ภาพถายโดย ปรีดา ขาวบอ 130
ชัชวาลย โคตรสงคราม
ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต แมน้ำสายนั้นชื่อสุนทรียรส
บ
รรดานักเขียน กวี และศิลปน รวมทั้งปญญา ชนสาธารณะในภาคพื้นเอเชีย ยุโรป และอเมริกาจำนวน ไมนอย ไดศึกษาวิเคราะหวาทกรรมเกี่ยวกับแมน้ำโขง บรรดาขอมูลและความคิดเห็นตอปรากฏการณเหลานั้น สะทอนใหเห็นวา แมน้ำโขงเปนเสมือนตัวบทตนแบบทาง ศิ ล ปะของความคิ ด และแรงบั น ดาลใจในการสร า ง จิ ต สำนึ ก อารยธรรมสมั ย ใหม ข องความเป น มนุ ษ ย ใน ฐานะที่เปนสวนหนึ่งของธรรมชาติไดอยางหลากหลายลึก ซึ้งและกวางไกล 131
กรณีหนึ่ง ประวัติศาสตรบางประเทศในเอเชียตะวัน ออกเฉียงใต เปนประวัติศาสตรที่เสกสรางวาทกรรมขึ้น มาในนามรั ฐ ชาติ นิ ย มหรื อ จารี ต นิ ย ม ครอบงำตั ว บท บริ บ ทและความหมายแสนงามของวาทกรรมและ วรรณคดีของกลุมเครือญาติชาติพันธุ โดยผานระเบียบ และแบบแผนทางการศึกษา ปรากฏการณกดขี่ครอบงำ ในอาณาบริเวณฝงขวาแมน้ำโขงทั้งหลายเหลานั้น นับเปน ปรากฏการณที่ทำใหเกิดสภาวะถดถอยของสำนึกและ ทำลายความเปนมนุษยในเชิงสุนทรียภาพอยางรุนแรง กลาวไดวา สุนทรียะแหงเครือญาติชาติพันธุพี่นองใน อาณาบริเวณลุมแมน้ำโขง หากปราศจากผลสืบเนื่องของ มายาคติ บ างประการ ซึ่ ง เกิ ด ขึ้ น จากการสร า งกรอบ สำเร็จรูปความเปนรัฐชาติมากำหนดพรมแดนแบงแยก ผูคน โดยการโฆษณาสำนึกชาตินิยมลาหลังและครอบงำ มโนทัศนผูคนลุมแมน้ำโขงในเวลานี้เสียแลว การศึกษา วิเคราะหเพื่อทำความเขาใจในคุณคาของตำนาน นิทาน และมวลประวัติศาสตรวรรณคดีในเอเชียตะวันออกเฉียง ใต โดยเฉพาะในอาณาบริเวณสองฝงแมน้ำโขงที่มีความ หลากหลายทางเครือญาติชาติพันธุ คงจะมีภาพลักษณที่ เปดกวาง มีความอลังการยิ่งใหญเสมือนการบุกเบิกงาน 132
วิชาการสาธารณะครั้งใหมที่มีคุณประโยชนตอมวลมนุษย มหาศาล การศึกษาวิเคราะหคงมีความพิเศษ คือมีจุดหมาย ทาทาย มีความมุงมั่นอยางลนเหลือ ขณะเดียวกันความ มุงมั่นก็แฝงไวดวยความคิดศรัทธาที่ลึกซึ้งละเอียดออน ดวยวุฒิพลังนาเชื่อถือของผูใสใจในรากเหงาบรรพชนทั้ง สองฝงแมน้ำโขง กลาวเฉพาะวรรณคดีเรื่อง สังขสิลปชัย ในฐานะองค รวมมวลสาระมโนทัศนสากล การอานละเอียดและอาน ซ้ำ จะพบวาทั้งรูปคำ เสียงและความหมายเพื่อวิเคราะห ผูเขียนพบวา กวีไดถายทอดเรื่องราวเนื้อหาตามลำดับ เหตุการณดวยภาษาและมุมมองการเลาเรื่องที่ประสาน กลมกลืน ทำใหเรื่องพัฒนาไปอยางเราความสนใจ ทาทาย ใหคำนึงถึงชะตากรรมมนุษย กวีโบราณผูรจนา ไดวางลำดับทองเรื่องสังขสิลปชัย ใหมีจังหวะและทวงทำนองตื่นเตนโลดโผนผจญภัยกับ สัตว ยักษ ภูตผีปศาจและธรรมชาติเรนลับโดยไมละทิ้ง แกนเรื่องหรือแนวคิดหลัก (Theme) ของเรื่อง ซึ่งแกน เรื่องของสังขสิลปชัย ก็คือ เปนเรื่องของโลกียสุข โดยกวี 133
