HOVO Utrecht Bureau Inschrijving (uitsluitend voor inschrijving en betalingen), ma - vr van 10 tot 16 u. Nieuwegracht 41 3512 LE Utrecht 030 - 23 34 840 Uitgave: Het HOVO Utrecht Bulletin is een gezamenlijke uitgave van HOVO Utrecht en de Vrienden van HOVO Utrecht. Het Bulletin verschijnt 2 maal per jaar, in het voorjaar en in het najaar. Redactiecommissie: Ineke Oomen Marijke Peyser Ineke Dost Gerard van Dorp Joop Ross (eindredactie) Redactieadres: p/a HOVO Utrecht Postbus 80125 3508 TC Utrecht e-mail: hovo@uu.nl Oplage: 4500 ex. Vormgeving: Joop Ross Druk: Zuidam Uithof Drukkerijen Coverfoto:
Fred Prak
HOVO-Coördinatoren Hogeschool Utrecht mw. M.E. Hummels MSc drs. D. van der Veen postbus 14007, 3508 SB Utrecht, tel. 06-137 84 579, (met uitzondering van De Horst) e-mail: marieke.hummels@hu.nl Hogeschool Utrecht - De Horst Bea Pols (waarnemend), Berkenweg 11, 3818 LA Amersfoort. Postbus 512, 3800 AM Amersfoort tel. 030 - 25 22 450 mobiel: 06 216 367 74 e-mail: bea.pols@hu.nl Universiteit Utrecht mw. dr. H.W.G. Leenders, postbus 80125, 3508 TC Utrecht, tel. 030-25 32 975 (maandag en donderdag), e-mail: h.w.g.leenders@uu.nl Faculteit Katholieke Theologie locatie Utrecht dr. Th. de Wit, postbus 80101,3508 TC Utrecht, tel. 030-25 33 602, e-mail: t.w.a.dewit@uvt.nl Universiteit voor Humanistiek mw. drs. M. Braakman, postbus 797, 3500 AT Utrecht, tel. 030-23 90 100, e-mail: mb@uvh.nl
Inhoud
Adressen
Colofon
HOVO Utrecht Alg. Coördinator: drs. G.W. van Dorp Bureau van HOVO: mw. Y. v.d. Valk (ma.- di.- wo.- do. ochtend) Postbus 80125, 3508 TC Utrecht tel. 030 - 2533197 e-mail: hovo@uu.nl
1. 2. Stichting Vrienden van HOVO Utrecht, nieuws. van de St. Vrienden van HOVO 3. Vriendenmiddag Utrecht, uitnodiging. van de penningmeester Vrienden HOVO 4. Bericht Utrecht. 2009, met prof.dr. Maarten van 5. Nieuwjaarsbijeenkomst Rossum; uitnodiging en aanmelden. apen apen na.... Verslag van de lezing van 6. Apen prof. Jan van Hooff bij de seizoensopening 2008/2009. 7. Aanmeldingsformulier Vriendenmiddag 2008. Redactie HOVO Utrecht Bulletin zoekt amateurfoto8. graaf, advertentie. was wel leuk weer eens ergens de jongste te zijn.....; 9. Het een cursist aan het woord. kloppend hart van HOVO Utrecht’; 10. ‘Het interview met mevr. Yvonne van der Valk. heeft vele wonderen; een bijzondere cursus bij HOVO Utrecht/De Horst te Amersfoort. 11. Amersfoort van pag. 11 en informatie over het aanmelden 12. Vervolg voor cursussen voorjaar 2009. Bèta-vakken in het HOVO aanbod? 13. TeDeweinig mening van Bèta-man Gert Rauws. van het duurzaamheidsvraagstuk; lezing van 14. Deprof.kerndr. Klaas van Egmond bij de seizoensluiting. cursussen HOVO Utrecht, 15. Aanmeldingsformulier voorjaar 2009. cursussen HOVO Utrecht, voorjaar 2009; 16. Overzicht behoort bij het aanmeldingsformulier voor het eerst vertegenwoordigd in het Alge17. Nederland meen Bestuur van AIUTA. Voorwoord van de Algemeen Coördinator van HOVO Utrecht, drs. G.W. van Dorp.
Bereikbaarheid van HOVO Utrecht tot en met mei 2009:
U kunt het Bureau van HOVO Utrecht per e-mail bereiken via hovo@uu.nl en telefonisch van maandag tot en met donderdag van 9 tot 12 uur op 030-2533197. Het Bureau Inschrijving kunt u alleen bellen over uw betaling: 030-23 34 840. Herfstvakantie: van 13 t/m 17 oktober 2008 Kerstvakantie: van 22 december 2008 t/m 4 januari 2009 Voorjaarsvakantie: van 16 t/m 22 februari 2009 Tulpvakantie: van 27 april t/m 5 mei 2009
HOVO AKTUEEL
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
1.
Voorwoord van de Algemeen Coördinator van HOVO Utrecht Drs. Gerard W. van Dorp
Geachte lezers van het HOVO Utrecht Bulletin, Met heel veel plezier heb ik begin dit voorjaar mijn benoeming tot algemeen coördinator van HOVO Utrecht aanvaard. Ik behoor tot de doelgroep van HOVO Utrecht en ga graag mijn bijdrage leveren aan deze organisatie onder het motto:
‘wij willen u boeien, niet vastbinden!’
Voor mij betekent dit ook, dat ik leiding mag geven aan een klein maar bevlogen team dat met veel inzet een kleine honderd cursussen voor meer dan 2000 HOVO cursisten organiseert. Mijn eigen enthousiasme groeide nog toen ik de nieuwe cursusgids voor het jaar 2008-2009 in handen kreeg. Deze gids is tot stand gekomen onder leiding van Hubert Schrijnemakers van wie ik het stokje heb overgenomen. Een fantastische verscheidenheid aan cursussen, die helemaal van deze tijd zijn. Alle eer dus voor mijn voorganger en de coördinatoren. Tijdens de opening van het cursusjaar heb ik dit ons fleurige boeket voor onze cursisten genoemd. Een van mijn eerste activiteiten was het kennismaken met het bestuur van de Vrienden van HOVO Utrecht. Samen hebben we vastgesteld dat het HOVO Utrecht Bulletin – ons bulletin – een uitstekend voertuig is om mee naar onze doelgroep te kunnen reizen. De redactiecommissie is er onder leiding van eindredacteur Joop Ross mijns inziens weer in geslaagd om een goede mix te vinden tussen facts and figures. Samen gaan we ernaar streven het blad in de komende periode nog aantrekkelijker te maken door extra aandacht te geven aan de lay-out en natuurlijk aan de keuze van de onderwerpen. In dit nummer treft u naast diverse wetenswaardigheden van de stichting Vrienden van HOVO Utrecht ook de verslagen aan van de lezingen van professor ir. Klaas van Egmond en professor dr. Jan van Hooff. Tijdens de sluiting van het cursusjaar 2007-2008 gaf Van Egmond een buitengewoon interessante doorkijk in ons eigen ‘duurzame’ handelen. Bij de opening van het cursusjaar 2008-2009 nam Van Hooff ons op onnavolgbare wijze mee op een tocht door de wereld van het wezen dat het meest op ons mensen lijkt: de CHIMPANSEE. Dat onze HOVO-cursisten deze bijeenkomsten waarderen, bleek uit de opkomst en de geanimeerde borrel na afloop. In dit bulletin neemt u ook een kijkje achter de schermen en besteden we aandacht aan de mensen van HOVO Utrecht. U maakt kennis met Yvonne van der Valk, chef van het bureau van HOVO Utrecht. Dat bureau is het ‘kloppend hart van HOVO Utrecht’ en het is erg prettig dat zij haar verhaal eens kan doen. Tot slot kan ik u melden dat wij in het komende jaar veel aandacht gaan geven aan de evaluatie van onze cursussen. Wij vragen u daaraan uw medewerking te willen verlenen door het zorgvuldig invullen van de evaluatieformulieren die tijdens elk laatste college rondgaan. De voorjaarslezingen die wij samen met de Volksuniversiteit verzorgen zullen worden vervangen door een doe-activiteit. U wordt hierover tijdig geïnformeerd. Ik wens u een plezierig cursusjaar 2008-2009 bij HOVO Utrecht toe. ◄
2.
HOVO VRIENDEN
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
Stichting Vrienden van HOVO Utrecht Een nieuw cursusjaar
Na een echte Hollandse zomer zijn de cursussen weer begonnen. Wij kijken meteen wat verder vooruit, namelijk naar de Vriendenmiddag op woensdagmiddag 26 november 2008. Ook dit jaar worden wij weer gastvrij ontvangen in het gebouw van Fortis ASR (AMEV huis) te Rijnsweerd. Er zal een dubbellezing worden gehouden over het Chinees: taal en uitspraak door Ans van Broekhuizen-de Rooij, en karakters en kalligrafie door Jeroen Wiedenhof. Beiden zijn als docent verbonden aan de Universiteit Leiden. De middag wordt georganiseerd voor Vrienden en vrijwilligers die zich in 2008 voor HOVO bijzonder hebben ingespannen.
