HOVO Utrecht Cursusgids 2012- 2013 (archief)

Scherp van geest met HOVO Utrecht!

Kijk op pag. 109

cursussen 2012-2013

ina 11 a p p ag Kijk o programm ! et 12 0 h 2 r o ie o v em rac a d Zo m e

FOTO OMSLAG: iStockphoto

De landelijke belangen van alle HOVO-instellingen worden behartigd door HOVO Nederland. HOVO Utrecht is een initiatief van de Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Hogeschool Utrecht–Amersfoort, Universiteit van Tilburg–Faculteit Katholieke Theologie (locatie Utrecht) en de Universiteit voor Humanistiek Utrecht. HOVO Utrecht maakt gebruik van de expertise van (oud-)hoogleraren/docenten en de faciliteiten van de genoemde instellingen.

FacuLteit KathoLieKe theoLogie

WELKOM DOOR DE VOORZITTER Beste cursisten, De belangstelling voor wetenschappelijke kennis blijft toenemen. Steeds meer mensen willen graag op de hoogte blijven van wat er in hun vakgebied speelt.

Anderen willen juist kennismaken met nieuwe vakgebieden. HOVO Utrecht biedt voor beide groepen geïnteresseerden al jarenlang cursussen aan. In onze cursussen laten specialisten van de met ons verbonden universiteiten en hogescholen zien wat hen boeit in hun vakgebied. Verder is er ruimschoots gelegenheid om met elkaar van gedachten te wisselen. De gezamenlijke liefde voor kennis staat voorop.

We bieden u hierbij het programma van het cursusjaar 2012-2013 aan. Ook dit jaar hebben de coördinatoren van de vier aan HOVO Utrecht verbonden instellingen met veel enthousiasme aan het programma gewerkt. Er is een flink aantal nieuwe cursussen ontwikkeld. Bovendien worden succesvolle cursussen van vorig jaar herhaald. De foto op het omslag van deze cursusgids geeft ons motto van dit jaar weer, namelijk ‘Scherp van geest met HOVO Utrecht’.

We leven in economisch moeilijke tijden. Bezuinigingen en koopkrachtverlies zijn aan de orde van de dag. Ook bij het bestuur van HOVO Utrecht komen signalen binnen dat ‘de beker’ evenmin aan onze cursisten voorbijgaat. Om die reden hebben we besloten de cursusprijzen niet te verhogen en het prijsindexcijfer te laten voor wat het is. We kunnen dat doen, omdat we onze overhead klein houden en de lijnen kort.

Maar of ons dat in de komende jaren ook gaat lukken, valt nog te bezien.

Prof. dr. Hans Alma en ondergetekende zijn in 2011 toegetreden als nieuwe bestuursleden van HOVO Utrecht. We zijn verrast door de vitaliteit en kleinschaligheid van de organisatie. Dat willen we graag zo houden, want dat komt de kwaliteit van het onderwijsaanbod ten goede.

Het bestuur van HOVO Utrecht wenst u een inspirerend studiejaar toe, en nodigt alle cursisten graag uit om op 4 september aanwezig te zijn bij de opening van het nieuwe onderwijsjaar.

Prof. dr. Oedzge Atzema Bestuursvoorzitter van HOVO Utrecht HOVO Utrecht stelt deze cursusgids met grote zorg samen. Toch kunnen er na het verschijnen van de gids wijzigingen in het cursusaanbod nodig zijn. Aan de informatie in deze gids kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Raadpleeg, naast deze gids, ook regelmatig de website van HOVO Utrecht (www.hovoutrecht.nl).

1

INHOUDSOPGAVE Welkom door de voorzitter 1 Het aanbod van HOVO Utrecht Cursussen Leergangen Lezingen Zomeracademie Specials Studiereizen

Achter de Schermen

5 5 5 5 5 5 5

Alle cursussen op een rij 6 Alle specials op een rij 8 Alle studiereizen op een rij 8 Alle docenten in dit cursusjaar 9 Zomeracademie 2012 11 HOVO Utrecht cursussen najaar 2012 19 HOVO Utrecht cursussen voorjaar 2013 65 HOVO Utrecht specials 2012-2013 109 HOVO Utrecht studiereizen 2012-2013 115 Wie zijn wij?

Het Bureau Het Bestuur De Programmacommissies De coรถrdinatoren van HOVO Utrecht

HOVO Nederland Links naar de partners van HOVO Utrecht Haal meer uit uw cursus

130 130 131 131 132 132 132

Algemene voorwaarden Aanmelding en betaling van cursussen en lezingen Over- of onderinschrijving Annuleren Cursusgeld

Uitval cursusbijeenkomst(en)

Cursuslocaties en cursustijden Studiemateriaal Cursuscontactpersonen

Evaluatie cursussen

Voorwaarden Achter de Schermen/excursies

Voorwaarden studiereizen Vakanties

132 133 133 133 133 134 134 134 134 134 135 135

Stichting Vrienden van HOVO Utrecht 136 Aanmeldingsformulieren Aanmeldingsformulier voor de Zomeracademie van HOVO Utrecht, 2012 Aanmeldingsformulieren voor de cursussen van HOVO Utrecht, 2012-2013 Aanmeldingsformulier voor de studiereizen van HOVO Utrecht 2012-2013

138 139 140

Routebeschrijvingen naar de belangrijkste cursuslocaties 144

HET AANBOD VAN HOVO UTRECHT CURSUSSEN De cursussen en lezingen van HOVO Utrecht spelen in op uw belangstelling voor wetenschap en cultuur. U ontmoet tijdens de cursussen mensen met een vergelijkbare belangstelling.

Een cursus van HOVO Utrecht bestaat in het algemeen uit zes of acht colleges van tweemaal drie kwartier, met tussendoor een pauze.

Bij enkele cursussen zijn facultatieve excursies opgenomen.

HOVO-cursussen volgt u voor uw genoegen; er zijn geen tentamens. De meeste cursussen houden het midden tussen een hoor- en een werkcollege: de docent geeft inhoudelijke informatie en er is ruim gelegenheid voor discussie en het stellen van vragen.

Het niveau en de studiebelasting van onze cursussen zijn ongeveer gelijk aan die van de colleges in het reguliere hoger onderwijs.

Voor het volgen van een cursus is geen specifieke voorkennis vereist, tenzij dat bij de beschrijving is aangegeven.

LEERGANGEN Soms wordt een serie cursussen verspreid over meerdere semesters of cursusjaren gegeven, rond een thema of rond meerdere disciplines.

We noemen dat een leergang. U kunt een cursus die deel uitmaakt van een leergang echter ook als losse cursus volgen.

LEZINGEN HOVO Utrecht stimuleert het ontstaan van contacten tussen cursisten door het organiseren van bijeenkomsten als de Nieuwjaars­ lezing, de Opening van het cursusjaar en de Zomeracademie.

ZOMERACADEMIE De Zomeracademie heeft meestal de vorm van een aantal ‘losse’ lezingen rondom een

bepaald thema. Voor het programma en de inschrijving verwijzen we naar pagina 11-18 en 138 en de website (www.hovoutrecht.nl).

De lezingen vragen geen studietijd.

De Zomeracademie biedt een goede gelegen­ heid om kennis te maken met HOVO Utrecht. De lezingen zijn echter ook zeer interessant voor wie al HOVO-cursist is.

SPECIALS Onze specials omvatten cursussen en studiereizen die uitsteken boven een gewone cursus of studiereis. Ze zijn – het woord zegt het al – bijzonder. Ze zijn ook uniek; ze worden exclusief door HOVO Utrecht aangeboden.

STUDIEREIZEN Het programma omvat ook enkele studie­ reizen, meestal gekoppeld aan een voorafgaande cursus (soms op locatie). De reis­bureaus met wie wij samenwerken, hanteren de reis­ voorwaarden van de ANVR. Voor studie­reizen die door de docenten zelf worden georganiseerd, geldt het studiereisprotocol van HOVO Utrecht. Zie verder de specifieke informatie bij de beschrijving van de studiereizen.

ACHTER DE SCHERMEN Met het programma Achter de Schermen brengt HOVO Utrecht u op plaatsen waar u normaliter geen toegang heeft. Voorbeelden zijn een bezoek met een inleiding door een deskundige aan het Muziektheater in Amsterdam, de botanische tuinen in Utrecht, de restauratieafdeling van een museum, de lijnwerkplaats van de NS in Haarlem, de klokken­luiders van de Dom, een waterschap, of de Rijksdienst Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Het programma van Achter de Schermen komt tijdens het cursusjaar tot stand. De inhoud ervan is alleen op onze site te bekijken.

5

ALLE CURSUSSEN OP EEN RIJ NAJAAR 2012

■■Architectuur en stedenbouw

Geschiedenis van de tuinkunst

01A251 20

■■Economie en recht

Het westerse denken over recht Wat doet globalisering met onze aarde?

03E252 21 03E253 22

■■Filmwetenschap

De werkelijkheid verbeeld Documentaire Cinema

02F254 23 03F255 24

■■Geschiedenis

De schoonheid van middeleeuws Utrecht - Rondleiding Het Midden-Oosten na de lente Het dagelijks leven in laat-middeleeuws Utrecht De Beeldenstorm (1566) Visies in de Oudheid op monumenten, steden, volken en landen Europa tussen 1970 en 2010 Historische cartografie Het antieke Griekse theater

01G256 26 01G257 27 01G258 28 01G259 29 03G260 30 03G261 31 03G262 32 03G263 33

■■Humanistiek

Christendom, humanisme en atheïsme

04H264 34

■■Kunst, kunstgeschiedenis en muziek

Vocale muziek van Johann Sebastian Bach Expressie en emotie in de jazz Kunst als spiegel des tijds Don Giovanni in meervoud

01K265 35 02K266 36 02K267 37 02K268 38

■■Letteren en talen

Kijk op perspectief Dublin, de stad van James Joyce Lezen is denken Rondom Primo Levi ‘Die Welt muss romantisiert werden’ (Novalis)

02L269 39 03L270 40 03L271 41 03L272 42 03L273 43

■■Mens- en maatschappijwetenschappen

De Amerikaanse presidentsverkiezingen 2012 Inleiding in de toegepaste psychologie Wat zijn dat voor streken?

‘In de middag van het leven’ ‘Eigentijds idealisme’ verklaard Mythen bestudeerd De ‘Russische ziel’ in de periode 1850-1917 Crisis en populisme Stad en platteland in China

6

01M274 44 01M275 45 02M276 46 02M277 47 03M278 48 03M279 49 03M280 50 03M281 51 03M282 52

■■Natuurwetenschappen en geneeskunde

Medische colleges Ruimtevaart: uitdagingen voor de toekomst

03N283 53 03N284 54

■■Religie

Egyptisch dodengeloof De islam uitgelicht Geloof en wetenschap: een geschiedenis

01R285 55 02R286 56 05R287 57

■■Wijsbegeerte

Van Goethe tot Hofmannsthal Filosoferen en … wandelen Niet alleen kijken, maar ook zien Kritiek van het moderne denken Van Thales tot Plotinus Benedictus de Spinoza

01W288 58 02W289 59 02W290 60 03W291 61 03W292 62 03W293 63

VOORJAAR 2013

■■Architectuur en stedenbouw

Architectuur van het Oude Egypte

01A301 66

■■Economie en recht

Staat en politiek in Oudheid en Middeleeuwen De opmars van Azië en de gevolgen voor Europa

03E302 67 03E303 68

■■Filmwetenschap

Het Oude Egypte in de film De ‘swinging sixties’ van de Tsjechoslowaakse en Poolse cinema Het verfilmde boek

01F304 69 03F305 70 02F306 72

■■Geschiedenis

Middeleeuwse verhalen uit de Hollandse geschiedenis De schoonheid van middeleeuws Utrecht - Rondleiding Propaganda in de negentiende en twintigste eeuw De kosmos in beweging Utrecht: zes steden, vier kwartieren

01G307 73 01G308 74 01G309 75 03G310 76 03G311 77

■■Humanistiek

Goed ouder worden Humanisme en religie: water en vuur?

04H312 78 04H313 79

■■Kunst, kunstgeschiedenis en muziek Echt Romeins?!

Adam, David en Jezus in beeld Het intense licht van het Noorden Met Ovidius door de barokmuziek Wagner: Der Ring des Nibelungen Van oog tot oor Van Jugendstil tot Jeugdcultuur Schilders van het Expressionisme

01K314 80 01K315 81 01K316 82 02K317 83 02K318 84 02K319 85 02K320 86 02K321 87

■■Letteren en talen

Van verteller tot Nobelprijswinnaar Romananalyse

01L322 88 02L323 89

7

Cursus voor leiders van een leeskring De stad in de literatuur Nieuwsgierig naar schrijfsters?

02L324 90 03L325 91 03L326 92

■■Mens- en maatschappijwetenschappen De bewakers bewaakt Ieders leven is te vertellen als een roman ‘Als het licht uitgaat, wordt het donker’ Big history

01M327 93 02M328 94 03M329 95 03M330 96

■■Natuurwetenschappen en geneeskunde

Technologie, wonen en gezondheid De evolutie van het heelal Van reflex tot inzichtelijk handelen, van instinct tot cultuur De dynamische aarde Medische colleges Energie voor een duurzame samenleving

01N331 97 03N332 98 03N333 99 03N334 100 03N335 101 03N336 102

■■Religie

De islam en Europa Islam in confrontatie met het christendom De Bijbel cultureel

01R337 102 03R338 103 05R339 104

■■Wijsbegeerte

Derrida in de spiegel van het boeddhisme De ontdekking van de wereld

01W340 105 02W341 106

ALLE SPECIALS OP EEN RIJ 12-daagse kunsthistorische cursus en reis in Macedonië Beroemde barokorkesten in Vredenburg Het schrijven van een promotievoorstel Kunst kijken en creëren op Stoutenburg – najaar Kunst kijken en creëren op Stoutenburg – voorjaar

03X251 110 02X294 112 03X295 113 02X296 114 02X342 114

ALLE STUDIEREIZEN OP EEN RIJ 14-daagse studiereis naar Madagascar 4-daagse cursus landschapsfilosofie in Noord-Frankrijk najaar

03S252 116

voorjaar

14-daagse eco-mythologische studiereis door Namibië 18-daagse studiereis en cursus op locatie in China 12-daagse studiereis en cursus op locatie in Corfu en Ioannina/Zagoria 4-daagse studiereis naar Dublin

02S253 118 02S301 118 03S302 120 03S303 122 03S304 124 03S305 126

DE CODE TOEGELICHT: het eerste cijfer betreft de instelling (01=Hogeschool Utrecht, 02=Hogeschool Utrecht–Amersfoort, 03=Universiteit Utrecht, 04=Universiteit voor Humanistiek, 05= Universiteit van Tilburg–Faculteit Katholieke Theologie (locatie Utrecht), de letter slaat op de rubriek waarin de cursus staat, en de laatste drie cijfers geven de volgorde van de cursussen in de gids aan.

8

De laatste 3 cijfers geven de volgorde van de cursussen in de gids aan.

ALLE DOCENTEN IN DIT CURSUSJAAR A

Mw. prof. dr. M. Aerts (03X296, pag. 111)

B

Dhr. prof. dr. P.R. Bär (03N283, pag. 53/03N335, pag. 101) Dhr. prof. dr. M. Barnard (05R339, pag. 105) Dhr. prof. dr. W.E.A. van Beek (03M279, pag. 49/03S302, pag. 119) Mw. dr. L. Bendien (04H312, pag. 78) Dhr. H. van den Berg (01F304, pag. 69) Dhr. dr. M.J. van Bergen (03N334, pag. 100) Mw. drs. L. le Blanc (02K321, pag. 87) Dhr. prof. dr. S. De Bleeckere (05R339, pag. 105) Dhr. prof. dr. J.A.M. Bleeker (03N284, pag. 54) Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers (01G256, pag. 26/01G258, pag. 28/ 01G308, pag. 74) Dhr. dr. J. Bor (03W291, pag. 61) Dhr. drs. J. Borchert (03M282, pag. 52/03S303, pag. 121) Dhr. prof. dr. E. Borgman (03M278, pag. 48) Dhr. dr. J. Bos (03L271, pag. 41) Dhr. prof. dr. K. van den Bos (03L271, pag. 41) Dhr. prof. dr. M.A.A.J. van den Bosch (03N335, pag. 101) Dhr. drs. F.G. Bosman (07Z247, pag. 15/05R339, pag. 105) Dhr. drs. E. Brinckmann (02W289, pag. 59/ 02S253/02S301, pag. 117) Dhr. prof. dr. G. van den Brink (03M279 pag. 49) Dhr. drs. R. van Broekhoven (01M327, pag. 93) Mw. prof. dr. I.N. Bulhof (01W340, pag. 106)

C

Dhr. prof. dr. P. Chatelion Counet (05R339, pag. 105) Dhr. mr. drs. C.J.A. Crasborn (03E252, pag. 21)

D

Dhr. prof. dr. P. Dekker (03M278, pag. 48) Mw. drs. F. Dekkers (02K319, pag. 85) Dhr. prof. dr. P. Derkx (04H312, pag. 78) Mw. dr. S. van Dijk (03L326, pag. 92) Mw. prof. dr. E. Dimitrova (03X251, pag. 109) Dhr. dr. A. Doedens (03G311, pag. 77) Dhr. prof. dr. J. Dohmen (04H312, pag. 78) Dhr. drs. H.L. van Dolen (03G263, pag. 33) Mw. dr. A. Doornbos (03L326, pag. 92) Mw. dr. L. Duyvendak (03L326, pag. 92)

E

Dhr. drs. W.H.J. van der Ende (02M276, pag. 46) Dhr. drs. T. Erogluer (01R337, pag. 103)

F

Dhr. dr. J. Farla (03E253, pag. 22)

G

Mw. dr. N. Geerdink (03L326, pag. 92) Dhr. dr. R.H. van Gent (03G310, pag. 76) Mw. dr. K. Ghonem-Woets (03M278, pag. 48) Dhr. dr. K.F. Gille (03L273, pag. 43) Dhr. dr. W.A.W. de Graaf (03M281, pag. 51/03M329, pag. 95) Dhr. prof. dr. D.E. Grobbee ( 03N335, pag. 101) Dhr. dr. L. van Grunsven (03M282, pag. 52/03S303, pag. 121)

H

Dhr. dr. mr. M.J.M. Hageman (01G259, pag. 29) Dhr. drs. F. Hazelzet (02X297/02X341, pag. 112) Dhr. prof. dr. J. Heise (03N332, pag. 98) Mw. dr. D. Helmers (03L326, pag. 92) Mw. dr. T.L. Heres (03G260, pag. 30) Dhr. drs. R. Hoff (01G257, pag. 27) Dhr. prof. dr. J.A.R.A.M. van Hooff (03N333, pag. 99/03S252, pag. 115) Mw. drs. D. Hoogenboezem (03L326, pag. 92) Dhr. prof. dr. P. Hooimeijer (03E253, pag. 22) Dhr. prof. dr. M. Hoondert (05R339, pag. 105) Mw. ir. E. Huisman (01N328, pag. 94)

J

Mw. dr. F. Jara Gomez (03W293, pag. 63) Mw. dr. L.E. Jensen (03L326, pag. 92)

K

Dhr. dr. T. van Kalmthout (03L326, pag. 92) Dhr. dr. L. ten Kate (07Z245, pag. 13/04H264, pag. 34) Mw. prof. dr. A. Komter (03L271, pag. 41) Mw. prof. dr. H.S.M. Kort (01N331, pag. 97) Dhr. dr. P. van der Krogt (03G262, pag. 32) Mw. drs. H. Kurs¸ un (02R286, pag. 56) Dhr. ir. B. Kwast (01A251, pag. 20)

L

Mw. drs. H. Laceulle (04H312, pag. 78) Dhr. dr. A. Langeveld (03M280, pag. 50) Mw. dr. R. Leenders (03M280, pag. 50)

9

Mw. MA H. Lenders (03X251, pag. 109) Dhr. drs. W.H. Lenselink (01G307, pag. 73) Mw. drs. S.E. Lenselink-van Dijk (01K314, pag. 80) Dhr. dr. B. Levinsohn (03G261, pag. 31) Dhr. H. Leyten, Master of Literature (07Z244, pag. 12) Dhr. dr. A. Ljamai (04H313, pag. 79) Mw. dr. H. van Luijn (03M278, pag. 48)

M

Mw. drs. N. MaalstĂŠ (03M278, pag. 48) Dhr. prof. dr. A. Maas (04H312, pag. 78) Mw. dr. A. Machielse (04H312, pag. 78) Dhr. prof. dr. F. Maes (03M280, pag. 50) Dhr. prof. dr. R. Maier (03M281, pag. 51) Mw. dr. H. de Mare (03M278, pag. 48) Dhr. dr. E. Metz (03F305, pag. 71) Dhr. M. Meuldijk (02F306, pag. 72) Dhr. prof. dr. ing. R. Munnik (05R287, pag. 57)

N

Dhr. prof. dr. B. Naarden (03M280, pag. 50) Dhr. prof. dr. C. van Nijnatten (03L271, pag. 41) Dhr. drs. J. Nuchelmans (02K317, pag. 83)

P

Dhr. prof. dr. W. Pansters (03L271, pag. 41) Dhr. dr. T. Pollard (01M274, pag. 44) Dhr. prof. dr. M.J.H.M. Poorthuis (04H313, pag. 79) Dhr. drs. H.J. Pragt (01R285, pag. 55/ 01A301, pag. 66) Dhr. prof. dr. B. Prakken (03N335, pag. 101) Dhr. W. Prins (05R339, pag. 105) Mw. drs. J. Prins (03F255, pag. 25)

10

Dhr. G. Prinsenberg (07Z246, pag.14/02M277, pag. 48/ 02M328, pag. 94) Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven (01M275, pag. 45)

Q

Mw. ir. E. Quaedackers (03M330, pag. 96) Dhr. dr. J. Quakernaat (02S253/02S301, pag. 117)

R

Mw. drs. A. van der Ree-Siebelink (02L323, pag. 89) Mw. dr. N. Reith (01L322, pag. 88) Mw. drs. M. Richters (03S304, pag. 123) Mw. prof. dr. D. de Ridder (03L271, pag. 41) Dhr. dr. T. van Rietbergen (03 E253, pag. 22) Mw. drs. S.W. van Roosmalen (01K316, pag. 82) Dhr. prof. dr. M. van Rossem (07Z249, pag. 17)

S

Dhr. J. Salden (02F254, pag. 23) Dhr. dr. J. Scheren (03W293, pag. 63) Dhr. dr. M. Schreurs (04H312, pag. 78) Dhr. dr. H.G. Schipper (01W288, pag. 58) Dhr. drs. H.M.G. Schrijnemakers (07Z248, pag. 16) Dhr. drs. P. Sierksma (05R339, pag. 105) Dhr. prof. dr. P.D. Siersema (03N283, pag. 53) Dhr. prof. dr. W. Slot (03L271, pag. 41) Dhr. dr. A. Sluis (03E253, pag. 22) Dhr. M. Smith (05R339, pag. 105) Mw. prof. dr. I.E.C. Sommer (03N283, pag. 53) Dhr. dr. R. Speelman (03L272, pag. 42) Dhr. prof. dr. J.A. Stam (03E303, pag. 68) Dhr. prof. dr. K. Steenbrink (03R338, pag. 104) Mw. ir. C. Stegewerns (01A251, pag. 20)

Dhr. dr. J.J.M. van Stralen (03L325, pag. 91)

T

Dhr. drs. T.L. Tieleman (03W292, pag. 62) Dhr. prof. dr. W.C. Turkenburg (03N336, pag. 102)

V

Dhr. drs. D. van der Veen (01G309, pag. 75) Mw. prof. dr. M.C. Verhaar (03N335, pag. 101) Dhr. drs. C. Verhamme (02K268, pag. 38/02K318, pag. 84/ 02X295, pag. 110) Dhr. prof. dr. M. Verkuyten (03L271, pag. 41) Dhr. drs. J. Versteegh (02K267, pag. 37/02K320, pag. 86) Dhr. prof. dr. G.H.A. Visser (03N283, pag. 53) Dhr. prof. dr. F.L.J. Visseren (03N283, pag. 53) Dhr. prof. dr. P.J. de Voogd (03L270, pag. 40/ 03S305, pag. 125) Mw. dr. M. van de Vrugt (03E302, pag. 67)

W

Dhr. prof. dr. E. Waegemans (03M280, pag. 50) Dhr. prof. dr. M. Wassen (03E253, pag. 22) Mw. drs. H. van der Weide (02L269, pag. 39/02L324, pag. 90) Mw. dr. J. Westerbeek (03L271, pag. 41) Mw. dr. I. Wierda (03M280, pag. 50) Dhr. dr. P. Winkelaar (02W290, pag. 60/02W341, pag. 107) Dhr. prof. dr. M. de Winter (03L271, pag. 41) Mw. ir. S de Wit (01A251, pag. 20) Dhr. G. Wolfswinkel (02K266, pag. 36) Dhr. prof. dr. M.J.R. Wortel (03N334, pag. 100)

Z

Mw. drs. D. Zohar (01K315, pag. 81) Dhr. drs. M.S. Zwitser (01K265, pag. 35)

ZOMERACADEMIE Maandag 2, dinsdag 3 en donderdag 5 juli 2012 Universiteitsbibliotheek, Boothzaal, Heidelberglaan 3, De Uithof, Utrecht* Deelname kost € 14 per lezing

BE ZIEL ING

HOVO Utrecht heeft voor de

Zomeracademie 2012 als thema het begrip ‘bezieling’ gekozen.

De basisvraag hierbij is: ‘Wat

bezielt mensen?’ Deze vraag is te stellen vanuit een religie, de

humanistiek, politieke keuzes en/of de kunstbeleving, maar ook uit het

perspectief van het eigen, persoonlijke leven. Zes van onze gerenommeerde docenten vullen dit thema in,

ieder vanuit het eigen vakgebied.

We realiseren ons dat aan de

bovenstaande vraag vaak de woorden

‘in hemelsnaam’ worden toegevoegd.

Daarmee wordt het eigenlijk een

retorische vraag, en krijgt deze een

negatieve lading. Wij gaan er echter van uit dat u de gestelde vraag in

positieve zin zult opvatten, en dat het thema u prikkelt zich in te schrijven voor de Zomeracademie 2012 van HOVO Utrecht.

*Let op: dit jaar vindt de Zomeracademie plaats in de Universiteitsbibliotheek, niet in de Aula van het Academiegebouw! U kunt zich aanmelden via www.hovoutrecht.nl, of met het formulier op pagina 138.

‘Karakter is schoonheid’ Over bezieling in de Afrikaanse kunst

Dhr. H. Leyten, Master of Literature (Univ. Oxford) Maandag 2 juli, 10.30–12.00 uur, Universiteitsbibliotheek, Boothzaal, De Uithof

Beeld van Chibinda Ilunga, de mythische stichter van het Tshokwerijk, Angola, vóór 1878

Wie Afrika in verband brengt met ‘bezieling’, ontkomt niet aan het Animisme, de negentiende-eeuwse theorie waarin ervan werd uitgegaan dat Afrikanen hun gehele omgeving als bezield zagen (anima betekent ziel). Met deze theorie werd een verklaring gevonden voor het ‘wilde’ gedrag van deze volkeren.

Veel Afrikaanse samenlevingen kennen begrippen die wij zouden vertalen met ‘levenskracht’. Deze levenskracht (nyama bij de Bamana van Mali, ase bij de Yoruba van Nigeria) is een flexibel begrip. De levenskracht kan toenemen, waardoor het de mens goed gaat, of afnemen, waardoor de mens ziek wordt. In jaarlijkse feesten wordt gebeden voor het welzijn van de gemeenschap, voor vruchtbaarheid van mensen en akkers, kortom voor de toename van de levenskracht.

Volgens veel Afrikanen huist de levenskracht in het hoofd van mensen, en uit deze zich in hun karakter. Wie een goed karakter heeft, is succesvol in het leven en straalt dit uit in fysieke schoonheid. De Yoruba van Nigeria zeggen: iwa l’ ewa: ‘karakter is schoonheid’. Maskers en beelden zijn de materiële uitdrukking van levenskracht. Maar deze kracht is niet die van agressie en wildheid; hij uit zich in perfecte symmetrie, harmonie van compositie en evenwichtig kleurgebruik.

Harrie Leyten studeerde theologie en was gedurende tien jaar als missionaris werk­ zaam in Ghana. Hij studeerde daarna sociale antropologie aan de Universiteit van Oxford, werd Afrika-conservator aan het Tropen­ museum in Amsterdam en docent museologie aan de Universiteit van Amsterdam. Sinds 2006 is hij docent Afrikaanse kunst aan verschillende HOVOinstellingen. Momenteel werkt hij aan een proefschrift over ‘voorwerpen met kracht’ in traditionele Afrikaanse religies.

12

ZOMERACADEMIE

Inspiratie, bezieling en de geest

Een filosofische lezing over de christelijke erfenis in de moderne cultuur Dhr. dr. L. ten Kate Maandag 2 juli, 13.00–14.30 uur, Universiteitsbibliotheek, Boothzaal, De Uithof

Het woord ‘bezieling’ heeft heel oude papieren in onze cultuurgeschiedenis. Al in het scheppingsverhaal van de christelijke Bijbel ‘bezielt’ God de mens op een letterlijke, lichamelijke manier, door hem de levensadem in te blazen. Het lijkt alsof de schepping van de mens allereerst wordt beschreven als een intieme, bijna erotische ontmoeting tussen God en mens. Ons woord ‘inspiratie’ heeft deze lichamelijke component nog in zich, want spiritus betekent adem. Later werd de Heilige Geest een belangrijke figuur in het christelijke godsbeeld, naast de vadergod en mensgod Christus. Langzamerhand werden de ‘geest’ en de ‘ziel’ abstracties, die op algemene elementen of krachten in de mens of in de wereld duiden. Zo spreken we over de geest van iemand wanneer we diens rede of denkvermogen bedoelen, en zo is de ziel meer en meer gaan verwijzen naar onze ‘kern’ of ‘essentie’.

Aan de hand van onder andere het denken van de hedendaagse filosofen Peter Sloterdijk en Jean-Luc Nancy gaan we nader in op die bijzondere erfenis van onze omgang met ziel en bezieling. We verkennen de verwevenheden en spanningen tussen de religieuze wortels van onze cultuur en de moderne, geseculariseerde maatschappij waarin we nu leven.

Laurens ten Kate (1958) is filosoof en theoloog. Hij is verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht, waar hij godsdienstfilosofie en religiestudies doceert. Zijn dissertatie De lege plaats. Revoltes tegen het instrumentele leven in Batailles atheologie verscheen in 1994. Hij is onder andere coauteur en redacteur van Flight of the Gods (2001), Maurice Blanchot: De stem en het schrift (2011), Re-treating Religion: Deconstructing Christianity with Jean-Luc Nancy (2012). Daarnaast schreef hij de Encyclopedie van de filosofie (2007) en het artikel ‘Uneasy Places’ in de bundel over het werk van Peter Sloterdijk In Medias Res (2011), en begeleidt hij boekprojecten op het gebied van filosofie en religiestudies bij Uitgeverij Boom, Amsterdam.

U kunt zich aanmelden via www.hovoutrecht.nl of met het fomulier op pagina 138.

13

‘Wat bezielt jou eigenlijk?’

Over de omhelzing van het bestaan in de derde leeftijd

Dhr. G. Prinsenberg Dinsdag 3 juli, 10.30–12.00 uur, Universiteitsbibliotheek, Boothzaal, De Uithof

In onze jeugd werd ons vast en zeker wel eens gevraagd wat ons bezielde. Meestal ging het om niet veel goeds. Achter dit verwijt schuilde echter de verwachting van onze opvoeders dat er toch iets moest zijn dat ons ten goede in beweging moest brengen.

In elke levensfase ervaren we specifieke drijfveren en passies die ons steeds weer op een andere manier motiveren. Wat is het toch dat we ergens warm voor lopen, en wat bezielt ons bij het ouder worden, als carrière maken er minder toe doet? Hebben we dan meer toegang tot wezenlijke bezieling?

Die toegang vraagt echter om specifieke condities waaraan we behoren te voldoen om de eigen authenticiteit, de keuzes op ons levenspad en zelfsturing vorm te kunnen geven. Daarbij nemen we de lichte als ook de schaduwkanten van het leven in ogenschouw.

We verkennen deze thematiek zowel op een serieuze, als speelse wijze. We doen dat met hulp van een informatieve inkijk op wat het eigen levensverhaal onszelf te vertellen heeft, en onder­zoeken de eigen passies en drijfveren, onder andere aan de hand van metaforen uit de cultuurgeschiedenis.

Gabriël Prinsenberg werkte in de geestelijke gezondheidszorg en was als methodiekdocent verbonden aan onder andere Hogeschool de Horst te Driebergen. Thans is hij docent bij HOVO Utrecht en Zwolle, bij Instituut Labyrint Utrecht voor de leerroute Counseling Levensloop en Loopbaan, en bij de hbo-opleiding Creatieve Therapie in Antwerpen.

Sinds de jaren tachtig zet hij zich intensief in voor de ontwikkeling van het biografisch werken. Hij kiest voor een creatieve benadering van het biografisch onderzoek, met aandacht voor autobiografisch vertellen en schrijven, beeldend werken, spel en drama. Hij publiceert geregeld over dit thema. Zijn meest recente boek Biografisch leren en werken, het levensverhaal in kaart brengen (2010) vormt een brede oriëntatie op de thema’s levensloop, levensverhaal en loopbaan.

14

ZOMERACADEMIE

Alma

Op zoek naar je ziel Dhr. drs. F.G. Bosman Dinsdag 3 juli, 13.00–14.30 uur, Universiteitsbibliotheek, Boothzaal, De Uithof

‘Alma’ is de titel van een korte film van 6 minuten uit 2009, getekend door Pixar-animator Rodrigo Blaas (bekend van Up, Incredibles en Wall-E).

Het filmpje draait om een klein meisje met de naam Alma, dat spelend in de besneeuwde straten van een naamloze stad in de etalage van een speelgoed­w inkel een pop ziet staan die sprekend op haar lijkt. Alma vergeet alle voorzichtigheid en raakt, ondanks verschillende waarschuwingen, haar evenbeeld aan, waardoor ze in de pop wordt gezogen, gevangen voor altijd. Wie weet dat het Spaanse woord alma ‘ziel’ betekent, begrijpt dat deze film meer verbergt dan wat je op het eerste gezicht ziet: het is Alma’s ziel die in de pop wordt gezogen. En daarmee vertelt tekenaar Blaas eigenlijk het oude verhaal van Plato’s Phaedon. Volgens deze Griekse filosoof was het sterfelijke lichaam immers niets anders dan een gevangenis voor de onsterfelijke ziel. Maar ook andere existentiële onderwerpen komen aan bod, zoals volwassenwording en de bijbehorende verantwoordelijkheid en verplichtingen, en een nogal pessimistische visie op techniek en cultuur.

Frank Bosman is cultuurtheoloog. Hij werd in 2011 tijdens de Nacht van de Theologie uitgeroepen tot de meest spraak­ makende theoloog van het jaar. Hij werkt als programma­ coördinator bij LUCE/Centrum voor Religieuze Communicatie (Tilburg School of Theology) en bereidt een proefschrift voor over de Duitse dadaïst Hugo Ball. Voor meer informatie, zie zijn weblog www.goedgezelschap.eu.

U kunt zich aanmelden via www.hovoutrecht.nl of met het fomulier op pagina 138.

15

Sterven voor Mussolini, stemmen op Berlusconi Wat bezielt die Italianen?

Dhr. drs. H.M.G. Schrijnemakers Donderdag 5 juli, 10.30–12.00 uur, Universiteitsbibliotheek, Boothzaal, De Uithof

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog waren 2,5 miljoen Italianen lid van de Partito Nazionale Fascista. Het credo van de jeugdbeweging, de Balilla, begon zo: ‘Ik geloof in de opperste Duce, schepper van de fascisten, en in Jezus Christus zijn unieke beschermer...’ Vrouwen offerden hun trouwring aan de Duce, massa’s juichten de Duce toe bij zijn rede­ voeringen op Piazza Venezia.

Waarom was Mussolini zo populair? Of was het allemaal dwang? Waren de geesten rijp voor een autoritair bewind na de Eerste Wereldoorlog, omdat het fascisme Italië uit het moeras had getrokken? Volgens paus Pius XI was hij ‘de man die de Voorzienigheid ons heeft gezonden’, de held die Italië had gered van chaos en communisme. En Mussolini had eindelijk de eenheid van de Italiaanse staat voltooid, waarin Cavour en Garibaldi hadden gefaald. Het charisma van de Duce leidde tot de persoonlijkheidscultus. Was die cultus de doorslaggevende factor?

Had premier Silvio Berlusconi een vergelijkbaar succes?

Wat mensen bezielde toen ze riepen dat ze voor Mussolini wilden sterven, is moeilijk te vatten, maar feit is dat de Duce de massa’s wist te bezielen. Waarom de Italianen Berlusconi op het regeringspluche hielpen, is minder mysterieus. In deze lezing zal duidelijk worden hoe Italië is veranderd.

Hubert Schrijnemakers studeerde geschiedenis in Nijmegen. Hij was als lerarenopleider verbonden aan wat nu Hogeschool Utrecht is. Van 1989 tot 2000 was hij vakdidacticus geschiedenis en staatsinrichting aan de Universiteit Utrecht. Na zijn pensionering leidde hij de organisatie van HOVO Utrecht. Hij geeft bij diverse universiteiten HOVO-cursussen over pauselijk Rome, en bij HOVO Utrecht lezingen in de Zomeracademie. Hij maakte studie­reizen naar Italië met studenten, docenten en HOVO-cursisten, en deed archief­ onderzoek in onder andere Venetië en Rome.

16

ZOMERACADEMIE

Amerikanen en hun patriottisme Wat bezielt hen?

Dhr. prof. dr. M. van Rossem Donderdag 5 juli, 13.00–14.30 uur, Universiteitsbibliotheek, Boothzaal, De Uithof

Voor de meesten van ons ligt de tijd van ‘God, Nederland en Oranje’ ver achter ons. Dat is in de Verenigde Staten heel anders. Amerikanen zijn trots op hun land en laten dat vooral blijken door de alomtegenwoordigheid van de vlag. Het Amerikaanse patriottisme is ook heel nadrukkelijk religieus ingekaderd. Amerikanen zijn ongeacht hun ras of achtergrond allereerst Amerikanen. De rituelen van het Amerikaanzijn omvatten het zingen van het volkslied en het zwaaien met de vlag, maar ook de viering van dagen als Thanksgiving. Dit zijn de dagen waarop de identiteit als een Amerikaan wordt gevierd. Ook al kom je oorspronkelijk uit Rusland, Vietnam, Iran of waar dan ook, je zingt uit volle borst het volkslied mee en je voelt dat rare, nauwelijks gedefinieerde patriottisme. Dat heeft meer dan andere burgerschappen iets van het onder­schrijven van bepaalde idealen, ja, van de American way of life. De meeste immigranten kwamen uiteindelijk vrijwillig naar Amerika, in de hoop dat ze daar vrijer, rijker en gelukkiger zouden zijn. Misschien zit daarin iets van een verklaring van de voor Europeanen soms stuitende verheerlijking van de Amerikaanse uniekheid. Amerikanen, of ze dat nu zijn door geboorte of door keuze, hebben een andere kijk op de wereld. Zoals The Economist eens schreef: ‘Amerikanen, dat is geen verzameling overzeese Europeanen.’

