Seniorenacademie gids zomer 2014def by HovoSeniorenAcademieGroningenFrieslandDrenthe

Studiegids voorjaar / zomer

2014

HOVO in Noord Nederland

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Senioren Academie

Over de cursussen en praktische informatie

Coördinator Jacqueline Kampman

Bestuur

HOVO-cursussen De eerste HOVO-cursus werd in 1986 aangeboden aan de Rijksuniversiteit Groningen. HOVO is bedoeld voor mensen van vijftig jaar en ouder en is zoveel mogelijk afgestemd op de interesse, leefervaring en leerbehoeften van ouderen.

Prof. dr. E. Bleumink, voorzitter Dhr. H. Huizenga, vice-voorzitter Dhr. T. Jensma, penningmeester Mw. mr. A. van Weelden, lid namens Stenden Hogeschool Drs. J. van der Vinne, lid namens Hanzehogeschool Dhr. W. ter Laak, lid namens de Vrienden van de Senioren Academie

Senioren Academie De Senioren Academie biedt HOVO aan in Groningen, Friesland en Drenthe en is een stichting, gelieerd aan drie instellingen voor hoger onderwijs in deze provincies, de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool Groningen en Stendenhogeschool. De administratie wordt verzorgd in Groningen.

Medewerkers secretariaat Janita van Dijk Karin van Rooyen-Kist Inge Vonhof

Administratie Postadres Postbus 72, 9700 AB Groningen Telefoon: (050) 363 65 97 E-mail: hovo@rug.nl Bezoekadres Oude Boteringestraat 34, 9712 GK Groningen, kamer 0014 Openingstijden secretariaat Maandag t/m vrijdag 9.00-12.00 uur

Sluitingen Op vrijdag gesloten Vanaf vrijdag 2 mei t/m vrijdag 15 augustus 2014 is het secretariaat op vrijdag gesloten. Zomersluiting Vanaf maandag 14 juli t/m vrijdag 15 augustus 2014 is het secretariaat van de Senioren Academie beperkt geopend: van maandag tot en met woensdag tussen 10.00 en 12.00 uur. Inschrijving voor de cursussen (via internet of per post) is in deze periode gewoon mogelijk.

Website U kunt zich via de website van de Senioren Academie inschrijven voor een cursus of lezing (of u kunt gebruik maken van het inschrijfformulier achterin deze gids). Als de cursussen zijn begonnen, bestaat in veel gevallen de mogelijkheid om het tijdens het college getoonde materiaal nogmaals na te kijken op de site van de Senioren Academie. U ontvangt hiervoor een inlogcode van de Senioren Academie die u kunt vinden in de definitieve deelnamebevestiging. Het materiaal wordt zo snel mogelijk op de site geplaatst, indien mogelijk binnen een week na het college. Twee weken na afloop van de cursus wordt het materiaal van de site verwijderd.

Locaties U ontvangt de informatie over de leslocatie uiterlijk één week voor aanvang van de cursus in de definitieve deelnamebevestiging met daarin alle praktische informatie over de cursus. Meer informatie over de inschrijfprocedure staat achter in deze gids. Cursusmateriaal In veel gevallen wordt bij de colleges gebruik gemaakt van hand-outs. Tenzij anders vermeld zijn deze inbegrepen in de bij de cursus vermelde cursusprijs. Bij een aantal cursussen wordt een aparte syllabus gemaakt of worden de hand-outs door de docent ter beschikking gesteld. De kosten voor het cursusmateriaal staan in deze gevallen apart vermeld bij de cursus en deze komen dan bovenop de vermelde cursusprijs. Deze kosten voor het cursusmateriaal worden ofwel door de docent, ofwel door de Senioren Academie geïnd. Indien gebruik wordt gemaakt van externe literatuur, dient u deze zelf aan te schaffen. Ook dit staat bij de desbetreffende cursus aangegeven.

Voor de meest actuele informatie: www.hovoseniorenacademie.nl

Studiegids zomer 2014 • 2

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Studiegids voorjaar zomer 2014 Het voorjaar begon dit jaar al vroeg en dus verschijnt ook deze voorjaar-zomergids eerder dan verleden jaar. De cursussen beginnen pas na de meivakantie maar natuurlijk kunt u zich vanaf dit moment al inschrijven. Deze gids omvat het cursusseizoen dat loopt van mei tot half augustus. In deze voorjaar-zomergids, met kortere cursussen dan in de winter en in het najaar, sluiten we dit jaar met een aantal cursussen aan op de actualiteit. Dit is zeker het geval met de cursus over de Europese verkiezingen, waarmee we openen. Twee hoogleraren houden een bezonnen lezing over deze verkiezingen en over de betekenis en het belang van ‘Europa’. In het laatste college is het woord aan de politiek, waarbij voor- en tegenstander de degens zullen kruisen en waarbij uw inbreng zeer op prijs wordt gesteld. Actueel én van lang geleden is de viering van het 400-jarig bestaan van de Rijksuniversiteit Groningen. U vindt in deze gids een aankondiging van alle lustrumactiviteiten die door de universiteit worden georganiseerd. Een enkele activiteit is alleen voor studenten of alumni van de universiteit maar de meeste dingen zijn voor iedereen toegankelijk en interessant. Vanwege het 400-jarig bestaan is ook een hovo-cursus over de geschiedenis van de universiteiten en in het bijzonder over de Groningse universiteit in het programma opgenomen. Deze beide cursussen beginnen al in mei. Actueel is ook de herdenking van de Eerste Wereldoorlog die dit jaar 100 jaar geleden begon. In juni wordt hieraan ook door de Senioren Academie aandacht besteed, met een lezing over het hoe en waarom van het herdenken van de Eerste Wereldoorlog, een korte geschiedeniscursus over de ‘Grote oorlog’ en een cursus over de culturele omstandigheden in Rusland juist in deze periode. Hiernaast vindt u in deze gids natuurlijk zoals gebruikelijk een aantal vaak kortere cursussen van drie tot vijf colleges of een driedaagse cursus waarin een thema wordt uitgediept. Bij enkele cursussen verlaat u de collegezaal voor een wandeling door stad of natuur. Wij wensen u zonnige en leerzame zomermaanden! Bestuur en medewerkers Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe.

Programma Senioren Academie zomer 2014 14Z01 14Z02 14Z03 14Z04 14Z05 14Z06 14Z07 14Z08 14Z09 14Z10 14Z11 14Z12 14Z13 14Z14 14Z15 14Z16 14Z17 14Z18 14Z19 14Z20 14Z21

Verkiezingen Europees Parlement 4 Kijken is een kunst - Visuele analyse van schilderijen en sculpturen 5 Wat is vrijheid? - Driedaagse cursus in mei 6 400 jaar universiteit - Thema’s uit de geschiedenis van de Rijksuniversiteit Groningen 7 De Ploeg en de stad - Lezing en wandeling door Stad Groningen 9 Noord-Drentse rivieren - Hydrologie en biologie 10 Viva Italia - De schoonheid van Toscane, Umbrië en Apulië 11 Schilderkunst van de Nederlandse 17de eeuw - Zomercursus in Friesland 12 Hondsrug, flora en fauna - Van ijzig verleden tot bloeiende toekomst 13 De transformatie van Parijs en de geschilderde stadsgezichten 14 Geschiedenis van de energievoorziening vooral in Nederland - Nieuwe ontwikkelingen: schaliegas en aardbevingen 15 Commemorating the centenary of the First World War - How, where, what and why? 16 De Grote Oorlog - Een ramp van ongekende omvang 17 Rusland, de Eerste Wereldoorlog en de kunsten 18 De duistere wereld - Natuurgebied Vennebroek 19 Moors Spanje 20 Wat is vrijheid? - Driedaagse cursus in juli 21 Art Nouveau in Groningen - Laat u verrassen door mooi en zomers Groningen 22 Ludwig Wittgenstein - Filosofische onderzoekingen 23 Zorg voor het zelf - Oosterse en Westerse levenslessen 24 München - Geschiedenis en literatuur 25 Inschrijfformulier 26 Inschrijfprocedure 27

Studiegids zomer 2014 • 3

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Verkiezingen Europees Parlement

Op 22 mei aanstaande zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement. Het ziet er naar uit dat ditmaal deze verkiezingen een echt politiek karakter hebben. De Europese Unie is nu al onderwerp van publieke discussie en rond de komende verkiezingen zullen hoogstwaarschijnlijk veel debatten plaatsvinden. Voor een zinvol debat is het noodzakelijk dat de deelnemers goed geïnformeerd zijn. Met het oog hierop organiseert de HOVO een korte drieweekse cursus over dit onderwerp; op 6, 13 en 20 mei worden van 14.00 tot 16.00 uur colleges gegeven. Informatie staat voorop, maar er zal ruim gelegenheid zijn voor vragen en debat. Het laatste college zal bestaan uit een debat tussen D66 en de SP, respectievelijk verklaarde voor- en tegenstanders van verdergaande Europese integratie.

Programma 1. Dinsdag 6 mei Prof. dr. L.W. Gormley MA, MSc, Barrister, hoogleraar Europees Recht Universiteit Groningen. De betekenis van de Europese verkiezingen. Wat is de rol van het Europees Parlement en wat is de rol van nationale parlementen? Wat betekent de Europese Unie voor Nederland en wat betekent Nederland voor de Europese Unie? 2. Dinsdag 13 mei Prof. mr. drs. J.Th. Degenkamp, em. hoogleraar rechtswetenschap Universiteit Groningen. Wat deugt er wel/niet aan de Europese Unie? Democratie, economisch beleid, sociaal beleid, de Economische en Monetaire Unie, de euro-crisis en de bankencrisis. 3. Dinsdag 20 mei Debat tussen Paul de Rook (namens D66) en Niels Jongerius (SP-kandidaat lid Europees Parlement). Actieve inbreng van de zaal wordt op prijs gesteld.

