχαρης, αποκάλυψαν ερευνητές. To Celexa (citalopram) δεν προλαμβάνει τα επαναλαμβανόμενα προβλήματα συμπεριφοράς που είναι τόσο κοινά σε αυτιστικά παιδιά, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές μετά από τεστ του φαρμάκου ενάντια σε placebo ή χάπι ζάχαρης. Τα ευρήματα αυτά εγείρουν αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου σε θεραπεία ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (obsessive-compalsive disorder). Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι γονείς ίσως θα ήταν καλύτερα να σταματήσουν την φαρμακευτική αγωγή των παιδιών τους. Και αυτό γιατί αν και το φάρμακο δεν είναι καλύτερο από placebo, παρουσιάζει παρενέργειες που σημαίνει ότι ο κίνδυνος είναι ξεπερνά τα οφέλη της συνέχισης της θεραπείας. Η ερευνητική ομάδα από το παιδικό νοσοκομείο στο Seattle, WA, έλεγξε το φάρμακο σε 149 παιδιά και έφηβους, ηλικίας από 5 έως 17 ετών, στα οποία είχε διαγνωσθεί αυτισμός, σύνδρομο Asperger ή κάποια άλλη αναπτυξιακή διαταραχή. Μετά από 12 εβδομάδες, το 32% των παιδιών στα οποία είχε χορηγηθεί citalopram έδειξαν βελτίωση αλλά επίσης το ίδιο έδειξαν και το 34% όσων έπαιρνα χάπια ζάχαρης. Πηγή: Arch Gen Psychiatry, 2009; 66: 583-90.

[Γρίπη]

Πάνω από τα μισά παιδιά υποφέρουν από παρενέργειες του Tamiflu

Π

άνω από τα μισά παιδιά στα οποία δόθηκε Tamiflu, το αντιικό

φάρμακο για τη θεραπεία των συμπτωμάτων της γρίπης, υποφέρουν από παρενέργειες όπως εφιάλτες και ναυτία. Η Βρετανική Health Protection Agency αποκάλυψε ότι, μέχρι στιγμής, το 53% των παιδιών στα οποία δόθηκε το φάρμακο έχουν αναφέρει μία ή περισσότερες παρενέργειες. Το πιο κοινό παράπονο είναι η ναυτία, που αναφέρθηκε από το 29% των παιδιών, ακολουθεί ο πόνος στο στομάχι, οι κράμπες και τα προβλήματα στον ύπνο. Επίσης ένα στα πέντε παιδιά υπέφερε από μία ‘νευροψυχιατρική παρενέργεια’ όπως εφιάλτες ή ασυνήθιστη συμπεριφορά. Οι υπεύθυνοι υγείας στην Ιαπωνία έχουν αναφέρει αυτοκτονίες μεταξύ των έφηβων στους οποίους είχε χορηγηθεί Tamiflu. Πηγή: Euro Surveil, 2009;14:pii=19285; www.eurosurveillance.prg/viewarticle. aspx?Aricleld=19285.

Στα ψιλά γράμματα...

[Πράσινο τσάι]

Αποτελεσματικό ενάντια σε μία «ανίατη» μορφή λευχαιμίας

Τ

ο πράσινο τσάι μπορεί να μειώσει τους διεσταλμένους λεμφαδένες που φαίνονται στη χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία (CLL) – την πιο κοινή μορφή καρκίνου του αίματος – για την οποία δεν υπάρχει θεραπεία. Ερευνητές πιστεύουν ότι το ενεργό συστατικό στο πράσινο τσάι – η κατεχίνη epigallocatechin gallate (EGCG) – θα μπορούσε να είναι ένας αποτελεσματικός μαχητής κατά του καρκίνου. Έλεγξαν το συστατικό σε 33 ασθενείς που έπασχαν από χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία, στους οποίους δόθηκαν οκτώ διαφορετικές δόσεις Polyphenon E (εκχύλισμα πράσινου τσαγιού), το πρωταρχικό ενεργό συστατικό από το οποίο προκύπτει η EGCG. Οι δόσεις κυμαίνονταν από 400mg έως 2000mg δύο φορές την ημέρα. Οι ασθενείς ανέφεραν σημαντικές μειώσεις στο μέγεθος των λεμφαδένων˙ ακόμη και στις πολύ υψηλές δόσεις δεν υπήρξε καμία αναφορά για παρενέργειες. Πηγή: J Clin Oncol, May 26;2009;doi: 10.1200/ JCO.2008.21.1284.

[Καρδιακές παθήσεις & θεραπεία]

Τα καρδιακά νοσήματα διαφέρουν σε άντρες και γυναίκες

Ό

χι μόνο διαφέρουν οι καρδιακές παθήσεις στους άντρες και τις γυναίκες, αλλά επίσης φαίνεται ότι οι ίδιες θεραπείες δεν δουλεύουν το ίδιο και στα δύο φύλα. Η καρδιακή ανεπάρκεια, για παράδειγμα, προσβάλλει γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας και, σε σύγκριση με τους άντρες, οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να έχουν ενδείξεις στεφανιαίας νόσου. Επιπρόσθετα, οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς από τους άντρες στην ανάπτυξη υπέρτασης, διαβήτη και βαλβιδικής καρδιοπάθειας. Και ενώ οι γυναίκες ζουν περισσότερο με καρδιακή νόσο, η ποιότητα της ζωής τους τείνει να είναι χειρότερη. Ερευνητές από την κλινική Cleveland στο Οhio ανακάλυψαν επίσης ότι κάποιες φαρμακευτικές αγωγές για τις καρδιακές παθήσεις δεν είναι τόσο αποτελεσματικές στις γυναίκες όσο είναι στους άντρες. Ωστόσο οι ιατρικές υποδείξεις είναι οι ίδιες τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες, αφού δεν έχουν διεξαχθεί ποτέ κλινικές δοκιμές που αφορούν κάθε φύλο ξεχωριστά. Πηγή: J Am Coll Cardiol,2009;54: 491-8.

SAFE 11

Safe Big Pharma/ Γράφει η Lynne Mc Taggart - What Doctors Don’t Tell You

Το «για κάθε χρήση», προληπτικό φάρμακο κατά της χοληστερόλης βρέθηκε να προκαλεί καρκίνο του προστάτη

Το μέγα “φάρμακο για όλα” ξεσκεπάζεται

Ο

ι στατίνες, το χρυσό καθιερωμένο φάρμακο για τη θεραπεία της χοληστερόλης, έχει γίνει το τονωτικό του συκωτιού στις μέρες μας. Οι γιατροί τις συνταγογραφούν για οτιδήποτε, από οστεοπόρωση έως τη γεροντική άνοια, καθώς κάποιες μελέτες θεωρούν ότι ίσως έχει προληπτική δράση. Όταν παλαιότερα εργαστηριακά στοιχεία έδειξαν ότι οι στατίνες επιτρέπουν την απόπτωση (κυτταρικό θάνατο) και μειώνουν την ανάπτυξη και εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων (Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2008; 17: 88-94), η ιατρική συμπέρανε ότι ίσως έχουν προληπτική δράση (J Natl Cancer Inst, 2006; 98: 1819-25). Μελέτες ενίσχυσαν αυτή την άποψη, προσφέροντας αρχικά στοιχεία ότι μακροπρόθεσμη χρήση στατινών θα μπορούσε να προλαμβάνει καρκίνους του στήθους, του προστάτη, του αίματος και του εντέρου. Μελέτες σε πληθυσμούς με καρκίνο του προστάτη βρήκαν σύνδεση μεταξύ στατινών και πρόληψης πιο προχωρημένων μορφών της ασθένειας (Curr 12 SAFE

Opin Urol, 2008; 18: 333-9). Oι γιατροί ήταν ιδιαίτερα ενθουσιασμένοι όταν μελέτη σε περιστατικά βρήκε ότι με στατίνες μειώνεται ο κίνδυνος για καρκίνο κατά 20% (J Clin Oncol, 2004; 22: 2388-94). Τώρα, εκείνη η φήμη – ότι οι στατίνες δρουν προληπτικά κατά του καρκίνου – σπιλώθηκε με τα νέα ευρήματα ότι οι στατίνες ίσως να προκαλούν καρκίνο του προστάτη σε υπέρβαρους άντρες. Ερευνητές στο Fred Hutchinson Cancer Research Center στο Seattle, ανακάλυψαν τη σύνδεση αυτή μεταξύ στατινών και καρκίνου μετά από μελέτη περισσότερων από 1000 υποθέσεων καρκίνου του προστάτη, που διαγνώστηκαν το χρονικό διάστημα 2002 – 2005, συγκρινόμενες με ομάδα ελέγχου όμοιου αριθμού ατόμων της ίδιας ηλικίας. Αν και δεν υπήρχε κίνδυνος ανάπτυξης της ασθένειας σε φυσιολογικού βάρους χρήστες στατινών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που έπαιρναν τα φάρμακα για περισσότερο από 10 χρόνια, οι υπέρβαροι άντρες – εκείνοι με δείκτη σωματικής μάζας πάνω από

30kg/m2 – αύξησαν τον κίνδυνο 1,5 φορά σε σχέση με τους παχύσαρκους μη χρήστες. Επίσης, ο κίνδυνος αυξήθηκε 1,8 φορές για χρήση στατινών για πέντε ή περισσότερα χρόνια (Am J Epidemiol, 2008; 168: 250-60). Όμως τα στοιχεία του Seattle δεν είναι τα μόνα που έρχονται αντιμέτωπα με το μύθο της πρόληψης του καρκίνου. Αξιολόγηση στοιχείων 19 επιδημιολογικών μελετών του πανεπιστήμιου της Αθήνας δεν βρήκε στοιχεία προστατευτικής δράσης των στατινών και μάλιστα υπέδειξε ότι ακόμη και τα πρώτα στοιχεία μείωσης του κινδύνου ήταν απλά συμπτωματικά (Int J Cancer, 2008; 123: 899-904). Πιο λεπτομερείς αναλύσεις βρήκαν μια μικρότερη συχνότητα εμφάνισης προχωρημένων καρκίνων αλλά καμία μείωση στο γενικό κίνδυνο πρόκλησης καρκίνου του προστάτη (Curr Opin Urol, 2008; 18:333-9). Μια ακόμη μεγαλύτερη μετα-ανάλυση 35 τυχαίων ελεγχόμενων δοκιμών έδειξε σύνδεση μεταξύ του φαρμάκου και της ανάπτυξης καρκίνου, που εξαρτάται από την ηλικία των ασθενών: όσο με-

Safe Big Pharma γαλύτερος είναι ο άντρας, τόσο πιο πιθανό είναι να αναπτύξει καρκίνο (J Clin Oncol, 2006; 24: 4808-17). Άλλη μετα-ανάλυση στατινών σε ηλικιωμένους ασθενείς επιβεβαίωσε μία σχέση μεταξύ του φαρμάκου και ενός αυξανόμενου κίνδυνου καρκίνου με την αύξηση της ηλικίας (CMAJ, 2007; 176: 649-54). Όσο για τις άλλες μορφές καρκίνου, ομάδα του Τμήματος Φαρμακολογίας του πανεπιστημίου της Αθήνας εξέτασε συστηματικά και σύνδεσε όλα τα στοιχεία χρήσης στατινών και περιπτώσεων καρκίνου. Η αναφορά 14 μελετών δεν βρήκε στοιχεία που να υποστηρίζουν ότι η χρήση στατινών μπορεί να προστατέψει ενάντια σε κακοηθειών του αίματος, όπως λευχαιμία (Br J Clin Pharmacol, 2007; 64: 255-62). Επίσης δεν βρήκαν στοιχεία ότι οι στατίνες μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο ορθοκολικού καρκίνου, αν και έφτασαν στο συμπέρασμα ότι ίσως υπάρχει κάποια δράση σε υψηλές δόσεις (J Clin Oncol, 2007; 25: 3462-8). Η ίδια μεθοδολογία δεν βρήκε επίσης στοιχεία ότι οι στατίνες μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο καρκίνου στο πάγκρεας ή το στήθος (Am J Gastroenterol, 2008; 103: 2646-51; J Clin Oncol, 2005; 23: 8606-12). Μία άλλη ερευνητική ομάδα από το τμήμα Επιδημιολογίας και Έρευνας της American Cancer Society, βρήκε ότι ούτε η βραχυπρόθεσμη, ούτε η μακροπρόθεσμη (πάνω από πέντε

έτη) χρήση του φαρμάκου έδρασε προληπτικά ενάντια του ορθοκολικού καρκίνου (J Natl Cancer Inst, 2006; 98: 69-72). Όμοια, μία μελέτη από το πανεπιστήμιο της Βοστόνης, σε πάνω από 3600 ασθενείς στη Μασαχουσέτη, δεν μπόρεσε να βρει προστατευτική δράση, εκτός από μείωση κίνδυνου καρκίνου στο στάδιο IV (προχωρημένος, μεταστατικός) μεταξύ ασθενών που χρησιμοποιούσαν στατίνες, μία σχέση που οι συγγραφείς θεωρούν ότι χρήζει επιβεβαίωσης (J Natl Cancer Inst, 2007; 99: 32-40). Η φαρμακευτική σχολή του πανεπιστήμιου του Connecticut προχώρησε σε μετα-ανάλυση σχεδόν 90.000 συμμετεχόντων συμπεριλαμβανομένων όλων των μελετών που εμφανίζουν μία προστατευτική δράση ενάντια σε όλους τους καρκίνους. Πάλι, τα δεδομένα εμφάνισαν ότι η χρήση στατινών δεν επιδρά σε κανένα τύπο καρκίνου (JAMA, 2006; 295: 74-80). Εκτός των ενοχοποιητικών στοιχείων ενάντια στο ρόλο τους ως αποτρεπτικά καρκίνου, τα τελευταία στοιχεία δείχνουν επίσης ότι οι στατίνες δεν προλαμβάνουν ούτε κατάγματα ούτε διαβήτη τύπου 2 (Pharmacoepidemiol Drug Saf, 2007; 16: 627-40; Curr Med Res Opin, 2008; 24: 1359-62). Αυτό φυσικά απομακρύνει διάφορες βάσεις στις οποίες στηρίχθηκε η φήμη του φαρμάκου αυτού ως προληπτική θεραπεία.

Πάρτε όσο λιγότερο γίνεται Αν πρέπει να πάρετε ένα φάρμακο στατινών, πάρετε τη μικρότερη δυνατή δόση. Νέα στοιχεία δείχνουν ότι ακόμη και η ελάχιστη ημερήσια δόση των 20mg/ημέρα προκαλεί ενδεχομένως μυϊκούς πόνους και αδυναμία – και ίσως ακόμη να οδηγήσει σε ολοκληρωτική κατάρρευση του μυϊκού ιστού. (Ν Engl J Med, 2008; 359: 789-99). Υψηλότερες δόσεις ή χορήγηση του φαρμάκου μαζί με άλλα φάρμακα είχε πολλαπλάσια δράση, προκαλώντας πολύ πιο εκτεταμένα περιστατικά μυοπάθειας από ότι ισχυρίζονται τα επίσημα νούμερα. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι περίπου το 1.6% των ασθενών αναπτύσσουν μυϊκή αδυναμία – δηλαδή περίπου 128.000 ασθενείς μόνο στις Η.Π.Α.

SAFE 13

Focus / Γράφει ο Peter Rosset Ph.D, από το Τhe Food Magazine (Issue 85)

Γιατί τα Γενετικά Τροποποιημένα (ΓΤ) τρόφιμα δεν “χωνεύονται”… Ο Peter Rosset Ph.D., είναι ερευνητής στο CECCAM - Center for the Study of Rural Change in Mexico (Κέντρο για τη μελέτη αλλαγών της υπαίθρου στο Μεξικό) και επίσης συνιδρυτής στο Δίκτυο Δράσης και Έρευνας της Γης (www.landaction.org)

14 SAFE

Focus

H

αρνητική στάση απέναντι στα γενετικά τροποποιημένα (ΓΤ) τρόφιμα και τις καλλιέργειες, δεν πρόκειται να εξαφανιστεί έτσι απλά, όσο σκληρά και αν προσπαθούν γι’ αυτό η Monsanto και η Syngenta. Οι εταιρίες που εμπορεύονται γενετικά τροποποιημένους σπόρους, μας βομβαρδίζουν για περισσότερο από μια δεκαετία με διαφημίσεις και “νέα στοιχεία”, όπου “ειδικοί”, όπως αγρότες και επιστήμονες με λευκές ρόμπες, μας λένε ότι οι ΓΤ καλλιέργειες αποτελούν τη λύση στα προβλήματα πείνας και διατροφής σε ολόκληρο τον κόσμο, αφού βοηθούν στον έλεγχο των εντόμων, των ασθενειών που προσβάλλουν τις καλλιέργειες και των ζιζανίων και προσφέρουν μια καλύτερη ποιότητα διατροφής. Η πρόσφατη παγκόσμια κρίση τροφίμων έδωσε μια σπουδαία ευκαιρία στη βιομηχανία, να ασκήσει την έντονη προπαγάνδα της, σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό. Παρόλα αυτά, δεν της πάνε όλα καλά. Τη χρονιά αυτή, η Γερμανία έγινε η έκτη χώρα στην Ευρώπη που απαγόρευσε το φύτεμα κάποιων ή όλων των ΓΤ σπόρων εντός των συνόρων της και έτσι ακολούθησε το δρόμο της Αυστρίας, της Ελλάδας, της Γαλλίας, της Ουγγαρίας και του Λουξεμβούργου. Εκτός από αυτές τις έξι, η Ιταλία και η Πολωνία έχουν ζητήσει αναστολή της εισαγωγής ΓΤ σπόρων. Οι χώρες αυτές έχουν περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τους ΓΤ σπόρους αφού απαγόρευσαν την ποικιλία γενετικά τροποποιημένου καλαμποκιού ΜΟΝ 810, πατενταρισμένης από την Monsanto, που μέχρι στιγμής αποτελεί το μοναδικό ΓΤ σπόρο που επιτρέπεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τον Απρίλιο, η Monsanto κατέθεσε αγωγή κατά της Γερμανικής κυβέρνησης στο Συμβούλιο της Επικρατείας, στο Braunschweig της βόρειας Γερμανίας, ενάντια σε αυτό που ένας ομιλητής της Monsanto αποκάλεσε ως μια αυθαίρετη απαγόρευση που παραβιάζει τους κανόνες της Ε.Ε. Οικογενειακές φάρμες, περιβαλλοντικές ομάδες και επιστήμονες, όλοι φοβούνται ότι οι

καλλιέργειες από μη ΓΤ σπόρους θα είναι εκτεθειμένες στη γύρη από το ΓΤ καλαμπόκι που φυτεύεται στην Ευρώπη. Ισχυρίζονται ότι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες και μη, δεν είναι δυνατό να συνυπάρξουν. Στο μεταξύ, 22 ανώτατοι επιστήμονες κατηγόρησαν την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Tufts για παραβίαση της ιατρικής ηθικής λόγω δοκιμών ΓΤ ρυζιού σε ανυποψίαστους μαθητές σχολείου στην Κίνα. Οι επιστήμονες αυτοί, ανησυχούν για πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών. (βλ. www.i-sis.org.uk/ goldenRiceScandal.php) Έτσι, με τα ΓΤ και πάλι στο προσκήνιο, φαίνεται να είναι μια καλή χρονική στιγμή για να ενημερωθούμε πάνω στα θέματα που προκύπτουν από τα ΓΤ σε σχέση με το περιβάλλον, την παραγωγή τροφίμων και την υγεία μας. Φαίνεται ότι τα στοιχεία από το Μεξικό μαρτυρούν ότι τα γενετικά τροποποιημένα καλαμπόκια δεν μπορούν να συνυπάρξουν με τα φυσιολογικά, ενώ πολλές αναφορές και μελέτες πάνω στα ΓΤ και την υγεία του ανθρώπου, υποδεικνύουν ότι οι επιστήμονες που άσκησαν κριτική στο Πανεπιστήμιο Ταφτς είχαν σοβαρούς λόγους να ανησυχούν. Τέλος, οι ΓΤ καλλιέργειες έχουν πίσω τους ένα απογοητευτικό ιστορικό στον τομέα αύξησης της παραγωγής τροφής.

Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα: Ένα ιστορικό γεμάτο αποτυχίες

Ί

σως να προκαλέσει έκπληξη σε πολλούς το γεγονός ότι οι ΓΤ καλλιέργειες σπάνια παράγουν κάτι παραπάνω από τις απλές. Μια πρόσφατη μελέτη της Union of Concerned Scientists (Ένωση Ανήσυχων Επιστημόνων) στις ΗΠΑ συνόψισε τα πειραματικά δεδομένα 20 ετών και τα δεδομένα που προέκυψαν από 13 έτη πραγματικής παραγωγής. Παρατήρησαν τις δύο κύριες κατηγορίες ΓΤ καλλιεργειών. Οι εταιρίες χημικών είναι εγκλωβισμένες σε μια παγκόσμια μάχη για το μεγαλύ-

τερο μερίδιο αγοράς στις πωλήσεις ζιζανιοκτόνων. Η κάθε εταιρία σήμερα, εμπορεύεται ΓΤ σπόρους που είναι ανθεκτικοί μόνο στα φυτοκτόνα που παράγει η ίδια και έτσι αναγκάζει τους αγρότες να αγοράζουν τη συγκεκριμένη μάρκα. Η βασική ιδέα είναι να εξολοθρεύσουν τα ζιζάνια χωρίς να καταστρέψουν την καλλιέργεια. Αλλά όσον αφορά τις καλλιέργειες σπόρων που έχουν υποστεί επεξεργασία, έτσι ώστε να είναι ανθεκτικοί σε

Οι γιατροί στις ΗΠΑ ξεκινούν να συμβουλεύουν τους ασθενείς τους, να αποφεύγουν τις ΓΤ τροφές.

Τα στοιχεία για τροφικές αλλεργίες και παρενέργειες που προκαλούνται από τη ΓΤ σόγια και το ΓΤ καλαμπόκι που υπάρχουν στη διατροφή των αμερικανών, είναι τόσο σοβαρά, που αυτή τη βδομάδα η AAEM( Αμερικανική Ακαδημία Περιβαλλοντικής Ιατρικής) ζήτησε την άμεση αναστολή των ΓΤ τροφών. Η ΑΑΕΜ χρειάζεται περισσότερους αμερικανούς γιατρούς που να μπορούν να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα αρνητικών αντιδράσεων σε ΓΤ τροφές, ώστε να μπορούν να συμβουλεύουν τους ασθενείς να τα αποφεύγουν. Η ΑΑΕΜ στηρίζει τη θέση της σε ορατές αντιδράσεις στους ασθενείς της, όπως και σε εκτεταμένες και πολυάριθμες μελέτες σε ζώα, τα οποία εμφανίζουν διαταραχές λόγω κατανάλωσης ΓΤ τροφής.

SAFE 15

Focus αυτές τις αποκλειστικές μάρκες ζιζανιοκτόνων και που φτάνουν το 70% του συνόλου των ΓΤ σπόρων που πωλούνται, δεν έχει παρατηρηθεί από τους επιστήμονες ότι προκαλούν κάποια αύξηση στην παραγωγή, σε όποια περίπτωση κι αν τους χρησιμοποίησαν. Οι περισσότερες από τις άλλες ΓΤ καλλιέργειες έχουν φτιαχτεί έτσι ώστε να παράγουν μόνες τους τα ζιζανιοκτόνα που χρειάζονται. Για σπόρους όπως το MON 801, που περιέχουν το δικό τους εντομοκτόνο, παρατήρησαν μια αύξηση στην παραγωγή μεταξύ του 3 και 4%, που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν αρκούσε ούτε για να καλύψει το υψηλότερο κόστος των σπόρων αυτών. Έτσι, δεν υπάρχει ο παραμικρός λόγος να πιστέψουμε τους ισχυρισμούς της βιομηχανίας ότι οι ΓΤ σπόροι δίνουν H εκστρατεία κατά των ΓΤ προς το παρόν κινείται με σκοπό να ενθαρρύνει την Επιθεώρηση Εμπορίου, ώστε να κάνει περισσότερα για το ΓΤ λάδι που χρησιμοποιείται μεν σε καταστήματα με τηγανιτές πατάτες και σε άλλα, με φαγητά σε πακέτο για το σπίτι, αλλά, παρόλα αυτά, αυτό δεν αναγράφεται στο μενού (παράνομο). Η εκστρατεία για το πάγωμα των ΓΤ προτείνει στους αναγνώστες του Food Magazine να ρωτήσουν αν το ΓΤ λάδι χρησιμοποιείται –και σε περίπτωση που χρησιμοποιείται και δεν αναγράφεται, να επικοινωνήσουν με τα μέλη της εκστρατείας, και να ενημερώσουν την τοπική Επιθεώρηση Εμπορίου. Εκστρατεία για το πάγωμα των ΓΤ: www.gmfreeze.org

16 SAFE

μεγαλύτερη παραγωγή. Ακόμα χειρότερα, η φύτευσή τους μπορεί να θέσει τα μελλοντικά αποθέματα τροφής μας σε κίνδυνο. Αυτό φαίνεται να οφείλεται στον τρόπο που οι επιστήμονες δημιουργούν τις ΓΤ καλλιέργειες.