Wat houdt Amerikanen bij elkaar? Hoe steekt deze samenleving in elkaar? En welke zaken bedreigen die veelbejubelde stabiliteit van de Verenigde Staten?

Maarten van Rossem (1943) was hoofddocent aan de Universiteit Utrecht, waar hij in 1997 tevens bijzonder hoogleraar werd in de Nederlandse geschiedenis vanaf 1945 in internationale context.

Het grote publiek leerde hem kennen als Amerika-deskundige.

Hij schrijft columns, artikelen en boeken. Verder kan iedereen tegenwoordig in de aangename positie zijn van student van deze historicus, want zijn hoorcolleges worden uitgegeven op cd. Uren achtereen vertelt hij ons met zijn kenmerkende stem de geschiedenis.

U kunt zich aanmelden via www.hovoutrecht.nl of met het fomulier op pagina 138.

17

ZOMERACADEMIE

BEZIELING

Maandag 2, dinsdag 3 en donderdag 5 juli 2012 Universiteitsbibliotheek, Boothzaal, Heidelberglaan 3, De Uithof, Utrecht Deelname kost â‚Ź 14 per lezing U kunt zich aanmelden via www.hovoutrecht.nl of met het fomulier op pagina 138.

cursussen NAJAAR 2012

01A251 Hogeschool Utrecht

Geschiedenis van de tuinkunst Van klooster- tot toekomsttuin

De tuin van Paleis Het Loo, Apeldoorn

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2011.

Het maximum aantal deelnemers is 20.

In deze cursus maken we in vogelvlucht kennis met de geschiedenis van de tuinkunst: van de Middeleeuwen tot de postmoderne tijd. Centraal staan het verkrijgen van inzicht in verschillende tuinstijlen en de achterliggende ideeën en het kunnen herkennen van deze tuinstijlen bij het bezoeken van tuinen en parken van landgoederen.

De oudste tuinstijl uit de westerse traditie is de omsloten tuin. We vinden deze terug in de paradijstuin, de middeleeuwse kloostertuin en de Moorse tuin. Vanaf 1450 openden de tuinen zich naar het landschap. Dit is de periode van de formele tuinen uit de Italiaanse Renaissance en de Franse Barok, waarin het landschap met vergezichten en assen werd veroverd. Rond 1700 ontstond een nieuwe kijk op landschap en natuur, die resulteerde in de Engelse landschapstuin.

Deze romantische tuinstijl tekent tot op heden de inrichting van menig park. De asymmetrie van deze tuinen is ook typerend voor de Japanse tuin. Welke overeenkomsten zijn er tussen de westerse en oosterse tuinstijlen? In de twintigste eeuw kwamen de moderne tuin en vervolgens de post­ moderne tuin op. Tot slot staan we stil bij concepten voor de tuinen van de toekomst. Naast vijf colleges omvat deze cursus ook een excursie naar de tuin van Paleis Het Loo.

docenten: Mw. ir. C. Stegewerns is landschapsarchitect en docent landschap aan Hoge­ school Utrecht. Gastdocenten zijn mw. ir. S. de Wit, landschapsarchitect en docent landschapsarchitectuur aan de Technische Universiteit Delft, gespecialiseerd in de omsloten tuin, en dhr. ir. B. Kwast, (landschaps)architect, freelance docent en onder­zoeker gespecialiseerd in de Engelse landschapstuin. cursusdata: 26 september; 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober; 7 november 2012. (6) tijd: Woensdag 13.30–15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader verstrekt. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig) Exclusief het entreegeld van Paleis Het Loo. 20

03E252 Universiteit Utrecht

Het westerse denken over recht

Over de verschillen tussen continentaal-Europees en Anglo-Amerikaans recht

Fragment uit Billy Wilders Witness for the prosecution (1957)

Er zijn veel Engelstalige televisieseries waarin de rechtspleging aan bod komt. Daarbij is duidelijk dat het daarin heel anders toegaat dan bij ons. Er is een groot, diep geworteld verschil tussen het continentaal-Europese en het Anglo-Amerikaans recht. In de Europese geest zijn twee onderscheiden rechtsfamilies ontstaan. Nederland hoort bij het con­tinentale stelsel, Engeland is de bakermat van het andere, zogenoemde common law-stelsel. Deze twee stelsels zijn – in de tijd van de Europese hegemonie – over de wereld verspreid.

Twee verschillen springen daarbij in het oog. Wij hebben wetboeken, de common law-landen niet. Zij hebben juryrechtspraak, wij niet. Maar bij nader inzien valt het verschil zo niet te verklaren, al was het alleen maar omdat er vóór omstreeks 1800 op het Europese continent ook nog geen wetboeken waren. Europa begon vanaf de elfde eeuw als een van de grote wereldbeschavingen op gang te komen. En al meteen sloeg het rechtsstelsel in het Verenigd-Koninkrijk een andere richting in dan op het continent.

In deze cursus volgen we de ontwikkeling van het rechtsdenken. Daarbij maken we gebruik van het genoemde verschil door vanuit de common law een licht te werpen op het continentale denken, en andersom.

docent: Dhr. mr. drs. C.J.A. Crasborn is oud-docent/onderzoeker staats- en bestuursrecht aan onder andere de Faculteit Rechten, Universiteit Utrecht. cursusdata: 24 september; 1, 8, (niet 15), 22, 29 oktober; 5 november 2012. (6) tijd: Maandag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens het eerste college wordt tegen kostprijs een reader uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig)

21

03E253 Universiteit Utrecht

Wat doet globalisering met onze aarde?

Deze cursus is een enigszins gewijzigde versie van de cursus uit najaar 2011.

Wat is globalisering? Wie zijn de winnaars en verliezers van globalisering? Is het echt waar dat de rijken steeds rijker worden en de armen armer? Wat zijn de theoretische achtergronden?

Helpt ontwikkelings­hulp bij het dichten van de kloof? Hoe belangrijk zijn culturele verschillen bij het verklaren van armoede? Is de ver­ dwijnende ijsbeer erger dan een stervend kind?

Wat willen de tegen­standers van globalisering, en is het niet de hoogste tijd dat er een andere economische orde komt?

In deze reeks gaan we met enkele gastdocenten onder andere op zoek naar het demografische optimum.

Hoeveel mensen kan onze aarde eigenlijk voeden en welke visies komen we op dit terrein tegen? En hoe staat het ervoor met de biodiversiteit? Klopt de stelling van de populaire filosoof Bas Haring, dat er ook zonder al die dieren best te leven valt? Wat zijn de gevolgen van de stijging van de CO2uitstoot voor de aarde? En in hoeverre kunnen wereldwijde innovaties de problemen oplossen? Is techniek inderdaad in staat om alles op te lossen? En hoe kunnen we deze ont­ wikkeling dan zo veel mogelijk stimuleren? Kortom, een cursus waarin tal van belangrijke vragen de revue zullen passeren, en de antwoorden zullen verrassen.

docenten: Dhr. dr. T. van Rietbergen (cursuscoördinator) is docent-onderzoeker economische geografie, met als specialisaties economische geografie, multinationale onder­ nemingen, diensten en vooral globalisering. Hij is evenals de gast­docenten (dhr. prof. dr. P. Hooimeijer, dhr. prof. dr. M. Wassen, dhr. dr. A. Sluis, dhr. dr. J. Farla; wijzigingen voorbehouden) werkzaam op het Departement Economische Geografie, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 16, 23, 30 november; 7, 14, 21, (niet 28), december 2012; 4, 11 januari 2013. (8) tijd: Vrijdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Literatuursuggesties volgen tijdens de cursus. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 22

02F254 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

De werkelijkheid verbeeld

Over waarheid en werkelijkheid in het speelfilm- en documentairegenre De centrale vraag in deze cursus is of film­makers waarheid en werkelijkheid in beelden kunnen vangen, en zo ja, hoe zij dat doen. In de vier bijeen­komsten beantwoorden we deze vragen telkens aan de hand van een inleiding op een bepaald thema en het bekijken van een documentaire of speelfilm.

Fragment uit Frost/Nixon

■ Geschiedenis van de documentaire en andere genres We bespreken in deze bijeenkomst enkele definities en gaan in op het onderscheid tussen documentaire, reportage en propaganda. We behandelen ook de geschiedenis sinds de Cinéma Vérité. Te zien: Alleman (Bert Haanstra, 1963) ■ Gebaseerd op een ware gebeurtenis Sommige vertellingen zijn nadrukkelijk geënt op een gebeurtenis, een periode, op mensenlevens, zoals van John F. Kennedy, Marylin Monroe en Richard Nixon. De vraag luidt: is het waar? En doet het ertoe?

Te zien: Frost/Nixon (Ron Howard, 2008) ■ De documentaire als statement, een schreeuw naar de wereld Op zoek naar de grenzen en bewustzijn weten kritische documentaires/ films soms grote internationale bekendheid te krijgen: Bowling for Columbine (Michael Moore, 2002, over geweldsdelicten in de Verenigde Staten), Oscar­ winnende documentaires als The Cove (Louie Psihoyos, 2009, over de dolfijnen­ moord in Japan) of Inside Job (Charles Ferguson, 2010, over de financiële crisis).

Te zien: An Inconvenient Truth (Davis Guggenheim, verteller Al Gore, 2001) ■D e waarheid en niets dan de waarheid: manipulatie in de film Hoe wordt er gespeeld met het begrip waarheid, in vorm en inhoud? Wat te doen met ‘fakementaries’ als This Spinal Tap (Rob Reiner, 1984) of fictiefilms waar de vermeende ‘waarheid’ als echt wordt gepresenteerd? Is een documentaire over D-Day eerlijker dan The Longest Day (Ken Annakin, Andrew Marton en Bernhard Wicki, 1962)? Te zien: Zelig (Woody Allen, 1983).

docent: Dhr. drs. J. Salden is filmdocent en is werkzaam aan de Universiteit van Maastricht. Ook geeft hij vrijwel wekelijks filmcursussen en inleidingen in het land.

Hij is tevens filmcriticus en -historicus. cursusdata: 7, 14, 21, 28 november 2012. (4) tijd: Woensdag 11.00–13.45 uur. plaats: Filmtheater De Lieve Vrouw, Lieve Vrouwestraat 13, Amersfoort. cursusgeld: Tarief I: € 98 (standaard) Tarief II: € 78 (gereduceerd) Tarief III: € 138 (vrijwillig) Tarieven zijn inclusief de filmkaartjes.

23

Documentaire Cinema

Stijl en genre in non-fictiefilms aan de hand van een rijke Nederlandse traditie

Staat van verzorging (1987)

24

De term ‘documentaire’ is een veel­omvattend begrip en behelst veel meer dan bijvoorbeeld National Geographic of filmpamfletten à la Michael Moore suggereren. Het genre bevat uiteenlopende filmstijlen en sub­genres, alle ook op eigen bodem te vinden. Te denken valt aan documentaire­makers als Bert Haanstra, Joris Ivens, Johan van der Keuken en Louis van Gasteren, maar ook aan meer eigentijdse makers als Heddy Honigmann en Leonard Retel Helmrich. We vertonen en bespreken het werk van deze en andere makers uit heden en verleden aan de hand van de classificatie van Hans Beerekamp. In DocupediA.nl (2011) onder­scheidt hij tien verschillende grondvormen qua stijl of genre. Met deze classificatie verwijzen we ook naar belangrijke documentairemakers elders op het wereldtoneel.

In de zeven bijeenkomsten staan de volgende thema’s centraal, en worden de volgende documentaires vertoond (wijzigingen voorbehouden): ■ ‘Introductie: wat is een documentaire?’; ‘Abstracte expressie’: De brug (1928), Joris Ivens, 11 min.; Glas (1958), Bert Haanstra, 11 min.; ‘De stem van God’: Alleman (1963), Bert Haanstra, fragment; Een zaak van niveau (1990), Louis van Gasteren, 56 min.

■ ‘De observerende documentaire’: Staat van verzorging (1987), Maarten Schmidt en Thomas Doebele, fragment; Stand van de zon (2002), Leonard Retel Helmrich, fragment; Metaal en melancholie (1994), Heddy Honigmann, 80 min.

■ ‘Compilaties en found footage’: Moeder Dao, de schildpadgelijkende (1995), Vincent Monnikendam, fragment; ‘Talking heads’: De slag in de Javazee (1995), Niek Koppen, fragment; Mensen van morgen (1964), Kees Brusse, 95 min.

■ ‘Portretten en biografieën’: De weg (1998), Frank Scheffer, 90 min.; ‘Egodocumenten’: Bye (1990), Ed van der Elsken, fragment.

■ ‘Fakedocumentaire’: Rudy Schokker huilt niet meer (1972), Pieter Verhoeff, fragment; ‘De retorische documentaire’: Episode 3: Enjoy Poverty (2009), Renzo Martens, 90 min.

■ ‘Het visuele essay’: De zee die denkt (2000), Gert de Graaff, fragment; Amsterdam Global Village (1996), Johan van der Keuken, 245 min. ‘Documen­ teren: journalistiek, wetenschap of kunst?’: Rayon 69 (1982), Vincent Monniken­ dam, 65 min.; De prijs van overleven (2003), Louis van Gasteren, 57 min.

03F255 Universiteit Utrecht

docent: Mw. drs. J. Prins is cultureel antropoloog en documentaire­maker.

Daarnaast is zij gastmedewerker visuele antropologie aan de Universiteit Leiden, en ontwikkelt zij onderwijs voor de Faculteit Kunst en Economie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.

Zij verzorgt in binnen- en buitenland lezingen en workshops voor volwassenen, waaronder een HOVO-lezing in Noord-Holland over het crossmediale project Expeditie Europa, dat zij samen met Hans Beerekamp verrichte voor NRC Handelsblad (2006-2007). cursusdata: 6, 13, 20, (niet 27), oktober; 3, 10, 17, (niet 24), november; 1 december 2012. (7) tijd: Zaterdag 10.30–13.30 uur; lezing 10.30–11.15 uur; film en nagesprek vanaf 11.30 uur; einde circa 13.30 uur, afhankelijk van de filmlengte. plaats: Filmtheater ’t Hoogt, Hoogt 4, Utrecht, filmzaal 1 boven – alleen via trappen bereikbaar! studiemateriaal: Hans Beerekamp (2011), DocupediA.NL, Ketelhuiscahier 01, Amsterdam: Stichting Het Ketelhuis. cursusgeld: Tarief I: € 172 (standaard) Tarief II: € 152 (gereduceerd) Tarief III: € 212 (vrijwillig) Tarieven zijn inclusief de filmkaartjes.

Amsterdam Global Village (1996)

25

01G256 Hogeschool Utrecht

De schoonheid van middeleeuws Utrecht Rondleiding

De docent in haar Utrecht

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2011 en voorjaar 2012.

Het maximum aantal deelnemers is 20. Let op: deze cursus wordt ook in het voorjaar aangeboden.

De cursus ‘Het dagelijks leven in laat-middeleeuws Utrecht’ was in 2010 zo’n succes dat de deelnemers om een rondleiding vroegen. Dit verzoek is uitgegroeid tot een serie van vier bijeenkomsten waarin steeds weer een ander aspect van middeleeuws Utrecht centraal staat.

Eerst duiken we in de geschiedenis van het Domplein, de Domkerk en het Domkapittel.

In de volgende bijeenkomst staat de romaanse Pieterskerk centraal, in het bijzonder met alle informatie die dit bouwwerk te bieden heeft over de zogeheten memoriecultuur. Daarna bezoeken we een middeleeuwse parochiekerk: de Jacobikerk.

Hier is de betrokken­heid van parochianen op alle mogelijke manieren zichtbaar: van de investeringen die zij ten behoeve van de kerk deden tot de plaats van broederschappen, gilden en kluizenaars, inclusief de grafcultuur.

Tot slot maken we een wandeling door het middeleeuwse hart van Utrecht: de omgeving van de Buurkerk en het stadhuis. Hier lag de haven, hier waren de markten en hier stonden gasthuizen. De indrukken die we visueel en auditief opdoen, geven een goede indruk van de religieuze beleving, de economische gedrevenheid en het bestuurlijk pragmatisme in het laat-middeleeuwse Utrecht. De precieze invulling van de bijeenkomsten is afhankelijk van de situatie in de kerken en van het weer.

docent: Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers is cultuurhistorica en directeur van Levend Verleden Utrecht (zie www.levendverledenutrecht.nl). Zij promoveerde in 2008 op een cul­ tuurhistorisch onderzoek naar de sociale samenhang in laat-middeleeuws Utrecht.

Zij combineert minutieus archiefonderzoek met kennis van de oude binnenstad en respect voor religie. cursusdata: 7, 14, 21, 28 september 2012. (4) tijd: Vrijdag 10.30–12.30 uur. plaats: Utrecht, verschillende locaties in de binnenstad. studiemateriaal: Llewellyn Bogaers (2008), Aards, betrokken en zelfbewust. De verwevenheid van cultuur en religie in katholiek Utrecht, 1300-1600. Deel 1. ISBN 9789090226910. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig) Entree­gelden (circa € 5) zijn niet bij de prijs inbegrepen.

26

01G257 Hogeschool Utrecht

Het Midden-Oosten na de lente Machtsverschuivingen in de Arabische wereld

Jonge demonstranten in Tunesië

De inleiding van deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2006. De overige bijeenkomsten zijn nieuw en sluiten aan bij de actualiteit. Het maximum aantal deelnemers is 25.

De al jaren sluimerende onvrede in ver­ schillende Arabische landen kwam in 2011 tot uiting in massale volksopstanden.

Dictators, die al decennia aan de macht waren, moesten het veld ruimen. De Moslim Broeder­schap en verwante groepen lijken aan invloed te winnen. De kaarten in het Midden-Oosten worden opnieuw geschud.

Het conflict tussen Iran en het Westen over het Iraanse nucleaire programma, de onzekere en instabiele situatie in Irak na het vertrek van de Amerikanen, en het vast­gelopen vredes­overleg tussen Israël en de Palestijnen dragen bij tot verder oplopende spanningen in deze toch al explosieve regio.

Door in te gaan op de politieke en historische achter­ gronden ontstaat meer inzicht in de complexe problematiek van dit olierijke en strategisch belangrijke gebied. Daarbij is er onder andere aandacht voor de belangrijkste politieke ideologieën in het Midden-Oosten, het gedachtegoed van de diverse etnische, religieuze en tribale minder­ heden, en de belangrijke rol die religie speelt in de diverse conflicten. Ook de invloed en bemoeienis van het Westen (de Verenigde Staten en Europa) in heden en verleden komen aan bod. Vanuit deze verschillende achtergronden bespreken we in deze cursus de actuele politieke situatie in het Midden-Oosten.

docent: Dhr. drs. R. Hoff is docent aan de School voor Journalistiek van Hogeschool Utrecht. Hij is tevens publicist en commentator bij actualiteitenrubrieken op radio en tv. cursusdata: 14, 21, 28 september; 5, 12, (niet 19), 26 oktober; 2, 9 november 2012. (8) tijd: Vrijdag 13.30–15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader verstrekt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

27

01G258 Hogeschool Utrecht

Het dagelijks leven in laat-middeleeuws Utrecht

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2011. Het maximum aantal deelnemers is 30.

Utrecht was in de Middeleeuwen een welvarende stad.

De oude stadskern toont nog steeds de toenmalige onder­ nemings­zin en levenslust. Maar hoe is dit elan te rijmen met de levensangst die wij de middeleeuwse mens doorgaans toeschrijven? Een verklaring kan zijn dat ons beeld is bepaald door de Herfsttij der Middeleeuwen van Johan Huizinga. Huizinga heeft echter weinig aandacht besteed aan het stadsleven.

In deze cursus verdiepen we ons in het dagelijks leven, op straat en in de buurt. Het sociale weefsel vormt het uitgangs­ punt. Hoe was de sociale differentiatie? En hoe was het gesteld met de betrokkenheid van mensen onderling, bij de samenleving, de kerk en de minderbedeelden? Na een inleiding in de stadsgeschiedenis komen thema’s aan de orde als het buurtleven, kerk en religie, broederschappen, armenzorg en laatste eer. Per onderwerp proberen we steeds weer om ontwikkelingen in kaart te brengen op basis van archief­materiaal en bewaard gebleven objecten. De cursus is dan ook rijkelijk voorzien van lichtbeelden. De levensloop van belangrijke personen vormt regelmatig de aanzet van waaruit we een thema behandelen. Inzicht in de sociale veranderingen die zich tussen 1300 en 1600 hebben voor­ gedaan, kan gelden als opmaat voor een nieuw begrip van de Reformatie, de Opstand en zelfs van onze eigen samenleving.

docent: Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers is cultuurhistorica en directeur van Levend Verleden Utrecht (zie www.levendverledenutrecht.nl). Zij promoveerde in 2008 op een cultuur­historisch onderzoek naar de sociale samenhang in laat-middeleeuws Utrecht. Zij combineert minutieus archiefonderzoek met kennis van de oude binnen­stad en respect voor religie. cursusdata: 5, 12, (niet 19), 26 oktober; 2, 9, 16, 23, 30 november 2012. (8) tijd: Vrijdag 10.00–12.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Llewellyn Bogaers (2008), Aards, betrokken en zelfbewust. De verwevenheid van cultuur en religie in katholiek Utrecht, 1300-1600. Deel 1. ISBN 9789090226910. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

28

01G259 Hogeschool Utrecht

De Beeldenstorm (1566)

Nieuwe inzichten over het traditionele voorspel van de Tachtigjarige Oorlog

Dirck van Deelen, Beeldenstorm in een kerk (1630)

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2011.

De Beeldenstorm (1566) is ongetwijfeld een van de kleurrijkste episodes uit de Nederlandse geschiedenis. Deze volksopstand is het verhaal van het Smeekschrift der Edelen, de hagenpreken en de massale vernieling en plundering van kerken, kapellen en kloosters. De Beeldenstorm is ook de ge­schiedenis van de vertoornde koning Filips de Tweede, die vanuit het verre Spanje de bloed­dorstige ‘ijzeren’ hertog van Alva naar het kleine maar dappere Neder­land stuurde, om iedereen te straffen die zich tegenover God en de koning had misdragen.

Deze gebeurtenissen luidden de meest roemruchte periode van onze vader­ landse geschiedenis in: de Tachtigjarige Oorlog. De geschiedschrijving hierover is er een met scherpe tegenstellingen: Nederland versus Spanje en katholiek tegenover protestant. In de afgelopen decennia is het traditionele geschiedbeeld ingrijpend veranderd, dankzij aandacht voor de internationale context en ook voor tal van regionale bijzonderheden.

Ook besteden we aandacht aan de Raad van Beroerten (1567-1576). De voorzitter van deze ‘uitzonderingsrechtbank’ was de gevreesde hertog van Alva. De werkwijze van deze rechtbank was, en is nog altijd, met grote geheimzinnigheid omringd. Wat weten we van zijn slachtoffers? En wie waren de rechters?

Hoe gingen zij te werk: aan de hand van rechtsregels of volstrekt nietsontziend en willekeurig? En was het aandeel van Nederlandse gerechtsfunctionarissen niet veel omvangrijker dan de toenmalige oorlogspropaganda lief was?

docent: Dhr. dr. mr. M.J.M. Hageman studeerde geschiedenis en Nederlands recht en promoveerde op de maatschappelijke verhoudingen in het hertogdom Gelre en de rijksstad Nijmegen aan het begin van de Nederlandse Opstand. Na uiteenlopende wetenschappelijke en bestuurlijke werkzaamheden is hij thans directeur van de Faculteit Maatschappij en Recht van Hogeschool Utrecht. cursusdata: 24, 31 oktober 2012. (2) tijd: Woensdag 20.00–22.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Maarten Hageman (2005), Het kwade exempel van Gelre. De stad Nijmegen, de Beeldenstorm en de Raad van Beroerten, 1566-1568, Nijmegen: Uitgeverij Vantilt; Anton van der Lem (1995), De Opstand in de Nederlanden (1555-1609), UtrechtAntwerpen. Zie ook de website: dutchrevolt.leidenuniv.nl cursusgeld: Tarief I: € 37 (standaard) Tarief II: € nvt (gereduceerd) Tarief III: € 77 (vrijwillig) 29

03G260 Universiteit Utrecht

Visies in de Oudheid op monumenten, steden, volken en landen

Het heiligdom van Delphi; centraal de Apollontempel

Hoe dachten antieke auteurs over de monumenten die wij nu kennen van opgravingen? Om daar achter te komen, volgen we een aantal van hen aan de hand van hun werken.

De opgravingen van Troje bekijken we met de dicht­ werken van Homeros in de hand. Het oude Egypte en Oosten bestuderen we aan de hand van reisverhalen van Herodotos; Griekse tempels en heiligdommen aan de hand van de reisgids van zijn landgenoot Pausanias. En moderne opgravingen in Rome vergelijken we met het romantische verhaal van Livius over de stichting van Rome.

En hoe dachten de antieke auteurs over volken en landen?

In Athene leren we over de theaterpraktijk, zoals die werd gezien door de ogen van de toneeldichters. De dichters Horatius en Vergilius hoorden tot de hofkringen rond keizer Augustus. Is hun poëzie een weerslag van dat verfijnde leven?

Ook de andere kant van de Romeinse wereld wordt belicht.

De historicus Tacitus laat ons kennismaken met de woeste Britten en Germanen. En er is ook de harde dagelijkse strijd om het bestaan in grote steden als Rome zelf, dat satiredichters als Martialis en Juvenalis bijtend en wrang hebben beschreven.

docent: Mw. dr. T.L. Heres is klassiek archeoloog. Zij was onder andere werkzaam als universitair docent en hoofd Oudheid op het Nederlands Instituut in Rome.

Zij verzorgt colleges voor docenten klassieke talen, cursussen archeologie en begeleidt reizen naar de antieke wereld. Zij schreef een reisboek over Italië en is redacteur van Hermeneus, het tijdschrift over antieke cultuur. cursusdata: 11, 18, 25 september; 2, 9, (niet 16), 23, 30 oktober; 6 november 2012. (8) tijd: Dinsdag 11.15–13.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens het eerste college wordt een syllabus uitgereikt met relevante informatie, literatuur en een samenvatting van elk college. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 30

03G261 Universiteit Utrecht

Europa tussen 1970 en 2010 Een poging tot ordening

Margaret Thatcher implementeerde als een van de eersten de uitgangspunten van het neoliberalisme

Deze cursus is een geactualiseerde versie van de cursus ‘Geschiedenis van de laatste 30 jaar’ uit voorjaar 2009. Voor deze cursus is passieve

Bij ‘geschiedenis’ denken we al snel aan lang vervlogen tijden. Maar ook recente gebeurtenissen en ontwikkelingen maken onderdeel uit van de geschiedenis en zijn de moeite waard om te onderzoeken.

Is het mogelijk de Europese geschiedenis van de afgelopen veertig jaar te duiden? In deze cursus kijken we naar de periode tussen 1970 en 2010. We gaan daarbij in op de ontwikkelingen in een aantal Europese landen. Dramatische gebeurtenissen passeren de revue, waarbij het vooral gaat om reflectie. Dat wil zeggen dat we historische feiten in een kader plaatsen en verbanden onderkennen. Daarbij stellen we ons steeds de vraag hoe de geschiedenis invloed heeft op het heden.

In de bijeenkomsten komen de volgende onderwerpen aan bod: ■ de neoliberale revolutie van Margaret Thatcher; ■ de val van de Muur; ■ is er sprake van een ‘botsing van beschavingen’?; ■ Rusland na de ineenstorting van het communisme; ■ het Italië van Berlusconi; ■ Turkije, de islam en Europa; ■ de moeizame eenwording van Europa.

kennis van het Engels vereist; de te vertonen filmfragmenten zijn niet ondertiteld.

docent: Dhr. dr. B. Levinsohn studeerde sociologie, politicologie en geschiedenis. Hij was als universitair docent verbonden aan de Universiteit Utrecht en geeft regelmatig HOVO-cursussen. cursusdata: 18, 25 september; 2, 9, (niet 16), 23, 30 oktober; 6 november 2012. (7) tijd: Dinsdag 15.15–17.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens het eerste college wordt een reader (met ook Engelse teksten) tegen kostprijs beschikbaar gesteld. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig)

31

03G262 Universiteit Utrecht

Historische cartografie

Plattegrond van Utrecht door Jacob van Deventer, ca. 1560

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2011.

Oude kaarten, atlassen en globes zijn tijdgebonden uit­ drukkings­middelen, die we niet kunnen gebruiken zonder kennis van hun context. Om dit soort materiaal goed te kunnen begrijpen, is het nodig de opvattingen van de makers te achter­halen.

De vragen die we ons daarbij stellen zijn: Wie waren verantwoordelijk voor het verzamelen van de informatie? Hoe werd deze informatie verzameld? En hoe werd die in de cartografische documenten gevisualiseerd? Voor welk doel werden deze documenten gebruikt? Het raakvlak van de historische cartografie met andere vakgebieden is zeer groot.

Een belangrijke vraag daarbij is vooral hoe oude kaarten als historische bron kunnen worden gebruikt: wat mogen we wel en wat mogen we niet uit oude kaarten aflezen?

Aan de hand van kaarten en atlassen uit de periode tot en met de negentiende eeuw bieden we inzicht in de ont­ wikkeling van het verzamelen, visualiseren en gebruiken van geografische informatie in de Nederlanden. De cursus bestaat uit een hoorcollege en ‘kijkcolleges’ waarin we originele oude kaarten en atlassen bekijken van de bibliotheek van de Universiteit Utrecht. Eén collegemiddag vindt plaats in de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit Leiden, waar we een deel van de collectie Bodel Nijenhuis kunnen zien. Bij voldoende belangstelling organiseren we een dag­excursie naar het Museum Plantin-Moretus in Antwerpen.

docent: Dhr. dr. P. van der Krogt is leider van het URU-Explokart onderzoeksprogramma voor de geschiedenis van de cartografie. Daarnaast is hij redacteur historische atlassen voor HES & De Graaf Publishers. Hij geeft de colleges samen met zijn collega’s van de Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht (e-mail: peter@vanderkrogt.net). cursusdata: 23, 30 oktober; 6, 13, 20, 27 november; 4, 11 december 2012. (8) tijd: Dinsdag 13.15–16.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof, Universiteitsbibliotheek (13.15–15.00 uur in de Bucheliuszaal, 15.00–16.00 uur in de kaartenzaal), Utrecht. studiemateriaal: Reader, die ook digitaal beschikbaar is. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 32

03G263 Universiteit Utrecht

Het antieke Griekse theater

Orestes zoekt het heiligdom in Delfi

Het belang van het antieke Griekse theater blijkt uit de doorwerking in en invloed op de theater­kunsten in latere eeuwen. Dichters, proza­schrijvers, beeldend kunstenaars, cineasten, componisten en choreo­­grafen voelden zich erdoor geïnspireerd.

In de cursus komen eerst de oorsprong, organisatie, theaterbouw, de rol van het koor, de spelers, het publiek en de rekwisieten aan de orde. Vervolgens richten we ons op de Griekse tragedie. We behandelen de wording en opkomst, de delen en de stof van de tragedie, evenals de rol van de goden, en (het leven van) de drie grote tragici Aeschylus, Sophocles en Euripides en wat er van hun oeuvre bewaard is gebleven. Daarna is het blijspel aan de beurt: de voorgeschiedenis, de muziek, dans en maat, de driedeling van de Griekse komedie, de taal – van subliem tot platvloers –, de komediedichters en de specifieke vertaalproblemen.

We lichten de tragedies en blijspelen toe aan de hand van vertaalde teksten en filmfragmenten. Speciale aandacht besteden we aan de beste tragedie aller tijden, Koning Oedipus van Sophocles en aan de beroemdste en nog altijd actuele komedie van Aristofanes, Lysistrata.

docent: Dhr. drs. H.L. van Dolen is vertaler, publicist, classicus en byzantoloog. cursusdata: 2, 9, 16, 23, 30 november 2012. (5) tijd: Vrijdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens de cursus wordt tegen kostprijs een reader uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 93 (standaard) Tarief II: € 73 (gereduceerd) Tarief III: € 133 (vrijwillig)

33

04H264 Universiteit voor Humanistiek

Christendom, humanisme en atheïsme Een onverwachte verbinding

Michelangelo Buonarroti (1475-1564), De Schepping van Adam

Deze cursus is een nieuwe editie van die uit najaar 2011, waarbij de docent op basis van voortschrijdend onderzoek telkens nieuwe elementen toevoegt. Het is een inleidende cursus, met veel specifieke ‘zijpaden’. Het maximum aantal deelnemers is 50.

Het moderne humanisme, zoals dat vanaf de Renaissance is opgekomen, is gebaseerd op de autonomie van de mens. In de religie – bijvoorbeeld de christelijke – ligt het accent op de verhouding tussen het autonome ‘zelf ’ en een transcendente ‘ander’: God. In deze cursus staat de complexe verwevenheid van humanisme, atheïsme en christendom centraal, aan de hand van een historisch en filosofisch overzicht en met behulp van beeld en muziek. Daarbij gaan (veel) informatie en kritische analyse hand in hand.

We behandelen bijvoorbeeld een van de invloedrijkste christelijke theologen, Augustinus (vijfde eeuw); in hoeverre is Augustinus christen, in hoeverre humanist? We lezen een parabel uit de Bijbel waarin de Christusfiguur in een opmerkelijk licht komt te staan. We kijken naar vroegchristelijke mozaïeken waaruit plotseling God verdwenen is… en luisteren naar Bachs Passiemuziek, waarin het radicale verlies van zin centraal staat.

Ook hedendaagse filosofen die zich op een originele wijze over de christelijk-humanistische ‘erfenis’ in onze cultuur hebben gebogen, komen aan de orde: Peter Sloterdijk, Jean-Luc Nancy, Hans Blumenberg, Charles Taylor en anderen.

docent: Dhr. dr. L. ten Kate is universitair docent religiestudies, godsdienstfilosofie en christelijke theologie aan de Universiteit voor Humanistiek. Zie ook www.uvh.nl/ contact/medewerkers. cursusdata: 5, 12, 19, 26 november; 3, 10 december 2012. (6) tijd: Maandag 13.00–15.00 uur. plaats: Universiteit voor Humanistiek, Kromme Nieuwe Gracht 29, zaal 0.38, Utrecht. studiemateriaal: Beknopte syllabus, met daarin alle te bestuderen en te bespreken teksten, waar­ onder L. ten Kate (2005), ‘Heilig heidendom. Over de complexe relatie tussen humanisme en christendom’. Het boek waarin dit artikel is opgenomen (J. Duyndam, M. Poorthuis & Th. W. de Wit (red.), Humanisme en religie, Delft: Eburon) is boeiend als achtergrondmateriaal, en kan (maar hoeft niet te) worden aangeschaft. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig) 34

01K265 Hogeschool Utrecht Leergang ‘Bach is het einde!’

Vocale muziek van Johann Sebastian Bach

Johann Sebastian Bach

Deze cursus is het eerste deel van de leergang ‘Bach is het einde!’

Om de in de cursus getoonde passages uit partituren te kunnen lezen, is kennis van het notenschrift gewenst. Het maximum aantal deelnemers is 25.

Dat het geschiedenisboek van de muziek de periode van de Barok laat eindigen bij Bach, is eigenlijk een beleefdheidsgebaar. Bij de dood van Bach was de muzikale wereld om hem heen al lang ‘overgestapt’ op het galante ideaal van het pre-Classicisme. Met goed recht kan Johann Sebastian Bach (1685-1750) dus worden beschouwd als het einde van de Duitse Barok in de muziek. Na Bachs dood is zijn muziek grotendeels in vergetelheid geraakt, om in de negentiende eeuw te worden herontdekt, en in de twintigste eeuw een positie in het wereldwijde muziekleven in te nemen die haar weerga niet kent. Behalve gerespecteerd en vereerd door professionele musici, is Bach ongemeen populair geworden bij het grote publiek. Voor menigeen is Bach simpelweg het einde…

In deze cursus volgen we de ontwikkelingsgang van Johann Sebastian Bach als componist van vocale muziek voor kerk en hof. Bekende composities als het Weihnachts-Oratorium en de Matthäus-Passion komen aan de orde, maar ook wereld­lijke cantates. De kerkelijke werken worden zowel uit muzikaal oogpunt belicht, als uit de theologische bronnen (Bach bezat een theologische bibliotheek met minstens 52 titels), om te trachten Bachs intenties zo nauwkeurig mogelijk op het spoor te komen.

docent: Dhr. drs. M.S. Zwitser is muziektheoreticus en musicoloog. Hij doceert muziek­ geschiedenis aan de Schumann Akademie en verzorgt voor HOVO in verschillende plaatsen muziekhistorische en muziektheoretische cursussen. Tevens werkt hij geregeld voor het Nederlands Symfonieorkest. cursusdata: 25 september; 2, 9, (niet 16), 23, 30 oktober; 6, 13, 20 november 2012. (8) tijd: Dinsdag 10.00–12.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Christoph Wolff (2000), Johann Sebastian Bach, Utrecht: Bijleveld. Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een syllabus uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

35

02K266 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Expressie en emotie in de jazz Het instrument als stem

John Coltrane (1926-1967)

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2008.

Grote jazzmusici zijn vaak al na een paar noten te her­ kennen aan hun sound, hun timbre, frasering en timing. Het gaat in de jazz minder om de perfecte techniek of muziek­ theoretische kwaliteiten, maar meer om de muzikale zeggings­k racht. Jazzmusici zijn verhalenvertellers. Hun verhalen hebben een melodie en een expressie die kan verrassen, betoveren, verontrusten, amuseren, ontroeren.

Voor dat verhaal gebruikt de musicus een instrument: het instrument is zijn stem.

In acht bijeenkomsten kijken en luisteren we naar beelden geluidsopnamen van verschillende instrumenten of instrument­groepen, zoals de saxofoons. Aan de hand daarvan gaan we in op de rijkdom aan klankkleuren, die de musicus via zijn instrument ten gehore weet te brengen en het persoonlijke verhaal dat hij ons daarmee vertelt.

In deze cursus gaat het om de grote lijnen; het is ondoenlijk om in de beperkte tijd het totaal van de enorme veelkleurigheid aan ideeën en uitingen binnen de jazz te behandelen.