朋友
vrienden
Van de bestuurstafel
Het bestuur van de Vrienden heeft besloten het voorstel van Hubert Schrijnemakers en Yvonne van der Valk te honoreren om Vrienden de mogelijkheid te bieden via een speciale server een oproep voor een activiteit te plaatsen. Mathee Valeton is, in nauwe samenwerking met Jacqueline de Ruiter, oud-coördinator van de HU, gestart met de technische voorbereidingen. Dank aan Jacqueline voor haar bereidheid haar kennis met ons te delen. Joop Ross blijft de website van de Vrienden beheren. Het is de bedoeling dat er, na technische aanpassingen en een vernieuwing van de vormgeving, allerlei wetenswaardigheden rond de Vrienden en HOVO Utrecht op te vinden zullen zijn.
Excursie Gandhara
Zondag 1 maart 2009 organiseert het bestuur voor Vrienden (die hun donatie 2008 en 2009 hebben voldaan) een dagexcursie per touringcar naar de tentoonstelling ‘Gandhara’, de boeddhistische erfenis van Pakistan – legenden, kloosters en paradijzen, in de Kunst- und Ausstellungshalle te Bonn (Duitsland). Gandhara, een regio in het huidige Pakistan en Afghanistan, werd in maart 2001 bekend bij een groter publiek toen in Bamian de in rotsen uitgehouwen grootste Boeddhabeelden ter wereld door de Taliban werden opgeblazen. Deze beelden zullen in de tentoonstelling virtueel weer tot leven worden gewekt met behulp van de meest geavanceerde 3D-reconstructietechnieken. Rond 270 objecten, waaronder meesterlijk met de hand vervaardigde stenen sculpturen, in filigraan uitgewerkte reliëfs, kostbare munten en schitterende gouden sieraden nemen de bezoeker mee naar de hoogtijdagen van Gandhara’s kunst van de eerste tot en met de vijfde eeuw na Christus. Zie www.bundeskunsthalle.de De kosten voor deze excursie bedragen € 40,– inclusief koffie op de heenweg en een rondleiding van 60 minuten in de Kunst- und Ausstellungshalle Bonn. Meer informatie ontvangen de Vrienden later dit jaar.
Vriend worden?
Donatie 2008: € 10,– (of meer) overmaken naar: rekening nr. 60.42.69.706 t.n.v. St.Vrienden HOVO Utrecht Zeist, o.v.v. donatie 2008. Als u zich tegelijk ook voor 2009 als Vriend wil aanmelden, maak dan € 20,-- over o.v.v. donatie 2008/2009. Stuur uw gegevens per mail naar: vriendenhovoutrecht@xmsnet.nl, of per post naar Marja Gelderman, Gemshoorn 64, 3766 EM Soest. Inlichtingen: pdesmidt@planet.nl of 030 - 251 83 93. Wij begroeten u graag bij de jaarlijkse Vriendenmiddag in het gastvrije Fortis ASR (AMEVhuis) te Rijnsweerd! Namens het bestuur van de Vrienden HOVO Utrecht, Paula de Smidt, voorzitter
HOVO VRIENDEN
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
3.
Eén keer per jaar organiseert het bestuur van de Vrienden van HOVO Utrecht een Vriendenmiddag als dank aan alle Vrienden en andere vrijwilligers die zich dit jaar weer bijzonder hebben ingezet voor HOVO Utrecht.
Vrienden houden hun jaarlijkse Vriendenmiddag Het bestuur van de Vrienden nodigt alle Vrienden en andere vrijwilligers daarom graag uit voor een
Dubbellezing over het Chinees. Op woensdagmiddag 26 november 2008 om 14.00 uur in het Fortis ASR gebouw, ‘AMEV Huis’ - Hans Bartelds zaal, Archimedeslaan 10, Utrecht (Rijnsweerd).
vriendenvri n e
nd vrie envri en
denvriend n e
Utrecht
Programma 14.00 uur ontvangst met koffie en thee 14.15 welkom Paula de Smidt, voorzitter Vrienden HOVO Utrecht 14.20 voordracht drs. Ans van Broekhuizen-de Rooij, Taal en Uitspraak 15.20 koffie en thee 15.50 voordracht dr. Jeroen Wiedenhof, Karakters en Kalligrafie 16.50 dank aan Nico de Koning, Maarten van der Linde, Gert Rauws en Hubert Schrijnemakers 17.00 afsluiting Gerard van Dorp, algemeen coördinator HOVO Utrecht 17.15 drankjes en hapjes 18.00 sluiting
den vriend en
Toelichting: Taal en uitspraak door Ans van Broekhuizen-de Rooij. De Chinese taal is in feite een grote verzameling van talen en dialecten. De grootste en bekendste daarvan is de standaardtaal van China, het Mandarijn. Deze inleiding behandelt de belangrijkste kenmerken van het Mandarijn: Woordenschat, zinsbouw, en met name de uitspraak. Kom luisteren en oefen mee: de lezing is interactief! Ans van Broekhuizen-de Rooij is als docent modern Chinees werkzaam aan de opleiding Talen en Culturen van China van de Universiteit Leiden. Naast haar academische onderwijs heeft zij ook ruime ervaring met cursussen Chinees in het voortgezet onderwijs. Zij is auteur van een inspirerende en uitdagende nieuwe lesmethode: Chinees in tien verdiepingen (Amsterdam: Leiden University Press, 2008). Karakters en kalligrafie door Jeroen Wiedenhof. Het Chinese schrift is ruim drie millennia oud. Naast sterke wijzigingen in vorm en structuur vertonen Chinese karakters ook een opvallende continuïteit. Deze presentatie voert u in 60 minuten van het orakelbot naar het toetsenbord, met uitstapjes naar materiële cultuur, taalkundige achtergrond, sociale inbedding en de kalligrafische traditie. Jeroen Wiedenhof is als taalkundige verbonden aan het Sinologisch Instituut in Leiden. Hij combineert in zijn werk specialistische kennis van de Chinese taalsituatie met een brede belangstelling voor alledaagse cultuurverschijnselen. In het Nederlands verschenen van hem: Grammatica van het Mandarijn, (Amsterdam: Bulaaq, 2004) en De Uitspraak van het Mandarijn in 101 oefeningen (Amsterdam: Bulaaq, 2006). Bent u Vriend van HOVO Utrecht, dan ontmoeten wij u graag als onze gast in het Fortis ASR gebouw te Utrecht (Rijnsweerd). Bijzonder veel dank aan Fortis ASR te Utrecht die de ‘Vrienden van HOVO Utrecht’ voor de tweede maal gastvrij ontvangt! Namens het bestuur van de Vrienden HOVO Utrecht, Paula de Smidt, voorzitter (inlichtingen: 030-2518393) Opgeven door middel van het antwoordformulier, te vinden op pagina 7. ◄
€ € €€ 4.
HOVO VRIENDEN
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
€
Stichting Vrienden van HOVO Utrecht Bericht van de penningmeester Donateurs
Het gaat in allerlei opzichten goed met de Vrienden. In 2007 werd van 264 (!) donateurs een bijdrage ontvangen, met een totaal van € 3008,–. Dit is een forse groei ten opzichte van 2006 (138 donaties, totaal € 1789,–). Er kwamen in 2007 ruim 70 nieuwe donateurs bij en het aantal bestaande vrienden dat in 2007 een donatie overmaakte nam toe. Verder maakte 22% meer dan € 10,– over. Het bestuur is hier bijzonder blij mee en bedankt hierbij al deze actieve donateurs!
Activiteiten
Ter gelegenheid van het 10-jarig jubileum van de Vrienden werd een excursie naar het Museum Insel Hombroich in Duitsland georganiseerd. De begroting beliep ruim € 4.700,–. Door de financiële reserve te gebruiken voor 50% van dit bedrag was het mogelijk om de kosten voor deelneming laag te houden: € 10,– voor donateurs en € 30,– voor een introducé. Het bleek een aantrekkelijk aanbod. Er gingen 126 mensen mee: 92 vrienden en 32 introducés. De ‘Vriendendag’ die elk najaar georganiseerd wordt om alle mensen die zich met raad en daad voor HOVO Utrecht hebben ingezet te bedanken werd in 2007 gehouden bij Fortis ASR in Utrecht met een symposium over Montesquieu. Fortis nam alle kosten voor haar rekening.