Κακά μαντάτα για την ανθρωπότητα, σπουδαία νέα για μια εταιρία

Ο

ι γενετικοί μηχανικοί αντιμετωπίζουν ένα βασικό εμπόδιο όταν προσπαθούν να εισάγουν ένα ξένο γονίδιο σε ένα φυτό καλλιέργειας. Μιας και όλοι οι οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένων των φυτών και των ανθρώπων, γίνονται αντικείμενα επίθεσης από ιούς που εισάγουν ξένο γενετικό υλικό στα χρωμοσώματά τους, η Μητέρα Φύση έκρινε σκόπιμο να μας εφοδιάσει όλους με “γονίδια καταστολής”, τα οποία απλά “κλείνουν το διακόπτη” σε κάθε ξένο γονίδιο που δεν αναγνωρίζουν. Αυτό προστατεύει εμάς και τα φυτά από πολλές γενετικές ασθένειες. ι τελευταίες προσπάθειες της γενετικής μηχανικής απέτυχαν καθώς τα εισαγόμενα γονίδια δεν κατάφεραν να λειτουργήσουν. Όμως οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι οι ιοί δίνουν αυτή τη συγκεκριμένη εξελικτική μάχη για εκατομμύρια χρόνια και έχουν αναπτύξει ”γονίδια –υποκινητές” τα οποία στρέφουν το διακόπτη και πάλι στη θέση “on”. Έτσι όταν εισάγουν ένα γονίδιο που τους ενδιαφέρει- όπως αυτό της ανθεκτικότητας σε ζιζανιοκτόνα- τώρα πια το εισάγουν μαζί με έναν υποκινητή. Το γονίδιο υποκινητής διασφαλίζει τη λειτουργία του. Δυστυχώς, αυτό αποτελεί και ένα νέο κίνδυνο για τους περισσότερους από μας, έναν κίνδυνο που στην πραγματικότητα αποτελεί όφελος για την εταιρία. Όταν οι οργανισμοί αναπαράγονται σεξουαλικά, τα χρωμοσώματά μας πολύ συχνά σπάνε σε κομμάτια τα οποία επανασυνδυάζονται με νέους τρόπους. Οι περισσότεροι από αυτούς

Ο

τους νέους συνδυασμούς δε λειτουργούν, καθώς σπάνε ομάδες γονιδίων που έχουν αναπτυχθεί έτσι ώστε να λειτουργούν μαζί. Οι απόγονοι με τις αλλαγές αυτές είναι συνήθως θνησιγενείς ή στην περίπτωση των φυτών, είναι σπόροι οι οποίοι απλά δεν αναπτύσσονται. Στη Φύση, αυτό συμβαίνει μία στο εκατομμύριο. Αλλά με τα γονίδια υποκινητές που χρησιμοποιούνται από τους γενετικούς μηχανικούς, τα χρωμοσώματα έχουν την τάση να σπάνε πολύ συχνότερα. Αυτό σημαίνει ότι οι σπόροι από ΓΤ καλλιέργειες στην καλύτερη περίπτωση δεν αναπαράγονται σωστά από γενιά σε γενιά ή στη χειρότερη δεν παράγουν καθόλου γόνιμους σπόρους . Πρόκειται για σπουδαία νέα, όσον αφορά την εταιρία, διότι σημαίνει ότι ο αγρότης δε μπορεί να φυλάξει το δικό του σπόρο για την επόμενη φύτευση αλλά πρέπει κάθε φορά να επιστρέφει στο κατάστημα και να αγοράζει νέους σπόρους. Δεν είναι και τόσο σπουδαία νέα για την ανθρωπότητα...

Τα ΓΤ μπορούν να βλάψουν το καλαμπόκι μικροκαλλιεργητών του Μεξικού, εγγυητή των μελλοντικών αποθεμάτων τροφής.

Τ

α φυτά διασταυρώνονται από τη γύρη που μεταφέρεται με τον αέρα ή τα έντομα. Στην περίπτωση του Μεξικού, όπου ζω, η εισαγωγή και φύτευση ΓΤ καλαμποκιού ήταν παράνομη για χρόνια. Αυτό δεν εμπόδισε τη φύτευση λιγοστών ΓΤ σπόρων και η γύρη από τα λαθραία αυτά φυτά, τώρα πια, έχει μεταφερθεί με τον αέρα και έχει μολύνει πολλές από τις ντόπιες, παραδοσιακές ποικιλίες καλαμποκιού, τις οποίες μεγάλωσαν σωστά για γενιές οι μικροκαλλιεργητές και οι αυτόχθονες. Τώρα, αυτές οι ποικιλίες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο εξαφάνισης μιας και οι ΓΤ υποκινητές μπορεί να τις οδηγήσουν στην παραγωγή άγονων σπόρων και φυτών με

Focus

Και στη φαρμακευτική;

Τ

Μεξικανοί μικροκαλλιεργητές διαμαρτύρονται ενάντια του Οργανισμού Παγκόσμιου Εμπορίου (“ΟΜC” στα Ισπανικά) που αναγκάζει τις χώρες να δεχτούν την εισαγωγή ΓΤ σπόρων. Εδώ τους βλέπουμε να προφέρουν τις ντόπιες ποικιλίες καλαμποκιού. γενετικές ασθένειες. Αυτό θέτει τα αποθέματα τροφής ολόκληρης της ανθρωπότητας σε κίνδυνο. Στο Μεξικό, οι αυτόχθονες αγρότες έδωσαν το έδαφός τους στο καλαμπόκι περίπου 10.000 χρόνια πριν και σήμερα είναι το έδαφος που φιλοξενεί το μεγαλύτερο απόθεμα φυσικής γενετικής ποικιλότητας των ειδών του καλαμποκιού και των άγριων συγγενών του. Στα χρόνια που μεσολάβησαν, το καλαμπόκι εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο και σήμερα είναι ένα από τα πιο σημαντικά είδη καλλιέργειας σε κάθε ήπειρο. Οποτεδήποτε προκύπτει μια νέα πρόκληση για την παραγωγή καλαμποκιού, όπως οι κλιματικές αλλαγές ή μια νέα επιδημία σε κάποιο μέρος, όπως στην Αφρική για παράδειγμα, οι ντόπιοι καλλιεργητές καλαμποκιού ψάχνουν στο Μεξικό για να βρουν μια νέα ποικιλία ώστε να καλ18 SAFE

λιεργήσουν. Λόγω της άφθονης ποικιλίας ειδών καλαμποκιού που υπάρχει στις μεξικανικές φάρμες μικροκαλλιεργητών, είναι αναπόφευκτο να υπάρχει και κάποια μορφή αντίστασης στη νέα πρόκληση που μπορεί να βρεθεί και να αναπτυχθεί μέσω των παραδοσιακών καλλιεργειών μη ΓΤ σπόρων. Αλλά αν χάσουμε τις μεξικανικές ποικιλίες, χάνουμε και τις πηγές μας για το μέλλον. Η γενετική τροποποίηση θέτει τα αποθέματα τροφής μας σε κίνδυνο. Η εμπειρία μας από το Μεξικό, με την ευρεία μόλυνση καλαμποκιού, αμέσως μετά την φύτευση λιγοστών λαθραίων ΓΤ σπόρων, ηχεί δυνατά στη δημόσια διαμάχη που γίνεται στην Ευρώπη. Το ΓΤ καλαμπόκι δε μπορεί να συνυπάρξει με το μη ΓΤ, ακόμα και σε επίπεδο ηπείρου. Η Γερμανία και οι άλλες χώρες έχουν απόλυτο δίκιο που λαμβάνουν δράση.

ο θέμα μόλυνσης καλλιεργειών από ΓΤ γύρη αποκτά σπουδαιότητα για την ανθρώπινη υγεία όταν αναφερόμαστε σε καλλιέργειες που έχουν τροποποιηθεί γενετικά ώστε να παράγουν φαρμακευτικά προϊόντα - οι επονομαζόμενες “φαρμακευτικές καλλιέργειες”. Μιας και η χημική σύνθεση των φαρμάκων κοστίζει, οι εταιρίες το βρίσκουν ολοένα και ευκολότερο να εισάγουν γονίδια στις καλλιέργειες που μετατρέπουν το φυτό σε μικροσκοπικό φαρμακευτικό εργαστήριο. Το φάρμακο παράγεται μέσα στα κύτταρα του φυτού και έπειτα η εταιρία το εξαγάγει. Όμως φανταστείτε τι γίνεται αν μια φαρμακευτική καλλιέργεια εκτοξεύει τη γύρη της στον αέρα και αυτή πέφτει σε μια φάρμα στην οποία καλλιεργείται τροφή για τους καταναλωτές. Ποιος μπορεί να πει ότι δε θα πάρουμε κατά λάθος μια δόση επικίνδυνης φαρμακευτικής ουσίας στο επόμενο γεύμα μας; Και αυτό είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου που σχηματίζουν οι ανησυχίες για την υγεία μας λόγω των ΓΤ.

Μην ψάξεις, μη βρεις

Υ

πάρχουν πολλοί λόγοι ανησυχίας για τα ΓΤ προϊόντα που χρησιμοποιούνται στις τροφές μας. Η λέξη κλειδί είναι ανησυχία, καθώς η βιομηχανία είναι έτοιμη να επισημάνει ότι αυτά που έχουν αποδειχτεί είναι λίγα. Είναι λίγα, διότι τα μέλη των λόμπυ της βιομηχανίας έχουν φροντίσει ώστε να παραχωρούνται μικρές επιχορηγήσεις για δοκιμές πάνω σε κινδύνους για την υγεία που προκαλούν τα ΓΤ. Αλλά κατά τον ίδιο τρόπο, μπορούμε να πούμε ότι απέχουμε πολύ από το να αποδείξουμε ότι οι ΓΤ τροφές είναι ασφαλείς, καθώς τα τελευταία χρόνια έχουμε δει πολλές μελέτες, που υπονοούν αν και δεν αποδεικνύουν, με αποτελέσματα, που αν και σε πρώτο στάδιο, είναι ανησυχητικά. Κάθε μελέτη που κρούει τον κώδωνα

Focus του κινδύνου προκαλεί το ξέσπασμα μιας έντονης διαμάχης ανάμεσα στις αυθεντίες υπέρ της βιομηχανίας και τους επιστήμονες που χρηματοδοτούνται από τις ερευνητικές επιχορηγήσεις. Ένα τέτοιο πρόσφατο “σκάνδαλο” στρέφεται γύρω από μια μελέτη σε αρουραίους που διεξήγαγε η Ρωσίδα επιστήμονας Irina Ermakova. Ανακάλυψε ότι οι νεαροί αρουραίοι που προέρχονταν από μητέρες που ακολουθούσαν μια δίαιτα ΓΤ φασολιών σόγιας ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα, είχαν υψηλότερα επίπεδα θνησιμότητας και χαμηλότερο σωματικό βάρος από τους φυσιολογικούς αρουραίους. Αυτό οδήγησε σε ξέσπασμα έντονης ανησυχίας για τον κίνδυνο που μπορεί να αποτελούν οι ΓΤ τροφές για νεογέννητους ανθρώπους. Η Dr. Irina Ermakova, η οποία είναι μια ανώτερη επιστήμονας στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, δέχτηκε έντονη κριτική και χαρακτηρίστηκε «μη επιστημονική» από εφημερίδες που συνδέονταν με τη βιομηχανία όπως την AgBioWorld. Όπως και σε πολλούς άλλους επιστήμονες που προσπάθησαν να μιλήσουν στο κοινό για τους κινδύνους των ΓΤ τροφών, έτσι και σε εκείνη, έκοψαν από τότε, την ερευνητική επιχορήγηση και τη “συμβούλευσαν αυστηρά” να σταματήσει τις έρευνές της. Ωστόσο, παρά την τακτική αυτή, συγκεντρώνονται όλο και περισσότερα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι ΓΤ τροφές θα μπορούσαν να είναι βλαβερές.

Η άγνοια μπορεί να μας σώσει;

Σ

την Ινδία, εκατοντάδες εργάτες σε φάρμες και έμποροι βαμβακιού παρουσίασαν σοβαρές αλλεργίες μετά την έκθεσή τους σε ΓΤ βαμβάκι. Χιλιάδες πρόβατα επίσης πέθαναν μετά από τη βοσκή σε εδάφη με υπολείμματα από ΓΤ βαμβάκι. Στην Αυστραλία, επιστήμονες από τον Επιστημονικό και Βιομηχανικό Οργανισμό Έρευνας της Κοινοπολιτείας της Αυστραλίας (CSIRO) ανακάλυψαν ότι η κατανάλωση ΓΤ φασολιών προκαλεί φλεγμονή στους πνεύμονες των ποντικιών. Στην Ιταλία, επιστήμονες σε διάφορα πανεπιστήμια εξέδωσαν αναφορές που υποδείκνυαν ότι η ΓΤ σόγια επηρεάζει τα κύτταρα στο πάγκρεας, το συκώτι και τα γεννητικά όργανα των νεαρών ποντικιών. Στις ΗΠΑ, μια απόρρητη ερευνητική αναφορά της Monsanto που διέρρευσε, αποκάλυψε ότι οι αρουραίοι που τρέφονταν με ΓΤ καλαμπόκι εμφάνισαν ανωμαλίες στα νεφρά και το αίμα. Και στις Φιλιππίνες, οι χωρικοί υπέφεραν από σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα και 5 από αυτούς πέθαναν όταν ΓΤ καλαμπόκι της Monsanto άνθισε και απέβαλλε γύρη στον αέρα. Οι σχετικές εξετάσεις αίματος αποκάλυψαν αντισώματα σε μια ΓΤ πρωτεΐνη στο αίμα τους. Όλα αυτά συνέβησαν τα πέντε προηγούμενα χρόνια. Τι λέτε λοιπόν, θα τα φάτε; Θέλετε να μεγαλώνουν δίπλα σας; SAFE 19

Safe Διατροφή / Γράφει ο Βασίλης Φραντζολάς, Food Policy M.Sc. - Εκπρόσωπος Δικτύου Καταναλωτών NutriSOS

[Χοληστερίνη] Ένας σύγχρονος Διατροφικός Μύθος

Ί

σως ο μεγαλύτερος και πλέον διαδεδομένος διατροφικός μύθος, είναι η θεωρία ότι η χοληστερίνη που λαμβάνουμε από την τροφή μας, επηρεάζει την τιμή της χοληστερίνης που κυκλοφορεί στο αίμα αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιοεγκεφαλικού επεισοδίου. Βεβαίως αυτή η άποψη δεν καλλιεργείται “τυχαία”. Όταν στην Αμερική ο ετήσιος τζίρος των φαρμάκων που αφορούν την χοληστερίνη υπολογίζεται σε 15 δισ δολάρια και ίσως άλλα τόσα ο τζίρος των “λειτουργικών” τροφίμων που ασχολούνται με την χοληστερίνη, κα-

ταλαβαίνει κανείς πόσο μεγάλα είναι τα οικονομικά επιχειρηματικά συμφέροντα γύρω από αυτό το θέμα.

Τί είναι και πώς ρυθμίζεται η χοληστερίνη στον οργανισμό μας; Τι είναι όμως η χοληστερίνη με δύο λόγια; Είναι μικροσκοπικά λιπίδια που κυκλοφορούν στο πλάσμα του αίματος, απολύτως απαραίτητα για την ζωή του ανθρώπου. Βρίσκονται στις μεμβράνες των κυττάρων και είναι απαραίτητα στοιχεία για πολλές βασικές βιολογικές διεργασίες του οργανισμού και την παραγωγή μιας σειράς

Βασικά σημεία

1. Η χοληστερίνη που λαμβάνουμε με την διατροφή μας δεν επηρεάζει ουσιαστικά την χοληστερίνη που κυκλοφορεί στο αίμα, λόγω του γεγονότος ότι κάθε οργανισμός έχει έναν μηχανισμό αυτορύθμισής της με αποτέλεσμα το συκώτι να προσαρμόζει την παραγωγή της αναλόγως. Η μέση αύξηση κυμαίνεται από 3-8% και διαρκεί μόνο μικρό διάστημα μετά την λήψη της τροφής.

2. Όλες οι μεγάλες και πολυετείς μελέτες που έχουν γίνει στην Ελλάδα (ATTICA Study και Μελέτη των Επτά Χωρών) 20 SAFE

ορμονών, βιταμινών, κλπ. Παράγεται στο συκώτι και ανακυκλώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της, ενώ ένα μικρό ποσοστό 5-10% λαμβάνεται μέσω της διατροφής με διάφορες ζωικής προέλευσης τροφές. Το συκώτι συνεργαζόμενο με το λεπτό έντερο ρυθμίζουν την παραγωγή χοληστερίνης ανάλογα με την ποσότητα που κυκλοφορεί στο αίμα. Για να γίνει κατανοητός ο ρυθμιστικός μηχανισμός παραγωγής χοληστερίνης από τον οργανισμό, πρέπει να αναφερθεί πως όλα τα θηλαστικά έχουν ενδογενείς μηχανισμούς αυτοελέγχου, ρύθμισης και εξισορρόπησης επιδράσεων διαφόρων εξωτερικών παραγόντων, έτσι ώστε τελικά να υπάρχει η απαιτούμενη σταθερή σχέση στο σύστημα που ελέγχουν. Αυτός ο μηχανισμός αυτορύθμισης ονομάζεται ομοιόσταση (homeostasis) και υφίσταται για να μπορεί ο οργανισμός να λειτουργεί σωστά κάτω από μία ευρεία κλίμακα μεταβαλλόμενων περιβαλλοντικών συνθηκών. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά, όπως π.χ. η ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος ή η ρύθμιση μέσω των νεφρών των υγρών του σώματος ή η ρύθμιση της ποσότητος χοληστερίνης (χοληστερόλης) που κυκλοφορεί στο αίμα, κλπ.

H μεγάλη αξία τής “καλής” χοληστερίνης HDL

Πολλά από τα συμπεράσματα διαφόρων μελετών για τον πραγματικό ρόλο της (ολικής) χοληστερίνης στην υγεία του ανθρώπου ίσως θα ήταν

έδειξαν μικρή έως αμελητέα την επίπτωση της χοληστερίνης στον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου ή θανατηφόρου επεισοδίου.

3. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία με στοιχεία ειδικά για την Ελλάδα, μείωση της χοληστερίνης σε υγιή άτομα, ακόμη και από 300 mg/dL σε 185 mg/dL επιφέρει μείωση εμφάνισης κινδύνου θανατηφόρου καρδιοοεγγεφαλικού επεισοδίου από μηδέν (0) έως 1% (π.χ. από 6% σε 5%).

Safe Διατροφή διαφορετικά αν εκτός της ολικής χοληστερίνης λαμβανόταν υπόψη και η “καλή” χοληστερίνη HDL, η οποία έχει ακριβώς τον αντίθετο ρόλο από την “κακή” χοληστερίνη LDL. Να θυμίσουμε εδώ ότι η (ολική) χοληστερίνη είναι ουσιαστικά το άθροισμα των ποσοτήτων δύο λιπιδίων που κυκλοφορούν στο αίμα (λιποπρωτεϊνών) και τα οποία έχουν την εντελώς αντίθετη δράση; της LDL και της HDL (συν ένα μικρό μέρος - 20% - των τριγλυκεριδίων). Δηλαδή, πολύ απλά, η μεν LDL μεταφέρει τα λιπίδια στις αρτηρίες και από εκεί σε όλο το υπόλοιπο σώμα ενώ η HDL την “μαζεύει” από τις αρτηρίες και την μεταφέρει πίσω στο συκώτι για επεξεργασία. Έτσι είναι προφανές ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία η σχέση μεταξύ LDL και HDL, καθόσον η μία “αναιρεί” την άλλη! Γι’ αυτό και μία τιμή ολικής χοληστερίνης 260 mg/dL μπορεί να είναι προτιμότερη από μία τιμή 220 mg/dL. Πώς γίνεται αυτό; Αν η HDL στην μία εξέταση είναι 57mg/dL και στη δεύτερη είναι π.χ. 47mg/dL, τότε ο Αθηρωματικός Δείκτης (ο λόγος 260/57) είναι 4.56, δηλαδή μικρότερος από τον λόγο 220/47=4.68 και επομένως το λεγόμενο “λιπιδαιμικό προφίλ” μας είναι καλύτερο στην πρώτη περίπτωση! Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι όταν “αξιολογούμε την χοληστερίνη” πρέπει πάντοτε να λαμβάνουμε υπόψη και την καλή χοληστερίνη HDL. (Σημ. σε όλο το άρθρο η λέξη “χοληστερίνη” έχει την έννοια της ολικής χοληστερίνης).

O μέγας διατροφικός μύθος: “Η χοληστερίνη από τις τροφές μάς ανεβάζει την χοληστερίνη” Επανερχόμενοι στο διατροφικό μύθο της εισαγωγής και απαντώντας στο ερώτημα “πόσο επηρεάζεται η χοληστερίνη στο αίμα από την χοληστερίνη που λαμβάνουμε μέσω της διατροφής”, αντί άλλης απάντησης αντιγράφουμε εδώ κάτι που έχει γραφτεί στο Harvard Health Issues τον Ιανουάριο 2007: “μελέτες που χρονολογούνται από το κλασικό πείραμα του 1950

από τον πρωτοπόρο καρδιολόγο του Harvard, Paul Didley White καταδεικνύουν ότι η ποσότητα της χοληστερίνης στην τροφή έχει γενικώς μικρό αντίκτυπο στην χοληστερίνη του αίματος”. Εάν λάβουμε υπόψη τον μηχανισμό ομοιόστασης της χοληστερίνης που έχει ο κάθε οργανισμός, γίνεται εύκολα κατανοητό ότι το συκώτι αυτορυθμίζεται και δεν παράγει συνεχώς χοληστερίνη. Αντίθετα, λαμβάνονται συνεχώς υπόψη οι ποσότητες χοληστερίνης που εισέρχονται στην κυκλοφορία μέσω της διατροφής και η παραγωγή της ρυθμίζεται ανάλογα με την ποσότητα που τελικά κυκλοφορεί στο αίμα.

πάλι από μικρό χρονικό διάστημα θα επανέλθει στα κανονικά για τον οργανισμό επίπεδα. Ένα άτομο το οποίο διατρέφεται κανονικά και λαμβάνει ημερησίως από την διατροφή του περίπου την ανώτατη συνιστώμενη ποσότητα χοληστερίνης (300mg), τρώγοντας δύο επί πλέον αυγά (500mg) θα ανέβει η χοληστερίνη του στο αίμα περίπου κατά 10-12mg/dL (~5%) ενώ εάν καταναλώσει 4 αυγά (1.000mg) υπολογίζεται ότι θα ανέβει περίπου κατά 22mg/dL (~10%). Αυτές οι αριθμητικές τιμές δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη με αυστηρότητα καθόσον έχει βρεθεί ότι ισχύουν για το 80% των ανθρώπων περίπου. Στο υπόλοιπο 20% υπάρχουν άτομα στα οποία η χοληστερίνη αυξάνει περισσότερο ή και ακόμη λιγότερο.

Κάθε λαός με την χοληστερίνη και την στεφανιαία του...

Προκειμένου να υπολογιστεί με ακρίβεια η όποια αύξηση της χοληστερίνης στο αίμα μέσω της διατροφής, δημοσιεύτηκε από τον P. Hopkins το 1992 στο Amer. Journal of Clin. Nutr. η ανακεφαλαιωτική μελέτη με τίτλο “Effects of dietary cholesterol on serum cholesterol: a meta-analysis and review” που επεξεργάστηκε άλλες 27 σχετικές μελέτες. Το τελικό συμπέρασμα ήταν ότι ο μέσος όρος αύξησης της χοληστερίνης στο αίμα είναι 3-10%, ανάλογα με την μέση ποσότητα της χοληστερίνης που λαμβάνει το άτομο πριν την νέα επιπρόσθετη λήψη από την τροφή. Δηλαδή π.χ. εάν κάποιος φυτοφάγος καταναλώσει δύο αυγά (500mg χοληστερίνης) τότε αναμένεται μετά από λίγες ώρες η χοληστερίνη του να ανέβει περίπου κατά 20mg/dL (~10-12%) και μετά

Ο κάθε λαός έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την σχέση των παραγόντων διαβίωσης (π.χ. τοπικό κλίμα, διατροφικές συνήθειες) με την συχνότητα εμφάνισης και την ένταση διαφόρων νόσων. Ο καθηγητής D. Kromhout στην εργασία του “On the waves of the Seven Countries Study - A public health perspective on cholesterol” παραθέτει τα πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα παρακολούθησης επί 25 συνεχή έτη όλων των ατόμων που μετείχαν στην μελέτη των 7 Χωρών πού ξεκίνησε το 1957 (δημοσιεύτηκαν στο European Heart Journal (1999) 20, 796–802). Οι διαφορές στον αριθμό στεφανιαίων θανάτων ήταν εντυπωσιακές. Π.χ. στα επίπεδα χοληστερίνης 210mg/dL στην μεν Νότια Ευρώπη (Ελλάδα και Ιταλία) αντιστοιχούσαν π.χ. 100 θάνατοι από στεφανιαία νόσο ενώ στην Αμερική 420 θάνατοι και στην Βόρεια Ευρώπη 510 θάνατοι. Άρα, ίσως γονιδιακοί παράγοντες ή οι συνθήκες που διαβιούν και διατρέφονται οι διάφοροι πληθυσμοί παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην αξιολόγηση της σχέσης μεταξύ χοληστερίνης και στεφανιαίας νόσου.

SAFE 21

Safe Διατροφή

Χοληστερίνη – Μελέτες και στην Ελλάδα δείχνουν τον αδύναμο κρίκο.