Cursusnummer: 14Z01 Docent Prof. mr. drs. J. Th. Degenkamp Cursusvorm Drie colleges Data Dinsdag 6, 13 en 20 mei 2014 Tijd 14.00-16.00 uur Cursusprijs € 30,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 22 april 2014 Bijzonderheden Voor deze cursus in het kader van de Europese verkiezingen geldt een verlaagd cursustarief

Over de docent Professor Degenkamp is emeritus hoogleraar rechtswetenschap, Rijksuniversiteit Groningen.

Studiegids zomer 2014 • 4

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Visuele analyse van schilderijen en sculpturen

Kijken is een kunst Maak kennis met beeldanalyse en oefen het visueel analyseren van kunstwerken. Na afloop van de cursus kijkt u voorgoed anders naar beeldende kunst dan voorheen. Beeldanalyse is één van de vaardigheden die de kunsthistoricus hanteert bij het beoefenen van zijn vak. Het bevordert het kritisch, bewust en actief kijken naar kunstwerken. Door te analyseren en zelf te verwoorden wat u ziet, verscherpt u uw waarneming en krijgt u beter grip op het beeld. Cursusnummer: 14Z02 Beeldanalyse is één van de vaardigheden die de kunsthistoricus hanteert bij het beoefenen van zijn vak. Het bevordert het kritisch, bewust en actief kijken naar kunstwerken. Door te analyseren en zelf te verwoorden wat u ziet, verscherpt u uw waarneming en krijgt u beter grip op het beeld. De cursus begint met het bespreken van de waardering en waarneming van kunstwerken aan de hand van de begrippen esthetiek en de mate van werkelijkheidsweergave. Mooi of lelijk zijn subjectieve begrippen die van toepassing zijn op de persoonlijke ervaring en over smaak valt niet te twisten. Veel interessanter is het om te onderzoeken of een kunstobject kwaliteit bevat. Vervolgens houden we ons ten aanzien van het waarnemingsproces bezig met interpretatie, de objectieve blik, extrapolatie, persoonlijke bagage en hoe het waarnemen werkt in onze hersenen (o.m. theorieën van Gombrich en Neisser). Aansluitend oefenen we met afbeeldingen van beroemde schilderijen en beelden uit de kunstgeschiedenis het visuele analyseren van kunstwerken aan de hand van de categorieën: Compositie (diagonalen en orthogonalen, statisch en dynamisch, centraal en decentraal), ordonnantie (atmosferisch perspectief, overlappingen, coulissen, plans, repoussoirs en lineair perspectief ), vormgeving en schriftuur (lineair en picturaal, stofuitdrukking en handschrift van de kunstenaar), kleur (objectgebonden kleuren, expressief kleurgebruik, contrasten, tonalen, primaire- en complementaire kleuren), licht (licht-schaduwwerking, plasticiteit, clair-obscur, neutraal- en dramatisch licht) en materiaal en techniek.

Programma Aan bod komt de beeldende kunst van onder andere: Donatello, Campin, Ucello, Michelangelo, Rafael, Caravaggio, Terbrugghen, Van Honthorst, Poussin, Lorrain, Rubens, Rembrandt, Saenredam, Heda, Vermeer, Metsu, Bernini, David, Canova, Ingres, Friedrich, Delacroix, Hiroshige, Degas, Rodin, Van Gogh, Cézanne, Mesdag, Maris, Brancusi, Matisse, Picasso, Boccioni, Kandinsky, Mondriaan, Van Doesburg, Malevich, Hepworth, Moore, Pollock, Rothko, Giacometti, De Saint Phalle, Verkade en Kienholz.

Docent Drs. Miranda van Gelderen Cursusvorm Vier colleges Data Woensdag 7, 14, 21 en 28 mei 2014 Tijd 14.15-16.00 uur Cursusprijs € 85,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 23 april 2014 Bijzonderheden Deze cursus wordt gegeven in Hoogeveen

Deze cursus wordt gegeven in Hoogeveen!

Over de docent Miranda van Gelderen is kunsthistorica. Zij geeft sinds een groot aantal jaren college bij de Senioren Academie en begeleidt kunstexcursies en stadswandelingen.

Studiegids zomer 2014 • 5

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Driedaagse cursus in mei

Wat is vrijheid? In de aanloop naar 4 en 5 mei worden we gewezen op onze vrijheid. Deze vrijheid staat tegenover het onderworpen zijn aan een vreemde mogendheid. Dat laat zien dat ons begrip van vrijheid voornamelijk bestaat uit een negatie. Wat vrijheid in positieve zin is, kunnen we maar moeilijk verwoorden. Aan de hand van de inaugurele rede van Isaiah Berlin, getiteld ‘Twee opvattingen van vrijheid’ houden we ons in deze zomercursus bezig met de vraag: Wat is vrijheid?

Cursusnummer: 14Z03

Berlin onderscheidt twee soorten vrijheid; vrijheid waarvan en vrijheid waartoe. Behalve in politieke zin heeft het onderscheid ook betekenis voor wat we doen ten aanzien van onze persoonlijke vrijheid. Maar wat bedoelt hij er precies mee en hoe zien die twee vormen van vrijheid er in de praktijk van alle dag uit?

Docenten Drs. Petra Bolhuis Drs. Theo Meereboer p.bolhuis@maieutiek.nl

Programma

Cursusvorm Driedaagse cursus

1. Maandagmiddag 12 mei 2014 van 14.15 tot 17.00 uur Waarom staan vrijheid en gelijkheid op gespannen voet met elkaar?

Data en tijd Zie programma

2. Dinsdag 13 mei 2014 van 10.15 tot 16.00 uur Wat is positieve en wat is negatieve vrijheid? Waarom leidt een toename van keuzemogelijkheden niet tot de ervaring van meer vrijheid?

Cursusprijs € 130,-

3. Woensdagochtend 14 mei 2014 van 10.15 tot 13.00 uur Hoe verhouden vrijheid en verantwoordelijkheid zich tot elkaar?

Cursusmateriaal Isaiah Berlin, Twee opvattingen van vrijheid (zelf aanschaffen). Het overige cursusmateriaal wordt geplaatst op: www.maieutiek.nl Uiterste inschrijfdatum 28 april 2014 Bijzonderheden Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van inschrijving. Cursusprijs inclusief koffie/thee tijdens de cursus. Deze cursus wordt ook aangeboden in juli (zie code 14Z16).

De cursus wordt in het najaar herhaald in Drenthe en Friesland. Voor die cursussen kunt u zich pas na verschijning van de najaarsgids inschrijven.

Over de docenten Drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer studeerden filosofie aan de RUG. Zij geven ook hun colleges bij de Senioren Academie gezamenlijk. De mens en het menselijk gedrag in de samenleving staan centraal in de cursussen van dit filosofen-echtpaar. Bolhuis en Meereboer zijn al vele jaren als docent bij de Senioren Academie en diverse andere hovo-instellingen in Nederland werkzaam.

Studiegids zomer 2014 • 6

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

400 jaar universiteit

Thema’s uit de geschiedenis van de Rijksuniversiteit Groningen Dit jaar bestaat de Groningse universiteit vierhonderd jaar. Alle reden dus om eens stil te staan bij het rijke verleden van deze universiteit. Die geschiedenis is niet alleen op zichzelf interessant, maar vormt inmiddels ook onderdeel van het karakter van de universiteit: hoe Groningen in de wereld staat, wordt mede bepaald door haar geschiedenis. In het eerste, inleidende college, worden enkele hoofdlijnen in de geschiedenis van de Groningse universiteit geschetst. Hierna komen in drie themacolleges, gegeven door verschillende sprekers, een aantal thema’s aan de orde, die enerzijds specifiek zijn voor de Groninger universiteit, maar welke ontwikkelingen ook bij de andere ‘klassieke universiteiten’ in Nederland kunnen worden herkend. College 1 - Dinsdag 13 mei Prof. dr. Klaas van Berkel, hoogleraar geschiedenis Rijksuniversiteit Groningen Inleiding; hoofdlijnen in de geschiedenis van de Groningse universiteit College 2 - Donderdag 22 mei Prof. dr. Mineke Bosch, hoogleraar geschiedenis Rijksuniversiteit Groningen Democratisering van de universiteiten: de komst van vrouwen in de wereld van studie en wetenschap. In de eerste eeuwen van hun bestaan waren de universiteiten bolwerken van mannelijke geleerd- en gewichtigheid. In de negentiende eeuw kwam hierin verandering en meldden vrouwen zich steeds vaker aan als student. Aletta Jacobs was in 1871 de eerste vrouwelijke student. De (retorische) vraag is of met deze eerste schapen ook het hek van de dam was. Waarom gingen niet meteen veel meer meisjes studeren en waarom ‘kozen’ zij in steeds grotere getale voor humaniora en letteren dan voor bêtavakken en techniek? Hoe zit het tegenwoordig met vrouwen aan deze universiteit? College 3 - Dinsdag 27 mei Prof. dr. Klaas van Berkel Academische vrijheid Een van de kernwaarden van de moderne universiteit is de academische vrijheid. De vrijheid voor de universiteit om haar eigen koers te bepalen. Die vrijheid wordt de universiteit gegund omdat op deze wijze de samenleving op den duur het meeste profijt van de universiteit heeft. Deze academische vrijheid is echter een relatief moderne verworvenheid; in de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd betekende academische vrijheid iets heel anders en pas in de negentiende eeuw komt het huidige begrip in beeld. In dit college gaat de docent na hoe die vrijheid in Groningen in de loop van de geschiedenis van de universiteit vorm heeft gekregen.