We zouden met weinig moeite alleen al een hele cursus kunnen wijden aan de muzikale ontwikkeling van een musicus als bijvoorbeeld Sonny Rollins. Deze cursus geeft dus een beeld van wat er allemaal aan variatie mogelijk is bij het bespelen van hetzelfde instrument of de uitvoering van hetzelfde thema.

docent: Dhr. G. Wolfswinkel studeerde onder andere industriële vormgeving in Eindhoven en cultureel werk in Den Haag. Van 1990 tot 2007 was hij als docent werkzaam aan Hogeschool De Horst (maatschappelijk werk) in Driebergen, nu onderdeel van Hogeschool Utrecht. Voor HOVO Utrecht verzorgde hij cursussen over levensloop en ouder worden en over wonen. Sinds 2006 geeft hij verschillende cursussen over jazz. cursusdata: 24 september; 1, 8, (niet 15), 22, 29 oktober; 5, 12, 19 november 2012. (8) tijd: Maandag 13.30–16.00 uur. plaats: SOVA Railzicht, Stationsplein 299, 3818 LE, Amersfoort (5 minuten lopen van station Amersfoort CS). studiemateriaal: Tijdens de cursus wordt een reader uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 36

02K267 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Kunst als spiegel des tijds Kunst en cultuur van de negentiende eeuw

Isaac Israëls, portret van Spaanse danseres

In deze cursus schetsen we de ontwikkeling van de kunst en cultuur in Europa in de negentiende eeuw. Dit doen we aan de hand van boeiende verhalen, bijzondere licht­beelden, sfeervolle muziek en boeiende filmfragmenten. Hierbij kijken we niet alleen naar de schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur, maar ook naar de literatuur, muziek en filosofie, die alle met elkaar samenhangen.

We beginnen met de periode van de Verlichting en de denkbeelden van de filosofen Kant, Voltaire en Rousseau.

De maatschappelijke onrust die volgde op de Verlichting bereikte zijn climax met de Franse Revolutie. Deze historische ideeën en gebeurtenissen vonden hun weerslag in onder andere de muziek van Beethoven, de architectuur van Haussmann en de schilderkunst van meesters als Jean Dominique Ingres en Jacques Louis David.

In de opeenvolging van kunststromingen als de Romantiek, het Realisme, het Impressionisme en de Art Nouveau weerspiegelt zich vervolgens het ontstaan van de moderne kunst. We bespreken grote meesters als Vincent van Gogh, Paul Gauguin en Auguste Rodin in relatie tot de kunst­ geschiedenis in Nederland, met kunstenaars als Isaac Israëls, Jan Toorop en George Hendrik Breitner. We kijken ook naar de invloed van de uitvinding van de fotografie en de film op de beeldende kunst.

In zeven bijeenkomsten laten we zien dat de negentiende eeuw een uiterst boeiende en sprankelende periode was, waarin de moderne wereld langzaam maar zeker gestalte kreeg.

docent: Dhr. drs. J. Versteegh is kunsthistoricus en beeldend kunstenaar. Hij was in het ver­ leden onder andere werkzaam als docent tekenen en vormgeving aan Hogeschool Utrecht en als docent kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Tegenwoordig werkt hij als kunsthandelaar binnen Pygmalion Beeldende Kunst te Maarssen en als publicist (in onder andere Collect/Kunst en Antiek Journaal). Hij heeft diverse kunst­ boeken geschreven, veelal over Nederlandse kunst uit de periode 1880-1940. cursusdata: 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober; 7, 14, 21 november 2012. (7) tijd: Woensdag 13.15–15.15 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig) 37

02K268 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Don Giovanni in meervoud

Don Giovanni

In deze cursus draait alles om de opera aller opera’s: Don Giovanni van Mozart. We gaan fragmenten bekijken en luisteren uit minstens tien verschillende opnamen van dit werk. De oudste dateert van 1954 onder leiding van Otto Klemperer, en de recentste is uit 2011 onder leiding van Daniel Barenboim.

We behandelen beroemde regisseurs als Walter Felsenstein, met een in 1966 gemaakte opname in de Komische Oper in Berlijn; Peter Sellars met zijn roemruchte uit­voering van 1988 – hij liet het werk spelen in een desolate wijk in Harlem, New York; Peter Brook met zijn in 2002 opzienbarende regie; en vanzelfsprekend ook John Eliot Gardiner met de spraakmakende semiscènische uitvoering in 1994 in Het Concertgebouw van Amsterdam. Om de reeks compleet te maken, kijken we nog naar fragmenten uit een uitvoering van Mozarts opera door het Salzburger Marionettentheater en uit de film Don Giovanni gemaakt door Joseph Losey.

Na een algemene bespreking van Don Giovanni en van de rol en functie van de regisseur in verschillende tijden, vergelijken we passages uit verschillende opnamen. We letten daarbij onder andere op verschillen in de invulling van de rol van de personages – vooral die van Don Giovanni –, de wijze van acteren en zingen, en de enscenering.

docent: Dhr. drs. C. Verhamme gaf in de voorbije jaren ruim dertig HOVO-cursussen over voornamelijk opera en de vocale muziek van Bach. cursusdata: 5, 12, (niet 19), 26 oktober; 2, 9, 16 november 2012. (6) tijd: Vrijdag 13.30 uur–16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader aangeboden. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig)

38

02L269 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Kijk op perspectief

Met het oog op perspectief

In deze literatuurcursus over perspectief gaan we niet alleen in op het vertel­perspectief, een term afkomstig uit de narratologie (wie vertelt?), maar ook op een bredere opvatting van het woord perspectief. Daarbij onderzoeken we de mogelijk­heden die schrijvers hebben op dit gebied, bijvoorbeeld in het spelen met ‘focus’ en ‘focalisatie’, termen die zijn ontleend aan de fotografie (wie ziet?). We bespreken dan het zogenoemde organisatorisch centrum van een literair werk: het perspectief van de schrijver.

Literatuur wordt in de nieuwere literatuurwetenschap niet meer beschouwd als iets (een artefact) waar mensen naar kijken of luisteren, maar meer als een perspectief op het leven dat mensen al lezende maken. Wie een roman leest, schept, op basis van de tekst, een geheel nieuwe, persoonlijke en unieke voorstelling van het leven. Nooit eerder is die roman immers op precies dezelfde manier gelezen.

Literatuur is dus een handeling geworden, en perspectief functioneert daarbij als organiserend centrum. Dit is het perspectief van de lezer.

Het spreekt vanzelf dat tussen het perspectief van de schrijver en dat van de lezer een interactie plaatsvindt. Deze wisselwerking komt aan het licht, en wordt gethematiseerd, in talloze gedichten, verhalen, essays en toneelteksten, waarvan we er een aantal bespreken.

docent: Mw. drs. H. van der Weide is literatuurdocent en verbonden aan diverse opleidingen. Zij werkt als jungiaans-filosofisch therapeut. cursusdata: 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober; 7, 14, 21, 28 november 2012. (8) tijd: Woensdag 13.00–15.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Esther Jansma (1997), Picknick op de wenteltrap; Julian Barnes (2011), Alsof het voorbij is (oorspronkelijke titel: The sense of an ending), Stephan Enter (2011), Grip.

Een vierde, nader te bepalen roman, en een syllabus met teksten en gedichten. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 39

03L270 Universiteit Utrecht

Dublin, de stad van James Joyce

Nabokov’s ‘map of Dublin’

Joyce zei ooit dat Dublin, indien het van de aarde verdween, kon worden gereconstrueerd aan de hand van zijn Ulysses. Feit is dat de stad in al zijn verhalen en romans een hoofdrol speelt, en een vruchtbare invalshoek is voor het beter begrijpen van zijn moeilijke teksten. In deze cursus staat de geografie van Dublin centraal bij het in ‘close reading’ behandelen van de briljante verhalenbundel Dubliners, en een aantal episodes uit Ulysses. Zijdelings kijken we ook naar A Portrait of the Artist as a Young Man en Finnegans Wake.

James Joyces Ulysses is in veel opzichten een van de belangrijkste teksten uit de wereldliteratuur, maar ook een van de moeilijkste. Het is een omvangrijke, veelgelaagde tekst, vol raadsels, taalgrappen, stijlvervormingen, veranderende vertellers­perspectieven en gedachtesprongen. Virtuoos geschreven in een uitzonderlijk rijkgeschakeerd Engels, dat al heel wat vertalers tot wanhoop heeft gedreven.

Einddoel van deze cursus is om via de hier gekozen invalshoek Joyces meester­werk zelfstandig te kunnen (her)lezen. De indeling van de cursus is als volgt: ■ algemene inleiding ■ Dubliners, ‘The Sisters’ – ‘After the Race’ ■ Dubliners, ‘Two Gallants’ – ‘Clay’ ■ Dubliners, ‘A Painful Case’ – ‘The Dead’ ■ Ulysses, episode 8, ‘Lestrygonians’ ■ Ulysses, episode 10, ‘Wandering Rocks’ ■ Dublin als topos in A Portrait of the Artist en Finnegans Wake; ■ slotdiscussie.

Voor deze cursus is een goede, passieve kennis (leesvaardigheid) van het Engels vereist. De voertaal tijdens de cursus is Nederlands.

docent: Prof. dr. P.J. de Voogd is emeritus hoogleraar Engelse letterkunde, en gespecialiseerd in het Modernisme in de Engelstalige letterkunde. Hij is betrokken bij de organisatie van het internationale James Joyce Symposium dat in 2014 in Utrecht zal plaatsvinden. cursusdata: 3, 10, 17, 24 september; 1, 8, (niet 15), 22, 29 oktober 2012. (8) tijd: Maandag 14.00–15.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, University College, Dining Hall-Lounge, Maupertuusplein 1, Utrecht. studiemateriaal: James Joyce, Dubliners en Ulysses. Verder materiaal wordt tijdens de cursus uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

40

03L271 Universiteit Utrecht

Lezen is denken

Literatuur als/of sociale wetenschap

Standbeeld van Fernando Pessoa in Lissabon

In deze cursus zoeken we naar dwarsverbanden tussen roman­literatuur en sociaalwetenschappelijke inzichten.

Enkele thema’s die we uitdiepen zijn vervreemding, gehoorzaamheid, gewenning, identiteit, toeval in de geschiedenis, en autoriteit. ‘Lezen is denken’ is een bijzondere cursus uit het reguliere universitaire onderwijs die nu ook openstaat voor cursisten van HOVO Utrecht. Jongeren en ouderen brengen ieder hun eigen expertise in, waarbij luisteren naar elkaar vooropstaat: het gaat erom van elkaar te leren.

De cursussen worden maandelijks gegeven (in na- én voor­jaar). Elke maand staan telkens één boek en een bijbehorende sociaalwetenschappelijke tekst centraal.

Deze bespreken we eerst in leesgroepen (van maximaal 6 personen) en vervolgens licht de docent het thema toe in een hoorcollege. Elke cursist schrijft een bespreking van de teksten behorende bij de colleges. Deze bespreking bestaat uit een beknopte weergave van de grote lijnen van de aangeboden teksten, en een kort commentaar op de tekst gebaseerd op de discussies in de leesgroep.

Aan het slot van de cursus schrijft de cursist een essay waarin hij of zij een van de behandelde thema’s uitdiept.

Deze cursus is een geactualiseerde herhaling (met andere thema’s en docenten) van de special ‘Onder studenten’ van 2011-2012.

docenten: Dhr. prof. dr. C. van Nijnatten en dhr. dr. J. Bos zijn beide cursuscoördinator en docent; docenten: dhr. prof. dr. K. van den Bos; dhr. prof. dr. M. de Winter; mw. prof. dr. A. Komter; dhr. prof. dr. M. Verkuyten; mw. dr. J. Westerbeek; dhr. prof. dr. W. Pansters; mw. prof. dr. D. de Ridder; dhr. prof. dr. W. Slot. Alle docenten zijn verbonden aan de Universiteit Utrecht of de Vrije Universiteit Amsterdam. cursusdata: 4 september, 2 oktober, 6 november, 4 december 2012; (niet in januari), 5 februari, 5 maart, 2 april, 7 mei, 4 juni 2013. (9) tijd: Dinsdag 19.00–21.00 uur (zaal 18.00 uur open, voor consultatie docenten). plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Het studiemateriaal wordt voorafgaand aan de cursus bekendgemaakt op de HOVO-website (www.hovoutrecht.nl). cursusgeld: Tarief I: € 167 (standaard) Tarief II: € 127 (gereduceerd) Tarief III: € 207 (vrijwillig) 41

O3L272 Universiteit Utrecht

Rondom Primo Levi Joods-Italiaanse schrijvers

In april 1987 kwam de bekende schrijver Primo Levi bij een val in het trapgat van zijn woning om het leven. We herdenken dit jaar Levi’s vijfentwintigste sterfdag door hem centraal te stellen in een cursus waarin ook aandacht is voor andere bekende en minder bekende joods-Italiaanse auteurs.

De cursus begint met een overzicht van 2.200 jaar geschiedenis van de joodse cultuur in Italië. Daarbij behandelen we beknopt oudere auteurs als Immanuel Romano en Mozarts librettist Lorenzo da Ponte. De bekendste joodse schrijvers zijn echter moderne meesters als Italo Svevo, Alberto Moravia, Elsa Morante, Giorgio Bassani en Carlo Levi. We behandelen van ieder van hen één werk, soms aan de hand van fragmenten van de ver­ filming van een sleuteltekst. Twee bijeenkomsten zijn geheel aan Primo Levi gewijd. Deze veelzijdige auteur is als Auschwitz-overlevende vooral bekend geworden om zijn kampmemoires en zijn belevenissen als chemicus, maar ook zijn verhalen, essays en gedichten zijn van grote waarde. Het past niet om Levi’s werk te zien als verdeeld in twee delen die weinig met elkaar te maken hebben.

Tot slot schenken we aandacht aan hedendaagse joodsItaliaanse auteurs, vooral aan immigrantenliteratuur.

docent: Dhr. dr. R. Speelman is docent Italiaans aan de Universiteit Utrecht en vertaler van Primo Levi (De zesde dag, De eekhoorn, Op een onzeker uur, De spiegel­maker, Dialoog, Alle verhalen). Hij schreef daarnaast talrijke artikelen en een tweetal boeken over joods-Italiaanse literatuur: Primo Levi, narratore di storie (2010) en Se ti dimentico, Gerusalemme. Scrittori italiani ebrei nella Terra Promessa (2010). cursusdata: 12, 19, 26 november; 3, 10, 17 december 2012; 7, 14 januari 2013. (8) tijd: Maandag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Levi’s werken en die van Bassani zijn uitgegeven en regelmatig herdrukt bij Meulenhoff. Tijdens de cursus wordt tegen kostprijs een reader aangeboden van niet meer in de handel zijnde teksten in vertaling. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 42

03L273 Universiteit Utrecht

‘Die Welt muss romantisiert werden’ (Novalis) Duitse verhalen uit de vroege negentiende eeuw

Undine, John William Waterhouse, 1872

Voor deze cursus is een goede, passieve kennis (leesvaardigheid) van het Duits vereist. De voertaal tijdens de cursus is Nederlands.

Het kille rationalisme van de verlichte 18e eeuw, de Entzauberung der Welt (Max Weber), werd in de daarop volgende eeuw als groot probleem gezien. Al in 1802 beklaagde de romantische literatuurcriticus August Wilhelm Schlegel in zijn openbare colleges de ökonomische Geist en het sogenannte Nützliche waardoor de moderne maat­schappij helemaal verstikt was geraakt. Voor Novalis was het duidelijk: in zijn Fragmente und Studien (1797-1798) stelde hij: ‘Die Welt muss romantisiert werden’. Ook de romantische poëzie kwam in opstand, en creëerde een onafhankelijke ‘tweede wereld’, waarin spoken, heksen, dwergen en nixen voor­komen. Deze poëzie werd gevoed door de oeroude volkspoëzie, door sprookjes en volksliederen, die de romantici herontdekten.

Deze ‘tweede wereld’ heeft schijnbaar niets te maken met de politieke en maatschappelijke realiteit. Maar wanneer we achter deze sprookjesachtige vertoningen kijken, dan zien we dat hier al heel vroeg nog steeds herken­bare problemen van de moderne tijd worden beschreven en bekritiseerd: het identiteitsverlies van de moderne mens (Adelbert von Chamisso: Peter Schlemihl), de ontsporingen van het kapitalisme (Wilhelm Hauff: Das kalte Herz), het openbreken van tradi­tionele rolpatronen (Friedrich de la Motte Fouqué: Undine), het protest van de onderdrukte seksualiteit (Ludwig Tieck: Der Runenberg). Tijdens de cursus lezen we een aantal van deze literaire werken in het Duits.

docent: Dhr. dr. K.F. Gille is gastdocent nieuwe Duitse letterkunde aan de Universiteit Leiden en gastonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. cursusdata: 14, 21, 28 november; 5, 12, (niet 19, 26), december 2012; (niet 2), 9, 16, 23 januari 2013. (8) tijd: Woensdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Het studiemateriaal voor deze cursus wordt te zijner tijd bekendgemaakt op de website van de docent: http://cf.hum.uva.nl/kgille/. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

43

01M274 Hogeschool Utrecht

De Amerikaanse presidentsverkiezingen 2012 Wie bepaalt de koers van de Verenigde Staten in deze spannende tijd?

Barack Obama en Mitt Romney

Bij het ter perse gaan van deze gids was nog niet definitief bekend wie de Republikeinse opponent van Obama zou zijn. Het maximum aantal deelnemers is 25.

In 2012 kiezen de Verenigde Staten een nieuwe president, nieuwe volksvertegenwoordigers en een derde van de senatoren. Het belooft een van de belangrijkste en meest spannende verkiezingen van de laatste dertig jaar te worden. Niet alleen vanwege het huidige politieke en economische klimaat, maar ook vanwege wetswijzigingen en veel nieuwe regels rondom de verkiezingen zelf. Zo lijken een herverdeling van kies­ mannen en ver­soepeling van de regels voor verkiezings­financiering in het nadeel van de Democraten te gaan werken. Het grotendeels opheffen van beperkingen voor belangen­groepen – waarbij ook te denken valt aan Wall Street en de olie-industrie – om geld in te zamelen voor campagnes zorgt er naar verwachting voor dat er in 2012 zes keer meer geld zal worden uitgegeven dan in 2008. Ondertussen duurt de crisis voort en verliezen werklozen en armen hun geduld. Daarbij hebben ook groeperingen als Occupy Wall Street en informatie over de rol van geld in de ver­ kiezingen op internet invloed op de stemming.

In deze cursus komen, in de aanloop van de verkiezingen op 6 november 2012, de volgende zaken aan bod: de organisatie en regels rondom de verkiezingen, de economie, de rol van religie, de Obama’s, de republikeinse tegenstander en meer.

docent: Dhr. dr. T. Pollard is docent en coördinator van de minor American Culture op Hogeschool Utrecht. Begin jaren negentig werkte hij in Washington als stagiair voor Ralph Hall, destijds democratisch vertegenwoordiger voor Texas en sinds 2004 Republikein. cursusdata: 27 september; (niet 4), 11, (niet 18), 25 oktober; (niet 1), 8 november 2012. (4) tijd: Donderdag 14.00–16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Barack Obama (2006), De herovering van de Amerikaanse droom; Jodi Kantor (2011), Barack en Michelle: het openbare huwelijk van de Obama’s (2011); de Nederlandse vertaling van Mitt Romney (2011), No Apology. Aan het begin van de cursus wordt de overige literatuur bekendgemaakt. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig) 44

01M275 Hogeschool Utrecht Leergang ‘Toegepaste psychologie’

Inleiding in de toegepaste psychologie

Hoe komt het dat u ziet wat u ziet?

Dit is het eer­ ste deel van de leergang ‘Toegepaste psychologie’.

Het maximum aantal deel­ nemers is 25.

Wanneer woorden als ‘introvert’ en ‘intelligent’ vallen in een alledaags gesprek kijkt daar tegenwoordig niemand meer van op. Ze zijn al lang niet meer voorbehouden aan psychologen of alleen te vinden in klinische beschrijvingen. Het gebruik van psychologische termen is wijdverbreid; het aantal mensen dat wel eens de hulp inroept van een psycholoog neemt hand over hand toe, en onder studenten is psycho­logie een van de meest populaire studies.

Psychologische inzichten nemen in het dagelijks leven een steeds belang­rijker rol in.

In deze cursus staat de toegepaste psychologie centraal en gaan we in op hoe psychologen het menselijk gedrag proberen te begrijpen. We besteden aandacht aan ont­wikkelingen die de psychologie mogelijk hebben gemaakt, en aan de verschillende scholen uit de begin­jaren. Tegenwoordig werken psychologen steeds meer met een ‘biopsychosociaal’ model van de mens. Volgens dit model is alle functioneren het gevolg van drie invloeden: een biologische, een psycho­logische (of cognitieve) en een sociale invloed. Van een fenomeen is alleen een goed beeld te verkrijgen als aan alle drie de invloeden aandacht wordt besteed.

Tijdens de bijeenkomsten komen allerlei interessante thema’s aan bod, zoals de rol van de waarneming, verschillende vormen van intelligentie, het geheugen, psychopathologie en sociale psychologie. Het gaat in deze cursus bovenal om het opdoen van kennis over en vaardigheden in de toepassing van de psychologie in het leven van alledag.

docent: Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven is onderwijskundig pedagoge en GZ-psycho­ loog. Tot voor kort was zij werkzaam bij het Seminarium voor Orthopedagogiek van Hogeschool Utrecht, als docent pedagogiek en psychologie, en als psycho­ diagnostisch onderzoeker bij leer- en gedragsproblemen. cursusdata: 23, 30 oktober; 6, 13, 20, 27 november 2012. (6) tijd: Dinsdag 10.00–12.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: M. Brysbaert (2009), Fundamenten van de psychologie, Gent, Academia Press. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig)

45

02M276 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Wat zijn dat voor streken?

Over mensen en de landschappen waarin zij leven

De baggerbeugel, al eeuwenlang in gebruik

Mensenhanden maakten Nederland. De bewoners veroverden het land stukje bij beetje op het water. Aanvankelijk werkten zij met heel eenvoudig handgereedschap, zoals de baggerbeugel. Windmolens maalden eeuwen­lang polders leeg. Streken ont­w ikkelden eigen culturen. Nu zijn het gemalen en graaf­machines die het werk doen. Nog steeds is Nederland een lappendeken van zeer uiteenlopende landschappen, hoewel in de af­gelopen eeuw veel gelijk­ vormigheid ontstond. Het werk gaat maar door: duizenden hectaren gaan opnieuw op de schop: ruimte voor de rivieren, stedelijke uitbreiding en natuurontwikkeling drukken nieuwe stempels op het landschap. Zal Nederland ooit af zijn?

In deze cursus passeren de verschillende landschappen in zes bijeenkomsten en een excursiedag de revue. Na een inleiding komen achtereenvolgens aan bod: de rivieren en de dijken; de veengebieden en de polders; de zandgronden met de ont­ginningen; verstedelijking en industrialisatie; en tot slot het landschap nu en een blik in de toekomst. De waarde en waardering van de Nederlandse cultuurlandschappen vormen de rode draad in de cursus.

Als de omstandigheden en het weer het toelaten, staat een landschapsexcursie in de buurt van Amersfoort gepland op 10 oktober 2012; bijzonderheden bespreken we in overleg.

docent: Dhr. drs. W.H.J. van der Ende studeerde sociale geografie in Utrecht. Sinds 1990 werkt hij als fotograaf en publicist voor universiteiten en uitgevers. Hij is een van de makers van het bekende Pieterpad (zie ook: www.wimvanderende.com; fotografie@wimvanderende.com). cursusdata: 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober; 7, 14, 21 november 2012. (7) tijd: Woensdag 13.00–15.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Topografische atlas van Nederland (schaal 1:50.000), ANWB en Topografische Dienst. Bij aanvang van de cursus wordt een literatuurlijst uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig)

46

02M277 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

‘In de middag van het leven’

Het levensverhaal in het licht van de ‘derde leeftijd’

Venetië, zonnewijzer

Deze cursus is een geactualiseerde versie van die uit najaar 2008.

De ‘middag van het leven’ is de periode na jeugd en volwassen­heid: een brede levensperiode waarin meer verdieping en rijping tot stand komt. Hiermee dient zich ook ‘de derde leeftijd’ aan, de periode waarin we onder andere als een moderne alchimist van onze levenservaringen goud kunnen maken.

In deze cursus bekijken we de schoonheid en de dynamiek van het levenspad en het levensverhaal uit de optiek van de rijpere mens. Naast een grondige oriëntatie gaan we door middel van interactieoefeningen en creatieve werk­ vormen met biografische thema’s aan de slag, zodat het goud nog meer kan glinsteren.

Belangrijke thema’s in deze cursus zijn onder andere: ■ biografie als genre, de grote vragen van het leven, en de roman ■ het verhaal is al begonnen: afkomst, verleden, individuatie ■ een gekozen biografie, op zoek naar onze huidige levensthema’s ■ het lieve leven in fasen ■ veranderende gezichtspunten over onze levensloop: van standaardbiografie naar keuzebiografie ■ wie ben ik en waar ben ik? biografie en identiteit ■ reminiscentie en autobiografisch schrijven ■ identificatie en inspiratiebronnen ■ op verhaal komen, historische intelligentie ■ het biografische gesprek ■ bijzondere levensthema’s: polariteiten in de biografie, zingeving en zinvinding, de innerlijke biografie.

docent: Dhr. G. Prinsenberg was methodiekdocent aan Hogeschool de Horst te Drie­bergen en aan de VO (thans Hogeschool van Amsterdam). Hij werkte daarnaast in de geestelijke gezondheidszorg. Thans is hij onder andere docent bij HOVO Utrecht, het Instituut Labyrint Utrecht Leerroute Counseling Levensloop en Loopbaan en het hbo voor Kunsttherapie in Antwerpen. Sinds de jaren tachtig zet hij zich intensief in voor de ontwikkeling van het biografische werken. Hij kiest voor een creatieve benadering van het biografische onderzoek met aandacht voor auto­ biografisch vertellen en schrijven, beeldend werken, spel en drama. cursusdata: 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober; 7, 14 ,21, 28 november 2012. (8) tijd: Woensdag 13.15–15.15 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Gabriël Prinsenberg (2010), Biografisch leren en werken. Het levensverhaal in kaart brengen, Amsterdam: Uitgeverij SWP. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 47

03M278 Universiteit Utrecht

‘Eigentijds idealisme’ verklaard

Hoe geven Nederlanders vandaag de dag hun engagement vorm?

Cover van de binnenkort te verschijnen populaire versie van De lage landen en het hogere

Er wordt wel gezegd dat veel Nederlanders in de greep zijn van een toenemend egoïsme en verloedering. In deze cursus laten we zien dat spirituele motieven, geestelijke waarden en morele beginselen juist nog altijd een voorname rol spelen.

Veel professionals en gewone burgers streven hoge idealen na. Deze werken door in het maatschappelijk middenveld en in verwachtingen die we van de politiek hebben. Wanneer politici en media echter een cynisch mensbeeld aanhangen, wordt het bestaande idealisme miskend en weggedrukt.

In deze cursus onderzoeken we hoe Nederlanders hun geestelijk engagement vorm geven. We zullen zien dat Nederland, vergeleken met andere landen, hierin juist vooroploopt. Zo ontstaat niet alleen een ander beeld dan gebruikelijk; er is ook hoop voor allen die het gangbare cynisme afwijzen. Daarmee komt de veelgehoorde theorie aan het wankelen dat het moderniseren van de samenleving onvermijdelijk tot een vorm van secularisatie leidt.

Tijdens de bijeenkomsten debatteren we over het opnieuw uitvinden van de civil society en andere manieren waarop het geestelijk engagement meer zichtbaar kan worden gemaakt. Hiermee sluiten we aan bij het pleidooi dat inter­ nationaal wordt uitgedragen door denkers als Charles Taylor, Jeffrey Alexander en Philip Blond.

docenten: Mw. drs. N. Maalsté (cursusleider) is socioloog/criminoloog, senior-onderzoeker aan de Tilburg Law School en mededirecteur van projectbureau Acces Interdit; dhr. prof. dr. G. van den Brink is cultuursocioloog; dhr. prof. dr. P. Dekker is politicoloog; dhr. prof. dr. E. Borgman is theoloog; mw. dr. K. Ghonem-Woets is taal- en literatuur­wetenschapper; mw. dr. H. van Luijn is psycholoog/filosoof; mw. dr. H. de Mare is filmwetenschapper. cursusdata: 6, 13, 20, 27 september; 4, 11, (niet 18), 25 oktober; 1 november 2012. (8) tijd: Donderdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Gabriël van den Brink (red.) (2012), De lage landen en het hogere. De betekenis van geestelijke beginselen in het moderne bestaan, Amsterdam: AUP. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 48

03M279 Universiteit Utrecht

Mythen bestudeerd

Het waarschijnlijke verklaren met het absoluut onmogelijke

Teri Puwe over de ontstaansmythe van Kapsikidorp (foto Wouter van Beek, 2005)

Deze cursus vormt ook een goede voorbereiding op de veertiendaagse studiereis door Namibië in februari 2013 (zie pagina 120-121).

Vreemde verhalen zijn het, over goden en godinnen, dwergen en draken, over helden en heksen. Vol met onwaarschijnlijke gebeurtenissen, lijken deze mythen iets uit te leggen over onze wereld. Doen ze dat echt?

Waarom ver­k laren ze dan, zoals Lévi-Strauss opmerkte, het waarschijnlijke door te ver­ wijzen naar het absoluut onmogelijke?

In deze cursus gaan we na wat mythen kenmerkt en hoe ze zich verhouden tot andere volksverhalen. De studie van mythen is een oude fascinatie van de antropologie en de godsdienstwetenschap; we bezien het brede scala aan mythische thema’s vanuit diverse gezichtspunten. Mythen lijken misschien hun functie te hebben verloren, te zijn bijgezet in een museum van oudheden, maar zoals we zullen zien, leven we nog steeds aan de hand van mythen.

Tegenwoordig heten ze wellicht urban legends of zelfs ‘complottheorieën’, maar ze geven nog steeds betekenis aan de lastig te vatten aspecten van ons bestaan. Verhalen met betekenis, dus vaak verkeerd begrepen, vaak geëxotiseerd, maar altijd ingebed in de fundamentele vragen die de mens zich stelt. Vanuit de godsdienstantropologie bezien we in ‘Mythen bestudeerd’ welke vragen dat zijn, welke thema’s ons bezighouden en in hoeverre deze thema’s van cultuur tot cultuur verschillen.

docent: Dhr. prof. dr. W.E.A. van Beek is hoogleraar antropologie van de religie aan de Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit van Tilburg. Daarnaast is hij senioronderzoeker bij het Afrika Studiecentrum Leiden. Zijn specialismen zijn: schriftloze religies, religies van Afrika (Kameroen, Mali), vergelijkende studies over divinatie, de ontmoeting van lokale religies met ‘wereldreligies’ en iconisering. cursusdata: 10, 17, 24 september; 1, 8, (niet 15), 22, 29 oktober; 5 november 2012. (8) tijd: Maandag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Robert A. Segal (2004), Myth, a very short introduction, Oxford: Oxford University Press. Tijdens de colleges worden hand-outs uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

49

03M280 Universiteit Utrecht Leergang ‘De “Russische ziel”’

De ‘Russische ziel’ in de periode 1850-1917

De Wolgaslepers, Ilja Repin, 1873

Rusland industrialiseerde in het midden van de negentiende eeuw snel en het verbanningsoord Siberië leverde de overheid veel geld op. De boeren­bevolking verpauperde echter, en ook de stedelijke fabrieks­ arbeiders verging het slecht. Veel hervormingen van Alexander II kwamen te laat of hadden relatief weinig effect. De sociale en culturele tegen­stellingen werden steeds groter. In de literatuur, de schilder­kunst en de muziek werd het politiek-filosofische debat tussen de Russisch georiënteerde slavofielen en de meer op Europa gerichte wester­lingen steeds manifester. Tegelijker­tijd kwamen in de grote steden sociale bewegingen op die steeds meer aanhang kregen. Een en ander zou uiteindelijk leiden tot de Russische Revolutie.

In deze cursus onderzoeken we de Russische ziel van 1850 tot en met de Russische Revolutie van 1917. De acht bijeenkomsten hebben de volgende docenten en onderwerpen: ■ Leenders: Rusland als ruimte ■ Waegemans: Hervormer tsaar Alexander II ■ Langeveld: Slavofielen en wester­lingen I: Ivan Toergenjev ■ Wierda: Ilja Repin en het Russische realisme ■ Langeveld: Slavofielen en westerlingen II: Nikolaj Tsjernysjevski ■ Maes: Muziek­ geschiedenis van de negentiende eeuw ■ Naarden: De Russische Revolutie ■ Leenders: Banneling in Siberië.

Deze cursus is het tweede deel van de herziene vierdelige leergang ‘De “Russische ziel”’. Dit deel volgt op ‘De “Russische ziel” in de periode 1700-1850’ van najaar 2011, maar is ook goed los te volgen.

docenten: Mw. dr. R. Leenders, cultureel antropoloog (cursusleider en docent). Overige docenten: dhr. dr. A. Langeveld, Russische taal en cultuur en literair vertaler Russisch; dhr. prof. dr. F. Maes, hoogleraar musicologie; dhr. prof. dr. B. Naarden, emeritus hoogleraar Russische geschiedenis; dhr. prof. dr. E. Waegemans, Russische literatuur en cultuur van de 18e-20e eeuw; mw. dr. I. Wierda, ouddocent (Russische) kunstgeschiedenis. cursusdata: 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober; 7, 14, 21, 28 november 2012. (8) tijd: Woensdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Aanbevolen literatuur: O. Figes (2003), Natasha’s Dance, pp.150-354 (ook in het Nederlands verkrijgbaar); J.W. Bezemer (2001), Een geschiedenis van Rusland, pp.

165-237; A. Langeveld & W.G. Weststeijn (2005), Moderne Russische literatuur, pp.

51-128; I. Wierda (2001-2002), ‘Ilya Repin’, Vitrine 8: 10-16 (op ELO); F. Maes (2006), Geschiedenis van de Russische muziek; B. Bobrick (1992), Siberië, pp. 273-425. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 50

03M281 Universiteit Utrecht

Crisis en populisme

Wat is de samenhang tussen deze begrippen?

Het populisme stelt het volk tegenover de elite.

Bij populisme staan de behoeften en wensen van gewone mensen centraal. De economische en financiële crisis raakt aan hun behoefte aan zekerheid en vertrouwen. Bestaat er daarom een (eenvoudige) samenhang tussen de economische crisis aan de ene kant, en het succes van het populisme in Europa en in Nederland aan de andere kant?

In deze cursus analyseren we het succes van het populisme: kan dat succes worden verklaard door een toegenomen gevoel van onzekerheid? Welke andere factoren spelen een rol, zoals demo­cratische rechten, iemands wens om zijn stem te laten horen, en de behoefte aan verzet?

Ook onderzoeken we de stelling dat het populisme geen geloofwaardige perspectieven biedt om de wortel van de crisis aan te pakken.

In de bijeenkomsten staan de volgende onderwerpen centraal: ■ wat is populisme en wat is de relatie tussen populisme en democratie? ■ de ver­schil­ lende facetten van de economische en financiële crisis ■ nationale, Europese en globale dimensies van democratie en populisme ■ de rol van migratie in relatie tot populisme ■ politieke, economische en culturele dimensies van het populisme en van de crisis ■ alternatieven voor het populisme.

Deze cursus is een geactualiseerde herhaling van die uit najaar 2011.

Let op: een aantal bijeenkomsten van deze najaarscursus is in januari 2013.

docenten: Dhr. prof. dr. R. Maier is hoogleraar algemene sociale wetenschappen; dhr. dr.

W.A.W. de Graaf is universitair hoofddocent algemene sociale wetenschappen.

Beide docenten zijn verbonden aan de Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 14, 21, 28 november; 5, 12, (niet 19, 26), december 2012; (niet 2), 9, 16, 23 januari 2013. (8) tijd: Woensdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Het studiemateriaal wordt later bekendgemaakt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

51

03M282 Universiteit Utrecht

Stad en platteland in China Deel I: Tussen staat en markt

China’s stedelijke ontwikkeling gesymboliseerd in Zhang Dali’s ‘afbraakkunst’

Voor het eerst in de geschiedenis van China woonde in 2011 de meerderheid van de bevolking in steden. De groei en daarmee verandering van miljoenensteden is duizelingwekkend, ook die van steden die nauwelijks buitenlandse bekendheid hebben. De nog altijd aanwezige invloed van de staat geeft hieraan een uniek karakter. Ondertussen wordt de kloof tussen stad en platteland steeds groter, tot uiting komend in de omvangrijke trek naar de stad. In deze cursus staat deze transformatie centraal.

Het leven van stedelingen en dorpelingen is radicaal veranderd. Overvloedige consumptie door sommigen gaat voor anderen samen met verlies van de ‘ijzeren rijstkom’ van de socialistische staat. Moderne glimmende façades ont­nemen het zicht op tegenstellingen en spanningen.

Miljoenen stedelingen – ook migranten – en dorpsbewoners vlak bij de stad strijden dagelijks voor een redelijk bestaan, en voor behoud van een plek om te werken en te wonen.

Steden en omliggend platteland vormen zodoende een micro­kosmos van de vraagstukken van het hedendaagse China. Zal de CCP in staat zijn deze ontwikkelingen in de hand te houden? Duurzame stedelijke ontwikkeling zal zeker hoog op de agenda staan van de nieuwe leiders die in najaar 2012 aantreden.

Deze cursus bestaat uit twee delen; dit deel gaat vooraf aan de studiereis naar China in voorjaar 2013 (zie pagina 122-123) en wordt in Utrecht gegeven. Het tweede deel van de cursus wordt ‘op locatie’ gegeven voor deelnemers aan de studiereis. Dit eerste deel is ook goed los te volgen.

docenten: Dhr. dr. L. van Grunsven (cursuscoördinator) doceert geografie en economie van Zuidoost- en Oost-Azië aan de Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht; dhr. drs. J. Borchert is voormalig senior-docent-onderzoeker stadsgeografie bij dezelfde faculteit. cursusdata: 20, (niet 27), november, 4, (niet 11), 18 december 2012; 8 januari 2013 (4) tijd: Dinsdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: T.J. Campanella (2008), The concrete dragon. China’s urban revolution and what it means for the world; Hsing You-tien (2010), The great urban transformation. Politics of land and property in China. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig) 52

03N283 Universiteit Utrecht Leergang ‘Medische colleges van topspecialisten’

Medische colleges

Vooraanstaande specialisten over nieuwe ontwikkelingen in hun vakgebied

Deze cursus is het tweede deel van de leergang ‘Medische colleges van topspecialisten’.