Έτσι έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε σε τι συμπεράσματα έχουν καταλήξει πολυετείς μελέτες που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία χρόνια και αφορούν ειδικά Ελληνικούς πληθυσμούς. Τα αποτελέσματα αυτών των εθνικών μελετών έχουν μεγάλη αξία επειδή ο κάθε λαός έχει τα δικά του ειδικά χαρακτηριστικά και συνήθειες όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί μέσω των αιώνων και αφορούν τις διατροφικές του πρακτικές, το κλίμα της περιοχής, την ηλιοφάνεια, τον βαθμό ανάπτυξης, την οργάνωση της ζωής του κλπ. Παρόλο που στην Ελλάδα έχουν γίνει αρκετές πολυετείς μελέτες για την σχέση μεταξύ χοληστερίνης και καρδιαγγειακού (Κ/Α) κινδύνου, τα αποτελέσματά τους δεν βλέπουν το φώς της ευρείας δημοσιότητας. Έτσι, η μελέτη “Five-year incidence of cardiovascular disease and its predictors in Greece: the ATTICA study” η οποία δημοσιεύτηκε το 2008 και την οποία υπογράφουν πολλοί Έλληνες καθηγητές καρδιολογίας (Χ. Στεφανάδης, Χ. Πίτσαβος, Χ. Χρυσοχόου και Ι. Σκούμας) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι εάν ένας κάτοικος της Αττικής (άνω των 55 ετών) χωρίς ιατρικά προβλήματα, έχει ολική χοληστερίνη μεγαλύτερη από 200mg/dL), τότε ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακού επεισοδίου μέσα στα επόμενα 5 χρόνια αυξάνει κατά ένα πολύ μικρό ποσοστό 6%. Όταν όμως έγινε στατιστική προσαρμογή και ελήφθησαν υπόψη και άλλοι παράγοντες, αυτή η μικρή επικινδυνότητα τελικά έγινε αμελητέα. Αντίθετα όμως, στην ίδια μελέτη η αυξημένη αρτηριακή πίεση έδωσε αύξηση κινδύνου κατά 55% ενώ για τον σακχαρώδη διαβήτη ο κίνδυνος καρδιαγγειακού επεισοδίου βρέθηκε αυξημένος κατά 218%! Πληροφοριακά και μόνο να σημειωθεί ότι την μεγαλύτερη και πλέον αξιόπιστη επικινδυνότητα έδωσε η σχέση μεταξύ περιμέτρου μέσης προς την περίμετρο των γοφών. Πρέπει επί22 SAFE

σης να αναφερθεί ότι όσο νεαρότερο είναι ένα άτομο, π.χ. ηλικίας 30 ή 40 ετών τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος να εμφανίσει καρδιαγγειακή νόσο από πολύ υψηλές τιμές χοληστερίνης, σε αντίθεση με τις ηλικίες των 70-80 ετών όπου ο κίνδυνος από υψηλές τιμές χοληστερίνης γίνεται αμελητέος.

Καί όμως... η χοληστερίνη μετρημένη σε Ελληνικό πληθυσμό μετά από 40 χρόνια είχε ευνοϊκή επίπτωση. Το 2003 δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα μιας από τις πλέον μακροχρόνιες (παγκοσμίως) μελέτες (40 έτη) που αφορά την διερεύνηση των αιτίων θανάτου μιας ομάδας κατοίκων της Κέρκυρας από στεφανιαία νόσο. Η μελέτη αυτή έγινε στην Ελλάδα σε συνέχεια της φημισμένης μελέτης των Επτά Χωρών και υπογράφεται από πλειάδα πολύ γνωστών Ελλήνων γιατρών μεταξύ των οποίων Χρ. Στεφανάδης και Ι. Τούτουζας. Τα αποτελέσματά της είναι άκρως εντυπωσιακά, απενοχοποιούν σχεδόν πλήρως την χοληστερίνη και αναδεικνύουν και τον προστατευτικό της(!) ρόλο στην εμφάνιση καρκίνου καθώς και στην εμφάνιση εγκεφαλικών επεισοδίων. Έτσι, είναι αυτονόητο γιατί δεν πρόκειται ποτέ ίσως τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης να δουν το φως της δημοσιότητας... Η μελέτη αυτή με τίτλο “Total Cholesterol and Body Mass Index in Relation to 40-Year Cancer Mortality (The Corfu Cohort of the Seven Countries Study) η οποία δημοσιεύτηκε το 2005 στο περιοδικό

“Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention” κατέληξε στα εξής συμπεράσματα: Για κάθε αύξηση της χοληστερίνης στο αίμα κατά 10mg/dL βρέθηκε ότι επέρχετο συνεχής μείωση περιστατικών θανάτων από καρκίνο κατά 5% (χωρίς στατιστική αξιοπιστία) ενώ όμως όσοι βρίσκονταν ειδικότερα στην κλίμακα χοληστερίνης 180 -220mg/ dL εμφάνιζαν και μάλιστα με στατιστική αξιοπιστία μείωση περιστατικών εμφάνισης καρκίνου κατά 41%... Αντίστοιχα, βρέθηκε ότι αυξάνεται η πιθανότητα θανάτων από στεφανιαία νόσο κατά μόνον 4% - αλλά και εδώ χωρίς στατιστική αξιοπιστία - ενώ καταγράφεται μείωση των θανάτων από εγκεφαλικό κατά 19% (με σημαντική στατιστική αξιοπιστία). Δηλαδή, μετά από 40 χρόνια παρακολούθησης της ομάδας 500 ατόμων που ζούσαν στην Κέρκυρα (σημ. η διατροφή τους ανταποκρινόταν στον Ελληνικό μέσο όρο) η επίδραση της χοληστερίνης αποδείχθηκε τελικά απολύτως θετική και προστατευτική, κάτι εντελώς αντίθετο με αυτό που πίστευαν ίσως και οι επιστήμονες που ξεκίνησαν και ολοκλήρωσαν αυτήν την 40χρονη μελέτη. Αλλά και στην γειτονική μας Ιταλία (παρομοίων συνθηκών διατροφής και διαβίωσης), στα πλαίσια της ίδιας μελέτης των 7 Χωρών, βρέθηκαν παρόμοια ευρήματα καθόσον η χοληστερίνη δεν βρέθηκε να συνδέεται με την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου για τις ηλικίες άνω των 65 ετών.

Μείωση της χοληστερίνης επιφέρει πολύ μικρό όφελος στον καρδιαγγειακό κίνδυνο

Το δεύτερο και ίσως πλέον έγκυρο επιστημονικά στοιχείο προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία η οποία το 2008, μετά από πολλά χρόνια ερευνών και συλλογή στοιχείων από κάθε μία χώρα, υπολόγισε τις αριθμητικές σχέσεις που συνδέουν τους διάφορους παράγοντες κινδύνου με την πιθανότητα εμφάνισης θανατηφόρων καρδιαγγειακών επεισοδίων (HeartScore).

Safe Διατροφή Το HeartScore είναι ένα εύκολο αξιόπιστο προγνωστικό εργαλείο για καρδιολόγους ώστε να μπορούν να εκτιμούν εύκολα, για κάθε στόχο που τίθεται σε έναν ασθενή (π.χ. μείωση χοληστερίνης ή πίεσης ή το κόψιμο του καπνίσματος), το όφελος (δηλ. η αναμενόμενη μείωση κινδύνου) που θα προκύψει. Έτσι, ένας γιατρός μπορεί εύκολα να πάρει από το site www.escardio.com χρήσιμες πληροφορίες, όπως; 1. Ένας άνδρας ηλικίας 65 ετών, που δεν καπνίζει, έχει κανονική συστολική αρτηριακή πίεση 125mm και έχει χοληστερίνη 300mg/dL, εάν μειώσει πολύ δραστικά την χοληστερίνη του από 300mg/dL σε 185mg/dL, η πιθανότητα να πάθει θανατηφόρο καρδιαγγειακό επεισόδιο θα μειωθεί από 9% σε ...8%, ή διατυπώνοντας το ίδιο διαφορετικά, η πιθανότητα να μην πάθει το θανατηφόρο επεισόδιο θα αυξηθεί από 91% σε 92%... Τώρα, αν ο ασθενής ήταν γυναίκα, ο αντίστοιχος κίνδυνος θα μειωθεί από 6% σε 5%.

2. Ένας άνδρας 65 ετών, μη καπνιστής, με κανονική αρτηριακή πίεση, εάν μειώσει την χοληστερίνη του από 232mg/dL σε 185mg/dL δεν θα έχει καμία απολύτως μείωση κινδύνου ενός θανατηφόρου καρδιαγγειακού επεισοδίου (από 8% σε 8%), ενώ εάν ο ασθενής είναι γυναίκα με τα ίδια χαρακτηριστικά, εάν η χοληστερίνη μειωθεί πάρα πολύ (ίσως μόνο με στατίνες) από 248mg/dL σε 145mg/dL, η μείωση κινδύνου που θα επιτευχθεί θα είναι μηδενική! Πρέπει να αναφερθεί και το προφανές ίσως ότι εάν συνυπάρχουν και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες (π.χ. κάπνισμα, υπέρταση) τότε η μείωση της χοληστερίνης επιφέρει μεγαλύτερη μείωση του κινδύνου , π.χ. από 13% σε 8%.

Ελλάδα – Συγκρίσεις μεταξύ 1980 και 2005

Εάν η χοληστερίνη είχε όντως τόσο σημαντικά επιβαρυντικό ρόλο στην

εμφάνιση της στεφανιαίας νόσου, τότε την δεκαετία του ‘80 όπου πολύ μεγάλο τμήμα του Αθηναϊκού πληθυσμού (70-75%) είχε χοληστερίνη άνω των 200mg/dL (βλέπε μελέτη “Coronary heart disease risk factors in a random sample of Αthenian adults -Τhe Αthens Study” by S. Moulopoulos et al., 1987) και τα τότε διαθέσιμα μέσα πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης, τα φάρμακα και οι τεχνικές ήταν όλα πολύ λιγότερα, θα έπρεπε να είχαμε πολύ περισσότερους θανάτους από στεφανιαία νόσο σε σύγκριση με το 2000. Και όμως... Το 2003-2005 ενώ σύμφωνα με την μελέτη ATTICA πολύ μικρότερο ποσοστό (μόνο το 43%) του πληθυσμού είχε χοληστερίνη άνω των 200mg/dL, οι στατίνες ήταν ήδη σε πλήρη διάδοση ενώ τα μέτρα πρόληψης, οι καρδιολογικές τεχνικές και βεβαίως η ενημέρωση του πληθυσμού, ήταν όλα πολύ καλύτερα, οι θάνατοι από στεφανιαία νόσο είναι σήμερα 50% περισσότεροι από την δεκαετία του ‘80.... Προφανώς, άλλοι παράγοντες, εκτός της πολυενοχοποιημένης χοληστερίνης είναι οι αιτίες και προς τα εκεί πρέπει επειγόντως να στραφούμε (κυρίως έλλειψη καθημερινής βάδισης, πολύ κακή διατροφή με επεξεργασμένες τροφές και έλλειψη από ίνες, κλπ.).

λέτο 150 gr, ψητό στη σχάρα περιέχει την ίδια χοληστερίνη που περιέχουν 10 κοφ. κουτ. σούπας βούτυρο; Δυστυχώς η ιατρική και η επιδημιολογία έχουν αναπτύξει και εφαρμόζουν μεθόδους προσδιορισμού συντελεστών μέσου ή υψηλού κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου όταν είναι μάλλον αργά και για τον ασθενή και για ις αρτηρίες του... Η έμφαση πρέπει να δοθεί στην πρόληψη εμφάνισης της ασθένειας και όχι στην πρόληψη εμφάνισης των συμπτωμάτων... Και μέθοδοι υπάρχουν, αλλά...

Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς

Δυστυχώς η υπερ-απλουστευμένη άποψη πού έχει επικρατήσει για την χοληστερίνη μαζί με την θεωρία περί χαμηλών λιπαρών έχουν οδηγήσει σε δυσανάλογη επιβάρυνση τον οργανισμό μας με πολυακόρεστα λιπαρά φυτικής προέλευσης, όταν είναι γνωστή και απολύτως επιβεβαιωμένη επιστημονικά η προκαρκινική τους δράση, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό... Όσον αφορά δε τα θέματα που αφορούν την χοληστερίνη η παραπληροφόρηση του καταναλωτικού κοινού είναι πολύ μεγάλη. Π.χ. πόσοι γνωρίζουν ότι 100gr βραστό πόδι κοτόπουλου έχει την ίδια χοληστερίνη με 100gr αρνίσια παιδάκια με το λίπος τους ή ότι μία μερίδα μοσχαρίσιο φιSAFE 23

Safe Έρευνα / Dr Mercola

Γιατί τα εμβόλια δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο μας λένε

Τ

ο 1949, εμφανίστηκε το τριπλό εμβόλιο DTP για την πρόληψη της διφθερίτιδας, του τετάνου και του κοκκύτη, εγκαινιάζοντας τη νέα, σύγχρονη χρήση των εμβολίων για την πρόληψη των παιδικών ασθενειών. Το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας εισήχθη αργότερα για την πρόληψη της φοβερής αυτής νόσου. Το 1963, εγκρίθηκε το εμβόλιο της ιλαράς σε συνδυασμό με αυτό της παρωτίτιδας και της ερυθράς, για να δημιουργήσουν το εμβόλιο MMR. 24 SAFE

Σε πιο πρόσφατες περιόδους τα εμβόλια της ηπατίτιδας Β και της ανεμοβλογιάς εμφανίστηκαν και ενσωματώθηκαν στο σύστημα υγείας. Τώρα ένα παιδί μπορεί να λαμβάνει έως και 33 εμβόλια κατά την παιδική του ηλικία, ενώ υπάρχουν ακόμη περισσότερα εμβόλια που πρόκειται να συμπεριληφθούν. Η πεποίθηση ότι τα εμβόλια είναι χρήσιμα, ασφαλή και αποτελεσματικά είναι ευρέως διαδεδομένη στη σημερινή κοινωνία από τη συντριπτική

πλειοψηφία της ιατρικής, της κοινωνίας και της κάθε κυβέρνησης. Σε αντίθεση με σχεδόν κάθε άλλο θέμα υγείας στον κόσμο, οι κυβερνήσεις δίνουν την εντολή για πολλά εμβόλια προκειμένου για το «κοινό καλό». Στις ΗΠΑ, οι 50 πολιτείες απαιτούν ένα μεγάλο αριθμό εμβολιασμών, για να έχουν τα παιδιά τη δυνατότητα να φοιτούν σε δημόσια σχολεία ή παιδικούς σταθμούς. Αν και οι περισσότερες πολιτείες έχουν θρησκευτικές και ιατρικές εξαιρέσεις,

Safe Έρευνα η πολιτεία και η ιατρική ασκούν μεγάλη πίεσεις για τους εμβολιασμούς. Η διάχυτη άποψη ότι η πανώλη θα επιστρέψει και θα ερημώσει το δυτικό κόσμο αν δεν εμβολιάσει ο καθένας το παιδί του με ένα πλήρες σετ εμβολιασμών αποτελεί μια ισχυρή δύναμη στη σύγχρονη κοινωνία. Ένα από τα κυριότερα επιχειρήματα που μας λένε οι υπέρμαχοι των εμβολιασμών είναι ότι η χρήση των εμβολίων ευθύνεται για την ουσιαστική εξάλειψη πολλών παιδικών ασθενειών που κάποτε είχαν καταστρεπτικά αποτελέσματα. Μας λένε, και υποθέτουμε, ότι από το 1800 έως και τις αρχές του 1900 πολλές ασθένειες που σκότωναν ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων έπαψαν να είναι απειλή όταν εφευρέθηκαν τα εμβόλια. Αλλά έτσι είναι στην πραγματικότητα; Εκ πρώτης όψεως, δεν μπορούμε παρά να υποθέσουμε ότι τα εμβόλια έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο στη βελτίωση της ζωής όλων μας. Όμως, εξετάζοντας προσεκτικά τα αποδεικτικά στοιχεία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα αποκαλύπτεται μια διαφορετική εικόνα για την εξέλιξη κάθε νόσου και το ρόλο των εμβολίων. Μία επιθεώρηση στο “Childhood’s Deadly Scourge” αναφέρει: “Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα, η διφθερίτιδα ήταν η κύρια αιτία θανάτου των νηπίων, σκοτώνοντας σε μερικές πόλεις περισσότερα από χίλια άτομα σε ένα μόνο έτος. Αντίθετα, έχουν αναφερθεί από το 1980 λιγότερες από 100 περιπτώσεις σε όλες τις ΗΠΑ. Αν και η διφθερίτιδα είναι σχεδόν η μόνη μολυσματική ασθένεια που έχει πλέον εξαλειφθεί, η ιστορία της είναι μοναδική, διότι η πρώιμη περίοδος της παρακμής της, μπορεί να συνδεθεί άμεσα με την πρόοδο της βακτηριολογικών γνώσεων και πρακτικών. Μεταξύ του 1880 και 1930 οι υγειονομικές αρχές στη Νέα Υόρκη ήταν υπεύθυνες για μεγάλο μέρος της καινοτόμου πρακτικής στον έλεγχο της διφθερίτιδας, καθώς και για ένα μέρος της επιστημονικής προόδου.” [1]

Η στατιστική υπηρεσία των Ηνωμένων Πολιτειών περιλαμβάνει στατιστικές για ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών από τις αρχές του 1900. Μεταξύ αυτών είναι τα ποσοστά θνησιμότητας από όλες τις ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων των λοιμωδών νοσημάτων. Μια έκθεση των στατιστικών στοιχείων του 1937 δείχνει ότι τα ποσοστά θνησιμότητας από μολυσματικές ασθένειες μειώθηκαν σε μεγάλο βαθμό στις αρχές του αιώνα. Αυτές οι μειώσεις συνέβησαν πολύ πριν από την έλευση των εμβολίων για την αντιμετώπιση αυτών των ασθενειών.

“Τα ποσοστά θανάτου από συγκεκριμένες αιτίες, κατά τα τελευταία 20 ή 30 χρόνια, μπορούν να χαρακτηριστούν από δύο γενικά σημεία. Πρώτον, υπήρξε μια μεγάλη μείωση των ποσοστών θανάτων από τις μολυσματικές και αποτρέψιμες ασθένειες. Δεύτερον, σημειώθηκε αύξηση των συντελεστών για ορισμένες ασθένειες που είναι χαρακτηριστικές σε μεγαλύτερες ηλικίες. Έχουν πραγματοποιηθεί αναλογικά τεράστιες μειώσεις του ποσοστού για ασθένειες όπως ο τυφοειδής πυρετός και ο πυρετός του παραθυρεοειδούς (που μειώθηκαν από ποσοστό 23,5 το 1910 με 2,1 το

1937) και διφθερίτιδας (η οποία μειώθηκε από ποσοστό 21,4 το 1910 σε 2,0 το 1937)... Η μείωση των ποσοστών για τις μολυσματικές ασθένειες που μπορούν να προληφθούν μπορεί να αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη και βελτίωση των σύγχρονων συνθηκών υγιεινής και των πρακτικών δημόσιας υγείας.” [2] Από τα στοιχεία αυτά, μπορούμε να δούμε ότι τα ποσοστά θανάτων από τύφο μειώθηκαν κατά 91% μεταξύ 1910-1937 και τα ποσοστά θανάτου από διφθερίτιδα μειώθηκαν κατά 90,5% κατά την ίδια χρονική περίοδο. Η μείωση της διφθερίτιδας συνέβη πολύ πριν από τη χρήση του εμβολιασμού! Μια ακόμη πιο πρόσφατη δήλωση του συντάκτη του “Journal of Pediatrics” αναφέρει ότι οι κατάλληλες εγκαταστάσεις υγιεινής ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για την μεγάλη μείωση των λοιμωδών νόσημάτων. “...Η μεγαλύτερη ιστορική μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας που προκαλείται από μεταδοτικές ασθένειες δεν οφείλεται στη δημιουργία αντιβιοτικών και εμβολίων της σύγχρονης εποχής, αλλά εμφανίστηκε μετά την εισαγωγή του καθαρού νερού και των αποτελεσματικών συστημάτων αποχέτευσης.” [3] Και πάλι, σε ένα έγγραφο του 2001 στο “Journal of Infection Control”: “Η κατάκτηση των λοιμωδών νόσων και η επανάσταση στην υγεία είναι αναμφισβήτητα ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του δυτικού πολιτισμού. Ωστόσο, το φαινόμενο είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστο και σπάνια διδάσκεται, ακόμη και σε μαθήματα ιστορίας. Η συμβατική άποψη υποθέτει συνήθως ότι η κατάκτηση της μολυσματικής νόσου οφείλεται σε γνωστές σωτήριες καινοτομίες στον τομέα της ιατρικής, όπως είναι τα εμβόλια, τα αντιβιοτικά, και η χειρουργική ασηψία. Αυτά είναι πραγματικά απαραίτητα συστατικά της σύγχρονης ιατρικής, καθώς και η συμβολή τους στην ανθρώπινη ζωή και υγεία σε αυτόν τον SAFE 25

Safe Έρευνα αιώνα δεν θα μπορούσε ποτέ να υποτιμηθεί. Ωστόσο, εκτός από τον εμβολιασμό κατά της ευλογιάς, ο οποίος θεσπίστηκε το 1798 και να καταστεί υποχρεωτικός στην Αγγλία το 1853, η συνολική συνεισφορά των ιατρικών καινοτομιών στην επανάσταση στην υγεία του 1800 είναι δύσκολο να τεκμηριωθεί. Το εμβόλιο διφθερίτιδας, τετάνου και κοκκύτη εμφανίστηκε μόνο αφού τα ποσοστά θνησιμότητας λόγω της ασθένειας είχαν ήδη μειωθεί σημαντικά. Το εμβόλια της ιλαράς, της ερυθράς, και της πολιομυελίτιδας δεν ήταν διαθέσιμα μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, όταν οι περισσότεροι θάνατοι παιδιών ήταν αποτέλεσμα άλλων αιτιών. Το ίδιο ισχύει και για τα φάρμακα σουλφοναμιδών (αντιβακτηριδιακές σουλφοναμίδες) και τα αντιβιοτικά. Η συμβολή τους είναι σαφής, αλλά δεν επηρέασε τα ποσοστά θνησιμότητας έως το 1940.” [4] Μία μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό “The Lancet” το 1977 από το Department of Community Medicine στο Ηνωμένο Βασίλειο δείχνει επίσης ότι τα εμβόλια δεν ευθύνονται για την πτώση στα ποσοστά ασθένειας στη χώρα αυτή. “Υπήρξε μια συνεχής πτώση [του ποσοστού θανάτων από κοκκύτη], ίση και για τα δύο φύλα, από το 1937 και μετά. Ο εμβολιασμός, ο οποίος ξεκίνησε σε μικρή κλίμακα γύρω από ορισμένες περιοχές από το 1948 και σε εθνική κλίμακα το 1957, δεν επηρέασε το ποσοστό μείωσης, εφόσον μπορούμε να υποθέσουμε ότι μία επίθεση του ιού συνήθως παρέχει ανοσία, όπως στις περισσότερες από τις σημαντικές μεταδοτικές παιδικές ασθένειες... Η σταθερή μείωση του κοκκύτη μεταξύ 1930 και 1957 είναι αναμενόμενη λόγω μίας γραμμικής εκθετικής μείωσης, χαρακτηριστικής της γενικής και σταδιακής μείωσης της έντασης και της διάδοσης της μόλυνσης μεταξύ των ευπαθών πληθυσμών. Με αυτή τη γενική εικόνα που αναγνωρίστηκε πριν από το 1957, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο εμβολιασμός έπαιξε 26 SAFE

σημαντικό ρόλο στη μείωση της συχνότητας και της θνησιμότητας κατά την εξέλιξη των γεγονότων.” [5] Το συμπέρασμα του συγγραφέα ότι “δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο εμβολιασμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μείωση της συχνότητας και της θνησιμότητας” είναι μνημειώδες και πολύ διαφορετικό από τη γενική αντίληψη του κοινού. Ο Thomas McKeown, καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του της Ιατρικής Σχολής του Birmingham μεταξύ 1950 και 1978, εξακολουθεί να θεωρείται ως ένα σημαντικός κοινωνικός φιλόσοφος της

ιατρικής, και είναι γνωστός για τις σημαντικές εργασίες του στην επιδημιολογία και την πρακτική και τον σκοπό της ιατρικής. Το συμπέρασμά του ήταν, επίσης, ότι οι ασθένειες αυτές μειώθηκαν πολύ πριν από τις ιατρικές παρεμβάσεις, όπως η συστηματική χρήση εμβολιασμών. “Ο διακεκριμένος επιδημιολόγος Thomas McKeown (1912-1988) υποστήριξε ότι η μείωση των θανάτων που συνδέονται με λοιμώδεις ασθένειες (ασθένειες που μεταδίδονται μέσω του αέρα, του νερού και των τροφίμων) δεν επιτεύχθηκε από την πρόοδο της ιατρικής, δεδομένου ότι οι ασθένειες αυτές μειώθηκαν πολύ πριν να είναι διαθέσιμα ιατρικά μέσα για την καταπολέμησή τους.” [6] Ένας άλλος συγγραφέας δείχνει ότι η ασθένειες και η θνησιμότητα μειώνονταν πολύ πριν από την έλευση των