Cursusnummer: 14Z04 Docent(en) Zie programma Cursusvorm Vier colleges Data Dinsdag 13, donderdag 22 mei, dinsdag 27 mei en dinsdag 3 juni 2014 Tijd 13.15-15.00 uur Cursusprijs € 40,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 29 april 2014 Bijzonderheden Voor deze cursus in het kader van het lustrum van de universiteit geldt een verlaagd cursustarief

College 4 - Dinsdag 3 juni Dr. David Bos, docent sociologie UvA en postdoc bij het Amsterdam center for the Study of Lived Religion (VU) Godgeleerdheid tussen domineesfabriek en religiekritiek Eeuwenlang hadden alle Nederlandse universiteiten een Faculteit der Godgeleerdheid, wier positie prominent en vanzelfsprekend was. Uitgerekend daarom kwam in de negentiende eeuw, de theologische faculteit onder vuur te liggen. Volgens steeds meer critici hoorde een gereformeerde of hervormde domineesfabriek niet thuis aan de universiteit. In dit college gaan we na hoe theologen (in het bijzonder de Groninger Godgeleerden) zich daartegen verweerden, en welke gevolgen dat zou hebben voor de ontwikkeling van de theologie - maar ook van religie in Nederland.

Studiegids zomer 2014 • 7

Tentoonstellingen Lezingen Gift for Infinity De Nacht van Kunst & Wetenschap Eredoctoraten Alumniweekend Aletta de Musical Foto-expositie Sacha de Boer en nog veel meer...

theater spektakel voor eeuwig woensdag 14 t/m zondag 25 mei 2014

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Lezing en wandeling door stad Groningen

De Ploeg en de stad De Groningse kunstkring De Ploeg werd opgericht in 1918 en bestaat vandaag de dag nog steeds. ‘Wereldberoemd in Groningen!’ wordt er weleens wat schamper gezegd, maar waar is dat niet! De Ploeg had al vóór 1940 tentoonstellingen in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag. De oprichters van de groep, Jan Altink, Jan Wiegers, George Martens en Johan Dijkstra werkten op expressionistische wijze in de jaren ´20 en ´30 en lieten daarmee een frisse wind waaien door het Groninger kunstklimaat. In dit korte programma combineren we een lezing met een stadswandeling door Groningen. We beginnen met een lezing over De Ploeg en de stad en het Groninger landschap als onderwerpen in hun kunst. De dag daarop volgt een wandeling door de stad Groningen. Want ook de stad heeft sporen nagelaten in de kunst van de de eerste Ploegleden en en hun latere navolgers en zij hebben op hun beurt ook hun sporen nagelaten in de stad. Sommige plekken zijn direct terug te herkennen op de schilderijen en tekeningen, zoals de Vismarkt en de Noorderhaven. De wandeling voert dwars door de historische binnenstad langs plekken waar Ploegleden woonden, werkten en elkaar ontmoetten. We komen langs het Werkmanhuis aan de Lage der Aa en passeren diverse kunstwerken die door Ploegleden zijn gemaakt, zoals glas-in-loodramen van Job Hansen en beelden van Willem Valk. De wandeling wordt onderweg aangevuld met beeldmateriaal over de (leden van) de Ploeg. Er wordt halverwege gepauzeerd in café De Sigaar aan de Hoge der Aa, bij mooi weer op het terras met uitzicht over de lage der Aa. Binnen kunt u schilderijen zien van Olga Wiese, kunstenares van de Noordelijke Figuratieven.

Programma Donderdag 22 mei: college van 13.00 - 15.00 uur De Ploeg en de Stad Vrijdag 23 mei: stadswandeling 13.00 - ca. 16.00 uur Beginpunt wandeling: Stadhuis Grote Markt. Koffie/theepauze in De Sigaar aan het Hoge der Aa.

Cursusnummer: 14Z05 Docent Drs. Ellen van der Vecht ellenvandervecht@hotmail.com Cursusvorm Lezing + stadswandeling Data Donderdag 22 en vrijdag 23 mei 2014 Tijd Zie programma Cursusprijs € 55,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 8 mei 2014 Bijzonderheden Minimaal 15, maximaal 20 deelnemers. Cursusprijs inclusief koffie/thee tijdens de stadswandeling.

Over de docent Drs Ellen van der Vecht geeft als kunsthistorica les op verschillende gebieden van de kunstgeschiedenis, met als specialisaties Italiaanse renaissance en de beeldende kunst van de 19-20e eeuw.

Studiegids zomer 2014 • 9

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Noord-Drentse rivieren Hydrologie en biologie Groningen, stad op de kop van de Drentse Hondsrug, gelegen in het driestromenland van Peizerdiep, Hunze en het Drentsche Aa. Een uniek gebied waar geologie, historie en biologie een ongekend bijzonder landschap gevormd hebben. In het programma van de Senioren Academie is in het verleden aandacht besteed aan het Reitdiep en het omliggende Middag-Humsterland. Met deze collegeserie volgen we het spoor van het water terug naar Drenthe. Een korte serie van vijf bijeenkomsten om kennis te maken met alle aspecten van deze unieke laaglandrivier. In de jaren zestig en zeventig ontstond er letterlijk deining rond de Drentsche Aa. Ruilverkaveling, kanalisatie, verdroging en vermesting dreigden de mooiste laaglandrivier van WestEuropa te veranderen in een ordinair riool. Duizenden jaren landschapsgeschiedenis werden in enkele decennia weggevaagd. Om de sloop een halt toe te roepen werd het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa werd opgericht. Decennia later wordt nog steeds gewerkt aan het herstel van omgeving en natuur maar het leven is weer terug. Historisch landschap waarin ruimte is en blijft voor de mens. Maar ook een uitgebalanceerde levensgemeenschap waar heide en beekdalen verbonden zijn door een blauw lint van levenbrengend water. Aan de oosten westkant volgden Hunze en Peizerdiep. Opvallend genoeg begon de omwenteling in het denken over de waarde van deze rivieren in eerste instantie vanwege economische redenen. Drinkwatervoorziening en overtollig regenwateropslag werden belangrijke items in de laatste decennia van de vorige eeuw.

Programma Binnen deze cursus worden ontstaan, hydrologie, biologie en cultuurhistorie als een voortdurend in elkaar overlopend kwartet aangeboden. Daarbij worden twee bijeenkomsten in de collegezaal gegeven en drie in het “natuurtheater” van de Drentsche Aa, de Hunze en het Peizerdiep. De wandelafstand is rond de zeven kilometer per excursie. Afhankelijk van het weer kan nat en ongelijk terrein mogelijk zijn. Voor de deelname aan de wandelingen moet u over een redelijk goede conditie beschikken. Startpunten worden tijdens de colleges bekend gemaakt. Colleges, woensdag 28 mei en woensdag 4 juni 2014 1. Noord-Drentsche rivieren, ontstaan, hydrologie en cultuurhistorie 2. Hunze, Drentsche Aa en Peizerdiep, flora, fauna en beheer Excursies, maandag 2, woensdag 11 en maandag 16 juni 2014 1. Excursie Middenloop Drentsche Aa, ochtendwandeling vanuit Anloo en Oudemolen (9.00 – 13.00 uur) 2. Excursie Hunze, Duunsche Landen / Spijkerboor (9.00 – 13.00 uur) 3. Excursie Peizerdiep / De Onlanden (9.00 – 13.00 uur)

Cursusnummer: 14Z06 Docent Drs. Kees Boele info@natuurpresentaties.nl Cursusvorm Twee colleges en drie natuurwandelingen Data Zie programma Tijd Colleges 10.15 - 12.00 uur Wandelingen 9.00 - ca. 13.00 uur Cursusprijs € 100,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 14 mei 2014 Bijzonderheden U gaat op eigen gelegenheid naar de ontmoetingsplaats voor de ochtendwandelingen. Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van aanmelding.

Over de docent Drs. Kees Boele (1956) is bioloog, docent en ondernemer (Natuurpresen taties en Hamba Kahle Natuurreizen). Vroeger o.a. werkzaam bij de Natuur en Milieufederatie Groningen; Hortus Haren en botanische tuin De Kruidhof. Zie ook www.natuurpresentaties.nl

Studiegids zomer 2014 • 10

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

De schoonheid van Toscane, Umbrië en Apulië

Viva Italia Ga mee op reis door Italië in drie bijeenkomsten! Vanuit uw stoel reist u langs de hoogtepunten van Toscane, Umbrië en Apulië. Elke bijeenkomst behandelt één van deze Italiaanse regio’s en toont u de mooiste delen. Van Toscane ‘reizen’ we naar Arezzo, Cortona, Lucca, Volterra, San Gimignano, Florence en Siena. Van Umbrië ziet u de Etruskische steden Perugia, Orvieto, Assisi, Todi en Narni. Evenals Toscane is Umbrië rijk aan Etruskisch erfgoed.

Cursusnummer: 14Z07 Docent Drs. Ellen van der Vecht ellenvandervecht@hotmail.com

De minst bekende regio is waarschijnlijk Apulië, de hiel van Italië, een welvarender gebied dan de meeste regio’s in het Italiaanse zuiden. Puglia is vooral bekend om de Middeleeuwese trulli, de oude, ronde arbeidershuisjes. Daarnaast zijn er overblijfselen uit de tijd van de Noormannen, de Middeleeuwen, Renaissance en de barok. U zult de steden Bari, Matera, Trani, Alberobello, Brindisi en Lecce voorbij zien komen.