Dit deel volgt op het eerste deel van najaar 2011.

De cursus is ook goed los te volgen.

Vier topspecialisten van het UMC Utrecht presenteren de laatste ontwikkelingen in hun vak. Aan bod komen de volgende docenten en onderwerpen: ■ Prof. dr. Siersema: Bevolkings­onderzoek op dikke-darmkanker: leidt dit echt tot kanker­reductie? Vanaf 2013 worden Nederlanders vanaf 55 jaar uitgenodigd hun ontlasting te laten controleren op aan­ wezig­heid van bloed, om vroegstadia van dikke-darmkanker op te sporen. Waarom deze methode? Wat zijn de gevolgen voor de volks­gezondheid? Hoe zien toekomstige ontwikkelingen eruit?

■ Prof. dr. Sommer: Stemmen in beeld. Ongeveer 15 procent van de Nederlanders hoort wel eens stemmen. Dit kan erg storend zijn, zeker als de inhoud beangstigend is. Medicijnen helpen, maar bij nogal wat patiënten is medicatie alleen niet genoeg. Onderzoek kan zorgen voor nieuwe behandelingen.

■ Prof. dr. Visseren: Vet, vetter, vetst! Vetweefsel is een actief orgaan, betrokken bij het ontstaan van vaatziekten en diabetes. Het gaat behalve om de hoeveel­heid vooral om de functie van vet. Wat is eigenlijk een goed gewicht? En hoe weet je wat je ideale gewicht is?

■ Prof. dr. Visser: Een feut is ook een mens. Voor de geboorte ondergaat een mens 41 celdelingen, daarna nog vier of vijf. De belangrijkste periode van ons leven brengen we dan ook in de baarmoeder door, met gevolgen voor de rest van ons leven.

docenten: Dhr. prof. dr. P.R. Bär is opleidingsdirecteur Biomedische Wetenschappen en cursus­coördinator; dhr. prof. dr. P.D. Siersema, maag-darm-leverarts; mw. prof. dr.

I.E.C. Sommer, psychiater; dhr. prof. dr. F.L.J. Visseren, internist-vasculair genees­ kundige, epidemioloog; dhr. prof. dr. G.H.A. Visser, (emeritus) gynaecoloog; allen zijn werkzaam bij het UMC Utrecht. cursusdata: 7, 14, 21, 28 november 2012. (4) tijd: Woensdag 15.15–17.00 uur. plaats: UMC Utrecht, Gele Collegezaal, Stratenum (7) en zaal 370/371, Hijmans van den Berghgebouw (14-21-28), De Uithof, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens de colleges worden hand-outs uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig) 53

03N284 Universiteit Utrecht

Ruimtevaart: uitdagingen voor de toekomst

Animatie van landing van de mobiele robot ‘Curiosity’ op Mars (verwacht in augustus 2012)

De ruimtevaart heeft in de afgelopen vijftig jaar geleid tot de realisatie van een buitengewoon geavanceerde ruimte-infrastructuur. Deze infrastructuur is nu van onschatbare waarde voor wetenschappelijk onderzoek, voor de mondiale economische ontwikkeling en voor de bewaking van het milieu en de veiligheid. Het kwalitatief in stand houden en versterken van die, inmiddels onmisbare ruimte-infrastructuur vormt een belangrijke uit­daging voor de toekomst, zowel in technischwetenschappelijk als in operationeel opzicht.

Na een kort historisch overzicht van de ontwikkeling van de ruimtevaart in de vorige eeuw, behandelen we in deze cursus eerst enkele grond­slagen van de ruimtevaarttechniek. Aan bod komen de hemelmechanica van satellieten en ruimtesondes, de functionele opbouw van een ruimtevaartuig, chemische, elektrische en nucleaire voortstuwingsprincipes, de standsmeting en -regeling van ruimtevaartuigen en de methodieken voor energieopwekking en distributie in de ruimte. Daarna bespreken we enkele uitdagende ruimte­ toepassingen voor de toekomst op het gebied van wetenschappelijk onderzoek (sterren­kunde na de Hubble-ruimtetelescoop), satellietnavigatie (het Europese Galileo-ruimtenetwerk), satelliettelecommunicatie en de bewaking op ‘planeet­schaal’ van milieu en veiligheid (het Global Monitoring of Environment and Security-programma van de ESA/EU).

docent: Dhr. prof. dr. ir. J.A.M. Bleeker is emeritus hoogleraar ruimteonderzoek aan de Univer­ siteit Utrecht en oud-directeur van SRON-Nederlands Instituut voor Ruimte­onderzoek. cursusdata: 7, 14, 21, 28 september; 5, 12, 19, 26 oktober; 2 november 2012. (9) (9 en 16 november zijn reservedata, in verband met de beschikbaarheid van de docent.) tijd: Vrijdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Het studiemateriaal komt beschikbaar op de ELO-website van HOVO Utrecht. voorkennis: VWO-exact en hoger onderwijs; voor de behandeling van de grondslagen is enige basiskennis aan te bevelen van het vectorbegrip (Wikipedia: Vector Algebra + referenties) en van differentiaal- en integraalrekening (Wikipedia: Calculus en Differential Equations + referenties). Een goede kennis van het Engels (lezen en ver­ staan) is noodzakelijk; waarschijnlijk geeft een specialist één college in het Engels. cursusgeld: Tarief I: € 167 (standaard) Tarief II: € 127 (gereduceerd) Tarief III: € 207 (vrijwillig) 54

01R285 Hogeschool Utrecht

Egyptisch dodengeloof

Het mondopeningsritueel op de papyrus van Hoenefer, British Museum

Om inzicht te krijgen in de godsdienstbeleving van de Oude Egyptenaren is het niet voldoende om louter de namen, verschijningsvormen en heilige cultusplaatsen van de Egyptische goden te leren kennen. Voor een juist begrip van het religieuze denken van de Oude Egyptenaren dienen we ons te verdiepen in de mythen, de oude verhalen over de goden. Vanuit deze grondgedachte nemen we in deze cursus de diepere betekenis van de begrafenisrituelen en de offercultus in beschouwing. Zoals zal blijken, gaven de Oude Egyptenaren in hun rituelen uiting aan een diepbeleefde wisselwerking tussen de goden en de mensen. Het Egyptische religieuze denken vormt daarmee de sleutel tot de Oud-Egyptische cultuur.

We besteden achtereenvolgens aandacht aan de mythen en de Egyptische godenwereld, de balseming en de amuletten die aan de mummie worden meegegeven, het mondopenings­ritueel (handelingen die ertoe dienden de overledene in staat te stellen in het hiernamaals te kunnen functioneren), en ten slotte aan de offercultus voor de overledene. Door de achterliggende verhalen en de eigentijdse verbeelding van rituelen ontstaat inzicht in hoe volgens de Oude Egyptenaren magische handelingen moesten leiden tot de wederopstanding van de dode.

docent: Dhr. drs. H.J. Pragt is egyptoloog en schrijver. Hij is gespecialiseerd in het geven van cursussen en lezingen en het begeleiden van reizen en excursies over het Oude Egypte. cursusdata: 17, 24 september; 1, 8 oktober 2012. (4) tijd: Maandag 13.30–15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Syllabus Egyptisch dodengeloof, geschreven door Huub Pragt. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig)

55

02R286 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

De islam uitgelicht

Een Ottomaanse miniatuur van de profeet Mohammed op de berg Hira, 16e eeuw

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2011.

Volgens de islamitische traditie had de profeet Mohammed, een Arabische koopman uit de stad Mekka, in het jaar 610 een ervaring die de geschiedenis van de wereld fundamenteel zou veranderen. Tijdens een godsdienstige retraite in een grot op de berg Hira, ontving hij zijn eerste openbaring van God. Deze goddelijke openbaring luidde het begin in van de islam als religie.

1400 jaar later staat de islam in Nederland in het brandpunt van de belangstelling. Deze aandacht is in de afgelopen jaren niet alleen in de media sterk toegenomen, maar ook in het academisch onderwijs en onderzoek. Het aantal islam­experts neemt nog altijd toe en steeds meer disciplines richten zich op de islam. Niet alleen islamologen, maar ook sociologen, politicologen, antropologen, historici, pedagogen en heel veel andere deskundigen houden zich bezig met de islam.

In deze cursus behandelen we de ontstaans­geschiedenis van de islam, de bronnen (de Koran en de profetische traditie­­literatuur), de centrale geloofsartikelen, de richtingen en stromingen (waaronder het modernisme en fundamentalisme), de rituele praktijk, en het islamitisch recht.

docent: Mw. drs. H. Kursun ¸ studeerde islamologie aan de Universiteit van Leiden en journalistiek aan de Faculteit Journalistiek en Communicatie in Zwolle. Ze verbleef drie jaar in Damascus om Arabisch te studeren en om zich voor te bereiden op een promotieonderzoek. Van haar hand verscheen in 2002 het boek Mijn Geloof en Mijn Geluk. Islamitische jongeren over hun homoseksuele gevoelens. cursusdata: 9, 16, 23, 30 november; 7, 14 december 2012. (6) tijd: Vrijdag 14.00–16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Tijdens de cursus wordt een reader uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig) 56

05R287 Universiteit van Tilburg–Faculteit Katholieke Theologie (locatie Utrecht)

Geloof en wetenschap: een geschiedenis

Descartes

Deze cursus staat ook open voor studenten van de Faculteit Katholieke Theologie.

Het christendom (en de westerse cultuur) is het kind van twee ‘ouders’. De Semitische ‘ouder’ is de geboorteplek van de bijbelse openbaring. De Griekse ‘ouder’ is de bakermat van de wijsbegeerte. Maar dit huwelijk heeft ook altijd zijn relationele spanningen gekend. In de hoge Middeleeuwen leek het er even op dat er een harmonie tussen beide ouders was bereikt. Maar dat was allemaal voor de opkomst van de natuurwetenschappen, die de relatie blijvend onder hoge druk zetten. Aan het einde van de achttiende eeuw groeiden wetenschap en religieus geloof definitief uit elkaar. In deze cursus kijken we terug op de geschiedenis van de verhouding tussen die twee. Hedendaagse discussies tussen gelovigen en natuurwetenschappers kunnen immers wel wat historisch besef gebruiken.

Thema’s van de bijeenkomsten zijn: ■ Jeruzalem en Athene; geloof en rede in het vroege christen­dom; ■ toen alle wegen naar Rome leidden; geloven en weten in de Middeleeuwen; ■ rondom de twijfel; geloof en wetenschap in de vroegmoderne tijd; ■ de breuk; geloof en wetenschap vanaf de Verlichting; ■ r uzies en lijmpogingen; geloof en wetenschap in de negen­tiende en twintigste eeuw; ■ een vergeten factor; de rol van de techniek; ■ kan kennis troosten?; over zingevende en cognitieve interesse.

docent: Dhr. prof. dr. ing. R. Munnik is universitair docent wijsbegeerte aan de Faculteit Katholieke Theologie, Universiteit Tilburg, en bijzonder hoogleraar Stichting Thomas More. cursusdata: 5, 12, 19, 26 september; 3, 10, 17 oktober 2012. (7) tijd: Woensdag 14.00–16.00 uur. plaats: Faculteit Katholieke Theologie, Utrecht. De precieze locatie wordt later bekend­ gemaakt. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig)

57

01W288 Hogeschool Utrecht

Van Goethe tot Hofmannsthal Grieken op het Germaanse toneel

Standbeeld van Goethe en Schiller voor de schouwburg in Weimar

Het maximum aantal deelnemers is 25.

In deze cursus gaan we aan de hand van theaterwerken in op de begrippen ‘classicistisch’ en ‘romantisch’ in de Duitse filosofie sinds het begin van de negentiende eeuw.

Opvallend in deze jaren is de Duitse voorliefde voor ‘Hellas’: een Grieken­land dat vaak werd geïdealiseerd. Zo ook door Johann Wolfgang von Goethe, een beroemde vertegenwoordiger van de hoogtijdagen in de Duitse cultuur rond 1800. Goethes classicistische periode mondde uit in het stuk Ifigenia in Tauris. Met zijn jongere vriend en collega Friedrich Schiller wisselde Goethe van gedachten over de betekenis van de antieke cultuur voor het Duitsland van hun tijd. Met zijn Bruid van Messina combineerde Schiller in een typisch classicistisch stuk Griekse tragedies met modern toneel. Reeds tijdens het leven van Goethe en Schiller kwam de Romantiek op. Een vroege representant daarvan is Heinrich von Kleist, aan wie wij een Penthesilea hebben te danken. Friedrich Hölderlin liet in zijn Empedokles een antieke filosoof op de planken verschijnen, en ook de jonge Friedrich Nietzsche waagde zich aan dit onderwerp. Hugo von Hofmannsthal kan worden beschouwd als ‘een uitloper’ van de romantische traditie. Als librettist van Richard Strauss schreef hij onder andere Elektra, Ariadne op Naxos en De Egyptische Helena.

docent: Dhr. dr. H.G. Schipper is classicus, theoloog en filosoof. Hij is docent aan de Hoge­school voor Geesteswetenschappen Utrecht en docent klassieke talen aan het universitair traject Scholae. Hij is tevens redactielid van Hermeneus – Tijdschrift voor Antieke Cultuur. cursusdata: 25 september; 2, 9, (niet 16), 23, 30 oktober; 6 november. (6) tijd: Dinsdag 10.00–12.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader verstrekt. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig)

58

02W289 Hogeschool Utrecht–Amersfoort Leergang ‘De filosofie van het landschap’

Filosoferen en … wandelen

Dit is het tweede deel van de leergang ‘De filosofie van het landschap’. Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2011.

Cursisten moeten een dag­ wandeling kunnen volhouden.

Regen­kleding, (dag)rugzak en stevige, waterdichte wandel­ schoenen spreken voor zich.

Hoe is in de afgelopen eeuwen naar het landschap gekeken? Klassieke filosofen hadden reeds behoefte aan een ‘fysische methode’ om zich te verbinden met natuur en landschap. We vinden dit ook terug in de zeventiendeeeuwse Hollandse schilderkunst en tuinarchitectuur, in de opvattingen van Spinoza en bij de Engelse dichters en landschaps­architecten uit de achttiende eeuw. Deze laatsten ont­w ierpen een heel nieuw landschap, dat nog steeds herken­baar is in de heden­daagse ruimtelijke ordening. Met hen, maar ook met de eerste wetenschappelijke natuur­ vorsers en denkers als Rousseau en Goethe brengen we onze eigen verhouding met de natuurlijke omgeving in kaart.

Met twintigste-eeuwse fenomenologen exploreren we de landschappelijke ruimte waarin we ons bewegen, en stellen we met Foucault vragen bij de inrichting van ruimte en bij aspecten daarvan als kunstlicht, geluid en snelheid.

We gaan dat voor een belangrijk deel wandelend doen in Amersfoort (Randenbroek, Stoutenburg), in de omgeving (Gelderse vallei, Eemvallei), maar ook in Twente en Drenthe. De wandelingen in Amersfoort en omgeving worden voorafgegaan door een korte inleiding op de hoge­­school of op een locatie nabij het wandel­ gebied. De wandelingen in Twente en Drenthe worden georganiseerd in de vorm van een dagexcursie.

docent: Dhr. drs. E. Brinckmann studeerde rechten en filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij was docent arbeidsfilosofie en organisatiekunde aan Hogeschool de Horst in Driebergen en aan de Academie voor Stedebouw en Architectuur in Tilburg.

Hij is gastdocent kritische organisatiestudies aan de Universiteit voor Humanistiek. cursusdata: 5, 12, (niet 19), 26 oktober; 2, 9 (dagexcursie), 16 (dagexcursie), 23, 30 november 2012. (8) tijd: Vrijdag 10.00–12.00 uur; 12 en 26 oktober en 23 november zijn gecombineerd met korte wandelingen; eindtijd circa 14.30 uur (reserveer voor de zekerheid de hele middag). plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21,Amersfoort. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus zal een reader (€ 20) worden uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) Exclusief de eventuele kosten voor de excursies.

59

02W290 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Niet alleen kijken, maar ook zien Over grenservaringen

Iris van Haaren, Zien

Deze cursus is een bewerking van de cursus ‘Kijken en zien’ uit najaar 2010.

Kijken berooft de dingen van hun heelheid. Met kijken signaleer je vormen, kleuren, afmetingen en verbindt daar interpretaties aan. Wie naar een boom kijkt, onderscheidt een stam, takken, bladeren. Kijken analyseert, knipt de wereld in stukjes.

Zien daarentegen laat heel. Met zien ga je op in wat je ziet.

Wie kan zien, is als het ware verliefd, let niet op details; heeft geen oog voor de pukkel op de kin of het loensende oog, maar ziet de ander in z’n geheel.

Kijken doe je vanaf afstand. Je kijkt naar dingen en mensen om ze dichterbij te halen, om er meer van te weten, zeker wanneer je daar hulpmiddelen bij gebruikt zoals een microscoop of een verrekijker. Maar wanneer je ziet, is er geen afstand tussen ziener en het geziene. Zien gebeurt direct, zonder hulpmiddelen, on-middellijk. Dan is de afstand weg, zijn er geen woorden, geen ogen die kijken.

Dan ben je wat je ziet en beleef je de heelheid der dingen.

Kijken en zien vormen twee componenten van ons bestaan: ze vullen elkaar aan. Binnen het publieke domein is kijken dominant. We leven in een kijkcultuur waarin we ons de dingen toe-eigenen. Bij zien gebeurt dat andersom. Dan worden we toegeëigend, neemt de wereld bezit van ons. Dat geeft nieuwe vitaliteit. Op momenten dat kijken zien wordt, komen we even in de buurt van het paradijs.

docent: Dhr. dr. P. Winkelaar werkte in het pastoraat en de samenlevingsopbouw en was van 1975 tot 2000 docent methodiek en filosofie aan academie de Horst in Drie­ bergen. Hij studeerde filosofie, theologie en andragogie en publiceerde onder andere Zingeving en wereldbeschouwing (2000, 2009), Altijd duurt alles maar even (2007) en Syncretisme (2011). cursusdata: 24, 31 oktober; 7, 14, 21, 28 november 2011. (6) tijd: Woensdag 14.00–16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Het studiemateriaal wordt via e-mail of anderszins beschikbaar gesteld. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig)

60

03W291 Universiteit Utrecht

Kritiek van het moderne denken

Immanuel Kant

Het maximum aantal deelnemers is 25.

Descartes wordt gezien als de vader van het moderne denken. En dat is terecht, omdat hij een heel nieuwe manier van denken (‘een paradigma’) over de wereld heeft ont­worpen. Of we willen of niet, we kijken naar de wereld door de bril van Descartes. De natuurwetenschap, zoals deze opkwam in de zeventiende eeuw, speelt daarin een centrale rol.

Descartes’ denken is evenwel ook bekritiseerd; recentelijk nog in een stroming die zich als het Postmodernisme aankondigde. Deze kritiek maakt deel uit van het moderne denken: Spinoza bekritiseerde Descartes; de ‘empiristen’ dienden het rationalisme van Spinoza en Descartes van repliek; het denken van Kant afficheert zich als ‘kritische filosofie’; Nietzsche nam de hele westerse cultuur op de schop; James en Bergson kondigden een nieuw paradigma aan; Heidegger wilde een nieuw type denken; binnen de taalfilosofie vond een revolutie plaats; en de Franse filosofie van de jaren zestig, tot slot, was op haar manier gedreven door een revolutionair elan.

In deze cursus maken we een tour d’horizon langs het moderne denken; ook wij zullen deze toonaangevende filosofen met een kritische blik lezen.

docent: Dhr. dr. J. Bor is filosoof en publicist. Hij studeerde sociale wetenschappen en filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde aan de Rijks­universiteit Leiden op een studie over Bergson. Gedurende tien jaar beoefende hij zen­boeddhisme in Japan en Londen en redigeerde hij vervolgens verschillende best­sellers. cursusdata: 7, 14, 21, 28 november; 5, 12, 19 december 2012; (niet 2), 9, 16, 23 januari 2013. (10) tijd: Woensdag 15.15–17.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: We behandelen de toonaangevende filosofen aan de hand van teksten die zijn opgenomen in Jan Bor (2011), 25 Eeuwen westerse filosofie, Amsterdam: Boom. cursusgeld: Tarief I: € 185 (standaard) Tarief II: € 145 (gereduceerd) Tarief III: € 225 (vrijwillig) 61

03W292 Universiteit Utrecht Leergang ‘Geschiedenis van de wijsbegeerte’

Van Thales tot Plotinus De filosofie van de klassieke Oudheid

Plato en Socrates

Deze cursus – een herhaling van die uit najaar 2008 – is het eerste deel van de vierdelige leergang ‘Geschiedenis van de wijsbegeerte’. Deze cursus kan ook los worden gevolgd.

Rond 600 voor Christus verklaarde de Griek Thales van Milete dat de wereld is voortgekomen uit het water. Hij gaf hiermee antwoord op een oude, universele vraag: waar komen wij vandaan? Ook traditionele mythen hadden daarop een antwoord gegeven. Thales verwees echter niet naar een goddelijke schepper, maar naar een natuurlijke oorzaak. Hij geldt daarom als de eerste filosoof. Zijn gedachte­sprong had grote gevolgen: de natuurfilosofie ontstond, maar ook traden spoedig denkers als Herakleitos en Pythagoras voor het voetlicht. Parmenides ontwikkelde de leer van het Zijn, wat zijn leerling Zeno inspireerde tot het formuleren van ‘paradoxen’, zoals die van Achilles en de schildpad.

In de klassieke periode (vijfde-vierde eeuw voor Christus) kwam de filosofie tot volle ontplooiing met Socrates, Plato en Aristoteles. Top de dag van vandaag bepaalt hun werk de agenda van de filosofie, van metafysica tot ethiek, en inspireert filosofen, schrijvers en kunstenaars. Niet minder belangrijk waren de scholen die in de Hellenistische periode opkwamen: Epicurisme, Stoïcisme en Scepticisme. Later in de Romeinse keizertijd domineerde het Neo-Platonisme, gesticht door Plotinus (circa 205-270 na Christus).

Deze cursus biedt een inleidend overzicht van deze rijke geschiedenis, die vertrouwd is en tegelijk vreemd.

docent: Dhr. dr. T.L. Tieleman is universitair hoofddocent geschiedenis van de wijsbegeerte en directeur van de School Wijsbegeerte en Kunstmatige Intelligentie, Universiteit Utrecht. cursusdata: 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober; 7, 14, 21, 28 november; 5, 12 december 2012. (10) tijd: Woensdag 15.15–17.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens de cursus worden een handboek (uitgave in eigen beheer) en een reader tegen kostprijs uitgereikt (samen ongeveer € 30). cursusgeld: Tarief I: € 185 (standaard) Tarief II: € 145 (gereduceerd) Tarief III: € 225 (vrijwillig)

62

03W293 Universiteit Utrecht Leergang ‘De Ethica van Spinoza’

Benedictus de Spinoza De Ethica deel II tot en met V

Spinoza

Dit is het tweede deel van de leergang ‘De Ethica van Spinoza’.

Deel 1 hoeft niet te zijn gevolgd, maar voorkennis van het werk van Spinoza is wel wenselijk.

In het college van najaar 2011 – over deel I van Spinoza’s Ethica – zijn de filosofische basisbegrippen behandeld, zoals substantie, attributen en modi.

In deze cursus zetten we de stap naar de meer praktische uitwerkingen van die begrippen. Centraal staat daarbij de uitwerking van Spinoza’s passie­leer in deel III en IV van de Ethica, en de wijze waarop de mens zich zou kunnen bevrijden van de passies (deel V). In overleg met de deel­nemers van de cursus van vorig jaar is besloten de delen II, III, IV en V in één cursus te behandelen, in plaats van in twee cursussen, zoals aan­vankelijk gepland.

Als voorbeeld van de passies en de mogelijke bevrijding ervan maken we gebruik van Spinoza’s idee van liefde. Wat is het verschil tussen de liefde van mensen voor elkaar en de liefde tot God? Die laatste vorm van liefde kan naar de mening van Spinoza nooit omslaan in haat.

Bij aanvang van de cursus wordt een samenvatting uit­ gedeeld van het college van vorig jaar. Het college van dit jaar is een combinatie van hoorcollege en close reading. We besteden ook aandacht aan een goede balans tussen college en zelfstudie.

docent: Dhr. dr. J. Scheren is neerlandicus en historicus; mw. dr. F. Jara Gomez is als docente en onderzoeker verbonden aan de vakgroep Culturele Antropologie, Universiteit Utrecht. Beide docenten hebben reeds diverse Spinoza-cursussen verzorgd. cursusdata: 14, 21, 28 november; 5, 12, 19 december 2012; (niet 2), 9, 16, 23, 30 januari 2013. (10) tijd: Woensdag 14.00–15.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, University College, Dining Hall-Lounge, Maupertuusplein 1, Utrecht. studiemateriaal: B. Spinoza (2002), Ethica, vertaald en ingeleid door Henri Krop, Amsterdam: Prometheus. Tijdens de cursus wordt een syllabus uitgereikt en worden college­ samenvattingen verstrekt. cursusgeld: Tarief I: € 185 (standaard) Tarief II: € 145 (gereduceerd) Tarief III: € 225 (vrijwillig) 63

cursussen VOORJAAR 2013

01A301 Hogeschool Utrecht

Architectuur van het Oude Egypte

De trappenpiramide van Djoser van architect Imhotep

Wanneer we aan het Oude Egypte denken, zien we piramides en vaak nog complete tempels opdoemen. De trappen­piramide van Djoser is, voor zover bekend, het eerste gebouw dat volledig in steen was opgetrokken. De architect Imhotep, verantwoordelijk voor het ontwerp van dit bouwwerk, werd later vergoddelijkt. De piramide is oorspronkelijk niet als dusdanig ontworpen. Gebleken is dat een rechthoekig plat grafbouwwerk, mastaba genaamd, de basis vormde. Bij de ophoging tot een trappenpiramide vreesde Imhotep dat de horizontale lagen instabiel zouden worden. Daarom is de piramide opgebouwd uit zes lagen die naar binnen hellen.

In deze cursus bekijken we dergelijke aspecten van de Egyptische architectuur nader en gaan we dieper in op de achterliggende ideeën bij het ontwerp en de functie van deze bouwwerken. Oud-Egyptische gebouwen, en vooral tempels, worden gekenmerkt door een sterke symmetrie. Zo vormt de pyloon, de toegangspoort, een gestileerde weergave van de horizon, de plaats waar de zonnegod Ra uitgaat en wordt geboren. Hoe verder naar achter in de tempel, des te duisterder de ruimtes. Dit is een verwijzing naar de wisselwerking tussen dag en nacht en leven en dood. De tempel vormt zo bij uitstek de heilige plaats waar zich iedere dag de schepping vernieuwt.

docent: Dhr. drs. H.J. Pragt is egyptoloog en schrijver. Hij is gespecialiseerd in het geven van cursussen en lezingen en het begeleiden van reizen en excursies over het Oude Egypte. cursusdata: 25 februari; 4, 11, 18 maart 2013. (4) tijd: Maandag 13.30–15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Syllabus Architectuur van het Oude Egypte, geschreven door Huub Pragt. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig) 66

03E302 Universiteit Utrecht

Staat en politiek in Oudheid en Middeleeuwen

Gouden borstbeeld van Alexander de Grote

Waarom moeten burgers de staat en dus de richtlijnen gehoorzamen die andere burgers namens de staat uitvaardigen? Deze vraag is niet nieuw en fascineerde reeds de denkers in het Oude Grieken­ land. De bekendsten zijn ongetwijfeld Plato en zijn leerling Aristoteles. Hun denkbeelden zijn gebruikt, bewerkt en vervormd, maar vormen nog steeds een inspiratiebron. De Griekse stadstaten, die voor hun theorieën de vanzelfsprekende achter­grond vormden, gingen ten gronde onder het geweld van Alexander de Grote. Na een periode van onrust werd het Oude Griekenland onderdeel van het Romeinse Rijk. De Romeinen ontwikkelden een uniek rechtssysteem, maar op andere terreinen ontleenden ze ook veel aan hun Griekse voorgangers. Rome werd uiteindelijk christelijk en dat betekende een geheel andere visie op de wereld. Rond 500 na Christus ging het Romeinse Rijk in het Westen ten onder en braken de Middeleeuwen aan.

De christelijke kerk drukte zijn stempel op alle facetten van het leven.

Al deze denkbeelden spelen een rol in onze hedendaagse morele en politieke opvattingen. Het is nog steeds waarde­ vol zich in deze denkpatronen te verdiepen. In de cursus beginnen we met een algemene inleiding over het denken over staat en politiek; daarna volgen per bijeenkomst de diverse denkers en stromingen.

docent: Mw. dr. M. van de Vrugt was senior-docent en -onderzoeker aan de Faculteit Rechten van de Universiteit Utrecht. cursusdata: 7, 14, (niet 21), 28 februari; 7, 14, 21, 28 maart 2013. (7) tijd: Donderdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt een hand-out met literatuur uitgereikt, en eventueel kaartmateriaal. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig) 67

03E303 Universiteit Utrecht

De opmars van Azië en de gevolgen voor Europa

Muurreliëf verboden stad Beijing

Deze cursus is een geactualiseerde versie van die uit voorjaar 2012.

Cultuurverschillen spelen een belangrijke rol in de hedendaagse discussie over politiek en samenleving en de wijze waarop wij met elkaar omgaan. Dit geldt niet alleen voor onze directe omgeving, maar ook als we in contact komen of samen willen werken met buitenlandse partners.

De voornaamste economieën van Azië, China, Japan, Korea en van India zijn voorpaginanieuws geworden, en Aziatische ondernemingen dringen met hun producten en kapitaal steeds verder de westerse markten binnen.

Maar wat weten wij eigenlijk van hen en hoe moeten wij hun opmars interpreteren? Een analyse van de interactie tussen cultuur, economie en samenleving in Azië en de consequenties voor de Nederlandse en andere Europese economieën, is dan ook op zijn plaats.

In deze cursus komen niet alleen de ‘grondwaarden’ van de Aziatische samenlevingen en hun onderlinge verschillen aan de orde, maar ook de wijdere gevolgen daarvan voor op­voeding en gezin. Naast deze cultuurhistorische analyse staan we uitgebreid stil bij thema’s als economische en technologische expansie, gedrag van ondernemingen, bedrijfscultuur, werkethiek, ondernemerschap en leiderschap. Expliciet en impliciet maken we een vergelijking met Europa.

docent: Dhr. prof. dr. J.A. Stam is emeritus hoogleraar economie en management van Pacific Azië, Erasmus Universiteit, Rotterdam. Vanaf 1993 is hij ook als hoogleraar management van technologie en Azië verbonden aan de Universiteit Twente. cursusdata: 27 februari; 6, 13, 20, 27 maart 2013 (data onder voorbehoud). (5) tijd: Woensdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Harukiyo Hasegawa & Carlos Noronha (eds.) (2009), Asian Business & Management, Palgrave MacMillan. cursusgeld: Tarief I: € 93 (standaard) Tarief II: € 73 (gereduceerd) Tarief III: € 133 (vrijwillig)

68

01F304 Hogeschool Utrecht

Het Oude Egypte in de film

Cleopatra, Mozes en mummies als fenomeen in film- en televisieproducties

Emil Jannings als Farao Amenes in Das Weib des Pharao (1922)

Het Oude Egypte mag zich in een constante populariteit verheugen. Dit komt niet alleen tot uiting in de bezoekersaantallen van Egyptische collecties in musea, maar zeker ook in populaire fictie, in televisieproducties en vooral in films. Wie kent nou niet de Cleopatra-verfilming met Liz Taylor, die enge mummiefilms uit de jaren veertig en late jaren negentig, of het verhaal van Mozes en de bijbelse exodus uit Egypte in The Ten Commandments (1956) of The Prince of Egypt (1998)? In totaal zijn er sinds het ontstaan van de film meer dan 300 films gemaakt waarin het Oude Egypte een rol speelt. Van kleine films met goedkope kostuums en quasi-Egyptische voorwerpen tot grootschalige producties met een sfeer van epische grandeur. Wat telt is in de meeste gevallen niet de ‘saaie’ historische juistheid, maar wat op het grote doek goed oogt. Feitelijk krijgen we dat te zien krijgen wat we van Egypte verwáchten te zien. Aan de hand van vier verschillende films gaan we in op de typische kenmerken van dit soort historische filmproducties. De keuze van de films wordt later bekendgemaakt.

Aanleiding voor deze cursus is een tentoonstelling over het Oude Egypte in de film eind 2012 en 2013 in het Rijks­ museum van Oudheden in Leiden.

docent: Dhr. H. van den Berg heeft een achtergrond in de egyptologie en is een absolute kenner op het gebied van het Oude Egypte als thema in film- en televisie­ producties. Hij is als gastconservator betrokken bij de tentoonstelling over dit onderwerp van half oktober 2012 tot half maart 2013 in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. cursusdata: 17, 24, 31 januari; 7 februari 2013. (4) De tentoonstelling kan in overleg met de docent later apart worden bezocht. tijd: Donderdag 10.00–12.45 uur. plaats: Louis Hartlooper Complex, Tolsteegbrug 1, Utrecht. cursusgeld: Tarief I: € 98 (standaard) Tarief II: € 78 (gereduceerd) Tarief III: € 138 (vrijwillig) Tarieven zijn inclusief de filmkaartjes.

69

De ‘swinging sixties’ van de Tsjechoslowaakse en Poolse cinema

Filmfragment uit Madeliefjes

Sommige films zijn alleen Engels ondertiteld.

70

Niet alleen in West-Europa, maar ook in Centraal- en Oost-Europa vormden de jaren zestig een tijd van experimenteren dan wel breken met artistieke en sociale conventies. Vooral de Poolse en Tsjecho­slowaakse cinema floreerde in deze jaren en vond de facto aansluiting bij de Nouvelle Vague in West-Europa.

In Tsjecho­slowakije maakten de vernieuwingen deel uit van de politieke en culturele omwenteling (de Praagse Lente), terwijl filmmakers in Polen verder bouwden op het proces van destalinisatie dat in het midden van de jaren vijftig een voorzichtige aanvang had gemaakt.

Voor deze cursus zijn acht ‘parels’ opgediept uit een half­vergeten hoofdstuk uit de geschiedenis van de film achter het IJzeren Gordijn, waaronder de anarchistische Madeliefjes van Věra Chytilová, de erotisch-psychologische Liefdes van een blondje van Miloš Forman, Roman Polański’s indringende debuut Mes in het water en Alles is te koop, Andrzej Wajda’s film ‘over de wereld van de film’. De volgende titels staan op het programma (wijzigingen voor­ behouden): ■ Věra Chytilová, Madeliefjes (Tsjechoslowakije, 1966, 74 min.)

■ Jiří Menzel, Zwaarbewaakte treinen (Tsjechoslowakije, 1966, 93 min.)

■ Miloš Forman, Liefdes van een blondje (Tsjechoslowakije, 1964, 90 min.)

■ Jan Němec, Over het feest en de gasten (Tsjechoslowakije, 1966, 71 min.)

■ Roman Polański, Mes in het water (Polen, 1962, 94 min.)

■ Jerzy Skolimowski, Bijzondere kenmerken: geen (Polen, 1965, 73 min.)

■ K rzysztof Zanussi, De structuur van kristallen (Polen, 1969, 74 min.)

■ Andrzej Wajda, Alles is te koop (Polen, 1968, 105 min.)

03F305 Universiteit Utrecht

docent: Dhr. dr. E. Metz is universitair docent Tsjechische letterkunde en vertaalwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast vertaalt hij Tsjechische, Poolse, Russische en Oekraïense poëzie naar het Nederlands. cursusdata: 2, 9, 16, 23 februari; 2, 9, 16, 23 maart 2013. (8) tijd: Zaterdag 10.30–13.30 uur; lezing 10.30–11.15 uur; film en nagesprek vanaf 11.30 uur; einde circa 13.30 uur, afhankelijk van de filmlengte. plaats: Filmtheater ’t Hoogt, Hoogt 4, Utrecht; filmzaal 1 boven – alleen via trappen bereikbaar! studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus worden literatuursuggesties en lees­ materiaal uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 196 (standaard) Tarief II: € 176 (gereduceerd) Tarief III: € 236 (vrijwillig) Tarieven zijn inclusief de filmkaartjes.

Filmfragment uit Zwaar bewaakte treinen

71

02F306 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Het verfilmde boek

De uitdagende, maar ook netelige problematiek van het verfilmen van boeken

Fragment uit The Reader

Deze cursus is een vervolg op de cursus uit voorjaar 2012, maar kan ook los worden gevolgd.

‘Alleen een masochist gaat vrijwillig naar de verfilming van zijn favoriete roman’, aldus Jeroen Vullings in Vrij Nederland. In de tweede aflevering van deze cursus behandelen we opnieuw enkele verfilmingen van klassieke boeken. We leggen boek en film naast elkaar, met respect voor de eigenschappen van elk medium, en nemen de visie en inter­pretatie van de filmmaker nader onder de loep.

Welke keuzes heeft hij gemaakt en wat betekent dat voor de lezer en kijker?

Vele kwesties passeren de revue; wat is het filmische equivalent van een literaire stijl, bestaan er goede films die toch slechte boekverfilmingen zijn, zijn woorden suggestiever dan beelden?

We beginnen de ochtenden telkens met een inleiding, en kijken vervolgens, na een korte pauze, naar een film.

Het filmprogramma is (in willekeurige volgorde): ■D e avonden – van Rudolf van den Berg, naar het gelijk­namige boek van Gerard van het Reve; ■D e helaasheid der dingen – van Felix van Groeningen, naar het gelijknamige boek van Dimitri Verhulst; ■ Th e reader – van Stephen Daldry, naar het boek Der Vorleser van Bernhard Schlink; ■ I l Conformista – van Bernardo Bertolucci, naar het gelijknamige boek van Alberto Moravia.

docent: Dhr. M. Meuldijk studeerde filmkunde en is mede werkzaam als educatief mede­ werker van filmtheater LUX te Nijmegen. Voorts geeft hij wekelijks filmcursussen en inleidingen in het land. cursusdata: 6, 13, 20, 27 maart 2013. (4) tijd: Woensdag 11.00– ca.13.30 uur. plaats: Filmtheater De Lieve Vrouw, Lieve Vrouwestraat 13, Amersfoort. cursusgeld: Tarief I: € 98 (standaard) Tarief II: € 78 (gereduceerd) Tarief III: € 138 (vrijwillig) Tarieven zijn inclusief de filmkaartjes.

72

01G307 Hogeschool Utrecht

Middeleeuwse verhalen uit de Hollandse geschiedenis

Haarlemse gravenportretten, circa 1490

Deze cursus is een herhaling van die uit voorjaar 2012. Het maximum aantal deelnemers is 25.