Financiën
De stichting is financieel gezond. Het vermogen per 31-12-2007 was € 6.838,– en het boekjaar 2007 werd afgesloten met een batig saldo van € 500,–. Dit is het gevolg van hogere inkomsten en lagere kosten, onder andere van de Vriendendag. Op basis hiervan is ruimte voor de volgende activiteiten en ontwikkelingen: - een jaarlijkse reservering van € 1000,– voor het lustrum in 2012; - het organiseren van een jaarlijkse excursie, in principe tegen kostprijs; - de vernieuwing en uitbouw van de website van de Vrienden; - de ontwikkeling van internet-contactmogelijkheden voor donateurs en cursisten, bijvoorbeeld in de vorm van ‘surf groepen’. Mathee Valeton, Penningmeester
Interessante Websites
Kon deze rubriek in het vorige nummer niet verschijnen (wegens plaatsgebrek), deze keer willen we de lezer een aantal aardige tips niet onthouden. We wijzen deze keer op een aantal z.g. Portals op (populair)wetenschappelijk terrein. Een Portal maakt het gemakkelijker informatie die je nodig hebt te vinden op Internet. www.almenak.nl Let op: de spelling almenak is in dit geval correct! Op deze site treft u doorverwijsmogelijkheden naar sites op het terrein van geschiedenis, kunst, literatuur, wetenschap en medische zaken. www.kennislink.nl Een bekende site, onder auspiciën van het NWO, met verwijsmogelijkheden naar vrijwel alle wetenschappelijke terreinen. Bovendien toegang tot talloze dossiers, artikelen en specials. Niet voor niets luidt het motto: ‘Kennislink maakt nieuwsgierig’ www.medisch.wetenschap.ws Deze site over medische zaken is ongelofelijk uitgebreid over de meest uiteenlopende medische kwesties. Door eenvoudige ‘legenda’ is het zoeken eenvoudig. www.krisverburgh.com Weer iets heel anders is deze site over het universum. Doorlinken bij ‘links’ in het menu en u komt in een prachtig menu over het universum. Kijk vooral bij hubble.com voor prachtige ruimtefoto’s en films en veel artikelen. www.wetenschappelijke-artikelen.nl Hier wordt u verwezen naar alle universitaire/wetenschappelijke bibliotheken en mediatheken in Nederland. ◄
HOVO ACTIVITEITEN
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
5.
Nieuwjaarslezing HOVO Utrecht op maandag12 januari 2009 om 14.30 uur in de aula van het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht, Domplein 29, Utrecht (schuin tegenover de Dom).
Nieuwjaarsbijeenkomst 2009 Gerard van Dorp
‘In het algemeen geloven journalisten absoluut niet dat je het gewoon leuk vindt om op tv te praten over dingen waar je iets van afweet. Dat daarbij het gevoel hoort dat je iets verstandigs zegt in een baaierd van onwetendheid.’ Het is de eenvoudige verklaring van de historicus Maarten van Rossem over zijn veelvuldige media presence. En natuurlijk zijn het die journalisten zelf die hem zo regelmatig uitnodigen omdat het altijd fijn is hem erbij te hebben. Altijd wel een onverwacht nuchtere kijk op de zaken, altijd wel een geestige oneliner (or two or three), want als hij eenmaal het woord heeft, houdt hij het graag, en dan zien we hem mopperen op het oppervlakkige medium televisie dat ongeschikt is voor diepgang, op presentatoren die hem onderbreken als hij net op stoom is.
Voor diepgang is een lezing voor HOVO veel geschikter. HOVO Utrecht streeft naar die diepgang en is daarom zeer vereerd dat prof. dr. Maarten van Rossem de Nieuwjaarslezing wil verzorgen.
Een nieuwe president van de VS – rust in de wereld? Onder die titel zal hij ons meenemen in de wereld die de nieuwe president van de Verenigde Staten omringt: een wereld die ook onze wereld raakt. Wat bezielt deze persoon en zijn runningmate? Is dit de persoon die erin zal slagen om het gezond verstand terug te brengen in de wereld van de internationale politiek; of is dit een fictie? Maarten van Rossem wordt in 1943 geboren; hij groeit op in Wageningen, studeert geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht en schrijft zijn doctoraalscriptie over de Prof. Maarten van Rossem Amerikaanse rol in de Koude Oorlog. Aan diezelfde universiteit wordt hij hoofddocent en promoveert hij op: ‘Het radicale temperament’. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen (1934-1953). Het grote publiek leert hem kennen als Amerika-deskundige. In 1997 krijgt hij een bijzondere leerstoel: de Nederlandse Geschiedenis vanaf 1945 in internationale context. Hij schrijft columns, artikelen en boeken: Amerika voor en tegen (2001), Heeft geschiedenis nut? (2003), De wereld volgens Maarten van Rossem (2003), Drie oorlogen – een kleine geschiedenis van de 20e eeuw (2007). Tegenwoordig kan iedereen in de aangename positie van student van de historicus zijn, want zijn hoorcolleges worden uitgegeven op CD: Amerika (2004), Hitler (2005), Koude Oorlog (2006), Geschiedenis in het groot (2007). Uren achtereen vertelt zijn kenmerkende stem ons de geschiedenis - met ‘humor als de omsingelende beweging voor de dingen die er echt toe doen’, zoals hij het zelf ooit omschreef. Geen wonder dat het Historisch Nieuwsblad in 2008 een heel nummer wijdde aan Maarten van Rossem. ingang academiegebouw HOVO Utrecht nodigt u hartelijk uit om de Nieuwjaarslezing bij te wonen. Programma - 14.30 uur ontvangst met koffie/thee in de aula - 15.00 uur aanvang lezing prof. dr. M. van Rossem - 16.30 uur (ca.) borrel in zaal 1636 (links van de ingang) In verband met het beperkte aantal plaatsen is aanmelden noodzakelijk. Wilt u zich bij voorkeur per mail aanmelden: hovo@uu.nl of anders per telefoon, 030 - 25 33 197 (eventueel inspreken in het antwoordapparaat). ◄
6.
VERSLAG
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
Een zomer die geen zomer is doet ons verlangen naar een herfst die haar beloften waarmaakt: de komkommertijd voorbij en er is weer een vol programma waaruit wij maar te kiezen hebben. Dit is goed merkbaar tijdens de opening van het cursusjaar 2008/2009 van HOVO Utrecht op 28 augustus jl.
D
e belangstelling is groot, niet in de laatste plaats vanwege de spreker: prof. Jan van Hooff. De bijeenkomst Prof. Harry Voorma wordt geopend door de nieuwe HOVO-coördinator, drs. Gerard van Dorp, die na een korte introductie (zie ook elders in dit blad) de microfoon doorgeeft aan de voorzitter van HOVO Utrecht, prof. Harry Voorma. Hij licht het focus van HOVO toe en schetst de verbreding in inhoud en vorm. Hierna is het podium aan professor Jan van Hooff, de autoriteit op het gebied van primaten die geen nadere introductie behoeft. Een korte impressie van een buitenstaander. Apen apen apen na: de biologie van cultuur. unnen dieren elkaar na-apen, elkaars gedrag nabootsen? Het dier is een gesloten boek. We kunnen alleen gedrag(svariaties) meten. Descartes (1595-1650) zag het dier als een machine. Juist die benadering heeft de hoge vlucht van de biologische en medische wetenschappen in gang gezet. Hij ontzegde het dier alle rationaliteit. Maar wetenschappelijke inzichten ontwikkelen zich. Ook processen van kennen en weten komen binnen het bereik van de objectieve wetenschap. Het is ook de tijd van de herwaardering van Jacob von Uexküll (1864-1944). Zijn Bedeutungslehre komt weer helemaal terug. 30-40 jaar geleden was dit nog onbespreekbaar, maar onder meer vanwege de mogelijkheid van het in beeld brengen van hersenfuncties (van mens en dier) is de benadering veranderd. Het dier is evenmin als de mens een passieve deelnemer aan zijn wereld. In tegendeel: mens en dier scheppen hun Umwelt, de kenwereld en de kanwereld. Vroeger was het fundamentele verschil: mens=cultuur, dier=natuur. Maar de Umwelt raakt ook bij het dier vervuld van betekenissen via leerprocessen. Het meest basaal zijn stimulusassociaties die zijn onderzocht in de experimenten van Pavlov. Bij zeester, snoek, chimpansee of mens is overigens hetzelfde proces werkzaam: stimulusassociatie leidt tot kennisverwerving. Skinner voerde experimenten bij dieren en mensen uit met operante conditionering – instrumentele conditionering via beloning en straf. Die leidt tot de ontwikkeling van nieuwe vaardigheden. Zo ontstaan betekenissen bij mens en dier. Het leven wordt wijder en breder.
K
D
Apen apen apen na.....