Cursusvorm Drie colleges

Muzikale aanvulling Behalve dat u hoort en kijkt naar de mooiste kunstschatten, kerken en steden van Italië kunt u in het laatste college rekenen op een muzikale aanvulling van organist/pianist Eeuwe Zijlstra, die u laat kennismaken met renaissance- en barokmuziek uit Italië.

Tijd 13.15-15.00 uur, 16 juni tot ca. 15.30 uur

Data Woensdag 4 en 11 en maandag 16 juni 2014

Cursusprijs € 75,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 19 mei 2014 Bijzonderheden Bij het laatste college wordt het orgel bespeeld door Eeuwe Zijlstra. Dit college wordt daarom verlengd tot ca. 15.30 uur.

Studiegids zomer 2014 • 11

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Zomercursus in Friesland

Schilderkunst van de Nederlandse 17de eeuw In deze cursus gaan we uit van twee kunsthistorische thema’s met een lange traditie: het landschap en het stilleven. De achterliggende gedachte is, dat men doorgaans in de zomer meer dan in andere seizoenen zin heeft om erop uit te gaan. De buitenomgeving is extra aantrekkelijk. Ook is de zomer een seizoen met veel bloemen en verse groentes. Buiten en binnen staan met elkaar in contact. Hoe ervoeren mensen - en speciaal kunstenaars - uit het verleden de wisseling van de seizoenen, en in hoeverre komt hun visie tot uitdrukking in hun kunst? In de cursus richten we ons op de schilderkunst in de Nederlandse 17de eeuw, speciaal op de categorieën landschap en stilleven. Beide zijn voorbeelden van bij de Nederlandse burgerij geliefde thema’s. Men hing graag een landschap of stilleven aan de muur, ter decoratie en vermaak. Wat zeggen deze kunstwerken over de manier waarop de 17de eeuwse burger naar zijn omgeving keek? Beide thema’s volgen we in de eeuwen daarna in een aantal momentopnames. We vergelijken die momenten met die uit de 17de eeuw, als voortzetting ervan of juist in contrast ermee.

Programma College 1 - 9 juni 2014 De Nederlandse landschapsschilderkunst in de 17de eeuw; ontstaan en ontwikkeling. College 2 - 16 juni 2014 Het landschap als thema na de 17de eeuw; aan de orde komen in ieder geval De Engelse schilder Constable en de School van Barbizon; landart en een hedendaags voorbeeld. College 3 - 30 juni 2014 Het Nederlandse stilleven in de 17de eeuw; ontstaan en ontwikkeling.

Cursusnummer: 14Z08 Docent Drs. Loes Rotshuizen Cursusvorm Vier colleges Data Zie programma Tijd 13.15-15.00 uur Cursusprijs € 85,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 26 mei 2014 Bijzonderheden Deze cursus wordt gegeven in Friesland

College 4 - 7 juli 2014 Het stilleven als thema na de 17de eeuw; aan de orde komen in ieder geval de 18de eeuwse schilder Chardin; het cubisme en voorbeelden van fotografen die het stilleven als thema hebben gekozen.

Over de docent Loes Rotshuizen studeerde af als kunsthistoricus in Amsterdam (VU) en Parijs (Sorbonne). Zij doceerde kunsten cultuurgeschiedenis aan de Lerarenopleiding Beeldende Kunst en Vormgeving aan NHL Hogeschool in Leeuwarden. Recent werkte zij mee aan verschillende tentoonstellingen over hedendaagse beeldhouwkunst in park Vijversburg bij Leeuwarden. Hedendaagse kunst heeft haar speciale belangstelling.

Studiegids zomer 2014 • 12

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Hondsrug, flora en fauna

Van ijzig verleden tot bloeiende toekomst In augustus 2013 werd het eerste Nederlandse Geopark internationaal erkend. De Hondsrug als werelderfgoed, een gebied waar geologie, natuur en cultuur een uniek verhaal vertellen. In deze cursus wordt de aandacht gericht op het geologisch en klimatologisch verleden en de sporen die daar nu van terug te vinden zijn in flora en fauna. Cursusnummer: 14Z09 IJstijden hebben landschap, flora en fauna van de Hondsrug en zijn omgeving ingrijpend veranderd. Mammoeten en Wolharige Neushoorns kwamen en verdwenen ook weer. Maar van de plantengroei uit de laatste ijstijd periode zijn nog steeds levende herinneringen terug te vinden. Kraaiheide en Zweedse Kornoelje bleven achter terwijl de toendra verdween. In Drentsche heidevennen zwemt een bijzondere soort Geelgerande Waterkever die verder alleen in het ijzige Scandinavië voorkomt. Wat is er allemaal gebeurd in de afgelopen 10.000 jaar? Wat zien we er nu nog van terug? En vooral, hoe is het ijzige verleden in het bloeiende heden terug te herkennen? Het eerste college begint met het geologische verleden. Daarna volgen we de veranderingen vanaf de laatste ijstijd tot op heden. Daarna stappen we over op het heden en de toekomst. Hoe ziet de Hondsrug er nu uit? Flora en fauna passeren de revue maar ook staat een klimaatverandering op de rol. Wat gaat er gebeuren met de levende souvenirs uit de ijstijd? Hoe zien flora en fauna van de Hondsrug er over 1000 jaar uit? Voor het praktijkgedeelte van deze cursus worden twee excursies aangeboden. De maximale wandelafstand ligt rond de zeven kilometer per tocht. Afhankelijk van het weer kan nat en ongelijk terrein mogelijk zijn. Tijdens de eerste tocht beklimmen we de Buunerbult (Buinen) om de Hondsrug letterlijk te ervaren. Bij de tweede wandeling staat het Drouwenerzand op het programma.

Programma Colleges, woensdag 18 en 25 juni 1. Inleidend college. Geologie, klimaatsveranderingen en prehistorische flora / fauna in het Hondsrug gebied. 2. Heden en toekomst van flora / fauna in het Hondsruggebied Excursies, maandag 23 en 30 juni 1. Excursie Buunerbult (Buinen) 2. Excursie Drouwenerzand

Docent Drs. Kees Boele info@natuurpresentaties.nl Cursusvorm Twee colleges en twee excursies/ wandelingen Data Maandag en woensdag, 18, 23, 25 en 30 juni 2014 Tijd Colleges 10.15 - 12.00 uur Wandelingen 9.00 - ca. 13.00 uur Cursusprijs € 85,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 4 juni 2014 Bijzonderheden U gaat op eigen gelegenheid naar de beginpunten van de wandelingen. Voor de deelname aan de wande lingen moet u over een redelijk goede conditie beschikken. Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van aanmelding.

Studiegids zomer 2014 • 13

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

De transformatie van Parijs en de geschilderde stadsgezichten Het huidige stadsbeeld van Parijs is wereldberoemd met zijn lange rechte boulevards met uniforme bebouwing die uitlopen op stervormige knooppunten, waarna weer nieuwe vergezichten opdoemen. Deze boulevards zijn het resultaat van een immense stedenbouwkundige vernieuwing die begon in de periode van het Tweede Keizerrijk van Louis-Napoleon in 1853 onder de leiding van Eugène Haussmann, de nieuwe prefect van de Seine. De stad werd in deze periode sterk uitgebreid en we zien voor het eerst het openlijk toepassen van ijzer in functionele constructies zoals de stations, markthallen en bruggen. Louis-Napoleon committeerde zich echt aan de stad. Hij zag het nieuwe Parijs als de representatie van zijn autoriteit. Dat nieuwe Parijs leverde ook een belangrijke bijdrage aan het ontstaan van het ‘moderne leven’ en het had een enorme aantrekkingskracht op de moderne schilders. Ook voor de recent ontwikkelde fotografie werd de nieuwe stad een cruciaal onderwerp en de moderne schilders lieten zich inspireren door de ‘fotografische blik’. Al vanaf de jaren zeventig schilderen kunstenaars hun nieuwe stad. Met name het recent gebouwde district l’Europe was populair met het treinstation Saint-Lazare, wat ook steeds werd uitgebreid. Uit recent onderzoek blijkt dat Manet, Monet en Caillebotte in deze wijk woonden en werkten en deze informatie levert voor diverse schilderijen uit die tijd interessante nieuwe gezichtspunten op.

Programma In deze cursus analyseren we de verbouwing van Parijs tegen de achtergrond van de historische ontwikkelingen: de politiek en de bouwpolitiek van het Tweede Keizerrijk, ontwikkelingen in de architectuur etc. We bestuderen een aantal nieuwe wijken die onder Haussmann zijn gerealiseerd, zoals het quartier de l’Opéra, het district l’Europe en het nieuwe Louvre. Vervolgens kijken we meer specifiek naar de relatie met de schilderkunst aan de hand van een aantal case-studies met Monet, Caillebotte, Pissarro, Manet en Vuillard, aangevuld met een aantal nu minder bekende schilders. De inhoud van de colleges wordt ondersteund met uitgebreid visueel materiaal, waaronder veel historische foto’s en plattegronden.

Cursusnummer: 14Z10 Docent Drs. Johan Holtrop Cursusvorm Drie colleges Data Vrijdag 20 en 27 juni en 4 juli 2014 Tijd 13.00-15.15 uur Cursusprijs € 65,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 6 juni 2014

Over de docent Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus en werkt(e) onder andere als tentoon stellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals het HOVO vanaf 1996. Hij is gespecialiseerd in de relatie tussen beeldende kunst en het brein.