Van veel Hollandse graven en gravinnen zijn bijzondere verhalen bekend. Sommige zijn vast waar, maar andere zijn met een grote dosis fantasie uit later tijden aan ons overgeleverd.

In deze cursus bekijken we de middeleeuwse bronnen (vaak in het Middelnederlands), die veelal zijn samengevat in de zogenoemde Divisiekroniek uit 1517. We beoordelen hun waarheidsgehalte aan de hand van later bekend geworden materiaal. Hoe zit het met de Trojaanse afkomst van de graven en is een verzwegen nederlaag van een graaf terecht?

Zo nu en dan komt ook de verbeelding van literatoren aan de orde, bijvoorbeeld die van Bilderdijk, Staring en Beets.

In deze cursus draait het onder anderen om gravin Ada (begin dertiende eeuw), haar oom Willem I (die deelnam aan de Vijfde Kruistocht naar Damiate, 1219) en diens zoon Floris IV, die in een toernooi sneuvelde. Vervolgens bestuderen we graaf Willem II die Rooms-Koning werd en later door het ijs zakte (1256). Floris V slaan we over, omdat aan hem in een eerdere cursus al uitgebreid aandacht is besteed. We eindigen met het verhaal van de baljuw en de koe (1336).

Eigenlijk vormen al deze verhalen slechts een kapstok: we kijken naar de historische ontwikkelingen van die periode.

Het is de tijd van ontginningen, stedenvorming en het ontstaan van een ambtenarenapparaat. Bovendien zijn de Hollandse graven al verwikkeld in de internationale politiek.

Vrolijkheid dus, maar ook serieuze wetenschappelijke bronnen­k ritiek.

docent: Dhr. drs. W.H. Lenselink is oud-docent middeleeuwse geschiedenis aan Hoge­ school Utrecht. Hij publiceerde onder andere over de burggraven en de adel in middeleeuws Zeeland. cursusdata: 30 januari; 6, 13, (niet 20, 27), februari; 6, 13, 20, 27 maart 2013. (7) tijd: Woensdag 11.00–13.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader verstrekt. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig) 73

01G308 Hogeschool Utrecht

De schoonheid van middeleeuws Utrecht Rondleiding

De docent in haar Utrecht

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2011 en voorjaar 2012.

Het maximum aantal deelnemers is 20. Let op: deze cursus wordt ook in het najaar aangeboden.

De cursus ‘Het dagelijks leven in laat-middel­ eeuws Utrecht’ was in 2010 zo’n succes dat de deelnemers om een rondleiding vroegen. Dit verzoek is uitgegroeid tot een serie van vier bijeenkomsten waarin steeds weer een ander aspect van middeleeuws Utrecht centraal staat.

Eerst duiken we in de geschiedenis van het Domplein, de Domkerk en het Domkapittel.

In de volgende bijeenkomst staat de romaanse Pieterskerk centraal, in het bijzonder met alle informatie die dit bouwwerk te bieden heeft over de zogeheten memoriecultuur. Daarna bezoeken we een middeleeuwse parochiekerk: de Jacobikerk.

Hier is de betrokkenheid van parochianen op alle mogelijke manieren zichtbaar: van de investeringen die zij ten behoeve van de kerk deden tot de plaats van broederschappen, gilden en kluizenaars, inclusief de grafcultuur.

Tot slot maken we een wandeling door het middeleeuwse hart van Utrecht: de omgeving van de Buurkerk en het stadhuis. Hier lag de haven, hier waren de markten en hier stonden gasthuizen. De indrukken die we visueel en auditief opdoen, geven een goede indruk van de religieuze beleving, de economische gedrevenheid en het bestuurlijk pragmatisme in het laat-middeleeuwse Utrecht. De precieze invulling van de bijeenkomsten is afhankelijk van de situatie in de kerken en van het weer.

docent: Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers is cultuurhistorica en directeur van Levend Verleden Utrecht (zie www.levendverledenutrecht.nl). Zij promoveerde in 2008 op een cultuur­historisch onderzoek naar de sociale samenhang in laat-middeleeuws Utrecht. Zij combineert minutieus archiefonderzoek met kennis van de oude binnenstad en respect voor religie. cursusdata: 5, 12, 19, 26 april 2013. (4) tijd: Vrijdag 10.30–12.30 uur. plaats: Utrecht, verschillende locaties in de binnenstad. studiemateriaal: Llewellyn Bogaers (2008), Aards, betrokken en zelfbewust. De verwevenheid van cultuur en religie in katholiek Utrecht, 1300-1600. Deel 1. ISBN 9789090226910. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig) Entreegelden (circa € 5) zijn niet bij de prijs inbegrepen.

74

01G309 Hogeschool Utrecht

Propaganda in de negentiende en twintigste eeuw Herkennen en beoordelen

Duitse propaganda

Propaganda heeft voor ons meestal een negatieve klank.

We denken dan vaak aan de propaganda van de nationaal­ socialisten in Duitsland, of aan de propaganda waarin ons werd voorgehouden dat Josef Stalin een aardige en sociaalvoelende man was. Ook associëren we propaganda meestal met dictaturen. De eerste associatie is nog begrijpelijk, maar de tweede is zeker onjuist: ook democratische regimes maken gebruik van propaganda. De opkomst van massamedia, nieuwe media en moderne communicatietechnieken heeft propaganda een enorme impuls gegeven.

Deze cursus biedt op basis van veel film- en ander beeld­ materiaal een overzicht van de ontwikkeling van propaganda gedurende de negentiende en twintigste eeuw (met korte uitstapjes naar eerdere perioden). We bekijken ook een aantal voorstellingen en zelfs campagnes. Centraal in de cursus staat het ‘beoordelingskader’: hoe is propaganda te herkennen en eventueel te ontmaskeren? Dat is minder eenvoudig dan het lijkt, omdat de grens tussen propaganda en informatie niet scherp is te trekken. Uit de literatuur over propaganda is wel consensus af te leiden over een aantal kenmerken; deze zullen we bespreken en gebruiken bij het herkennen, bespreken en beoordelen van propaganda.

docent: Dhr. drs. D. van der Veen is historicus en docent aan Hogeschool Utrecht. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van de negentiende en twintigste eeuw. cursusdata: 28 februari; 7, 14, 21, 28 maart; 4, 11 april 2013. (7) tijd: Donderdag 10.00–12.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: In deze cursus werken we zo veel mogelijk met de Electronische Leeromgeving (ELO). Het merendeel van de propaganda-uitingen is in de ELO van de docent opgenomen, zodat er ook thuis naar kan worden gekeken en er een eigen oordeel over kan worden geveld. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig)

75

03G310 Universiteit Utrecht Leergang ‘De geschiedenis van de moderne sterrenkunde’

De kosmos in beweging

Een geschiedenis van de post-Copernicaanse sterrenkunde

De spiegelkijker van Herschel (1783)

Voor het volgen van deze cursus is geen wis- of sterrenkundige voor­ kennis vereist. Dit is het tweede

In de laatste vier eeuwen heeft de sterrenkunde een stormachtige ontwikkeling doorlopen. Bijna dagelijks berichten nieuwsmedia over de ontdekking van nieuwe planeten, sterren of melkwegstelsels. De antwoorden op vele oude vragen, over het ontstaan en de toekomst van het heelal en of er ook buitenaards leven bestaat, lijken nu dichterbij dan ooit.

Deze cursus gaat over de geschiedenis van de moderne westerse sterrenkunde vanaf Copernicus (circa 1500) tot nu toe. Na een algemene introductie bespreken we verschillende wereldbeelden en de uitvinding van de telescoop. Daarna besteden we twee bijeenkomsten aan diverse ont­dekkingen in het zonnestelsel, eerst in de zeventiende en achttiende eeuw, daarna in de negentiende en twintigste eeuw. In de bijeenkomsten daarna richten we ons op thema’s als afstandsbepalingen in het zonnestelsel, ruimtevaart en de exploratie van het zonnestelsel, de oorsprong en evolutie van sterren, afstandsbepaling in de kosmos, de nevels en clusters van de melkwegstelsels, en het (buitenaardse) leven in het heelal. De laatste bijeenkomst heeft als titel ‘De oorsprong (en het einde?) van alles’.

deel van de tweedelige leergang ‘De geschiedenis van de moderne sterrenkunde’ en is een vervolg op de cursus uit voorjaar 2012.

docent: Dhr. dr. R.H. van Gent is medewerker bij het Institute for History and Foundations of Science van de Universiteit Utrecht. Daar specialiseert hij zich in de geschiede­ nis van de sterrenkunde, hemelcartografie en tijdrekenkunde. cursusdata: 8, 15, 22 februari; 1, 8, 15, 22, (niet 29), maart; 5, 12, 19 april 2013. (10) tijd: Vrijdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Het lesmateriaal en aanvullende leesstukken worden via een website beschik­ baar gesteld; literatuursuggestie: John D. North (2008), Cosmos: An Illustrated History of Astronomy and Cosmology, Chicago: Chicago University Press; ISBN 9780226594408 (gebonden) / 9780226594415 (paperback). cursusgeld: Tarief I: € 185 (standaard) Tarief II: € 145 (gereduceerd) Tarief III: € 225 (vrijwillig) 76

03G311 Universiteit Utrecht

Utrecht: zes steden, vier kwartieren

Gedeputeerde Staten van Utrecht, omstreeks 1700

Utrecht was in de Middeleeuwen een aparte staat, met zes steden en vier kwartieren. Met de Unie van Utrecht veranderde de positie van de overheden in dit gewest. Daarna brachten de komst van het koninkrijk en Thorbeckes grondwet ingrijpende wijzigingen.

In deze cursus behandelen we de geschiedenis van Utrecht, Amersfoort, Wijk bij Duurstede, IJsselstein, Montfoort, Rhenen en het omliggende platteland, tijdens de Republiek vanaf 1572 en tijdens het Koninkrijk Nederland vanaf 1813; in het jaar 2013 worden twee eeuwen geschiedenis van dit koninkrijk herdacht!

Een aantal vragen is leidend: wat was de verhouding tussen stad en land, hogere en lagere overheid, wat veranderde er, welke volksbewegingen kenden de Stichtse steden en hun platteland, waarvan leefde de bevolking? De tijds­ indeling is gebaseerd op belangrijke jaren in de Nederlandse geschiedenis. De periode 1572-79 is het formele begin van de Nederlandse Opstand en de Unie van Utrecht; 1795 is de opmaat naar de moderne eenheidsstaat (na het vertrek van Napoleon definitief als koninkrijk); in 1848 bracht Thorbecke als belangrijkste wetgever de stad en de plattelands­besturen in een geheel onder. We gaan zowel in op de staatsrechtelijke en historisch-juridische kanten, als op de politiek-sociale en economische geschiedenis. Bij het laatste komt ook het optreden van lokale regenten en patriotten aan bod.

docenten: Dhr. dr. A. Doedens was docent nieuwe geschiedenis bij de Vrije Leergangen/Vrije Universiteit Amsterdam en het Nutsseminarium van de Universiteit van Amster­ dam; mw. dr. M. van de Vrugt was senior-onderzoeker aan de Faculteit Rechten van de Universiteit Utrecht. cursusdata: 12, 19, 26 februari; 5, 12, 19 maart 2013. (6) tijd: Dinsdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens de cursus wordt een reader uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig)

77

04H312 Universiteit voor Humanistiek

Goed ouder worden

Welzijn, zingeving en menselijke waardigheid in de levensloop

Deze cursus is een herhaling van die uit voorjaar 2012.

Het maximum aantal deel­ nemers is 50.

Vier jaar geleden is aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH) de projectgroep Goed Ouder Worden opgericht. Deze inter­disciplinaire projectgroep richt zich op onderzoek naar welzijn, zin, betekenis­ geving en menselijke waardigheid in de latere levensloop. Het onderzoek is zowel theoretisch als praktisch van aard.

Het onderzoek past in het type wetenschappelijk onderzoek van de UvH, dat zich richt op het gelijktijdig bevorderen van zingeving en humanisering.

De onderzoekers proberen door een combinatie van zowel kritische gerontologie, filosofie, psychologie en organisatie- en veranderstudies tegenwicht te bieden aan de dominante biologische, medische, sociologische en economische benaderingen van ouder worden.

De vraag naar ‘goed ouder worden’ is onder andere van belang, omdat de levensverwachting in het welvarende westen in betrekkelijk korte tijd is gestegen. Velen zullen dus een relatief lang leven als oudere leiden, terwijl nog maar weinig is nagedacht over een goede invulling daarvan.

In deze cursus komt ‘goed ouder worden’ vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines aan de orde. We vragen nadrukkelijk ook aandacht voor de wijsgerige, levensbeschouwelijke, normatieve, existentiële en organisatorische kanten van ouder worden. Kernthema’s zijn: tijd, levensverlenging, welzijn, interactie, menselijke waardigheid, authenticiteit, armoede, eenzaamheid, lijden, omgaan met verlies, uitsluiting, dementie, zorg (al dan niet in zorg­ instellingen) en de kunst van het ouder worden.

docenten: Dhr. prof. dr. J. Dohmen, dhr. prof. dr. P. Derkx, dhr. prof. dr. A. Maas, mw. dr.

A. Machielse, mw. dr. L. Bendien, mw. drs. H. Laceulle en dhr. dr. M. Schreurs.

Meer informatie over deze docenten is te vinden via www.uvh.nl > Universiteit voor Humanistiek > staf. cursusdata: 5, (niet 12), 19, 26 februari; 5, 12, 19, 26 maart 2013. (7) tijd: Dinsdag 13.00–15.00 uur. plaats: Universiteit voor Humanistiek, Kromme Nieuwegracht 29, Utrecht. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen betaling een reader uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig) 78

04H313 Universiteit voor Humanistiek

Humanisme en religie: water en vuur?

Over humanistische tendensen in islam, jodendom en christendom

Het maximum aantal deel­ nemers is 50.

De gedachte van de oermens, die reikt van de aarde tot de hemel en wiens armen de lengte van Oost tot West omvatten, sprak ten tijde van de Renaissance velen aan. Het is deze mens die ook het humanisme bezighoudt: autonomie en zelfstandigheid zijn woorden die daarbij horen.

Toch komen ook in de Bijbel en Koran dergelijke gedachten terug; sterker nog: ze komen er juist vandaan. Welke visie hebben islam, jodendom en christendom op de mens? Is er inderdaad sprake van een humanisme binnen de religies? En heeft de bekende theoloog Schillebeeckx gelijk met zijn stelling dat het ware humanisme religieus is? Of blijft het water en vuur?

Tijdens de cursus komen de volgende onderwerpen aan bod: ■ Een overzicht van humanistische tendensen in de religies.

■ Erich Fromm, de bekende marxist-freudiaan, claimt dat de Bijbel humanistisch gelezen kan worden (‘You shall be as gods’). Hoe doet hij dat en wat is zijn invloed?

■ Schillebeecks, katholiek theoloog, heeft gedebatteerd met het Humanistisch Verbond in Nederland. Waar ging dat debat over?

■ Islamitische theologen, zoals de Mu‘tazilieten (Al-Jubai, al-Jahiz en Al-Qadi Abd al-Jabbar), hebben de islam humanistisch geïnterpreteerd.

■ De islamitische filosoof Averroes heeft de islam humanistisch geïnterpreteerd.

■ De mensvisie in jodendom, christendom en islam: wat zijn de ethische issues en wat heeft het humanisme daaraan toe te voegen?

docenten: Dhr. dr. A. Ljamai is docent humanisme en islam aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht; dhr. prof. dr. M.J.H.M. Poorthuis is docent interreligieuze dialoog aan de Universiteit van Tilburg. cursusdata: 8, 15, 22, 29 november 2012. (4) tijd: Donderdag 12.00–15.00 uur. plaats: Universiteit voor Humanistiek, Kromme Nieuwe Gracht 29, zaal 0.38, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens de cursus is tegen kostprijs een reader te verkrijgen. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig)

79

01K314 Hogeschool Utrecht

Echt Romeins?!

Romeins vrouwenportret uit de tijd van Nero, eerste eeuw A.D.

Deze cursus is een herhaling van die uit voorjaar 2012. Het maximum aantal deelnemers is 25.

Namen de Romeinen echt een kant-en-klare godenwereld van de Grieken over? Hadden ze geen andere inbreng in de beeldende kunst dan het bekwaam kopiëren van Griekse beelden? En trad hun letterkunde braaf in de voetsporen van Homerus en Thucydides? Zo kan het toch niet zijn gegaan?

In deze cursus gaan we op zoek naar aspecten die wél echt Romeins waren, in godsdienst, beeldende kunst en literatuur. We staan stil bij ideeën over het leven na de dood en de binnenkomst van mysteriegodsdiensten (onder andere de verering van Isis, Mithras en Kybele). We kijken naar utiliteits­bouw, zoals thermen, stadspoorten en theaters, en naar portretkunst. Caesar verpakte zijn politieke propa­ ganda in militaire verslaggeving, maar dat Vergilius en Tacitus hun literaire kunstwerken ook gebruikten voor politieke doeleinden is minder bekend. We bespreken ook de Romeinse kijk op ‘niet-Romeinen’. Dat zal ons waarschijnlijk te denken geven… Hoe schatplichtig zijn we zelf aan de Romeinse cultuur? Wanneer kunnen we zeggen dat die ten einde is – en de Middeleeuwen begonnen – en wanneer komt zij weer in de belangstelling te staan? Wat voor criteria hanteren we hiervoor? Ook dit kunnen we zien in het beeld­ materiaal dat in deze cursus veelvuldig zal worden gebruikt.

docent: Mw. drs. S.E. Lenselink-van Dijk is oud-docent antieke cultuur aan Hogeschool Utrecht. cursusdata: 29 januari; 5, 12, (niet 19, 26), februari; 5, 12, 19, 26 maart 2013. (7) tijd: Dinsdag 11.00–13.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader verstrekt. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig)

80

01K315 Hogeschool Utrecht

Adam, David en Jezus in beeld De Bijbel en de visuele kunsten

Koning David in de synagoge van Gaza, zesde eeuw

De Bijbel is al eeuwenlang een bron van inspiratie voor kunstenaars. Recente archeologische opgravingen die een nieuw licht op bijbelse verhalen werpen, zijn daarvan het bewijs. In elke periode werden er andere aspecten van de bijbelse verhalen en figuren in de kunst getoond: als allegorieën voor eigentijdse gebeurtenissen, als spirituele inspiratie, als religieus of sociaal rolmodel, voor politieke doeleinden of uit de wil zich in de psyche van de figuren te verdiepen.

In deze cursus komen verschillende figuren en verhalen uit het Oude en Nieuwe Testament in de beeldende kunst aan bod. De Romeinse tijd, de Byzantijnse en joodse tradities, de Karolingische tijd, de Italiaanse Renaissance en zelfs de moderne kunst passeren de revue. Het is fascinerend om te zien hoe de Bijbel door de hele (kunst)geschiedenis heen zijn kracht en relevantie steeds opnieuw manifesteert. De nadruk ligt in deze cursus op de vroeg-christelijke en joodse kunst, met uitstapjes naar kunst uit latere perioden.

De onderwerpen van de zes bijeenkomsten zijn: ■ de creatie, de tuin van Eden en Adam & Eva; ■ patriarchen, hun echtgenotes en kinderen; ■ de Exodus; ■ de koningen David en Salomo; ■ Herodes de Grote; ■ Maria en Jezus: Goede herder, Verlosser en Rechter.

docent: Mw. drs. D. Zohar is kunsthistorica en archeologe. Ze studeerde in Leiden en Jeruzalem en is gespecialiseerd in joodse en vroeg-christelijke kunst, mozaïek­ kunst en de archeologie van het Nabije Oosten. cursusdata: 12, (niet 19), 26 februari; 5, 12, 19, 26 maart 2013. (6) tijd: Dinsdag 10.00–12.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader verstrekt. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig) 81

01K316 Hogeschool Utrecht

Het intense licht van het Noorden Scandinavische kunst uit het fin de siècle

Frits Thaulow, Winter in Noorwegen

Het maximum aantal deel­ nemers is 25.

In de negentiende eeuw beleefde Scandinavië in cultureel opzicht een ‘gouden eeuw’. Deze begon in Denemarken, en in de tweede helft van de negentiende eeuw volgden Zweedse, Noorse en Finse kunstenaars. Deze Scandinavische kunstenaars hebben met elkaar gemeen dat zij heldere, sterke kleuren gebruikten in hun poging om het bijzonder intense licht van het Noorden te vangen.

In deze cursus maken we nader kennis met deze kunste­naars. Daarbij komt niet alleen deze overeenkomst aan bod, maar gaan we ook in op onderlinge verschillen. Anders Zorn en Carl Larsson schilderden het goede Zweedse leven: ’s zomers buitensport en -spel en in de lange winter­maanden huiselijke gezelligheid. De inrichting en aankleding van het huis van Larsson waren bovendien van grote invloed op de Zweedse binnenhuisarchitectuur.

Heel anders van atmosfeer zijn de verstilde interieurs van de Deen Vilhelm Hammershøi. De ‘winterschilders’ Frits Thaulow en Harald Sohlberg laten de schoonheid zien van het besneeuwde Noorse landschap. Edvard Munch werd voorman van het Noorse expressionisme. Door de bijzondere kleuren en krachtige lijnvoering raken zijn schilderijen ons tot op de dag van vandaag.

De Finse kunstenaar Akseli Gallen-Kallela bezong de ongerepte Finse natuur en putte inspiratie uit de Finse mythologie. Helène Schjerfbeck daarentegen, schilderde fijngevoelige stillevens en indringende (zelf)portretten.

docent: Mw. drs. S.W. van Roosmalen is docent aan de lerarenopleiding Geschiedenis van Hogeschool Utrecht. Zij studeerde geschiedenis in Utrecht, Cambridge en Rome.

Na haar studie verbleef zij voor onderzoek in Stockholm. Haar fascinatie voor Scandinavische kunst is daar begonnen. cursusdata: 7, 14, (niet 21), 28 februari; 7 maart 2013. (4) tijd: Donderdag 10.00–12.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: De docent deelt een samenvatting uit. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig)

82

02K317 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Met Ovidius door de barokmuziek

De val van Phaeton, Peter Paul Rubens, circa 1605

Weinig literaire werken zijn in de muziekgeschiedenis invloedrijker geweest dan de Metamorphosen van Ovidius. De verhalen­ verzameling kwam in de Renaissance weer in de belangstelling, maar de populariteit van Ovidius’ werk wordt vooral weerspiegeld in het nieuwe genre van de opera dat in 1600 zijn zegetocht begon. In de zeventiende en achttiende eeuw werden vele tientallen libretti gebaseerd op de schat aan mythologische verhalen die deze Romeinse auteur rond het begin van de christelijke jaartelling voor de eeuwig­ heid vastlegde. In de cursus volgen we de vijftien boeken van Ovidius op de voet. Delen van het verhaal worden muzikaal geïllustreerd met een ruime selectie uit Italiaanse, Franse, Engelse, Spaanse en Duitse opera’s en cantates, en incidenteel met instrumentale composities die hun inspiratie putten uit Ovidius. Naast enkele bekendere verklankingen passeren ook nauwelijks meer uitgevoerde composities de revue.

Een greep uit de onderwerpen en componisten: Acis en Galatea (Händel, Literes), Pyramus en Thisbe (Dibdin), Proserpina (Kraus), Phaëton (Lully), Ino (Telemann), Venus en Adonis (Blow), Scylla en Glaucus (Leclair) en Pygmalion (Rameau). Naast muziek maken we in deze cursus ruim gebruik van beeldmateriaal. Leidraad is de vertaling van Ovidius’ Metamorphosen van M. d’Hane-Scheltema.

docent: Dhr. drs. J. Nuchelmans studeerde muziekwetenschap en is sinds 1982 als docent muziek- en cultuurgeschiedenis verbonden aan het conservatorium van Amsterdam. Van 1995 tot 2002 was hij hoofd van de afdeling Oude Muziek aan het Conservatoire National Supérieur de Musique et de Danse in Parijs, en van 2002 tot 2004 bijzonder hoogleraar op de Anton van Duinkerken-wisselleerstoel voor Kunst en Cultuur aan de Radboud-Universiteit Nijmegen. Hij is artistiek leider van het Bach Festival Dordrecht, dat in september 2012 zijn tweede editie beleeft. cursusdata: 14, 21, 28 januari; 4, 11, (niet 18), 25 februari; 4, 11, (reserve 18), maart 2013. (8) tijd: Maandag 10.30–12.30 uur. plaats: SOVA Railzicht, Stationsplein 299, 3818 LE, Amersfoort (5 minuten lopen van station Amersfoort CS). studiemateriaal: Wordt later bekendgemaakt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 83

02K318 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Wagner: Der Ring des Nibelungen Het jaar 2013 is Verdi-jaar én Wagnerjaar. Beide componisten werden geboren in 1813. HOVO Utrecht staat daarom stil bij het werk van deze twee sleutelfiguren uit de negentiende eeuw.

In deze voorjaarscursus gaan we in op Wagners Der Ring des Nibelungen en in het najaar van het volgende HOVOseizoen komen de opera’s van Verdi aan bod.

Sommige kenners vatten de ongeveer zestien uur muziek in Das Rheingold, Die Walküre, Sieg fried en Götterdämmerung samen in één zin: ‘Wie de ring van macht wil bezitten, moet bereid zijn om de liefde af te zweren.’ Met die gedachte in het achterhoofd is wat Der Ring ons te vertellen heeft actueler dan ooit.

De acht bijeenkomsten over de vier delen van Der Ring zijn een inleiding op dit complexe werk van Wagner, dat velen tot op de dag van vandaag niet loslaat. Niet iedere operaliefhebber bekent zich onmiddellijk tot Wagner, maar met deze cursus wordt de drempel wellicht wat lager.

We besteden veel aandacht aan de vele uiteenlopende personages die deze opera’s bevolken en aan de mogelijke interpretaties van het werk. Minstens de helft van de tijd gaan we kijken en luisteren naar uitvoerige fragmenten uit elk van de vier opera’s.

docent: Dhr. drs. C. Verhamme gaf in de voorbije jaren ruim dertig HOVO-cursussen over voornamelijk opera en de vocale muziek van Bach. cursusdata: 25 januari; 1, 8, 15, (niet 22), februari; 1, 8, 15, 22 maart 2013. (8) tijd: Vrijdag 13.30 uur–16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader aangeboden. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

84

02K319 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Van oog tot oor

Als beelden en gedichten tot onze verbeelding spreken...

Paul Klee, Heeft hoofd, hand, voet en hart, 1930

Voor deze cursus is belangstelling voor zowel kunst als literatuur gewenst.

In deze cursus leggen we een verband tussen verbeelding en verwoording. We doen dat door via kunstafbeeldingen en literatuur te onderzoeken hoe beelden kunnen spreken en hoe woorden beelden oproepen.

Ook in spirituele teksten van allerlei levensbeschouwingen spelen ‘zien’ en ‘horen’ een belangrijke rol. Wat gebeurt er wanneer taal en beeldende kunst zich met elkaar verbinden, in moderne reclames, in spotprenten, in schilderijen, in kranten en tijdschriften, op covers van boeken? Daarbij speelt onze eigen context ook een rol bij de interpretatie.

Hoe kijken we en wat zien we eigenlijk? Helpt beeld om een tekst beter te onthouden, en andersom? Wat raakt ons en waardoor? Interessant voor deze relatie tussen beeld en tekst zijn ‘dubbeltalenten’ als Jacobus van Looy, Jan Wolkers, Lucebert en Charlotte Mutsaers, die zich zowel in beeld als tekst uiten.

Onderwerpen die in deze cursus aan de orde komen zijn: beeld, tekst en het Schone dat raakt; de rol van beeld (verbeelding) in teksten van allerlei levens­beschouwingen; beeld en tekst bij dubbeltalenten; beeld en tekst in de moderne tijd (reclame, kranten, covers).

docent: Mw. drs. F. Dekkers is neerlandica en theologe, en houdt zich bezig met de relatie tussen kunst, poëzie/literatuur en betekenisgeving. Gedurende haar docentschap aan middelbare scholen zette zij naast haar lessen verschillende projecten op rond kunst en literatuur. Aan Hogeschool Amsterdam gaf zij colleges kunst- en levens­ beschouwing. In 1997 richtte zij haar Bureau Beeldzin op (zie ook www.beeldzin. nl). Zij geeft lezingen, studiedagen, schrijft en is als beeldredacteur werkzaam voor verschillende tijdschriften. Tevens is zij sinds 2000 redacteur bij Uitgeverij Abdij van Berne in Heeswijk. cursusdata: 1, (niet 8), 15, 22, (niet 29), maart; 5, 12, 19 april 2013. (6) tijd: Vrijdag 10.45–12.45 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Tijdens de colleges worden beknopte readers uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig) 85

02K320 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Van Jugendstil tot Jeugdcultuur Kunst en cultuur van de twintigste eeuw

Jaap Wagemaker (1906-1972), Objets trouvés

De kunst van de twintigste eeuw wordt gekenmerkt door een ongekende hoeveelheid verschillende stromingen en stijlen. Voor velen is het een onoverzichtelijke warboel waar geen touw aan valt vast te knopen. Maar kunst is geen eiland. Al deze stromingen en stijlen zijn ontstaan in samenhang met de sociale en maatschappelijke ont­w ikkelingen van die dagen. Het ontstaan van het Surrealisme en van DaDa is ondenkbaar zonder de Eerste Wereldoorlog. De uitvinding van de film en de fotografie hebben een grote invloed gehad op het ontstaan van de abstracte kunst.

CoBrA en het Abstract Expressionisme houden verband met de ellende van de Tweede Wereldoorlog. Volgens bepaalde kunstfilosofen vormde de Pop Art het einde van de kunst, maar volgens anderen was deze stroming slechts het begin van een nieuwe kijk op de kunst, en het gevolg van onze kapitalistische samenleving. En tot slot de Post-Human Art, die uitgaat van de maakbare mens, met als grote voorbeeld Michael Jackson, geboren als zwarte jongen en overleden als een blank, androgyn wezen.

In deze cursus gaan we, kortom, in op de ontwikkeling van de twintigste-eeuwse kunst; we plaatsen de stromingen in de maatschappelijke context, en proberen ze aan de hand daarvan te verklaren.

docent: Dhr. drs. J. Versteegh is kunsthistoricus en beeldend kunstenaar. Hij was in het verleden onder andere werkzaam als docent tekenen en vormgeving aan de Ho­ geschool Utrecht en als docent kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Tegenwoordig werkt hij als kunsthandelaar binnen Pygmalion Beeldende Kunst te Maarssen en als publicist (onder andere in Collect/Kunst en Antiek Journaal). Hij heeft diverse kunstboeken geschreven, veelal over Nederlandse kunst uit de peri­ ode 1880-1940. cursusdata: 13, 20, 27 maart; 3, 10, 17, 24 april 2013. (7) tijd: Woensdag 13.15–15.15 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig) 86

02K321 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Schilders van het Expressionisme

Ernst Ludwig Kirchner, Danseressen, 1908, Gemeentemuseum Den Haag

Toen in Duitsland de nationaalsocialisten aan de macht kwamen, bonden zij vrijwel direct de strijd aan tegen het Expressionisme.

In 1937 werd de tentoonstelling ‘Entartete Kunst’ georganiseerd. Deze expositie moest duidelijk maken hoe gruwelijk de cultuur de laatste jaren was ontaard; deze expositie kon rekenen op een enorme toeloop. In 1938 kwam er een nieuwe wet in Duitsland, die het in beslag nemen van entartete (ontaarde) kunst regelde zonder dat de bezitter of de kunstenaar een vergoeding kreeg. In 1939 werden in Berlijn meer dan 4.000 kunstwerken in het openbaar verbrand. Wie waren de kunstenaars? Welke onderwerpen beeldden zij uit? Welke inspiratiebronnen waren er?

We bekijken in deze cursus niet alleen het werk van deze Duitse kunstenaars, onder wie Ernst Ludwich Kirchner, Emil Nolde en Wassily Kandinsky, maar besteden ook aandacht aan fauvisten als Henri Matisse en Vlaamse en Nederlandse schilders. Kunstenaars als Constant Permeke, Gustaaf de Smet, Herman Kruyder en Hendrik de Smet lieten zich leiden door hun liefde voor het landleven en het leven van eenvoudige burgers. Zij gaven dat op expressieve wijze en met ingetogen kleuren weer. Andere belangrijke tijdgenoten, onder wie Jacoba van Heemskerck, Kees van Dongen en Jan Sluyters, lieten zich inspireren door het fauvisme in Parijs.

docent: Mw. drs. L. le Blanc is kunsthistorica en was van 1985 tot 2010 werkzaam als conservator in Museum Dorestad te Wijk bij Duurstede. Zij geeft al enige jaren voor diverse instellingen les als docente kunstgeschiedenis. cursusdata: 6, 13, 20, 27 maart; 3, 10 april 2013. (6) tijd: Woensdag 13.30–15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Wordt later bekendgemaakt. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig)

87

01L322 Hogeschool Utrecht

Van verteller tot Nobelprijswinnaar Afro-Amerikaanse literatuur en cultuur

James van der Zee Untitled (West 127th St. Harlem), 1932

De voertaal van de cursus is Nederlands, maar een goede kennis van het Engels is nodig om de teksten te kunnen lezen.

Deze cursus voert via de slavenschepen en de eerste op schrift verschenen verhalen van Amerikanen van Afrikaanse afkomst naar de hedendaagse zwarte literatuur en cultuur. Aan de hand van oorspronkelijke teksten bespreken we verschillende genres: van slave narratives, spirituals en gospel tot trickster tales, jazzpoëzie en de opkomst van rap. Naast schriftelijke bronnen gebruiken we hierbij ook beeld- en geluidsfragmenten. Uiteraard komen ook literaire hoogtepunten aan bod, zoals teksten van James Baldwin, Richard Wright, Maya Angelou en Nobelprijswinnaar Toni Morrison.

In deze cursus staan niet alleen de rijkdom van de teksten zelf centraal, maar ook de historische, politieke en sociaalculturele context waarin ze zijn ontstaan. In de zeven bijeenkomsten komen de volgende onderwerpen aan bod: ■ de orale traditie en Afro-Amerikaanse genres; ■ de ‘slavenverhalen’: de rol van deze verhalen in de afschaffing van de slavernij en de eerste vrije geschriften; ■ de jaren twintig en de roep om culturele eigenheid; ■ de Harlem Renaissance en de roaring twenties; ■ 1940-1960: desillusie en opstand; ■ de burgerrechtenbeweging en de Black Arts Movement; ■ het einde van de twintigste eeuw: rap en de zwarte schrijfster.

docent: Mw. dr. N.E. Reith studeerde Engelse taal- en letterkunde in Utrecht en de Verenigde Staten. Zij promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam, en is docente aan Hogeschool Utrecht. Ze is gespecialiseerd in Amerikaanse en Afro-Amerikaanse literatuur en cultuur. cursusdata: 4, 11, (niet 18), 25 februari; 4, 11, 18, 25 maart 2013. (7) tijd: Maandag 11.00–13.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Er zal tegen kostprijs (ongeveer € 15) een reader worden verstrekt met teksten, aanbevolen literatuur en andere nuttige bronnen. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig)

88

02L323 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Romananalyse

Op zoek naar het verleden

Schaduwen uit het verleden

We verwachten dat cursisten de opgegeven werken lezen en dat zij een actieve inbreng hebben bij de bespreking ervan.

Dezelfde verhalen worden op heel verschillende manieren verteld en brengen bij luisteraars of lezers dan ook heel verschillende reacties teweeg.

Met die gedachte op de achtergrond ver­gelijken en analyseren we in deze cursus moderne romans waarin de hoofdpersonen worden geconfronteerd met gebeurtenissen die in hun leven van beslissende betekenis zijn geweest. Ze hebben nooit goed geweten waarom dat zo was en wat precies is voorgevallen. Omdat zij daar meer helderheid over willen krijgen, keren ze terug naar het ver­leden en gaan op zoek naar situaties, ont­moetingen en gebeurtenissen die in hun leven hebben ingegrepen en onderzoeken ze waarom dat kon gebeuren. Ze proberen zich te herinneren hoe zij zich daarin bevonden, voor welke vragen ze stonden, welke keuzes ze maakten; zo proberen ze duidelijkheid te scheppen in duistere perioden van hun verleden.

We besteden bij de analyse van deze romans aandacht aan de manier waarop de auteurs deze thematiek, deze gang van heden naar verleden en weer terug naar het heden, literair vorm geven, welke thema’s ze vanuit welke perspectieven uitwerken en wat dat doet met de lezer. Ook gaan we na of daarin eventueel autobiografische gegevens meespelen en hoe die zijn verwerkt. Tijdens de eerste bijeenkomst gaan we daarnaast in op de (on)mogelijkheden van de roman in het mediatijdperk.

docent: Mw. drs. A. van der Ree-Siebelink studeerde vergelijkende literatuur­ wetenschappen aan de Universiteit van Utrecht en was gedurende 28 jaar als docent taal­beheersing en literatuur verbonden aan Hogeschool de Horst. Sinds 1993 verzorgt zij cursussen voor HOVO Utrecht. cursusdata: 9, 23 januari; 6, 27 februari, 13, 27 maart 2013 (niet 16, 30 januari, niet 13, 20 februari, niet 6, 20 maart 2013). (6) tijd: Woensdag 13.00–15.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Julian Barnes, Alsof het voorbij is; W.G. Sebald, Austerlitz; J.C. Grondahl, De tijd die nodig is; Hertha Müller, Ademschommel; J.G. Vásquez, De Informanten. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig) 89

02L324 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Cursus voor leiders van een leeskring

Breng boeken tot leven

Deze cursus gaat over literatuur en over ontmoeten. Nederland kent sinds meer dan twee eeuwen een traditie van leeskringen, leesclubs en lees­ gezelschappen waarvan de leden even uiteenlopend zijn als hun motieven om te lezen. Er zijn sociale, intellectuele, emancipatorische, pedagogische, educatieve en commerciële motieven.

Zo zegt de vrouwelijke hoofdpersoon in Sándor Márai’s Kentering van een huwelijk over haar echtgenoot: ‘Lezen was voor hem iets heiligs, hij vereerde het geschreven woord als priesters hun heilige teksten.’

Het motief om te lezen is even ongrijpbaar als essentieel voor het slagen van een ontmoeting in leeskringen. Daarbij gaat het niet om de invalshoek op zich, maar om de kwaliteit van de ontmoeting, die ontstaat daar waar mensen zich geïnteresseerd tonen voor een (literair) kunstwerk, en voor elkaar. De docent of leeskringleider speelt daarbij een faciliterende rol. Maar hoe kan die het beste worden vervuld?