Ineke Oomen
voor een belangrijk deel door sociale invloeden bepaald wordt, door de vorming van tradities en cultuur. Niet alleen kennis en vaardigheden worden langs sociale weg overgebracht, ook attitudes en ‘opvattingen’. Een belangrijk mechanisme daarbij is de emotionele besmetting. Toch denken we bij traditievorming vaak in de eerste plaats aan nabootsing. In veel gevallen waar we bij dieren nabootsing menen te zien is er in feite sprake van eenvoudiger processen zoals stimulustoerichting: de aandacht van het dier wordt door het gedrag van soortgenoten op bepaalde zaken gericht en elk dier doet zijn eigen ontdekkingen via trial and error. Voor nabootsing is een zekere mate van zelfbesef nodig, hetgeen zelfs bij ‘hogere’ dieren niet zo vaak voorkomt. Wel bij de chimpansee, die genetisch gezien het meest verwant is aan de mens (maar het is ook aangetoond bij olifanten, dolfijnen en kraaiachtigen).
Z
elfbesef is nodig om een voorbeeld te kopiëren. Je moet je in zekere zin rekenschap kunnen geven van je eigen gedrag. Dan blijkt het een zeer doelmatig middel voor de verbreiding van dat gedrag over de groep, waarna het kan uitmonden in een gewoonte van de meerderheid. Prof. Jan van Hooff Nu het onderzoek zich sterk hierop richt ontdekt men veel lokale groepsgebonden vaardigheden, vooral bij chimpansees. Het varieert van notenkraken tot jagen met speren (werktuiggebruik). Ook specifieke omgangsvormen worden ontdekt. Kortom, populatiespecifieke kennis, attitudes, vaardigheden en gewoonten. Mensapen kunnen weliswaar symbolen hanteren, maar niet syntactisch. Maar de mens kan dat tenslotte – in de geschiedee nadruk lag in vroegere benaderingen op het individuele le- nis van zijn ontstaan gezien – nog maar kort, niet alleen in het ren. Maar we beseffen steeds meer, dat de Umwelt-vorming samenstellen van zinnen uit woorden maar ook in het >>>>
VERSLAG
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
7.
<<<< samenstellen van instrumenten uit onderdelen.
We ontdekken bij dieren merkwaardige culturele verschijnselen. Zo is gevonden dat een aantal diersoorten over zoöpharmacognosie beschikt: zij weten dat ze bepaalde planten kunnen eten als ze ziek worden. Die planten blijken inderdaad genezende eigenschappen te hebben. Deze kennis is waarschijnlijk via een soort culturele overdrachtsprocessen (bijvoorbeeld via emotionele besmetting) ontstaan. Prof. Van Hooff moet zich noodgedwongen beperken vanwege de tijd. Het gaat hem zichtbaar aan het hart.
T
en slotte stellen de HOVO-coördinatoren zich voor, met een enkel woord over hun cursussen:
Theo de Wit (Faculteit Katholieke Theologie) Maarten van der Linden (Hogeschool Utrecht – De Horst) Marieke Hummels (Hogeschool Utrecht) Rieke Leenders (Universiteit Utrecht) Yvonne van der Valk (chef de bureau)
koffie wordt geserveerd door een van de vrijwilligers
Tijdens het aperitief hierna worden nieuwe contacten gelegd en oude banden aangehaald, de opmaat voor een succesvol nieuw cursusjaar van HOVO Utrecht.◄
ANTWOORDFORMULIER VRIENDENDAG
Dubbellezing over het Chinees, 26 november 2008 , Fortis ASR Utrecht (Rijnsweerd). Zie artikel op pag. 3. Naam:_______________________________________________________ Adres:_______________________________________________________ Postcode:____________ Woonplaats:_______________________________ Telefoon:_____________________________________________________ Emailadres:___________________________________________________ Bovenstaand formulier graag volledig invullen! Uw gegevens worden uitsluitend gebruikt voor onze administratie. Formulier inzenden vóór 20 november 2008. per e-mail: door de gevraagde gegevens in een e-mail te typen en verzenden naar: vriendenhovoutrecht@xmsnet.nl of per post: uitknippen en opsturen in een voldoende gefrankeerde enveloppe naar Secretaris Vrienden HOVO Utrecht, Mevrouw Marja Gelderman Gemshoorn 64 3766 EM Soest tel: 035-6020603
8.
HOVO
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
ADVERTENTIE Het HOVO Utrecht Bulletin wordt steeds belangrijker voor de communicatie tussen HOVO, de cursisten en de ‘Vrienden’ van HOVO Utrecht. Bovendien is het Bulletin een belangrijk middel in het ‘vermarkten’ van het HOVO product: de cursussen van HOVO Utrecht. Het Bulletin verschijnt twee keer per jaar en de productie steunt geheel op vrijwilligers. Om het Bulletin aantrekkelijker te maken wordt in toenemende mate gebruikgemaakt van foto’s bij de diverse artikelen. Denk daarbij aan foto’s bij artikelen over de diverse activiteiten van HOVO Utrecht, de ‘Vriendenactiviteiten’ en bij interviews. Voorbeelden daarvan treft u in dit nummer van het Bulletin reeds aan. Voor dit onderdeel van de werkzaamheden van de redactie zijn we op zoek naar een
amateurfotograaf die in voorkomende gevallen foto’s kan verzorgen voor het Bulletin. Wij denken aan iemand die enigermate bekend is met het HOVO gebeuren, over redelijke apparatuur beschikt (er komt veel flitswerk aan te pas) en enige elementaire kennis bezit op het terrein van digitale fotobewerking. De fotograaf gaat deel uitmaken van de redactie en heeft aan dit werk een leuke en afwisselende (vrijwilligers)job. Nieuwsgierig geworden? Interesse? Neem per e-mail contact op met de eindredacteur, Joop Ross. Hij kan u er nog veel meer over vertellen!
joop.ross@casema.nl
EEN CURSIST AAN HET WOORD......
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
9.
Het was wel leuk weer eens ergens de jongste te zijn...... Ineke Oomen
De kracht van HOVO ligt in de klassieke vorm van het onderwijs: focus op kennisoverdracht en niet op vaardigheden en eigen informatieverwerving. Hoe weet je tenslotte wat je niet weet? Met uiterst deskundige docenten. Voeg daarbij de aanbevolen boeken en syllabi en je bestrijkt het hele kennisgebied – een complete cartografie!
D
it althans, is de mening van Gerrie Strik, mijn gesprekspartner van vandaag. Ze staat niet model voor de gemiddelde cursist (.....maar het was wel leuk om weer eens ergens de jongste te zijn!) Zij kwam bij HOVO terecht door te ‘googelen’ op de trefwoorden ‘existentialisme en biografiek’. Van huis uit is zij neerlandica en doceert biografiek aan de Vrije Hogeschool in Driebergen, aan zeer gemotiveerde adolescenten. Bij de existentiële vragen die autobiografisch schrijven juist bij deze leeftijdgroep oproept, miste zijzelf een verdergaande theoretische achtergrond en een filosofische onderbouwing op het gebied van het existentialisme. Haar vierjarige vervolgopleiding in biografiek in Driebergen, die zij volgde om haar lessen te verdiepen, voorzag hierin te weinig.
Z
Gerrie Strik
H
ij kwam bij HOVO terecht bij de cursus ‘In de ban van de ander, existentialistische literatuur’ van Hans van Stralen, een deskundige bij uitstek. Zij was zo enthousiast dat zij daarna als toehoorder een blok existentialistische filosofie voor de masteropleiding bij dezelfde docent aan de UU ging volgen. Vergelijking van de twee programma’s leert dat het niveau van HOVO niet onderschat moet worden. Integendeel! Haar ervaring is dat je op zoek naar zeer specialistische informatie snel bij HOVO terechtkomt. Een jaar later volgde zij de literatuurcursus ‘Leven tussen twee werelden’. Deze informatie sluit aan bij haar promotie-onderzoek: Wordingen, Hella Haasse en de poëtica van het subject. In dit onderzoek vergelijkt zij de externe poëtica van het autobiografische essay Zelfportret als legkaart (1954) met de interne poëtica in Haasses’ autofictie De verborgen bron (1950) en De ingewijden (1957). Doel is de metamorfosen van het bewustzijn van het subject in het vroege oeuvre van Haasse te extrapoleren naar een veranderende subjectopvatting zoals deze binnen het differentiedenken van de Franse continentale filosofie in kaart is gebracht.