Studiegids zomer 2014 • 14

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

De geschiedenis van de energievoorziening vooral in Nederland - nieuwe ontwikkelingen: schaliegas en aardbevingen Aardolie en aardgas zijn vanaf de klassieke oudheid bekend. De toenemende behoefte aan lampenolie in de 18e-19e eeuw bracht enkele entrepreneurs op het idee om olie systematisch aan te boren en te winnen. Met de verbrandingsmotor (±1880) begon een enorme industriële omwenteling en ongekende menselijke mobiliteit. Om het opsporen, produceren, transporteren, raffineren en verkopen van olieproducten uit te voeren, kwamen machtige, wereldwijd opererende bedrijven tot stand zoals de Nederlandse ‘Koninklijke’ in fusie met ‘Shell’. De geschiedenis van dat bedrijf en zijn werkmaatschappij in Nederland, de NAM volgen wij van het oerwoud in Sumatra tot het gasveld in Groningen.

Cursusnummer: 14Z11

We zien waarom het werk in Nederland na een reeks toevalligheden relatief laat begon. Uiteindelijk werd het beloond met de vondst van het (toen) grootste olieveld op het vasteland van Europa en van het (toen) grootste gasveld ter wereld. De werkzaamheden maakten ook de diepe ondergrond van Nederland geologisch bekend. Toch nog onvoldoende om de recentelijk optredende aardbevingen te voorspellen.

Cursusvorm Vijf colleges

Ons gas raakt onvermijdelijk op. Wat dan? De weg inslaan die ook in de VS is ingeslagen en schaliegas gaan winnen met andere schadelijke milieueffecten? Ook deze hachelijke situatie zullen we in de cursus uitvoerig aan de orde stellen.

Tijd 13.15-15.30 uur

Programma - Geschiedenis van olie vóór de olie industrie - Groei van wereldwijde olie industrie geïllustreerd met die van de Koninklijke/Shell - Energiegebruik in Nederland door de eeuwen heen - Hoe werd en wordt in Nederland naar olie/gas gezocht? - Economische- en milieugevolgen van de olie-industrie. Hoe verder als het gas op is?

Docent Dr. Tom J.A. Reijers tjareijers@hetnet.nl

Data Maandag 23 juni t/m 21 juli 2014

Cursusprijs € 105,Cursusmateriaal Syllabus, verkrijgbaar bij de docent (ca. € 20,-) Uiterste inschrijfdatum 9 juni 2014

Over de docent Dr. Tom Reijers studeerde geologie in Leiden, werkte wereldwijd 30 jaar als exploratie- en research geoloog voor Shell Internationaal. Na pensionering (2000) begeleidde hij wereldwijd 116 expedities, geologische en culturele reizen, gaf hij gastlessen op middelbare scholen en werd hij docent HOVO cursussen in Groningen, Emmen, Leeuwarden, Zwolle, Utrecht, Leiden en Den Haag.

Studiegids zomer 2014 • 15

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Commemorating the centenary of the First World War

How, where, what and why? 2014 marks the centenary of the commencement of the ‘Great War’. Between 2014 and 2018 governments and official agencies around the world (including in countries, like the Netherlands that were not directly involved) are in process of preparing numerous and varied ceremonies, exhibitions and events to mark this. This seemingly innocuous activity has evoked strong reactions at governmental and popular levels in many countries. This lecture approaches the topic, not through history but through heritage, namely how pasts are used in presents to satisfy the needs and aspirations of contemporary society. Therefore fundamental questions need to be posed and discussed. These include how it was commemorated in the past, through museums, statues, cemeteries, sites, personalities and artistic productions and how these instruments of memory have changed through time as society’s views have changed. A review of where it is and will be commemorated reveals major differences both between and among victors and vanquished. Britain, the British Dominions, United States, France (including its overseas territories), Italy, Russia and Serbia have quite different and conflicting approaches from Germany, Austria, Hungary and Turkey. In some countries (the successor states of Central and Eastern Europe for example) the commemoration raises too many uncomfortable issues to be attempted. A fundamental question is what is to be commemorated whether at the individual level; the grief of loss or sacrifice in some noble cause? At a collective level is it a collective political failure and atavistic cultural relapse or conversely a resistance to totalitarianism and the triumph of democracy? Answers to the ‘why commemorate?’ question reveal a similarly diverse and often contradictory set of answers as the commemoration of the conflict is used in support of many different political and social positions and ideologies including pacifism, antimilitarism, anti-totalitarianism, socialism, national identity and nationalisms, regional separatism, European identity (and European organisations such as the EU) or even globalisation. The objective is to try to understand the sharp controversies that have ensued around the world at many levels and thus manage the dissonances of the commemoration of past conflict in the present.

Cursusnummer: 14Z12 Docent Prof. dr. Gregory Ashworth Cursusvorm Lezing Datum Vrijdag 20 juni 2014 Tijd 11.00-13.00 uur Cursusprijs € 20,Uiterste inschrijfdatum 6 juni 2014 Bijzonderheden Dit college wordt gegeven in het Engels. Cursisten die zich voor de cursus De Grote Oorlog van prof. dr. Hans Renner (cursuscode 14Z12) inschrijven, kunnen zich gelijktijdig inschrijven voor deze lezing tegen een gereduceerd tarief van € 10,-.

Over de docent Gregory Ashworth (Glasgow, 1941), connected with the University of Groningen since 1979, is a world renowned researcher in his field of expertise: management of cultural heritage, urban tourism, urban planning, city marketing and leisure management. In 1994 he was appointed Professor of Heritage Management and Urban Tourism at the Faculty of Spatial Sciences of the University of Groningen. He retired in 2006.

Studiegids zomer 2014 • 16

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

De Grote Oorlog

Een ramp van ongekende omvang De Grote Oorlog, later Eerste Wereldoorlog geheten, wordt dit jaar overal in Europa groots herdacht. Anders dan de Belgen en vele andere Europese volkeren zijn de Nederlanders de immense ontberingen uit dit conflict gelukkig bespaard gebleven. Reden te meer om in de komende junidagen bij de Eerste Wereldoorlog stil te staan. Bij dit bloedige conflict dat zich van 1914 tot 1918 grotendeels op het Europese continent afspeelde, waren ruim 60 miljoen soldaten uit vijf werelddelen betrokken. Voor elke zesde van hen (10 miljoen totaal) eindigde het leven op het slagveld of in het lazaret. Zeker 20 miljoen militairen raakten gewond.

Cursusnummer: 14Z13

Men kan het uitbreken van deze oorlog, honderd jaar geleden, als een “oerknal” beschouwen, maar dan in de negatieve zin van het woord. Immers, in 1914 ging de geschiedenis van ons continent richting historische catastrofes. De politieke consequenties van de Eerste Wereldoorlog waren enorm en zij zijn in Europa en in de wereld van heden nog steeds voelbaar. Brandende vragen blijven: kunnen wij lessen uit dit conflict trekken? En zijn wij thans beter in staat dit soort catastrofes in de toekomst te voorkomen?

Cursusvorm Drie lezingen

Programma In drie lezingen zal de Grote Oorlog - oorzaken, omvang, verloop en gevolgen - door prof. dr. Hans Renner onder de loep worden genomen. De data van de colleges zijn niet willekeurig gekozen. Op 28 juni 1914 werd in het Bosnische Sarajevo, dat toen deel uitmaakte van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie, een moordaanslag gepleegd op de Habsburgse troonopvolger Frans Ferdinand d’Este en zijn echtgenote. Achteraf gezien het startsein tot een tot dusver ongekend bloedvergieten.

Docent Prof. dr. Hans Renner

Data Woensdag 25, donderdag 26 en vrijdag 27 juni 2014 Tijd 11.00-13.00 uur Cursusprijs € 65,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 11 juni 2014

De inleider staat geen “klassieke kennisoverdracht” van feiten en gebeurtenissen voor ogen. Volgens zijn opvatting moeten geschiedeniscolleges meer zijn dan dat. Zij moeten de toehoorders een helder inzicht in de desbetreffende problematiek verschaffen en zij moeten hen bovendien in staat stellen zich goed “in te voelen” in het onderwerp. Vandaar ook de aandacht voor petite histoire, voor de “kleine” individuele geschiedenis te midden van de grote historische ontwikkelingen. De colleges worden gecompleteerd met historische beelden, literatuurfragmenten en muziek.

Over de docent Prof.dr. Hans Renner, geboren te Praag (1946) is emeritus hoogleraar in Midden- en Oost-Europese geschiedenis aan de RUG. Hij is een veel gevraagd spreker in binnen- en buitenland. Als gastdocent is hij verbonden aan het Instituut Clingendael en aan het Instituut Defensie Leergangen in Den Haag.

Studiegids zomer 2014 • 17

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Rusland, de Eerste Wereldoorlog en de kunsten Op 1 augustus 1914 verklaart Duitsland de oorlog aan Rusland. Op 30 juli kondigt tsaar Nicolaas de algehele mobilisatie af en een golf van patriotisme spoelde over het land. De naam St. Petersburg werd veranderd in het meer Slavisch klinkende Petrograd. In de herfst van 1914, na de eerste bloedige gevechten tussen Duitsers en Russen, bleek al snel het falen van de Russische militaire strategie: 70.000 doden en gewonden. Cursusnummer: 14Z14 Maar in Petrograd zelf was hiervan weinig te merken. In 1914 was het beroemde cafécabaret ‘De zwerfhond’ avond aan avond tot de laatste stoel bezet. Anna Achmatova, Osip Mandelstam en Vladimir Majakovski droegen er hun eerste poëzie voor, de componist Arthur Lourié speelde zijn nieuwste composities, maar de grote ‘koningin van de nacht’ was de danseres Olga Glebova-Sudeikina. Een jaar later, juist op het moment dat het Russische leger zich terugtrok ten oosten van de Weichsel en er al meer dan een miljoen Russische slachtoffers waren te betreuren, vierde de Petersburgse bohème in ‘De zwerfhond’ zijn meest illustere feesten. Een aantal Russische beeldende kunstenaars nam eveneens afstand van de wereldgebeurtenissen. Ivan Kliun en Ivan Puni vermeden in hun schilderijen elke betrokkenheid met de oorlog en sloten zich aan bij ‘De unie van de jeugd’, de laatste kosmopolitische kunststroming voor de revolutie. Anderen, die wel naar het front gingen, zoals Vladimir Lebedev, Kazemir Malevich en Michael Larionov maakten propagandaposters, satirische oorlogsprenten of soldatenportretten. De beroemdste componisten uit deze tijd waren Alexander Skrjabin en Sergej Rachmaninov.Skrjabin zag de oorlog als een loutering van de mensheid. Daarna zou een nieuwe, glorieuze, mystieke eeuw aan ons verschijnen. Op 25 maart 1917 speelde Rachmaninov in het Bolshoi een legendarisch benefit concert voor de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Op één avond speelde hij drie pianoconcerten, van hemzelf, van Tsjaikovski en van Liszt. Het zou zijn laatste publieke optreden worden vóór zijn emigratie. Het publiek stond met tranen in de ogen vanwege het verlies van het oude Rusland en zijn grote componist.