Aan bod komen praktische zaken zoals het vinden van het juiste boek, contacten met de bibliotheek en de aanpak van de introductie van een boek.

Maar ook behandelen we achtergrondinformatie waardoor lezers vanuit een dieper begrip op teksten leren ingaan. De docente put daarbij zowel uit haar opleiding in de moderne letterkunde van het Nederlands, als uit twintig jaar ervaring met het leiden van literaire leeskringen.

docent: Mw. drs. H. van der Weide is literatuurdocent en verbonden aan diverse opleidingen. Zij werkt als jungiaans-filosofisch therapeut. cursusdata: 3, 10, 17, 24 april; (niet 1), 8, 15 mei 2013. (6) tijd: Woensdag 13.30–15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Barend van Heusden, Literaire cultuur (Handboek), F.W. Korsten, Lessen in literatuur, Alain Finkelkraut, Een intelligent hart. Daarnaast wordt een syllabus verstrekt tegen kostprijs (circa € 7). cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig)

90

03L325 Universiteit Utrecht

De stad in de literatuur

Lezen in de stad in Shenzhen BookCity

In deze cursus gaan we in op de wissel­werking tussen het ontstaan van de moderne stad en de literatuur­ geschiedenis. Het ontstaan van deze stad heeft veel weerzin opgeroepen. Al vanaf de Romantiek leveren schrijvers kritiek daarop en deze reserves zijn ook nog zichtbaar in realistische en postmodernistische literatuur. Aan bod komen bijvoorbeeld de realistische roman Hard Times (1854) van Charles Dickens, over het harde leven in de stad ten tijde van de industrialisatie, en Kurt Vonneguts Slaughterhouse-Five (1969), waarin het bombardement op Dresden in 1945 als een apocalyptisch drama wordt voor­ gesteld.

Ons beeld van de moderne stad is mede door literaire beschrijvingen gevormd. Charles Baudelaire (1821-1867) beschreef de stad voor het eerst als esthetisch fenomeen.

Daarom schenken we speciale aandacht aan zijn postume Le spleen de Paris (1869), waarin hij het moderne leven in de Franse metropool beschrijft.

De utopie kreeg gestalte in de zestiende eeuw, in reactie op het apocalyptische denken van de Middeleeuwen. Omdat de utopie altijd binnen een stedelijke omgeving wordt gesitueerd, gaan we ook daar in de cursus uitvoerig op in.

docent: Dhr. dr. J.J.M. van Stralen is docent-onderzoeker literatuurwetenschap bij het departement Letteren van de Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit, Amsterdam. Hij promoveerde in 1990 in de letteren op het Modernisme, en in 2009 in de theologie op bekeringsverhalen.

In 1996 en 2005 publiceerde hij studies over het existentialisme en in 2012 Denken over duiden, een inleiding in de hermeneutiek. cursusdata: 1, 8, 15, 22 februari; 1, 8, 15, 22 maart 2013. (8) tijd: Vrijdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Het studiemateriaal voor deze cursus wordt later bekendgemaakt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 91

03L326 Universiteit Utrecht

Nieuwsgierig naar schrijfsters?

Vrouwen in de literaire canon

Portret van Margareta Cambon

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, verdiende een aanzienlijk aantal vrouwen vroeger als schrijfster de kost, ook in Nederland. In deze cursus presenteren we acht van deze schrijfsters, zes uit de negentiende, een uit de achttiende en een uit de zeventiende eeuw. De meesten van hen worden in schoolboeken en literatuuroverzichten niet vermeld. Toch waren hun boeken in hun eigen tijd, en soms ook in het buitenland, bekend en geliefd.

In deze cursus willen we laten zien wáár precies de aan­ trekkingskracht van hun teksten in school. Spraken zij vooral andere vrouwen aan? Of ook mannen? Of richtten zij zich tot de jeugd? We behandelen elke bijeenkomst een andere schrijfster. Onderling zeer verschillende schrijfsters, over wie de docenten van deze cursus, alle universitaire specialisten, zelf enthousiast zijn. Hopelijk werkt hun enthousiasme aanstekelijk!

De acht bijeenkomsten hebben de volgende docenten en onderwerpen: ■ Van Dijk: Introductie & Margareta Cambon (1734-1796) ■ Geerdink: Katharina Lescailje (1649-1711) ■ Helmers: Maria Petronella Woesthoven (1760-1830) ■ Doornbos: Geertruida Toussaint (1812-1886) ■ Hoogenboezem: Reinoudina de Goeje (1833-1893) ■ Jensen: Catharina F. van Rees (1831-1915) Van Kalmthout: Nellie van Kol (1851-1930) ■ Duyvendak: Margaretha Meijboom (1856-1927).

docenten: Mw. dr. S. van Dijk (ook cursuscoördinator), Huygens ING – KNAW; mw. dr. N. Geerdink, Radboud Universiteit Nijmegen; mw. dr. D. Helmers, Vrije Universiteit Amsterdam; mw. dr. A. Doornbos, Universiteit van Amsterdam; mw. drs. D. Hoogenboezem, Rijksuniversiteit Groningen; mw. dr. L.E. Jensen, Radboud Universiteit Nijmegen; dhr. dr. T. van Kalmthout, Huygens ING – KNAW; mw. dr. L. Duyvendak, Open Universiteit. Alle docenten zijn betrokken bij het project Women Writers in History. cursusdata: 8, 15, (niet 22), februari; 1, 8, 15, 22, (niet 29), maart; 5, 12 april 2013. (8) tijd: Vrijdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens de eerste bijeenkomst wordt een reader uitgereikt; in deze reader zijn per auteur enkele teksten en tekstfragmenten opgenomen. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 92

01M327 Hogeschool Utrecht

De bewakers bewaakt Leiderschap en politieke journalistiek

Maxime Verhagen omringd door journalisten

Het maximum aantal deel­ nemers is 25.

‘Wie bewaakt de bewakers?’ Deze vraag stelde de dichter Juvenalis ten tijde van het Oude Rome, maar lijkt ook vandaag de dag nog actueel. Bijvoorbeeld als het gaat over degenen die ons dienen te beschermen en besturen: politieke leiders. Maar hij geldt ook voor de politieke journalistiek, die deze politici de maat neemt en zegt te controleren.

In deze cursus verkennen we de relatie tussen politiek leiderschap en politieke journalistiek. In de eerste plaats in Nederland, maar ook vergeleken met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk: als contrast, en omdat Angelsaksische ontwikkelingen vaak in Nederland worden nagevolgd; denk aan de opkomst van politieke marketing. Andere verschijnselen die in de cursus aan bod komen, zijn (media)populisme, ‘tabloidisering’ van de journalistiek, ‘personalisering’ van de politiek en meer in het bijzonder de rol van charisma daarbij. Ook aan bod komt het gebruik van nieuwe sociale media door politici, journalisten én burgers. Concrete en actuele voorbeelden uit politiek en media behandelen we aan de hand van toonaangevende theorieën uit verschillende wetenschappelijke disciplines. Doel van de cursus is een beter begrip van de relatie tussen journalisten en politici, én van de wijze waarop beide partijen ‘de burger’ proberen te beïnvloeden.

docent: Dhr. drs. R. van Broekhoven is politiek filosoof, schrijver en docent aan de School voor Journalistiek van Hogeschool Utrecht. cursusdata: 31 januari; 7, 14, (niet 21), 28 februari; 7, 14, 21, 28 maart 2013. (8) tijd: Donderdag 10.30–12.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Het studiemateriaal wordt aan het begin van de cursus bekendgemaakt. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

93

02M328 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Ieders leven is te vertellen als een roman Een zoektocht naar het authentieke manuscript door middel van creatieve vormgeving

Gabriël Metsu, Man schrijft een brief

Deze cursus is een herhaling van die uit voorjaar 2010 en najaar 2011.

‘Ieders leven is te vertellen als een roman en ieder van ons is de hoofdpersoon in zijn verhaal,’ zegt Isabel Allende in haar autobiografie De som der dagen. Als we amper op de wereld zijn, beginnen we al ons eigen levensverhaal te ‘schrijven’ en ontstaat ons levensscript. Dat is een onbewust levensplan, dat in de kinderjaren wordt opgesteld als reactie op onze op­voeding, door latere ervaringen bevestigd, en dan naar een navenant resultaat zal leiden.

Ouder en wijzer geworden, merken we maar al te vaak dat we bij het terugkijken ons authentieke manuscript of ons persoonlijke libretto beter willen leren kennen. ‘We zijn op aarde gekomen om er een goed verhaal van te maken,’ zei de dichter Willem Wilmink. Maar ook met een scala van kwaliteiten en competenties. Het is goed dat in de latere fase van het leven eens met andere ogen te beschouwen, want op iets oudere leeftijd ontstaat er een toenemend verlangen naar harmonie van het hart en een innerlijke omhelzing met de grond van het bestaan.

In deze cursus onderzoeken we hoe we ons levensmanuscript authentieker kunnen ‘herschrijven’. We doen dat met diverse creatieve middelen: schrijfoefeningen, beeldend werken, interactieoefeningen en spel.

docent: Dhr. G. Prinsenberg was methodiekdocent aan Hogeschool de Horst te Drie­bergen en aan de VO (thans Hogeschool van Amsterdam). Hij werkte daarnaast in de geestelijke gezondheidszorg. Thans is hij onder andere docent bij HOVO Utrecht, het Instituut Labyrint Utrecht Leerroute Counseling Levensloop en Loopbaan en het hbo voor Kunsttherapie in Antwerpen. Sinds de jaren tachtig zet hij zich intensief in voor de ontwikkeling van het biografische werken. Hij kiest voor een creatieve benadering van het biografische onderzoek met aandacht voor auto­ biografisch vertellen en schrijven, beeldend werken, spel en drama. cursusdata: 23, 30 januari; 6, 13, (niet 20), 27 februari; 6, 13, 20 maart 2013. (8) tijd: Woensdag 13.15–15.15 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Gabriël Prinsenberg (2010), Biografisch leren en werken. Het levensverhaal in kaart brengen, Amsterdam: Uitgeverij SWP. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 94

03M329 Universiteit Utrecht

‘Als het licht uitgaat, wordt het donker’ Over het nut en de waarde van sociale wetenschappen

Jan Blokker aan het werk

Anders dan de natuur- en levenswetenschappen staan de sociale wetenschappen er een beetje bedremmeld bij, althans volgens sommige wetenschappers. Zij lijken lang niet dezelfde maatschappelijke status en prestige te bezitten, en ze figureren nauwelijks in de onderzoeksprioriteiten van de overheid. Recentelijk is zelfs de vraag opgekomen of ze wel boven het niveau van ‘theorietjes’ uitstijgen, en of Jan Blokker geen groot gelijk had toen hij beweerde dat sociologen niet veel verder kwamen dan uit te spreken dat het donker werd als het licht uit was… Dit soort bedenkingen komt vaak voort uit misvattingen over wat wetenschap en kennis eigenlijk inhouden, misvattingen die deels ook door de wetenschap zelf worden gevoed.

In deze cursus besteden we aandacht aan de wetenschaps­ filosofische basis voor de kennisclaims van de sociale wetenschappen, en aan de kwestie of zij een ander soort kennis produceren dan de natuurwetenschappen. Ook komen de maatschappelijke positie en functie van de sociale wetenschappen aan bod, en vooral de verhouding tussen politiek, beleid en wetenschap. Deze wetenschapsfilosofische reflectie kan bijdragen aan een scherper en preciezer beeld van het nut en de waarde van de sociale wetenschappen.

docent: Dhr. dr. W.A.W. de Graaf is universitair hoofddocent algemene sociale weten­ schappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 5, 12, (niet 19), 26 februari; 5, 12, 19, 26 maart 2013. (7) tijd: Dinsdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Brian Fay (1996), Contemporary Philosophy of Social Science, Oxford: Wiley, Blackwell, ISBN 1557865388. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig)

95

03M330 Universiteit Utrecht

Big history

Van de Oerknal tot nu

Earthrise, in 1968 gefotografeerd door de bemanning van de Apollo 8

Voor het volgen van deze cursus is geen natuurkundige voorkennis vereist.

Big history is een nieuwe en wereldwijd snel aan populariteit winnende interdisciplinaire benadering waarmee wordt geprobeerd de geschiedenis van het heelal, de aarde, het leven en de mensheid als geheel te begrijpen. In deze cursus behandelen we een geïntegreerd overzicht van deze ‘geschiedenis van alles’, van de Oerknal tot nu. Hierbij besteden we bijzondere aandacht aan de positie van de ‘mensheidgeschiedenis’ binnen dit grote geheel.

Daarnaast brengen we de ontwikkelingen gedurende verschillende fasen in de alomvattende geschiedenis op een nieuwe en verrassende manier met elkaar in verband.

Bijvoorbeeld door te kijken naar de invloed die geologische en zelfs astrofysische processen hebben gehad op de ont­ wikkeling van menselijke samenlevingen, en naar nog vele andere connecties tussen op het eerste gezicht schijnbaar ongerelateerde processen.

Bovendien gaan we in op enkele fundamentele patronen die kunnen helpen de geschiedenis ‘van alles’ te verklaren.

Deze patronen blijven voor degenen die zich enkel richten op meer gespecialiseerde onderwerpen vaak verborgen, maar zijn eenvoudig te herkennen wanneer de geschiedenis wordt beschouwd vanuit het breedst mogelijke perspectief.

docent: Mw. ir. E. Quaedackers is verbonden aan het Instituut voor Interdisciplinaire Studies van de Universiteit van Amsterdam, waar zij sinds 2006 big history doceert. Ze promoveert op een ‘little big history’ van de Poort van de Hemelse Vrede in Beijing. cursusdata: 7, 14, (niet 21), 28 februari; 7, 14, 21, 28 maart; 4 april 2013. (8) tijd: Donderdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens het eerste college wordt tegen kostprijs een reader uitgereikt. Aanbevolen literatuur: Fred Spier (2011), Big History and the Future of Humanity, Chichester: Wiley Blackwell. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 96

01N331 Hogeschool Utrecht

Technologie, wonen en gezondheid

Het maximum aantal deelnemers is 20.

Het gebruik van nieuwe technologische toepassingen in ons dagelijks leven neemt al jaren onverminderd toe. Wat enkele decennia geleden nog sciencefiction was, is door de actualiteit reeds achterhaald, en wat technisch mogelijk is, neemt nog steeds toe.

In deze cursus staan actuele ontwikkelingen en trends centraal op het gebied van technologie in de woonomgeving en in de gezondheidszorg. Wat zijn de uitgangspunten en achtergronden van deze ontwikkelingen, en welke mogelijkheden hebben deze nieuwe technieken in de praktijk? Als onderdeel van de cursus bezoeken we een voorbeeldwoning in Woerden en het in aanbouw zijnde Meanderziekenhuis in Amersfoort, een unieke kans om achter de schermen te kijken van een hypermoderne operatiekamer. In de voorbeeldwoning kunnen we de nieuwste toepassingen zelf in de praktijk ervaren. Daarbij wordt zichtbaar welke relevantie technologische toepassingen als ‘domotica’ en ‘ambient intelligence’ kunnen hebben in de zorg. We staan ook stil bij de ethische aspecten van technologie en de betekenis ervan voor de gebruikers en hun sociale omgeving. Daarnaast bespreken we het gebruik van technologie in de eigen omgeving, en is er gelegenheid tot discussie over de meerwaarde en relevantie van technologie, nu en in de toekomst.

docenten: Mw. prof. dr. H.S.M. Kort is lector vraaggestuurde zorg aan Hogeschool Utrecht.

Mw. ir. E. Huisman is onderzoeker bij het Lectoraat vraaggestuurde zorg en docent bouwtechnische bedrijfskunde aan Hogeschool Utrecht. cursusdata: 6, 13, 20, 27 maart 2013. (4) tijd: Woensdag 10.00–12.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. Twee excur­ sies naar Woerden en Amersfoort. studiemateriaal: Wordt later bekendgemaakt. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig)

97

03N332 Universiteit Utrecht

De evolutie van het heelal

De evolutie van het heelal

Sinds zijn ontstaan in een hete oerknal, dijt het heelal uit. Deze uitdijing wordt het ‘hete oerknalmodel’ genoemd. In de verdere evolutie van het heelal worden compacte structuren gevormd, zoals sterrenstelsels en sterren. Met steeds gevoeligere telescopen dringen we steeds dieper door in het heelal. Het licht van zulke verre objecten heeft er lang over gedaan om ons te bereiken, en daarom zien wij het heelal zoals het er lang geleden uitzag. De evolutie van het heelal speelt zich real time voor onze ogen af.

De bewijzen voor een ontwikkeling langs de lijn van een heet oerknalmodel stapelen zich steeds verder op, maar toch is er een aantal onopgeloste, fundamentele problemen.

De van het heelal lijkt versterkt door een onbegrepen verschijnsel dat ‘donkere energie’ wordt genoemd. Om­gekeerd wordt de vorming van structuren gedreven door extra aantrekking, die het gevolg lijkt van onbegrepen ‘donkere materie’. Of zijn deze onbekende verschijnselen op grote schaal in het heelal misschien het gevolg van onvoldoende kennis van de natuur­ wetten? Dan zou er geen donkere energie en donkere materie bestaan! Wat is de status van deze problemen op dit moment? Nieuwe resultaten van recente satellietprojecten, zoals de Planck-satelliet, moeten duidelijkheid verschaffen.

docent: Dhr. prof. dr. J. Heise is emeritus hoogleraar astrofysica en werkzaam bij het SRON Instituut voor Ruimtevaartonderzoek van de Universiteit Utrecht. cursusdata: 8, 15, 22 februari 2013. (3) tijd: Vrijdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Tijdens de cursus worden literatuursuggesties gegeven. cursusgeld: Tarief I: € 56 (standaard) Tarief II: € 46 (gereduceerd) Tarief III: € 96 (vrijwillig)

98

03N333 Universiteit Utrecht

Van reflex tot inzichtelijk handelen, van instinct tot cultuur Een vergelijkende biologische beschouwing

Onderzoek naar getalbegrip bij chimpansees

Deze cursus is een gedeeltelijke herhaling en voortzetting van de cursus ‘Dierlijk denken’ uit voorjaar 2011. Voor deze cursus is algemene biologische kennis aanbevolen.

Descartes beschouwde de ratio drie eeuwen geleden als een exclusief menselijk kenmerk, waarmee de mens zich wezenlijk van het dier onderscheidt. Het dier zag hij als ‘een systeem’ dat, gedreven door instincten, gedrag vertoont dat weliswaar doelmatig is, maar toch blindelings verloopt. Inmiddels wordt er niet meer in zulke extreme tegen­ stellingen gedacht. De vraag is echter: hoe ver strekt het dierlijk kennen zich uit? Enerzijds ontdekt de wetenschap geleidelijk het mechanisme van de menselijke geest. Anderzijds ont­waren we vormen van dierlijk ‘weten’ en ‘begrijpen’. Het beeld van de wereld dat een dier zich vormt, hangt sterk af van de leefwereld waaraan de betreffende soort evolutionair is aangepast. Is dit verbonden met ‘besef ’? En als dat zo is, van welke aspecten van zijn leefwereld heeft een dier dan benul?

Een interessante vraag is ook of er diersoorten zijn waarbij de individuen ook enig besef hebben van het weten en willen van anderen. Kunnen dieren net als mensen weet hebben van de kennis, de opvattingen en de bedoelingen van andere dieren? En hoe zit het met een verschijnsel als ‘empathie’?

Recente onderzoeksbenaderingen proberen hierop een antwoord te geven. We gaan ‘de geest’ steeds beter begrijpen als een natuurlijk verschijnsel, dat ontspruit aan in de evolutie ontwikkelde vermogens.

Aan deze cursus is een excursie verbonden naar Burgers’ Zoo in Arnhem.

docent: Dhr. prof. dr. J.A.R.A.M. van Hooff is emeritus hoogleraar gedragsbiologie en primatologie, Universiteit Utrecht. cursusdata: 24, 31 januari; 7, (niet 14), 21, 28 februari; 7 maart, (reserve 14 maart), 16 mei (excursie) 2013. (7) tijd: Donderdag 13.15–15.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Wordt bij aanvang van de cursus bekendgemaakt. cursusgeld: Tarief I: € 130 (standaard) Tarief II: € 110 (gereduceerd) Tarief III: € 170 (vrijwillig) Het entreegeld voor Burgers’ Zoo is niet bij het cursusgeld inbegrepen.

99

03N334 Universiteit Utrecht

De dynamische aarde

Satellietbeeld van het Middellandse Zeegebied (bron: NASA)

Deze cursus is een geactualiseerde herhaling van die uit voorjaar 2011.

De aarde is voortdurend in beweging, maar veelal dringt dat pas tot ons door wanneer dat zich manifesteert in natuurrampen, zoals aardbevingen, vulkaan­ uitbarstingen en tsunami’s. Sinds het einde van de jaren zestig van de vorige eeuw neemt de zogenoemde plaattektoniek een prominente plaats in binnen de aard­ wetenschappen. In deze cursus vestigen we de aandacht op nieuwe ontwikkelingen binnen die plaat­tektoniek, maar ook op de diepere aarde, die bij de plaattektoniek tot voor kort vrijwel buiten beschouwing bleef.

We verdiepen ons in de voortplanting van (aardbevings)golven in de aarde en de diepe structuur van de aarde; het verband tussen processen in de mantel van de aarde, plaattektoniek en geologische processen aan het aard­ oppervlak; nieuwe inzichten in het subductieproces en – daarmee samenhangend – vulkanisme en gebergtevorming; vulkanisme en milieu; recente grote aardbevingen – van Sumatra (2004) tot Japan (2011); en in de oorzaken van het ontstaan van tsunami’s. Ten slotte behandelen we de geo­dynamische ont­w ikkeling van het Middellandse Zeegebied, waar in enkele tientallen miljoenen jaren op complexe wijze de huidige geografie is ontstaan, met eilanden, gebergte­ketens, vulkanen en zeer verschillende typen kusten.

docenten: Dhr. prof. dr. M.J.R. Wortel is hoogleraar geofysica, met als specialisme tekto­ nofysica. Dhr. dr. M.J. van Bergen is universitair hoofddocent petrologie, met als specialisme vulkanologie. Beide docenten zijn verbonden aan de Faculteit Geowe­ tenschappen, Departement Aardwetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 6, 13, 20, 27 februari; 6, 13, 20, 27 maart 2013. (8) tijd: Woensdag 14.00–15.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, University College, Dining Hall-Lounge, Maupertuusplein 1, Utrecht. studiemateriaal: A anbevolen (niet verplicht): J. Grotzinger & T. Jordan (2010), Understanding Earth (zesde druk), New York: W.H. Freeman and Company. ISBN 13: 9781429219518 of ISBN 10: 1429219513. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 100

03N335 Universiteit Utrecht Leergang ‘Medische colleges van topspecialisten’

Medische colleges

Vooraanstaande specialisten over nieuwe ontwikkelingen in hun vakgebied

Een reis door hart en vaten

Deze cursus is het derde deel van de leergang ‘Medische colleges van topspecialisten’. Dit deel volgt op het tweede deel van de gelijk­ namige cursus uit najaar 2012. De cursus is ook goed los te volgen.

Vier topspecialisten van het UMC Utrecht presenteren de laatste ontwikkelingen in hun vak. Aan bod komen de volgende docenten en onderwerpen: ■ Prof. dr. Grobbee: Een reis door hart en vaten. De ontwikkeling van atherosclerose en het optreden van hart- en vaatziekten worden inzichtelijk gemaakt aan de hand van onderzoek over het gebruik van ultrageluid, het meten van de effecten van geneesmiddelen en de risico’s van stress.

■ Prof. dr. Verhaar: Ontwikkeling in de behandeling van nierziekten. Het belang van onze nieren merken we pas als ze (bijna) niet meer werken, en dat is dan meteen een ernstige situatie. Dialyse en niertransplantatie voorkómen sterfte, maar nierpatiënten hebben een sterk verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

■ Prof. dr. Van den Bosch: Opereren zonder snijden. Nieuwe technologie verandert de behandeling van kanker in razend tempo. Het wegbranden van tumoren en lokale afgifte van chemotherapie zijn mogelijk, terwijl de behandelaar real time kijkt waar de tumor zich bevindt. Zo wordt gezond weefsel gespaard.

■ Prof. dr. B. Prakken: Evenwicht in het immuunsysteem. We leven samen met bacteriën en virussen en we profiteren vaak van elkaar. Ons afweersysteem is in staat tot vreedzame coexistentie en elimineert tegelijkertijd schadelijke buitenstaanders. Recente inzichten geven hoop op nieuwe behandelingen voor onder andere reuma, suikerziekte en multiple sclerose.

docenten: Dhr. prof. dr. P.R. Bär, opleidingsdirecteur Biomedische Wetenschappen en cursus­ coördinator; dhr. prof. dr. D.E. Grobbee, epidemioloog; mw. prof. dr. M.C. Verhaar, nefroloog; dhr. prof. dr. M.A.A.J. van den Bosch, interventieradioloog; dhr. prof. dr.

B. Prakken, chronische inflammatie bij kinderen; allen zijn werkzaam bij het UMC Utrecht. cursusdata: 6, 13, 20, 27 maart 2013. (4) tijd: Woensdag 15.15–17.00 uur. plaats: UMC Utrecht of Universiteit Utrecht, De Uithof, Utrecht. De precieze locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Tijdens de colleges worden hand-outs uitgereikt. cursusgeld: Tarief I: € 74 (standaard) Tarief II: € 54 (gereduceerd) Tarief III: € 114 (vrijwillig)

101

03N336 Universiteit Utrecht

Energie voor een duurzame samenleving

De Flevocentrale, gestookt met fossiele brandstof, en windturbines langs het IJsselmeer; hoe ziet de toekomst eruit?

Een duurzame samenleving vraagt om een schone, betrouwbare en betaalbare energievoorziening. In de eerste bijeenkomsten van deze cursus gaan we in op het vraagstuk van klimaat­verandering en de rol van CO2. Ook staan we stil bij de (vermeende?) uitputting van fossiele brandstoffen en het gebrek aan toegang tot energiebronnen in ont­ wikkelingslanden.

In latere bijeenkomsten gaan we na welke mogelijkheden er zijn om veel slimmer en efficiënter met energie en materialen om te gaan.

Nieuwe technieken zijn in ontwikkeling om in de resterende vraag naar energie te voorzien. Elke techniek biedt kansen, maar ook problemen. Wat mogen we verwachten van het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, zoals de zon, wind, biomassa, waterkracht en geothermie? Hoe kunnen we het gebruik van fossiele brandstoffen combineren met het afvangen en (ondergronds) opslaan van CO2, of het ver­w ijderen van CO2 uit de lucht? Kan, na de ramp in Fukushima, kernenergie nog een belangrijke rol spelen in de energievoorziening? Tot slot onderzoeken we hoe de verschillende technieken bij elkaar een betrouwbaar energie­ systeem op­leveren en hoe dat systeem zich de komende vijftig jaar kan gaan ontwikkelen.

docent: Dhr. prof. dr. W.C. Turkenburg is hoogleraar natuurwetenschap en samenleving, en voormalig directeur van het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling, werkzaam op het gebied van energie en milieu, Universiteit Utrecht. cursusdata: 5, 12, 19, 26 februari; 5, 12, 19, 26 maart 2013. (8) tijd: Dinsdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: A anbevolen: T.B. Johansson e.a. (2012), Global Energy Assessment, Cambridge: Cambridge University Press. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

102

01R337 Hogeschool Utrecht

De islam en Europa

De Hagia Sofia te Istanbul

Deze cursus is een herhaling van die uit voorjaar 2012.

In het Westen bepaalt niet alleen de actualiteit het algemene beeld van de islam, maar vooral ook de geschiedenis. De relaties tussen Europa en de islam of de islamitische wereld hebben diepe historische wortels. Een be­schrijving van de geschiedenis van Europa zonder de invloed van de islamitische wereld is dan ook eenzijdig en onvolledig, zeker als het gaat om het kunnen verklaren van keer­punten in die geschiedenis, zoals de Renaissance en de wetenschappelijke revolutie. De islamitische invloeden vonden vooral via contacten in Andalusië hun weg in Europa. Ook moet de bijdrage van het Ottomaanse Rijk niet worden onderschat, wiens grondgebied reikte tot in het midden van Europa. De impact van dit Rijk heeft voor een groot deel het machts­ evenwicht in het Westen bepaald.

In deze cursus gaan we in op het ontstaan en de ont­w ikkeling van de islamitische wereld. We proberen belangrijke historische ontwikkelingen te verklaren en kijken daarbij vooral naar de invloed van de islam op WestEuropa. Daarmee zal duidelijk worden dat de geschiedenis van de islam een belangrijk onderdeel is van het verleden van Europa.

docent: Dhr. drs. T. Erogluer is historicus. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van het Midden-Oosten, de islam en in het bijzonder het Ottomaanse Rijk. Hij is docent bij de lerarenopleiding van Hogeschool Utrecht, waar hij onder andere de minor geschiedenis van de islam verzorgd. Hij is auteur van Pleidooi voor een joodschristelijk-islamitische traditie. De ontwikkeling van de islam in vijf dimensies. cursusdata: 27 februari; 6, 13, 20, 27 maart 2013. (5) tijd: Woensdag 11.30–13.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader verstrekt. cursusgeld: Tarief I: € 93 (standaard) Tarief II: € 73 (gereduceerd) Tarief III: € 133 (vrijwillig) 103

03R338 Universiteit Utrecht Leergang ‘Het gezamenlijke erfgoed van joden, christenen en moslims’

Islam in confrontatie met het christendom

De Moorse Mezquita in Cordoba, Spanje

Deze cursus is het laatste deel van de driedelige leergang ‘Het gezamenlijke erfgoed van joden, christenen en moslims’. De cursus is ook goed afzonderlijk te volgen.

De islamitische beweging ontstond tijdens het optreden van de profeet Mohammed (570-632) als een recalcitrante zijtak van de joods-christelijke traditie: met overname van veel elementen, maar wel fier en eigen­ standig, Arabisch. De islam breidde zich binnen honderd jaar uit van de Pyreneeën tot het huidige Pakistan, vooral ten koste van het christendom. Gedurende ‘onze’ Middel­ eeuwen was de moslimwereld bloeiend en superieur aan Europa. De christelijke theologie heeft toen veel geleerd van de synthese tussen monotheïsme en Griekse filosofie, zoals de moslims die hebben bedacht. Vanaf 1492 (toen de moslims werden weggejaagd uit Spanje) en 1683 (het mislukte beleg van Wenen) is het tij gekeerd: rond 1930 werd vrijwel de hele islamitische wereld door de koloniale grootheden overheerst.

Het Koninkrijk der Nederlanden was in 1940 voor driekwart moslim (dankzij de moslims van Nederlands-Indië).

In deze cursus gaan we in grote stappen door de geschiedenis van de islam en het christendom vanuit beider contacten en confrontaties. Aan bod komen aspecten van spiritualiteit, mystiek en kunst, maar ook van economie en politiek, van wederzijdse missionering en pogingen tot verzoening.

Speciale aandacht is er voor de vroegere houding van Nederlanders tot de islam (in Nederlands-Indië), en voor de komst van moslims in Nederland vanaf 1950.

docent: Dhr. prof. dr. K. Steenbrink is emeritus hoogleraar interculturele theologie aan de Universiteit Utrecht. Hij publiceerde onder andere Een Kleine Koran: hulp bij het zelfstandig lezen van de Koran aan de hand van de tweede Soera (met Gé Speel­ man, 2011); De Islam bekeken door koloniale Nederlanders (1992). cursusdata: 5, 12, (niet 19), 26 februari; 5, 12, 19, 26 maart; 2 april 2013. (8) tijd: Dinsdag 11.00–12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, De Uithof of University College, Utrecht. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs (circa € 5) een reader aangeboden. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig)

104

05R339 Universiteit van Tilburg–Faculteit Katholieke Theologie (locatie Utrecht)

De Bijbel cultureel

Een overzicht van de spanning tussen moderne kunst en traditioneel geloof

Omslag van het boek De Bijbel cultureel

Deze cursus staat ook open voor studenten van de Faculteit Katholieke Theologie.

Moderne kunst en traditioneel geloof staan in een moeizame relatie tot elkaar. Soms zijn ze bondgenoten in de gezamenlijke aanklacht tegen de decadentie en het egoïsme van onze tijd. Maar veel vaker staan ze lijnrecht tegenover elkaar. In de moderne kunstwereld is niet alleen de kerk, maar lijkt zelfs iedere vorm van religie verdacht. Aan de andere kant gaan moderne kunstenaars vrij en creatief met de Bijbel aan de slag, hoewel ze niets met kerk en dogma te maken willen hebben. Provocerend, ironisch en kritisch staat tegenover geïnspireerd, gelovig en traditioneel.

Het boek De Bijbel cultureel (2011), onder redactie van Marcel Barnard (een van de docenten van deze cursus) en Gerda van de Haar geeft die spanning treffend weer; het werd uitgeroepen tot het beste theologische boek van 2011.

Aan de hand van dit boek geven zeven experts een overzicht van de manier waarop moderne kunstenaars zich tot de Bijbel verhouden. Elke lezing wordt rijkelijk gelardeerd met voorbeelden uit film, theater, muziek en literatuur.

De bijeenkomsten hebben de volgende docenten en onderwerpen: ■ Marcel Barnard: Bijbel en cultuur ■ Wouter Prins: beeldende kunst ■ Sylvain De Bleeckere: film ■ Max Smith: theater ■ Martin Hoondert: klassieke muziek ■ Peter Sierksma: popmuziek ■ Patrick Chatelion Counet: literatuur ■ Marcel Barnard: afsluiting.

docenten: Dhr. drs. F.G. Bosman is cursusleider, verbonden aan de Universiteit van Tilburg.

Inleidingen door een keur van specialisten op hun vakgebied: dhr. prof. dr.

M. Barnard, dhr. W. Prins, dhr. prof. dr. S. De Bleeckere, dhr. M. Smith, dhr. prof. dr. M. Hoondert, dhr. drs. P. Sierksma, dhr. prof. dr. P. Chatelion Counet. cursusdata: 16, 23, 30 januari; 6, 13, (niet 20), 27 februari; 6, 13 maart 2013. (8) tijd: Woensdag 14.00–16.30 uur. plaats: Faculteit Katholieke Theologie, Utrecht. De precieze locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Marcel Barnard & Gerda van de Haar (red.) (2011), De Bijbel cultureel. De Bijbel in de kunsten van de twintigste eeuw. ISBN 978902114220. cursusgeld: Tarief I: € 148 (standaard) Tarief II: € 108 (gereduceerd) Tarief III: € 188 (vrijwillig) 105

01W340 Hogeschool Utrecht

Derrida in de spiegel van het boeddhisme

Deze cursus sluit aan bij de cursus ‘Westerse filosofie in de spiegel van het boeddhisme’ uit voorjaar 2012, maar kan apart worden gevolgd. Het maximum aantal deelnemers is 20.

De westerse filosofie heeft betrekking op de filosofische tradities van de westerse wereld. Zij ontwikkelde zich echter niet in een volstrekt isolement van andere delen van de wereld. In de derde eeuw voor onze jaartelling beschouwde Plotinus de ziel op een manier die sterk lijkt op de Indische filosofie. In de westerse postmoderne filosofie zijn opnieuw toenaderingen tot de oosterse filosofie zichtbaar. In deze cursus kijken we naar onze eigen wereld uit het gezichtspunt van het boeddhisme. We kunnen daardoor een nieuw perspectief op onze eigen wereld krijgen, en wellicht tot nieuwe inzichten komen.

Vanuit het (deconstructivistische) denken van Jacques Derrida stellen we de vraag naar het subtiele verschil tussen de postmetafysische wereldbeschouwing van het Westen (‘de dood van God’) en het boeddhistische denken dat nooit een concept als ‘zijn’ of een schepper-God heeft gekend.

Zo proberen we voeling te ontwikkelen voor een denken waarin geest en lichaam wederzijds op elkaar zijn betrokken, meditatie een aspect van het filosoferen is, en het aardse en het transcendente beide de volle aandacht krijgen.

docent: Mw. prof. dr. I.N. Bulhof is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden en was universitair hoofddocent geschiedenis van de wijsbegeerte aan de Faculteit Katholieke Theologie in Utrecht en de Universiteit Utrecht. Behalve boeken over Nietzsche, Dilthey, Darwin en Freud publiceerde zij Van inhoud naar houding. Een nieuwe visie op filosoferen in een pluralistische cultuur (1995). Verder schreef zij artikelen over de relatie tussen filosofie en spiritualiteit en geschied­ kundige en wetenschapsfilosofische onderwerpen. cursusdata: 14, (niet 21), 28 februari; 7, 14, (niet 21), 28 maart; 4 april 2013. (6) tijd: Donderdag 10.30–12.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht, Utrecht. De locatie wordt later bekendgemaakt. studiemateriaal: Syllabus. Literatuur: H. van Rappard & M. Leesenberg (red.) (2010), Wereldfilosofie.

Wijsgerig denken in verschillende culturen; Jacques Derrida (1997), Hoe niet te spreken. Dionysius, Eckhart, en de paradigma’s van negativiteit, ingeleid en vertaald door Rico Sneller. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig) 106

02W341 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

De ontdekking van de wereld

Th. van Ardenne, Erin opgaan

Onze verre voorouders hebben de hemel ontdekt. De Babyloniërs en de oude Egyptenaren brachten sterren en planeten in beeld en wisten meer van de hemel dan van de aarde. De Phoeniciërs bepaalden de koers van hun schepen aan de hand van de sterrenhemel. Ook van de hemel met zijn goden en godinnen was meer bekend dan van de continenten.

Later ontstond het beeld van een grote god met engelen en een duivel, waarvan mensen precies wisten wat hij had gedaan en wat hij van ze wilde. In de Middeleeuwen beschreef Dante tot in detail hoe die hemel eruitzag. En dat beeld bepaalde het leven op aarde.

Met die goddelijke hemel in gedachte bestudeerden Galileï en anderen met kijkers en vergrootglazen de hemel en ontdekten onder andere dat de aarde om de zon draaide. Sindsdien benaderden onderzoekers op dezelfde manier de wereld, met dezelfde ogen, dezelfde kijkers. En nog steeds vormt de ontdekking van zowel de zichtbare als de onzichtbare hemel de basis voor het verkennen van de wereld.

Het is tijd de wereld op een andere manier te ontdekken. Met andere ogen en zonder de instrumenten van Copernicus en Galileï. Friedrich Nietzsche riep het al anderhalve eeuw geleden: loop niet met je hoofd in de wolken van een hemel, kijk met andere ogen, wees de aarde eens trouw.