OVO past naar haar mening uitstekend in het kader van de permanente educatie zoals die tegenwoordig wordt nagestreefd. Vaak worden daarbij de cursussen bedoeld die werknemers binnen een bedrijf worden aangeboden. Die kennis richt zich echter voornamelijk op de beroepsrol. De kracht van HOVO is juist dat het aanbod zoveel breder is. Hierdoor kunnen mensen zich in een heel andere richting ontwikkelen en ontdekken waar hun belangstelling nog meer blijkt te liggen. Helaas belemmert het dagelijks leven met de combinatie van alle rollen die werkenden (ook in hun privéleven) moeten vormgeven waarschijnlijk een actieve deelname van junioren op grote schaal. Gerrie moet zich in elk geval geheel concentreren op haar komende dissertatie, die zij in 2012 hoopt af te ronden. Zijzelf ervaart dat niet zozeer als een bezwaar aangezien zij zich graag in de diepte ontwikkelt. Daarom sloot de cursus ‘In de ban van de ander, existentialistische literatuur’ zo goed aan bij haar wensen: kennisoverdracht in de vorm van een hoorcollege door een docent die het hele terrein beheerst. Soms zijn de cursussen meer interactief, overheersen de discussie en de bijdragen van de cursisten, al dan niet in de vorm van werkstukken. Prettig is dat de cursusgids goed duidelijk maakt wat van cursisten wordt verwacht zodat een gefundeerde keuze kan worden gemaakt. De twee genoemde cursussen waren mogelijk vooralsnog de laatste die zij bij HOVO heeft gevolgd (helaas was de cursus over de Presocratische filosofen al vol!) Maar gelukkig gaat het leven na 2012 gewoon door! Wellicht komt ze dan zelf een cursus aanbieden: De poetica van het subject, tussen autobiografie en auto-fictie. ◄
10.
KENNISMAKEN MET....
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
Interview met Yvonne van der Valk, bureaumedewerker van HOVO Utrecht.
‘Het kloppend hart van HOVO Utrecht’
Marijke Peyser
profiel
Wie: Yvonne van der Valk.
Woont: in Utrecht, op fietsafstand van HOVO, gevestigd in het Bestuursgebouw van de UU (De Uithof ). Werkt: 32 uur per week. Kranten: Ik lees soms het NRC en de weekenduitgave van het AD. Zonder het AD heb ik het gevoel dat ik het plaatselijke nieuws mis. En dat zou jammer zijn.
‘Must read’: In mijn leesgroep, waar ik al tien jaar deel van uitmaak, maak ik vaak kennis met boeken die al lang op mijn verlanglijstje staan. Dat is een fijne ervaring; op eigen kracht zou het bij een verlanglijstje blijven.
Film: ik leef vaak te veel mee met films. Veel indruk hebben onder andere de films Sophie’s choice en De stilte rond Christina M. gemaakt. Eigenlijk lees ik liever.
Lijfspreuk: Als de werkdruk hoog is en er veel dingen door elkaar lopen, probeer ik te relativeren en te denken ‘niemand is onmisbaar’. In die situatie denk ik ook ‘geniet van het leven, het duurt maar even’.
H
et bureau van Yvonne van der Valk wordt ook wel ‘het kloppend hart van HOVO Utrecht’ genoemd. Een juiste benaming want tijdens ons gesprek wordt al gauw duidelijk dat de taak van Yvonne veelomvattend is. Zij is degene die alle praktische zaken rond het organiseren en het geven van de cursussen regelt. En in dit academisch jaar zijn dat er ruim 90! Yvonne heeft contact met docenten, de vijf coördinatoren van het onderwijsaanbod en de cursuscontactpersonen. Zij verzorgt de welkomstbrieven en ziet erop toe dat er geschikte zalen voor de cursussen beschikbaar zijn en dat de catering ‘loopt’. Telefonisch is Yvonne ook de contactpersoon voor een ieder die vragen heeft over de organisatie en/of het onderwijs. Yvonne merkt hierbij tevreden op dat veel cursisten tegenwoordig gebruikmaken van internet en nu dus digitaal informatie
verkrijgen. Ze voegt hieraan toe dat de HOVO site gebruiksvriendelijk is en op simpele wijze verrassend veel inlichtingen verschaft. Ja, zelfs de inschrijvingsaantallen zijn beschikbaar; ze worden per week bijgehouden.
W
at haar contacten met docenten en cursisten betreft, merkt Yvonne op hoe gemotiveerd en enthousiast beide groepen zijn. De docenten hebben het naar hun zin met cursisten die veel belangstelling hebben, de opgegeven literatuur ook daadwerkelijk lezen en blijk geven van een behoorlijke culturele bagage. In deze atmosfeer heeft niemand het over studiepunten. De cursisten waarderen het hoge niveau van de colleges, het samenzijn met gelijkgezinden en de mogelijkheid om de docenten te kunnen aanspreken in een informele sfeer; de groepen zijn immers over het algemeen klein.
Y
vonne is ook heel goed op de hoogte van wat cursisten boeit. Zeer populair is alles wat geschiedenis aangaat, en dan wel in de breedste zin van het woord. Cursussen over literatuur en filosofie zijn vrijwel altijd ‘vol’. Een van de bètavakken, sterrenkunde, mag zich in buitengewoon veel belangstelling verheugen. Nu we het toch over het volgen van HOVO Utrecht colleges hebben, vraag ik Yvonne wat haar in het cursusaanbod boeit. Ze antwoordt: ‘Als ik tijd had, zou ik een van de cursussen van Humanistiek willen volgen, maar ook geschiedenis en filosofie. Eigenlijk interesseert elke cursus me wel. Ik vind dat we een heel mooi aanbod hebben. Moeilijk om echt een keuze te maken. Op het ogenblik volg ik een opleiding ‘mediation’, een post-HBO opleiding aan de HU. Een andere reden om deel te nemen aan HOVO cursussen is de volgende: ik ben dan in de gelegenheid eventuele knelpunten snel te signaleren’.
E
en ontwikkeling die heel positief is maar die ook als een knelpunt opgevat zou kunnen worden is de snelle groei van de Utrechtse organisatie. De ruim 90 cursussen worden gevolgd door circa 2500 belangstellenden. Het is natuurlijk verheugend dat de interesse voor het HOVO Utrecht aanbod in de periode 2004-2008 enorm is gegroeid: van 1500 naar 2500 deelnemers. Deze groei roept echter ook vragen op, zoals: Is het wel gewenst HOVO cursussen voor volle collegezalen te geven? Waar blijft dan de kleinschaligheid die door onze cursisten zo op prijs wordt gesteld? Ongetwijfeld zal hierover nagedacht worden. En wij weten dat Yvonne een vinger aan de pols houdt! ◄
CURSUSINFORMATIE
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
11.
‘Amersfoort heeft vele wonderen’ AMERSFOORT – Amersfoort staat volgend jaar zomer bol van de festiviteiten rond het 750-jarig bestaan van de stad. Om Amersfoorters met het oog op die bijzondere mijlpaal de gelegenheid te geven hun historische kennis van de stad op te vijzelen, hebben drie organisaties de handen ineengeslagen. HOVO Utrecht/Amersfoort, de Volksuniversiteit Amersfoort en het Archief Eemland organiseren begin volgend jaar de cursus ‘Het wonder van Amersfoort’. Door André van der Velde Met toestemming overgenomen uit ‘De Stad Amersfoort’ van 26 september 2008
Willem Kroonder, Ineke Westerhout en Maarten van der Linde
D
e voorbereidingen om van het jubileumjaar een voor alle Amersfoorters onvergetelijk feest te maken zijn in volle gang. Tal van organisaties zijn druk in de weer om de stadsgenoten volgend jaar iets moois voor te kunnen schotelen. Ook binnen HOVO ontstonden ideeën om iets bijzonders neer te zetten. Als snel raakten ook de Volksuniversiteit Amersfoort en het Archief Eemland betrokken bij de brainstormsessies, sessies die een bijzondere cursus hebben opgeleverd: ‘Het wonder van Amersfoort’. ‘Het thema van 750 jaar Amersfoort is “Op grond van gisteren, met het oog op morgen” en de cursus sluit daarop aan’, vertelt Maarten van der Linde, coördinator Hoger Onderwijs voor Ouderen (HOVO), een onderdeel van de Hogeschool Utrecht. ‘Het Wonder van Amersfoort biedt acht invalshoeken, acht gebieden die de deelnemers inspiratie kunnen bieden. Van onderwijs en wonen tot cultuur, multiculturele samenleving en natuur.’
Een wondertje
De serie lezingen wordt tweemaal verzorgd, eenmaal in het Hogeschoolgebouw aan de Berkenweg en eenmaal op locatie, zoals het Oude Stadhuis, de Wagenwerkplaats en het Brandpunt in Kattenbroek. De drie betrokken organisaties kijken met plezier terug op de totstandkoming van het project. ‘Het is een wondertje op zich dat de samenwerking zo goed is uitgepakt’, zegt Van der Linde. ‘We hebben geen seconde iets gemerkt van wedijver, het klikt enorm. In Utrecht, waar ik vandaan kom, zijn de lijnen langer en formeler. Die chemie tussen de initiatiefnemers lijkt misschien iets wat normaal is, maar die gelijkgerichtheid vind ik heel uniek en inspirerend.’ Ineke Westerhout, bestuurslid van de Volksuniversiteit Amersfoort en voorzitter van de programmacommissie beaamt dat. ‘Een paar jaar geleden, toen HOVO Amersfoort ontstond, hebben we kennisgemaakt en afgesproken dat we een keer zouden gaan samenwerken. Er ontstond een klimaat waarin we de onderwijsprogramma’s voor Amersfoort op elkaar
gingen afstemmen. Wij hoeven tenslotte niet iets uit te diepen zoals HOVO dat al doet.’ De wil om samen te werken was er dus, stelt Van der Linde. ‘Maar je hebt iets concreets nodig om ervoor te zorgen dat het niet bij woorden blijft.’ Dat gezamenlijke project diende zich aan in de cursus ‘Het wonder van Amersfoort’, waarbij ook het Archief Eemland betrokken raakte. ‘Wij kwamen ermee in aanraking via Marie-Louise Hehenkamp, manager initiatieven van het projectbureau Amersfoort 750’, vertelt Alice van Diepen, directeur van het Archief Eemland en tevens één van de acht gastdocenten. ‘Zij was de spin in het web en de motor hierachter, die bekeek welke organisaties elkaar zouden kunnen aanvullen en versterken.’