Programma

Docent Karel van Olffen karelvanolffen@hotmail.com Cursusvorm Drie colleges Data Maandag 30 juni, 7 juli en 14 juli 2014 Tijd 13.00-15.30 uur Cursusprijs € 65,Cursusmateriaal Syllabus verkrijgbaar bij de docent, ca. € 10,Uiterste inschrijfdatum 16 juni 2014 Bijzonderheden Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van inschrijving

1. Petersburg, poëzie, muziek en cabaret 1910-1915 2. Unie van de jeugd - Oorlogskunst, posters, cartoons en satirische tijdschriften 3. Romantiek en Symbolisme: Rachmaninov en Skrjabin

Over de docent Karel van Olffen is musicus.

Studiegids zomer 2014 • 18

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Natuurgebied Vennebroek

De duistere wereld Eén van de beste locaties om de duistere wereld te ervaren in Noord-Nederland is het Landgoed Vennebroek (Paterswolde). Eens een welvarende havezathe en nu een uniek natuurgebied in beheer bij Natuurmonumenten.

Programma

Cursusnummer: 14Z15

Het programma begint met een inleidend college in de bezoekersruimte van Vennebroek. Zodra de zon onder gaat verschijnen andere spelers op het toneel. Het wordt tijd voor roofdieren als vleermuizen en uilen. Nog geen twintig dagvlindersoorten gaan in rust en honderden nachtvlinders nemen hun plaats in. Hoe hebben deze dieren zich fysiologisch, ecologisch en ethologisch aangepast aan het leven in de nacht? Hoe werkt hun biologische klok? En zijn er vergelijkingen te vinden met planten?

Docent Drs. Kees Boele info@natuurpresentaties.nl

Na de koffie gaat u op pad. Als de zon is ondergegaan beginnen de Rosse Vleermuizen hun kolonies te verlaten. Met een batdetector volgt u hun spoor en ontdekt dat niet alleen wij een overvolle agenda hebben. Als we een beetje geluk hebben, begint daarna de Kerkuil te roepen. In deze tijd hebben ze jongen en moet er stevig doorgewerkt worden. Uiteindelijk komt u na een uurtje lopen en kijken uit bij een nachtvlinderlaken. Een sterke lamp werkt als een magneet op alles wat vliegt. Van knalroze Groot Avond rood tot felgele Hagedoornvlinders, maar weet wel dat de meeste vlinders pas rond middernacht gaan vliegen.

Datum Vrijdagavond 27 juni 2014

Cursusvorm Avond-excursie

Tijd Aanvang 20.00 uur – eindtijd kiest u zelf (de vlinderlamp blijft zeker aan tot 24.00 uur) Cursusprijs € 22,50

Bijzonderheden Het bezoekerscentrum is niet met de auto bereikbaar (400 meter lopen). De totale wandelafstand is ongeveer 3 kilometer. Het gras kan nat zijn, dus trekt u waterdichte schoenen aan. En neem een kussentje of klapstoeltje mee om bij het vlinderlaken te kunnen zitten.

Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 13 juni 2014 Bijzonderheden U gaat op eigen gelegenheid naar Vennebroek. Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van aanmelding. Koffie bij aanvang inbegrepen in de prijs.

Studiegids zomer 2014 • 19

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Moors Spanje

Zo’n acht eeuwen lang zijn er islamitische (‘Moorse’) rijken geweest in Spanje. Acht eeuwen lang hebben de Moren een stempel op de Spaanse geschiedenis en cultuur gedrukt. Enkele van de beroemdste bezienswaardigheden van Spanje komen uit de Moorse tijd, zoals de Mezquita te Córdoba, het Alhambra in Granada en de Aljafería van Zaragoza. Cursusnummer: 14Z16 Het lijkt een groot massief geschiedenisblok, een eenheid: acht eeuwen lang hoefijzerbogen. Het lijkt een duidelijk zwart-wit verhaal: de christenen vochten acht eeuwen lang tegen de moslims om ze er uiteindelijk uit te zetten. Niets is minder waar. Christenen vochten voor Moren, Moren voor christenen. Moorse koningen konden schatplichtig zijn aan christelijke en soms hadden de moslims meer angst voor nieuwe islamitische invasies uit Marokko, dan voor het christelijke Castilië. En waren er niet ook Joden? Het is ook niet een groot langdurig rijk geweest, maar het is op te delen in verschillende heersperioden, elk weer met een eigen architectuur.

Programma In deze compacte cursus van twee colleges krijgt u een goed overzicht van de Moorse geschiedenis en de bekende en minder bekende architectuur die daarbij hoort.

Docent Drs. Saskia van Lier saskiavanlier@gmail.com Cursusvorm Twee colleges Data Maandag 7 en woensdag 9 juli 2014 Tijd 11.00-13.30 uur Cursusprijs € 45,Cursusmateriaal Hand-outs Uiterste inschrijfdatum 23 juni 2014

Over de docent Saskia van Lier (1978) heeft godsdienstwetenschap gestudeerd aan de RUG en is gespecialiseerd in christelijke kunst en kerkbouw. Als freelancer heeft ze enkele boeken geschreven, cursussen en lezingen gegeven en reizen en excursies begeleid.

Studiegids zomer 2014 • 20

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Driedaagse cursus in juli

Cursusnummer: 14Z17

Berlin onderscheidt twee soorten vrijheid: vrijheid waarvan en vrijheid waartoe. Behalve in politieke zin heeft het onderscheid ook betekenis voor wat we doen ten aanzien van onze persoonlijke vrijheid. Maar wat bedoelt hij er precies mee en hoe zien die twee vormen van vrijheid er in de praktijk van alle dag uit?

Docent(en) Drs. Petra Bolhuis Drs. Theo Meereboer p.bolhuis@maieutiek.nl

Programma

Cursusvorm Driedaagse cursus

1. Maandagmiddag 14 juli 2014 van 14.15 tot 17.00 uur Waarom staan vrijheid en gelijkheid op gespannen voet met elkaar?

Data en tijd Zie programma

2. Dinsdag 15 juli 2014 van 10.15 tot 16.00 uur Wat is positieve en wat is negatieve vrijheid? Waarom leidt een toename van keuzemogelijkheden niet tot de ervaring van meer vrijheid?

Cursusprijs € 120,-

3. Woensdagochtend 16 juli 2014, van 10.15 tot 13.00 uur Hoe verhouden vrijheid en verantwoordelijkheid zich tot elkaar?

Cursusmateriaal Isaiah Berlin, Twee opvattingen van vrijheid (zelf aanschaffen). Het overige Cursusmateriaal wordt geplaatst op: www.maieutiek.nl Uiterste inschrijfdatum 30 juni 2014 Bijzonderheden Maximaal 25 deelnemers, plaatsing op volgorde van inschrijving. Cursusprijs inclusief koffie/thee tijdens de cursus. Deze cursus wordt ook aangeboden in mei (zie cursus 14Z03).

De cursus wordt in het najaar herhaald in Drenthe en Friesland. Voor die cursussen kunt u zich pas na verschijning van de najaarsgids inschrijven.

Studiegids zomer 2014 • 21

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Laat u verrassen door mooi en zomers Groningen

Art Nouveau in Groningen In dit seizoen straalt het centrum van Groningen u tegemoet in al haar architecturale verschijningsvormen. Na een college over Art Nouveau in West- Europa gaat u de volgende dag de stad in om de Art Nouveau architectuur in het centrum van Groningen te bewonderen. Tijdens deze cursusdagen zult u Groningen ontdekken met een kunsthistorische blik. De cursus begint met een lezing over de Art Nouveau in West-Europa op het gebied van architectuur en beeldende kunst. Het ontstaan, de verspreiding, de kenmerken en de vertegenwoordigers zullen worden behandeld, geïllustreerd met beeldmateriaal. Daarbij komen de volgende landen en architecten aan bod: Victor Horta en Henry van de Velde voor België, H.P. Berlage voor Nederland, H. Guimard voor Frankrijk, C.R. Mackintosh e.a. voor Schotland, J.M. Olbrich voor Oostenrijk en A. Gaudi voor Spanje. De Art Nouveaustijl bereikte na 1900 ook Nederland en werd in Groningen voornamelijk als decoratie toegepast. Kenmerkend daarvoor zijn de vloeiende lijnen en asymmetrische opbouw van de gevels met materialen als giet- en smeedijzer, glas, geglazuurde dakpannen, baksteen, kleurrijke tegeltableaus en prachtig getinte glas-in-loodvensters. De stadswandeling op dag twee zal u onder meer voeren langs woonhuizen, bedrijfs panden en winkels in het centrum, zoals de winkelgalerij en het kledingmagazijn van Hoekzema in de Brugstraat, Huize Tavenier en villa Heymans aan de Ubbo Emmiussingel, gebouw Nieuwsblad van het Noorden, winkelpanden in de Herestraat, Oude Ebbinge straat en Oosterstraat.