Daar gaat deze cursus over: niet van de wereld een hemel maken, maar de wereld in al zijn aardsheid beschouwen, zien en er soms in opgaan.

docent: Dhr. dr. P. Winkelaar werkte in het pastoraat en de samenlevingsopbouw en was van 1975 tot 2000 docent methodiek en filosofie aan Hogeschool de Horst in Driebergen. Hij studeerde filosofie, theologie en andragogie en publiceerde onder andere Zingeving en wereldbeschouwing (2000, 2009), Altijd duurt alles maar even (2007) en Syncretisme (2011). cursusdata: 23, 30 januari; 6, 13, (niet 20), 27 februari; 6 maart 2013. (6) tijd: Woensdag 14.00–16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Het studiemateriaal wordt via e-mail of anderszins beschikbaar gesteld. cursusgeld: Tarief I: € 111 (standaard) Tarief II: € 91 (gereduceerd) Tarief III: € 151 (vrijwillig) 107

specials

net even (ergens) anders Onze specials omvatten cursussen en studiereizen die

uitsteken boven een gewone cursus of studiereis. Ze zijn – het woord zegt het al – bijzonder. Ze zijn ook uniek; ze worden exclusief door HOVO Utrecht aangeboden.

SEIZOEN 2012 - 2013

03X251 Universiteit Utrecht Cursus op locatie aan de Universiteit van Skopje

Sv. Jovan Kaneo, Ohrid

110

OC P L ATI

In de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw bracht A. den Doolaard (pseudoniem van Bob Spoelstra) in verhaalvorm verslag uit van zijn reizen naar de Balkan. Hij wist als geen ander een levendig beeld te schetsen van de fascinerende cultuur van deze Zuid-Europese landen. In zijn romans Oriënt-Express en De bruiloft der zeven zigeuners neemt hij de lezer mee naar Macedonië en beschrijft hij de strijd tegen de Turken om de vrijheid en het culturele leven van dit land. In deze ‘cursus op locatie’ treden we in de voetsporen van deze schrijver, maar verschuift de aandacht naar een door Den Dolaard onderbelicht aspect: kunsthistorisch Macedonië. Het centrale onderwerp binnen deze cursus is de Grieks-Orthodoxe Kerk en de Byzantijnse kunst. Hoewel de kunst van deze oosterse kerk in eerste instantie bekend voorkomt, blijkt snel dat deze grote verschillen vertoont met de kunst van de westerse kerk. We starten de reis daarom met vier colleges op de Universiteit van Skopje. Prof. dr. E. Dimitrova, specialist op het gebied van Byzantijnse en middeleeuwse kunst, leidt ons in chrono­ logische volgorde door de Macedonische kunst van de eerste vijftien eeuwen, en prof. dr. D. Jovanovski verzorgt een college over de ‘problematische’ verhouding tussen Macedonië en Griekenland. Prof. Dimitrova neemt ons daarna in fysieke zin mee door het hele land. We bezoeken met haar de meest bijzondere hoogte­ punten van Byzantijns en middeleeuws Macedonië in de vorm van kerken, kloosters en musea. In Ohrid krijgen we een lezing en rondleiding van prof. dr.

M. Georgievski, de absolute specialist op het gebied van Macedonische iconen en conservator van de Icon Gallery. Hij maakt ons wegwijs in de traditie van (Macedonische) iconen en leidt ons rond door het museum.

Naast deze kunsthistorische hoogtepunten biedt Macedonië nog meer: prachtige natuur en mediterraanse, Turkse en communistische invloeden.

De combinatie van dit alles maakt Macedonië een van de meest bijzondere, afwisselende landen van de Balkan! Voor een gedetailleerde reis­ beschrijving en een verslag van de voorbereidingsreis naar Macedonië, zie: www.hannekelenders.nl/macedonie.

E

Het land van Den Doolaard in kunsthistorisch perspectief

RSUS O CU

12-daagse kunsthistorische cursus en reis in Macedonië

Ikonostasis, Sv. Naum

We bezoeken de meest bijzondere hoogte­punten van Byzantijns en middeleeuws Macedonië

reisleiders: Mw. MA H. Lenders is kunsthistorica. Zij is coördinator en aanspreekpunt van deze reis, en zorgt boven­dien voor een ver­binding tussen de kunst van de oosterse en westerse kerk. Mw. prof. dr. E. Dimitrova is kunst­ historica, verbonden aan de Universiteit van Skopje. Zij is specialist op het gebied van Macedonische, middel­ eeuwse en Byzantijnse kunst. reisdata: Maandag 3 september tot en met vrijdag 14 september 2012. (12 dagen) aantal deelnemers: Minimaal 10, maximaal 20 deelnemers. studiemateriaal: John Beckwith (1992), Early Christian and Byzantine Art, New Haven & London; Robin Cormack (2000), Byzantine Art, Oxford. inleidende cursus: Vier colleges (van 4 tot en met 6 september 2012) aan de Faculteit Filosofie van de SS. Cyrillus en Methodius Universiteit, Skopje. reissom: Maximaal € 1.195,-, afhankelijk van het aantal deel­ nemers. In deze prijs zijn inbegrepen: vlucht (Amster­ dam-Ohrid); overnachtingen op basis van tweeper­ soonskamers in uitstekende hotels (op basis van logies/ ontbijt); overnachting in Sv. Naum-klooster; vervoer per touringcar of minibus; cursusgeld; entreegelden; drie gezamen­lijke diners; begeleiding door Elizabeta Dimitrova en Hanneke Lenders; ∂, lezing en rondleiding van iconen­specialist in Ohrid; Macedonisch-, Engels- en Nederlands­talige reisleiding. aanmelding: Via KaratanovaTours (www.karatanovatours.nl).

Stuur een e-mail naar info@karatanovatours.nl of bel 020-6586306. Ook voor informatie over hotels, vervoer en dergelijke.

De colleges en rond­leidingen van prof. Dimitrova en haar Macedonische collega’s worden in het Engels gegeven. Van de deelnemers verwachten we een goede lichamelijke conditie, want we lopen regelmatig in heuvel­achtig landschap.

111

02X294 Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Beroemde barokorkesten in Vredenburg

Muziekcentrum Vredenburg

Voor nadere bijzonder­ heden over dit programma kunt u het programma­boek of de site van Muziekcentrum Vredenburg raadplegen.

Deze cursus betreft een samenwerking tussen HOVO Utrecht en Muziekcentrum Vredenburg (Leidsche Rijn). De cursus is bedoeld als een voorbereiding op de serie barokconcerten die in het komende seizoen in Muziek­centrum Vredenburg zullen worden uitgevoerd. Maar de cursus kan ook los van de concert­ reeks worden gevolgd.

In de vijf cursusbijeenkomsten gaan we niet alleen in op de voornaamste genres en kenmerken van de muziek uit de baroktijd, maar vanzelfsprekend ook op de achtergronden en de betekenis van de verschillende composities die zijn en worden uit­gevoerd.

Van elke compositie zijn uitvoerige fragmenten te beluisteren.

Het programma in Muziekcentrum Vredenburg ziet er als volgt uit: ■ 20 augustus 2012, 20.15 uur Magnificats van Bach, Zelenka en Kuhnau door Bach Collegium Japan, onder leiding van Masaaki Suzuki.

■ 7 oktober 2012, 15.00 uur Enkele instrumentale werken van Vivaldi en zijn bekende Gloria door Concerto Copenhagen en het Lets Radio Koor, onder leiding van Lars Ulrik Mortensen.

■ 15 december 2012, 20.15 uur Het Weihnachtsoratorium van Bach door het Amsterdam Baroque Orchestra & Choir, onder leiding van Ton Koopman.

■ 5 februari 2013, 20.15 uur Twee cantates van Bach (BWV 102 en 138) en zijn Missa Brevis (BWV 234) door Cantus Cölln, onder leiding van Konrad Junghänel.

■ 25 april 2013, 20.15 uur De ode Why are the Muses mute van Purcell en diens Dido and Aeneas door The King’s Consort, onder leiding van Robert King.

docent: Dhr. drs. C. Verhamme gaf in de voorbije jaren ruim dertig HOVO-cursussen over voornamelijk opera en de vocale muziek van Bach. cursusdata: 13 augustus, 26 september, 28 november 2012; 30 januari, 17 april 2013. (5) tijd: Woensdag 13.00–15.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, Amersfoort. studiemateriaal: Bij aanvang van de cursus wordt tegen kostprijs een reader aangeboden, waarin voor de lessen relevante informatie is opgenomen. cursusgeld: Tarief I: € 93 (standaard) Tarief II: € 73 (gereduceerd) Tarief III: € 133 (vrijwillig) Bij het cursusgeld is geen entree tot de concerten inbegrepen.

112

03X295 Universiteit Utrecht

Het schrijven van een promotievoorstel

Prof. dr. M. Aerts

Veel academisch geschoolden hebben na hun pensionering behoefte aan verdieping of verbreding van hun reeds opgedane kennis, een nieuwe intellectuele uitdaging. Zij kiezen daarom voor het onderwijs bij HOVO Utrecht. Vaak volgen ze dan een of meerdere cursussen, maar een klein aantal van hen heeft de – vaak verborgen – wens om een dissertatie te schrijven. Voor die mensen zijn er bij de universiteiten meestal geen mogelijkheden.

Bij HOVO Utrecht kunnen cursisten met een promotiewens een ‘promotiecursus’ volgen. Onder intensieve begeleiding van hoog­leraar politieke geschiedenis van de UvA en ervaren docente Mieke Aerts, kunt u uw mogelijkheden verkennen en vaststellen of u kunt en wilt promoveren.

In deze cursus krijgt u informatie over de tegenwoordige gang van zaken bij een promotietraject en wordt verkend of de opzet voor een proefschrift in een van de maatschappij- of geesteswetenschappen haalbaar is. Aan het einde van de cursus wordt uw opzet beoordeeld. Bij een ‘promotiewaardig’ voorstel zoekt u in overleg met de docente een promotor. Het moge duidelijk zijn: als u in overleg met de docente in de loop van de cursus concludeert dat uw ambitie bij nader inzien niet haalbaar is, dan is dat ook een goede uitkomst.

Voorwaarde voor de deelname aan deze cursus is het hebben van een voor­ lopig promotieonderwerp . Daarnaast dient u voor de cursus zelf minimaal 20 uur per week vrij te maken. De inzet van de toekomstige promovendus behoort te zijn om in uiterlijk vijf jaar de promotie te laten plaatsvinden.

Het maximale aantal deelnemers is 10. Mochten er meer positieve beoordelingen volgen, dan geldt het moment van toezending van de motivatiebrief als selectiecriterium.

docent: Mw. prof. dr. M. Aerts is bijzonder hoogleraar politieke geschiedenis aan de Faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. cursusdata: 5, 12, 19, 26 september; 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober 2012. (8) tijd: Woensdag 13.00–16.00 uur. plaats: Universiteit Utrecht, Academiegebouw, Binnenstad, Utrecht. studiemateriaal: Het studiemateriaal wordt bij aanvang van de cursus uitgereikt. voorkennis: Alleen cursisten die ‘het recht hebben om te promoveren’ kunnen deelnemen (zie het promotiereglement van de Universiteit Utrecht). Een voorwaarde voor toelating tot deze promotiecursus is een motivatiebrief met toelichting op het onderwerp (van maximaal 1½ A4-tje). Mw. dr. R. Leenders (coördinator HOVO Utrecht) en de cursus­ docente beoordelen deze brief op de kwaliteit van de promotiewens. Stuur deze brief zo spoedig mogelijk (per e-mail) naar dr. R. Leenders (H.W.G.Leenders@uu.nl). Voor verdere informatie kunt u haar bellen op maandag of donderdag: 030-2532975. cursusgeld: Tarief I: € 527 (standaard); voor deze cursus geldt geen gereduceerd of vrijwillig tarief.

113

02X296 (najaar) 02X342 (voorjaar) Hogeschool Utrecht–Amersfoort

Kunst kijken en creëren op Stoutenburg

Hoe licht, kleur en ritme in de schilderkunst kunnen inspireren tot eigen creativiteit

Schilderen bij Franz Hazelzet

Het maximum aantal deel­ nemers per blok is 12.

Bij het bekijken van kunst worden we nu eens geraakt door het licht, dan weer door de kleur of beweging. Kan die ervaring met een bepaald schilderij of een bepaalde techniek ons inspireren tot zelf schilderen?

Deze bijzondere cursus , die zowel in het najaar als in het voorjaar kan worden gevolgd, is speciaal bedoeld voor mensen die vanuit hun interesse voor kunst ook graag zelf willen schilderen. De bijeen­ komsten beginnen telkens met een uitgebreide introductie van een thema, een schilder of een bepaalde stroming of techniek uit de kunstgeschiedenis. Aan de hand van beeldmateriaal gaan we ver­ volgens in op de manieren waarop naar een schilderij kan worden gekeken, met als doel uiteindelijk zelf schilderend aan de slag te gaan.

In de najaarscursus komen de volgende onderwerpen aan bod: ■ schilderen van het landschap in bepaalde stijlen ■ schilderen naar aanleiding van een gedicht ■ schilderen met de levensboom als inspiratiebron ■ schilderen en een grote meester naar de eigen hand zetten.

In de voorjaarscursus komen de volgende onderwerpen aan bod: ■ schilderen tussen donker en licht ■ schilderen naar aanleiding van een gedicht ■ schilderen met het labyrint als inspiratiebron ■ schilderen met de lente als inspiratiebron.

De cursus vindt plaats in het atelier van Landgoed Stoutenburg. Bij goed weer verplaatst het schilderen zich naar buiten, misschien wel naar een plekje aan de slotgracht. Voor deze kunst- en schildercursus is nieuwsgierigheid en enthousiasme belangrijker dan schilderervaring. De deelnemers worden ieder op het eigen niveau begeleid.

docent: Dhr. drs. F. Hazelzet is beeldend kunstenaar. Hij heeft sinds 1984 in zijn atelier met veel succes zijn lespraktijk opgebouwd (zie ook www.franzhazelzet.nl). cursusdata: Najaar: 27 september; 4, (niet 11, 18), 25 oktober; 1 november 2012. (4) Voorjaar: 14, 21, (niet 28), maart; (niet 4), 11, 18 april 2013. (4) tijd: Donderdag 10.15–13.15 uur. plaats: Landgoed Stoutenburg, Stoutenburgerlaan 8A, 3836 PB Stoutenburg-Noord (tussen Leusden en Hoevelaken). Er is ruim parkeergelegenheid. Het atelier is via een brede trap bereikbaar en biedt uitzicht over het landschap. studiemateriaal: De schildermaterialen, die elke cursus nodig zijn, worden door de docent verstrekt en zijn bij de cursusprijs inbegrepen. cursusgeld: Tarief I: € 124 (standaard) Tarief II: € 104 (gereduceerd) Tarief III: € 164 (vrijwillig) Het cursusgeld geldt voor een blok van vier bijeenkomsten, in het najaar of in het voorjaar. Voor het volgen van beide cursussen, die geheel verschillend zullen zijn, dient u 2 x het cursusgeld over te maken.

114

studie reizen SEIZOEN 2012-2013

03S252 Universiteit Utrecht

14-DAAGSE STUDIEREIS NAAR MADAGASCAR

Madagascar, het Mekka voor natuurliefhebbers Madagascar is voor de natuur­ liefhebber een bijzonder eiland.

Het heeft een unieke fauna en flora, omdat het in de Krijt­ periode geleidelijk losbrak van het Afrikaanse continent en geïsoleerd in de Indische Oceaan kwam te liggen.

De oerprimaten waren zich toen aan het ontwikkelen. In Afrika, Azië en Amerika werden dat de apen, die Madagascar nooit meer bereikten, evenmin als de moderne roofdieren.

Op het eiland ontwikkelden zij zich de afgelopen zestig miljoen jaar tot de lemuren of maki’s, die daar in een enorme variëteit voorkomen, van de miniscule muismaki tot de indri, de grootste van de bestaande lemuren.

Zo heeft dit magnifieke eiland een rijkdom aan unieke, endemische soorten, waaronder de helft van alle kameleons en een rijke, kleurige vogelwereld. Ook bloeien er tienduizend plantensoorten, waar­onder merkwaardige vleesetende planten en een duizendtal orchideeënsoorten. Tijdens deze reis bezoeken we een viertal reservaten, waardoor een goed zicht is te krijgen op de verschillende landschaps­t ypen: het droge zuiden met het spiny forest en zijn wonderlijke boomsoorten, het vochtige oosten met primair regenwoud, en de paradijselijke kust met een uitbundige, tropische vegetatie.

We gaan gegarandeerd vele soorten lemuren, kameleons, endemische vogels en planten zien! Maar we maken ook kennis met de boeiende mengeling van culturen van Afrikaanse en Aziatische herkomst.

116

We maken ook kennis met de boeiende mengeling van culturen reisleider: Dhr. prof. dr. J.A.R.A.M. van Hooff is emeritus hoogleraar primatologie en gedrags­biologie, Universiteit Utrecht. reisdata: 9 september tot en met 22 september 2012 (14 dagen). aantal deelnemers: Minimaal 10, maximaal 15 deelnemers. studiemateriaal: Madagascar (Bradt Guide; Engelstalige reisgids); Madagascar Wildlife (Bradt Guide; Engels­talige reisgids); Peter Morris, Frank Hawkins & Mark Andrews, Birds of Madagascar: A Photographic Guide (Engels­talige vogelgids); R.A. Mittermeier e.a., Lemurs of Madagascar (Engelstalige lemuren­gids). inleidende cursus: De HOVO-cursus ‘Ons soort beestjes’ uit voorjaar 2012 vormt een goede voor­bereiding op deze reis. Tijdens de reis zelf houdt prof. Van Hooff voordrachten over de dieren en planten die we te­ genkomen, hun aan­passingen en evolutionaire geschiedenis. reissom: € 3.199 p.p., bij deelname tussen de 14 en 18 personen; € 3.499 p.p. bij deelname tussen de 10 en 13 personen; exclusief retourvlucht met Air France van € 1.260 p.p. (onder voorbehoud van de beschik­ baar­heid van de goedkoopste klasse). aanmelding: HOVO Utrecht organiseert deze reis in samen­werking met reis­ organisatie Untamed Wildlife Safaris. Meer informatie over de reis is aan te vragen bij Untamed Wildlife Safaris, e-mail: info@untamedwildlife.com.

Het reisvoorstel is ook na te lezen via de volgende website: www.untamedwildlife.com/ wildlife/index.php?page=686.

117

02S253 (najaar) 02S301 (voorjaar) Hogeschool Utrecht–Amersfoort

4-DAAGSE CURSUS LANDSCHAPS­ FILOSOFIE IN NOORD-FRANKRIJK Wandelen, filosoferen en lezen van het landschap

De ruimte van Heidegger en het landschap van Lao Tse

Deze wandelcursus wordt zowel in najaar 2012 als in voorjaar 2013 aangeboden.

Deze reis is een herhaling van die uit voorjaar 2012.

118

In het fraaie huis Bel Any in Any-Martin-Rieux lezen we onder leiding van landschapsfilosoof Eric Brinckmann teksten van Martin Heidegger. Centraal daarbij staan de analyse van het westerse (techniek) denken en de manier waarop ruimtelijkheid wordt ervaren.

Heidegger laat zien dat dit denken heeft geleid tot een verstoorde verhouding met het landschap. De fenomeno­logische weg die hij bewandelt, biedt een antwoord daarop, maar brengt een praktische omgang met dat landschap niet eenvoudig dichterbij.

Een aantal oosterse filosofische tradities zit dicht aan tegen de heideggeriaanse benadering, maar biedt tevens een natuurlijke omgangs­praktijk.

Aardwetenschapper en Tao-kenner Joost Quakernaat loopt met ons en Lao Tse door het Noord-Franse landschap van de Thiérache en oefent ons het landschap te lezen en, wat meer is, te verstaan. De leer van veranderingen is hierbij het filosofisch-taoistisch uitgangspunt. Wat we waarnemen is verandering, maar wat we doorgaans doen is die waarneming in afgebakende structuren vastleggen. Onze binnenwereld van huis en kantoor, sporthal en winkelpromenade versterkt de vanzelfsprekendheid en logica van die structuren. Het landschap lezen vanuit de taoïstische filosofie kan ons daarentegen leren verandering te beleven en verstoorde verhoudingen tussen ‘binnen’ en ‘buiten’ te herstellen.

Tijdens de diners en tussen de bedrijven wijden gastheer en -vrouw Aernoud en Marlies Witteveen de deelnemers in in de geheimen van de Thiérache.

Het landschap lezen kan ons leren verandering te beleven voorbereiding: Van de deelnemers wordt verwacht dat zij dagwandelingen door een glooiend landschap goed kunnen volbrengen; wandelschoenen, goede kleding en (dag) rugzak zijn aanbevolen. Vanuit het landhuis Bel Any worden dagtochten onder­ nomen in de directe omgeving van Any-Martin-Rieux. reisleiders: Dhr. drs. E. Brinckmann (1961) studeerde rechten en filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is als docent arbeidsfilosofie en organisatie­ kunde verbonden geweest aan Hogeschool de Horst in Driebergen en aan de Academie voor Stedebouw en Architectuur in Tilburg. Daarnaast heeft hij voor verschillende organisatieadviesbureaus gewerkt als trainer/adviseur, met als accent bedrijfsethiek en het ontwikkelen van organisatie- en beroeps­ codes. Deze thematiek heeft hij in de afgelopen jaren vertaald naar ruimtelijke kwaliteit: sturen op waarden bij het (her)inrichten van het landelijk gebied, onder andere voor Wageningen Universiteit. Hij is mede­beheerder van landgoed Het Lankheet in Overijssel.

Dhr. dr. J. Quakernaat (1937) studeerde aardwetenschappen in Amsterdam en Tübingen. Hij is als kleimineraloog verbonden geweest aan de universiteiten van Heidelberg en Bochem en aan het Macauley Institute in Aberdeen. Als team­leider omgevingsverkenningen TNO heeft hij zijn onderzoeksresultaten over de hele wereld vertaald naar duurzaamheidsconcepten voor (toekomstig) wonen, werken en produceren. Het (behoud van) landschap heeft hierbij altijd een belang­rijke rol gespeeld, en al vroeg is zijn belang­stelling ontstaan voor filosofisch taoïsme.

Het integreren van dit gedachtegoed in werk en onderzoek heeft geleid tot een praktische methode die kan worden gekenschetst als ‘landschapslezen’. reisdata: 13, 14, 15 en 16 september 2012 (najaar) en 18, 19, 20 en 21 april 2013 (voorjaar). aantal deelnemers: Het maximum aantal deelnemers per reis is 15. studiemateriaal: Wordt ruim van tevoren thuis gestuurd. reissom: € 415 p.p. op basis van hotelkosten vol pension. Verblijf in chambres d’hotes Bel Any (www.belany.com), drie overnachtingen (dondermiddag aankomst, zondag­middag vertrek), volpension in een- of tweepersoonskamer. Wandelen, lezen, denken, discussiëren en aanschuiven aan een persoonlijke, goede dis. aanmelding: U kunt zich aanmelden via de website en het digitale aanmeldingsformulier te sturen naar brinckmann@hetlankheet.nl, of met het formulier achter in de gids en dit te sturen naar HOVO Utrecht, t.a.v. E. Brinckmann, Postbus 80125, 3508 TC Utrecht. Verdere informatie: ericbrinckmann@sphaeramundi.nl

119

03S302 Universiteit Utrecht

14-DAAGSE ECO-MYTHOLOGISCHE STUDIEREIS DOOR NAMIBIË

Sociale contrasten en spectaculaire natuur in Namibië

Onherbergzame landschappen, de hoogste zandduinen ter wereld, een desolate kustlijn, verre einders, de stilte van de woestijn, een rijkdom aan prehistorische rotstekeningen en grote kuddes wild in het immense Etosha National Park, legendarische Bosjesmannen, traditionele Himba-nomaden en bijzonder geklede Herero-vrouwen. Namibië is een land vol contrasten en spectaculaire natuurfenomenen, eindeloos weids. Tijdens deze reis ligt de focus op een combinatie van natuur en cultuur, dat wil zeggen: cultureel leven met de natuur. Dit relatief lege Afrikaanse land kent een verrassende culturele verscheidenheid – met vertegenwoordigers van maar liefst vier grote taal­ families – en daarmee grote culturele verschillen. Elk van die culturen leeft op heel eigen wijze met en van de natuur, en heeft haar mythen en verhalen over dit bijzondere ecologische gebied. Tijdens deze reis koppelen we de natuur zoals wij die als westerlingen beleven, aan de mythologie en volks­ verhalen van zowel Bantoe-groepen – de Himba, Ovambo en Kavango – als van de oorspronkelijke bewoners, de !Kung- en Kwe-Bosjesmannen, maar ook aan die van verrassend gevarieerde groepen als de Basters, Nama en Damara.

Al deze culturen verhouden zich op hun eigen wijze met de grote natuurlijke rijkdom, zowel in het wild als in de unieke flora, van Africa’s harsh paradise, zoals het land wel wordt betiteld.

120

Namibië is een land vol contrasten en spectaculaire natuurfenomenen reisleider: Dhr. prof. dr. W.E.A. van Beek is leerstoelhouder antropologie van de religie aan de Universiteit van Tilburg, en senioronderzoeker bij het Afrika Studie­ centrum in Leiden. Hij heeft lange tijd in Namibië een groot onderzoeksproject geleid, waarin veel studenten en promovendi diverse aspecten van de ver­ schillende Namibische bevolkingsgroepen hebben doorgelicht. Dit project is nog gaande, juist in de thematiek van de natuurbeleving. Als projectleider is prof.

Van Beek verantwoordelijk voor een publicatieserie, die de bekroning vormt van UNITWIN, een door UNESCO gesponsord interuniversitair verband tussen de Universiteit Utrecht – waar hij lang werkzaam was – en de Universiteit van Namibië te Windhoek. reisdata: 15 tot en met 28 februari 2013 (14 dagen). aantal deelnemers: Minimaal 10, maximaal 15 deelnemers. inleidende cursus: De HOVO-cursus ‘Mythen bestudeerd’ van najaar 2012 (zie pagina 49) vormt een goede voorbereiding op deze reis. Tijdens de reis zelf houdt prof. Van Beek dagelijks voordrachten over toepasselijke onderwerpen. reissom: € 3.495 p.p. bij deelname tussen de 10 en 15 personen (onder voorbehoud van wijzigingen). Exclusief de retourvlucht met Air Namibia van € 1.170 p.p. (onder voorbehoud van beschikbaarheid van de goedkoopste klasse). aanmelding: HOVO Utrecht organiseert deze reis in samenwerking met reisorganisatie Untamed Wildlife Safaris. Meer informatie over de reis is aan te vragen bij Untamed Wildlife Safaris, e-mail: info@untamedwildlife.com. Het reisvoorstel is ook na te lezen via de volgende website: www.untamedwildlife.com/wildlife/ Bestemmingen/Namibie/ReisvoorbeeldenNamibie/NamibieHOVOreis14dgn.

121

03S303 Universiteit Utrecht

18-DAAGSE STUDIEREIS EN CURSUS OP LOCATIE IN CHINA

Stad en platteland in China Voor velen is de skyline van Shanghai synoniem met vooruitgang in China. Heeft dat beeld echt waarde, ook voor de rest van het land? In deze reis en cursus kijken we verder en werpen we een blik achter de schermen. In de kustprovincies vinden we – voor menigeen nog tamelijk onbekend – stedelijk en plattelands­gebied dat inmiddels is meegezogen in de modernisering, maar waar de ‘achterkant’ van de vooruitgang ook tastbaar is. Te midden van afgelegen berglandschappen zijn er gebieden waar traditie nog volop leeft.

Eerst bezoeken we in de afgelegen provincie Liaoning de voormalige hoofdstad van Mandsjoerije, Shenyang. Het is een moderne stad met een rijk verleden.

We bezoeken in deze provincie ook Dalian, een stad die recent een meta­ morfose heeft ondergaan: van een vervuild centrum van zware industrie naar dé hightech­stad van Noordoost-China. Het is nu een van de aan­trekkelijkste steden in China, met zijn schone milieu, brede lanen en rijke architectuur, daterend van het begin van de twintigste eeuw, gecombineerd met nieuwe, modernistische architectuur. In beide steden is de sociale problematiek van overgang vanuit de socialistische periode nog volop aanwezig.

Aan de benedenloop van de Yangtze-rivier bezoeken we Nanjing en het omringende platteland. Deze vroegere keizer- en hoofdstad van de Republiek China is een welvarende stad, met een beroemde universiteit, waar een deel van het lokale programma plaatsvindt.

De laatste week zijn we in de dynamische provincies Zhejiang en Fujian.

Vanuit de kuststeden maken we bustochten door het achterland. We bezoeken Wuyi Shan, een ongerept berglandschap met spectaculaire vergezichten.

In het zuidwesten van Fujian staan de beroemde – op fortificaties lijkende – ronde huizen van de Hakka op het programma. In het heuvelachtige landbouwgebied in de omgeving van Yongding zijn ze nog in veel dorpen te vinden. Voor een deel worden ze nog bewoond.

122

Er zijn gebieden waar traditie nog volop leeft docenten/ Dhr. dr. L. van Grunsven, senior-docent-onderzoeker geografie en economie van Zuidoost- en Oost-Azië bij de Faculteit Geowetenschappen aan de Universiteit reisleiders: Utrecht, en dhr. drs. J. Borchert, voormalig senior-docent-onderzoeker stads­ geografie bij dezelfde faculteit. reisdata: 29 maart tot en met 15 april 2013 (18 dagen). aantal deelnemers: Minimaal 20, maximaal 30 deelnemers. studiemateriaal: De deelnemers ontvangen ruim voor aanvang van de reis literatuursuggesties en aanvullende reisdocumentatie. inleidende cursus: De bijbehorende cursus bestaat uit twee delen. Het eerste deel, ‘Tussen staat en markt’, gaat vooraf aan de studiereis en staat open voor alle belang­stellenden (zie pagina 52). Het tweede deel ‘Verleden, heden en toekomst’, wordt op locatie gege­ ven: tijdens de reis is op verschillende plaatsen ruimte gereserveerd voor een col­ lege. Centraal staan onderwerpen die we op diverse plaatsen tegen­komen, zoals het verdwijnen van de socialistische stad en wat ervoor in de plaats komt, de controle over grond in de stad en op het platteland, de vastgoed­industrie en de woningmarkt, migrantenbuurten, sanering of renovatie van buurten, verdringing van groepen bewo­ ners en weerstanden hiertegen, hoe met historisch erfgoed wordt om­gesprongen, het nieuwe karakter van de mondialiserende consumptie­stad, de teloorgang van vele dorpen en kleine steden na aan­vankelijke dynamiek, en de landbouw­problematiek. reissom: Ongeveer € 3.000 p.p.; de exacte reissom wordt gepubliceerd in de reis­brochure.

Deze is vanaf 23 augustus 2012 beschikbaar en kan worden aangevraagd bij L.M.J.vanGrunsven@uu.nl of j.g.borchert@gmail.com. Bij de reissom zijn inbegrepen: cursus op locatie, heenreis Amsterdam-Beijing en terugreis Xiamen-Amsterdam, beide non-stop KLM–vluchten; vluchten Dalian-Nanjing, Nanjing-Wenzhou, en Wuyishan-Xiamen, met betrouwbare lokale vliegmaatschappijen; trajecten BeijingShenyang en Shenyang-Dalian per trein; overige trajecten per bus. We maken gebruik van een reisorganisatie die is aangesloten bij ANVR, SGR en SCR. aanmelding: Uiterlijk 18 december 2012 per e-mail bij j.g.borchert@gmail.com. Bij voldoende belangstelling gaat de reis door en ontvangen geïnteresseerden een formulier voor de definitieve boeking. Er kan ook gebruik worden gemaakt van het aan­ meldingsformulier achter in de gids (zie pagina 143) en dit te sturen naar: drs. Johan G. Borchert, Hindelaan 4, 3734 CJ Den Dolder. bijzonderheden: Deze reis omvat tevens het tweede deel van de cursus ‘Stad en platteland in China’ (zie pagina 52), een cursus van vier colleges die tijdens de reis in China wordt gegeven. De reis staat ook open voor diegenen die het eerste deel van de cursus niet hebben gevolgd.

123

03S304 Universiteit Utrecht

12-DAAGSE STUDIEREIS EN CURSUS OP LOCATIE IN CORFU EN IOANNINA/ZAGORIA

In de voetsporen van Odysseus Ook wie Homerus niet heeft gelezen, kent vaak het verhaal van Odysseus, die na zijn deelname aan de strijd om Troje, onder invloed van een boze Poseidon, de weg naar huis kwijtraakte. Pas na vele omzwervingen en dan nog met behulp van zijn beschermgodin Athene, keerde hij terug naar Ithaca. Is de thuiskomst het doel van de Odyssee of gaat het juist, zoals de Griekse dichter Kavaphis stelt, om de reis die hieraan voorafgaat?

Op Corfu beginnen we onze eigen odyssee, allereerst door het volgen van een zestal colleges aan het departement Geschiedenis van de Ionische Universiteit. In deze colleges behandelen dhr. prof. dr. D. Tsougarakis, Byzantinoloog en rector van de Ionische Universiteit, dhr. prof. dr. I. Giarenis en een aantal van zijn wetenschappelijk medewerkers de regionale geschiedenis van de Ionische eilanden en Epirus, specifieke archeologische vondsten, en een aantal historische monumenten die we gedurende onze reis gaan bezichtigen.

Op Corfu bezichtigen we de Paleopolis en de overblijfselen van de Venetiaanse aanwezigheid op Corfu. We zullen dit altijd groene eiland te voet en met de bus uitgebreid verkennen. Per boot reizen we vervolgens naar het vasteland, naar de hoofdstad van Epirus, Ioannina, waar we in een schilderachtig hotel in de binnenstad overnachten. We bezoeken het oudste Orakel van Griekenland en de Byzantijnse kloostertjes in het meer van Pamvotida. Vervolgens bereiken we het ‘achter de bergen’ gelegen Zagori-gebied, bestaande uit 46 uit grijs natuursteen gevormde dorpen. Vanuit Monodendri, op 1.000 meter hoogte aan de rand van de Vikoskloof gelegen – waar we ook twee nachten verblijven – gaan we wandelen en ondernemen we er een culturele tocht. Na het raadplegen van het Necromanteio (het Dodenorakel) komen we op Ithaca, waar mw. E. van Zuylen, die daar woont, voor ons een wandeling verzorgt die aan Homerus is gewijd. Tijdens deze wandeling bekijken we de opgravingen van een Mykeens paleis. De Archeologische School van Ioannina kondigde in 2010 via de Griekse media aan dat het hier om het paleis van Odysseus gaat.

124

Is de thuiskomst het doel van de Odyssee of gaat het juist om de reis? reisleiders: Mw. drs. M. Richters (coördinatie) is antropoloog en deed onderzoek in Grieken­land. Ze is Nederlandse, een ervaren reisleider en Griekenland­ specialist; ze woont al twintig jaar in Griekenland en spreekt vloeiend Grieks. Mw. E. van Zuylen is lerares en plaatselijk gids/deskundige. Zij is Nederlandse en woont in Ithaca; voor meer informatie, zie haar site: www.islandwalks.com. reisdata: Maandag 13 mei tot en met vrijdag 24 mei 2013 (12 dagen, data onder voor­behoud). aantal deelnemers: Minimaal 10, maximaal 20 deelnemers. studiemateriaal: Aanbevolen reisliteratuur: Jim Potts (2010), The Ionian Islands and Epirus: A Cultural History (Landscapes of the imagination), Oxford: Oxford University Press (www.zagoria.nl). De literatuur voor de cursus wordt zo spoedig mogelijk op de website van HOVO Utrecht gepubliceerd. In samenwerking met de Ionische Universiteit wordt ter plekke een reader uitgereikt. inleidende cursus: Zes colleges op 14, 15 en 16 mei 2013 (data onder voorbehoud) in het Departement Geschiedenis van de Ionische Universiteit op Corfu, Grieken­land (www.iono.gr). De Ionische Universiteit zet de traditie van de Ionische Academie voort. Zij is de oudste universiteit van het moderne Griekenland. De Ionische Academie werd in 1811 in Ithaca opgericht door de philhelleen Frederic North, Graaf van Guilford, en werd na het uitbreken van de Griekse onafhankelijk­heids­oorlog verplaatst naar Corfu. reissom: € 1.500 tot € 1.700 p.p., afhankelijk van vluchten op aantrekkelijke tijden, op basis van een tweepersoonskamer (toeslag voor een eenpersoons­ kamer is op te vragen bij Hanneke Bruijn van Labrys Reizen). Inbegrepen: combinatie­vlucht vanuit Amsterdam naar Corfu en van Kephalonia weer terug naar Amsterdam, uitstekende hotels, (op basis van logies/ontbijt), transfers in Griekenland, vervoer per luxe touringcar, cursusgeld, entree­ gelden, ontvangst aan de Ionische universiteit op Corfu, Nederlands- en Griekstalige reisleiding, Nederlands- en Griekstalige lokale gidsen. aanmelding: Bij Hanneke Bruijn van Labrys Reizen, e-mail hb@labrysreizen.nl, telefoon 024-3822110, website www.labrysreizen.nl/hovocorfu . Het is ook mogelijk het aanmeldingsformulier achter in de gids in te vullen en dat te sturen naar Labrys Reizen, Postbus 1219, 6501 BE Nijmegen. bijzonderheden: Deze studiereis en cursus op locatie is ook aangeboden in voorjaar 2012.

125

03S305 Universiteit Utrecht

4-DAAGSE STUDIEREIS NAAR DUBLIN

In de voetsporen van James Joyce

Eccles Street, toen Bloom er woonde

126

De stad Dublin speelt een hoofdrol in het werk van James Joyce, en zal ook in deze studiereis centraal staan. Kennis van het werk van Joyce is een voorwaarde voor deelname, maar de deelname zelf zal ook de kennis van zijn oeuvre verdiepen en ver­rijken. Joyce zelf zei dat Dublin aan de hand van Ulysses zou kunnen worden gereconstrueerd. Tijdens de reis bekijken we of hij gelijk had. Na een inleidende stadswandeling, inclusief een bezoek aan Trinity College, volgen rondleidingen in het Dublin Writers Museum en het James Joyce Centre. Met de DART reizen we naar de Martello Tower in Sandycove, waar de curator ons rondleidt.

We maken daar een kleine strandwandeling en gaan daarna naar Howth Head.

Ook in het centrum van Dublin gaan we specifieke locaties langs, waar­ onder 15 Usher’s Island (waar zich het laatste verhaal in Dubliners afspeelt), de Reading Room in de National Library, Davy Byrne’s café en het Ormond Hotel. We wandelen delen van Blooms zwerftochten door het centrum van Dublin na, en gaan op zoek naar de kleine onverwachte geografische details die het lezen van Ulysses zo’n bijzondere ervaring maken.