Fascinatie
Rode draad van de cursus vormen de wonderen die Amersfoort hebben gemaakt tot wat de stad nu is. Willem Kroonder, lid van de programmacommissie van HOVO en degene die het oorspronkelijke idee opperde, is gefascineerd door de wonderen van Amersfoort. ‘Het bekende wonder van het Mariabeeldje in 1444, dat door een non in de Eem was gegooid en teruggevonden werd nadat Maria tot driemaal toe in een droom aan Griet Ghiesen was verschenen, is een kleerhanger om andere wonderen aan op te hangen. Want Amersfoort heeft vele wonderen.’ Mensen willen hun stad beter leren kennen en vooral ook hun geschiedenis. Van Diepen, die de inleiding van de cursus verzorgt, gaat nog een stapje verder. ‘Iedereen moet zijn eigen wonder van Amersfoort vinden’, stelt ze. ‘We willen de verbinding met de geschiedenis stevig maken. Een stad bestaat al eeuwenlang en er zijn altijd mensen geweest die er gewoond en gewerkt hebben en zich ervoor sterk hebben gemaakt, net als nu.’ De Archief Eemland-directeur wil in haar lezing (De kracht van historie) laten zien dat archieven, in weerwil van wat vaak wordt gedacht, helemaal niet stoffig zijn. ‘Ik zal leuke dingen uit het depot laten zien en vertellen’, belooft ze. Conservator Gerard Raven van Museum Flehite zal tijdens datzelfde college vervolgens ingaan op de gevolgen van het Mirakel van Amersfoort in 1444. lees verder op pag. 12.>>>>>
12.
CURSUSINFORMATIE
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
<<<< Vervolg van pag. 11.
Inspiratie
Een ander wonder dat tijdens de cursus aan bod komt is de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW). Kroonder: ‘Dat instituut is gesticht door onder meer de buitengewoon eigenzinnige schrijver en psychiater Frederik van Eeden en is altijd in de stad gebleven en dat is heel bijzonder. Hier hebben grote denkers over het hoe en waarom van het leven nagedacht’. Eigenlijk ligt het instituut in de gemeente Leusden, geeft Kroonder toe. ‘Maar’, zegt hij met een sluw lachje, ‘statutair is het gevestigd in Amersfoort.’ René Gude, directeur van het Onze Lieve Vrouwetoren ISVW, neemt het college Inspiratie uit Amersfoort filosofie voor zijn rekening. Niemand minder dan de vroegere wethouder Fons Asselbergs, verzorgt de lezing De uitdaging van Kattenbroek. ‘Die wijk was een keerpunt in de ruimtelijke ordening in Nederland’, vertelt Kroonder enthousiast. ‘Het wonder van Kattenbroek is dat een bestuurlijke kracht, Asselbergs zelf, werd gecombineerd met een Indiase filosoof die het had over reizen en wonen, Ashok Bhalotra. Samen hebben zij in de jaren tachtig van de vorige eeuw iets tot stand gebracht dat gedicteerd is door filosofische gedachten en filosofieën in plaats van kille cijfers. Zij gingen echt tegen de stroom in en dat bovendien in een periode van bezuinigingen. Dat mag een wonder heten.’ Een ander bijzonder college wordt gegeven door Taede Walma, directeur van de islamitische basisschool Bilal. Kroonder: ‘Daar vindt een interessante combinatie plaats. Kinderen worden hier volledig toegerust voor de Nederlandse multiculturele samenleving. Wie deze lezing volgt, krijgt een eye-opener op verschillende vlakken en er worden vragen opgeroepen over hoe het verder moet.’ Andere colleges worden verzorgd door onder meer cultuurwethouder Arriën Kruyt (Van waadplaats tot wijkplek); Jan van der Eijk, voorzitter Platform levensbeschouwingen en religies in Amersfoort (Geloven in samenleven); Amersfoort in C-directeur Gerard de Kleijn (Zonen en dochters, over schilderkunst) en Marco Glastra, directeur van Het Utrechts Landschap (750 jaar landschap rond Utrecht).
Behoefte
In enkele weken tijd zijn al tientallen aanmeldingen binnengekomen. De cursus voorziet volgens Westerhout dan ook in een duidelijke behoefte. ‘Mensen willen hun stad beter leren kennen en met name ook hun geschiedenis. Zij willen gewoon méér weten.’ Van der Linde knikt instemmend. ‘Wat ik ook sterk proef is dat mensen hun buik vol hebben van de waan van de dag. De politieke situatie is naar het gevoel van velen hectisch en dan zoekt men naar wat blijft.’
Cursus over rijke historie Amersfoort
Voor de cursus op vrijdag is in principe plaats voor 120 mensen. ‘Maar we zullen eventueel een grotere ruimte zoeken en als het helemaal storm loopt kunnen we de groep altijd nog splitsen. En voor de avondcursus op locatie is in principe onbeperkt ruimte’, aldus Westerhout. Dat de samenwerking tussen HOVO, de Volksuniversiteit Amersfoort en het Archief Eemland een vervolg krijgt, is zeker. Koppelpoort Van der Linde wil daarop nog niet vooruitlopen. ‘September is de oogstmaand, in oktober, november komt energie vrij voor nieuwe ideeën’, zegt hij glimlachend.◄ De reeks ochtendcolleges vindt plaats op de vrijdag van 10.45-12.45 uur. Data: 23 en 30 januari, 6, 13 en 27 februari, 6, 13 en 20 maart 2009. Plaats: De Horst, HU Amersfoort, Berkenweg 11. De reeks avondcolleges vindt plaats op de donderdag van 20.00-22.00 uur. Data: 29 januari, 5, 12 en 26 februari, 5, 12, 19 en 26 maart 2009. Deze acht colleges vinden plaats op locatie. De kosten van de cursus bedragen € 88,–, € 62,– of € 114,– Meer informatie bij Volksuniversiteit Amersfoort, 033-465 66 40 en HOVO Utrecht, 030-253 31 97.
Meer informatie en aanmelden cursussen HOVO Utrecht, voorjaar 2009
U kunt zich aanmelden voor een cursus in het voorjaar van 2009, door gebruik te maken van het aanmeldingsformulier Voorjaar 2009 (pag. 15). Het complete overzicht van de cursussen in het voorjaar van 2009 treft u aan op de achterzijde van dat aanmeldingsformulier (pag. 16). Voor meer informatie over de cursussen gaat u naar de site van HOVO Utrecht: www.hovoutrecht.nl, kijk bij cursusgids.
Daar kunt u ook zien welke cursussen nog beschikbaar zijn!
DE MENING VAN......
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
13.
Als rechtgeaard bèta-wetenschapper geeft Gert Rauws zijn mening over de verhouding tussen bèta-, alfa- en gammaonderwerpen binnen 14 HOVO’s in Nederland.
Te weinig bèta-vakken in het HOVO aanbod? Gert Rauws
I
n de loop van de jaren is bij mij, en ook bij anderen, de vraag gerezen of het aandeel van bèta-onderwerpen in het HOVO-aanbod niet wat klein is in verhouding tot dat van alfa- en gamma-onderwerpen. Welnu, klein is het zeker, maar is het aanbod kleiner dan de vraag? Moeilijk te beantwoorden. Helpt hier het adagium van Kamerlingh Onnes: ‘Van meten tot weten’? Misschien, maar daarvoor zou een degelijke landelijke enquête nodig zijn.
O
m enig inzicht te verkrijgen heb ik een steekproef genomen uit het landelijk HOVO-aanbod: de programma’s van het seizoen herfst 2007/winter 2008. Per e-mail heb ik alle HOVO-instellingen in Nederland verzocht deze programma’s voor te leggen. Hierop werd prompt gereageerd. Even terzijde: het lezen van al die programma’s was smullen. Er zijn kostelijke en originele onderwerpen in te vinden! Leent dat zich niet voor meer uitwisseling?