εμβολίων ή τις φαρμακευτικές αγωγές: “...Το 1869 υπήρξαν 716 θάνατοι από τύφος στο Λονδίνο. Από το 1885 είχαν μειωθεί σε 28. Και στις αρχές του 20ου αιώνα δεν υπήρχε κανένας θάνατος. Ανάλογες μειώσεις θα μπορούσαν να δοθούν και για άλλες μολυσματικές ασθένειες. Η φυματίωση ξεκίνησε μια αξιόλογη πορεία εξαφάνισης. Σκοτώνοντας 500 ίσως στους 100.000 Ευρωπαίους το 1845, μειώθηκε αργά αλλά σταθερά μέχρι που έφτασε τους 50 ανά 100.000 το 1950. Η θεραπευτική ιατρική έπαιξε μικρό ρόλο σε αυτή τη μετάβαση. Η εξαφάνισή της ξεκίνησε πριν ο Koch να ανακαλύψει το βάκιλο της φυματίωσης. Μέχρι τη στιγμή που εμφανίστηκαν τα αντιβιοτικά, η φυματίωση σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη είχε πέσει στην ενδέκατη θέση στους καταλόγους θανάσιμων ασθενειών. Και τα διαγράμματα θνησιμότητας για τις περισσότερες από τις θανατηφόρες ασθένειες της Ευρώπης μειώθηκαν αισθητά πολύ πριν βγουν στο εμπόρια τα αντιβιοτικά. Από τον κοκκύτη πέθαναν 1.400 παιδιά ανά εκατομμύριο το 1850, όμως εκατό χρόνια αργότερα, οι θάνατοι από κοκκύτη ήταν λιγότεροι από 10 ανά εκατομμύριο. Η οστρακιά λειτούργησε κατά τον ίδιο τρόπο. Η ιλαρά, ο τύφος, η πνευμονία, η δυσεντερία και η πολιομυελίτιδα, όλες αυτές οι ασθένειες, έχουν παρόμοια ιστορία. Μετά από αιώνες εχθρικών συναντήσεων, άνθρωπος και μικρόβια βρέθηκαν σε μια νέα «ρύθμιση» με μικρή παρέμβαση από φάρμακα ή εμβόλια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το μικρόβιο έγινε λιγότερο παθογόνο (ιλαρά και διφθερίτιδα) ή η ανθρώπινη υποδοχή πιο ανθεκτική (φυματίωση).” [7] Κατά την άποψη αυτή, πώς είναι δυνατόν να ευσταθούν οι δηλώσεις που έγιναν από το CDC (Κέντρο ελέγχου και πρόληψης νοσημάτων των ΗΠΑ) για το ότι “χάρη στα εμβόλια” οι ασθένειες είναι ένα θέμα του παρελθόντος; Πίσω στο 1924, ο Mark Twain αναφέ-

Safe Έρευνα ρει: “Υπάρχουν τριών ειδών ψέματα – τα απλά ψέματα, η ψευδορκία, και τα στατιστικά στοιχεία”. Όταν ο Mark Twain προέβη στη δήλωση αυτή, το θέμα του ήταν ότι οι αριθμοί μπορούν να χειραγωγηθούν από αδίστακτους για να διαστρεβλώσουν γεγονότα, για να δικαιολογήσουν μια συγκεκριμένη προκατάληψη, ή να εκπληρώσουν μια συγκεκριμένη διάταξη. Είναι ένα θλιβερό γεγονός της σύγχρονης ζωής ότι όλοι όσοι έχουν μια ιδέα μπορούν να την υποστηρίξουν με στατιστικά στοιχεία. Όσα λιγότερα γνωρίζει το κοινό για την πηγή των στατιστικών στοιχείων, τόσο πιο δυνατή μπορεί να είναι η παραπληροφόρηση που θέτουν ως επιστημονικά αποτελέσματα. Απλές δηλώσεις όπως “στη δεκαετία του 1920, πάνω από 10.000 άτομα το χρόνο πέθαναν από διφθερίτιδα,” αν και ακριβείς είναι πολύ παραπλανητικές. Παρέχοντας ένα κομμάτι του ιστορικού γεγονότος χωρίς ένα πραγματικό γενικό πλαίσιο και η ανάμειξή του με δηλώσεις σχετικά με το πώς τα εμβόλια βοήθησαν τη θεραπεία των ασθενειών αυτών, οδηγεί τον αναγνώστη σε λάθος συμπέρασμα ότι τα εμβόλια έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πολύ μεγάλη μείωση των θανάτων από τις ασθένειες αυτές. Οι δηλώσεις του CDC για τα εμβόλια παρέχουν μόνο μερικά γεγονότα και στη συνέχεια καταλήγουν σε συμπέρασμα σχετικά με αυτές τις περιορισμένες πληροφορίες. Για να κατανοήσουμε τον ρόλο των εμβολίων, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις πρώτες πληροφορίες και να τις αναλύσουμε επί μακρό χρονικό διάστημα. Για να βεβαιωθείτε μπορείτε να δείτε την παρακάτω ιστοσελίδα και θα βρείτε όλα τα διαγράμματα που υποστηρίζουν τα αποδεικτικά στοιχεία που παρατίθενται ανωτέρω: HealthSentinel.com Βιβλιογραφικές Αναφορές

[1] Morman, E.T., “Childhood’s Deadly Scourge: The Campaign to Control Diphtheria in New York City, 1880-1930”, The Journal of the American Medical Association, April 12, 2000 Vol. 283, p. 1889 [2] Vital Statistics of the United States 1937 Part I, U.S. Department of the Census, 1939, p. 11 [3] “Zinc, diarrhea, and pneumonia (editorial)”, The Journal of Pediatrics, December 1999, Vol. 135, No. 6, p. 663 [4] Greene, Velvl W., PhD, MPH, “Personal hygiene and life expectancy improvements since 1850: Historic and epidemiologic associations”, American Journal of Infection Control (AJIC), August 2001, Vol. 29, No. 4, pp. 203-206 [5] Steward, Gordon T., “Vaccination Against WhoopingCough Efficacy Versus Risks”, The Lancet, January 29, 1977, pp. 234-237 [6] Porter, Roy, “The Greatest Benefit to Mankind”, Harper Collins Publishers, 1997, p. 426 [7] Porter, Roy, “The Greatest Benefit to Mankind”, Harper Collins Publishers, 1997, p. 427.

SAFE 27

Safe Έρευνα / από την Environmental Working Group

Οδηγός της EWG για τη μείωση της έκθεσης στην ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων

Για να είστε ασφαλείς, ακολουθείστε τις παρακάτω συμβουλές ώστε να μειώσετε την έκθεσή σας στην ακτινοβολία.

1. Αγοράστε ένα κινητό τηλέφωνο με χαμηλή ακτινοβολία Κοιτάξτε το κινητό σας στον οδηγό της EWG για τους υποψήφιους αγοραστές: www.ewg.org/cellphoneradiation/ Get-a-Safer-Phone. (O αριθμός του μοντέλου του κινητού σας θα είναι τυπωμένος κάτω από την μπαταρία). Σκεφτείτε να αντικαταστήσετε τη συσκευή σας με μία που εκπέμπει τη χαμηλότερη δυνατή ακτινοβολία και συνεχίζει να ικανοποιεί τις ανάγκες σας. (βλέπε παρακάτω πίνακα) 2. Χρησιμοποιήστε σετ ακουστικών - μικροφώνου ή μεγάφωνο. Το σετ ακουστικών-μικροφώνου εκπέμπει πολύ λιγότερη ακτινοβολία από τα τηλέφωνα. Επιλέξτε είτε ενσύρματο, είτε ασύρματο (οι ειδικοί διχάζονται ανάμεσα στο ποιο από τα δύο είναι ασφαλέστερο): www.ewg.org/cellphoneradiation/Get-a-Headset. Κάποια ασύρματα ακουστικά εκπέμπουν συνεχή, χαμηλού επιπέδου ακτινοβολία οπότε να βγάζετε το δικό σας, από το αυτί σας, όταν δε μιλάτε. Η ακτινοβολία που εκπέμπεται στο κεφάλι σας, μειώνεται 28 SAFE

Τ

α κινητά τηλέφωνα εκπέμπουν ακτινοβολία κάθε φορά που στέλνουν ένα μήνυμα φωνής ή κειμένου ανάμεσα σε εσάς και κάποιον άλλο χρήστη. Οι κίνδυνοι για την υγεία δεν έχουν επιβεβαιωθεί, αλλά κάποιες μελέτες (όχι όλες) για συχνούς χρήστες κινητών τηλεφώνων, επισημαίνουν αυξημένους κινδύνους για δημιουργία όγκων στον εγκέφαλο και το στόμα, καθώς επίσης και για προβλήματα συμπεριφοράς σε παιδιά. Η Environmental Working Group (οργάνωση για την ενημέρωση πολιτών σε περιβαλλοντικά θέματα), συνεχίζουν όπως λένε να χρησιμοποιούν τα κινητά τους τηλέφωνα, αλλά επίσης πιστεύουν ότι μέχρι οι επιστήμονες να μάθουν περισσότερα για την ακτινοβολία που εκπέμπουν τα κινητά, οι καταναλωτές θα ήταν συνετό να αγοράζουν τα κινητά εκείνα με τις χαμηλότερες δυνατές ακτινοβολίες. Η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών (FCC)των ΗΠΑ απαιτεί όλα τα τηλέφωνα να μην ξεπερνούν το όριο ακτινοβολίας των 1,6watt/kg –ένα μέτρο υπολογισμού της ενέργειας ραδιοσυχνοτήτων που απορροφάται από το ανθρώπινο σώμα όταν χρησιμοποιείται η συσκευή (σε watt ανά κιλό ανθρώπινου ιστού).

επίσης όταν χρησιμοποιείτε το μεγάφωνο.

3. Μιλάτε λιγότερο, ακούτε περισσότερο Το τηλέφωνό σας εκπέμπει ακτινοβολία όταν μιλάτε ή γράφετε αλλά όχι όταν λαμβάνετε μηνύματα. Όταν μιλάτε λιγότερο και ακούτε περισσότερο, μειώνεται και η έκθεσή σας στην ακτινοβολία.

4. Να έχετε το τηλέφωνο μακριά από το σώμα σας Κρατάτε το τηλέφωνο μακριά από τον κορμό σας όταν μιλάτε (με ακουστικά ή μεγάφωνο) και όχι κοντά στο αυτί σας, στην τσέπη σας ή στη ζώνη σας, όπου βρίσκονται οι μαλακοί ιστοί του σώματός σας και απορροφούν την ακτινοβολία.

5. Είναι καλύτερο να γράφετε μηνύματα παρά να μιλάτε Τα τηλέφωνα χρησιμοποιούν λιγότερη ισχύ (άρα και λιγότερη ακτινοβολία) για να στείλουν ένα μήνυμα απ’ ότι τη φωνή μας. Και σε αντίθεση με το να μιλάτε με το τηλέφωνο στο αυτί σας, το να στέλνετε μηνύματα κρατά την ακτινοβολία μακριά από το κεφάλι σας.

6. Κακό σήμα; Μείνετε μακριά από το τηλέφωνο. Όταν οι μπάρες του σήματος είναι λίγες σημαίνει ότι το τηλέφωνό σας εκπέμπει περισσότερη ακτινοβολία για να

Safe Έρευνα στείλει το σήμα στην κεραία. Να κάνετε και να δέχεστε κλή- Παρακάτω βρίσκονται τα 10 κινητά τηλέφωνα με τη χαμηλότερη ακτινοβολία: σεις όταν το τηλέφωνό σας έχει καλό, δυνατό σήμα.

7. Περιορίστε τη χρήση κινητών από παιδιά Ο εγκέφαλος ενός παιδιού απορροφά τη διπλάσια ακτιwatt Κινητό τηλέφωνο νοβολία ενός κινητού από τον εγκέφαλο ενός ενήλικου.

Samsung Impression (SGH-a877) [AT&T] 1.

0,35 Η EWG, μαζί με άλλες υπηρεσίες υγείας σε τουλάχιστον 6 Motorola RAZR V8 [CellularONE] 2.

0,36 χώρες, συστήνει τον περιορισμό της χρήσης του κινητού Samsung SGH-t229 [T-Mobile] 0,38 3. τηλεφώνου από τα παιδιά, στα οποία θα επιτρέπεται να το Samsung Rugby (SGH-a837) [AT&T] 4.

0,46 χρησιμοποιούν μόνο σε περιπτώσεις ανάγκης.

Samsung Propel Pro (SGH-i627) [AT&T] 5.

0,47 8. Ξεχάστε την «Ασπίδα κατά της ακτινοβολίας» Samsung Gravity (SGH-t459) [CellularONE, T-Mobile] 6.

0,49 Ασπίδες κατά της ακτινοβολίας όπως τα προστατευτικά καT-Mobile Sidekick [T-Mobile] 7.

0,50 λύμματα σε κεραίες και πληκτρολόγια μειώνουν την ποιότηLG Xenon (GR500) [AT&T] 8.

0,52 τα της σύνδεσης και αναγκάζουν το τηλέφωνο να εκπέμπει Motorola Karma QA1 [AT&T] 9.

0,55 με μεγαλύτερη ισχύ άρα και μεγαλύτερη ακτινοβολία.

Sanyo Katana II [Kajeet] 10.

0,55 Πηγή: ewg.org/cellphone-radiation

Επιστημονική αναφορά για την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων Κυβερνητική Δράση για τα επιτρεπόμενα επίπεδα ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων. Χώρα

Κυβερνητικός παράγοντας/ οργάνωση

Ελβετία

Ομοσπονδιακό Γραφείο Δημόσιας Υγείας (FOPH 2009c)

Γερμανία

Ομοσπονδιακό Γραφείο για την Προστασία από την Ακτινοβολία (Bundesamt fur Strahlenschutz (BfS) 2008d)

Π

αγκοσμίως, επιστήμονες, ειδικοί σε θέματα δημόσιας υγείας και πολλοί κυβερνητικοί παράγοντες συστήνουν στα παιδιά να αποφεύγουν τη χρήση κινητών τηλεφώνων και γενικά στους χρήστες κινητής τηλεφωνίας να επιδιώκουν την έκθεση σε όσο γίνεται χαμηλότερη ακτινοβολία (Leitgeb 2008; Mead 2008). Οι συστάσεις από κυβερνητικούς παράγοντες διάφορων χωρών και διεθνείς οργανώσεις συνοψίζονται παρακάτω:

Συστάσεις για περιορισμό της χρήσης κινητών τηλεφώνων από παιδιά

Συστάσεις για χρήση ακουστικώνμικροφώνου

«Πραγματοποιείτε κλήσεις μικρής διάρκειας ή στέλνετε γραπτά μηνύματα (sms) αντ’ αυτού. Η συμβουλή αυτή, απευθύνεται ειδικά σε παιδιά και εφήβους».

«Χρησιμοποιείτε ασύρματο σύστημα hands-free (ακουστικά, μικρόφωνο) με Bluetooth που εκπέμπει σε χαμηλή ισχύ ώστε να μειωθεί η ακτινοβολία που εκπέμπεται στο κεφάλι σας».

«Ελαχιστοποίηση της έκθεσης παιδιών και νέων».

Είναι καλύτερο να χρησιμοποιείτε ακουστικά και μικρόφωνο αντί να μιλάτε απευθείας από το κινητό τηλέφωνο.

Περαιτέρω συστάσεις «Όταν αγοράζετε κινητό τηλέφωνο, βεβαιωθείτε ότι έχει χαμηλό δείκτη SAR.» «Χρησιμοποιείτε το τηλέφωνό σας, όταν η ποιότητα του σήματος είναι καλή, όποτε αυτό είναι δυνατό». « Να είστε επιφυλακτικοί με τις ασπίδες ακτινοβολίας και άλλες τέτοιες προστατευτικές συσκευές που θεωρείται ότι περιορίζουν την έκθεση στην ακτινοβολία. Ίσως μειώνουν την ποιότητα της σύνδεσης και έτσι αναγκάζουν το κινητό τηλέφωνο να εκπέμπει σε υψηλότερη ισχύ». Χρησιμοποιείτε σταθερό τηλέφωνο, όταν αυτό είναι δυνατό. Χρησιμοποιείτε κινητά με χαμηλό δείκτη SAR (<0,6 W/Kg). Αποφεύγετε να κάνετε κλήσεις με το κινητό σας (ή κάνετε μικρότερης διάρκειας κλήσεις) όταν δεν έχετε καλό σήμα. Προτιμείστε να στείλετε ένα γραπτό μήνυμα (sms) αντί να πραγματοποιήσετε κάποια κλήση.

SAFE 29

Safe Έρευνα

Γαλλία

Η νομοθεσία φτιάχνεται από τον Γάλλο Γερουσιαστή και το Υπουργείο Υγείας και Αθλητισμού (Ministιre de la Santθ et des Sports 2009˙ Sιnat Franηais 2009)

Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία «η δημόσια επικοινωνία, με οποιαδήποτε μέσα και αν πραγματοποιείται, που έχει ως στόχο την άμεση ή έμμεση προώθηση των πωλήσεων, της διαθεσιμότητας ή της χρήσης των κινητών τηλεφώνων από παιδιά μικρότερα των 12 ετών, θα απαγορευτεί. Η πώληση ή η ελεύθερη διανομή προϊόντων, που περιέχουν συσκευές ραδιοσυχνοτήτων και προορίζονται ειδικά για να χρησιμοποιηθούν από παιδιά μικρότερα των 6 ετών, θα απαγορευτούν διά νόμου από τον Υπουργό Υγείας, προκειμένου να περιοριστεί η εκτεταμένη έκθεση των παιδιών».

Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία «οι συσκευές ραδιοσυχνοτήτων που θα συνδέονται με οποιονδήποτε παροχέα υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας δε θα πωλούνται χωρίς μια επιπρόσθετη συσκευή που θα περιορίζει την έκθεση του κεφαλιού σε κύματα ραδιοσυχνοτήτων».

Ισραήλ

Υπουργείο Υγείας (2008)

Περιορισμός της χρήσης κινητών τηλεφώνων από παιδιά

Να χρησιμοποιείτε ενσύρματα ακουστικά

Υπουργείο (2005)

«Ο Βρετανός Διευθυντής Ιατρικών Υπηρεσιών συμβουλεύει ότι θα πρέπει να παροτρύνουμε τα παιδιά και τους νέους που χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα, να τα χρησιμοποιούν μόνο για ουσιαστικούς σκοπούς και να πραγματοποιούν κλήσεις μικρής διάρκειας- η πολύωρη ομιλία επεκτείνει την έκθεση και θα πρέπει να αποφεύγεται.»

Μεγάλη Βρετανία

Καναδάς

Φιλανδία

30 SAFE

Υγείας

Υπουργείο Δημόσιας Υγείας της Πόλης του Τορόντο (Toronto Public Health 2008a, 2008b)

Φιλανδικές Αρχές Ασφαλείας από Πυρηνικά και Ακτινοβο λία(Sδteilyturvakesk us(STUK) 2009)

Να αποφεύγετε την επικοινωνία μέσω κινητού σε κλειστούς χώρους, όπως ανελκυστήρες και τρένα (2008) «Πραγματοποιείτε κλήσεις μικρής διάρκειας». «Να λαμβάνετε υπόψη τις σχετικές τιμές του δείκτη SAR όταν αγοράζετε ένα καινούργιο κινητό τηλέφωνο».

«Δεδομένου ότι η κοινή χρήση κινητών τηλεφώνων από παιδιά και νέους 10-19 ετών είναι αυξανόμενη, είναι φρόνιμο να συνεχίσουμε να απευθύνουμε μηνύματα στο κοινό υπέρ της αποφυγής της μη αναγκαίας έκθεσης σε RF (ραδιοσυχνότητες).» «Καθώς τα κινητά τηλέφωνα είναι σημαντικά για την επικοινωνία και για λόγους ασφαλείας, οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν αυτά που μπορούν να κάνουν για να μειώσουν τους κινδύνους που προκύπτουν από τη χρήση του κινητού τηλεφώνου από το παιδί τους». «Τα παιδιά του σήμερα, ξεκινούν να χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα από μικρότερη ηλικία και έτσι η έκθεση τους στις RF των κινητών θα είναι μεγαλύτερη σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Σαν αποτέλεσμα, οι πιθανότητες που έχει ένα παιδί να παρουσιάσει κάποια βλαβερή επίπτωση στην υγεία του από τη χρήση του κινητού για μια μακρόχρονη περίοδο ίσως να είναι μεγαλύτερες».

«Το Υπουργείο Δημόσιας Υγείας του Τορόντο συστήνει στα παιδιά και ειδικά σε αυτά πριν την εφηβεία, να χρησιμοποιούν σταθερό τηλέφωνο όταν αυτό είναι δυνατό και να κρατούν το κινητό μόνο για σοβαρές περιπτώσεις, να περιορίζουν το μήκος των κλήσεων που κάνουν με αυτό και να χρησιμοποιούν hands-free ή ακουστικά και μικρόφωνο όταν αυτό είναι δυνατό».

«Οι γονείς που αγοράζουν κινητό τηλέφωνο στο παιδί τους πρέπει να διαλέγουν κάποιο ανάμεσα σε αυτά, με τη χαμηλότερη εκπομπή κυμάτων ραδιοσυχνοτήτων». «Όταν η λήψη του κινητού είναι χαμηλή (αυτό συμβαίνει όταν η κεραία του κεντρικού σταθμού βρίσκεται μακριά) και όταν ένα κινητό χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού με μεγάλη ταχύτητα(πχ. κατά την οδήγηση), η ισχύς που εκπέμπει το κινητό πρέπει να αυξηθεί ώστε να αποκτήσει καλύτερη λήψη. Η χρήση κινητού από παιδιά στις παραπάνω περιπτώσεις θα πρέπει να περιορίζεται ώστε να μειώνεται η έκθεση τους στις ραδιοσυχνότητες.»

«Θα ήταν καλό να περιοριστεί η χρήση κινητών τηλεφώνων από παιδιά». «Η πρόληψη είναι απαραίτητη για τα παιδιά καθώς δεν είναι γνωστές όλες οι πιθανές επιπτώσεις».

«Οι γονείς πρέπει να καθοδηγούν τα παιδιά τους και να τα συμβουλεύουν να χρησιμοποιούν hands-free, το οποίο ελαχιστοποιεί την έκθεση του κεφαλιού σε μεγάλο βαθμό. Όταν χρησιμοποιείτε hands-free είναι καλό να κρατάτε το κινητό τουλάχιστον λίγα εκατοστά μακριά από το σώμα σας».

«Συστήνεται στους γονείς να συμβουλεύουν τα παιδιά τους να μην μιλούν στο κινητό τηλέφωνο αλλά να στέλνουν γραπτά μηνύματα αντί αυτού». «Οι γονείς θα πρέπει να περιορίσουν τον αριθμό και τη διάρκεια των κλήσεων που θα πραγματοποιούνται από τα κινητά τηλέφωνα των παιδιών τους.» « Το STUK δεν το θεωρεί δίκαιο να απαγορεύσει πλήρως τη χρήση κινητών από τα παιδιά μιας και τα κινητά τηλέφωνα δημιουργούν και την αίσθηση ασφάλειας αφού επιτρέπουν στα παιδιά να επικοινωνούν εύκολα με τους γονείς τους.»

Safe Έρευνα

Ρωσία

Ρωσική Εθνική Επιτροπή Προστασίας από τη Μη Ιονίζουσα Ακτινοβολία (2008)

« [Το κοινοβούλιο επισημαίνει] ότι τα όρια έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία τα οποία έχουν καθοριστεί για το κοινό είναι ξεπερασμένα. Δε λαμβάνουν υπόψη την ανάπτυξη των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνίας ή τις ευάλωτες ομάδες, όπως εγκύους, νεογέννητα και παιδιά. Το βάρος επομένως πέφτει στο Συμβούλιο… να επιβάλει αυστηρότερα όρια έκθεσης για όλες τις συσκευές που εκπέμπουν ηλεκτρομαγνητικά κύματα σε συχνότητες μεταξύ του 0,1MHz και 300GHz». (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2008b).

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

«Ο πιθανός κίνδυνος για την υγεία των παιδιών είναι υψηλός». «Τα όρια ασφαλείας που ισχύουν αυτή τη στιγμή για την έκθεση στα μικροκύματα από τα κινητά τηλέφωνα έχουν δημιουργηθεί για τους ενήλικους και δε συμπεριλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά στοιχεία του οργανισμού ενός παιδιού.».

Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων για την Υγεία των Γυναικών (FDA 2007)

«Επείγουσα ανάγκη για την προστασία της υγείας των παιδιών από την επίδραση των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων των συστημάτων κινητής τηλεφωνίας και επικοινωνίας.

«Χρήση συσκευών hands-free».

«Πραγματοποιείται μια εκστρατεία ενημέρωσης ευρείας κλίμακας για την εξοικείωση των νεαρών Ευρωπαίων με τις καλές τεχνικές κινητής τηλεφωνίας, όπως η χρήση συσκευών Hands free, οι κλήσεις μικρής διάρκειας, η απενεργοποίηση του τηλεφώνου όταν δεν το χρησιμοποιούν(όπως μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας) και η χρήση κινητών τηλεφώνων σε περιοχές με καλό σήμα».(Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2009) «Οι άνθρωποι θα πρέπει να εκτίθενται στην χαμηλότερη δυνατή RF (ακτινοβολία ραδιοσυχνότητας) από τα κινητά τηλέφωνα». «Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα θα πρέπει να γνωρίζουν και τις αρνητικές επιπτώσεις».

SAFE 31

Voice / Γράφει η Νίκη Τσέκου, δημοσιογράφος - συγγραφέας

Το μαγικό βότανο, το αθάνατο νερό και άλλες ιστορίες...