Programma In deze cursus beschouwen we Groningen als een artefact, een complexe compositie van bouwkunst en cultuur, die voortdurend groeit, verandert en de stadshistorie toont in al haar betekenislagen. Architectuur en beeldende kunst dragen mede dat culturele erfgoed uit, vormen haar imago en daarin ontmoet u de identiteit van Groningen. Dinsdag 15 juli: college van 14.00 - 16.00 uur Art Nouveau in West Europa

Cursusnummer: 14Z18 Docent Drs. Miranda van Gelderen Cursusvorm Lezing + stadswandeling Data Dinsdag 15 en woensdag 16 juli 2014 Tijd Zie programma Cursusprijs € 55,Uiterste inschrijfdatum 1 juli 2014 Bijzonderheden Minimaal 15, maximaal 30 deelnemers. Cursusprijs inclusief koffie/thee tijdens de stadswandeling.

Woensdag 16 juli: stadswandeling van 14.00 - ca. 16.30 uur Art Nouveau architectuur in het centrum van Groningen De wandeling start bij de ‘Villa met kantoor’ van architect P.M.A. Huuman, Emmaplein 6. Koffie/theepauze in het Land van Kokanje in de Oude Boteringestraat.

Over de docent Miranda van Gelderen is kunsthistorica. Zij geeft sinds een groot aantal jaren college bij de Senioren Academie en begeleidt kunstexcursies en stadswandelingen.

Studiegids zomer 2014 • 22

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Ludwig Wittgenstein

‘Filosofische onderzoekingen’ De hedendaagse filosofie dankt haar aanzien in belangrijke mate aan het werk en de inspirerende ideeën van de Oostenrijkse filosoof Ludwig Wittgenstein (1889-1951). Wat deze markante en excentrieke denker bovenal kenmerkt is de belangstelling voor de betekenis van de taal voor het filosofische en wetenschappelijke debat. Daarmee is hij een van de voornaamste representanten van de zogenaamde ‘linguistic turn’, de talige wending, die zo typerend is voor de wijsbegeerte van de twintigste eeuw. Sinds Wittgenstein is het nadenken over filosofische problemen onlosmakelijk verbonden met reflectie op de rol van de taal daarin. In zijn eigen woorden: “De filosofie is een strijd tegen de beheksing van ons verstand door de middelen van onze taal”. Er bestaat een duidelijk verschil tussen de ‘vroege’ en de ‘late’ Wittgenstein, dus is het gebruikelijk wat zijn ontwikkelingsgang betreft twee wijsgerige perioden van elkaar te onderscheiden. De Tractatus logico-philosophicus is het hoofdwerk van de jonge Wittgenstein, het enige boek ook dat tijdens zijn leven werd gepubliceerd (het verscheen voor het eerst in 1921). In zeven hoofdstellingen en een veelvoud aan substellingen bespreekt hij de verhouding tussen denken, taal en werkelijkheid, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de logica. In het postuum verschenen Philosophische Untersuchungen (1953), Wittgensteins tweede hoofdwerk, treft men in de vorm van een reeks kortere paragrafen zijn latere, zeer originele en invloedrijke filosofische opvattingen aan.

Programma In deze cursus staat de Philosophische Untersuchungen centraal. Dit werk zal, aan de hand van de Nederlandse vertaling van de tekst worden besproken en uitgelegd, waarbij tevens kort aandacht zal worden besteed aan de hoofdlijnen van de Tractatus.

Cursusnummer: 14Z19 Docent Drs. Arend Klaas Jagersma Cursusvorm Vijf hoorcolleges Data Dinsdag 15, 22, 29 juli, 5 en 12 augustus 2014 Tijd 15.15-17.00 uur Cursusprijs € 110,Cursusmateriaal Ludwig Wittgenstein: Filosofische onderzoekingen (vertaling: Maarten Derksen), Boom, 2010 (zelf aanschaffen) Uiterste inschrijfdatum 1 juli 2014 Bijzonderheden Naast de wekelijkse colleges vergt deze cursus enkele uren zelfstudie per week

Over de docent Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde filosofie in Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit te Groningen. Momenteel werkt hij als zelfstandig onderzoeker, o.a. aan een promotieproject over het denken van Ernst Cassirer (1874-1945). Daarnaast is hij werkzaam als docent filosofie en verbonden aan meerdere HOVO-instellingen.

Studiegids zomer 2014 • 23

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Oosterse en Westerse levenslessen

Zorg voor het zelf Van oudsher is filosofie als levenskunst - in de Oosterse en Westerse wijsbegeerte verbonden geweest met de woorden: “Zorg voor het zelf!”. Wat verstaan we echter onder ‘het zelf’? In deze cursus bespreekt de filosoof Jan Flameling de antwoorden van een Chinese wijze, een middeleeuws mysticus, een Vietnamese boeddhistische monnik en twee Duitse denkers. Aangezien in onze huidige samenleving mensen goed voor zichzelf zorgen, lijken zij goed te hebben geluisterd naar de wijze woorden: “Zorg voor het zelf!”. Bij nader inzien blijkt echter dat de wijzen uit Oost en West met hun oproep iets geheel anders hebben bedoeld. Zij hebben ons juist willen voorstellen om vanuit betrokkenheid met de mensen en de natuur om ons heen ons leven vorm te geven. U maakt kennis met de levenslessen in het werk van Lao Zi, Meister Eckhart, Thich Nhat Hanh, Martin Heidegger en Peter Sloterdijk. U komt te weten wat de betekenis is van noties als ‘wu wei’, ‘via mystica’, ‘vorm is leegte’, ‘dasein = design’ en ‘antropotechnieken’. Bovendien bespreken we de mogelijke implicaties van de opvattingen van deze denkers voor ons eigen doen en laten.

Cursusnummer: 14Z20 Docent(en) Jan Flameling www.janflameling.nl Cursusvorm Driedaagse cursus

Dinsdagmiddag 5 augustus, 13.00-16.00 uur - Kennismaking - Inleiding: Martin Heidegger - Filosofie als bestaan verstaan, bestaan: betrokken in betrekkingen zijn en verstaan: bepaald door de gebruikte begrippen en de gemoeds/ gevoelstoestand waarin je je bevindt. - Gesprek Woensdag 6 augustus, 10.00-16.00 uur, met lunchpauze - Bespreking: Martin Heidegger: Gelatenheid (passages) - Gelatenheid als het wezen van het denken, als wachten op het zich openen van de omgeving en als overgave aan het opene. - Gesprek - Inleiding: Meister Eckhart - Contra het scholastieke project, vanuit naastenliefde in het leven staan, via mystica. - Bespreking: Meister Eckhart: Over God wil ik zwijgen (passage) - Ledig je gemoed in gebed. - Gesprek - Oefenen in aandacht - Inleiding: Filosofie Oost/West - Zijnsverstaan, zijnsbesef en zijnshouding – een kwestie van oefenen.

- Bespreking: Lao Zi: Tao te king (passages) De vertelling (king) over de weg (tao), niet(s) doen (wu wei) en deugen (te). - Gesprek Donderdag 7 augustus, 10.00-16.00 uur, met lunchpauze - Inleiding: Van Boeddha tot Thich Nhat Hanh - Het Achtvoudig pad, de Boddhisattva gelofte en ‘engaged buddhism’. - Bespreking: Thich Nhat Hanh: Vorm is leegte, leegte is vorm / Wat de wereld nodig heeft (passages) - De hartsoetra, leegte als grond en inter-zijn / Een oproep tot leven in aandacht en een boeddhistische visie op behoud van de aarde. - Gesprek - Inleiding: Peter Sloterdijk - Filosofie als actualiteitsanalyse - van Kritiek van de cynische rede (1983) naar Je moet je leven veranderen (2012). - Bespreking: Peter Sloterdijk: Je moet je leven veranderen (passages) - Over antropotechnieken, het oefenende leven en de absolute imperatief. - Gesprek

Data Dinsdagmiddag 5, woensdag 6 en donderdag 7 augustus 2014 Tijd Zie programma Cursusprijs € 200,Cursusmateriaal Syllabus, inbegrepen in de cursusprijs Uiterste inschrijfdatum 22 juli 2014 Bijzonderheden Deze cursus wordt gegeven in het kerkje van Huizinge, maximaal 25 deelnemers. Cursusprijs inclusief koffie, thee en lunch op dag 2 en 3.

Over de docent Jan Flameling (1950) is docent aan de Internationale School voor Wijsbegeerte, geeft trainingen in morele oordeelsvorming aan (onder meer) apothekers en burgemeesters en organiseert denkvakanties in Griekenland en India.