S
ommige instellingen bleken werkzaam op verschillende locaties. Andere cursussen werden binnen het seizoen herhaald of op verschillende locaties gegeven. Separaat of gebundeld beschouwen? Ik besloot de cursussen per instelling te bundelen, ervan uitgaande dat er één bestuur was dat vanuit een bepaalde visie het programma voor de locaties opstelde. Iedere cursus werd separaat geteld, omdat een herhaling een weerspiegeling was van grotere vraag. P e rc e n ta g e B è ta c u rs u s s e n b ij 1 4 H O V O 's in Het resultaat van deze globale steekproef leert ons dat bij N e d e rla n d 90 de meeste HOVO-instellingen het aandeel van de bètaonderwerpen circa 10% is (zie staafdiagram). Er zijn drie instellingen waar in het vorige seizoen in het geheel geen bèta-onderwerpen zijn gedoceerd. De vraag of dit een systematisch verschijnsel is, kan slechts worden beantwoord 24 24 door een longitudinaal onderzoek. Een echte uitschieter 17 10 11 11 11 11 8 daartegenover is HOVO-Delft met 90% bèta-onderwer2 0 0 0 pen, waarvan een aantal weliswaar een maatschappelijke 1 4 H O V O 's context heeft. 100 90 80
p ercen tag es
70 60 50 40 30 20 10 0
I
k zou visioenen hebben gekregen van Delftenaars die watertandend uit de ‘diaspora’ naar Delft ijlen om daar weer te worden bijgevoed, als niet in de begeleidende e-mail had gestaan dat lang niet alle cursussen ook waren doorgegaan. Maar zolang dat niet de enige niet-bèta-cursus: ‘Politieke en ethische filosofie’ betrof zou dat weinig invloed op het eindresultaat hebben gehad.
T
ot welke overwegingen leidt dit globale resultaat? Welke wensen hebben de verschillende populaties? Van de alfa-gamma-groep kan men verwachten dat zij hoofdzakelijk in alfa-gamma-onderwerpen zijn geïnteresseerd, gezien de traditionele desinteresse van deze groep in bèta-onderwerpen – de breed geïnteresseerde individuen niet te na gesproken. Of is dit soms een traditioneel vooroordeel van mij? Bij de bèta’s daarentegen overheerst vaak de behoefte aan kennis en inzicht in onderwerpen die in hun beroepsleven geen rol hebben gespeeld en waarvoor zij toen onvoldoende vrije tijd hadden. Bovendien, wil een fysicus zich in de evolutie verdiepen, dan liggen er stapels toegankelijke boeken voor hem/haar klaar. Idem voor de bioloog die meer van de big bang wil weten, enzovoort. Als men ervan uitgaat dat de vraag voldoende bekend is en dat men het aanbod door de vraag zal laten sturen, dan is alles in orde. Maar mijn ervaring, opgedaan bij een HOVO-cursus over een wiskundig onderwerp, riep twijfels op. Daar zaten ruim vijftig cursisten niet alleen uit de eigen regio, maar ruim daarbuiten, zelfs tot uit Hardegarijp en Sint-Oedenrode. Iedereen had het moeilijk met de stof, maar de uitval, tien procent, was beslist niet groter dan de bij andere cursussen. Men zou bijna zeggen dat deze groep eindelijk haar bèta-honger kon stillen. Anderzijds meldde een andere HOVO-instelling dat de inleidende cursus in de astronomie, de enige bèta-cursus, was uitgevallen door te weinig respons. ijn voorzichtige conclusie uit de summiere resultaten is dat er geen reden is voor een bèta-offensief. Wél lijkt het mij van belang om systematisch meer te experimenteren met bèta-onderwerpen die een duidelijke relatie hebben met alfa-gammaonderwerpen, of met echt hybride onderwerpen. Als zeer gewenste bijwerking zou –bij herhaald slagen van dergelijke pogingen– de kloof tussen de two cultures wat smaller gemaakt kunnen worden. ◄
M
14.
VERSLAG
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
Op 29 mei jl. werd het cursusjaar 2007-2008 van HOVO Utrecht afgesloten in het Marinus Ruppertgebouw in de Uithof. De lezing, de hoofdmoot van de middag, werd gegeven door prof. dr. Klaas van Egmond en had als titel De kern van het duurzaamheidsvraagstuk. Een samenvatting.
De kern van het duurzaamheidsvraagstuk Marijke Peyser
D
aan de opwarming van het klimaat; de CO2 concentratie neemt sterk toe; het mondiale energiegebruik stijgt terwijl de olie- en gasreserves sterk krimpen. In technische zin zijn er oplossingen die de problemen enigszins kunnen verlichten: energie opwekken met behulp van zonnecellen; nucleaire energie gebruiken maar dan wel het afvalprobleem aanpakken en ten slotte energie besparen. e eerste spreker die middag is prof.dr. J.C. Stoof, rector Ook voor het doorsnee Nederlandse gezin zijn er opties die magnificus van Universiteit Utrecht. Hij benadrukt de nauwe banden die de universiteit met HOVO Utrecht onder- het energiegebruik kunnen verlagen: een zuiniger auto, zonhoudt en wijdt vervolgens enkele woorden aan de taken van de necellen op het dak, isolatie en zuiniger apparatuur zijn enkele universiteit: het genereren, overdragen en toepassen van kennis. voorbeelden. In dit takenpakket, aldus de spreker, worden toponderzoekers en topdocenten ook ingezet voor de oudere generatie. oe kunnen we de hierboven genoemde problemen En dan is het woord aan prof. van Egmond. Hij definieert aanpakken als technische oplossingen ontoereikend zijn? duurzame ontwikkeling als volgt: ‘Het betreft een ontwikkeling Wij, bewoners van deze planeet, zullen in samenspraak onze waarbij in de behoeften van huidige generaties wordt voorzien behoeftepatronen moeten heroverwegen zodat er weer een op zo’n manier dat ook toekomstige generaties de mogelijkheid balans ontstaat tussen geestelijk-culturele en materiële kwabehouden om in hun behoeften te voorzien’. Het gaat dus over liteiten, globalisering en vormen van mondiale afstemming. de continueerbaarheid van een zekere ‘kwaliteit van leven’, dat Aan de hand van ‘wereldbeelden’, gebaseerd op omvangrijke, wil zeggen de verhouding tussen de menselijke behoeften en de nader bewerkte nationale en internationale enquêtes, schetst mogelijkheden om in die behoeften te voorzien. Die behoeften de spreker een mogelijke overgang van onze postmodernistiliggen dan op zowel materieel als geestelijk-cultureel vlak en sche wereld van ‘nu’, gekenmerkt door diversificatie en fragworden sterk bepaald door achterliggende opvattingen over mentatie, naar een wereldbeeld waar niet-materiële waarden in mens en wereld’. combinatie met diversiteit en individualiteit gaan domineren. Kleinschaligheid, zelfvoorziening en anti-globalisme zijn dan et Doomsday scenario dat de Club van Rome in 1972 al belangrijke trefwoorden. Aan ecologie wordt veel waarde had voorzien, een bevolkingsexplosie met als gevolg een toegekend. We zien een civil society, de organisatie van burgers in specifieke verbanden. De bevolkingstoename en de contekortschietende productie van voedsel/goederen, is volgens sumptiedruk zouden afnemen. Het duurzaamheidsvraagstuk Van Egmond nog altijd van kracht. Bevlogen en overtuigend schetst en analyseert de spreker, in woord en beeld, de verschil- is een complexe materie waarbij onvoorziene omstandigheden – oorlogen en natuurrampen bijvoorbeeld – de knapste berelende factoren die tezamen onze samenleving bedreigen. Rap keningen en prognoses sterk kunnen beïnvloeden. trekken rampen aan ons, toehoorders, voorbij. De biodiversiteit neemt wereldwijd sterk af, de ecologie wordt ‘Balans’, in alle mogelijke opzichten, lijkt, als altijd, ook nu omgezet in economie; het is vrijwel zeker dat wij schuldig zijn weer het sleutelwoord.◄
e gasten verzamelen zich voor de aanvang van het programma in de hal van het gebouw en drinken een kopje koffie of thee. Een mooie gelegenheid dus om eens te vragen of en op welke manier aanwezigen denken over problemen die verband houden met het milieu. Het is al snel duidelijk dat milieukwesties de mensen bezighouden en bij hen allerlei vragen oproepen: ‘Hoe moet het met de visserij? Is het gebrek aan water niet de grootste ramp die ons te wachten staat omdat er oorlogen uit voort zullen komen? Hoe zal de inhaalslag van China en India aflopen? En al dat plastic in verpakkingen, wat moeten we ermee?’ Kwesties en vragen, die, zoals we zullen zien, later in de voordracht van Prof. Van Egmond, aan de orde komen.
D
H
H
HOVO CURSUSINFORMATIE
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
15.