Θ

έλετε το μαγικό βότανο που θα σας κάνει αθάνατους; Αν κάνουμε αυτή την ερώτηση στους γύρω μας, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, θα μας αντιμετωπίσουν με καχυποψία θεωρώντας μας ίσως τρελούς, αλλά θα κοντοσταθούν να ακούσουν! Μερικοί θα σκεφτούν ότι είμαστε σαν εκείνους τους πλασιέ που σταματάνε στο δρόμο και λένε: «Κερδίσατε, ένα δώρο!» Και πριν προλάβετε να καταλάβετε πώς το κερδίσατε το δώρο, σας βάζουν στο χέρι το διαφημιστικό φυλλάδιο για το προϊόν! Όλοι όμως κατά βάθος θα θέλαμε να υπάρχει ένα μαγικό βότανο που θα μας κάνει αθάνατους! Όσοι δεν θα το ήθελαν, έχουν αυτοκτονήσει, ή έχουν πεθάνει! Γιατί νομίζω ότι ζει, αυτός που θέλει να ζήσει! Είναι γνωστοί οι λαϊκοί θρύλοι για τον Μεγάλο Αλέξανδρο. Όταν κατάκτησε όλον τον κόσμο και έκανε το όραμά του πραγματικότητα, δάκρυσε! «Είναι κρίμα, σκέφτηκε, εγώ που είμαι ο βασιλιάς όλου του κόσμου, να πεθάνω!». Ξεκίνησε λοιπόν καβάλα στον Βουκεφάλα, και πήγε, βρήκε την πηγή κάτω από μια κρυστάλλινη πυραμίδα που άστραφτε με χίλια χρώματα μέσα σε μια σπηλιά και πήρε το αθάνατο νερό, αφού σκότωσε τον δράκο που το φύλαγε! Όταν γύρισε στο σπίτι του, κουρασμένος, ξάπλωσε να κοιμηθεί αφήνοντας το χρυσό κανάτι με το νερό στο τραπέζι, για να το πιει όταν ξυπνήσει. Η αδερφή του, χωρίς να ξέρει τι είχε μέσα το κανάτι, σκέφτηκε να βάλει φρέσκο νερό για να πιει ο αδερφός της όταν ξυπνήσει. Άνοιξε το παράθυρο κι έχυσε το αθάνατο νερό στον κήπο. Εκεί που έπεσε το αθάνα32 SAFE

το νερό φύτρωσε μια αγριοκρεμμύδα. Από τότε η αγριοκρεμμύδα συμβολίζει τη μακροζωία και γι’ αυτό την κρεμάμε στην εξώπορτα την Πρωτοχρονιά, ως γούρι. Όταν ξύπνησε ο Μέγας Αλέξανδρος και κατάλαβε τί είχε γίνει, μάλωσε την αδερφή του. Εκείνη από τη στενοχώρια της που έγινε η αφορμή να χάσει την αθανασία ο αδερφός της, ζήτησε από το Θεό να την κάνει μισή γυναίκα - μισή ψάρι και ανοίχτηκε στο πέλαγος. Είναι η Γοργόνα, που σταματάει τα καράβια και ρωτάει: «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;» Αν της πουν «όχι», το βουλιάζει το καράβι. Αν της απαντήσουν ότι ο αδερφός της ζει, γαληνεύει τη θάλασσα και κολυμπάει τραγουδώντας! Έτσι λέει η λαϊκή παράδοση. Εγώ νομίζω ότι ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε, όχι γιατί δεν ήπιε το αθάνατο νερό, αλλά γιατί δεν είχε πια όραμα! Όλα αυτά τα λέω, βέβαια, στο πλαίσιο του μύθου. Εξ άλλου, έμεινε αθάνατος στην ιστορία. Ο καθένας μας μακάρι να έχει ένα όραμα για τη ζωή του, που να τον ικανοποιεί, να τον κρατάει ζωντανό, να του δίνει ελπίδα! Όσο για την αθανασία, ας την αφήσουμε προς το παρόν στο φιλοσοφικό επίπεδο, γιατί αν είχαμε τη δυνατότητα να ζούμε για πάντα, πάλι θα έμπαινε το θέμα της ποιότητας ζωής! Τι βαρεμάρα να ζεις χωρίς όραμα, χωρίς ικανοποίηση, χωρίς ζωντάνια, χωρίς ελπίδα! Έτσι την έπαθε και ο Τιθωνός, όπως λέει η ελληνική Μυθολογία. Η Ηώ είχε ερωτευτεί έναν πολύ ωραίο νέο, τον Τιθωνό και για να μην τον χάσει, ζήτησε από τον Δία να τον κάνει αθάνατο. Ο Δίας την άκουσε και χάρισε στον Τιθωνό

την αιώνια ζωή. Όμως η Ηώ ξέχασε να ζητήσει από τον Δία να τον διατηρήσει και νέο! Έτσι τα χρόνια περνούσαν ο Τιθωνός δεν πέθαινε, αφού ήταν αθάνατος, αλλά γερνούσε, ζάρωνε, ζάρωνε, ώσπου ο Δίας την λυπήθηκε και τον μεταμόρφωσε σε τζιτζίκι. Γι’ αυτό το τζιτζίκι είναι ζαρωμένο και πεθαίνει μόλις έρθει το κρύο! Ποιο είναι το μαγικό βότανο; Υπάρχουν χιλιάδες βότανα, όπως ξέρουμε, που θεραπεύουν ασθένειες και τα λέμε θεραπευτικά. Υπάρχουν άλλα βότανα που τα τρώμε και θεωρούμε ότι απλά προσθέτουν νοστιμιά στο φαγητό μας. Δεν θεωρούμε φάρμακο τον μαϊντανό, τον άνηθο, το δυόσμο κ.α. Κι όμως οι παραδοσιακές μας συνταγές που έρχονται από πολλά χρόνια πριν, έχουν εμπλουτιστεί με την παρατήρηση και τη γνώση των ανθρώπων που ήξεραν ότι η τροφή μας είναι το φάρμακό μας. Όμως, όπως και αν χρησιμοποιούμε τα βότανα, αυτά που τρώγονται και αυτά που δεν τρώγονται, αυτά έχουν την ωφελιμότητά τους, αρκεί να βρούμε τη σωστή δοσολογία! Και όπως και στη ζωή, για να βρούμε τη σωστή δοσολογία χρειάζεται να έχουμε γνώση, έτσι και για τη χρήση των βοτάνων χρειάζεται γνώση. Όπως το όραμα το δικό μου, μπορεί να μην ταιριάζει με το όραμα το δικό σας, έτσι και το βότανο που ταιριάζει σε μένα, μπορεί να μην ταιριάζει με εσάς. Το κάθε βότανο, κρύβει το δικό του «όραμα» όπως το έχει προορίσει η Φύση. Δεν υπάρχουν μαγικά βότανα, όπως δεν υπάρχουν και μαγικές λύσεις στη ζωή. Υπάρχει το: «Συν Αθηνά και χείρα κίνει!». Κάποτε ναυάγησαν δύο φίλοι. Ο ένας πήρε

Voice μια σανίδα και κολυμπούσε. Ο άλλος καθόταν ακίνητος και παρακαλούσε την Αθηνά να τον σώσει! «Μαζί με τη βοήθεια της Αθηνάς, κούνα κι εσύ τα χέρια σου», του φώναξε ο φίλος με τη σανίδα. Ο άλλος, δεν τον άκουσε και πνίγηκε! Μην περιμένουμε τα μαγικά βότανα για να μας σώσουν! Το μαγικό βότανο είναι η ισορροπία, σε όλα! Και ας αρχίσουμε από τον παράδεισό μας. Να βρούμε τί είναι αυτό που θα μας κάνει να νιώθουμε στον παράδεισο, χωρίς να το πληρώσουμε με την καταδίκη στην κόλαση, αργότερα. Πέθαναν κάποιοι, λέει μια διήγηση που διάβασα, και πήγαν στην κόλαση. Εκεί διαπίστωσαν με έκπληξη, ότι η παραμονή τους είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με την εγκόσμια ζωή τους. Πολύ φαγητό, κυρίως φαστ φούντ, πολύ ποτό, μέχρι σκασμού, τρελά γλέντια και διασκεδάσεις! Δεν άλλαξε τίποτα από όσα ζούσαν στον Απάνω Κόσμο! Πέρασε λίγος καιρός. Ο αρχιδιάβολος είχε ορίσει μια μέρα που την ονόμασε «μέρα παραπόνων». Όταν ήρθε η μέρα εκείνη, με έκπληξή του είδε τους

φιλοξενούμενούς του να πηγαίνουν για να παραπονεθούν! «Με τον τρόπο που περνάμε τον καιρό μας, του είπαν, έχουμε χάσει την επαφή με τους γύρω μας και με τον εαυτό μας!». Ο αρχιδιάβολος, τους κοίταξε απορημένος και τους είπε: «Μα, ξεχνάτε, ότι είσαστε στην κόλαση;» Μια που στο άρθρο αυτό είπαμε διάφορες ιστορίες, θα κλείσω με μια ακόμη: «Πήγε μια μητέρα το παιδί της στο γιατρό, γιατί έτρωγε μετά μανίας ζάχαρη. Ο γιατρός, αφού άκουσε το λόγο που έφερε το παιδί στο ιατρείο του, είπε στη μάνα: «Πάρε το παιδί σου, πήγαινε σπίτι σου και να το ξαναφέρεις σε δυο βδομάδες». Το ξαναπήγε η μάνα σε δυο βδομάδες κι ο γιατρός της είπε πάλι τα ίδια. Αυτό επαναλήφτηκε άλλες δυο φορές! Μετά από τις έξι βδομάδες που είχαν περάσει, πήγε η μάνα πάλι το παιδί στο γιατρό κι εκείνος το κοίταξε, το χάιδεψε και του είπε: «Μην τρως παιδί μου πολλή ζάχαρη γιατί κάνει κακό!». «Εντάξει γιατρέ», είπε το παιδί και βγήκε από την πόρτα. Η μάνα κοντοστάθηκε και

απορημένη ρώτησε: «Γιατί, γιατρέ μου, έπρεπε να περιμένουμε έξι βδομάδες για να πεις αυτό το απλό πράγμα στο παιδί μου;» «Γιατί, έτρωγα κι εγώ πολλή ζάχαρη, απάντησε ο γιατρός. Έπρεπε πρώτα να κόψω εγώ αυτή την κακή συνήθεια, για να έχω το δικαίωμα να συμβουλέψω κάποιον άλλον να κάνει το ίδιο!». Κλείνοντας θα ήθελα να σας εξομολογηθώ, ότι κι εγώ ψάχνω να βρω ένα μαγικό βότανο που θα με κάνει αθάνατη! Μέχρι να το βρω, προσπαθώ να μάθω τη σωστή δοσολογία των ωφέλιμων πραγμάτων στη ζωή μου, κουνάω τα χέρια μου περιμένοντας τη βοήθεια της Αθηνάς στον αγώνα μου να βρω την προσωπική μου ισορροπία στο πλαίσιο του δικού μου οράματος! Ομολογώ ότι δεν μπορώ να συμβουλέψω κανέναν για το πώς θα ζήσει τη ζωή του! Το μόνο που μπορώ να συμβουλέψω, είναι να μην δεχόμαστε τα πάντα άκριτα και μην τρώτε πολλά γλυκά γιατί κάνουν κακό! Εγώ τα έκοψα πρόσφατα!!

SAFE 33

Safe Περιβάλλον / Γράφει η Joanna Evans, What Doctors Don’t Tell You

[Περιβάλλον]

Η σκοτεινή πλευρά του φωτός! Λίγοι από εμάς θα αμφισβητούσαν τα οφέλη του τεχνητού φωτός, όμως νέα έρευνα δείχνει ότι η φωτορύπανση – το υπερβολικό ή ενοχλητικό τεχνητό φως τη νύχτα – ίσως έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία του ανθρώπου.

Χ

ωρίς αμφιβολία η λάμπα είναι μία από τις μεγαλύτερες εφευρέσεις όλων των εποχών, κάνοντας την ανθρώπινη δραστηριότητα εφικτή πέρα από τις ώρες της ημέρας που υπάρχει το ηλιακό φως. Ωστόσο, τώρα, σαν ένα παράδειγμα του «υπερβολικά πολύ από κάτι καλό», ο σύγχρονος κόσμος κατακλύζεται τόσο πολύ από τεχνητό φως, σε τόσα μέρη, που το πραγματικό σκοτάδι έχει εξαφανιστεί εντελώς. Αυτό είναι πλέον γνωστό πρόβλημα για τη χλωρίδα και την πανίδα, αλλά τα αποτελέσματα της φωτορύπανσης στους ανθρώπους μόλις έχουν αρχίσει να βγαίνουν στην επιφάνεια. Τώρα, προκλητικά νέα στοιχεία θεωρούν ότι υπερβολικά 34 SAFE

πολύ φως τη νύχτα θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου. Σε μία μελέτη που μόλις δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Chronobiology International, ισραηλινοί ερευνητές ανάλυσαν τα ποσοστά καρκίνου και εικόνες από δορυφόρο από 164 χώρες, και βρήκαν αδιαμφισβήτητη αντιστοιχία μεταξύ του καρκίνου του προστάτη και των επιπέδων της νυχτερινής τεχνητής φωταγώγησης. Οι χώρες όπου γινόταν η πιο έντονη χρήση νυχτερινού τεχνητού φωτός είχαν ποσοστά καρκίνου του προστάτη που ήταν 11% πιο υψηλά από χώρες με χαμηλότερα επίπεδα φωτορύπανσης τη νύχτα (Chronobiol Int, 2009; 26: 108-25).

Αν και αυτά τα ευρήματα δεν αποτελούν απόδειξη για μία σχέση «αιτίας-αποτελέσματος», ωστόσο προστίθενται στα αποτελέσματα μία άλλης πρόσφατης μελέτης από την ίδια ομάδα στην οποία αποκάλυψαν μία ενδιαφέρουσα σύνδεση μεταξύ φωτορύπανσης και καρκίνου του μαστού. Χρησιμοποιώντας το σχεδιασμό μιας παρόμοιας μελέτης, οι ερευνητές εξέτασαν 147 κοινότητες στο Ισραήλ και βρήκαν ότι οι γυναίκες που ζουν σε γειτονιές όπου ήταν αρκετά φωτεινές ώστε να μπορούν να διαβάσουν ένα βιβλίο τα μεσάνυχτα έξω, είχαν κατά 73% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού σε σύγκριση με εκείνες που ζουν σε περιοχές με

Safe Περιβάλλον ελάχιστο φως σε εξωτερικούς χώρους. Αυτός ο αυξημένος κίνδυνος ήταν εμφανής ακόμη και μετά τον έλεγχο άλλων παραγόντων που ίσως επηρέαζαν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου (εθνικότητα, ευμάρεια και μόλυνση του αέρα) (Chronobiol Int, 2008; 25: 65-81). Οι δύο μελέτες, αν μελετηθούν μαζί, δείχνουν ότι η φωτορύπανση ίσως προκαλεί σοβαρά προβλήματα στην υγεία τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών, ειδικά σε μέρη όπου υπάρχει πολύ τεχνητό φως τη νύχτα, όπως στο Λονδίνο, το Μανχάταν και το Λας Βέγκας. Όμως πώς είναι πιθανό το τεχνητό φως τη νύχτα να προκαλέσει καρκίνο;

Μορφές φωτορύπανσης • Η φωτεινή λάμψη στον ουρανό, η λαμπερή αίγλη που εμφανίζεται πάνω από αστικές περιοχές τη νύχτα, είναι το αποτέλεσμα του φωτός που σκεδάζεται από σταγονίδια νερού ή σωματίδια στον αέρα.

• «Παρείσακτος» φωτισμός σε περιοχές, π.χ. όταν τεχνητό φως από φώτα στους δρόμους γειτονικής περιοχής, φωτίζει μία έκταση που διαφορετικά θα ήταν στο σκοτάδι.

• Εκτυφλωτικό φως, που δημιουργείται από φως που φωτίζει οριζόντια.

• Υπερβολικός φωτισμός που αναφέρεται στη χρήση τεχνητού φωτός σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από αυτή που είναι αναγκαία για μία συγκεκριμένη δραστηριότητα, όπως το να μένουν τα φώτα ανοιχτά σε ένα άδειο κτίριο γραφείων κατά τη διάρκεια της νύχτας. (Environ Health Perspect 2009, 117: Α20-7).

Η σύνδεση με τη μελατονίνη

Η κυρίαρχη θεωρία είναι ότι η έκθεση σε υπερβολικά πολύ φως τη νύχτα διαταράσσει την παραγωγή μελατονίνης στο σώμα, μιας ορμόνης που είναι γνωστό ότι βοηθάει στη ρύθμιση του εσωτερικού μας βιολογικού ρολογιού. Η μελατονίνη παράγεται στην επίφυση του εγκεφάλου σε απουσία φωτός, αλλά η απελευθέρωσή της καταστέλλεται μόλις πέσει φως τα μάτια μας. Αυτό σημαίνει ότι το φως που εισβάλλει στα υπνοδωμάτιά μας από έξω μπορεί να προκαλέσει πτώση των επιπέδων μελατονίνης. Πεσμένα επίπεδα μελατονίνης έχουν με τη σειρά τους συσχετιστεί με αυξημένα ποσοστά καρκίνου. Οι εργαζόμενοι – εργαζόμενες νυχτερινής βάρδιας, για παράδειγμα, –ένας πληθυσμός που εκτίθεται σε φως τη νύχτα σε κανονική βάση – είναι γνωστό ότι εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα νυχτερινής μελατονίνης. Επιπλέον, μελέτες δείχνουν μία αύξηση του κινδύνου σε εκείνες τις ομάδες πληθυσμού να προσβληθούν από καρκίνου του μαστού, και επίσης, πιο πρόσφατα, από καρκίνο του ενδομητρίου (Cancer Lett, 2008 Dec 11q Epub ahead of

print). Σε μία από αυτές τις μελέτες, η εργασία σε νυχτερινή βάρδια συσχετίζεται με κατά ένα 60% μεγαλύτερο κίνδυνο προσβολής από καρκίνο του μαστού με μία τάση αύξησης του κινδύνου με την αύξηση των ετών και των ωρών εργασίας την εβδομάδα. Έχει ενδιαφέρον ότι φαίνεται να υπάρχει επίσης αυξημένος κίνδυνος καρκίνου του μαστού και για εκείνες τις εργαζόμενες που κοιμούνται σε πολύ φωτεινά δωμάτια (J Natl Cancer Inst, 2001; 93: 1557-62).

Tα ευρήματα ακόμη μίας αμερικανικής μελέτης εμφανίζουν αυτό που οι συγγραφείς ονομάζουν «μία λογική βιολογική εξήγηση για την αύξηση του κινδύνου του καρκίνου του μαστού σε εργαζόμενες νυχτερινής βάρδιας». Χρησιμοποιώντας πειραματόζωα (αρουραίους) με όγκους που δημιούργησαν με ανθρώπινα κύτταρα καρκίνου του μαστού, οι επιστήμονες εκτίμησαν πώς το νυχτερινό φθορίζον φως επιδρά στην ανάπτυξη του όγκου εισάγοντας με ένεση στα ζώα δείγματα αίματος από υγιείς γυναίκες. Τα δείγματα αυτά περιείχαν διαφορετικές συγκεντρώσεις μελατονίνης, ανάλογα με την ώρα της ημέρας που είχαν συλλεχθεί (κατά τη διάρκεια της ημέρας, κατά τη διάρκεια της νύχτας μετά από δύο ώρες απόλυτου σκοταδιού, κατά τη διάρκεια της νύχτας μετά από έκθεση σε τεχνητό φως για 90 λεπτά). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η αύξηση το όγκου μεγάλωσε με την έκθεση σε αίμα ελλιπές σε μελατονίνη – με άλλα λόγια, σε αίμα που συλλέχθηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας ή μετά την έκθεση σε τεχνητό φως τη νύχτα. Από την άλλη, τα δείγματα αίματος που ήταν πλούσια σε μελατονίνη – με άλλα λόγια, εκείνα που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια απόλυτου σκοταδιού – βρέθηκαν να επιβραδύνουν σημαντικά την αύξηση του όγκου (Cancer res, 2005; 65: 11174-84). Εκτός από τον καρκίνου του μαστού, η νυχτερινή εργασία έχει επίσης συνδεθεί με ορθοκολικό και ενδομητριακό καρκίνο σε γυναίκες (J Natl Cancer Inst, 2003; 95: 825-8; Cancer Res, 2007; 67: 10618-22), και καρκίνο του προστάτη σε άντρες (Scand J Work Environ Health, 2008;34: 5-22). Αν και όχι ολοκληρωμένα, η έρευνα που συνέδεε εργασία σε νυχτερινή βάρδια και καρκίνο ήταν αρκετά πειστική για το International Agency for Research on Cancer (ΙΑRC), το 2007, για να χαρακτηρίσει αυτό τον τύπο εργασίας ως ένα πιθανό ανθρώπινο καρκινογόνο (J Pineal Res, 2009 Feb 9q Epub ahead of print). Παρ’ όλα αυτά, όπως ανακάλυψαν οι τελευταίες μελέτες, δεν είναι μόνο οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε τέτοιο κίνδυνο. Η πρόσφατη μελέτη που συνδέει τη φωτορύπανση με αυξημένα ποσοστά καρκίνου του μαστού και του προστάτη σε γενικό πληθυσμό θέτει ότι η καταστολή μελατονίνης από τεχνητό φως τη νύχτα ίσως είναι ένας συντελεστής κλειδί στο σύνολο των περιστατικών καρκίνου. Ολοφάνερα, αν και απαιτείται περισσότερη έρευνα, μέχρι τώρα φαίνεται ότι το να ζούμε κάποιες ώρες σε αρκετό σκοτάδι είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την πρόληψη καρκίνου.

SAFE 35

Safe Περιβάλλον

Άλλες επιδράσεις στην υγεία

Εκτός από τον καρκίνο, υπερβολικό νυχτερινό φως μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ένα πλήθος άλλων επιπτώσεων για την υγεία – από καρδιαγγειακές παθήσεις μέχρι προβλήματα όρασης. Όπως εξηγεί μία μίνι-ανασκόπηση, “Παρεμβολές στους φυσιολογικούς κιρκαδικούς κύκλους και κατά συνέπεια η διατάραξη των φυσιολογικών ρυθμών της μελατονίνης προκαλεί γενικές διαταραχές που περιλαμβάνουν πολλαπλά συστήματα του σώματος, τα αποτελέσματα των οποίων μπορούν να έχουν σοβαρές ιατρικές συνέπειες για τον άνθρωπο” (J Pineal Res, 2007; 43: 215-24). Ξανά, οι μελέτες σε βάρδιες εργασίας σχηματίζουν τη βάση των στοιχείων στην ανασκόπηση, η οποία έδειξε αυξημένα ποσοστά καρδιοπαθειών, πεπτικών προβλημάτων, διαταραχές ύπνου και προβλήματα στην κύηση που εμφανίζονται σε τέτοιους εργαζόμενους” (Cardiovasc J Afr, 2008; 19: 210-5, Environ Heath Perspect, 2009; 117: Α20-7). Σε μία ιδιαίτερα ανησυχητική μελέτη, οι έγκυες που δούλευαν σε κανονική βάση σε νυχτερινές βάρδιες ήταν κατά 85% πιο πιθανό σε σχέση με τις υπαλλήλους που δούλευαν την μέρα να αποβάλλουν σε προχωρημένη κύηση ή να έχουν θνησιγέννηση (J Occup Environ Med, 2004;46: 11449). H ίδια έρευνα από ομάδα Δανών ανακάλυψε επίσης μία συσχέτιση μεταξύ νυχτερινής βάρδιας και γέννησης παιδιών με χαμηλό βάρος (Am J Obstet Gynecol, 2004; 191: 285-91). Παρόμοια ανησυχία προκαλεί η έρευνα που συνδέει τη νυχτερινή εργασία με καρδιαγγειακά προβλήματα. Σύμφωνα με μία πρόσφατη αξιολόγηση της σχετικής βιβλιογραφίας μέχρι σήμερα, υπέρταση, αριστερή κοιλιακή υπερτροφία (αφύσικη πύκνωση της κάτω αριστερής κοιλότητας της καρδιάς), στεφανιαία καρδιακή νόσος και έμφραγμα του μυοκαρδίου (καρδιακή προσβολή) όλα συμβαίνουν συχνότερα, και τείνουν να είναι σοβαρότερα, σε εργαζόμενους νυχτερινής βάρδιας από ότι σε εργαζόμενους πρωινής εργασίας (Cardiovasc J Afr, 2008; 19: 210-5). Υπάρχει ένα πλήθος πιθανών εξηγήσεων για αυτό, αλλά τα στοιχεία που υποστηρίζουν το ρόλο της μελατονίνης φαίνονται να είναι απόλυτα πειστικά (J Pineal Res, 2007; 43: 215-24). Μάλιστα, μία μελέτη ανακάλυψε ότι ασθενείς με στεφανιαία καρδιακή νόσο είχαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα μελατονίνης τη νύχτα σε σύγκριση με ασθενείς χωρίς καρδιακή πάθηση (Lancet, 1995; 345: 1408). Επιπρόσθετα στις μελέτες για τη νυχτερινή εργασία, υπάρχουν επίσης στοιχεία που δείχνουν ότι το υπερβολικό φως τη νύχτα στα σπίτια μας ίσως έχει επιβλαβείς επιδράσεις και στην υγεία μας. Μία μελέτη του 1999 από μία ομάδα ερευνητών στο πανεπιστήμιο ιατρικής της Πενσυλβάνια και το νοσοκομείο για παιδιά της Φιλαδέλφεια, ανάφεραν ότι η έκθεση σε φως τη νύχτα τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής ίσως συντελούν στην ανάπτυξη μυωπίας ή προβλημάτων όρασης (Nature, 1999; 399: 113-4).