Studiegids zomer 2014 • 24

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Zomer

Geschiedenis en literatuur

München München is een van de interessantste en mooiste steden van Duitsland, zowel vanwege zijn bewogen geschiedenis als om zijn uitzonderlijke culturele rijkdom. Als belangrijkste stad van Zuid-Duitsland beleeft München alle (inter) nationale historische ontwikkelingsfasen, van de laat-middeleeuwse bloei en de (Contra-) Reformatie, de pronkzucht van de 18e- en 19e-eeuwse koningen tot de revolutie van 1918-19, de Weimarer Republik, het Derde Rijk en de wederopbouw. Cursusnummer: 14Z21 Vanaf de 19e eeuw steekt München in cultureel opzicht Berlijn naar de kroon. Beroemd zijn de kunstverzamelingen in de Münchener musea en de Residenz, maar evenzeer bloeit de literatuur. Aangetrokken door het artistieke klimaat (en wellicht ook de ‘Biergarten’) vestigen zich talrijke schrijvers en dichters in München. Aldus vormt zich een kleurrijke bohème, maar huisvest de stad ook elitaire poëziekringen en individuele auteurs. Tijdens de nazi-dictatuur wordt de stad niet alleen door Hitler tot ‘Hauptstadt der Bewegung’ verklaard, maar brengt ze ook de verzetsgroep ‘Die weiße Rose’ voort. Het naoorlogse München laat niet alleen een moeizame en dikwijls onwillige verwerking van het verleden zien, maar ook een ongekende culturele en economische wederopbouw. Daarin geeft de combinatie van high-tech-industrie en landelijk-traditionele nijverheid aan München zijn bijzondere karakter.

Programma In vier colleges krijgt u een beeld van het historische en literaire München: Historisch: - Ontstaan als handelsplaats ‘bei den Mönchen’ tot en met de late Middeleeuwen / Contrareformatie - München in de 18e en 19e eeuw, culturele bloei onder koningen Maximilian I en Ludwig I - Na de Eerste Wereldoorlog: de Münchener Radenrepubliek, Hitlers ‘Bierkellerputsch’ - Het Derde Rijk: ‘Hauptstadt der Bewegung’ - verzetsgroep ‘Die weiße Rose’ - Het hedendaagse München: ‘Laptops und Lederhosen’ Literair: - De literaire bohème (o.a. de jonge Brecht, Karl Valentin, Joachim Ringelnatz) - Twee Nobelprijswinnaars: Paul Heise en Thomas Mann - Drie belangrijke München-romans: ‘Wir sind Gefangene’ (Oskar Maria Graf), ‘Erfolg’ (Lion Feuchtwanger), ‘Tauben im Gras’ (Wolfgang Koeppen) - Cabaret tegen het nazisme: ‘Die Pfeffermühle’ van Erika Mann Literatuur Voor de cursus is geen voorbereiding vereist; van besproken werken worden (korte) fragmenten opgenomen in de syllabus, die bij de cursusprijs is inbegrepen.

Docent Drs. Michiel Hagdorn info@michielhagdorn.nl Cursusvorm Vier colleges, twee colleges per week Data Dinsdag en donderdag 12, 14, 19 en 21 augustus 2014 Tijd 10.30-13.00 uur Cursusprijs € 100,Cursusmateriaal Syllbus, verkrijgbaar via de docent Uiterste inschrijfdatum 29 juli 2014 Bijzonderheden In december begeleidt Michiel Hagdorn een reis naar München, met onder meer bezoek aan de kunstmusea (de Pinakotheke), de Residenz en aandacht voor het historische en literaire München. Informatie: Reisbureau Labrys Reizen, tel.: (024) 38 22 110 of mv@labrysreizen.nl

Over de docent Drs. Michiel Hagdorn is literatuurwetenschapper, gespecialiseerd in Duitse literatuur, muziek en (cultuur)geschiedenis. Hij heeft vele cursussen en lezingen verzorgd over o.a. de Romantiek, Johan Wolfgang von Goethe, Thomas Mann, Franz Kafka, Günther Grass, Richard Wagner, Heinrich Heine en literatuur tijdens de Weimar Republiek.

Studiegids zomer 2014 • 25

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Inschrijven

o De heer

o Mevrouw

Geboortejaar:

Datum:

Naam en voorletter(s): Straat en huisnr.: Postcode en plaats: Telefoon privé:

Telefoon werk:

E-mail:

Schrijft zich in voor de volgende cursus(sen) (Cursuscode vermelden s.v.p., bijv. 14Z07 of 14Z12): code: code: code: Dit is mijn eerste cursus bij de Senioren Academie

o ja

o nee

Bijzonderheden:

Betaling Ik machtig hierbij de Senioren Academie om het totaal verschuldigde bedrag in de weken rondom de aanvang van de cursus(sen) af te schrijven van mijn giro-/bankrekening. Let op: alleen het volledige IBAN-rekeningnummer opgeven! U kunt dit terugvinden op uw bankafschrift, of op de website van uw bank. Het IBAN-rekeningnummer bestaat uit 18 tekens. Rekeningnummer (IBAN): 



ten name van:

o Ik maak bezwaar tegen een machtiging en wil graag een factuur ontvangen (€ 5,- administratiekosten bij toezending van factuur) o Ik maak bezwaar tegen vermelding van mijn adresgegevens op de deelnemerslijst

Kortingsmogelijkheden o Ik heb recht op een inkomenskorting van:

% en stuur bewijs hiervan mee

o Ik ben donateur van de Stichting Steunfonds Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe Handtekening:

Zomer 2014

U kunt zich ook via onze website: www.hovoseniorenacademie.nl opgeven. Zie op de website de link rechtsboven: inschrijven.

Formulier per post sturen naar: Senioren Academie, Postbus 72, 9700 AB Groningen. Formulier inleveren: Senioren Academie, Oude Boteringestraat 34, Kamer 0014, Groningen. Indien gesloten kunt u het formulier in de bus bij het secretariaat deponeren.

Studiegids zomer 2014 • 26

Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe

Inschrijfprocedure Inschrijving geschiedt bij voorkeur via de website www.hovoseniorenacademie.nl. U kunt zich ook inschrijven door het inschrijfformulier uit deze gids te sturen naar het secretariaat van de Senioren Academie. Binnen twee weken na binnenkomst van uw inschrijving ontvangt u een ontvangstbevestiging over de mail of per post (als u geen e-mailadres hebt opgegeven). Ook als de cursus van uw keuze al volgeboekt is, ontvangt u daarvan bericht. Mocht u binnen deze termijn van twee weken niets van ons horen, dan verzoeken we u dringend contact met ons op te nemen. Een defini tieve deelnamebevestiging met daarin alle praktische informatie over de cursus ontvangt u uiterlijk een week voor aanvang van uw cursus. Hierin staat de locatie vermeld, de hoogte van het totaalbedrag (cursus, cursusmateriaal en eventueel kosten voor koffie/thee). Deze definitieve deelnamebevestiging is tevens uw bewijs van inschrijving. Als een cursus door gebrek aan belangstelling niet door kan gaan, nemen we uiterlijk twee weken voor de aanvangsdatum contact met u op. Annulering U kunt een cursus annuleren tot twee weken voor aanvang van de cursus. Administratiekosten (€ 10,-) worden dan wel in rekening gebracht. Bij een annulering binnen twee weken voor aanvang van de cursus wordt 50% van de cursusprijs in mindering gebracht op het eindbedrag. Hierna is annuleren niet meer mogelijk. Als er een cursus niet door kan gaan, wordt het totale bedrag, indien al geïncasseerd, op uw rekening teruggestort. Cursusprijs De cursusprijs staat vermeld bij de desbetreffende cursus. In een aantal gevallen komen de kosten van het cursusmateriaal er nog bij. Als u toestemming hebt gegeven voor een eenmalige automatische afschrijving (incasso) dan wordt het totaalbedrag rond de aanvangsdatum van de cursus van uw rekening afgeschreven. Indien u een factuur wilt ontvangen wordt € 5,- extra administratiekosten in rekening gebracht.

Inkomensafhankelijke korting De Senioren Academie geeft, indien nodig, korting op het cursusgeld van één cursus per programma. Er is geen korting mogelijk op het cursusmateriaal. Als u denkt in aanmerking te komen voor korting dient u een kopie van de opgave van uw inkomen over het afgelopen jaar mee te sturen. Bij een bruto gezinsinkomen - lager of gelijk aan € 14.741,- per jaar bedraagt de korting 50% van de in de gids genoemde cursusprijs; - hoger dan € 14.741,- per jaar, maar lager of gelijk aan € 17.742,- per jaar bedraagt de korting 30% van de in de gids genoemde cursusprijs. Lenerspas Universiteitsbibliotheek en toegang Universiteitsmuseum Uw deelnamebewijs, samen met een geldig identiteitsbewijs, geeft u de mogelijkheid om een gratis lenerspas van de Universiteitsbibliotheek (Broerstraat, Groningen) te krijgen voor de duur van de cursus. De pas kunt u aanvragen bij de uitleenbalie op de eerste verdieping. Tevens kunt u op vertoon van uw deelnamebewijs gratis de tentoonstellingen in het Universiteitsmuseum (Oude Kijk in ’t Jatstraat, Groningen) bezoeken. Wijzigingen De in de studiegids vermelde gegevens kunnen aan wijzigingen onderhevig zijn zonder dat het bestuur van de Senioren Academie aansprakelijk gesteld kan worden. Aansprakelijkheid De Senioren Academie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor schade aan personen en/of eigendommen, noch voor vermissing van persoonlijke goederen, door welke oorzaak dan ook ontstaan voor, tijdens en na de door de Senioren Academie georganiseerde activiteiten.

Senioren Academie Coördinator Jacqueline Kampman Medewerkers secretariaat Janita van Dijk Karin van Rooyen-Kist Inge Vonhof

Voor de meest actuele informatie: www.hovoseniorenacademie.nl vormgeving en dtp: www.henkmans.nl

Studiegids zomer 2014 • 27

Bezoekadres: Oude Boteringestraat 34 9712 GK Groningen kamer 0014 Postadres: Postbus 72 9700 AB Groningen Telefoon: (050) 363 65 97 E-mail: hovo@rug.nl Openingstijden secretariaat: Maandag t/m vrijdag 9.00 - 12.00 uur www.hovoseniorenacademie.nl