Aanmeldingsformulier HOVO Utrecht, voorjaar 2009 Ik geef mij op voor de cursus(sen) die ik heb aangekruist op de achterzijde van dit formulier. Naam:__________________________________ Voorletter(s):________________ m/v Straat:__________________________________ Huisnummer:_______________ Postcode: ________________Woonplaats:_______________________________ Telefoonnummer:___________________________________________________ Mobiele telefoon:_________________________ E-mail:____________________________Geboortedatum: __________________ Heeft u al eerder een cursus van HOVO Utrecht gevolgd, in Utrecht of in Amersfoort? Ja, in het jaar Nee Cursusgeld Ik betaal het normale tarief I aan cursusgeld. Ik wens in aanmerking te komen voor het gereduceerde tarief II. Ik verzoek u mij een inkomensformulier toe te zenden, dat ik per omgaande ingevuld zal retourneren. Ik betaal vrijwillig het hogere tarief III. Betalingswijze cursus: u wordt ingeschreven als uw betaling is ontvangen. Machtiging. Ik machtig hierbij HOVO Utrecht eenmalig het verschuldigde cursusgeld ad â&#x201A;Ź________ af te schrijven van mijn giro- of bankrekening. Deze afschrijving wordt geboekt ten gunste van HOVO Utrecht onder rekeningnummer 105544. Deze machtiging is onherroepelijk, tenzij een onjuist bedrag wordt afgeboekt. Het cursusgeld kan worden afgeschreven van het volgende giro- of bankrekeningnummer: ten name van mw./dhr.:______________________________________________ Datum:_____________Handtekening:__________________________________
ď&#x20AC;˘
Ik maak het cursusgeld tegelijk met deze aanmelding over op postbank-rekeningnummer 105544 t.n.v. HOVO Utrecht te Utrecht. Vergeet u niet op de ommezijde uw cursus(sen) aan te kruisen! U ontvangt na ontvangst van uw betaling de HOVO-cursuskaart als inschrijvingsbewijs voor deze cursus(sen). Wilt u dit aanmeldingsformulier sturen naar: HOVO Utrecht, Nieuwegracht 41, 3512 LE Utrecht en tegelijk het cursusgeld betalen? Uw inschrijving geldt zodra wij uw betaling hebben ontvangen.
16.
HOVO CURSUSINFORMATIE
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
Ik geef mij op voor de volgende cursus(sen) uit het Voorjaar van 2009 (svp hokje(s) aankruisen): Wijsbegeerte 200901 Tekorten in de westerse filosofie? (HU/De Horst) 200902 Westerse en niet-westerse filosofie (UU) 200903 Dawkins: God als misvatting? (UU) Godsdienstwetenschap 200904 Bijbelse vertelkunst (FKT) 200905 Geschiedenis van het jodendom en christendom (HU) 200907 Bijbelse figuren in de Koran en de islamitische traditie (UU) Humanistiek 200908 De mens als verhalenverteller(UvH) 200909 De mens tussen lichaam en ziel (UvH) 200910 Spirituele levenskunst (UvH) Geschiedenis 200911 Russische buitenlandse politiek 1815-2009 (HU/De Horst) 200912 1296: Floris V door de edelen ‘vermoord’ (HU) 200913 Het Derde Rijk (UU) 200914 De geschiedenis van de laatste dertig jaar (UU) Kunst, kunstgeschiedenis en muziek 200915 Bach en zijn passies (HU/De Horst) 200916 De opera in de eerste helft van de twintigste eeuw (HU/De Horst) 200917 Joseph Haydn 1732-1809 (HU/De Horst) 200918 Art Nouveau blijft nieuw (HU) 200919 De uitstraling van de Byzantijnse kunst in Slavische landen (UU) 200920 Klassieke Afrikaanse kunst (UU)
Filmwetenschap 200921 Grandes Dames du Cinema (HU/De Horst) 200922 Films d’histoire (UU) Letteren en talen 200923 Romananalyse: fictie en werkelijkheid (HU/De Horst) 200924 Hedendaagse Vlaamse poëzie (HU) 200925 Odysseus (UU) 200926 Heinrich Heine, Deutschland, ein Wintermärchen (UU) 200927 West-Indische letteren (UU) 200928 Zes Engelstalige dichters (UU) 200929 Literatuur en christendom (UU) 200930 Omgaan met media logica (HU) Mens- en maatschappijwetenschappen 200931 Het Wonder van Amersfoort I (HU/De Horst) 200932 Het Wonder van Amersfoort II (HU/De Horst) 200933 Globalisering en culturele conflicten (UU) Architectuur en stedenbouw 200935 De wortels van de moderne architectuur (HU ) Economie en recht 200937 Options – too hot to handle? (HU) 200938 Recht en geschiedenis (UU) Natuurwetenschappen en geneeskunde 200939 Het fysisch wereldbeeld (UU) 200940 Zeven miljoen jaar hominiden (UU) 200941 Medische ontwikkelingen in de laatste dertig jaar (UU) 200942 Vermoedens in de wiskunde (UU)
HOVO INTERNATIONAAL
HOVO Utrecht bulletin najaar 2008
17.
Op 30 september j.l. vond de ledenvergadering plaats van AIUTA (Association Internationale des Universités du Troisième Age). Mevr. dr. Rieke Leenders (HOVO coördinator Universteit Utrecht) woonde deze vergadering bij. Hieronder haar bijdrage.
HOVO-Nederland voor het eerst vertegenwoordigd in het Algemeen Bestuur van AIUTA
N
a mijn eerste bezoek in 2006 aan AIUTA (Association Internationale des Universités du Troisième Age) in Reims, leden van het dagelijks bestuur Frankrijk, waren de verwachtingen hooggespannen in Louvainla-Neuve, België, de locatie voor de nieuwe samenkomst. Maar het zou wel alleen om een ledenvergadering gaan: het in Turijn geplande AIUTA-congres was jammer genoeg verschoven naar 2010. Omdat HOVO-Nederland mij kandidaat had gesteld voor het Algemeen Bestuur van AIUTA, was deze vergadering niet zonder belang. Het Algemeen Bestuur telt 27 bestuursleden die minimaal voor 4 jaar worden gekozen. Elke twee jaar zijn er 13 of 14 (her)kiesbare plaatsen. Dit jaar werd, behalve ik, ook Ir. Peter Hug namens de Senioren Academie Groningen en Drenthe, in het Bestuur gekozen. Dat betekent dat Nederland voor het eerst sinds het bestaan van AIUTA in het Bestuur is vertegenwoordigd. HOVO-Nederland staat opeens stevig op de AIUTA-kaart.
D
it is niet vanzelfsprekend. Het Algemeen Bestuur van AIUTA is lange tijd praktisch geheel bezet geweest door Franstalige bestuursleden: Franstalige landen en Franssprekende mensen maakten er de dienst uit. Ook alle presidenten van AIUTA kwamen uit Franssprekende landen. De reden hiervoor is dat ‘HOVO’, zoals wij dat kennen, ooit in Toulouse is begonnen en zich geleidelijk aan over Frankrijk heeft verspreid. Maar in 2006 werd de Brit Stanley Miller tot president gekozen en dat heeft een belangrijke verschuiving teweeg gebracht. De vergadering werd nu voor het eerst in het Engels voorgezeten, met een tolk voor de Franssprekenden. De aanwezige leden, ongeveer 50 in getal, waren dit keer voor het eerst merendeels Engelssprekend. Binnen AIUTA zal deze Engelssprekende gemeenschap naar verwachting alleen maar toenemen. Overal ter wereld, maar vooral in Oost-Europa, Azië en Zuid-Amerika, staan ‘HOVO’s’ te trappelen om toe te treden en hun vertegenwoordigers spreken Engels en geen Frans. Deze gewijzigde situatie weerspiegelt zich in de stemming over de bestuurskandidaten, waar Nederland nu van heeft geprofiteerd.
B
innen AIUTA, maar ook binnen HOVO-Utrecht, wil ik me speciaal sterk maken voor internationale Hovo-uitwisseling, bij voorkeur via onderdak bij de mensen thuis. Tijdens de AIUTA-vergadering werd duidelijk dat er steeds meer van zulke uitwisselingen plaatshebben zoals nu tussen Spanje en Duitsland, Frankrijk en Italië, Zweden en China, Slowakije en Turkije of bijvoorbeeld Duitsland en Polen. Dit aantal zal alleen maar toenemen. Ook HOVO-Utrecht is dit jaar begonnen met de Leipzig-uitwisseling: de HOVO-cursisten die zich hiervoor hebben opgegeven verblijven van 6 tot 10 oktober in Leipzig, na een intensieve academische voorbereiding in de weken daarvoor. In 2009 zullen de Leipzigers dan naar Utrecht komen. Ik wil de uitwisseling daarna voortzetten met andere landen. Tijdens de AIUTA-vergadering heb ik hiervoor reeds vruchtbare contacten gelegd met landen zoals Finland, Zwitserland en Spanje. President Stanley Miller ziet AIUTA als een voor de hand liggende plek om de eerste contacten voor deze uitwisselingen tot stand te brengen.◄
leden van AIUTA