36 SAFE

Όπως αναφέρθηκε από το ειδησεογραφικό του BBC, τα παιδιά κάτω από την ηλικία των δύο ετών που κοιμούνται με τα φώτα ανοιχτά έχουν μέχρι και πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να αποκτήσουν μυωπία αργότερα από εκείνα τα παιδιά που κοιμούνται στο σκοτάδι, ενώ τα νήπια που κοιμούνται με ένα μικρό νυχτερινό φως είχαν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να γίνουν αργότερα μύωπες (http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/342256.stm). Αν και άλλες μελέτες απέτυχαν να βγάλουν παρόμοια αποτελέσματα (Br J Ophthalmol, 2003; 87: 580-2), μία μελέτη μαθητών στη Σιγκαπούρη και την Κίνα βρήκαν μία έμμεση σχέση μεταξύ νυχτερινού φωτός και μυωπίας (Arc Ophthalmol, 2002; 120: 620-7). Επίσης, μία άλλη αμερικανική μελέτη από την ομάδα της Φιλαδέλφεια, ανακάλυψε μία σημαντική σχέση μεταξύ της προόδου της μυωπίας και του αριθμού των ωρών του απόλυτου σκοταδιού στο οποίο οι νεαροί ανήλικες άτομα εκτίθονταν τη νύχτα (Ophthalmolοgy, 2002; 109: 1032-8). Πέρα από την μυωπία, υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι η υπερβολική έκθεση σε φως στα πρώτα χρόνια της ζωής ίσως συμβάλλει σε έναν αυξανόμενο κίνδυνο κατάθλιψης και άλλων ψυχικών διαταραχών. Η έρευνα είναι ακόμη στα πρώτα στάδια, όμως, σύμφωνα με τον ερευνητή Douglas Mc Mahon του πανεπιστήμιου Vanderbilt, “τα στοιχεία θα μπορούσαν να δείχνουν ότι τα βρέφη ευεργετούνται από τη συγχρονισμένη επίδραση ενός φυσιολογικού κύκλου φωτός – σκοταδιού” (Environ Health Perspect, 2009; 117: Α20-7). Ύπνος στα σκοτεινά • Αποφύγετε τα δυνατά φώτα τρεις ώρες πριν την ώρα του ύπνου.

• Μειώστε στο ελάχιστο τις ώρες στον υπολογιστή σας τη νύχτα.

• Χρησιμοποιείστε στόρια ή πυκνές κουρτίνες στο υπνοδωμάτιό σας για να εμποδίζουν τη λάμψη από τα φώτα στους δρόμους.

• Προσπαθήστε να μην σηκώνεστε στη μέση της νύχτας. Αν το κάνετε, ελαττώστε την έκθεσή σας σε έντονο φως, για παράδειγμα εγκαθιστώντας ένα μικρό κόκκινο βοηθητικό φως στο μπάνιο ως νυχτερινό φως.

Ακόμη στο σκοτάδι

Έτσι, φαίνεται ότι η έκθεση σε υπερβολικά πολύ φως τη νύχτα – είτε είναι από εξωτερικό και μη απαραίτητο φως, παιδικά νυχτερινά φώτα ή εργασία σε νυχτερινή βάρδια – μπορεί να διαταράσσει τους σωματικούς μας ρυθμούς με ένα μεγάλο φάσμα επακόλουθων. Αν και απαιτείται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιώσει τέτοιες σχέσεις, συγκεκριμένα αναφορικά με τις επιπτώσεις στην υγεία από τη φωτορύπανση, φαίνεται να είναι ήδη γεγονός ότι το σκοτάδι – όπως και το φως – έχει ζωτική σημασία για την υγεία μας.

Safe health

H βιταμίνη C «επισκευάζει» τα αιμοφόρα αγγεία και βοηθά τους διαβητικούς

Τ

α αντιοξειδωτικά όπως η βιταμίνη C μπορούν να διορθώσουν τα κατεστραμμένα αιμοφόρα αγγεία και θα μπορούσαν να σώσουν τη ζωή κάποιου που υποφέρει από διαβήτη τύπου 1. Αυτό ο τύπος της ασθένειας μπορεί συχνά να καταστρέψει τα αιμοφόρα αγγεία και αυτό οδηγεί σε καρδιακές ασθένειες, ασθένειες των νεφρών, ακρωτηριασμό και τύφλωση. Στην έρευνα που έγινε για πρώτη φορά σε ανθρώπους, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι ενέσεις με υψηλές δόσεις βιταμίνης C και άλλων αντιοξειδωτικών ήταν ικανές σαν διορθώσουν τη βλάβη που είχαν υποστεί τα αιμοφόρα αγγεία. Οι ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Warwick στο Coventry του Ηνωμένου Βασίλειου σχεδίασαν να ελέγξουν τη θεραπεία σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, τη «lifestyle» μορφή της ασθένειας. Καθώς χρησιμοποιήθηκαν πολύ ψηλές δόσεις που δόθηκαν ενδοφλέβια, οι ερευνητές αμφιβάλουν ότι τα κανονικά δισκία βιταμίνης C θα μπορούσαν να έχουν τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα. Πηγή: J Clin Endocrinol Metabol, 2009;doi:10.1210/jc.20090762.

Οι γιατροί χρησιμοποιούν φάρμακα και όχι “θεραπείες διά του λόγου” για την θεραπεία της κατάθλιψης.

Ό

ταν απαιτείται θεραπεία, οι γιατροί γενικά συνταγογραφούν ισχυρά φάρμακα αντί να στραφούν στις ‘θεραπείες διά του λόγου’, ακόμα και αν έχουν αποδειχθεί πιο αποτελεσματικές. Οι συνταγογραφήσεις αντικαταθλιπτικών χαπιών διπλασιάστηκαν στα δέκα έτη που μεσολαβούν μέχρι το 2005, σύμφωνα με στοιχεία των ΗΠΑ. Επίσης, κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος, η χρήση ισχυρών αντιψυχωτικών φαρμάκων αυξήθηκε, ενώ η χρήση ψυχοθεραπείας και άλλων θεραπειών διά του λόγου, όπως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, μειώθηκε στο μισό. Από τα 27 εκατομμύρια Αμερικανών στους οποίους διαγνώστηκε κατάθλιψη, μόνο σε ένα 20% προσφέρθηκε ψυχοθεραπεία. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της έρευνας, εμφανίστηκαν διάφορα νέα αντικαταθλιπτικά και αντιψυχωτικά φάρμακα, τα οποία οι γιατροί, συνταγογραφούν, πιθανόν κάτω από την πίεση των φαρμακευτικών εταιρειών. Πηγή: Arch Gen Psychiatry,2009;99:848-56.

SAFE 37

Safe Report:

UCT D O

T

A S

E F R

Δοκιμάζουμε 10 οδοντόκρεμες με φυσικά συστατικά.

PR

Safe Product Report

RE PO

Το SAFE ξεκινάει μια νέα ενότητα για την έρευνα και τη δοκιμή προϊόντων. Σε αυτό το τεύχος επιλέξαμε να δοκιμάσουμε 10 οδοντόκρεμες με φυσικά συστατικά.

Φυσικά προϊόντα που δίνουν λάμψη στο χαμογελό σας!

Ε

ίναι βασική ανάγκη. Βουρτσίζοντας τα δόντια σας καθημερινά βοηθάτε να παραμένουν καθαρά, χωρίς πλάκα, βακτήρια, ενώ επίσης φρεσκάρετε την αναπνοή σας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ξοδεύονται 217 εκατομμύρια λίρες το χρόνο για οδοντόκρεμα. Το βούρτσισμα, όπως οι περισσότερες καθημερινές συνήθειες, μπορεί να είναι βαρετό, έτσι οι κατασκευαστές διαφημίζουν τώρα την οδοντόκρεμα υποδεικνύοντας ότι είναι ένα προϊόν ομορφιάς ή πολυτέλειας παρά ένα προϊόν προσωπικής υγιεινής. Αυτό ενθαρρύνει τους καταναλωτές να αγοράσουν περισσότερα και σε υψηλότερη τιμή, ενώ επίσης απομακρύνει την προσοχή τους από τα συστατικά.

38 SAFE

Το τι περιέχεται σε μία οδοντόκρεμα δεν είναι κάτι που απασχολεί του περισσότερους ανθρώπους, αν και μάλλον θα έπρεπε… Η τερηδόνα και η ουλίτιδα επηρεάζουν κάτι περισσότερο από το στόμα. Η Περιοδοντική ασθένεια συνδέεται με άλλες καταστάσεις όπως οι καρδιακές παθήσεις (J Periodontol, 1996; 67: S1138-42). Ο συσχετισμός είναι ακόμη πιο ισχυρός από ότι για τους παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα και η υψηλή χοληστερόλη (J Am Dent Assoc, 1998; 129: 301-11). Η φτωχή στοματική υγεία σχετίζεται επίσης με αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, περιφερική αγγειακή νόσο, διαβήτη και πρόωρη κύηση. Ωστόσο, η οδοντόκρεμα δεν είναι

στην πραγματικότητα αναγκαία για καθαρά δόντια. Το στεγνό βούρτσισμα είναι εξίσου αποτελεσματικό. Λειαντικά σε οδοντόπαστα, όπως η κιμωλία ή το διοξείδιο του πυριτίου βοηθούν, όμως η κυρίως λειτουργία της οδοντόκρεμας είναι να δώσει «ενεργά συστατικά» όπως το φθόριο και αντιβακτηριακά όπως triclosan στα δόντια και τα ούλα. Αυτός είναι ο λόγος που οι σύγχρονες οδοντόκρεμες περιέχουν κολλώδεις παράγοντες όπως συμπολυμερή PVM/MA για να κρατήσουν τα δραστικά συστατικά σε επαφή με τα δόντια μετά το ξέβγαλμα. Για την ομορφιά και την υγεία, στηριζόμαστε στα ενεργά συστατικά, όμως, πολλά από αυτά μπορεί να κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό.

Safe Product Report Μύθοι για το Φθόριο Πολλοί καταναλωτές αγοράζουν οδοντόκρεμες με fluoride (φθοριούχο άλας) πιστεύοντας ότι προστατεύει τα δόντια. Όμως δεν υπάρχουν πολλές πειστικές αποδείξεις για αυτό. Σε αντίθεση με πραγματικά θρεπτικές ουσίες όπως το ασβέστιο και το μαγνήσιο, καμία ανθρώπινη ασθένεια - συμπεριλαμβανομένης της τερηδόνας - δεν είναι αποτέλεσμα της έλλειψης φθορίου. Στην πραγματικότητα, το φθόριο είναι δηλητήριο που υπάρχει σε αρκετά μεγάλη ποσότητα στη μέση οικογενειακή οδοντόκρεμα ώστε να είναι ικανό να σκοτώσει ένα μικρό παιδί, αν αυτό το καταπιεί (J Public Health Dent, 1997; 57: 150-8). Οι ΗΠΑ και η Σουηδία - αλλά όχι το Ηνωμένο Βασίλειο απαιτούν οι οδοντόκρεμες με φθόριο να επισημαίνουν την παρουσία του με ειδική προειδοποίηση. Το φθόριο μπορεί να προκαλέσει ευαισθησία, αλλεργικές αντιδράσεις και τώρα υπάρχουν υποψίες για πλήθος ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων της στομαχικής παλινδρόμησης, διαταραχών των οστών, διαβήτη, δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς και ψυχικής δυσλειτουργίας. Το φθόριο που περιέχεται σε οδοντόπαστα φθορίου, σε δισκία και στο νερό, είναι επίσης σημαντικός παράγοντας κινδύνου για φθορίωση σε ηλικίες πριν από την ηλικία των έξι ετών, η οποία δημιουργεί στίγματα και αλλοιώνει το χρώμα των δοντιών (Pediatr Dent, 2000? 22: 269-77). Μελέτες τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους δείχνουν μια σαφή σχέση μεταξύ καρκίνου του στόματος και φθορίου. (Townsend Lett Docs, 1990; 89: 864-5; Yiamouyiannis J, Fluoride: The Aging Factor, Delaware, OH: Health Action Press, 1993). Πιο πρόσφατα, το φθόριο έχει βρεθεί να ενεργοποιεί και να παρεμβαίνει σε G-πρωτεΐνες, χημικούς διαβιβαστές ζωτικής σημασίας για την λειτουργία των ορμονών και των νευροδιαβιβαστών. Αφρισμένη τρέλα Άλλα συστατικά στις συνηθισμένες

οδοντόκρεμες είναι επίσης ανησυχητικά. Πολλές οδοντόκρεμες περιέχουν το συνθετικό, φτηνό καθαριστικό Sodium Lauryl Sulphate (SLS), ύποπτο ως τοξικό για το ήπαρ και το γαστρεντερικό. Το SLS συνδέεται επίσης με έλκη στο στόμα (Compend Contin Educ Dent, 1997;18: 1238-40), και μπορεί να ερεθίσει το βλεννογόνο του στόματος - σχετικό αν ληφθεί υπόψη ο συσχετισμός fluoride/καρκίνου. Μπορεί ακόμη να αυξήσει και την αφομοίωση άλλων, πιο επιβλαβών ουσιών στο στόμα (Int J Occup Med, 2000; 6: 13842, 143-7). Το Triclosan, ένα κοινό αντιβακτηριακό στην οδοντόπαστα, προστίθεται μερικές φορές για να εξουδετερώσει το SLS (Scand J Dent Res, 1993; 101: 192-5), όμως τα δύο αυτά σε συνδυασμό μπορεί να γίνουν ακόμη πιο ισχυρά ερεθιστικά (Toxicol Lett, 1997; 91: 189-96). Το Triclosan συνδέεται επίσης με την αύξηση των ανθεκτικών σουπερ-ιών (Superbugs). Το triclosan, όταν χρησιμοποιείται σε αντιβακτηριακές / κατά της οδοντικής πλάκας φόρμουλες, μπορεί να μειώσει τη συσσώρευση πλάκας (Am J Dent, 1989; 2: 231-7). Ωστόσο, αν και οι φόρμουλες ελέγχου της οδοντικής πλάκας μπορούν να εμποδίσουν το 40-50% της νέας συσσώρευσης πλάκας, μπορούν να μην κάνουν τίποτα για αυτή που είναι ήδη παρούσα. Τα λειαντικά είναι επίσης δυνητικά επιβλαβή. Εκθέσεις δείχνουν ότι οι λεπτοί κόκκοι πυρίτιου και άλλων λειαντικών μπορούν να συλλεχθούν κάτω από τα ούλα σχηματίζοντας κοκκιώματα μικρά οζίδια του φλεγμαίνοντα ιστού (Dermatology, 2001; 203: 177-9; Ann Periodontol, 1999; 4: 20-31). Αυτές οι αλλοιώσεις μπορούν να μιμούνται την ουλίτιδα, και ίσως επίσης να αφήνουν τα ούλα πιο ευάλωτα σε λοίμωξη. Πηγή: www.wddty.com/toothpaste. html Τα προϊόντα Εναλλακτικές λύσεις για οδοντόκρεμες μπορεί κανείς να βρει σε καταστήματα υγιεινών τροφών, φαρμακεία

ή μέσω του Διαδίκτυου - αν και ορισμένες από αυτές δεν είναι ακριβώς «εναλλακτικές». Πολλές περιέχουν SLS, fluoride ή συντηρητικά όπως parabens, ένα πιθανό ορμονικό διαταρακτη.

H ομάδα του περιοδικού Safe δοκίμασε 10 διαφορετικά προϊόντα φυσικής οδοντόπαστας από ένα μεγάλο φάσμα σκευασμάτων - αφρίζουσες και μη-αφρού, τζελ και κρέμες. Κάποιες από αυτές ήταν κατάλληλες και για Ομοιοπαθητική. Η ομάδα αξιολόγησε κάθε μία επί τη βάσει των συστατικών που αναγράφονται στη συσκευασία, της φυσικότητας των συστατικών, της γεύσης, της εμφάνισης, της οσμής, του πόσο καθαρό αισθάνεται το στόμα κανείς και για πόσο χρονικό διάστημα, και των αρνητικών συνεπειών. Για κάθε κριτήριο, τα προϊόντα βαθμολογούνται από το 1 έως το 5, και τα αποτελέσματα συνδυάζονται για να παράγουν μία συνολική βαθμολογία. (Η αξία χρημάτων δεν συμπεριλαμβάνεται, καθώς η οδοντόκρεμα χρησιμοποιείται σε διαφορετική αναλογία.) Ετικέτες που χρησιμοποιούν λέξεις όπως «φυσική» και «βιολογική» και φράσεις όπως «vegan», «κατάλληλο για χορτοφάγους» ή «δεν περιέχει ζωικά συστατικά» ενέπνευσαν εμπιστοσύνη. Όλα τα προϊόντα που δοκιμάστηκαν σκόραραν ψηλά όσον αφορά τις πληροφορίες στην ετικέτα. Ο αφρός δεν είναι απαραίτητο να καθαρίζει τα δόντια και θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι non-foaming μάρκες χωρίς απορρυπαντικά είναι καλύτερες. Οι περισσότεροι δοκιμαστές συνήθισαν εύκολα τις χωρίς αφρό μάρκες. Παραδόξως, υπήρξε καλή συμφωνία μεταξύ των μελών μας ως προς το ποια σκευάσματα ήταν ευχάριστα και αποτελεσματικά, και ποια δεν ήταν. Λόγω της συνήθειας, και της χρόνιας χρήσης αφρώδων αρωματισμένων οδοντόκρεμων οι περισσότεροι από την ομάδα επηρεάστηκαν θετικά για τις οδοντόκρεμες που είχαν εμφάνιση, αίσθηση και γεύση όπως οι συμβατικές.

SAFE 39

Safe Product Report / Έρευνα αγοράς: Γεράσιμος Κατραμάδος

Optima: Aloe Dent

Πληροφορίες: Iso Plus (210 9579707) Τιμή: 6,40€ (100ml)

Πληροφορίες: Greenwave (210 4823213) Τιμή: 11,30€ (170gr/127ml).

Jason: Sea Fresh

bjobj: Aloe

Περιέχοντας CoQ10 και έλαιο tea tree, Silica και Escin διαβεβαιώνει ότι ανακουφίζει, προστατεύει και λευκαίνει τα δόντια. Άρεσε η δυνατή γεύση μέντας και menthol, και η φρεσκάδα που διαρκεί πολύ. Χρησιμοποιεί chitosan, που αποδείχθηκε αντιβακτηριακό σε οδοντόκρεμες και σε στοματικά διαλύματα (Acta Odontol Latinoam, 2002; 15: 3-9; Bull Tokyo Dent Coll, 2003; 44: 9-16). Αν και είναι κατάλληλη για vegetarians, μια πιο ξεκάθαρη επισήμανση στη συσκευασία θα βοηθούσε.  Χωρίς fluoride, sodium lauryl sulphate  100% Φυσικής προέλευσης  Κατάλληλη για vegetarian  Φυσικά χρώματα  Προέλευση: Αγγλία

Τα οργανικά συστατικά που χρησιμοποιούνται εδώ περιλαμβάνουν μπλε-πράσινα φύκια, θαλασσινό αλάτι και άλατα για ανακούφιση, αποτοξίνωση και ενδυνάμωση ούλων και δοντιών. Άρεσε η δροσιστική σύνθεση με αιθέριο έλαιο μέντας που φρεσκάρει την αναπνοή και εξαλείφει δυσοσμίες. Περιέχει πιστοποιημένο βιολογικό ζελέ αλόης και 3 φυσικούς λευκαντικούς παράγοντες: σκόνη χαλαζία, ανθρακικό ασβέστιο και σκόνη μπαμπού που λευκαίνουν χωρίς χημικά και σκληρά αποξεστικά. Χωρίς lauryl sulphate και propylene Glycol Χωρίς πρόσθετα χρώματα, αρώματα & συντηρητικά  Χωρίς ζαχαρίνη Κατάλληλη για vegetarian Φυσικά χρώματα Δεν δοκιμάζεται σε ζώα Προέλευση: ΗΠΑ

Περιέχει χυμό aloe vera, xylitol, εκχύλισμα μολόχας και αιθέριο έλαιο ευκαλύπτου. Μαλακτική και δροσιστική οδοντόκρεμα, ιδανική για καθημερινή χρήση. Αν και στην ομάδα του Safe άρεσε η διάρκεια του αποτελέσματος και η αίσθηση φρεσκάδας, οι γνώμες διχάστηκαν σχετικά με την έντονη γεύση του ευκάλυπτου. Ωστόσο μέτρησαν θετικά οι πιστοποιήσεις του προϊόντος.  Δερματολογικά ελεγμένο  Δεν δοκιμάζεται σε ζώα  Πιστοποίηση φυσικών πρώτων υλών οργανικής καλλιέργειας Δεν περιέχουν συνθετικά χρώματα, SLS, SLES & άλλα δραστικά με βάση το πετρέλαιο Δεν περιέχει • Τεστ Νίκελ <1 PPM Προέλευση: Ιταλία

Πληροφορίες: (210 9588220) Τιμή: 6,55€ (75ml)

Himalaya: Dental Cream

Πληροφορίες: Ayurveda Hellas (2310 887679) Τιμή: 6,55€ (75ml) Αγιουρβεδική φυτική οδοντόκρεμα, προϊόν 100% από ενεργά φυτικά συστατικά. Με neem που καταπολεμά τα μικρόβια, pomegranate και Meswak και Babool για την αποφυγή της αιμορραγίας των ούλων. Καταπολεμά τη κακοσμία του στόματος. Προλαμβάνει πέτρα και ουλίτιδα. (Τυχαιοποιημένη μονή τυφλή κλινική μελέτη: πηγη: www.himalayahealthcare. com/researchpaper/pcare.htm#dental_cream). Μας άρεσε η δυνατή γεύση και η αίσθηση φρεσκάδας που διαρκεί. 100% vegetarian Κατάλληλη για ομοιοπαθητική Κατάλληλη για Αγιουρβεδική θεραπεία Περιέχει φυσικό φθόριο 100% ενεργά φυτικά συστατικά Προέλευση: Ινδία

40 SAFE

Auromère: Ayurvedic herbal

Πληροφορίες: Μορφέας Ελλάς (210 2846948) Τιμή: 6,40€ (75ml) Αγιουρβεδική φυτική οδοντόκρεμα με 24 εκχυλίσματα φυτών. Το neem σε συνδυασμό με το έλαιο κανέλας και τη γλυκόριζα καταπολεμούν τα βακτηρίδια, ενώ το θυμάρι, η μέντα και η κανέλα Κεϋλάνης δίνουν μία ευχάριστη γεύση. Διαπιστώσαμε ότι είναι οικονομική στη χρήση διότι δεν περιέχει αφριστικά που διογκώνουν την ποσότητα. Μας άρεσε η μεγάλη διάρκεια αποτελέσματος. Χωρίς φθόριο, χωρίς αφριστικά συστατικά Με πιστοποίηση φυσικών συστατικών Προέλευση: Ινδία

Ramnus: Bio Plasis Mastic Πληροφορίες: Ramnus Lab. (210 6462587) Τιμή: 6.30€ (75ml)

Δοκιμάσαμε την οδοντόκρεμα με μαστίχα, αλόη και καλέντουλα, ειδικά μελετημένη για τους ερεθισμούς των ούλων, τους λεκέδες των δοντιών και την κακοσμία του στόματος. Μας άρεσε η ήπια γεύση της και η έλλειψη μεγάλης ποσότητας αφρού. Κατάλληλη για ομοιοπαθητική Mε πιστοποιημένα φυτικά συστατικά οργανικής καλλιέργειας Mε φυσικά αιθέρια έλαια Χωρίς triclosan, οινόπνευμα, χημικές ουσίες Προέλευση: Ελλάδα

Safe Product Report

Sante: Dental med (Myrrhe)

Lavera: Βasis sensitiv

Περιέχει τον κλινικά αποδεδειγμένο συνδυασμό συστατικών που περιέχει μύρρο, πράσινο τσάι και xylitol. Μας άρεσε η μυρωδιά και η αίσθηση καθαριότητας που αφήνει στο στόμα. Οι πληροφορίες στη συσκευασία είναι ευδιάκριτες αλλά δυσκολευτήκαμε γιατί δεν είναι στα Ελληνικά. Με πιστοποίηση φυσικών συστατικών Χωρίς fluoride Χωρίς Μινθόλη Χωρίς συνθετικά χρώματα & αρώματα Χωρίς συντηρητικά Κατάλληλο για ομοιοπαθητική Περιέχει Camellia Sinensis Leaf Extract βιολογικής καλλιέργειας Προέλευση: Γερμανία

Δοκιμάσαμε την οδοντόκρεμα με εχινάκεια και πρόπολη από τη σειρά basis. Αν και πρόκειται για οδοντόκρεμα με φυσικά συστατικά, μας έδωσε την ευχάριστη αίσθηση φρεσκάδας μιας συμβατικής οδοντόκρεμας, χωρίς όμως πολύ αφρό. Το ανθρακικό άλας ασβεστίου και το οξύ πυριτίου βοηθούν στην αφαίρεση της πλάκας. Με θαλάσσιο άλας και μέταλλα, καθώς και με εκχυλίσματα από arnica, μύρο και αχιλλέα, φροντίζουν για την υγιή βακτηριακή στοματική χλωρίδα. Δεν μας άρεσε στη συσκευασία η απουσία πληροφοριών στα Ελληνικά. Με πιστοποίηση φυσικών συστατικών Χωρίς φθόριο Χωρίς συνθετικά χρώματα & αρώματα Περιέχει Echinacea Purpurea, Arnica Montana και Achillea Millefolium βιολογικής καλλιέργειας Δεν δοκιμάζεται σε ζώα Προέλευση: Γερμανία