มุ ง เสนอความสั ม พั น ธ เชิ ง อั ต ลั ก ษณ ข องสิ่ ง แวดล อ ม ธรรมชาติกับความความเชื่อ ความดีงามและแกนเรื่อง ยอยเกี่ยวกับชะตากรรมของมนุษย ผูมีทั้งอารมณความรัก ผูกพันในสายเลือดและความเปนพี่นอง ความโลภ ความ โกรธ ความหลง และความเกลียดชัง แนวคิดหลักในสังขสิลปชัย จึงแสดงถึงนัยสำคัญที่วา ความจริ ง นั้ น นั บ จากเกิ ด ถึ ง ตายนั้ น มนุ ษ ย ย อ มพบทั้ ง ความสุ ข ความทุ ก ข และความพลั ด พราก พบทั้ ง เสี ย ง หัวเราะ เสียงร่ำไหและจนกระทั่งความตายอันเปนที่สุด ของกระบวนชี วิ ต ที่ เ ป น ความจริ ง ตามกฎจั ก รวาลอั น ปฏิ เ สธและหลี ก เลี่ ย งมิ ไ ด สุ น ทรี ย รสในสั ง ข ศิ ล ป ชั ย ได แสดงออกอยางลุมลึกและสันทัดจัดเจน ประการแรกคือ ความคิดชนิดแปลความหมาย เชน สัจธรรมการเกิด แก เจ็บ และตาย เกี่ยวกับรางกายของ มนุษยคือ รูป เวทนา สังขาร และวิญญาณ สภาวะทุกข แหงการมีชีวิต คุณธรรม เชน คุณธรรมที่เกิดจากปญญา เกิดจากความกลาหาญและจริยธรรม เชน เมื่อทาวสังข สิลปชัยขอใหนางกลับเมืองเปงจาล แตนางกลับปฏิเสธ เนื่องจากมีความผูกพันและมีสำนึกทางจริยธรรมในความ 134
เปนผูหญิงที่ยืนยันในสิ่งที่เลือก ประการที่สอง ความคิดชนิดสรางสรรค มีความคิด แปลกใหม เชน กลาวถึงพระอินทร เทวดาอารักษและ สวรรค อภินิหาร พลังอานุภาพ และอิทธิฤทธิ์ในการเหาะ เหินเดินอากาศ มีความตื่นตาตื่นใจ เชน จากสภาพภูมิ ทัศนแหงความหางไกลเกาแก จากทวยเทพ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ และจั ก รวาลสากล การเนรมิ ต ร า งกายให เ ป น อื่ น จาก อานุภาพเหนือโลกธรรมชาติและมนุษย ประการที่สามคือ ภาพสะทอนทางสังคมวัฒนธรรม ลาวสมัยลานชาง มีความเชื่อในปรัชญาและศาสนา สภาพ ความคิ ด และจิ ต ใจ สมาธิ แ ละพุ ท ธป ญ ญา การประสม ประสานความคิดแบบพราหมณกับพุทธและผี มีความเชื่อ ที่ลึกซึ้งในเรื่องบุญและกรรมที่ติดตัวมนุษยมาแตกำเนิด มโนทัศนเกี่ยวกับจักรวาลและผูสรางสรรพสิ่ง มีทั้งสภาพ ทางเศรษฐศาสตร เชน สภาพเศรษฐกิจ การบริโภคแบบ ยังชีพตามระบบธรรมชาติ การสรางแหลงพักพิงและที่อยู อาศัยธรรมชาติ การซื้อขายแลกเปลี่ยน การเมือง เชน ความเขมแข็งในอำนาจการเมืองและธรรมาภิบาล ความ สำคัญของกษัตริยผูปกครอง เสนาอำมาตยและประชาชน 135
แมน้ำโขง, มองจากทาอุเทน ฝงไทยไปยังเมืองอายนองลาวฝงซาย ภาพโดย ปรีดา ขาวบอ 136