We wandelen delen van Blooms zwerftochten door het centrum van Dublin na reisleider: Dhr. prof. dr. P. de Voogd is emeritus hoogleraar Engelse letterkunde, Universiteit Utrecht. Hij is gespecialiseerd in de achttiende eeuw en het Modernisme. Hij is betrokken bij de organisatie van het 24e Internationale James Joyce Symposium dat in 2014 in Utrecht plaatsvindt. reisdata: 16 tot en met 19 mei 2013 (4 dagen). 16 mei: heenvlucht met Aer Lingus, aankomst hotel in centrum, stadswandeling en rondleiding Trinity College Dublin; 17 mei: met de DART naar Sandycove en Howth Head; 18 mei: Dublin: de musea en Bloom’s omzwervingen; 19 mei: terugvlucht met Aer Lingus. aantal deelnemers: Minimaal 10, maximaal 14 deelnemers. studiemateriaal: James Joyce, Ulysses. inleidende cursus: Aan deze studiereis is de cursus ‘Dublin, de stad van James Joyce’ van najaar 2012 gekoppeld (zie pagina 40). reissom: Ongeveer € 450, exclusief vliegreis. aanmelding: Bij prof. De Voogd, via zijn e-mail: peterdevoogd@fastmail.fm; tel. 030-2540891. bijzonderheden: Voor deelname aan deze studiereis is kennis van het werk van Joyce vereist.

127

praktische informatie SEIZOEN 2012-2013

WIE ZIJN WIJ? HOVO Utrecht is een onderwijsinstelling, die voor mensen vanaf 50 jaar cursussen op universitair en hbo-niveau aanbiedt in Utrecht en Amersfoort. Wilt u een nieuw vakgebied ontdekken, specifieke wetenschappelijke kennis opfrissen of de nieuwste ontwikkelingen in uw eigen vakgebied leren kennen of bijhouden? Dan zijn onze cursussen interessant voor u.

Wij stemmen ons cursusaanbod en de onderwijsstijl af op de interesses, kennis en ervaring van ouderen, op vele wetenschappelijke en maatschappelijke gebieden en de humanistiek.

De exploitatie van HOVO is mede mogelijk doordat de samenwerkende universiteiten en hoge­ scholen faciliteiten (collegezalen, administratieve hulp en coördinatoren) beschikbaar stellen.

Wij kunnen de cursusprijzen daardoor laag houden.

Onze ‘missie’ is een ontmoetingsplaats te zijn voor 50-plussers die willen deelnemen aan maatschappelijke debatten en die op zoek zijn naar verdieping en verbreding van hun kennis onder leiding van ervaren docenten. HOVO Utrecht heeft als motto: Samen boeiende gezichtspunten ontdekken in een inspirerende hoger-onderwijsomgeving.

HET BESTUUR

HET BUREAU E-mail: hovo@uu.nl.Bezoekadres: Heidelberg­laan 8, kamer 237, 3584 CS Utrecht. Postadres: Postbus 80125, 3508 TC Utrecht. Tel.: 030-2533197 (maandag t/m donderdag van 9.00 tot 12.30 uur).

Het bureau van HOVO Utrecht is gedurende de schoolvakanties gesloten (zie: www.minocw.nl).

Van links naar rechts en van boven naar beneden: dhr. prof. dr. O.A.L.C. Atzema (voorzitter), mw. prof. dr. H. Alma, mw. P. de Smidt, dhr. drs. W. Kuus (penningmeester).

Van links naar rechts en van boven naar beneden: mw. C.L. Derks (inschrijvingen, planning en evaluaties), dhr. H. Straathof (financiële administratie), dhr. J. Ross (eindredacteur HOVO Utrecht Magazine en medewerker Achter de Schermen), mw. Y.C.M. van der Valk (y.c.m.vandervalk@uu.nl, bureaucoördinatie).

130

DE PROGRAMMACOMMISSIES Iedere coördinator van HOVO Utrecht wordt bijgestaan door een Programmacommissie.

De taken en bevoegdheden van de Programmacommissies omvatten: ■ Het aanreiken van namen van docenten die een cursus voor HOVO Utrecht willen geven.

■ Het bij de totstandkoming van het cursusaanbod beoordelen of aan de eisen van pluriformiteit en kwaliteit van het cursusaanbod is voldaan. Dit betekent het voorkómen dat er in een bepaalde periode cursussen met hetzelfde onderwerp worden aangeboden en/of dat er een ongewenste herhaling ontstaat in achtereenvolgende perioden. ■ Het gevraagd en ongevraagd adviseren over de kwaliteit van het cursusaanbod, mede op basis van de evaluaties.

DE COÖRDINATOREN VAN HOVO UTRECHT Voor informatie over de inhoud en het niveau van een cursus kunt u terecht bij de coördinator van de instelling die de cursus verzorgt.

Algemene leiding Dhr. drs. G.W. van Dorp; HOVO; Postbus 80125, 3508 TC Utrecht; 030-2533197 of 06-53163874 (maandag en donderdag); e-mail: g.w.vandorp@uu.nl

Hogeschool Utrecht Mw. E. van Berne, MA; Hogeschool Utrecht; Postbus 14007, 3508 SB Utrecht; 088-4817356 (maandag, woensdag en vrijdag); e-mail: eva.vanberne@hu.nl

Universiteit Utrecht Mw. dr. R. Leenders; Postbus 80125, 3508 TC Utrecht; 030-2532975 (maandag en donderdag); e-mail: h.w.g.leenders@uu.nl

Hogeschool UtrechtAmersfoort Mw. C. de Maar; HOVO, Postbus 80125, 3508 TC Utrecht; 06-42605509; e-mail: corine.demaar@hu.nl

Universiteit van Tilburg–Faculteit Katholieke Theologie (locatie Utrecht) Dhr. drs. H.J. van Hout; Universiteit van Tilburg–Faculteit Katholieke Theologie; Postbus 80101, 3508 TC Utrecht; 030-2531882; e-mail: h.j.vanhout@uvt.nl

Universiteit voor Humanistiek Dhr. drs. P. Boon; Universiteit voor Humanistiek; Postbus 797, 3500 AT Utrecht; 030-2390100; e-mail: p.boon@uvh.nl

131

HOVO NEDERLAND HOVO Nederland is de landelijke vereniging van HOVO-instellingen. HOVO Nederland heeft tot doel deze instellingen te ondersteunen bij het bevorderen van hoger onderwijs voor ouderen in Nederland. HOVO Nederland is lid van de Association Internationale des Universités du Troisième Age (AIUTA).

Zie voor de website van HOVO-Nederland: www.hovonederland.nl

LINKS NAAR DE PARTNERS VAN HOVO UTRECHT www.uu.nl; www.hu.nl; www.uvh.nl; www.uvt.nl; http://www.vriendenhovoutrecht.nl

HAAL MEER UIT UW CURSUS Op onze website (www.hovoutrecht.nl) staat in de bovenste balk ‘INLOGGEN (ELO)’.Via de Elektronische Leeromgeving (ELO) is voor cursisten de lesstof in een afgeschermde omgeving beschikbaar. Docenten kunnen filmfragmenten, teksten en muziek in het voor hen gereserveerde deel van de ELO plaatsen. Via een wachtwoord kunnen de cursisten de lesstof thuis bekijken of beluisteren als voorbereiding op de volgende bijeenkomst. Via de ELO kunnen de docenten hun cursisten ook op de hoogte houden van met de cursus samenhangende bijzonderheden.

Informeer bij uw docent of hij of zij al gebruikmaakt van de ELO en vraag een wacht­ woord aan. Het kan uw horizon aanzienlijk verbreden!

ALGEMENE VOORWAARDEN AANMELDING EN BETALING VAN CURSUSSEN EN LEZINGEN U kunt zich op drie manieren aanmelden: ■ Via Ons aanbod op onze website www.hovoutrecht.nl. U kiest bij de des­ betreffende cursus, onder aan de pagina, het gewenste tarief. Wanneer u daarop klikt, gaat u naar ‘mijn aanmeldingsformulier’ en krijgt u verdere instructies. U betaalt door middel van een digitale machtiging en ontvangt direct per retourmail de bevestiging van uw aan­melding. Ongeveer een week voor aanvang van de cursus wordt het bedrag van uw rekening afgeschreven.

132

■ Door een aanmeldingsformulier plus machtiging (printversies van de website of een formulier uit de cursusgids) in te vullen en digitaal of per post aan ons op te sturen.

Op dit formulier geeft u aan dat u HOVO Utrecht machtigt het cursusgeld van uw rekening af te schrijven. Ongeveer een week voor aanvang van de cursus wordt het bedrag van uw rekening afgeschreven.

■ Door een aanmeldingsformulier in te vullen (printversies van de website of een formulier uit de cursusgids) en per post te versturen. U maakt het cursusgeld zelf over en bent aangemeld zodra het cursusgeld bij HOVO is ontvangen.

Een machtiging heeft onze voorkeur. Mocht een cursus niet doorgaan of bent u verhinderd om de cursus te volgen, dan blokkeren wij direct de machtiging of restitueren het cursus­geld aan u.

Ter bevestiging van uw inschrijving ontvangt u (binnen enkele dagen) uw bewijs van deelneming per e-mail of per post, met daarop uw naam en de cursus waarvoor u bent aan­gemeld. Met dit bewijs en een geldig legitimatie­bewijs kunt u tot een jaar na inschrijving gratis toegang krijgen tot ‘onze’ Universiteitsbibliotheken te Utrecht.

Een week voor aanvang van de cursus ontvangt u (bij voorkeur per e-mail) de welkomst­brief, waarin onder andere de locatie en routebeschrijving zijn vermeld.

OVER- OF ONDERINSCHRIJVING Inschrijving vindt plaats op volgorde van binnen­komst van de betalingen. Mocht er geen plaats meer zijn in de cursus van uw keuze, dan ontvangt u daarvan bericht.

Wanneer een cursus vol is, geven wij dit op de website aan. Als een cursus vanwege onvoldoende belangstelling niet kan doorgaan, krijgt u hiervan uiterlijk twee weken voor aanvang van de cursus bericht.

Het incasso wordt dan geblokkeerd of het betaalde cursusgeld teruggestort. Voor nadere inlichtingen kunt u een e-mail sturen (hovo@uu.nl), of bellen met het Bureau van HOVO Utrecht (030-2533197), op maandag tot en met donderdag van 9.00 tot 12.30 uur.

ANNULEREN U kunt uw aanmelding tot twee weken vóór aanvang van de cursus zonder opgave van redenen annuleren door retourzending van uw bewijs van deelneming, of een email te sturen naar hovo@uu.nl. Het incasso wordt dan geblokkeerd, of u ontvangt het volledige bedrag terug. Annuleren binnen

twee weken voor aanvang van de cursus kan alleen door een annuleringsverzoek te richten aan het Bestuur van HOVO Utrecht (een formulier hiervoor kunt u bij het Bureau verkrijgen).

Voor HOVO-reizen gelden andere annulerings­termijnen. Zie hiervoor het aanmeldings­formulier voor studiereizen.

CURSUSGELD HOVO Utrecht hanteert voor het cursusgeld drie tarieven, die bij de cursussen in de gids staan vermeld als Tarief I, II en III: ■ Tarief I (standaard): het inkomen van het huishouden waartoe u behoort bedraagt meer dan € 20.000 bruto per jaar.

■ Tarief II (gereduceerd): het inkomen van het huishouden waartoe u behoort is lager dan € 20.000 bruto per jaar. U komt in aanmerking voor een gereduceerd tarief.

Vraagt u hiervoor een inkomensformulier aan bij het Bureau.

■ Tarief III (vrijwillig): de cursus­ bijdragen zijn niet altijd kostendekkend; we gebruiken de vrijwillige hogere bijdragen we om de lagere inkomsten bij Tarief II te com­penseren. HOVO Utrecht wil het inkomens­afhankelijke tarief daarom graag handhaven. Wij verzoeken u dan ook om bij een inkomen boven € 50.000 bruto per jaar vrijwillig een verhoogd tarief te betalen.

UITVAL CURSUSBIJEENKOMST(EN) Wanneer een cursusbijeenkomst door onvoorziene omstandigheden niet kan doorgaan, maken wij dit via e-mail bekend.

We raden u aan om op de ochtend van de cursus uw e-mail te raadplegen. Als u geen e-mail heeft, krijgt u per telefoon bericht.

De betreffende bijeenkomst wordt op een later tijdstip ingehaald, veelal in de week na beëindiging van de cursus.

133

CURSUSLOCATIES EN CURSUSTIJDEN De meeste cursussen geven wij overdag in de onderwijsgebouwen van de universiteiten en hogescholen. De vraag van het reguliere onderwijs naar zalen is overdag echter óók groot. De in HOVO Utrecht samenwerkende instellingen stellen de collegezalen daarom pas ter beschikking nadat het reguliere onder­ wijs is ingeroosterd. De informatie over de cursuslocaties (en soms ook de tijdstippen) in de cursusgids, die in het voorjaar wordt gedrukt, kan daardoor afwijken van de feitelijke locaties (of tijdstippen).

Ongeveer een week voor aanvang van de cursus ontvangt u een welkomstbrief van of namens de docent van de cursus, met daarin onder andere de exacte locatie.

Een beschrijving van de route naar de belangrijkste cursuslocaties vindt u achter in deze gids en op de website, bij ‘Routebeschrijving’.

CURSUSCONTACTPERSONEN Bij veel HOVO-cursussen vervullen de Vrienden van HOVO Utrecht of andere cursisten belangeloos de functie van contact­ persoon. Deze ‘cursuscontactpersonen’ zijn cursisten, die enerzijds docenten en coördinatoren van een aantal taken ontlasten, en anderzijds als spreekbuis voor de cursisten dienen. Taken van de cursuscontactpersoon kunnen zijn: het bieden van hulp bij het verspreiden van readers en evaluatieformulieren, het laten circuleren van presentielijsten, en het informeren van cursisten die niet bij een bijeen­komst aanwezig kunnen zijn over eventuele wijzigingen in het programma. Er zijn nog meer taken denkbaar; ze kunnen van cursus tot cursus verschillen.

STUDIEMATERIAAL

EVALUATIE CURSUSSEN

Wanneer docenten een reader gebruiken, is de prijs daarvan niet bij de cursusprijs inbegrepen. U kunt de reader tijdens het eerste college kopen. Sommige docenten maken gebruik van één of meerdere boeken, die u in de regel zelf moet aanschaffen.

Studystore heeft de meeste door HOVO voorgeschreven boeken vaak op voorraad.

Studystore vindt u in de binnenstad van Utrecht in de Minrebroederstraat 13 en in De Uithof aan de Heidelberglaan 2. Zie ook www.studystore.nl.

Meer informatie over het studiemateriaal vindt u bij de cursusbeschrijvingen in de gedrukte gids, op onze website, of volgt later in de eerder genoemde welkomstbrief.

Wij hechten zeer aan de bewaking van de kwaliteit van onze cursussen. Wij vragen u dan ook mee te werken aan de evaluatie, die tijdens de laatste cursusbijeenkomst wordt gehouden. U krijgt dan van de cursus­contact­ persoon een enquêteformulier. Op die formulieren met meerkeuzevragen is ook ruimte voor individuele opmerkingen. De cursuscontactpersonen zorgen ervoor, dat de zogenoemde eindscores bij het Bureau terecht­komen. De coördinatoren bespreken de uitkomsten met de docenten. Het Bestuur van HOVO Utrecht ontvangt de halfjaarsamenvattingen van de evaluaties. Op deze manier willen wij de inhoud en het niveau van de cursussen bewaken.

HOVO Utrecht heeft ook een zogenoemde Elektronische Leeromgeving (ELO) opgezet.

Bij een aantal cursussen kunt u via een 134

wachtwoord studiemateriaal inzien en downloaden via onze website. Vraag naar deze mogelijkheid bij uw docent of de betreffende coördinator.

VOORWAARDEN ACHTER DE SCHERMEN/EXCURSIES HOVO Utrecht besteedt uiterste zorg aan haar programma’s. Toch kan het voorkomen

dat er kort voor of zelfs tijdens de activiteiten bij Achter de Schermen en/of excursies wijzigingen in het programma zijn. Wij vragen om uw begrip hiervoor.

Ook vraagt HOVO Utrecht de deelnemers aan de activiteiten van Achter de Schermen en excursies vooraf aan ons te melden indien er eventuele beperkingen in mobiliteit zijn (traplopen/afstanden).

Door deel te nemen aan de genoemde activiteiten verklaart de deelnemer dat hij/zij noch HOVO Utrecht, noch de organisatoren, noch de begeleiders aansprakelijk zal stellen voor wijzigingen in het programma of voor ongevallen tijdens de excursies.

VOORWAARDEN STUDIEREIZEN Voor de praktische organisatie van de studiereizen werken wij meestal samen met door

ons geselecteerde reisorganisaties. Een aantal docenten geeft er echter de voorkeur aan om de organisatie in eigen hand te houden.

Voor het waarborgen van de kwaliteit van de studie­reizen en de veiligheid van de deel­nemers, heeft HOVO Utrecht een reis­ protocol ontwikkeld waaraan deze reizen moeten voldoen. De organisator verstrekt dit reis­protocol aan de (potentiële) deelnemers na aanmelding voor een studiereis.

Deelnemers aan buitenlandse activiteiten van HOVO Utrecht zijn verplicht een annulerings- en reisverzekering af te sluiten.

VAKANTIES Het Bureau van HOVO Utrecht is gedurende de schoolvakanties gesloten.

Zie www.minocw.nl voor de geplande schoolvakanties.

COLOFON

Deze cursusgids is een uitgave van HOVO Utrecht.

Eindredactie: Gerard W. van Dorp, Yvonne van der Valk (HOVO Utrecht) Vormgeving: Ineke Huibregtse (Studio iH, Amsterdam) Redactie: Heleen Ronden (Amsterdam) Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen (Utrecht) © HOVO Utrecht, 2012 Alle rechten voorbehouden.

135

STICHTING VRIENDEN VAN HOVO UTRECHT

verhoeff-hovo@tele2.nl administratie: Maliebaan 131, 3581 CK Utrecht

De Stichting Vrienden van HOVO Utrecht ondersteunt het werk van HOVO Utrecht en behartigt de belangen van de cursisten onder andere door: • vertegenwoordiging in het bestuur van HOVO Utrecht • deelname aan programmacommissies • eindredactie en vormgeving van het HOVO Utrecht Magazine • assistentie bij de opening van het cursusjaar, de Zomer­academie, en de nieuwjaarsbijeenkomst.

Activiteiten: • In het voorjaar een (dag)excursie voor Vrienden en introducés: per touringcar naar een belangwekkende tentoonstelling of activiteit in Duitsland of België. • In het najaar de Vriendenmiddag voor donateurs en vrijwilligers: een lezing over een cultureel of historisch onderwerp gevolgd door een gezellig samenzijn.

Voor actuele informatie zie: www.vriendenhovoutrecht.nl.

U kunt donateur worden voor € 10,00 (of meer) per kalenderjaar. Als Vriend van HOVO Utrecht kunt u deelnemen aan de activiteiten, die de Stichting organiseert.

Aanmelding nieuwe donateurs en hernieuwing bestaande donateurs 2012: • bij voorkeur: via de website www.vriendenhovoutrecht.nl • door inzending van het onderstaande aanmeldings/betalingsformulier.

U kunt desgewenst ook een betaling doen met een bankoverschrijving naar rekening 1361.11.203, ten name van Vrienden HOVO Utrecht. Vermeld daarbij altijd doel, jaar en naam!

Paula de Smidt, voorzitter Inlichtingen: pdesmidt@planet.nl of 030-2518393

AANMELDING / BETALING DONATIE 2012 Ondergetekende machtigt hierbij de Stichting Vrienden van HOVO Utrecht om éénmalig een bijdrage van €

(minimaal € 10) voor voor het kalenderjaar 2012af te schrijven van:

Bankrekeningnummer: Dhr

Mw Voorletters:

Naam:

Adres: Postcode:

Plaats:

Telefoon: E-mail: Datum:

136

Handtekening:

Opsturen aan: Vrienden van HOVO Utrecht, t.a.v. dhr. J.M. Valeton, penningmeester, Van Renesselaan 36, 3703 AJ Zeist

formulieren INDIEN U ZICH AANMELDT VIA DE WEBSITE VAN HOVO UTRECHT (WWW.HOVOUTRECHT.NL) MAAKT U HET ONS GEMAKKELIJKER OM UW GEGEVENS TE VERWERKEN.

SEIZOEN 2012-2013

AANMELDINGSFORMULIER

ZOMERACADEMIE HOVO UTRECHT 2012 Velden met een asterisk (*) zijn verplicht.

U kunt zich ook digitaal aanmelden via www.hovoutrecht.nl

Naam en voorletter(s):* Adres:* Postcode en woonplaats:* Telefoonnummer:*

Aantal lezingen:*

E-mailadres:

Heeft u al eerder een cursus/lezing van HOVO Utrecht gevolgd?

Ja

Nee

Kruis hier s.v.p. de lezing(en) aan die u wilt volgen: Maandag 2 juli 10.30-12.00 uur, ‘Karakter is schoonheid’ – Dhr. H. Leyten, Master of Literature Maandag 2 juli, 13.00-14.30 uur, Inspiratie, bezieling en de geest – Dhr. dr. L. ten Kate Dinsdag 3 juli, 10.30-12.00 uur, ‘Wat bezielt jou eigenlijk?’ – Dhr. drs. G. Prinsenberg Dinsdag 3 juli, 13.00-14.30 uur, Alma , op zoek naar je ziel – Dhr. drs. F.G. Bosman Donderdag 5 juli, 10.30-12.00 uur, S terven voor Mussolini, stemmen op Berlusconi Dhr. drs. H.M.G. Schrijnemakers Donderdag 5 juli, 13.00-14.30 uur, Amerikanen en hun patriottisme Dhr. prof. dr. M. van Rossem Deelname kost €14 per lezing Ik heb het verschuldigde bedrag van €

overgemaakt op rekening­nummer

105544 t.n.v. HOVO Utrecht I k machtig HOVO het bedrag van €

af te schrijven van rekeningnummer: t.g.v. rekeningnummer 105544 t.n.v. HOVO Utrecht

Naam:

Datum:

Handtekening:

Dit aanmeldingsformulier graag sturen aan: HOVO Utrecht, Antwoordnr. 58003, 3508 VB Utrecht (zonder postzegel) 138

AANMELDINGSFORMULIER

CURSUSSEN HOVO UTRECHT NAJAAR 2012 Velden met een asterisk (*) zijn verplicht. Bij voorkeur digitaal aanmelden via www.hovoutrecht.nl Achternaam:* ­­­­­­ Titulatuur:

Initialen:* Voornaam:

Straat:*

Huisnummer:*

Postcode:*

Woonplaats:*

Telefoonnummer:*

Mobiele telefoon:

E-mail: HOVO informeert u zo veel mogelijk per e-mail.

Geboorteplaats:* Geboortedatum:*

-

-

Man/Vrouw:*

M

V

Heeft u al eerder een cursus van HOVO Utrecht gevolgd, in Utrecht of in Amersfoort?

Ja, in het jaar

Nee

Achtergrondinformatie (alleen bij eerste aanmelding HOVO Utrecht) Hoogst genoten opleiding: Hoogst uitgeoefende functie of beroep: Ik wil eventueel als cursuscontactpersoon optreden Tarief Ik betaal het standaardtarief I aan cursusgeld.

I k wens in aanmerking te komen voor het gereduceerde tarief II. Ik verzoek u mij een inkomensformulier toe te zenden, dat ik per omgaande ingevuld zal retourneren.

Ik betaal vrijwillig het hogere tarief III (zie hiervoor de toelichting bij de Algemene Voorwaarden).

Betaling cursusgeld Ik maak het cursusgeld van € tegelijk met deze aanmelding over op rekeningnummer 105544 t.n.v. HOVO Utrecht te Utrecht. Zodra uw aanmelding en betaling binnen zijn, ontvangt u per post de onderwijskaart ter bevestiging, voorzien van uw cursisten- en cursusnummer.

M achtiging: ik machtig hierbij HOVO Utrecht eenmalig het verschuldigde cursusgeld van € af te schrijven van bankrekeningnummer: Deze afschrijving wordt geboekt ten gunste van HOVO Utrecht 105544. Deze machtiging is onherroepelijk, tenzij een onjuist bedrag wordt afgeboekt. Circa een week voor aanvang van de cursus wordt het cursusgeld afgeboekt.

I k schrijf mij hierbij in en verklaar bekend te zijn en akkoord te gaan met de Algemene voorwaarden van HOVO Utrecht Naam: Datum:

Handtekening:

Dit aanmeldingsformulier graag sturen aan: HOVO Utrecht, Antwoordnr. 58003, 3508 VB Utrecht (zonder postzegel)

z.o.z.

IK GEEF MIJ OP VOOR DE VOLGENDE CURSUS(SEN) IN HET NAJAAR VAN 2012 (S.V.P. HOKJE(S) AANKRUISEN):

Indien u zich aanmeldt via de HOVO site www.hovoutrecht.nl maakt u het ons gemakkelijker om uw gegevens te verwerken.

Architectuur en stedenbouw 01A251 Geschiedenis van de tuinkunst

Economie en recht

Mens- en maatschappijwetenschappen 01M274 De Amerikaanse presidentsverkiezingen 2012 01M275 Inleiding in de toegepaste psychologie

03E252 Het westerse denken over recht

02M276 Wat zijn dat voor streken?

03E253 Wat doet globalisering met onze aarde?

02M277 ‘In de middag van het leven’ 03M278 ‘Eigentijds idealisme’ verklaard

Filmwetenschap 02F254 De werkelijkheid verbeeld 03F255 Documentaire Cinema

Geschiedenis 01G256 De schoonheid van middeleeuws Utrecht 01G257 Het Midden-Oosten na de lente 01G258 Het dagelijks leven in laat-middeleeuws Utrecht 01G259 De Beeldenstorm (1566) 03G260 Visies in de Oudheid op monumenten, steden, volken en landen

03M279 Mythen bestudeerd 03M280 De ‘Russische ziel’ in de periode 1850-1917 03M281 Crisis en populisme 03M282 Stad en platteland in China

Natuurwetenschappen en geneeskunde 03N283 Medische colleges 03N284 Ruimtevaart: uitdagingen voor de toekomst

Religie

03G261 Europa tussen 1970 en 2010

01R285 Egyptisch dodengeloof

03G262 Historische cartografie

02R286 De islam uitgelicht

03G263 Het antieke Griekse theater

05R287 Geloof en wetenschap: een geschiedenis

Humanistiek 04H264 Christendom, humanisme en atheïsme

Wijsbegeerte 01W288 Van Goethe tot Hofmannsthal 02W289 Filosoferen en … wandelen

Kunst, kunstgeschiedenis en muziek 01K265 Vocale muziek van Johann Sebastian Bach

03W291 Kritiek van het moderne denken

02K266 Expressie en emotie in de jazz

03W292 Van Thales tot Plotinus

02K267 Kunst als spiegel des tijds

03W293 Benedictus de Spinoza

02K268 Don Giovanni in meervoud

Letteren en talen

Specials 02X294 Beroemde barokorkesten in Vredenburg

02L269 Kijk op perspectief

03X295 Het schrijven van een promotievoorstel

03L270 Dublin , de stad van James Joyce

02X296 Kunst kijken en creëren op Stoutenburg – najaar

03L271 Lezen is denken 03L272 Rondom Primo Levi 03L273 ‘Die Welt muss romantisiert werden’

140

02W290 Niet alleen kijken, maar ook zien

AANMELDINGSFORMULIER

CURSUSSEN HOVO UTRECHT VOORJAAR 2013 Velden met een asterisk (*) zijn verplicht. Bij voorkeur digitaal aanmelden via www.hovoutrecht.nl Achternaam:* ­­­­­­ Titulatuur:

Initialen:* Voornaam:

Straat:*

Huisnummer:*

Postcode:*

Woonplaats:*

Telefoonnummer:*

Mobiele telefoon:

E-mail: HOVO informeert u zo veel mogelijk per e-mail.

Geboorteplaats:* Geboortedatum:*

-

-

Man/Vrouw:*

M

V

Heeft u al eerder een cursus van HOVO Utrecht gevolgd, in Utrecht of in Amersfoort?

Ja, in het jaar

Nee

Achtergrondinformatie (alleen bij eerste aanmelding HOVO Utrecht) Hoogst genoten opleiding: Hoogst uitgeoefende functie of beroep: Ik wil eventueel als cursuscontactpersoon optreden Tarief Ik betaal het standaardtarief I aan cursusgeld.

I k wens in aanmerking te komen voor het gereduceerde tarief II. Ik verzoek u mij een inkomensformulier toe te zenden, dat ik per omgaande ingevuld zal retourneren.

Ik betaal vrijwillig het hogere tarief III (zie hiervoor de toelichting bij de Algemene Voorwaarden).

Betaling cursusgeld Ik maak het cursusgeld van € tegelijk met deze aanmelding over op rekeningnummer 105544 t.n.v. HOVO Utrecht te Utrecht. Zodra uw aanmelding en betaling binnen zijn, ontvangt u per post de onderwijskaart ter bevestiging, voorzien van uw cursisten- en cursusnummer.

M achtiging: ik machtig hierbij HOVO Utrecht eenmalig het verschuldigde cursusgeld van € af te schrijven van bankrekeningnummer: Deze afschrijving wordt geboekt ten gunste van HOVO Utrecht 105544. Deze machtiging is onherroepelijk, tenzij een onjuist bedrag wordt afgeboekt. Circa een week voor aanvang van de cursus wordt het cursusgeld afgeboekt.

I k schrijf mij hierbij in en verklaar bekend te zijn en akkoord te gaan met de Algemene voorwaarden van HOVO Utrecht Naam: Datum:

Handtekening:

Dit aanmeldingsformulier graag sturen aan: HOVO Utrecht, Antwoordnr. 58003, 3508 VB Utrecht (zonder postzegel)

z.o.z.

IK GEEF MIJ OP VOOR DE VOLGENDE CURSUS(SEN) IN HET VOORJAAR VAN 2013 (S.V.P. HOKJE(S) AANKRUISEN): Indien u zich aanmeldt via de HOVO site www.hovoutrecht.nl maakt u het ons gemakkelijker om uw gegevens te verwerken.

Architectuur en stedenbouw 01A301 Architectuur van het Oude Egypte

Letteren en talen 01L322 Van verteller tot Nobelprijswinnaar 02L323 Romananalyse

Economie en recht 03E302 Staat en politiek in Oudheid en Middeleeuwen 03E303 De opmars van Azië en de gevolgen voor Europa

Filmwetenschap 01F304 Het Oude Egypte in de film 03F305 De ‘swinging sixties’ van de Tsjechoslowaakse en Poolse cinema 02F306 Het verfilmde boek

Geschiedenis 01G307 Middeleeuwse verhalen uit de Hollandse geschiedenis 01G308 De schoonheid van middeleeuws Utrecht 01G309 Propaganda in de negentiende en twintigste eeuw 03N310 De kosmos in beweging 03G311 Utrecht: zes steden, vier kwartieren

Humanistiek 04H312 Goed ouder worden 04H313 Humanisme en religie: water en vuur?

Kunst, kunstgeschiedenis en muziek 01K314 Adam, David en Jezus in beeld 01K315 Echt Romeins?!

01K316 Het intense licht van het Noorden 02K317 Met Ovidius door de barokmuziek 02K318 Wagner: Der Ring des Nibelungen 02K319 Van oog tot oor 02K320 Van Jugenstil tot Jeugdcultuur 02K321 Schilders van het Expressionisme

142

02L324 Cursus voor leiders van een leeskring 03L325 De stad in de literatuur 03L326 Nieuwsgierig naar schrijfsters?

Mens- en maatschappijwetenschappen 01M327 De bewakers bewaakt 02M328 Ieders leven is te vertellen als een roman 03M329 ‘Als het licht uitgaat, wordt het donker’ 03M330 Big history

Natuurwetenschappen en geneeskunde 01N331 Technologie, wonen en gezondheid 03N332 De evolutie van het heelal 03N333 Van reflex tot inzichtelijk handelen, van instinct tot cultuur 03N334 De dynamische aarde 03N335 Medische colleges 03N336 Energie voor een duurzame samenleving

Religie 01R337 De islam en Europa 03R338 Islam in confrontatie met het christendom 05R339 De Bijbel cultureel

Wijsbegeerte 01W340 Derrida in de spiegel van het boeddhisme 02W341 De ontdekking van de wereld

Specials 02X342 Kunst kijken en creëren op Stoutenburg – voorjaar

AANMELDINGSFORMULIER

STUDIEREIZEN HOVO UTRECHT 2012-2013

Stuur dit formulier terug aan de docent/organisator van de reis. Naam, adres, telefoon­ nummer en e-mailadres zijn te vinden bij de studiereisbeschrijving in deze gids. Voor elke deelnemer graag een apart formulier invullen. DEZE AANMELDING IS VRIJBLIJVEND. Reis waarvoor u zich aanmeldt:

­­­­­ Naam (voor gehuwde vrouwen de meisjesnaam):

Eerste voornaam zoals in het paspoort vermeld staat:

E-mailadres: Straat: Postcode:

Huisnummer: Woonplaats:

Telefoonnummer(s): In hotels slaapt u in een tweepersoonskamer Wenst een eenpersoonskamer: ja / nee Wenst een kamer te delen met dhr./mw.: Verzekering Het afsluiten van reisverzekering is verplicht. Een annuleringsverzekering wordt dringend aangeraden. Let op of (indien van toepassing) werelddekking op uw ziektekostenverzekering van toepassing is!

Annuleringsvoorwaarden Vraag eerst de voorwaarden op bij de organisator(en) van de betreffende reis. Bij annulering kunnen de organisatoren kosten in rekening brengen op basis van reeds aan­ gegane ver­plichtingen of gemaakte financiële afspraken.

Verklaring Ondergetekende verklaart, dat hij/zij bij deelname aan de studiereis noch HOVO Utrecht, noch de organisatoren, noch de begeleiders aansprakelijk zal stellen voor vlucht­vertragingen, wijzigingen in het programma of voor ongevallen tijdens de excursies.

Plaats:

Datum:

Handtekening: (graag sturen naar het adres dat bij de betreffende studiereis is vermeld.)

ROUTEBESCHRIJVING NAAR DE BELANGRIJKSTE CURSUSLOCATIES PER OPENBAAR VERVOER VANAF CENTRAAL STATION UTRECHT NAAR: ■ De Universiteit voor Humanistiek en de gebouwen van de Universiteit Utrecht in de binnenstad: stadsbus 2, 3, en 11.

■ De Hogeschool Utrecht, locaties Nijenoord en Oudenoord: stadsbus diverse lijnen.

■ De locaties van de Hogeschool Utrecht en de Universiteit Utrecht in De Uithof: stadsbus 11, 12 en 12S. ■ Het Utrecht University College (ingang Prins Hendriklaan) (circa 15 minuten lopen vanaf de halte): stadsbus 4, richting Burgemeester Fockema Andreaelaan, halte Hooghstraat/hoek Prins Hendriklaan.

PER OPENBAAR VERVOER VANAF STATION AMERSFOORT NAAR HOGESCHOOL UTRECHT-AMERSFOORT, DE NIEUWE POORT 21, 3812 PA AMERSFOORT: ■ Via de voorzijde van het station: stadsbus 2, 3, 4 of buslijn 76, halte Groningerstraat (ca 5 minuten).

■ Via de achterzijde van het station rechtsaf, is de loopafstand ca 10 minuten.

PER AUTO/PARKEERRUIMTE ■ In de binnenstad van Utrecht is parkeerruimte schaars en duur. Parkeergarages vindt u onder andere aan de Springweg (te bereiken via de Mariaplaats) en de Kruisstraat (bij de Stadsschouwburg).

■ Voor de parkeerterreinen op De Uithof geldt betaald parkeren. Deze terreinen zijn soms vol.

■ Op de campus van het Utrecht University College is voldoende gratis parkeerruimte.

■ Parkeren bij Hogeschool Utrecht–Amersfoort, De Nieuwe Poort 21 kan alleen op een terrein met betaald parkeren (bij het gebouw van de hogeschool rechts de Eemlaan in).

De parkeergarage is uitsluitend bedoeld voor medewerkers van de hogeschool.

144

BUREAU HOVO UTRECHT Mw. C.L. (Clarien) Derks Mw. C. (Corine) de Maar Mw. Y.C.M. (Yvonne) van der Valk E-mail: hovo@uu.nl Bezoekadres: Heidelberglaan 8 (Bestuursgebouw Universiteit Utrecht) Kamer 237, 3584 CS Utrecht Postadres: Postbus 80125, 3508 TC Utrecht 030-2533197 (maandag t/m donderdag van 9.00 tot 12.30 uur) Het bureau van HOVO Utrecht is gedurende de schoolvakanties gesloten (zie: www.minocw.nl).

COÖRDINATOREN Algemene leiding Dhr. drs. G.W. (Gerard) van Dorp HOVO Utrecht, Postbus 80125, 3508 TC Utrecht 030-2533197 of 06-53163874 (maandag en donderdag); e-mail: g.w.vandorp@uu.nl Voor informatie over de inhoud en het niveau van een cursus kunt u terecht bij de coördinator van de instelling die de cursus verzorgt.

Hogeschool Utrecht Mw. E. (Eva) van Berne, MA Hogeschool Utrecht, Postbus 14007, 3508 SB Utrecht 088-4817356 (maandag, woensdag en vrijdag); e-mail: eva.vanberne@hu.nl Hogeschool Utrecht–Amersfoort Mw. C. (Corine) de Maar HOVO Utrecht, Postbus 80125, 3508 TC Utrecht 06-42605509; e-mail: corine.demaar@hu.nl Universiteit Utrecht Mw. dr. R. (Rieke) Leenders HOVO Utrecht, Postbus 80125, 3508 TC Utrecht 030-2532975 (maandag en donderdag) e-mail: h.w.g.leenders@uu.nl

Universiteit voor Humanistiek Dhr. drs. P. (Paul) Boon Universiteit voor Humanistiek, Postbus 797, 3500 AT Utrecht 030-2390100; e-mail: p.boon@uvh.nl Faculteit Katholieke Theologie– Universiteit van Tilburg (locatie Utrecht) Dhr. drs. H.J. (Henk) van Hout Universiteit Tilburg, Faculteit Katholieke Theologie, Postbus 80101, 3508 TC Utrecht 030-2531888/9051 e-mail: h.j.vanhout@uvt.nl

Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht–Amersfoort Universiteit Utrecht Universiteit voor Humanistiek Utrecht Universiteit van Tilburg–Faculteit Katholieke Theologie (locatie Utrecht)

HOVO Utrecht Postbus 80125 3508 TC Utrecht T 030 2533197 E hovo@uu.nl W www.hovoutrecht.nl