Πληροφορίες: Λέων (210 2321395) Τιμή: 5,90€ (75ml)

A.Vogel: Dentaforce

Πληροφορίες: Lavera (210 3629669) Τιμή: 4,90€ (75ml)

Weleda: Pflanzen Zahngel

Πληροφορίες: ICP (210 9408880) Τιμή: 6,70€ (75ml)

Πληροφορίες: Α. Ελοβάρη (2310 856233) Τιμή: 6,95€ (75ml)

Δοκιμάσαμε τον συνδυασμό των 5 βοτάνων (εχινάκεια, δεντρολίβανο, δυόσμος, μέντα, ρατάνια) που είναι ιδανικός για στοματικά έλκη φλεγμονές & άφθα. Μας άρεσε η έντονη αίσθηση καθαριότητας η οποία διατηρείται για αρκετή ώρα μετά το βούρτσισμα. Ωστόσο κάποιοι απο την ομάδα θεώρησαν την γεύση πολύ έντονη. Με πιστοποίηση βιολογικών συστατικών Κατάλληλη για vegans Δεν δοκιμάζεται σε ζώα Χωρίς συνθετικά χρώματα & αρώματα Βασισμένο στην παραδοσιακή συνταγή βοτανοθεραπείας Προέλευση: Ελβετία

Δοκιμάσαμε την Pflanzen Zahngel, μία φυτική οδοντόκρεμα σε μορφή gel ήπια με το σμάλτο των δοντιών η οποία μπορεί να είναι χρήσιμη για όσους έχουν ευαίσθητα ούλα. Μας άρεσε η γεύση δυόσμου που αφήνει στο στόμα. Η ομάδα συμφώνησε ότι χρειάζεται αρκετή ποσότητα gel σε κάθε χρήση. Μας άρεσε που είναι απαλλαγμένη από όλα τα βλαβερά συστατικά και κατάλληλη για vegans. Με πιστοποίηση φυσικών συστατικών Κατάλληλη για vegans. Χωρίς αφρίζοντα τασιενεργά και συντηρητικά Χωρίς συνθετικά χρώματα & αρώματα Χωρίς ζάχαρη ή υποκατάστατα ζάχαρης Προέλευση: Γερμανία

SAFE 41

Products Details

ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΥΡΟΛΟΙΜΩΞΕΙΣ UT D- MANNOSE

100% αγνός χυμός Ιπποφαές βιολογικής καλλιέργειας WELEDA Χαρίζει δύναμη, υγεία και ευεξία σε όλη την οικογένεια, κάθε εποχή του χρόνου! Για την WELEDA η εξωτερική ομορφιά και ακτινοβολία του ανθρώπου οφείλεται σε έναν πολύ σημαντικό βαθμό στην καλή υγεία του οργανισμού του! Ο αγνός χυμός ιπποφάες από την WELEDA είναι ένα εκχύλισμα από ώριμους καρπούς του θάμνου ιπποφαούς, βιοδυναμικής καλλιέργειας. Θεωρείται εξαιρετικά πλούσια πηγή φυσικής βιταμίνης C καθώς και αντιοξειδωτικών (Β-καροτίνη, φλαβονοειδή και βιταμίνης Ε). Δρα κατά των ελεύθερων ριζών, ενισχύει την φυσική άμυνα του οργανισμού και αποτελεί ιδανικός σύμμαχος του οργανισμού σε δύσκολες συνθήκες, όπως η κόπωση, το κρυολόγημα, η αδυναμία, το άγχος και η ανορεξία. Συνιστάται ως κατάλληλο δυναμωτικό σε περίοδο δίαιτας, διατροφής όπως επίσης και σε περιόδους ανάρρωσης από διάφορες ασθένειες, ιώσεις και γρίπη. Ιδανικό τονωτικό ρόφημα για αθλητές, μαθητές, εγκύους, διαβητικούς και για όσους αντιμετωπίζουν μια απαιτητική καθημερινότητα. Χαρίζει ενέργεια και δύναμη, αναζωογονώντας τον οργανισμό με τον πιο φυσικό τρόπο! Διατίθεται και ως ελιξίριο, που περιέχει οργανική ζάχαρη και μέλι. Δεν περιέχει συνθετικά συντηρητικά, τεχνητά αρώματα και χρωστικές ουσίες. Με πιστοποίηση ECOCERT. Διατίθενται σε φαρμακεία και καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων. Πιστοποιημένο βιολογικό προϊόν ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΕΛΟΒΑΡΗ &ΣΙΑ ΟΕ: Τηλ.:2310 856233 42 SAFE

Aντιμικροβιακή συλλογή της Penny Price Aromatherapy Ltd. Μια χρήσιμη συλλογή από προληπτικά προϊόντα για τη μικροβιακή μόλυνση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο στο σπίτι όσο και στο δέρμα. Όλα τα προϊόντα που περιέχονται στην Αντιμικροβιακή Σειρά της Penny Price Aromatherapy Ltd. είναι κατάλληλα τόσο για τα παιδιά, όσο και για τους ηλικιωμένους. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα μέσα στην ημέρα. Η σειρά αποτελείται από τα εξής προϊόντα: - Αντιμικροβιακό Τζελ, το οποίο μπορείτε να το εφαρμόσετε στα χέρια σας & να το αφήσετε, χωρίς ξέπλυμα, για μεγαλύτερη προστασία. - Αντιμικροβιακό Σαπούνι Προσώπου & Χεριών με τσαγιόδεντρο, πεύκο και γεράνι. - Αντιμικροβιακό Σπρέι Χώρου με θυμάρι, κανέλλα, γλυκάνισο & κίτρο.

- Αντιμικροβιακό Μίγμα Αιθέριων Ελαίων για χρήση σε καυστήρα χώρου, με θυμάρι, πεύκο & εξωτική βερβένα. - Αντιμικροβιακό Λάδι Μασάζ με ρίγανη, κίτρο & γλυκάνισο, ειδικά σχεδιασμένο για να ανακουφίζει τους μύες & τις κλειδώσεις όταν είναι πιασμένοι και κουρασμένοι. Επίσης, ιδανικό αντιμικροβιακό αιθέριο έλαιο είναι ο Γλυκάνισος - Anise Star (Illicium verum), το οποίο μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε στις παρακάτω εφαρμογές: - Χρησιμοποιήστε 4-8 σταγόνες, ανάλογα το χώρο σας, σε καυστήρα – κατάλληλο για όλες τις ηλικίες - Προσθέστε 4-8 σταγόνες στο μπάνιο ενηλίκων & 2-4 σταγόνες στο μπάνιο παιδιών. Στα μωρά κάτω των 2 ετών μη προσθέτετε παραπάνω από 2 σταγόνες.

- Προσθέστε 15 σταγόνες σε 50ml λάδι βάσης σύμφυτο για μασάζ. Διαιρέστε την ποσότητα για παιδιά κάτω των 10 ετών.

AURA VITAE: Τηλ.:210 3629669

Απομακρύνει και σταδιακά εξαφανίζει τα στελέχη του βακτηριδίου E.COLI, σταματά τις επαναλαμβανόμενες και επίμονες ουρολοιμώξεις, την επώδυνη ούρηση, το τσούξιμο και τον κνησμό. Προάγει και προφυλάσσει γενικότερα την υγεία τού ουροποιητικού συστήματος. Η μαννόζη είναι ένα σάκχαρο του οποίου το μόριο είναι υδατοδιαλυτό, και το οποίο έχει την ιδιότητα να περνά μέσα από το ανθρώπινο σώμα χωρίς να αποσυντίθεται και ως εκ τούτου, χωρίς να μεταβολίζεται. Από την στιγμή της κατανάλωσής του, βρίσκει εύκολα τον δρόμο προς τους νεφρούς από όπου τελικά προωθείται στην ουροδόχο. Στον δρόμο της προσαρτίζει στο μόριό της βακτήρια και μολυσματικά του ουροποιητικού και τα παρασύρει μαζί της μέχρι την έξοδο από το σώμα μέσω των ούρων.

ΚΟΛΛΑΓΟΝΟ JOINT VIBRANCE Για τους πόνους των αρθρώσεων με τη χρήση του υδρολυμένου κολλαγόνου. Είναι μία πλήρης φόρμουλα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με τις αρθρώσεις. Σχεδόν όλοι παρουσιάζουν εξασθένιση και βλάβες στον χόνδρο των αρθρώσεων μετά την ηλικία των 35. Ο χόνδρος δύσκολα αναπλάθεται και τα κύτταρά του χρειάζονται καθημερινά θρεπτικά συστατικά, που όμως δύσκολα φτάνουν εκεί. Τα συστατικά του JOINT VIBRANCE είναι έτσι μελετημένα ώστε να εφοδιάζουν συνεχώς με θρεπτικά στοιχεία τους χονδροκίτες και να τους αφήνουν να κάνουν την δουλειά τους, να ξαναγεννούν τον χόνδρο στις αρθρώσεις μας. Το JOINT VIBRANCE συνδυάζει τα βοτανικά εκχυλίσματα, τα μικροστοιχεία και τα θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα για την σε βάθος αναδόμηση του χόνδρου. ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΙΚΗ-ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ: Τηλ.:210 3800180

ΣΠΙΡΟΥΛΙΝΑ MARCUS ROHRER

Products Details

Η Νο 1 ΣΠΙΡΟΥΛΙΝΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ! Η Σπιρουλίνα Marcus Rohrer, η Νο 1 σπιρουλίνα στον κόσμο, ενισχύει την άμυνα του οργανισμού προσφέροντάς σας μοναδική ενέργεια, διαύγεια και αντοχή κάθε μέρα. Είναι η μοναδική σπιρουλίνα στον κόσμο που χάρη στο ειδικό Viosol μπουκάλι της, διατηρεί τη φρεσκάδα και τα ευεργετικά συστατικά της ανέπαφα από τον ήλιο! Καθαρίζει τον οργανισμό, τονώνει τον μεταβολισμό και φυσικά προσφέρει δύναμη και ευεξία όλη μέρα! Επιλέξτε σπιρουλίνα Marcus Rohrer και ξεκινήστε δυνατά κάθε σας μέρα! ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΕΛΟΒΑΡΗ &ΣΙΑ ΟΕ: Τηλ.:2310 856233

Πράσινη πρόπολη

WAX GREEN 70 GOLD Η πρόπολη ενισχύει το ανοσοποιητικό, προστατεύει από τις λοιμώξεις, έχει αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Βοηθάει σε όλες τις αναπνευστικές παθήσεις και τις ωτορινολαρυγγολλογικές λοιμώξεις, δρα κατά των ιών, των μυκητών και των βακτηρίων, ακόμα και ενάντια σε στελέχη ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Η πράσινη πρόπολη προέρχεται από το φυτό Baccharis dracunculifolia που φύεται μόνο στη Βραζιλία. Δεν προκαλεί αλλεργία και έχει ισχυρότερη δράση κατά των μυκητών. Βοηθάει στον φυσιολογικό ρυθμό ανάπτυξης των κυττάρων και συνεργάζεται άριστα με τη χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία προστατεύοντας τον ασθενή από τις παρενέργειες τους. Η WAX GREEN 70 GOLD έχει περιεκτικότητα 35 % σε πράσινη πρόπολη. Λόγω αυτής της πολύ μεγάλης περιεκτικότητας και των μοναδικών ιδιοτήτων της πράσινης πρόπολης, είναι ένα μοναδικό προϊόν που πάντα πρέπει να έχετε κοντά σας, τόσο για τοπική όσο και για συστηματική χρήση.

AM HEALTH: Τηλ.: 210 5136008

Νέα βιολογική σειρά περιποίησης σώματος από τη Sanoflore

Energizing Shower Gel - Αφρόλουτρο Ενέργειας με Βιολογικό Αιθέριο Έλαιο Μέντας: Χαρίζει τόνωση, φρεσκάδα στην επιδερμίδα και την απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται το σώμα ξεκινώντας την ημέρα.

Soothing Shower Gel - Κατευναστικό Αφρόλουτρο με Βιολογικό Αιθέριο Έλαιο Μαντζουράνας: Προσφέρει χαλάρωση και την απαραίτητη ηρεμία που αναζητάει το σώμα το βράδυ.

Nourishing Petal Body Cream – Γαλάκτωμα Σώματος με Βιολογικό Αιθέριο Έλαιο Ηλίανθου & Βούτυρο Karite: Για ξηρές – ευαίσθητες επιδερμίδες. Με ενυδατικές και καταπραϋντικές ιδιότητες χαρίζει 24ωρη ενυδάτωση και μια επιδερμίδα λεία και απαλή. Τα προϊόντα είναι δερματολογικά ελεγμένα σε ευαίσθητες επιδερμίδες, με ευχάριστο άρωμα αιθέριων ελαίων. Χωρίς Sodium Lauryl Sulphate και paraben.

Πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα που διατίθενται σε επιλεγμένα φαρμακεία. για τη SANOFLORE: Τηλ.: 210 32 52 103

Ultimate Bone Support H απόλυτη στήριξη των οστών μας από τη SOLGAR Η νέα ανανεωμένη φόρμουλα της Solgar ειδικά για την ενδυνάμωση και την διατήρηση υγιών οστών! To Ultimate Bone Support παρέχει στον οργανισμό, τα απαραίτητα για την υγεία των οστών θρεπτικά στοιχεία: ασβέστιο, μαγνήσιο, βιταμίνη Κ2, βόριο, ψευδάργυρο, μαγγάνιο και χαλκό. Ενισχυμένο με επιπλέον βιταμίνη D3. Το Ultimate Bone Support προσφέρει αποτελεσματική προστασία και ενδυνάμωση των οστών, ενώ τα μέταλλα που περιέχονται στη φόρμουλα –ψευδάργυρος, χαλκός, μαγγάνιο, βόριο- είναι παρασκευασμένα από τα εργαστήρια της Albion που διαθέτει τη μοναδική πατέντα για την παρασκευή χηλικών και άρα πιο βιοδιαθέσιμων μετάλλων στον κόσμο. Η φόρμουλα είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε καταστάσεις οστεοπόρωσης και καταγμάτων, αλλά και σε όσους θέλουν να φροντίζουν προληπτικά για τη καλή υγεία και διατήρηση γερών οστών! Διαθέτει πιστοποίηση Kosher και είναι ελεύθερη γλουτένης. Δοκιμάστε τη μαζί με την αγαπημένη σας πολυβιταμίνη από τη σειρά πολυβιταμίνων της Solgar. Εισάγεται συσκευασμένο από τις ΗΠΑ.

ISO PLUS: Τηλ.: 210 9579707

BioHeel Foot Patches & Chi patches Αποτοξινωτικά επιθέματα με ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία Τα αυθεντικά Κορεάτικα αποτοξινωτικά επιθέματα Chi και BioHeel που περιέχουν μόνο φυσικά συστατικά, εκπληρώνουν την υπόσχεσή τους και σας βοηθούν να απαλλαγείτε από πολλά δυσάρεστα συμπτώματα που έχουν σχέση με την υγεία σας. Με τη χρήση

των επιθεμάτων Chi και BioHeel επιτυγχάνεται: 1. Απομάκρυνση τοξινών από τον οργανισμό, μέσω της απορρόφησής τους από το δέρμα 2. Μείωση σωματικών πόνων και πρηξιμάτων. 3. Βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος 4. Καθαρισμός του αίματος 5. Βελτίωση της ποιότητας του ύπνου 6. Επανάκτηση του αισθήματος ευεξίας Τα επιθέματα Chi και BioHeel Foot Patches διατίθενται σε επιλεγμένα Φαρμακεία και καταστήματα βιολογικών προϊόντων από την εταιρεία Ηellenize.

HELLENIZE : Τηλ.: 210 7219320

SAFE 43

Products Details

Vita Force®

Πολυβιταμινούχο τονωτικό αποκατάστασης με μοναδική 100% φυσική σύνθεση

Spirulina Gold EubiasTM

Ασπίδα προστασίας του οργανισμού Η Χρυσή Spirulina Gold EubiasTM ήρθε και αλλάζει τα δεδομένα στην εξέλιξη της φυσικής διατροφής. Πρόκειται για μια σπιρουλίνα ανώτερης ποιότητας καθώς είναι η μοναδική 100% καθαρή, χωρίς έκδοχα, χάρη στην πατενταρισμένη μέθοδο που εφαρμόζει για τη δημιουργία του δισκίου χωρίς χημικά, είναι δηλαδή μόνο σπιρουλίνα. Αποτελεί την κορυφαία ποικιλία σπιρουλίνας στον κόσμο καθώς καλλιεργείται αποκλειστικά στην Αυστραλία, κάτω από το ευεργετικό φως του δυνατού ήλιου, σε πεντακάθαρα νερά, μακριά από τη μόλυνση. Με περισσότερα από 90 ενεργά συστατικά, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και αναζωογονεί ριζικά τον οργανισμό. Ταυτόχρονα, αποτελεί την πλουσιότερη πηγή πρωτεΐνης και αμινοξέων στον κόσμο καθώς περιέχει 60-70% πρωτεΐνη υψηλής ποιότητας. Έτσι, χαρίζει στον οργανισμό αστείρευτη ενέργεια και ζωντάνια κάθε μέρα, όλη μέρα. ΑSTRA MEDICAL HELLAS SUPERFOODS :

Τηλ.: 210 2527584

NASODREN

Λύση απο τη Φύση για τη Ρινοκολπίτιδα (Ιγμορίτιδα)

Το υδατικό διάλυμα των βολβών κυκλάμινου σε μορφή spray (χωρίς προωθητικά αέρια) περιέχει σαπωνίνες (κυκλαμίνη) και φλαβονοειδή, ουσίες γνωστές ήδη από την αρχαιότητα για PHARMA Q: Τηλ.: 210 9374576-8 44 SAFE

Σύμφωνα με τη συνταγή του διάσημου Ελβετού γιατρού A.Vogel, για γρήγορο ενεργειακό εφοδιασμό, κατάλληλο για ενήλικες και παιδιά. Συνδυάζει χυμό ιπποφαούς, φυτικά εκχυλίσματα βύνης, φυσικό μέλι, συμπυκνωμένο χυμό χουρμάδων, εκχύλισμα γύρης, φύτρα σιταριού, ζύμη μαγιάς, καρπούς άγριας τριανταφυλλιάς, χυμό του τροπικού φρούτου durian, φυσική βιταμίνη Ε και συμπυκνωμένο χυμό πορτοκαλιού. Τα βιολογικά ενεργά συστατικά του Vita Force® εφοδιάζουν τον οργανισμό με όλες τις απαραίτητες βιταμίνες, αμινοξέα, αντιοξειδωτικά, πρωτεΐνες, πλήθος μετάλλων και ιχνοστοιχείων, προσφέροντας ζωντάνια και ευεξία σε περιόδους σωματικής κόπωσης, άγχους, εξάντλησης, ατονίας, αδυναμίας, ανάρρωσης από ασθένειες, έντονης πνευματικής προσπάθειας, εντατικής αθλητικής δραστηριότητας. Παρασκευάζεται αποκλειστικά από φυτικές βιοδραστικές ουσίες και είναι απαλλαγμένο από τεχνητά πρόσθετα, χρωστικές και χημικά συντηρητικά. Κατά τη διαδικασία της σύνθεσής του προστατεύονται τα πολύτιμα και ευαίσθητα βιολογικά συστατικά του.

ICP - A.VOGEL: Τηλ.: 210 9408880 τα θεραπευτικά τους αποτελέσματα. Το Nasodren® δρα αποτελεσματικά και άμεσα στην περιοχή της ρινός και των παραρρινίων κόλπων, διευκολύνοντας τους φυσιολογικούς μηχανισμούς παροχέτευσης και καθαρισμού, με άμεσο επακόλουθο την ελεύθερη ρινική αναπνοή. Καθαρίζει και απομακρύνει τις φλεγμονώδεις και πυώδεις εκκρίσεις, τα σωματίδια των ιών, και βοηθά στη φυσιολογική αποκατάσταση του επιθηλίου του βλεννογόνου.

Dormatone από την Nature’s Answer

Ήπιο ηρεμιστικό, υπνωτικό, χαλαρωτικό. Η Βαλεριάνα παραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί ως αγχολυτικό, ήπιο ηρεμιστικό, υπνωτικό και σπασμολυτικό. Ο Λυκίσκος, που δίνει το χαρακτηριστικό άρωμα στην μπύρα, παραδοσιακά χρησιμοποιείται ως υπνωτικό, ήπιο ηρεμιστικό, σπασμολυτικό και πικρό τονωτικό. Η Σκουτελάρια παραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί ως τονωτικό του νευρικού συστήματος, σπασμολυτικό και ήπιο ηρεμιστικό. Η Πασιφλώρα έχει χρησιμοποιηθεί ως αγχολυτικό, σπασμολυτικό, ήπιο ηρεμιστικό και υπνωτικό.

GREENWAVE: Τηλ.:210 4823213

Ξυπνήστε τον μεταβολισμό σας με το απόσταγμα Πράσινο Τσάι της Balance Το απόσταγμα πράσινο τσάϊ υποστηρίζει την προσπάθειά σας να χάσετε κιλά καθώς καίει τα λίπη και αυξάνει επι 10 % τις καύσεις του μεταβολισμού. Συγχρόνως αποτελεί ασπίδα προστασίας στον σακχαρώδη διαβήτη και ενισχύει το κυκλοφορικό σύστημα. Μπορείτε να το βρείτε σε επιλεγμένα φαρμακεία και καταστήματα βιολογικών προϊόντων στην τιμή των 35 ευρώ. ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΠΟΜΙΜΗΣΕΙΣ.

BALANCE: Τηλ.:210 2627024

Απο την ομάδα του tvxs.gr

Απόσπασμα δημοσίευσης στο tvxs στις 13/11/2009

Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Public Issue που διενεργήθηκε για την εφημερίδα, Καθημερινή, το 63% των Ελλήνων δεν προτίθεται να εμβολιαστεί.

Να το κάνω το εμβόλιο;

Τ

ο ζήτημα έχει απασχολήσει το τελευταίο διάστημα και τους χρήστες του tvxs.gr, οι οποίοι τροφοδοτούν τις σχετικές ιστορίες με ενδιαφέρουσες πληροφορίες - απόψεις. Ανάμεσα σε άλλα, επισημαίνονται τα συμπεράσματα συζήτησης που διοργάνωσε η Αριστερή Ριζοσπαστική Συνεργασία Ιατρών (Α.Ρ.Σ.Ι.): 1. Ο ιός Η1Ν1 εμφανίζει αυξημένη μεταδοτικότητα, αλλά δεν φαίνεται να έχει μεγαλύτερη θνησιμότητα από άλλες μορφές γρίπης στο παρελθόν.

2. Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας άλλαξε τα κριτήρια της «πανδημίας», προκειμένου να εντάξει σε αυτή τον νέο ιό.

3. Τα θύματα (θάνατοι) πλην του επιβαρυμένου ιατρικού μητρώου, συνήθως ανήκουν σε κατώτερες εισοδηματικές τάξεις ή χώρες.

4. Μέχρι στιγμής στην χώρα μας υπάρχουν θάνατοι, όλοι σχετιζόμενοι με ήδη υπάρχοντα ιατρικά προβλήματα. Την δεκαετία του ‘80, οι θάνατοι από την γρίπη κυμαίνοντο μεταξύ 15 και 50 ετησίως στην χώρα μας.

5. Υπάρχει υπερβολική διόγκωση του κινδύνου από τον Η1Ν1. Αυτό οφείλεται σε οικονομικά συμφέροντα των ιατρικών εταιρειών αλλά και σε καλλιέργεια πολιτικών εκμετάλλευσης του “φόβου”. Τα στοιχεία ότι θα νοσήσει σχεδόν ό μισός πληθυσμός της χώρας ή θα έχουμε μείωση του ΑΕΠ κατά 10% (!) λόγω της γρίπης, που διακινούσαν κυκλώματα και o ίδιος ο πρώην υπουργός Υγείας κος Αβραμόπουλος είναι υπερβολικά αν όχι ύποπτα. Τα 8 εκατ. εμβόλια που παρήγγειλε ο κος Αβραμόπουλος είναι εξωφρενικός αριθμός (αν όχι ύποπτος)... Επιπλέον, στο πλαίσιο της συζήτησης

υποβάλλονται ερωτήματα, όπως: -«Πώς εξηγείται ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και ο Ευρωπαϊκός δεν έχουν εκδώσει οδηγίες;» -«Πώς εξηγείται ότι στην αρχή θα εμβολιάζονταν τα μικρά παιδιά και οι έγκυες γυναίκες, ως πιο ευάλωτοι και τώρα τα τραβάνε πίσω;» -«Πώς εξηγείται η επιμονή στον εμβολιασμό, όταν οι χώρες που μόλις πέρασαν τον χειμώνα δεν είχαν έντονα πανδημικά φαινόμενα και μάλιστα χωρίς το εμβόλιο;» Επίσης, χρήστης του tvxs.gr από τη Δανία, αναφέρει για τη σκανδιναβική χώρα: «Μόνο το 2008 πέθαναν περίπου 6000 από επιπλοκές από την απλή γρίπη!!! Ακούσατε τίποτα στην Ελλάδα;». «Για κάθε νέο φάρμακο απαιτείται περίοδος τελικών δοκιμών 2 ετών. Το εμβόλιο αυτό δεν έχει δοκιμαστεί ούτε 2 μήνες», προστίθεται σε άλλο σχόλιο.