ประการที่สี่คือ มโนทัศนสากลของกลุมชาติพันธุลาว สมั ย ล า นช า ง มี ค วามศรั ท ธาในคุ ณ ค า ความเป น มนุ ษ ย เชน ศรัทธาในมนุษยเพราะเกิดจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์และพระผู เป น เจ า เกิ ด จากความงามของพื ช พั น ธุ เกิ ด จากความ สำนึกในความเปนชาติพันธุ ดานนิเวศวิทยา ธรรมชาติ และสิ่ ง แวดล อ ม เช น จากความสั ม พั น ธ ข องมนุ ษ ย กั บ ธรรมชาติ จากการตระหนักถึงสัจธรรมในการเกิดและ การตาย จากความรูสึกที่ลึกซึ้งที่มีตอสัตวและพืชพันธุ ธั ญ ญาหาร จากความอุ ด มสมบู ร ณ ใ นพื ช และสั ต ว ยุ ค โบราณ และโลกอุดมคติ ซึ่งสะทอนความใฝฝนถึงความ สมบูรณของการมีชีวิตอยู ประการสุ ด ท า ยคื อ ความงามในความคิ ด และ พฤติ ก รรมของมนุ ษ ย มี ค ำสอนที่ มี คุ ณ ค า จากตั ว ละคร สำคัญ ความสำคัญของสายสัมพันธในครอบครัวและเครือ ญาติ ความเปนมนุษยที่มีความอดทนเหนือธรรมดาของ ตัวละคร และการมีชีวิตอยูในความผูกพันและการพลัด พราก สุนทรียรสที่แสดงถึงความเปนสากลของมโนทัศน ของชาติพันธุในดานที่เกี่ยวกับความคิดและจินตนาการใน 137
สังขสิลปชัย นั้นไมใชสิ่งที่เกิดขึ้นมาอยางเลื่อยลอยไรพื้น ฐานรองรับ หากแตในทางกลับกัน วาทกรรมเชิงความคิด เหลานี้ คือหลักหมายที่แสดงภูมิรูของคนลาวลานชางสมัย โบราณที่สืบมาจนถึงปจจุบัน ตำนาน นิทานและวรรณคดีเรื่องสำคัญ เชน พื้นขุน บรม จำปาสี่ตน นางผมหอม การะเกด ไดแพรกระจาย อยูในบริเวณลุมแมน้ำโขง แตละเรื่องเปนแรงยกตัวใหกัน และกันเสมือนลมใตปกนก แตละเรื่องตางเปนตนธารให กันและกันอยางไมรูจบ ในลักษณะของการยึดโยงตัวบท กันดวยสัมพันธบทของวาทกรรมแตละชุดที่ประกอบสราง ขึ้นมา ในฐานะนักอาน เราสามารถสรางตัวบทใหมขึ้นมา ไดอีกในจินตนาการที่ไมรูจบ ผูเขียนหวังวา ผูอานทุกทานคงไดทำหนาที่ในฐานะผู สรางตัวบทขึ้นมาใหม โดยอาศัยการศึกษาวิเคราะหตัวบท เก า การอ า นเพื่ อ สร า งพลั ง การมี ชี วิ ต เพื่ อ สร า งความ ซาบซึ้งในสุนทรียะ และสามารถนำไปแปรรูปไดอยางพอง กับความรูสึกนึกฝนในยุคสมัยปจจุบันไดอยางสวยงาม ในวินาทีนี้ ขอใหผูอานไดนั่งลงชายฝงแมน้ำโขง มอง ดู ส ายน้ ำ ขุ น ข น ไหลรี่ ฉ วั ด เฉวี ย นเป น เกลี ย วฟ น เหมื อ น 138
เสนใยไหมและฝาย แลวกอบเอาแมน้ำโขงขึ้นมาเพงพินิจ โดยถามตัวเองวา แมน้ำโขงใหอะไรกับเรา และเราใหอะไร กับแมน้ำโขง และเรารูจักอะไรใดที่เรียกวา อารยธรรม แหงลุมแมน้ำโขงที่บรรพชีวินของเราไดอาศัยสืบเชื้อเผา พันธุมาตั้งแตโบราณกาล การถามดวยคำถามเชนนี้เทากับวา ผูอานมองเห็น ความเปนสุนทรียรสของแมน้ำโขงแหงเอเชียตะวันออก เฉียงใตอยางแนนอน และที่สำคัญผูอานกำลังเริ่มเขียน หนังสือขึ้นมาเลมหนึ่ง
139