SAFE 45

Σημεία διανομής

ΔΙΑΝΟΜΗ. www.safemagazine.gr



ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ (13):

ΑΤΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ: Ιανός, Σταδίου 24  Αιώνιος Ηνίοχος, Σόλωνος 97  Πύρινος Κόσμος, Ιπποκράτους & Σόλωνος  Πολιτεία: Ασκληπιού 1-3  Εκδόσεις «Κέδρος» Πεσμαζόγλου 5 & Σταδίου, Στοά βιβλίου ΜΑΡΟΥΣΙ: Ιανός: Golden Hall, Λεωφόρος Κηφίσιας 37Α ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ : The Βook store, Μεσολογγίου 49 ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ιανός, Πλατεία Αριστοτέλους 7  Ιανός: Μεταμορφώσεως 24, Καλαμαριά  Ιανός, Φιλιππουπόλεως 57, Αμπελόκηποι  Ιανός, 25ης Μαρτίου 45 Ντεπώ  Ιανός, Εμπορικό κέντρο ΜediteraneanCosmos Ψάρας, Φιλικής Εταιρείας 39

ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΑ (38)

ΑΤΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ: Life Up, Ιδρομενέως 112 ΑΓ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ:Power Gym Fitness Club, Ελ. Βενιζέλου 107 ΑΙΓΑΛΕΩ: Entasis, Κων/λεως 16:17 ΑΝΩ ΠΑΤΗΣΙΑ : Corpus Gym 2, Ιαλέμου 48 ΒΥΡΩΝΑΣ: Byron Gym, Χειμάρας 19 & Κολοκοτρώνη • Kouros Fitness Club, Αναλήψεως 48 ΓΛΥΦΑΔΑ: Iron Gym, Ανθέων 22 • Gym Tonic, Λεωφ. Βουλιαγμένης 96 • Planet world of fitness, Αθ. Διάκου 24 ΑΝΩ ΓΛΥΦΑΔΑ: Contours Express 1, Ανδρ. Παπανδρέου 181 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ: Champions Gym, Νυμφών 39 • Universal Ladies, Ρήγα Φεραίου 7 • Άθλος, Ηρούς Κωνσταντοπούλου 27 • Sports club, Ποσειδώνος 20 ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ: Καισάρειον, Δημαρχιακό Μέγαρο Καισαριανής, Βρυούλων & Κλαζομενών ΚΡΥΟΝΕΡΙ: Αίαντας Fitness Club, Λεωφ. Κρυονερίου 53 ΛΥΚΟΒΡΥΣΗ: Joe Weider, Γρηγορίου Λαμπράκη 39:41 ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ: Corpus Gym 1, Αγ. Σοφίας 13 & Πολυκάρπου • Shape Health Club, Eλ. Βενιζέλου 5Α • Contours Express 2, Σαράντα Εκκλησιών 1 & Αιγαίου • Center Gym, Ομήρου 24:26 • Aloe Fitness, Αιγαίου 77 • Studio, Ιωνίας 1 • Reflex gym, Διγενή Ακρίτα 37 • Εν σώματι, Αρτάκης 135 ΠΑΓΚΡΑΤΙ: Παγκράτιον Γυμναστήριο Ο.Ε, Υμηττού 271 ΠΑΛΑΙΟ ΦΑΛΗΡΟ: Υγεία & Διάπλαση, Μ. Μπότσαρη 26:28 • Life Line, Αγ. Βαρβάρας 102 • Peak Fitness, Ζησιμοπούλου 68 • Physical Gym, Ζησιμοπούλου 64 • Sportesse fitness club, Αγγελίδου 19 ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Δίαθλον, Δεληγιάννη 50 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: Health & Fitness, Αγ. Ιεροθέου 46Β Α.ΠΑΤΗΣΙΑ:Corpus Gym 2, Ιαλέμου 48 ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Head studio Καρβέλα, Εθν. Αντιστάσεως 84

ΚΕΝΤΡΑ YOGA (42)

ΑΤΤΙΚΗ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ:Αnahat yoga center, Ολυμπίας 16 • ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ :Anima Soma, Αιόλου 7 • Cocoon Urban Spa, Σουλίου 9 • ΑΘΗΝΑ: Brahma Koumaris, Θάσου 12Α • Essennce Human Space, Παλλάδος 32, Πλατεία Ψυρρή • Iyangar Yoga Centre, Καλαμιώτου 12 • Nysy Studios, Νίκης 25 • Athen massage & yoga academy, Μητσαίων 19 • Satyananda Yoga Centre Athens, Αγ. Δημητρίου 26, Πλ. Ηρώων • Studio Υγείας & Ευεξίας, Αριστοτέλους 67 • Studio Yoga Arhata, Λεωφ. Αλεξάνδρας & Βαρβάκη 10 ΑΝΩ ΠΑΤΗΣΙΑ : ΑΙΩΝ, Αγ. Λαύρας 21 ΑΛΙΜΟΣ: Vijaya, Καραϊσκάκη 16 ΑΝΟΙΞΗ : Raja Yoga Center, Ελαίας 99 ΒΥΡΩΝΑΣ :Α.Γ.Σ. Εμπεδοκλής, Αδ. Κοραή 44:46 ΔΑΦΝΗ : ΒΙΟΑΝΕΛΙΞΗ, Δημοσθένους 21 ΖΩΓΡΑΦΟΥ : Σύλλογος Vitality, Παπαδιαμαντοπούλου 52 ΚΗΦΙΣΙΑ : OmYoga 5Δ, Αιγίνης 47 • Λωτος, Μακεδονίας 14 ΚΟΡΩΠΙ : Samanti, Χαλκηδόνος & Πύργου, Καρελάς, ΜΑΡΟΥΣΙ : Prana Yoga, ΟΑΚΑ: Ανοικτό κολυμβητήριο, Κηφισίας 37 • Walk to the Sun, Επαλόφου 4 ΜΕΤΣ : Α.Γ.Σ.. Shakti Yoga Studio, Λάμπρου Φωτιάδου 17:19 ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ : Sitaram, Μίλωνος 14 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ : Ιαθείην, Ορθοδ. Χριστ. Ενώσεως 12:14 & Δαρδανελίων 19 ΠΕΙΡΑΙΑΣ : Ομακοείο Πειραιώς, Μπουμπουλίνας 28 & Καραΐσκου 122 ΧΑΛΑΝΔΡΙ : Harantiniotis Konstantinos, Μπιζανίου 3 • Αρμονική Ζωή, Γρίβα 23 • Κέντρο εσωτέρας θεραπευτικής:Hatha Yoga, Κέας 22, Πλατ. Κέννεντυ • Shantom, Τριπόλεως 35α & Ευβοίας ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΑΜΟΡΓΟΣ : Εναλλακτικό κέντρο Iris, Παραλία:Αιγιάλη ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ : Yoga place, Λ.Πετράκη 33 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : Armonia Yoga Club, Κερκύρας 8 • Yoga arts, Πλατεία ΧΑΝΘ • Yoga Dhara, Εθν. Αμύνης 9 ΚΑΛΑΜΑΤΑ : Namaste, Αριστοδήμου 147 ΚΙΛΚΙΣ : Kinesis Gym, 25ης Μαρτίου & Τσιρογιάννη ΛΑΡΙΣΑ : My Gym, θυμάτων Κατοχής 19 ΜΥΤΙΛΗΝΗ : Κέντρο Ολιστικής Yoga Λέσβου, Δαμδούμη 12 ΠΑΤΡΑ : Asthanga Yoga:Agni Vinyasa Yoga, Μιλτιάδου 13 ΡΕΘΥΜΝΟ ΚΡΗΤΗΣ : Yoga place, Κουρητών 13Α ΤΡΙΚΑΛΑ: Ομακοεία Τρικάλων & Θεσσαλονίκης, Αθ. Διάκου 32

ΣΥΛΛΟΓΟΙ - ΣΧΟΛΕΣ - ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ (26):

ΑΤΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ: Σύλλογος Ομοιοπαθητικών Ελλάδος, Αριστοτέλους 44

46 SAFE

Το περιοδικό SAFE μπορείτε να βρείτε σε

303 σημεία

 Ιπποκράτειο Κέντρο Κλασσικής Ομοιοπαθητικής, Αριστοτέλους 44  Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογής Βελονισμού, Αλκμάνος 2 & Παπαδιαμαντοπούλου  Μαργαρίτα Παπαδημητρίου Boulenger, Ηροδότου 19  ΟΜ, Ερμού 86 ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ: Όλον, Κηφισίας 102 ΕΛΛΗΝΙΚΟ: Φ=1,618 : Αθ. Διάκου 26 ΚΑΛΛΙΘΕΑ: Φιλοσοφική ένωση Δράκος – Αετός, Σοφοκλέους 37 Κ. ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Shantom, Τριπόλεως 35Α & Ευβοίας ΚΑΡΕΑΣ: Πολυχώρος Ομοιοπ/κης Αθηνών, Λεωφ. Καρέα & Σουλιωτών 1  ΚΗΦΙΣΙΑ: Ακαδημία Αρχαίας Ελληνικής & Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής, Σωκράτους 24 ΜΑΡΟΥΣΙ : Natural Helath Science: Χατζηιωάννου 14 & Δ. Ράλλη ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ: Νίκος Γεραμάνης, Δεληγιάννη 17 & Γ. Παπανδρέου ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ:Κασάνδρα Μουγιάκου, Λεωφ. Μεσογείων 259 ΠΕΝΤΕΛΗ: Γεώργιος Λουκάς, Παπαφλέσσα 14 Π. ΦΑΛΗΡΟ: Κέντρο Ρεφλεξολογίας & Έρευνας, Αμφιτρίτης 28  Natural Health Science, Πανδρόσου 31  Natural Health Science, Λεωφ. Αμφιθέας 78 & Ανδρομάχης 8• ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Αρμονική Ζωή, Γρίβα 23. ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Life Therapy Academy : Αιγαίου 54 & Θερμαϊκού  Μπαρμπουνάκης: Αριστοτέλους 4 & Παπανικολάου 75 ΚΕΡΚΥΡΑ: Χρήστος Κόντης : Δελβινιώτη 6:8 ΛΕΣΒΟΣ: Κέντρο Υγείας: Πλωμάρι

ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ (50):

ΑΤΤΙΚΗ ΑΓ. ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ: Αν. Μαντζάκου Κεφαλληνίας 98  Δημ. Πανταζής, Νικ. Πλαστήρα 102  Δημ. Πανταζής Νικ. Πλαστήρα 102 ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ: Aικ.Μουζά, Αγίας Τριάδας 21 ΑΓ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ: Γ.Τσέρτου, Βασ. Αλεξάνδρου 4 ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: Ευσ. Μήτσου, Παπάγου 43 ΑΓ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ: Στ. Κάγιος, Τσούντα 43 ΑΘΗΝΑ: Ηλ. Πετρογιάννης, Πανεπιστημίου 10  Μ. Σισμανόγλου, Διον. Αρεοπαγίτου 10, Ακρόπολη  Κ. Σπανίδου, Αχαρνών 189  I. Δρίβας, 3ης Σεπτεμβρίου 72  Μαρ. Ζήση, Σόλωνος 20  Ά.Χατζοπούλου-Σ.Νικολάου, Σόλωνος 54  Β. Καλύβα, Ηρακλείτου 4, Κολωνάκι  Αγγ. Φιλίππου, Πατησίων 271  Γ. Κοντογιώργος, Μαρασλής 7 & Υψηλάντου, Ευαγγελισμός  Ζάγκος –Βαΐδάκη, Κλεισθένους 11, Ομόνοια  Ευγ. Πάλογλου, Πανεπιστημίου 16, & Αμερικής (Στοά)  Ν. Σακελάρης, Νίκης 3  Π. Στελλάκη, Πλ. Μητροπόλεως 16  Κ. Μακρή, Φιλελλήνων 20 & Κυδαθηναίων 15, Σύνταγμα  Ι. Καραμανώλης, Σωκράτους 46 ΑΙΓΑΛΕΩ: Ασ. Μαύρου, Ν. Πλαστήρα 12  Δ. Διμελής & Σια Ο.Ε. Μεσογείων 5 ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑ: Γ. Σπανόπουλος, Ελ. Βενιζέλου 140 ΑΛΙΜΟΣ: Παπά – Προυτζοπούλου, Θουκιδίδου 29 ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ: Καλογερογιάννης, Πανόρμου 71-73  Σ. Αποστολοπούλου, Μεσογείων 29 ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ: Ε.Καραμάνη - Σκαρπαθάκη, Κολοκοτρώνη 79 ΓΕΡΑΚΑΣ: Ειρ. Χονδρογιάννη, Ηγουμενίτσας 2 ΔΑΣΟΣ ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ: Θ. Σακκόπουλος, Γ. Παπανδρέου 4 ΖΩΓΡΑΦΟΥ: Ευ. Χρονοπούλου, Γρ. Αυξεντίου 71 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ: Στ. Κακαγιάνης, Αρχιμήδους 64 ΚΗΦΙΣΙΑ: Γ. Παπαδημητρόπουλος, Αργυροπούλου 9 ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ: Π. Ντάβος, Δ. Διαμαντίδη 34 ΜΑΡΟΥΣΙ: Μ.Προβατά, Περικλέους 1 ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ: Γιάννα Περγαντά, Μεσολογγίου 46 ΠΑΓΚΡΑΤΙ: Ν. Ζαννάκης, Ερατοσθένους 22 Π. ΦΑΛΗΡΟ: Αθ. Σκούτζου, Αχιλλέως 31 ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Αντ. Τζίφα, Αγ. Παρασκευής 77  Κ. Μπούρα, Λεωφ. Πεντέλης 77-79 ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΒΟΛΟΣ: Β. Τριτάκης, Ροστώβ 56, Νέα Δημητριάς ΕΥΒΟΙΑ: Ρουσοδήμου, Αβάντων 34, Ψαχνά ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Σαρδέλης, Φιλίππου 38, Περαία  Ειρ. Καχπάνη, Αλεξανδρίας 79 ΚΑΛΥΜΝΟΣ: Κ. Πατέλη & ΣΙΑ ΟΕ, Μαξίμου 15 ΚΕΡΚΥΡΑ: Ν. Τριβιζάς, Ε. Βουλγάρεως 53 ΜΕΓΑΡΑ: Θ. Μπεκιάρης, 2 χλμ Λεωφ. Αλεποχωρίου ΠΑΤΡΑ: Π. Παπαδόπουλος, Γιαννιτσών 4 ΡΕΘΥΜΝΟ: Ελ. Καλοειδά Βαρδιάμπαση, Δημοκρατίας 9  Κ. Βαρδιάμπασης, Αγ. Ανδρέας Δ. Νικηφόρου Φωκά ΧΑΛΚΙΔΑ: Π. Δημητρίου, Ελ. Βενιζέλου 77  A.Αρτσίτα, Φύλλα Χαλκίδας.

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (134)

ΑΤΤΙΚΗ ΑΛΙΜΟΣ: Τα δώρα της Φύσης, Πινδάρου 5 ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ: Προσγείων Γεύσεις, Αγαθουπόλεως 5 • Βανίλια:Κανέλα, Λ. Ριανκούρ 71:73 AΝΟΙΞΗ: Λωτός, Λεωφ. Μαραθωνος 49 ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ: Ναραγιενα, Αιγαίου Πελάγους 85 • Green Farm, Λεωφ. Μεσογείων 465 ΑΘΗΝΑ: Lena’s : Νίκης 11, Σύνταγμα  Κουτσουμάνη Ελένη, Αιόλου 102  Aura Vitae: Ιπποκράτους 2 • Καλυψώ, Ζωοδόχου Πηγής 65 • Τέσσερις Εποχές, Νίκης 30 • Health Food Store, Γέλωνος 1 & Δεινοκράτους, Κολωνάκι • Οικοζήν, Εμμανουήλ Μπενάκη 26 • Οικοζήν, Στουρνάρα 36 • Οικολόγοι Ελλάδας, Πανεπιστημίου 57 • Ακρίταμα, Μιχαήλ Νομικού 9 • Εστρέλα, Δημητρίου Σούτσου 18 • Έλληνες οικολόγοι χωρίς σύνορα, Σανταρόζα

3 • Αλόη, Παπαδιαμαντοπούλου 52 • Green Farm, Δημοκρίτου 13, Κολωνάκι • Άρκευθος, Γ Σεπτεμβρίου 83, Πλ. Βικτωρίας ΒΟΥΛΑ Βιολογικό χωριό, Αγ. Ιωάννου 28 ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ Αγνή Γη, Λεωφ. Πεντέλης 104 ΒΥΡΩΝΑΣ: Γεύσεις Ζωής, Παναγή Τσαλδάρη 15 & Κύπρου ΓΑΛΑΤΣΙ: Θησαυρός Υγείας, Παπαφλέσσα 26 & Τραλλεών ΓΕΡΑΚΑΣ: Αιθέριο, Λ. Μαραθώνος 176 ΓΛΥΦΑΔΑ: Βιοαγορά, Γούναρη 88 ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ: Στάση Ζωής, Αγ. Παντελεήμονος 59 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ: Νέα Ζωή, Πρωτοπαπά 38  Lieke Peters, Μ. Αντύπα 84 ΗΡΑΚΛΕΙΟ: Μορφέας,Αλεξ. Διάκου 11 (Ν. Ηράκλειο) ΙΛΙΣΙΑ: Αλόη, Παπαδιαμαντοπούλου 52 ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ: Περί ορέξεως, υψηλάντου 10 ΚΗΦΙΣΙΑ: Ηλιοσταλα, Βασιλ. Όθωνος 41 • Υγείας Χάριν, Γ. Δροσίνη 7 • Πράσινο Μήλο, Μακεδονίας 26 • Τα σκαλάκια, Αργυροπούλου 9  Αμάραντο, Ελαιών 15 ΚΟΡΥΔΑΛΟΣ: Αμάραντο, Καυκάσου 64 ΚΥΨΕΛΗ: Βιολογική Κυψέλη, Aγ. Ζώνης 40 • Bιοεποχή, Κυψέλης 82 • Μελισσάνθη, Καυκάσου 142 • ΜΑΡΟΥΣΙ: Nature, Διονύσου 3 • Βιο-Υγεία, Πλ. Ευτέρπης 3 • Green Farm, Δ. Ράλλη 8 & Χατζηαντωνίου • Πανάγαθον, Ροδοδάφνης 5254  Παν-άγαθον, Ροδοδάφνης 52-54, Πολύδροσο ΜΕΛΙΣΙΑ: Ραγιάν: Λεωφ. Δημοκρατίας 2 Ν.ΙΩΝΙΑ: Βιόπολις, Λ. Ηρακλείου 295 & Αγ. Σοφίας  Καρπός, Πλατεία Πανετωλείου 8, Αλσούπολη Ν. ΣΜΥΡΝΗ: Beauty Green, Σοφούλη 60 ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Green Farm, Μπουμπουλίνας 30 Π. ΦΑΛΗΡΟ: Βιόκηπος, Αχιλλέως 72 & Λεωφ. Αμφιθέας ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: Βιόκοσμος, Ορφέως 51 ΠΕΥΚΗ: Βιολογική γη, Πίνδου 38-40 ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ: Κυλικείο 2ου Ενιαίου Λυκείου, Λαδοχώρι ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Βοτανοπωλείο ο Νίκος, Κομνηνών 32 • Το Ελληνικόν, Βατικιώτου 28 • Το Ελληνικόν, Σοφούλη 34, Καλαμαριά • Εντροπία, Παπαμάρκου 8, Πλ. Άθωνος • Το Βάλσαμο, Χαλκέων 16 • Ζωή & Υγεία, Τσιμισκή 120 • Ζωή & Υγεία, Καρδίτσας 8 • Botanica, Αλ. Σβώλου 46 • Tre Marie: Π.Π. Γερμανού 13  Drops my bioskin, Π. Ιωακείμ 10  Το Κρίταμο, Κλεισούρας 8  Επιστροφή στη φύση, Μεγ. Αλεξάνδρου 31, Εύοσμος • Βιο Θυσαυρός, Αν. Θράκης 44, Τούμπα  Εν Ζωή, Σόλωνος 36  Φρουτογέννεση, Π.Π. Γερμανού 30  Ανάσα Ζωής, Ν. Πλαστήρα 17, Αμπελόκηποι  Ο μάγος της φύσης, Προξένων 15  Global Bionatura, Ελ. Βενιζέλου 104, Νεάπολη  Green House, Πόντου 91, Καλαμαριά  Selfish, Ταβάκη 6-8, Θέρμη  Βιολογικές νοστιμιές, Βυθηνίας 25, Καλαμαριά  Εκ φύσεως, Γεννηματά 49, Καλαμαριά  Αγορά βιοκαλλιεργητών, Δαβάκη 37, Καλαμαριά  Μοντε Φρούιτ, Δημοκρίτου 10, Καλαμαριά  Περί φύσεως, Επιδαύρου 9, Τούμπα  Οικολογία, Ζωή γεμάτη υγεία, Κανάρη 66, Κ. Τούμπα  Οι θυσαυροί της φύσης, Ναυπλίου 27, Κ. Τούμπα  Βιοδώρα, Αμπελοκήπων 21Α, Περαία  Ωμέγα 3, Αλ. Παραφεντίδου 13, Πυλαία  Καφές Ερκέκογλου, 28ης Οκτωβρίου 60, Καλοχώρι  Natura, 3o χλμ Σίνδου Χαλάστρας  Ψίθυρος, Καρακάση 27  Ζωτικότις, Αγ. Δημητρίου 160 ΄ Ισις, Αγ. Σοφίας 39  Flora mama, Αλ. Παπαδιαμάντη 14  Βio Cafe Magenta, Αλ Σβώλου 42  Βιο-πορεία, Αναλήψεως 17  Η δύναμη της φύσης, Αρχ. Μουσείου 35  Αμάλθεια, Βασ. Ηρακλείου 26  Φάρμα, Βενιζέλου 61  Από τον τόπο μας, Θ. Σοφούλη 34  Σουσάμι άνοιξε, Ιουστινιανού 33  Η πηγή, Ιωάννου Μιχαήλ 4  Λεβέντης, Κασσάνδρου 151  Μάνα Γη, Κίμωνος Βόγα 52  Εντελβάις, Λασσάνη 4  Βιο Βιο, Μητρ. Ιωσήφ 6  Βιολογικόν, Μιαούλη 27  Γαία, Π. Ιωακείμ 13  Ευζωϊα, Αλ. Σβώλου 6  Αμάλθεια, Εμ. Παχλά 49, Περιβόλια  Εν Βιο, Χαλκίδι & Επτανήσου 32  Μάνα εξ ουρανού, Φιλιππουπόλεως 44, Αμπελόκηποι  Βιοπωλείον, Φιλίππου 37, Περαία  Βιο... λογικά, Οδ. Φωκά 5, Συκιές  Ελιά από μέλι, Μιαούλη 4, Πλαγιάρι  Οικολογία, Ζωή γεμάτη υγεία, Μερκουρίου 10, Ντεπώ  Μ. Σαβίδου, Μαυρομιχάλη 59, Πολίχνη  Aqua Vero, Μακρυγιάννη 15, Ηλιούπολη  Το λυχνάρι, Μακεδονομάχων 61, Ασβεστοχώρι  Βιο Ζωή, Καραολή & Δημητρίου 175Β, Εύοσμος  Βιο τροπο, Εγνατίας 8, Ασπροβάλτα  Το χοντρό μπιζέλι, Κ. Παλαμά 12Α, Φύλιρο  Green House, Iωνίας 9Α, Περαία  Βιοιδέα, Επ. οδός Ωραιοκάστρου Θεσσ/κης 115Α  Το μαγαζάκι της Σοφίας, Εθν. Αντιστάσεως 88, Εύοσμος  Βοτανολόγιον, Εθν. Αντιστάσεως 27, Αμπελόκηποι  Βιοπωλείο, Γρηγ. Λαμπράκη 25, Α. Ηλιούπολη  Ελλήνων γεύσεις, Γ. Αγγέλου 5, Χαριλάου  Βιο-γη, Β. Κωνσταντίνου 40, Νεάπολη  Beauty&Health, Αριστοτέλους 71, Εύοσμος  Εστιατόριο Inn Roubino, Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης, Ασκληπιού 10, Πυλαία ΚΑΒΑΛΑ: Bio bio, Βενιζέλου 45 ΚΑΡΔΙΤΣΑ: Το Βάλσαμο, Δημοτική Αγορά Ι7 ΛΑΜΙΑ: Plus Bio, Παλαμά 5 ΛΑΡΙΣΑ: Πρόπολις, Παναγούλη 19  Σταυράκη Μ., Σκοπάδων 7, Νεράιδα ΜΥΤΙΛΗΝΗ: Μυρτιά, Αγ. Θεράποντος 22 ΠΑΤΡΑ: Botanica, Ρήγα Φεραίου 37 ΠΥΡΓΟΣ: 28ης Οκτωβρίου 50 ΡΕΘΥΜΝΟ: Άρκευθος, Μ. Μουσούρου 11, Β. Πλεύρη, Ηγ. Γαβριήλ 26 • Biorythm, Κ. Γιαμπουδάκη 32 ΣΥΡΟΣ: Ευεξία, Σταματίου Πρωΐου 51 ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ: Διώνη, Σμύρνης 33